Nghiên cứu ảnh hưởng của ESG đến hành vi tránh thuế của doanh nghiệp

Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng

Số 264- Năm thứ 26 (5)- Tháng 5. 2024

ISSN 3030 - 4199

Nghiên cứu ảnh hưởng của ESG đến hành vi tránh thuế

của doanh nghiệp

Nguyễn Vân Hà

Trường Đại học Ngoại Thương, Việt Nam

Ngày nhận: 11/04/2024 Ngày nhận bản sửa: 13/05/2024 Ngày duyệt đăng: 15/05/2024

Tóm tắt: Bài viết phân tích ảnh hưởng của hoạt động môi trường, xã hội và quản

trị (ESG) đến hành vi tránh thuế của các doanh nghiệp phi tài chính niêm yết tại

04 thị trường mới nổi gồm Braxin, Nga, Trung Quốc và Ấn Độ (các quốc gia thuộc

khối BRIC) trong giai đoạn 2010-2020. Sử dụng phương pháp phân tích định

lượng cho dữ liệu bảng gồm 2.372 quan sát, kết quả phân tích thực nghiệm chỉ

ra rằng các doanh nghiệp thực hiện tốt các hoạt động môi trường (E) và xã hội

(S) ít thực hiện hành vi tránh thuế. Trong khi đó tác động của hoạt động quản trị

(G) không có ý nghĩa thống kê. Các kết quả nghiên cứu đảm bảo tính vững khi

kiểm soát vấn đề nội sinh thông qua sử dụng kỹ thuật hồi quy sysGMM. Bằng

chứng thực nghiệm về mối quan hệ ngược chiều giữa việc thực hiện trách nhiệm

môi trường và xã hội với mức độ tránh thuế có ý nghĩa quan trọng cho các nhà

hoạch định chính sách trong việc ban hành các chính sách thúc đẩy các sáng

kiến về môi trường và xã hội để hạn chế hành vi tránh thuế của doanh nghiệp.

Investigating the impacts of ESG on corporate tax avoidance behaviors

Abstract: This article examines the impact of environmental, social and governance (ESG) activities on tax

avoidance behavior of non-financial enterprises listed in four emerging markets including Brazil, Russia, China

and India (BRIC countries) over the 2010-2020 period. Using a quantitative method for panel data including

2,372 observations, empirical results show that businesses that perform well on environmental (E) and social (S)

activities are less likely to engage in tax avoidance. Meanwhile, the impact of corporate governance (G) is not

statistically significant. The research results ensure robustness when controlling the endogeneity issue using the

sysGMM regression technique. The empirical evidence on the negative relationship between the implementation

of environmental and social responsibility and tax avoidance has important implications for policymakers

in promulgating policies to promote environmentally and socially responsible initiatives in order to mitigate

corporate tax avoidance.

Keywords: ESG, Environmental responsibility, Social responsibility, Corporate governance, Tax avoidance

Doi: 10.59276/JELB.2024.05.2715

Nguyen, Van Ha

Email: ha.nguyen@ftu.edu.vn

Foreign Trade University, Vietnam

NGUYỄN VÂN HÀ

Số 264- Năm thứ 26 (5)- Tháng 5. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng

Từ khóa: ESG, Trách nhiệm môi trường, Trách nhiệm xã hội, Quản trị doanh

nghiệp, Hành vi tránh thuế

1. Giới thiệu

Với tư cách là các thực thể kinh tế, doanh

nghiệp đóng vai trò then chốt trong việc

thực hiện mục tiêu giảm phát thải carbon và

các mục tiêu xã hội, bên cạnh mục tiêu phát

triển kinh tế. Các hoạt động môi trường, xã

hội và quản trị (ESG) được coi là một tiêu

chí quan trọng để đánh giá mức độ phát

triển bền vững của doanh nghiệp (Gillan

và cộng sự, 2021). Vì vậy, trong thời gian

qua, các vấn đề về ESG nhận được sự quan

tâm lớn từ các nhà nghiên cứu, các nhà

đầu tư, cũng như cộng đồng doanh nghiệp.

Ngày càng nhiều doanh nghiệp tích hợp

ESG vào trong chiến lược kinh doanh của

doanh nghiệp và thực hiện công bố thông

tin ESG cho các bên liên quan. Nếu như

ở thời điểm năm 2011 chưa đến 20% số

doanh nghiệp S&P 500 báo cáo thông tin

ESG thì đến năm 2022 tỷ lệ doanh nghiệp

S&P 500 thực hiện báo cáo thông tin ESG

đã lên tới 98% (G&A, 2023).

Nhiều nghiên cứu đã đánh giá tác động

của ESG đến kết quả tài chính của doanh

nghiệp cũng như các chính sách đầu tư,

huy động vốn và kinh doanh của doanh

nghiệp. Mặc dù cần có sự đầu tư đáng kể

của doanh nghiệp cho các sáng kiến ESG,

nhưng các nghiên cứu thực nghiệm nhìn

chung đều chỉ ra rằng việc đầu tư này là

thỏa đáng vì những doanh nghiệp đầu tư

cho hoạt động ESG có thể thu được những

lợi ích đáng kể như nâng cao giá trị doanh

nghiệp (Cheng và cộng sự, 2024), giảm chi

phí vốn (Eliwa và cộng sự, 2021), giảm rủi

ro (Li và cộng sự, 2022), nâng cao hiệu quả

đầu tư (Bilyay-Erdogan và cộng sự, 2024),

giảm nhẹ tác động bất lợi của các nhân tố

khác đến uy tín doanh nghiệp (Zhang và

cộng sự, 2021). Tác động của ESG đến

hành vi thuế của doanh nghiệp mới được

nghiên cứu trong những năm gần đây và

kết quả vẫn chưa thống nhất (Krieg và Li,

2021). Cụ thể, các nghiên cứu của Lanis

và Richardson (2015), Jiang và cộng sự

(2024) cho thấy mối quan hệ ngược chiều

giữa ESG và mức độ tránh thuế của các

doanh nghiệp tại các thị trường Mỹ và

Trung Quốc. Tuy nhiên, các nghiên cứu

khác của Davis và cộng sự (2016), Mao

(2019) cũng tại hai thị trường này lại chỉ ra

mối quan hệ thuận chiều, trong khi nghiên

cứu của Mayberry và Watson (2021) lại

cho rằng mối quan hệ giữa ESG và hành vi

tránh thuế là không đáng kể.

Vì vậy, bài viết này tập trung phân tích vai

trò của ESG đối với hành vi tránh thuế của

doanh nghiệp thông qua các kỹ thuật hồi

quy đa biến nhằm làm sáng tỏ hơn mối quan

hệ vẫn chưa rõ ràng giữa ESG và hành vi

tránh thuế. Theo Hanlon và Heitzam (2010),

hành vi tránh thuế của doanh nghiệp được

hiểu là các nỗ lực của doanh nghiệp nhằm

giảm các nghĩa vụ thuế phải nộp. Vì thuế

doanh nghiệp là một nguồn thu quan trọng

của chính phủ, do vậy việc xác định rõ các

nhân tố ảnh hưởng đến hành vi thuế của

doanh nghiệp có ý nghĩa thiết thực trong

việc cải thiện thu ngân sách để có vốn thực

hiện các dự án đầu tư công.

Mẫu nghiên cứu trong bài là các doanh

nghiệp niêm yết tại các quốc gia thuộc khối

BRIC. Đây là bốn nền kinh tế mới nổi trong

số 20 nền kinh tế lớn nhất toàn cầu (Statista,

2023), đóng góp vào 30% GDP toàn cầu,

theo số liệu năm 2022 (World Bank, 2024).

Tuy nhiên bên cạnh những thành tựu tăng

Nghiên cứu ảnh hưởng của ESG đến hành vi tránh thuế của doanh nghiệp

66 Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 264- Năm thứ 26 (5)- Tháng 5. 2024

trưởng kinh tế ấn tượng thì các quốc gia

BRIC cũng phải đối mặt với những thách

thức trong việc thực hiện các mục tiêu phát

triển bền vững khi chiếm đến 45% tổng

lượng phát thải các-bon toàn cầu, theo số

liệu năm 2020 (World Bank, 2023). Ngoài

ra, các vấn đề xã hội như bất bình đẳng thu

nhập, nghèo đói cũng là những vấn đề nổi

cộm tại các quốc gia này (Bhatia và Makkar,

2020). Các doanh nghiệp được cho là có vai

trò quan trọng góp phần giải quyết các vấn

đề môi trường và xã hội nêu trên, thông

qua việc tích hợp ESG vào chiến lược kinh

doanh của doanh nghiệp. Việc thực hiện

nghiên cứu tại nhóm quốc gia BRIC giúp

gợi mở những hàm ý quan trọng cho các

quốc gia mới nổi khác, như Việt Nam, trong

việc thúc đẩy ESG để đạt được các mục tiêu

kinh tế, xã hội và môi trường.

Kết quả của bài viết có những đóng góp

quan trọng cả về học thuật và thực tiễn.

Về mặt học thuật, bài viết làm sáng tỏ hơn

mối quan hệ chưa thực sự nhất quán giữa

ESG và hành vi thuế của doanh nghiệp, có

tính đến sự khác biệt về thuế suất theo luật

định giữa các quốc gia. Thông qua phân

tích thực nghiệm, bài viết chỉ ra rằng trách

nhiệm môi trường và trách nhiệm xã hội là

các nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến hành

vi thuế của doanh nghiệp. Về mặt thực tiễn,

kết quả nghiên cứu cung cấp thông tin hữu

ích cho các nhà hoạch định chính sách để

ngăn chặn hành vi tránh thuế của các doanh

nghiệp, đặc biệt là ở các nền kinh tế mới

nổi. Các chính phủ có thể phối hợp cùng

các doanh nghiệp nhằm có các chương

trình, chính sách phù hợp để thúc đẩy việc

thực hiện trách nhiệm môi trường và trách

nhiệm xã hội của doanh nghiệp.

Bên cạnh phần giới thiệu, các nội dung còn

lại của bài viết được cấu trúc như sau. Phần

hai trình bày tổng quan nghiên cứu và các

giả thuyết. Thiết kế nghiên cứu được mô tả

trong phần ba. Phần bốn báo cáo kết quả

phân tích. Kết luận bài viết được trình bày

ở phần năm.

2. Tổng quan nghiên cứu và các giả

thuyết

Một số nghiên cứu gần đây đã kiểm chứng

ảnh hưởng của việc thực hiện trách nhiệm

ESG đến hành vi tránh thuế của doanh

nghiệp. Tại thị trường Mỹ, Huseyno và

Klamm (2012) đánh giá ảnh hưởng của

trách nhiệm xã hội đến hành vi tránh thuế

của các doanh nghiệp S&P500 cho thấy

các doanh nghiệp thực hiện tốt trách nhiệm

xã hội có mức thuế suất hiệu dụng thấp

hơn, tức là có mức độ tránh thuế cao hơn.

Sử dụng mẫu nghiên cứu gồm 434 quan

sát, Lanis và Richardson (2015) chỉ ra rằng

những công ty thực hiện tốt trách nhiệm xã

hội ít có hành vi tránh thuế. Davis và cộng

sự (2016) phân tích mối quan hệ giữa việc

thực hiện trách nhiệm xã hội và hành vi

tránh thuế với mẫu nghiên cứu gồm 5.588

quan sát lại tìm thấy bằng chứng về việc

các doanh nghiệp thực hiện tốt trách nhiệm

xã hội có mức độ tránh thuế nhiều hơn.

Tập trung vào việc phân tích tác động của

quản trị doanh nghiệp đến hành vi tránh

thuế, nghiên cứu của Armstrong và cộng

sự (2015) cho thấy tác động này thay đổi

tùy thuộc vào mức độ tránh thuế của doanh

nghiệp là thấp hay cao. Một phân tích thực

nghiệm khác vẫn tại thị trường Mỹ của

Mayberry và Watson (2021) cho rằng việc

thực hiện trách nhiệm xã hội không tác

động đến hành vi thuế của doanh nghiệp.

Tại thị trường Trung Quốc, Jiang và cộng

sự (2024) phân tích ảnh hưởng của ESG đối

với các công ty niêm yết và cũng ghi nhận

vai trò của ESG trong việc kìm hãm hành

vi tránh thuế của doanh nghiệp. Ngược lại,

Mao (2019) lại cho thấy các doanh nghiệp

thực hiện trách nhiệm xã hội tốt hơn cũng

là những doanh nghiệp có hành vi tránh

NGUYỄN VÂN HÀ

Số 264- Năm thứ 26 (5)- Tháng 5. 2024- Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng

thuế nhiều hơn. Tại Pháp, nghiên cứu của

Chouaibi và cộng sự (2022) với 119 doanh

nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công

nghiệp chỉ ra rằng các doanh nghiệp không

thực hiện trách nhiệm xã hội có mức độ

tránh thuế cao hơn so với các doanh nghiệp

có thực hiện trách nhiệm xã hội.

Có thể thấy các nghiên cứu đi trước về tác

động của ESG tới hành vi thuế của doanh

nghiệp chủ yếu tập trung vào một số quốc

gia riêng lẻ như Mỹ, Trung Quốc hay

Pháp, đồng thời các kết quả thực nghiệm

chưa thực sự nhất quán giữa các nghiên

cứu. Một nghiên cứu mới đây của Du và

Li (2023) đã mở rộng mẫu nghiên cứu cho

một nhóm nước gồm Braxin, Nga, Trung

Quốc, Ấn Độ và Nam Phi và chỉ ra mối

quan hệ ngược chiều giữa việc thực hiện

trách nhiệm xã hội và hành vi tránh thuế

của các doanh nghiệp niêm yết tại các thị

trường này. Tuy nhiên, nghiên cứu của Du

và Li (2023) lại không đi sâu phân tích ảnh

hưởng của từng khía cạnh trong các hoạt

động trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp,

do vậy không thể đánh giá được liệu mối

quan hệ quan sát được có chịu sự chi phối

chủ đạo của một khía cạnh cụ thể nào của

trách nhiệm xã hội hay không.

Vì vậy bài viết này góp phần mở rộng

nghiên cứu của Du và Li (2023) bằng cách

tập trung phân tích tác động của ba khía

cạnh cụ thể của ESG về trách nhiệm môi

trường, trách nhiệm xã hội và quản trị

doanh nghiệp đến hành vi tránh thuế của

nhóm nước BRIC.

Dựa trên lý thuyết về văn hóa doanh nghiệp

(Kreps 1990), ESG được coi như một nét

văn hóa chung trong mỗi doanh nghiệp.

Theo đó, ESG là niềm tin về tính đúng đắn

của việc cân nhắc các tác động về kinh tế,

môi trường và xã hội của các hoạt động sản

xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Hành

vi tránh thuế của doanh nghiệp được coi là

không phù hợp với ESG vì gây thất thoát

về mặt tài chính cho xã hội (Weisbach,

2002). Theo quan điểm này, các doanh

nghiệp thực hiện tốt ESG được kỳ vọng có

mức độ tránh thuế ít hơn. Vì vậy, bài viết

đưa ra 03 giả thuyết sau tương ứng với ba

khía cạnh cụ thể của ESG:

H1a: Các doanh nghiệp thực hiện tốt

trách nhiệm môi trường ít có hành vi

tránh thuế.

H2a: Các doanh nghiệp thực hiện tốt

trách nhiệm xã hội ít có hành vi tránh

thuế.

H3a: Các doanh nghiệp thực hiện tốt hoạt

động quản trị ít có hành vi tránh thuế.

Mặt khác, theo quan điểm quản trị rủi ro

thông qua việc thực hiện ESG, có thể coi

trách nhiệm môi trường, trách nhiệm xã

hội và quản trị doanh nghiệp như là chiến

lược quản trị rủi ro mà một doanh nghiệp

thực hiện để nâng cao danh tiếng về ESG

của mình, từ đó bảo vệ doanh nghiệp khỏi

các rủi ro do các sự cố tiêu cực mà doanh

nghiệp gây ra (Godfrey, 2005). Các hành vi

tránh thuế nếu bị phát hiện có thể dẫn đến

hậu quả nghiêm trọng như mất danh tiếng

của doanh nghiệp, gia tăng áp lực chính trị,

áp lực truyền thông và thậm chí cả sự tẩy

chay của người tiêu dùng (Wilson, 2009).

Điều này là do số tiền nộp thuế thể hiện

sự đóng góp cho phúc lợi xã hội nên nếu

doanh nghiệp thực hiện hành vi tránh thuế

có thể bị coi là đi ngược lại với chuẩn mực

của xã hội (Weisbach, 2002). Vì vậy, các

doanh nghiệp có thể tăng cường các hoạt

động trách nhiệm ESG doanh nghiệp để

phòng vệ rủi ro liên quan đến các hành vi

tránh thuế như uy tín giảm sút, bị người

tiêu dùng và các bên có liên quan tẩy chay.

Nếu việc tham gia vào các hoạt động ESG

chủ yếu là chiến lược quản trị rủi ro thì có

thể dự đoán rằng tồn tại mối quan hệ thuận

chiều giữa ESG và hành vi tránh thuế của

doanh nghiệp. Do vậy, ba giả thuyết đối

ứng được đưa ra như sau:

Nghiên cứu ảnh hưởng của ESG đến hành vi tránh thuế của doanh nghiệp

68 Tạp chí Kinh tế - Luật & Ngân hàng- Số 264- Năm thứ 26 (5)- Tháng 5. 2024

H1b: Các doanh nghiệp thực hiện tốt

trách nhiệm môi trường có hành vi tránh

thuế nhiều hơn.

H2b: Các doanh nghiệp thực hiện tốt

trách nhiệm xã hội có hành vi tránh thuế

nhiều hơn.

H3b: Các doanh nghiệp thực hiện tốt hoạt

động quản trị có hành vi tránh thuế nhiều

hơn.

Ngoài ra, vì nhiều quyết định quan trọng

của doanh nghiệp được đưa ra đồng thời,

bao gồm cả những quyết định liên quan đến

ESG và mức độ tránh thuế, nên khó có thể

để đưa ra bất kỳ giải thích nhân quả nào.

Do có nhiều cách giải thích về mối quan

hệ giữa ESG và hành vi tránh thuế dựa vào

các luận điểm nêu trên nên bài viết này

thực hiện phân tích thực nghiệm để kiểm

chứng mối quan hệ này ở một số quốc gia

thuộc khối BRIC.

3. Thiết kế nghiên cứu

3.1. Mẫu nghiên cứu và dữ liệu

Để kiểm chứng các giả thuyết nghiên cứu

đặt ra, bài viết sử dụng mẫu nghiên cứu

gồm các doanh nghiệp niêm yết phi tài

chính đóng trụ sở chính tại các quốc gia

Braxin, Nga, Trung Quốc và Ấn Độ. Dữ

liệu nghiên cứu được thu thập từ ba cơ

sở dữ liệu. Cụ thể, bài viết sử dụng dữ

liệu về trách nhiệm ESG doanh nghiệp

từ Thomson Reuters Refinitiv, dữ liệu tài

chính doanh nghiệp từ Worldscope và dữ

liệu kinh tế vĩ mô từ cơ sở dữ liệu WDI của

Ngân hàng Thế giới. Đây là các cơ sở dữ

liệu uy tín, được sử dụng trong các nghiên

cứu trước đây về ESG và hành vi thuế của

doanh nghiệp (ví dụ: Kerr, 2019; Du và

Li, 2023). Sau khi tổng hợp dữ liệu từ các

nguồn nói trên, mẫu nghiên cứu khả dụng

cuối cùng gồm có 2.372 quan sát trong giai

đoạn từ 2010 đến 2020.

Đo lường các biến số và mô hình nghiên cứu

Biến phụ thuộc

Trong nghiên cứu này, hành vi tránh thuế

của doanh nghiệp là biến phụ thuộc, được

đo lường thông qua tỷ suất thuế hiệu dụng

có điều chỉnh (adjusted effective tax rate-

ETRadj) cho mẫu nghiên cứu gồm các

doanh nghiệp tại nhiều quốc gia khác nhau.

Tương tự như nghiên cứu của Ramesh và

Athira (2024), tác giả tính toán số thuế dự

kiến phải nộp mỗi năm của công ty bằng

lợi nhuận trước thuế (EBT) nhân với thuế

suất theo luật định (STR) cụ thể của quốc

gia. Sau đó, tác giả khấu trừ các khoản thuế

thực tế (Taxpaid) mà doanh nghiệp phải

nộp từ khoản thuế dự kiến thanh toán và

phần chênh lệch được tính theo lợi nhuận

trước thuế để tính toán ra ETRadj. Giá trị

của phân số ETRadj càng cao thì mức độ

tránh thuế càng nhiều và ngược lại. Công

thức tính ETRadj như sau:

ETRadji,j,t = (EBTi,j,t × STRj,t − Taxpaidi,j,t)

(EBTi,j,t)-1

Biến độc lập

Ba biến độc lập chính được sử dụng trong

bài gồm trách nhiệm môi trường (E), trách

nhiệm xã hội (S) và quản trị doanh nghiệp

(G). Trách nhiệm môi trường phản ánh mức

độ doanh nghiệp sử dụng các biện pháp

quản lý tiên tiến nhất để giảm thiểu tác

động xấu đến môi trường khi thực hiện các

hoạt động sản xuất kinh doanh hàng ngày.

Trách nhiệm xã hội phản ánh danh tiếng và

sự chấp nhận của xã hội đối với hoạt động

của doanh nghiệp. Quản trị doanh nghiệp

đánh giá hệ thống và quy trình của công ty

để đảm bảo rằng các thành viên hội đồng

quản trị và giám đốc điều hành hành động

vì lợi ích của các cổ đông. Điểm số cho mỗi

biến độc lập E, S, G nằm trong khoảng từ 0

đến 100 (Pinheiro và cộng sự, 2024). Điểm

số càng cao với hạng mục nào thì doanh

nghiệp càng thực hiện tốt trách nhiệm ở

hạng mục đó.

Nghiên cứu ảnh hưởng của ESG đến hành vi tránh thuế của doanh nghiệp

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi