ề ộ ề ữ ổ ế ộ ề ề văn N n văn minh n Đ Ấ ộ là m t n n văn minh n i ti ng và thu c v nh ng n n ế ớ . i minh c nh t ổ ấ th gi
các n c nh : ề ộ ờ ổ ạ Ấ ả ồ ấ ở ướ ư n ĐẤ ộ, N n văn minh n Đ th i c đ i bao g m c vùng đ t Pakistan, Nêpan, Bangladesh ngày nay.
[s aử ] C s hình thành n n văn minh n Đ
Ấ ộ
ơ ở
ề
nhiên
[s aử ] Đi u ki n t ề
ệ ự
n ĐẤ ộ thu c ộ Nam Á g n nh hình tam giác. ị ắ Ở ầ ắ ư Ấ ừ tây-b c n. Đông nam và tây nam n Đ giáp ỉ n Đ d Bán đ o ả ở phía b c, bán đ o b ch n b i ả dãy núi Hymalaya. T bên ngoài vào n Đ r t khó khăn, ch có th qua các con đèo ộ ấ nh ộ Ấ ể ộ ươ . ng ắ Ấ ỏ ở Ấ
ớ Hymalaya theo hai con sông nẤ (Indus) và B c n. Hàng năm t sông H ngằ (Ganges) l i mùa tuy t tan, n c t ướ ừ ế i đem phù sa t ạ dãy i b i đ p cho nh ng cánh đ ng ữ ớ ồ ắ ở ắ Ấ ồ
ượ ữ ấ ở ư ự ng và hình th c ngh thu t mà v sau ng ệ l u v c sông Indus ứ (3.000-1.800 Tr. C.N.) đã th m đ m nh ng t ề ư Ấ i ta xem nh b n s c tiêu bi u cho n ư ả ắ ườ ể ậ N n văn minh ề t ưở Đ .ộ
[s aử ] Dân cư
ề ự ổ ư ữ n Đ ven b sông n là nh ng ộ i i dân xây d ng nên n n văn minh c x a nh t ữ ườ Đraviđa ch y u c trú ấ ở Ấ ủ ế ư ườ i ườ Đraviđa. Ngày nay nh ng ng ở ề ộ ng n Đ . Kho ng 2000 năm TCN đ n 1500 năm TCN có nhi u t c ế ờ ề ườ i bán đ o n. Sau này, trong quá trình l ch s còn có nhi u t c ng ả Ấ ử ị R p Saudi ề ộ ộ Ả ậ ậ Ấ l ở ạ i ự ủ ở ộ Ng ng Ấ ả ộ xâm nh p và khác nh ng dân văn hóa phong phú đã t o nên n n văn minh n Đ Ấ ả mi n nam bán đ o tràn vào i Aria i ườ ư , Mông Cổ xâm nh p n Đ do đó c ữ đây có s pha tr n khá nhi u dòng máu, nhi u ch ng t c, tôn giáo, ngôn ng và Ấ ậ ư ườ Hy L pạ , Hung Nô, ộ ạ ề ề ề ộ
[s aử ] Các giai đo n l ch s chính
ạ ị
ử
B c v trên vách đá c x a ổ ư ứ ẽ
[s aử ] N n văn minh c x a trên l u v c sông n ổ ư
ư ự
Ấ (3.000-1.800 TCN)
ề
i l u v c ầ ộ ạ ư ự sông nẤ . T i đây th suy t ấ ữ ườ ạ ợ ế ng g i đ n ư ế ượ ưở ủ Ấ ườ c tìm th y ự Harappa và Mohenjo có ề ở i đàn ông trong t ng m t ng ộ khu v c ấ ở ậ ượ ầ ướ công nguyên. Nh ng tìm tòi g n đây hé m ph n c ữ ề Ấ r ng l n v mi n B c và mi n ỏ ủ n n văn minh l u v c sông n ư ự ầ ề ề ộ Các nhà kh o cả ổ đã tìm ra cái nôi đ u tiên c a n Đ t i ta tìm th y nh ng pho t ng môn phái yoga. R t nhi u hi n v t đ ệ ấ 3.000 d n 1.800 tr niên đ i t ế ạ ừ nào v s lan t a c a ề ự Tây xa xôi cùng v i c dân l u v c sông n l ớ ư ớ i có quan h g n gũi v i ệ ầ ề ắ ớ văn hóa ư ự Ấ ạ
r t lâu mi n c khi ng i Aryan ừ ồ ị ừ ấ ở ề Nam n ĐẤ ộ tr ướ ườ đ tặ Dravidia, t ng ph n th nh t chân đ n.ế
(1.600-th k I T
CN)
[s aử ] N n văn minh V Đà
ề
ệ
ế ỷ
B n đ ồ n n văn minh V Đà ề ệ ả
TCN, m t chi c a dòng h ả ế ộ ng đ ờ c g i là ng ọ ớ ọ Aryan r ng l n, ủ i Indo-Aryan, di c đ n n Đ . H đêm theo cùng v i h là ớ ọ ộ ng tr ng cho các các v th n t ự ư ầ c t p h p l ộ ượ ọ ườ ư ế Ấ ạ và m t ộ tôn giáo d a trên nghi l hi n t ễ ế ế ấ ư ợ ợ ạ i ể
. Lâu đ i nh t là t p i đ n t ư Indra, th n m a và s m, th n Agni (l a) và Varuma, chúa ầ ị ầ ấ ượ ậ ậ Rigveda (1.500-1.200 Tr. C.N.). Đ cặ ẽ ng cao c , văn phong đ p đ và ữ ấ ườ ế ư ưở ướ t bên ngoài vào kinh nghi m n i t ẹ i. Th i kỳ này chính ng con ng ứ ừ ả ộ ạ ể ờ vào kho ng th i gian 100 đ n 1.600 Ở th ườ ti ng Ph n ị ầ ượ ế th l c c a thiên nhiên nh ế ự ủ ừ c a các sông bi n và mùa màng. Nh ng bài ng i ca v th n y đ t ể ủ thành b n t p ờ đi m c a ể b ướ là th i kỳ có thuy t nói r ng cùng v i nó là s ra đ i ố ậ Kinh V Đàệ ủ Kinh Veda là h c chuy n nh ng nghi th c t ữ ế ờ ệ ờ Đ c Ph t ậ ứ ự ằ ớ
B c t ng c tìm th y ứ ượ Đ c Ph t ậ đ ng đã đ ứ ứ ượ ấ
i ườ Macedonia v ượ ế ị ủ ậ t sông Indus và đánh th ng m t ộ ắ ế ớ Hy i i d u n c a th gi ể ạ ấ ấ ủ Vào năm 326 TCN Alexandros ng tr n quy t đ nh và rút v . Cu c xâm lăng c a ông đã đ l ề ộ L pạ , nâng văn hóa n Đ lên m t t m cao m i. ộ ộ ầ Ấ ớ
ấ ở ạ ế ố i toàn i Pataliputra ộ ạ ờ ạ c đ t t ượ ặ ạ ế ộ ậ ề Vào năm 320 TCN. Chandragup-ta Maurya (hoàng đ Maurya) th ng nh t tr l b các b l c r i r c và thành l p ch đ t p quy n, kinh đô đ ậ ộ (bang Bihar ngày nay).
[s aử ] Đ ch Gupta ế ế
ờ ủ ề ộ ờ Ấ ộ thu c vào th i kỳ ọ đ ch Gupta ế ế ề ề ồ . Th iờ Th i kỳ hoàng kim c a n n văn minh n Đ kỳ này có nhi u thành t u n i b t v văn hóa tr ng tr t. Th i kỳ này n n văn minh n Ấ đ đã đ l ộ ự ổ ậ ề i cho nhân lo i m t kh i l ộ ạ ờ ng các di s n kh ng l ả ố ượ ể ạ . ồ ổ
[s aử ] Thành t u chính c a Văn minh n Đ
Ấ ộ
ự
ủ
[s aử ] Ch vi
ữ ế
t, văn h c ọ
ắ Ấ ề ệ i ta còn l u gi ờ ạ Harappa-Môhenjô Đarô, mi n B c n đã xu t hi n m t lo i ch c mà ở c kho ng 3000 con d u có kh c nh ng kí hi u đ đ ữ ượ ữ ổ ệ ộ ắ ạ ữ ấ ấ ườ ư ả ồ Th i đ i ngày nay ng ho .ạ
ở ả i xu t hi n ch ế ỉ ắ ữ Brami, ngày nay còn kho ng 30 b ng đá có ả ữ n Đ l ộ ạ ở Ấ ữ ệ ấ n Đ và Đông Nam Á sau này. Th k VII TCN, đây đã xu t hi n ch ệ ấ kh c lo i ch này. Trên c s ch Brami, th k V TCN ơ ở ữ ạ Sanscrit, đây là c s c a nhi u lo i ch vi ạ ề ế ỉ t ữ ế ở Ấ ơ ở ủ ộ
ọ ổ ậ ờ ổ ạ Mahabharata và Ramayana. Mahabharata là ng ca này nói v m t cu c chi n tranh ườ ườ ế ộ ng ca này có th coi là m t b “bách khoa toàn ơ ả ườ ề ộ ộ ộ Hai tác ph m văn h c n i b t th i c đ i là ẩ b n tr ng ca g m 220 000 câu th . B n tr ồ ả gi a các con cháu Bharata. B n tr ữ ả th ” ph n ánh m i m t v đ i s ng xã h i n Đ th i đó. ặ ề ờ ố ọ ư ể ộ ờ ộ Ấ ả
ộ ộ ử ơ ả ử ớ ọ m t cu c tình gi a chàng hoàng ả ộ ộ ữ i văn h c dân gian m t s ng t ộ ố ưở ả ở Thái Lan ch c ch n có nh ở Campuchia, Riêmkhiêm ắ ắ c Đông Nam Á. Riêmkê Ramayana. ng t Ramayana là m t b s thi dài 48 000 câu th , mô t t Rama và công chúa Sita. Thiên tình s này nh h ử n ướ h ưở ừ
n Đ còn có tâp ng ngôn Năm ph ứ ự ề ư ụ ấ ộ i trong ng ngôn c a m t s dân t c Á-Âu. Th i c đ i ờ ổ ạ ở Ấ t ng đ ưở c g p l ượ ặ ạ ng pháp ch a đ ng r t nhi u t ươ ộ ộ ố ụ ủ
[s aử ] Ngh thu t ậ
ệ
ng t ộ ể ự ỡ ả ậ ạ ưở ớ n Đ là n i có n n ề ngh thu t t o hình ơ ệ phát tri n r c r , nh h ụ ụ ộ ệ ậ Ấ ế ề ể ệ , H i giáo . c i nhi u n ề ướ Ấ Đông Nam Á. Ngh thu t n Đ c đ i h u h t đ u ph c v m t tôn giáo nh t đ nh, ộ ổ ạ ầ ấ ị ậ Hinđu do yêu c u c a tôn giáo đó mà th hi n. Có th chia ra ba dòng ngh thu t: ể ệ ầ ủ giáo, Ph t giáo ậ ồ
ấ ề ể ầ ậ c đ c vào vách núi, có t chùa hang Ajanta ở i 29 gian chùa, các ề i 20m. Trên vách hang có ớ Có r t nhi u chùa tháp Ph t giáo, nh ng đáng k đ u tiên là dãy ư mi n trung n Đ . Đây là dãy chùa đ ớ ượ ụ ộ gian chùa th ề nh ng b c t ng hình vuông và nhi u gian m i c nh t ỗ ạ ng Ph t và nhi u bích ho r t đ p. Ấ ườ ứ ượ ạ ấ ẹ ữ ề ậ
đ c xây d ng nhi u n i trên đ t n Đ và đ ơ ấ Ấ ượ ự ề ộ ề ể t c 85 đ n xen gi a nh ng h n ồ ướ ự ề ấ ả ữ ữ ề ồ ượ c Các công trình ki n trúc Hinđu giáo ế xây d ng nhi u vào kho ng th k VII - XI. Tiêu bi u cho các công trình Hinđu giáo là ế ỉ ả c m ụ đ n tháp Khajuraho c và Trung n, g m t Ấ ở nh ng cánh đ ng. ữ ồ
ổ ậ ở Ấ c xây d ng vào ự ồ lăng Taj Mahan đ ộ tháp Mina, đ c xây d ng vào kho ng th k XVII. Nh ng công trình ki n trúc H i giáo n i b t ế kho ng th k XIII và ế ỉ n Đ là ự ượ ế ỉ ữ ả ượ ả
Hâhhâh
nhiên
[s aử ] Khoa h c t
ọ ự
, ng i n Đ c đ i đã làm ra ườ Ấ l chị ọ ộ , h chia m t năm ra làm 12 tháng, ng có 360 ngày ). C sau 5 năm thì h ứ ọ ườ V Thiên văn ộ ổ ạ ề m i tháng có 30 ngày. ( Nh v y năm bình th ỗ ư ậ ộ tháng nhu nậ . i thêm vào m t l ạ
ề ọ : Ng ữ ố ặ ấ ủ ọ ẳ ọ ắ s Ar p ố ọ ớ ả i n Đ th i c đ i chính là ch nhân c a h th ng ch s mà ủ , nhờ i Tây Âu vì ượ căn b cậ c ọ ộ ờ ổ ạ ậ . Đóng góp l n nh t c a h là đ t ra ơ ở ử ụ ố t v c p s , đã bi ế ề ấ ố ộ t v quan h gi a 3 c nh trong m t ọ ệ ữ ế ề ể ạ V Toán h c ủ ệ ố ườ Ấ ngày nay ta quen g i là s không ố ọ v y m i bi n đ i toán h c tr thành đ n gi n, ng n g n h n lên. (Ng ế ườ ổ ọ ậ v y mà t b s La Mã mà s d ng s Ar p trong toán h c.) H đã tính đ ậ ừ ỏ ố ậ 2 và căn b c 3ậ ; đã có hi u bi tam giác. Pi = 3,1416.
thuy t nguyên t ế ỉ t “... ộ ử. Th k V TCN, có m t t c các ườ Ấ ở Ấ i n Đ c đ i cũng đã có ộ ổ ạ n Đ đã vi ế ộ ế ọ trái đ tấ , do tr ng l c c a b n thân đã hút t ự ủ ả ấ ả ề ậ , ng V V t lí nhà thông thái v t v phía nó”. ậ ề
ườ Ấ ắ i hai các dây gân, cách ch p ghép ọ ể ạ ọ ắ ể ắ Y h cọ cũng khá phát tri n. Ng ng s , c t màng m t, theo dõi quá trình phát tri n c a thai nhi. H đ l x ươ quy n sách là “ Y h c toát y u” và “ Lu n kh o v tr li u”. ậ ể i n Đ c đ i đã mô t ả ộ ổ ạ ể ủ ề ị ệ ế ả ọ
ng, tôn giáo
[s aử ] T t
ư ưở
n Đ là n i s n sinh ra nhi u tôn giáo nh đ o ư ạ Balamôn, đ o Ph t ơ ả ậ , đ o Jain ạ ề ạ ộ và đ oạ Ấ Xích.
ả ế ỉ ạ ự ấ ạ ả ự ợ ứ ủ ấ ra đ i vào kho ng th k XV TCN, trong hoàn c nh đang có s b t bình Đ o Balamôn ờ ạ ấ đ ng r t sâu s c v đ ng c p và đ o này ch ng minh cho s h p lí c a tình tr ng b t ắ ề ẳ ấ ẳ bình đ ng đó. ẳ
ờ ả ữ ạ ử ỉ ở ướ ậ ra đ i vào kho ng gi a thiên niên k I TCN do thái t ậ ậ ồ ứ ậ ậ ị ế ờ ơ ể ế ẫ ạ i theo đ o Thiên chúa). Giáo lí c b n c a đ o Ph t là T Xitđacta Gôtama, hi u ệ ng. Các tín đ Ph t giáo l y năm 544 TCN ậ t bàn. (Vì v y, c kia v n đ ý đ n ngày qua đ i h n ngày ra ứ i châu Á theo đ o Ph t tr ườ ọ ậ ướ ạ ơ ả ủ ạ ậ Đ o Ph t là Sakya Muni (Thích Ca Mâu Ni) kh i x ấ là năm th nh t theo L ch Ph t, h cho là đây là năm Đ c Ph t nh p ni ứ ấ nh ng ng ườ ữ đ i, khác h n nh ng ng ữ ẳ ờ di u đ ( b n đi u) ề ế ố ệ
cũng xu t hi n vào kho ng th k VI TCN. Đ o này ch tr ạ ế ỉ ả ấ ạ ủ ươ ấ ng b t Đ o Jain-Kỳ Na ệ sát sinh m t cách c c đoan và nh n m nh s tu hành kh h nh. ổ ạ ự ự ấ ạ ộ
ệ ở Ấ ế ỉ ộ - Xích xu t hi n ấ ủ ạ ả ủ ạ bang Punjap và ngôi đ n thiêng liêng c a h là ngôi đ n Vàng ủ ạ ậ Punjap. n Đ vào kho ng th k XV. Giáo lí c a đ o Xích có s Đ o Sikh ự ạ k t h p giáo lí c a đ o Hinđu và giáo lí c a đ o Islam. Tín đ đ o Xích t p trung r t ấ ế ợ đông ở ồ ạ ề ủ ọ ề ở
