
VAITRÒCỦATRANHMINHHỌATRONGSÁCHĐỀTÀI
LCHSỬVIỆTNAMHIỆNNAY
NguyễnHồngThắm
Email:nhtham@hou.edu.vn
Ngàytòasoạnnhậnđưcbàibáo:01/11/2024
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:14/05/2025
Ngàybàibáođưcduyệtđăng:29/05/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.578
Tómtắt:Tranhminhhọatrongsáchđềtàilịchsửkhôngchỉcóchứcnăngbổtrợtrực
quanchonộidungmàcònmanggiátrịthẩmmỹvàvănhóasâusắc,giúpđộcgiả,đặcbiệt
làthếhệtrẻtiếpcậnlịchsửmộtcáchsinhđộng.Từđókhơigợisựhứngthúvànângcao
nhậnthứcvềlịchsửdântộc.Bàibáotậptrungphântíchcảkhíacạnhnghệthuậtvàvaitrò
truyềntảicủatranhminhhọalịchsửthôngquacácyếutốtạohìnhnhưđườngnét,màusắc,
bốcụcvàphongcáchthểhiện.Nghiêncứuđượcthựchiệndựatrênphươngphápphântích
vàsosánhcácấnphẩmsáchđềtàilịchsử,phântíchcácngônngữhìnhảnh,phongcách
minhhọa,kếthợpvớitiếpcậnliênngànhgiữamỹthuật,lịchsửvàgiáodục.Tncơsởđó,
bàibáolàmrõnhữngcơhộivàtháchthứctrongquátrìnhsángtạotranhminhhọalịchsử,
đồngthờiđềxuấtmộtsốđịnhhướngnhằmnângcaochấtngminhhọatrongxuấtbản
sáchlịchsử,gópphầnlantỏagiátrịvănhóatruyềnthống,làmphongphúthêmvàtạosức
hấpdẫngiữalịchsửdântộcvớiđộcgiảhiệnnay,đặcbiệtlàgiớitrẻ.
Từkhoá:tranh,minhhọa,sách,lịchsử.
TờngĐạihọcMởHàNội
I.Đặtvấnđ
Trong bi cnh phát triển mạnh
mẽ ca ngành xut bn và công ngh
truyn thông, tranh minh ha trong
sáchlchsđangnycàngkhẳngđnh
vaitròquantrngtrongvicchuynti
nidungvàtiếpcnđcgi.Khôngch
làcôngchtrtrựcquan,tranhminh
hacòngópphntonênshpdn,
nângcaokhnăngtiếpnhnthôngtin
vàkhơidytrítưngtưngcangưi
đc,đcbitlàđốivớiđitưngtrem
vàthanhthiếuniên.
Trongnhữngnămgầnđây,việcứng
dụngtranhminhhọatrongsáchlịchsửđã
cónhiềuđổimới,kếthpgiữayếutốnghệ
thuật,tínhchínhxáclịchsửvàcáckỹthuật
đồhọahiệnđại.Điềunàygiúpkhắchọa
sinhđộngbốicảnh,nhânvậtvàsựkiện
lịch sử, làmcho lịch sử trở nêngầngũi
vàdễtiếpcậnhơn.Tuynhiên,việcminh

họalịchsửcũngđặtranhiềutháchthức,
baogồmtínhchínhxác,tínhbiểucảmvà
sựnbằnggiữayếutốnghệthuậtvàtư
liệulịchsử.
Bàibáođisâuvàophântíchvaitrò
củatranhminhhọatrongsáchlịchsửhiện
nay,từchứcnăngtruyềntảitrithức,khơi
gi hứng thú đến tác động đối với quá
trìnhgiáodụcvàbảotồnvănhóa.Đồng
thời,bàiviếtcũngđềcậpđếnnhữngthách
thứcvàhướngđimớitrongviệcminhhọa
sáchlịchsử,nhằmđápứngnhucầungày
càng cao của độc giả và xu ớng phát
triểncủangànhxuấtbản.
II.Cơsởlýthuyết
Tranh minh họa trong sách đề tài
lịchsửđóngvaitròquantrọngtrongviệc
truyền tải nội dung và tái hiện quá khứ
mộtcáchsinhđộng.Trongbốicảnhhiện
nay,khinhucầutiếpcậnlịchsửquanhiều
phương thức trực quan ngày càng tăng,
tranhminhhọakhôngchỉlàcôngcụhỗ
trvănbảnmàcòngópphầnnângcaogiá
trị giáo dục, nghệ thuật và truyềnthông
vănhóa.
Tranhminhhọalịchsửđãxuấthiện
từutrongcácthưtịchcổvàcácấnphẩm
nghiêncứu,giảngdạy.Tuynhiên,vớisự
pháttriểncủacôngnghệvàxuhướngthiết
kếhiệnđại,tranhminhhọangàynaycó
sựđổimớicảvềphongcáchthểhiệnlẫn
cách thức ứngdụng.Điều nàyphảnánh
sự thay đổi trong nhận thức và phương
pháp truyền tải tri thức lịch sử đến độc
giả,đặcbiệtlàthếhệtrẻ.Tranhminhhọa
giúpngườiđọctiếpcậnthôngtinlịchsử
dễdànghơnthôngquahìnhảnhtrựcquan,
từ đó tăng cường khả ng ghi nhớ và
tiếpthukiếnthức.Đồngthời,tranhminh
họacòngópphầntạonêntínhhấpdẫn,
giúpsáchlịchsửkhôngcònkhôkhanmà
trởnênsinhđộng,dễhiểuhơn.ibáo
nàysẽtậptrungphântíchthựctrạng,xu
hướngpháttriểncủatranhminhhọalịch
sử,đồngthờiđềxuấtcáchướngtiếpcận
nhằmnângcaohiệuquảtruyềntảitrithức
lịchsửthôngquaminhhọa
III.Phươngphápnghiêncứu
3.1.Phươngphápphântíchhìnhảnh
Bàibáotiếnhànhphântíchmộtsố
ấnphẩmch lịch sử cóminhhọa đưc
xuấtbảntrongthờigiangầnđây.Cácyếu
tố như phong cách tạo hình, đường nét,
màu sắc, bố cục, mức độ chính xác của
hìnhnhsovớitưliệulịchsửsẽđưcxem
xétđánhgiánhằmxácđịnhxung
minhhọahiệnnay.
3.2.Phươngphápsosánh
Nghiêncứuthựchiệnđốichiếugiữa
tranhminhhọalịchsửtruyềnthống(trong
sách giáokhoacũ,tranhdângian,minh
họa trong các thư tịch cổ) và xu hướng
minh họa hiện đại (sách minh họa bằng
kỹthuậtsố,truyệntranhlịchsử,ứngdụng
công nghệ thực tế ảo). Qua đó, bài báo
chỉranhữngkhácbiệtvềphongcáchthể
hiện,cáchtiếpcậnnộidungvàtácđộng
củacôngnghệsốđếnlĩnhvựcminhhọa
lịchsử.
3.3.Phươngpháptiếpcnliênngành
Nghiên cứu tranh minh họa trong
sáchlịchsửtừgócđộliênngành,kếthp
giữamỹthuật,lịchsửvàgiáodục.Việc
nàygiúpđánhgiátranhminhhọakhông
chỉ dưới góc nhìn nghệ thuật mà còn ở
khíacạnhtruyềnbátrithứcvàgiữgìndi
sảnvănhóadântộc.

IV.Kếtquảnghiêncứu
4.1.Tranhminhhọalịchsửlàgì?
Theo Vũ (2024), tranh minh họa
trong sách tại Việt Nam đã xuất hiện từ
u,gắnliềnvớisựpháttriểncủanghềin
làmgiấy.Đặcbiệt,dướitriềuNguyễn,
minhhọasáchđạtđếnđộhưngthịnhvới
quytrình sảnxuấtbaogồmviết chữ,vẽ
tranh, khắc ván và in ấn. Từ nền tảng
truyềnthốngđó,nghệthuậtminhhọatiếp
tục đưcduy trì phát triển, trở thành
mộtphần quan trọngtrong thiếtkếsách
hiệnđạingàynay.
Tranh minh họa lịch sử là một
phương thức tái hiện các sự kiện, nhân
vật,khônggianvàbốicảnhlịchsửthông
qua hình ảnh. Không chỉ đóng vai trò
hỗtrvănbản,tranhminhhọacòngiúp
khángiảcócáinhìntrựcquanhơnvềquá
khứ,gópphầntăngcườngsựhiểubiếtvà
hứngthúđốivớilịchsử.Ngàynay,tranh
minhhọalịchsửkhôngchỉgiớihạntrong
tranhvẽtaymàcònđưcpháttriểnmạnh
mẽớidạngđồhọakỹthuậtsố,truyện
tranh,phimhoạthình,…
Mộtyếu tố quan trọng trong tranh
minh họa lịch sử là tính chính xác. Các
cphẩmminhhọacầnđưcnghiêncứu
kỹlưỡngvềtưliệulịchsử,baogồmtrang
phục,kiếntrúc,vũkhívàcácyếutốvăn
hóa đặc trưng của từng giai đoạn. Điều
yđòihỏisựkếthpchặtchẽgiữanhà
nghiêncứulịchsửvàcáchọasĩminhhọa
để đảm bảođộ chân thựcvà tínhthuyết
phục củatácphẩm.ncạnhđó,phong
cách minh họa lịch sử cũng có sự biến
đổitheothờigian.Trướcđây,tranhminh
họa thường mang tính biểu tưng cao,
đơngiảnhóachitiết.Hiệnnay,nhờsựhỗ
trcủacôngnghệ,tranhminhhọacóxu
ớngchitiếthơn,sốngđộnghơnvàcó
tínhtươngtáccaohơn.Dođóđóngvaitrò
quantrọngtrongviệcmphongphúthêm
tạocảmhứnghơnchođộcgiả.
4.2.Sáchđềtàilịchsử
Sách đề tài lịch sử là một trong
nhữngphươngtiệnquantrọnggiúptruyền
tảikiếnthứcvềlịchsửđếnđộcgiả.Loại
sáchnàykhôngchỉcungcấpthôngtinvề
cácsựkiện,nhânvậtlịchsửmàcòngiúp
ngườiđọchiểusâuhơnvềbốicảnh,diễn
biếnvàýnghĩacủanhữngsựkiệnđóđối
vớixãhộiđươngthờivàhiệnnay.
Sáchlịchsửcónhiềuhìnhthứcthể
hiệnkhác nhau, từ sách giáokhoa,sách
nghiêncứuđếnsáchphổthôngdànhcho
mọilứa tuổi.Trongđó,sự kếthp giữa
nộidungchữviếtvàtranhminhhọađóng
vai tròquantrọng trongviệc làmrõ nội
dungvàtăngtínhhấpdẫnchocphẩm.
Đặc biệt, đối với đối tưng trẻ em và
thanhthiếuniên,minhhọatrongsáchlịch
sửgiúptạorasựkếtnốidễnghơnvới
nộidung,từđókhơiginiềmyêuthích
và hứng thú tìm hiểu lịch sử. Hiện nay,
trênthịtrườngcónhiềudòngsáchvềđề
tài lịch sử đưc xuất bản với hình thức
đưcthiếtkếđộcđáo,đadạng,phùhp
với nhiều đối tưng độc giả khác nhau.
Tiêubiểutrongsốđólàcáccuốnsáchlịch
sửđưcxuấtbảnbởinhàxuấtbảnKim
Đồng,NhãNam,ĐôngA,...
4.3.Ngônngữtạohìnhvàvaitrò
tranhminhhọatrongsáchđềtàilchsử
ViệtNam
Tranh minhhọa trongsách lịch sử
khôngchỉlàmộtphươngtiệnhỗtrtrực
quanmàcònđóngvaitròquantrọngtrong

việctruyềntảinộidung,tạocảmhứngcho
ngườiđọcvànângcaogiátrịthẩmmỹcủa
tácphẩm.Vớinhữngđặctrưngriêngvề
hình ảnh, đường nét, màu sắc và không
gian, tranh minh họa giúp tái hiện chân
thựccácsựkiện,nhânvậtvàbốicảnhlịch
sử.Điềunàykhôngchỉmanglạihiệuquả
về mặt thị giác còn giúp ngưi đọc,
đặc biệt là học sinh, sinh viên và công
chúngyêuthíchlịchsử,cócáinhìnsinh
độnghơnvềquákhứ.
Trongbốicảnhhiệnnay,tranhminh
họa lịch sử ngày càng đưc thể hiện đa
dạng với nhiều phong cách khác nhau.
Mộtsốhọa sĩtậptrungvàophongcách
hiệnthựcnhằmmôtảchínhxáccácyếu
tốlịchsử,trongkhimộtsốkhácchọnlối
vẽ cách điệu để tạo sự gần gũi, dễ tiếp
cận.Dùởphongcáchnào,tranhminhhọa
cũngđóngvai trò quan trọngtrong việc
kếtnốiquákhứvớihiệntại,giúplịchsử
trởnênsốngđộnghơntrongmắtđộcgiả.
4.3.1. Hình ảnh trong tranh minh
họasáchđềtàilịchsửViệtNam
nh1.TranhminhhọaBàTriệu–Sách
ViệtNamsửlược–NXBĐôngA
Hìnhảnhtrongtranhminhhọalịch
sử là yếu tố cốt lõi giúp người đọc tiếp
cận trực quan với các sự kiện, nhân vật
vàbối cảnhlịch sử.Trongsách lịch sử,
tranhminhhọacóthểbaogồmnhiềunội
dungkhácnhau,nhưngphổbiếnnhấtvẫn
làhìnhtưngnhânvậtlịchsử,bốicảnhsự
kiện,kiếntrúc,trangphụcvàvũkhí.
Nhân vật lịch sử thường là yếu tố
trungtâmtrongtranhminhhọa,baogồm
cácvịvua,tưnglĩnh,danhnhânvănhóa
hay những anh hùng dân tộc. Khi minh
họa những nhân vật này, họa sĩ không
chỉ cần dựa trên tư liệu lịch sử mà còn
phảikhéoléothểhiệnđặcđiểmvềngoại
hình,phongtháiđểtạosựthuyếtphụccho
ngườixem.Ngoàira,trangphục,vũkhí
và kiến trúc trong tranh minh họa cũng
cầnđưcnghiêncứukỹlưỡngđểđảmbảo
tínhchínhxácvàphùhpvớitừngthờikỳ
lịchsử.Sựkếthphàihòagiữacácyếutố
nàygiúptranhminhhọakhôngchỉcógiá
trịnghệthuậtmàcònmangýnghĩatưliệu
quantrọng.
4.3.2. Đườngnét và màu sắc trong
tranhminhhọasáchđềtàilịchsửViệtNam
nh2.MinhhọatrongsáchLượcsử
nướcViệtbằngtranh–NXBKimĐồng
Đườngnétmộttrongnhữngyếutố
quantrọngtạonênphongcáchvàđặctrưng
thẩmmỹcủatranhminhhọalịchsử.Tùy
vào định hướng của họa sĩ và đối tưng
độcgiả,tranhminhhọacóthểmangphong
cáchhiệnthựcvớiđườngtchitiết,sắc
sảohoặccóthểđưccáchđiệuđểtạosự
đơngiản,dễtiếpcậnn.Nhữngcphẩm
minhhọadànhchotrẻemthườngcóđường
90
tmềmmại,tạocảmgiácthânthiện,trong
khicáctranhminhhọamangtínhtưliệucó
xuhướngtỉmỉvàchínhchơnđểthểhiện
chânthựcbốicảnhlịchsử.
Bêncạnhđưngnét,usắctrong
tranhminhhọalịchsửcũngđóngvaitrò
quantrọngtrongviệcthểhiệnkhôngkhí
và cảmxúc củabốicảnhlịchsử.Nhiều
họa sĩ lựa chọnbảngmàu mang tínhcổ
điểnvớicácgammàutrầmấmnhưnâu,
đỏ,vàngđểtạocảmgiáchoàicổ,ginhớ
đếncácchấtliệutruyềnthốngnhưtranh
sơnmàihaytranhlụa.Trongkhiđó,một
sốtranh minhhọa theo phongcách hiện
đạicóthểsửdụngmàusắctươisáng,rực
rỡđểphùhpvớithịhiếucủađộcgiảtrẻ.
Ngoàira, màu sắc cũngcó thể đưcsử
dụngtheo hướngbiểutưng, chẳng hạn
nhưuđỏthểhiệnsựbitrángcủacác
trậnchiến,màuxanhginhắcđếnsựbình
yên,haymàuvàngnhấnmạnhquyềnuy
vàsựthịnhvưng.
4.3.3.Khônggiantrongtranhminh
họasáchđềtàilịchsửViệtNam
nh3.MinhhọatrongsáchLượcsử
nướcViệtbằngtranh–NXBKimĐồng
Không gian trong tranh minh họa
lịchsửđóngvaitròquantrọngtrongviệc
tạorabốicảnhchânthựcvàgiúpngười
đọcdễdànghìnhdungvềthờikỳlịchsử
đưc đề cập. Một số tranh minh họa sử
dụng không gian ba chiều với kỹ thuật
phốicảnhđểtạochiềusâu,giúptáihiện
cáccôngtrìnhkiếntrúc,chiếntrườnghay
cácnghilễcungđìnhmộtcáchsốngđộng.
Cáchtiếpcậnygiúpngườiđọccócái
nhìntoàndiệnhơnvềkhônggianvàsự
kiệnlịchsử.
Tuy nhiên, một số tranh minh họa
lại lựa chọn phong cách không gian hai
chiềumangnhcáchđiệu,lấycảmhứng
từ tranh dân gian Việt Nam hoặc nghệ
thuật truyền thống. Trong các minh họa
này, không gian có thể đưc giản lưc,
nhưngvẫngiữđưcnétđặctrưngcủabối
cảnhlịchsử.Ngoàira,khônggiantrong
tranh minh họa cũng có thể mang tính
động hoặc tĩnh, tùy thuộc vào nội dung
củacảnhvẽ.Nhữngbứctranhminhhọa
vềcáctrậnchiếnthưngcóbốcụcđộng,
thểhiệnsựkhốcliệtvàcăngthẳng,trong
khinhữngtranhminhhọavềchândung
nhânvật lịch sửhay các nghithức cung
đìnhcóxungbốcụctĩnh,giúptônlên
sựtrangtrọngvàuynghiêm.
4.3.4. Hiệu quả tranh minh họa
trongsáchđềtàilịchsửViệtNam
Tranh minhhọa trongsách lịch sử
mang lại nhiều hiệu quả quan trọng cả
vềmặtgiáodụclẫnthẩmmỹ.Tchết,
tranhminhhọagiúptăngcườngkhảnăng
tiếpnhậnthôngtincủangườiđọc,đặcbiệt
lànhữngđộcgiảtrẻtuổi.Thôngquahình
ảnhtrựcquan,độcgiảcóthểdễdànghình
dungvềcácsựkiện,nhânvậtvàbốicảnh
lịchsửmàkhôngcầnphảiđọcquánhiều
vănbản.Điềunàygiúpviệctiếpcậnlịch
sử trở nêndễ dàng hơn, đồng thờikích
thích trí ng tưng và niềm yêu thích
tìmhiểuvềlịchsử.
Dựatrênthựctiễnviệcsửdụngvà
đưctáibảnnhiềulầntừcbộsáchnhư