113
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG Tập 11, Số 2 (2025): 113 - 120
*Email: vuongdinhtuan1107@gmail.com
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG
Tập 11, Số 2 (2025): 113 - 120
HUNG VUONG UNIVERSITY
JOURNAL OF SCIENCE AND TECHNOLOGY
Vol. 11, No. 2 (2025): 113 - 120
Email: tapchikhoahoc@hvu.edu.vn Website: www.jst.hvu.edu.vn
NGHIÊN CỨU BIỆN PHÁP PHÒNG TRỪ BỌ RÙA 28 CHẤM
E. vigintioctopunctata Fabr. TRÊN CÂY CÀ GAI LEO
(Solanum hainanense Hance.) TẠI THANH HÓA
Vương Đình Tuấn1*, Phạm Đức Tân1, Nguyễn Văn Kiên1, Đặng Quốc Tuấn1
1Trung tâm Nghiên cứu Dược liệu Bắc Trung Bộ, Viện Dược Liệu
Ngày nhận bài: 31/03/2025; Ngày chỉnh sửa: 04/06/2025; Ngày duyệt đăng: 06/06/2025
DOI: https://doi.org/10.59775/1859-3968.274
Tóm tắt
Bọ rùa 28 chấm E. vigintioctopunctata Fabr là đối tượng gây hại chính trên cây Cà gai leo (Solanum
hainanense Hance). Các nghiên cứu biện pháp phòng trừ này nhằm đưa ra được cơ sở để xây dựng quy
trình phòng trừ tổng hợp Bọ rùa 28 chấm gây hại trên cây Cà gai leo. Quá trình điều tra diễn biến gây hại cho
thấy chúng gây hại nặng nhất vào giữa tháng 5 với mật độ 5,4 con/m2. Hai thí nghiệm về phòng trừ Bọ rùa 28
chấm được tiến hành khi mật độ bọ rùa cao nhất vào giữa tháng 5. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng biện pháp
vật lý cơ giới cắt tỉa cành lá mang trứng, nhộng, sâu non có hiệu quả cao, sau 28 ngày theo dõi mật độ chỉ còn
1,38 con/m2. Biện pháp thử nghiệm hiệu lực của thuốc hóa học và sinh học cho thấy hiệu lực thuốc Chersieu
50WG và Sokupi 0,5SL là 2 loại thuốc có hiệu lực cao nhất trong 5 loại thuốc phòng trừ Bọ rùa 28 chấm
E.vigintioctopunctata Fabr. Mật độ sâu giảm xuống sau 14 ngày phun thuốc là 1,47 con/m2 và 1,51 con/m2.
Từ khóa: Bọ rùa 28 chấm, Cà gai leo, biện pháp vật lý cơ giới, hiệu lực thuốc hóa học và sinh học.
1. Đặt vấn đề
Bọ rùa 28 chấm Epilachna
vigintioctopunctata Fabr. là loài sâu gây
hại trên nhiều cây trồng nông nghiệp quan
trọng như cây Cà tím (Solanum melongena),
Khoai tây (Solanum tuberosum), Dưa chuột
(Cucumis sativus), cây dược liệu và nhiều cây
dại khác ở một số nước thuộc châu Á; trong
đó bao gồm Ấn Độ, Bangladesh, Pakistan,
Trung Quốc, Nhật Bản, và châu Đại Dương
[1, 2]. Đặc biệt chúng còn được ghi nhận là
loài sâu gây hại nghiêm trọng các cây họ Cà
tại Ấn Độ, Bangladesh [3]. Trên cây dược
liệu, trong các năm 2004 - 2005, Bọ rùa
28 chấm Epilachna vigintioctopunctata đã
bùng nổ thành dịch và gây thiệt hại lớn trên
cây sâm Ấn Độ tại Bangalore, Ấn Độ. Đã
ghi nhận Bọ rùa 28 chấm có thể gây hại trên
80% diện tích trồng tùy thuộc vào địa điểm
và điều kiện cây trồng [1, 3].
114
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG Vương Đình Tuấn và ctv.
Ở Việt Nam, Bọ rùa 28 chấm được ghi
nhận gây hại phổ biến trên khoai tây, bầu bí,
mướp... [3] và gần đây được ghi nhận gây hại
phổ biến trên một số cây dược liệu như Cà
gai leo và Sâm Ngọc Linh [4]. Mặt khác việc
nghiên cứu biện pháp phòng trừ sâu bệnh hại
trên cây dược liệu đang còn rất hạn chế ảnh
hưởng rất nhiều đến năng suất và chất lượng
dược liệu.
Trên cây Cà gai leo, Bọ rùa 28 chấm được
xác định là đối tượng gây hại chính, làm ảnh
hưởng đến năng suất và chất lượng dược
liệu. Đã có rất nhiều tác giả nghiên cứu về
đặc điểm sinh học của Bọ rùa 28 chấm ở trên
rất nhiều cây trồng [1, 3, 5-6]. Tuy nhiên, vấn
đề xác định thời điểm gây hại nặng và đưa
ra được biện pháp phòng trừ cụ thể trên cây
Cà gai leo vẫn chưa được nghiên cứu. Người
dân vẫn đang phòng trừ chưa đúng thuốc đặc
trị bọ rùa, đúng liều lượng và đúng cách dẫn
đến Bọ rùa 28 chấm vẫn là mối nguy hại đến
năng suất và chất lượng dược liệu. Trong khi
việc phát triển dược liệu Cà gai leo đang ngày
càng được mở rộng với các sản phẩm từ dược
liệu Cà gai leo như trà túi lọc, cao cà gai,...
mang lại sự mới lạ, an toàn, tiện lợi với con
người hiện nay. Mục tiêu của nghiên cứu này
là nghiên cứu được một số biện pháp phòng
trừ Bọ rùa 28 chấm E.vigintioctopunctata
Fabr. là tiền đề cho những nghiên cứu sau
này về sâu hại trên cây dược liệu. Từ đó làm
cơ sở để xây dựng quy trình phòng trừ tổng
hợp một cách có hiệu quả nhất loài Bọ rùa 28
chấm E. vigintioctopunctata Fabr.
2. Phương pháp nghiên cứu
2.1. Đối tượng và vật liệu nghiên cứu
- Cây Cà gai leo Solanum hainanense
Hance.
- Bọ rùa 28 chấm Epilachna
vigintioctopunctata Farb.
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
- Thời gian: 02/2024 - 11/2024.
- Địa điểm nghiên cứu: Tại Thanh Hóa.
2.3. Phương pháp nghiên cứu
2.3.1. Điều tra diễn biến gây hại của Bọ rùa
28 chấm trên cây Cà gai leo [7]
Tiến hành điều tra mật độ sâu hại định kỳ
7 ngày/lần theo tuyến điều tra trong khu vực
điều tra cố định ngay từ đầu vụ vào các ngày
thứ 2 hoặc thứ 3 hàng tuần. Trên tuyến điều
tra, điều tra 10 điểm ngẫu nhiên nằm trên
2 đường chéo góc, mỗi điểm điều tra 1 m2/
điểm, cách bờ ít nhất 2 m. Thu mẫu bằng vợt
côn trùng. Đếm số sâu trong điểm điều tra.
Tính mật độ và phân loại từng pha phát dục
của sâu hại có trong điểm điều tra, sau đó
quy ra con/m2.
- Mật độ sinh vật gây hại (con/m2):
Mật độ sinh vật gây hại (con/m2) =
Tổng số sinh vật gây hại điều tra
Tổng số m2 điều tra
2.3.2. Nghiên cứu ảnh hưởng của các biện
pháp vật lý cơ giới trong phòng trừ Bọ rùa
28 chấm E. vigintioctopunctata Fabr.
CT1: Tỉa cành lá mang nhộng, trứng Bọ
rùa 28 chấm.
CT2: Đối chứng không tỉa cành.
Thí nghiệm gồm 2 công thức được bố trí
theo khối ngẫu nhiên, 3 lần nhắc lại, mỗi lần
nhắc lại diện tích 15 m2. Tổng diện tích thí
nghiệm là: 2 công thức × 3 lần nhắc × 15 m2
= 90 m2.
115
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG Tập 11, Số 2 (2025): 113 - 120
Các yếu tố phi thí nghiệm là đồng nhất: Đất,
nước, nền phân bón 20 tấn PC + 200 kg N +
150 kg P2O5 + 125 kg K2O cho 1 ha, giống,
khoảng cách 40 × 50 cm, thời vụ trồng.
Chỉ tiêu theo dõi: Mật độ bọ rùa (con/m2)
trước thí nghiệm, sau thí nghiệm 7 ngày, 14
ngày, 21 ngày, 28 ngày.
2.3.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của một số
loại thuốc sinh học và hóa học trong phòng
trừ Bọ rùa 28 chấm E. vigintioctopunctata
Fabr.
CT1: Đối chứng
CT2: Chersieu 50WG hoạt chất
Pymetrozine 500 g/kg.
CT3: Clever 150SC hoạt chất Indoxacarb
150 g/lít.
CT4: Sokupi 0,5SL hoạt chất Matrine
(dịch chiết từ cây khổ sâm) 0,5%.
CT5: Brightin 1,8EC hoạt chất Abamectin
18 g/lít.
CT6: Tỏi tỏi, thành phần tinh dầu tỏi
10 g/lít.
Thí nghiệm gồm 6 công thức được bố trí
theo khối ngẫu nhiên, 3 lần nhắc lại, mỗi lần
nhắc lại diện tích 15 m2. Tổng diện tích thí
nghiệm là: 6 công thức × 3 lần nhắc × 15 m2
= 270 m2.
Các yếu tố phi thí nghiệm là đồng nhất: Đất,
nước, nền phân bón 20 tấn PC + 200 kg N +
150 kg P2O5 + 125 kg K2O cho 1 ha, giống,
khoảng cách 40 × 50 cm, thời vụ trồng.
Liều lượng dùng theo khuyến cáo của nhà
sản xuất.
Thuốc Chersieu 50WG: Pha 15 g cho
bình 16 lít nước.
Thuốc Clever 150SC: Pha 6 ml thuốc với
16 lít nước.
Thuốc Sokupi 0,5SL: Pha 15 ml thuốc với
16 lít nước.
Thuốc Brightin 1,8EC: Pha 15 ml thuốc
với bình 16 lít nước.
Tiến hành thử nghiệm phun thuốc ngay
khi bọ rùa xuất hiện từ 10%, thời gian phun
cách nhau 15 ngày.
+ Chỉ tiêu theo dõi: Mật độ bọ rùa (con/m2),
Hiệu lực phòng trừ trước, sau 1 ngày, 3 ngày,
7 ngày, 14 ngày.
- Phương pháp xử lý số liệu: Hiệu quả của
thuốc được tính theo công thức Henderson-
Tilton, công thức Abbott.
HLTNĐ % 
1 100
Ta Cb
Tb Ca
Trong đó:
Ca: MĐ/TLB/CSB (%) sau xử lý (nước) ở
công thức đối chứng;
Cb: MĐ/TLB/CSB (%) trước xử lý (nước)
ở công thức đối chứng;
Ta: MĐ/TLB/CSB (%) sau xử lý ở công
thức thí nghiệm;
Tb: MĐ/TLB/CSB (%) trước xử lý ở công
thức thí nghiệm.
- Công thức Abbot:
H
CT
C
%
100
Trong đó:
H: Hiệu quả của công thức xử lý so với
đối chứng;
C: Mật độ bọ rùa ở công thức đối chứng
tại thời điểm đánh giá;
T: Mật độ bọ rùa công thức xử lý tại cùng
thời điểm điều tra.
116
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG Vương Đình Tuấn và ctv.
3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận
3.1. Kết quả điều tra diễn biến gây hại của Bọ rùa 28 chấm trên cây Cà gai leo
Bảng 1. Diễn biến mật độ của Bọ rùa 28 chấm Epilachna vigintioctopunctata Fabr.
năm 2024 tại Thanh Hóa
Ngày điều tra Giai đoạn sinh trưởng Mật độ (con/m2)
10/03/2024 Cây con 0
20/03/2024 Cây phát triển 2 han lá 0
28/03/2024 Cây phát triển han lá 0,20
05/04/2024 Cây phát triển han lá 0,20
12/04/2024 Cây phát triển han lá 0,60
19/04/2024 Cây phát triển han lá 0,60
26/04/2024 Cây sắp ra hoa 2,20
04/05/2024 Cây sắp ra hoa 2,40
14/05/2024 Cây ra hoa, quả non 2,80
22/05/2024 Cây ra hoa, quả non 4,71
29/05/2024 Cây ra hoa, quả non 3,40
06/06/2024 Cây ra hoa, quả già 1,60
15/06/2024 Thu hoạch 1,40
23/06/2024 Thu hoạch 0,6
17/07/2024 Phát triển thân lá 0,8
30/07/2024 Phát triển thân lá 1,0
15/08/2024 Phát triển thân lá 1,0
30/08/2024 Phát triển thân lá 1,2
15/09/2024 Phát triển thân lá 1,4
01/10/2024 Phát triển thân lá 1,2
117
TẠP CHÍ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG Tập 11, Số 2 (2025): 113 - 120
Hình 1. Bọ rùa 28 chấm E. vigintioctopunctata Fabr. gây hại
trên cây Cà gai leo Solanum hainanense Hance
Kết quả điều tra diễn biến mức độ gây hại
của Bọ rùa 28 chấm E. vigintioctopunctata
Fabr. năm 2024 tại Thanh Hóa đã cho thấy,
Bọ rùa 28 chấm bắt đầu xuất hiện gây hại vào
cuối tháng 3 khi đó mật độ gây hại đạt 0,2
con/m2 ở giai đoạn cây đang phát triển han
lá. Thời điểm cần phòng trừ Bọ rùa 28 chấm
E. vigintioctopunctata Fabr. là vào khoảng
giữa tháng 5 khi mật độ gây hại của loài này
ở mức cao nhất và ảnh hưởng đến hiệu quả
kinh tế đạt 2,2 - 5,4 con/m2 khi cây đang ở giai
đoạn phát triển thân lá và ra hoa. Tại thời điểm
này, lá cây đang còn non tạo nguồn thức ăn
mạnh cho bọ rùa sinh sản. Sau thời điểm này
từ tháng 6 trở đi lá cây già đi, xuất hiện mưa
nhiều làm cho mật độ bọ rùa giảm dần.
3.2. Nghiên cứu ảnh hưởng của các biện
pháp vật lý cơ giới trong phòng trừ Bọ rùa
28 chấm E. vigintioctopunctata Fabr.
Ngoài những ưu điểm an toàn với môi
trường và sức khỏe con người, biện pháp vật
lý cơ giới còn có nhược điểm là năng suất
lao động thấp nên hiệu quả kinh tế mang
lại không cao. Tuy nhiên, việc phòng trừ
sâu hại bằng biện pháp này hiện nay vẫn
được áp dụng tại một số nước có nền nông
nghiệp tiên tiến và vẫn giữ một vị trí xứng
đáng trong công tác Bảo vệ thực vật. Ở vùng
Trung cận Đông và Bắc Phi, người ta dùng
những tấm tôn dựng lên những bức tường dài
cả trăm km để ngăn chặn sự di chuyển của
ấu trùng châu chấu đàn (Locusta migratotia
L.), hay dùng “lược” để chải Sâu cuốn lá lúa
loại lớn (Parnara guttata). Ở các nước châu
Âu, việc sử dụng các loại máy đơn giản do xe
ngựa hoặc xe có động cơ kéo để thu bắt các
loại sâu trên lúa mì, cỏ 3 lá khá phổ biến. Tại
Việt Nam, việc sử dụng biện pháp bẻ cành
cà phê bị mọt Xyleborus và mang tiêu hủy ở
thời kỳ mọt qua đông có hiệu quả rõ rệt. Để
trừ sâu cắn gié, sâu keo vây ổ dịch kết hợp
với phun thuốc rất có hiệu quả [6]. Với cây
Cà gai leo, một loại cây trồng có giá trị làm
thuốc thì vấn đề an toàn nguyên liệu lại càng
được quan tâm đặc biệt. Căn cứ vào những
nghiên cứu về sinh học, đặc tính phát sinh và
phát triển của loài Bọ rùa 28 chấm, chúng tôi
tiến hành thí nghiệm cắt tỉa những cành, lá
mang nhộng, trứng hay ấu trùng Bọ rùa 28
chấm tại thời điểm Bọ rùa 28 chấm xuất hiện
rộ trên đồng ruộng. Kết quả thí nghiệm được
thể hiện qua Bảng 2.