
VAITRÒCỦATRANHMINHHỌATRONGSÁCHĐỀTÀI
LỊCHSỬVIỆTNAMHIỆNNAY
NguyễnHồngThắm
Email:nhtham@hou.edu.vn
Ngàytòasoạnnhậnđưcbàibáo:01/11/2024
Ngàyphảnbiệnđánhgiá:14/05/2025
Ngàybàibáođưcduyệtđăng:29/05/2025
DOI:10.59266/houjs.2025.578
Tómtắt:Tranhminhhọatrongsáchđềtàilịchsửkhôngchỉcóchứcnăngbổtrợtrực
quanchonộidungmàcònmanggiátrịthẩmmỹvàvănhóasâusắc,giúpđộcgiả,đặcbiệt
làthếhệtrẻtiếpcậnlịchsửmộtcáchsinhđộng.Từđókhơigợisựhứngthúvànângcao
nhậnthứcvềlịchsửdântộc.Bàibáotậptrungphântíchcảkhíacạnhnghệthuậtvàvaitrò
truyềntảicủatranhminhhọalịchsửthôngquacácyếutốtạohìnhnhưđườngnét,màusắc,
bốcụcvàphongcáchthểhiện.Nghiêncứuđượcthựchiệndựatrênphươngphápphântích
vàsosánhcácấnphẩmsáchđềtàilịchsử,phântíchcácngônngữhìnhảnh,phongcách
minhhọa,kếthợpvớitiếpcậnliênngànhgiữamỹthuật,lịchsửvàgiáodục.Trêncơsởđó,
bàibáolàmrõnhữngcơhộivàtháchthứctrongquátrìnhsángtạotranhminhhọalịchsử,
đồngthờiđềxuấtmộtsốđịnhhướngnhằmnângcaochấtlượngminhhọatrongxuấtbản
sáchlịchsử,gópphầnlantỏagiátrịvănhóatruyềnthống,làmphongphúthêmvàtạosức
hấpdẫngiữalịchsửdântộcvớiđộcgiảhiệnnay,đặcbiệtlàgiớitrẻ.
Từkhoá:tranh,minhhọa,sách,lịchsử.
TrườngĐạihọcMởHàNội
I.Đặtvấnđề
Trong bối cảnh phát triển mạnh
mẽ của ngành xuất bản và công nghệ
truyền thông, tranh minh họa trong
sáchlịchsửđangngàycàngkhẳngđịnh
vaitròquantrọngtrongviệcchuyểntải
nộidungvàtiếpcậnđộcgiả.Khôngchỉ
làcôngcụhỗtrtrựcquan,tranhminh
họacòngópphầntạonênsựhấpdẫn,
nângcaokhảnăngtiếpnhậnthôngtin
vàkhơidậytrítưởngtưngcủangười
đọc,đặcbiệtlàđốivớiđốitưngtrẻem
vàthanhthiếuniên.
Trongnhữngnămgầnđây,việcứng
dụngtranhminhhọatrongsáchlịchsửđã
cónhiềuđổimới,kếthpgiữayếutốnghệ
thuật,tínhchínhxáclịchsửvàcáckỹthuật
đồhọahiệnđại.Điềunàygiúpkhắchọa
sinhđộngbốicảnh,nhânvậtvàsựkiện
lịch sử, làmcho lịch sử trở nêngầngũi
vàdễtiếpcậnhơn.Tuynhiên,việcminh

họalịchsửcũngđặtranhiềutháchthức,
baogồmtínhchínhxác,tínhbiểucảmvà
sựcânbằnggiữayếutốnghệthuậtvàtư
liệulịchsử.
Bàibáođisâuvàophântíchvaitrò
củatranhminhhọatrongsáchlịchsửhiện
nay,từchứcnăngtruyềntảitrithức,khơi
gi hứng thú đến tác động đối với quá
trìnhgiáodụcvàbảotồnvănhóa.Đồng
thời,bàiviếtcũngđềcậpđếnnhữngthách
thứcvàhướngđimớitrongviệcminhhọa
sáchlịchsử,nhằmđápứngnhucầungày
càng cao của độc giả và xu hướng phát
triểncủangànhxuấtbản.
II.Cơsởlýthuyết
Tranh minh họa trong sách đề tài
lịchsửđóngvaitròquantrọngtrongviệc
truyền tải nội dung và tái hiện quá khứ
mộtcáchsinhđộng.Trongbốicảnhhiện
nay,khinhucầutiếpcậnlịchsửquanhiều
phương thức trực quan ngày càng tăng,
tranhminhhọakhôngchỉlàcôngcụhỗ
trvănbảnmàcòngópphầnnângcaogiá
trị giáo dục, nghệ thuật và truyềnthông
vănhóa.
Tranhminhhọalịchsửđãxuấthiện
từlâutrongcácthưtịchcổvàcácấnphẩm
nghiêncứu,giảngdạy.Tuynhiên,vớisự
pháttriểncủacôngnghệvàxuhướngthiết
kếhiệnđại,tranhminhhọangàynaycó
sựđổimớicảvềphongcáchthểhiệnlẫn
cách thức ứngdụng.Điều nàyphảnánh
sự thay đổi trong nhận thức và phương
pháp truyền tải tri thức lịch sử đến độc
giả,đặcbiệtlàthếhệtrẻ.Tranhminhhọa
giúpngườiđọctiếpcậnthôngtinlịchsử
dễdànghơnthôngquahìnhảnhtrựcquan,
từ đó tăng cường khả năng ghi nhớ và
tiếpthukiếnthức.Đồngthời,tranhminh
họacòngópphầntạonêntínhhấpdẫn,
giúpsáchlịchsửkhôngcònkhôkhanmà
trởnênsinhđộng,dễhiểuhơn.Bàibáo
nàysẽtậptrungphântíchthựctrạng,xu
hướngpháttriểncủatranhminhhọalịch
sử,đồngthờiđềxuấtcáchướngtiếpcận
nhằmnângcaohiệuquảtruyềntảitrithức
lịchsửthôngquaminhhọa
III.Phươngphápnghiêncứu
3.1.Phươngphápphântíchhìnhảnh
Bàibáotiếnhànhphântíchmộtsố
ấnphẩmsách lịch sử cóminhhọa đưc
xuấtbảntrongthờigiangầnđây.Cácyếu
tố như phong cách tạo hình, đường nét,
màu sắc, bố cục, mức độ chính xác của
hìnhảnhsovớitưliệulịchsửsẽđưcxem
xétvàđánhgiánhằmxácđịnhxuhướng
minhhọahiệnnay.
3.2.Phươngphápsosánh
Nghiêncứuthựchiệnđốichiếugiữa
tranhminhhọalịchsửtruyềnthống(trong
sách giáokhoacũ,tranhdângian,minh
họa trong các thư tịch cổ) và xu hướng
minh họa hiện đại (sách minh họa bằng
kỹthuậtsố,truyệntranhlịchsử,ứngdụng
công nghệ thực tế ảo). Qua đó, bài báo
chỉranhữngkhácbiệtvềphongcáchthể
hiện,cáchtiếpcậnnộidungvàtácđộng
củacôngnghệsốđếnlĩnhvựcminhhọa
lịchsử.
3.3.Phươngpháptiếpcậnliênngành
Nghiên cứu tranh minh họa trong
sáchlịchsửtừgócđộliênngành,kếthp
giữamỹthuật,lịchsửvàgiáodục.Việc
nàygiúpđánhgiátranhminhhọakhông
chỉ dưới góc nhìn nghệ thuật mà còn ở
khíacạnhtruyềnbátrithứcvàgiữgìndi
sảnvănhóadântộc.

IV.Kếtquảnghiêncứu
4.1.Tranhminhhọalịchsửlàgì?
Theo Vũ (2024), tranh minh họa
trong sách tại Việt Nam đã xuất hiện từ
lâu,gắnliềnvớisựpháttriểncủanghềin
vàlàmgiấy.Đặcbiệt,dướitriềuNguyễn,
minhhọasáchđạtđếnđộhưngthịnhvới
quytrình sảnxuấtbaogồmviết chữ,vẽ
tranh, khắc ván và in ấn. Từ nền tảng
truyềnthốngđó,nghệthuậtminhhọatiếp
tục đưcduy trìvà phát triển, trở thành
mộtphần quan trọngtrong thiếtkếsách
hiệnđạingàynay.
Tranh minh họa lịch sử là một
phương thức tái hiện các sự kiện, nhân
vật,khônggianvàbốicảnhlịchsửthông
qua hình ảnh. Không chỉ đóng vai trò
hỗtrvănbản,tranhminhhọacòngiúp
khángiảcócáinhìntrựcquanhơnvềquá
khứ,gópphầntăngcườngsựhiểubiếtvà
hứngthúđốivớilịchsử.Ngàynay,tranh
minhhọalịchsửkhôngchỉgiớihạntrong
tranhvẽtaymàcònđưcpháttriểnmạnh
mẽdướidạngđồhọakỹthuậtsố,truyện
tranh,phimhoạthình,…
Mộtyếu tố quan trọng trong tranh
minh họa lịch sử là tính chính xác. Các
tácphẩmminhhọacầnđưcnghiêncứu
kỹlưỡngvềtưliệulịchsử,baogồmtrang
phục,kiếntrúc,vũkhívàcácyếutốvăn
hóa đặc trưng của từng giai đoạn. Điều
nàyđòihỏisựkếthpchặtchẽgiữanhà
nghiêncứulịchsửvàcáchọasĩminhhọa
để đảm bảođộ chân thựcvà tínhthuyết
phục củatácphẩm.Bêncạnhđó,phong
cách minh họa lịch sử cũng có sự biến
đổitheothờigian.Trướcđây,tranhminh
họa thường mang tính biểu tưng cao,
đơngiảnhóachitiết.Hiệnnay,nhờsựhỗ
trcủacôngnghệ,tranhminhhọacóxu
hướngchitiếthơn,sốngđộnghơnvàcó
tínhtươngtáccaohơn.Dođóđóngvaitrò
quantrọngtrongviệclàmphongphúthêm
vàtạocảmhứnghơnchođộcgiả.
4.2.Sáchđềtàilịchsử
Sách đề tài lịch sử là một trong
nhữngphươngtiệnquantrọnggiúptruyền
tảikiếnthứcvềlịchsửđếnđộcgiả.Loại
sáchnàykhôngchỉcungcấpthôngtinvề
cácsựkiện,nhânvậtlịchsửmàcòngiúp
ngườiđọchiểusâuhơnvềbốicảnh,diễn
biếnvàýnghĩacủanhữngsựkiệnđóđối
vớixãhộiđươngthờivàhiệnnay.
Sáchlịchsửcónhiềuhìnhthứcthể
hiệnkhác nhau, từ sách giáokhoa,sách
nghiêncứuđếnsáchphổthôngdànhcho
mọilứa tuổi.Trongđó,sự kếthp giữa
nộidungchữviếtvàtranhminhhọađóng
vai tròquantrọng trongviệc làmrõ nội
dungvàtăngtínhhấpdẫnchotácphẩm.
Đặc biệt, đối với đối tưng trẻ em và
thanhthiếuniên,minhhọatrongsáchlịch
sửgiúptạorasựkếtnốidễdànghơnvới
nộidung,từđókhơiginiềmyêuthích
và hứng thú tìm hiểu lịch sử. Hiện nay,
trênthịtrườngcónhiềudòngsáchvềđề
tài lịch sử đưc xuất bản với hình thức
đưcthiếtkếđộcđáo,đadạng,phùhp
với nhiều đối tưng độc giả khác nhau.
Tiêubiểutrongsốđólàcáccuốnsáchlịch
sửđưcxuấtbảnbởinhàxuấtbảnKim
Đồng,NhãNam,ĐôngA,...
4.3.Ngônngữtạohìnhvàvaitrò
tranhminhhọatrongsáchđềtàilịchsử
ViệtNam
Tranh minhhọa trongsách lịch sử
khôngchỉlàmộtphươngtiệnhỗtrtrực
quanmàcònđóngvaitròquantrọngtrong

việctruyềntảinộidung,tạocảmhứngcho
ngườiđọcvànângcaogiátrịthẩmmỹcủa
tácphẩm.Vớinhữngđặctrưngriêngvề
hình ảnh, đường nét, màu sắc và không
gian, tranh minh họa giúp tái hiện chân
thựccácsựkiện,nhânvậtvàbốicảnhlịch
sử.Điềunàykhôngchỉmanglạihiệuquả
về mặt thị giác mà còn giúp người đọc,
đặc biệt là học sinh, sinh viên và công
chúngyêuthíchlịchsử,cócáinhìnsinh
độnghơnvềquákhứ.
Trongbốicảnhhiệnnay,tranhminh
họa lịch sử ngày càng đưc thể hiện đa
dạng với nhiều phong cách khác nhau.
Mộtsốhọa sĩtậptrungvàophongcách
hiệnthựcnhằmmôtảchínhxáccácyếu
tốlịchsử,trongkhimộtsốkhácchọnlối
vẽ cách điệu để tạo sự gần gũi, dễ tiếp
cận.Dùởphongcáchnào,tranhminhhọa
cũngđóngvai trò quan trọngtrong việc
kếtnốiquákhứvớihiệntại,giúplịchsử
trởnênsốngđộnghơntrongmắtđộcgiả.
4.3.1. Hình ảnh trong tranh minh
họasáchđềtàilịchsửViệtNam
Hình1.TranhminhhọaBàTriệu–Sách
ViệtNamsửlược–NXBĐôngA
Hìnhảnhtrongtranhminhhọalịch
sử là yếu tố cốt lõi giúp người đọc tiếp
cận trực quan với các sự kiện, nhân vật
vàbối cảnhlịch sử.Trongsách lịch sử,
tranhminhhọacóthểbaogồmnhiềunội
dungkhácnhau,nhưngphổbiếnnhấtvẫn
làhìnhtưngnhânvậtlịchsử,bốicảnhsự
kiện,kiếntrúc,trangphụcvàvũkhí.
Nhân vật lịch sử thường là yếu tố
trungtâmtrongtranhminhhọa,baogồm
cácvịvua,tướnglĩnh,danhnhânvănhóa
hay những anh hùng dân tộc. Khi minh
họa những nhân vật này, họa sĩ không
chỉ cần dựa trên tư liệu lịch sử mà còn
phảikhéoléothểhiệnđặcđiểmvềngoại
hình,phongtháiđểtạosựthuyếtphụccho
ngườixem.Ngoàira,trangphục,vũkhí
và kiến trúc trong tranh minh họa cũng
cầnđưcnghiêncứukỹlưỡngđểđảmbảo
tínhchínhxácvàphùhpvớitừngthờikỳ
lịchsử.Sựkếthphàihòagiữacácyếutố
nàygiúptranhminhhọakhôngchỉcógiá
trịnghệthuậtmàcònmangýnghĩatưliệu
quantrọng.
4.3.2. Đườngnét và màu sắc trong
tranhminhhọasáchđềtàilịchsửViệtNam
Hình2.MinhhọatrongsáchLượcsử
nướcViệtbằngtranh–NXBKimĐồng
Đườngnétlàmộttrongnhữngyếutố
quantrọngtạonênphongcáchvàđặctrưng
thẩmmỹcủatranhminhhọalịchsử.Tùy
vào định hướng của họa sĩ và đối tưng
độcgiả,tranhminhhọacóthểmangphong
cáchhiệnthựcvớiđườngnétchitiết,sắc
sảohoặccóthểđưccáchđiệuđểtạosự
đơngiản,dễtiếpcậnhơn.Nhữngtácphẩm
minhhọadànhchotrẻemthườngcóđường

90
nétmềmmại,tạocảmgiácthânthiện,trong
khicáctranhminhhọamangtínhtưliệucó
xuhướngtỉmỉvàchínhxáchơnđểthểhiện
chânthựcbốicảnhlịchsử.
Bêncạnhđườngnét,màusắctrong
tranhminhhọalịchsửcũngđóngvaitrò
quantrọngtrongviệcthểhiệnkhôngkhí
và cảmxúc củabốicảnhlịchsử.Nhiều
họa sĩ lựa chọnbảngmàu mang tínhcổ
điểnvớicácgammàutrầmấmnhưnâu,
đỏ,vàngđểtạocảmgiáchoàicổ,ginhớ
đếncácchấtliệutruyềnthốngnhưtranh
sơnmàihaytranhlụa.Trongkhiđó,một
sốtranh minhhọa theo phongcách hiện
đạicóthểsửdụngmàusắctươisáng,rực
rỡđểphùhpvớithịhiếucủađộcgiảtrẻ.
Ngoàira, màu sắc cũngcó thể đưcsử
dụngtheo hướngbiểutưng, chẳng hạn
nhưmàuđỏthểhiệnsựbitrángcủacác
trậnchiến,màuxanhginhắcđếnsựbình
yên,haymàuvàngnhấnmạnhquyềnuy
vàsựthịnhvưng.
4.3.3.Khônggiantrongtranhminh
họasáchđềtàilịchsửViệtNam
Hình3.MinhhọatrongsáchLượcsử
nướcViệtbằngtranh–NXBKimĐồng
Không gian trong tranh minh họa
lịchsửđóngvaitròquantrọngtrongviệc
tạorabốicảnhchânthựcvàgiúpngười
đọcdễdànghìnhdungvềthờikỳlịchsử
đưc đề cập. Một số tranh minh họa sử
dụng không gian ba chiều với kỹ thuật
phốicảnhđểtạochiềusâu,giúptáihiện
cáccôngtrìnhkiếntrúc,chiếntrườnghay
cácnghilễcungđìnhmộtcáchsốngđộng.
Cáchtiếpcậnnàygiúpngườiđọccócái
nhìntoàndiệnhơnvềkhônggianvàsự
kiệnlịchsử.
Tuy nhiên, một số tranh minh họa
lại lựa chọn phong cách không gian hai
chiềumangtínhcáchđiệu,lấycảmhứng
từ tranh dân gian Việt Nam hoặc nghệ
thuật truyền thống. Trong các minh họa
này, không gian có thể đưc giản lưc,
nhưngvẫngiữđưcnétđặctrưngcủabối
cảnhlịchsử.Ngoàira,khônggiantrong
tranh minh họa cũng có thể mang tính
động hoặc tĩnh, tùy thuộc vào nội dung
củacảnhvẽ.Nhữngbứctranhminhhọa
vềcáctrậnchiếnthườngcóbốcụcđộng,
thểhiệnsựkhốcliệtvàcăngthẳng,trong
khinhữngtranhminhhọavềchândung
nhânvật lịch sửhay các nghithức cung
đìnhcóxuhướngbốcụctĩnh,giúptônlên
sựtrangtrọngvàuynghiêm.
4.3.4. Hiệu quả tranh minh họa
trongsáchđềtàilịchsửViệtNam
Tranh minhhọa trongsách lịch sử
mang lại nhiều hiệu quả quan trọng cả
vềmặtgiáodụclẫnthẩmmỹ.Trướchết,
tranhminhhọagiúptăngcườngkhảnăng
tiếpnhậnthôngtincủangườiđọc,đặcbiệt
lànhữngđộcgiảtrẻtuổi.Thôngquahình
ảnhtrựcquan,độcgiảcóthểdễdànghình
dungvềcácsựkiện,nhânvậtvàbốicảnh
lịchsửmàkhôngcầnphảiđọcquánhiều
vănbản.Điềunàygiúpviệctiếpcậnlịch
sử trở nêndễ dàng hơn, đồng thờikích
thích trí tưởng tưng và niềm yêu thích
tìmhiểuvềlịchsử.
Dựatrênthựctiễnviệcsửdụngvà
đưctáibảnnhiềulầntừcácbộsáchnhư