Trường Đại học Kinh tế - Đại học Đà Nẵng
170
NGHIÊN CỨU CÁC QUY TẮC XUẤT XỨ LIÊN QUAN ĐẾN CÁC THỊ
TRƯỜNG XUẤT KHẨU HÀNG DỆT MAY CHÍNH CỦA VIỆT NAM
GVHD: ThS. Đỗ Minh Sơn
SVTH: Trần.T.Kim Cúc, Nguyễn Hà Linh, Phạm.T.Bảo Ngân, Nguyễn.T.Thêm, Phạm.T.Song Thư
Trường Đại học Kinh tế - Đại học Đà Nẵng
trankimcuc1112@gmail.com
TÓM TẮT
Để thâm nhập vào thị trường thế giới, đẩy mạnh xuất khẩu, nâng cao năng lực cạnh tranh, các doanh nghiệp
Việt Nam phải tận dụng những ưu đãi trong thương mại quốc tế. Bên cạnh đó, dệt may đang ngày càng có
vai trò quan trọng trong sự phát triển của đất nước. Trên thực tế, không phải doanh nghiệp dệt may xuất
khẩu của Việt Nam nào cũng có thể hiểu biết và áp dụng đầy đủ những quy định về quy tắc xuất xứ để tận
dụng hiệu quả các ưu đãi thuế quan. Trên cơ sở phân tích các quy tắc xuất xứ trong các hiệp định thương
mại tự do của các thị trường xuất khẩu dệt may chính của Việt Nam, từ đó đề xuất các giải pháp cho Nhà
nước và các doanh nghiệp dệt may Việt Nam để thúc đẩy xuất khẩu hàng dệt may.
Từ khóa: Quy tắc xuất xứ, FTA, xuất khẩu, dệt may
ABSTRACT
In order to penetrate the world market, boost exports and improve competitiveness, Vietnamese enterprises
must take advantage of preferences in international trade. Besides, textile and garment industry has been
increasingly playing an important role in the development of the country. In fact, not all Vietnamese
garment exporters can understand and apply fully the rules of origin to make full use of tariff preferences.
On the basis of analyzing the rules of origin in the free trade agreements of Vietnam's major textile and
garment export markets, authors propose solutions to the Government and Vietnamese enterprises to
accelerate textile and garment export.
Keyword: Rules of origin, FTA, export, textile and garment
1. Giới thiệu
Trong hoạt động thương mại quốc tế hiện nay, các quốc gia có xu hướng gia tăng các mối quan hệ
thương mại với nhau thông qua các hiệp định thương mại song phương và đa phương. Việt Nam cũng không
nằm ngoài xu hướng này khi gần đây, nước ta đã tham gia và ký kết rất nhiều hiệp định thương mại tự do với
nhiều đối tác trên thế giới với tư cách độc lập hoăc là thành viên của ASEAN. Hiện nay, 11 hiệp định thương
mại tự do đã được Việt Nam ký kết và có hiệu lực thực thi. Các khu vực thương mại tự do sẽ tạo điều kiện
thuận lợi cho thương mại của các nước thành viên thông qua việc giảm thuế cho những mặt hàng có xuất xứ
từ các nước thành viên. Tuy nhiên để hưởng được thuế quan ưu đãi, các doanh nghiệp còn phải phụ thuộc
vào việc đáp ứng quy tắc xuất xứ. Và trên thực tế, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã không vận dụng được
các ưu đãi khi xuất khẩu do không đáp ứng được quy tắc xuất xứ.
Trong những năm gần đây ngành công nghịêp dệt may đã có những bước tiến vượt bậc. Với tốc độ
tăng trưởng trung bình 14,5%/năm, Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ tăng trưởng ngành dệt
may lớn nhất thế giới. Trong 5 năm qua, ngành dệt may có kim ngạch xuất khẩu lớn thứ hai trong cả nước
với giá trị xuất khẩu chiếm 15% GDP, giải quyết việc làm cho số lượng lớn người lao động. Tuy nhiên, một
vấn đề rất được quan tâm là nhiều doanh nghiệp dệt may Việt Nam đang “bỏ quên” nhiều ưu đãi từ các ưu
Hội nghị Sinh viên nghiên cứu khoa học năm học 2018-2019
171
đãi thuế quan mà các đối tác của Việt Nam mang lại. Theo số liệu của Bộ Công Thương cho thấy, tỷ lệ tận
dụng giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) của ngành dệt may trong năm 2016 chỉ chiếm hơn 57% tổng
kim ngạch xuất khẩu toàn ngành, đồng nghĩa với việc gần 43% hàng dệt may xuất khẩu của Việt Nam vẫn bị
áp thuế thông thường kể cả xuất khẩu đến các quốc gia mà Việt Nam đã có FTA. Các nguyên nhân có thể kể
đến: Thứ nhất, sự chênh lệch giữa lợi ích từ thuế quan mang lại và chi phí bỏ ra để đáp ứng các tiêu chí của
các quy tắc xuất xứ là không hấp dẫn đối với doanh nghiệp; Thứ hai, các yêu cầu của quy tắc xuất xứ quá
khắc khe, các doanh nghiệp không thể đáp ứng được. Tuy nhiên, muốn nghiên cứu theo hai lí do trên đòi hỏi
nhóm nghiên cứu phải có số liệu nghiên cứu thực tế từ các doanh nghiệp dệt may Việt Nam nhưng điều đó
vượt quá khả năng của nhóm. Bên cạnh đó, một lí do chủ quan khác là có thể các doanh nghiệp chưa nắm bắt
được các tiêu chí đáp ứng về quy tắc xuất xứ của các FTA. Thêm vào đó, nhà nước chưa có sự hỗ trợ rõ ràng
về quy tắc xuất xứ. Trong bối cảnh như vậy, rất cần có sự nghiên cứu một cách đầy đủ và có hệ thống các
quy tắc về xuất xứ cho hàng dệt may trong các thị trường xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như là một tài liệu
tham khảo cho các doanh nghiệp để đáp ứng quy tắc xuất xứ của FTA.
2. Mục tiêu và phương pháp nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Phân tích, làm rõ những vấn đề lý luận về quy tắc xuất xứ hàng hóa.
Phân tích thực trạng xuất khẩu hàng dệt may của Việt Nam ở các thị trường EU, Nhật Bản, Hàn Quốc,
Trung Quốc và ASEAN.
Nghiên cứu các quy tắc xuất xứ được áp dụng phân theo từng thị trường mà Việt Nam có hoạt động
xuất khẩu hàng dệt may sang và so sánh kết quả thu thập được để đưa ra lời khuyên cho các doanh nghiệp
dệt may cũng như đưa ra cân nhắc khi quyết định lựa chọn sử dụng quy tắc xuất xứ nào để được hưởng ưu
đãi thuế quan từ thị trường đó.
Đề xuất giải pháp cho nhà nước và các doanh nghiệp Việt Nam.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp phân tích – tổng hợp:
Phương pháp thống kê:
3. Tổng quan tình hình nghiên cứu
3.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Về tác động của quy tắc xuất xứ trong các hiệp định thương mại tự do đối với Việt Nam, có một
nghiên cứu của MUTRAP III "Đánh giá tác động của quy tắc xuất xứ trong các hiệp định thương mại tự do
của Việt Nam". Nghiên cứu này tập trung vào việc làm rõ các chức năng chính của quy tắc xuất xứ trong
FTA của Việt Nam, đánh giá tác động của quy tắc xuất xứ đối với các sản phẩm xuất khẩu chính từ khía
cạnh của Việt Nam đối với các nước trong các hiệp định. Từ đó, đưa ra các khuyến nghị cho công tác đàm
phán và quản lý việc thực hiện quy tắc xuất xứ tại Việt Nam. (Stefano Inama, Hồ Quang Trung, Trần Bá
Cường, Phan Sinh, 2011). Ngoài ra, trong năm 2014, một nghiên cứu “Áp dụng hiệu quả RoO vào xuất khẩu
hàng hóa trong các hiệp định thương mại tự do của Việt Nam" do Nguyễn Hoàng Tuấn và Thái Bùi Hải An
thực hiện đã đánh giá tác động của quy tắc xuất xứ hiện tại ở Việt Nam đối với thương mại. Dựa trên phân
tích và chỉ ra những hạn chế trong việc áp dụng quy tắc xuất xứ, tác giả đã đề xuất một số biện pháp tăng
cường áp dụng quy tắc xuất xứ tại Việt Nam (Nguyen Hoang Tuan and Thai Bui Hai An, 2014). Đối với
nhóm nghiên cứu trực tiếp về tình hình hiện tại của ngành may mặc Việt Nam, năm 2017, bà Đặng Phương
Dung đã có bài viết “Ngành Dệt may Việt Nam với các Hiệp định thương mại tự do”. Nghiên cứu này đã làm
rõ tình hình hiện tại của ngành may mặc Việt Nam, phân tích điểm mạnh và điểm yếu của hàng may mặc
trong chuỗi cung ứng toàn cầu cũng như các cơ hội và thách thức của ngành dệt may trong khi Việt Nam
đang thực hiện hội nhập ngày càng sâu rộng (Dung, 2017).
Trường Đại học Kinh tế - Đại học Đà Nẵng
172
Về khía cạnh thực trạng kiểm tra xuất xứ hàng hóa xuất nhập khẩu tại Việt Nam, có bài tiểu luận
"Hoàn thiện chính sách kiểm tra xuất xứ hàng hóa nhập khẩu của Tổng cục Hải quan Việt Nam" - do bà Phan
Thị Thu Hiền thực hiện năm 2014 – tập trung sâu vào các quy định trên kiểm tra xuất xứ hàng hóa áp dụng
cho cơ quan hải quan Việt Nam trong hoạt động quản lý hàng hóa xuất nhập khẩu (Hien, 2014 ) và báo cáo
"Báo cáo hỗ trợ Bộ Công thương về tự chứng nhận xuất xứ" đánh giá tình hình hiện tại của hệ thống chứng
nhận nguồn gốc của Việt Nam, thông lệ quốc tế và khu vực về tự chứng nhận nguồn gốc, ưu điểm và nhược
điểm, và đưa ra khuyến nghị tự chứng nhận hệ thống xuất xứ tại Việt Nam của Brian Staples (Staples, 2015).
3.2. Khoảng trống nghiên cứu
Các bài nghiên cứu có liên quan trước đây chỉ dừng lại ở mức làm rõ những khái niệm cơ bản có liên
quan đến quy tắc xuất xứ và khái quát các quy định trong hiệp định mà chưa có sự rõ ràng, cụ thể. Bên cạnh
đó, chưa tập trung vào những hiệp định đối với các thị trường mà Việt Nam ta có kim ngạch xuất khẩu hàng
dệt may lớn.
4. Cơ sở lý thuyết
Quy tắc xuất xứ được sử dụng để xác định quốc gia nào sản xuất ra hàng hóa, nhất là khi hàng hóa
được sản xuất bởi nhiều quốc gia khác nhau. Việc xác định xuất xứ của hàng hóa là rất quan trọng.
Các tiêu chí xác định hàng hóa có xuất xứ:
4.1. Tiêu chí xuất xứ thuần túy (WO)
WO là tiêu chí cơ bản chặt chẽ nhất trong hệ thống quy tắc xuất xứ. Tiêu chí xuất xứ thuần túy được
hiểu là hàng hóa sản xuất toàn bộ từ nguyên vật liệu có xuất xứ thuần túy tại lãnh thổ một nước thành viên
xuất khẩu.
4.2. Tiêu chí xuất xứ không thuần túy
Hàng hoá có xuất xứ không thuần túy được coi là có xuất xứ khi đáp ứng các tiêu chí: Tiêu chí hàm
lượng giá trị khu vực, tiêu chí chuyển đổi mã số hàng hoá hoặc tiêu chí mặt hàng cụ thể.
Tiêu chí hàm lượng giá trị khu vực: RVC là một giới hạn thấp nhất – được tính theo tỷ lệ phần trăm –
mà hàng hóa phải đạt được đủ để coi là có xuất xứ. Tùy từng hiệp định FTA sẽ quy định một tỷ lệ RCV khác
nhau.
Tiêu chí chuyển đổi mã hàng hóa: Tiêu chí CTC chỉ áp dụng đối với nguyên liệu không có xuất xứ. Để
đáp ứng tiêu chí này, nguyên liệu hoặc phụ tùng không có xuất xứ được sử dụng trong quá trình sản xuất ra
hàng hóa phải khác mã số hàng hóa (mã HS) của sản phẩm cuối cùng. Tiêu chí CTC được đưa ra nhằm đảm
bảo các nguyên liệu không có xuất xứ trải qua công đoạn chuyển đổi trên lãnh thổ FTA để chứng minh hàng
hóa được sản xuất trong lãnh thổ FTA.
Các tiêu chí đặc biệt
PSRs
Quy tắc cụ thể mặt hàng, quy tắc yêu cầu nguyên vật liệu phải trải qua quá trình thay đổi mã
số hàng hoá hoặc trải qua công đoạn gia công, chế biến của hàng hoá, hoặc phải đáp ứng tiêu
chí RVC hoặc kết hợp giữa các tiêu chí nêu trên.
CTH
Chuyển đổi bất kỳ nhóm nào đến 1 chương, nhóm hoặc phân nhóm, nghĩa là tất cả nguyên liệu
không có xuất xứ sửdụng trong quá trình sản xuất ra sản phẩm phải trải qua chuyển đổi mã
HS ở cấp 04 số (chuyển đổi Nhóm).
CTSH
Chuyển đổi bất kỳ phân nhóm nào đến 1 chương, nhóm hoặc phân nhóm, nghĩa là tất
cả nguyên liệu không có xuất xứ sử dụng trong quá trình sản xuất ra sản phẩm phải trải qua
chuyển đổi mã HS ở cấp 06 số (chuyển đổi Phân nhóm)
Cộng gộp
từng phần
Hàng hoá được cộng gộp từng phần nếu ít nhất 20% RVC của hàng hoá có nguồn gốc từ nước
thành viên nơi diễn ra quá trình sản xuất hoặc gia công hàng hoá đó
Hội nghị Sinh viên nghiên cứu khoa học năm học 2018-2019
173
De-
Minimis
Quy tắc này được áp dụng cho mọi hàng hóa áp dụng tiêu chí xuất xứ chuyển đổi mã số HS
(CTC). Theo đó, một sản phẩm không đạt được sự chuyển đổi mã số HS sẽ vẫn được coi là có
xuất xứ nếu giá trị của tất cả các nguyên vật liệu không có xuất xứ dùng để sản xuất ra sản
phẩm đó không vượt quá 10 % của tổng giá trị hàng hoá đó tính theo giá FOB. Ngưỡng
10% được gọi là ngưỡng De-minimis. Quy định này được các nước tham gia đàm phán đưa
vào nhằm làm giảm bớt sự khó khăn cho việc đạt tiêu chí xuất xứ, hoặc để giải quyết khi hàng
hóa có “sự cố” không đạt được xuất xứ
5. Kết quả nghiên cứu
Sau khi tổng hợp và phân tích các quy định về quy tắc xuất xứ ở các thị trường chính của dệt may Việt
Nam, bài nghiên cứu đã có được kết quả sau:
Sự giống nhau của các thị trường: Giá trị hàm lượng khu vực RVC đều không nhỏ hơn 40%.
Bảng dưới đây thể hiện sự khác nhau về các quy tắc xuất xứ ở các thị trường:
Thị
trường
Ưu đãi
thuế quan
Tiêu chí xuất xứ đặc biệt
Form chứng
nhận xuất xứ
EU
GSP
Quy tắc cộng gộp: Hàm lượng xuất xứ nguyên phụ liệu nhập
khẩu không < 50%
Các nước được cộng gộp:
Các nước cùng được hưởng GSP của EU.
Các nước ASEAN trừ Singapore, Malaysia
Các nước có FTA với EU: Hàn Quốc
Form A
Hàn Quốc
VKFTA
Quy định về quy tắc xuất xứ của mặt hàng dệt may là khâu
cắt, may, hoàn thiện sản phẩm.
Quy tắc tối thiểu: < 10% trọng lượng hoặc giá trị.
Quy tắc cộng gộp: Hàn Quốc.
Form VK
AKFTA
Giống với hiệp định VKFTA nhưng:
Quy tắc tối thiểu : <10% trọng lượng
Quy tắc cộng gộp: 10 nước ASEAN
Form AK
Nhật Bản
Giống với GSP của EU nhưng:
Sản phẩm dệt may thuộc Chương 62 được hưởng GSP thậm
chí khi chúng được làm từ vải nhập khẩu.
Quy tắc tối thiểu: <10% trọng lượng.
Form A
ẠJCEP,
Thành phẩm phải trải qua tiêu chí dệt may 2 công đoạn cắt và
may được thực hiện tại Việt Nam.
Quy tắc tối thiểu: < 10% trọng lượng
Quy tắc cộng gộp: các nước ASEAN, Nhật Bản ( điều kiện
này chỉ áp dụng khi sản phẩm đáp ứng tiêu chí RVC tối thiểu
40%)
Form C/O AJ
nhưng không có
quy định về
màu sắc.
VJEPA
Giống với hiệp định AJCEP nhưng có thêm các điều khoản
sau:
Áp dụng nguyên tắc “ Từ vải trở đi” : tức nghĩa vải phải
Form VJ
Trường Đại học Kinh tế - Đại học Đà Nẵng
174
được sản xuất tại Việt Nam hoặc Nhật Bản
Quy tắc cộng gộp : Nhật Bản.
Trung
Quốc
ACFTA
Quy tắc chủ đạo là cắt may khâu hoàn thiện sản phẩm (CMT)
Tiêu chí gia công nguyên liệu dệt và sản phẩm dệt, nguyên
liệu không rõ nguồn gốc xuất xứ:
• Xơ và Sợi
Việc sản xuất thông qua quá trình tạo xơ (pô-li-me hóa, đa
trùng ngưng và đùn) xe sợi, vặn xoắn, dệt, hoặc viền từ một
hỗn hợp hoặc từ một trong những loại sau: Lụa; Len, lông
động vật mịn hoặc thô; Xơ cô-tông; Xơ dệt có nguồn gốc
thực vật; Xơ filament tổng hợp hoặc nhân tạo/tái tạo; Xơ
staple tổng hợp hoặc nhân tạo tái tạo
• Vải, thảm và các loại vải để trải nền khác; Sợi đặc biệt, dây
bện, dây gai, dây thừng, dây cáp và các vật phẩm làm từ
chúng.
Sản xuất từ: Pô-li-me (không dệt); Xơ (không dệt); Sợi (vải);
Vải thô hoặc chưa tẩy trắng (vải thành phẩm);
Qua một trong các quá trình chuyển đổi cơ bản sau: Khâu
kim/kết sợi/liên kết bằng phương pháp hóa học; Dệt hoặc
đan; Móc hoặc lót hoặc trần hoặc; Nhuộm hoặc in và hoàn
thành; hoặc nhúng ướt, bọc ngoài, phủ ngoài hoặc tráng.
• Quần áo, hàng may mặc phụ trợ và những sản phẩm may
sẵn khác. Việc sản xuất thông qua quá trình cắt và ráp các bộ
phận thành một sản phẩm hoàn chỉnh (đối với quần áo và lều
bạt) cùng với việc thêu, trang trí hoặc in (đối với hàng may
sẵn) từ:
- Vải thô hoặc chưa tẩy trắng; Vải thành phẩm.
Form E
ASEAN
Quy tắc đặc biệt, quy định quá trình chuyển đổi hợp lệ đối
với nguyên vật liệu để được công nhận xuất xứ - Phụ lục 3
Quy tắc tối thiểu: <10% giá trị.
Form D, gồm 1
bản gốc và 3
bản sao với bản
gốc màu tím và
3 bản sao màu
cam
6. Kết luận
Việc các doanh nghiệp nắm rõ các yêu cầu về quy tắc xuất xứ hàng dệt may là điều hết sức cần thiết
giúp các doanh nghiệp tiết kiệm rất nhiều chi phí khi xuất khẩu sang nước ngoài, nâng cao năng lực cạnh
tranh với các đối thủ khác nhất là Trung Quốc khi đây là thị trường xuất khẩu hàng dệt may hàng đầu thế
giới. Việc tham gia nhiều hiệp định có thể nói đã mở ra cho ngành dệt may Việt Nam thêm nhiều cơ hội để
đẩy mạnh xuất khẩu từ việc hưởng ưu đãi thuế áp dụng đối với hiệp định đó, song song đó góp phần giải
quyết phần lớn việc làm, giảm bớt tình trạng thất nghiệp và góp phần phát triển đất nước nếu doanh nghiệp
tận dụng thành công các hiệp định. Trong số các phương pháp xác dịnh xuất xứ hàng hóa, Việt Nam vận
dụng theo cách truyền thống của ASEAN. Tuy nhiên, văn bản pháp lý của ASEAN quy định về cách tính
tiêu chí 40% vẫn còn mơ hồ đã gây ra tình trạng tùy ý sử dụng nhiều phương pháp khác biệt lẫn nhau của các
nước ASEAN. Do đó, gần đây việc đưa ra tiêu chí chung cho quy tắc xuất xứ gồm “Tỷ lệ giá trị khu vực –
RVC” và “Chuyển đổi mã số hàng hóa – CTC” đem lại các tiêu chí thay thế rõ ràng hơn. Đa số các FTA Việt