NGHIÊN C U – TRAO Đ IỨ Ổ
NGHIÊN C U TÂM LÝ H C LÃNH Đ O, QU N LÝỨ Ọ Ạ Ả
H NG Đ N KHOA H C LÃNH Đ O TRONGƯỚ Ế Ọ Ạ
CÔNG TÁC ĐÀO T O CÁN B HI N NAYẠ Ộ Ệ
TS. VŨ ANH TU NẤ
Phó Vi n tr ng Vi n chính tr h c,ệ ưở ệ ị ọ
H c vi n Chính tr - Hành chính qu c gia H Chí Minhọ ệ ị ố ồ
ghiên c u, gi ng d y tâm lý h c lãnh đ o, qu n lý trong công tác đàoứ ả ạ ọ ạ ả
t o cán b giai đo n hi n nay c a n c ta c n đ c t ch c m tạ ộ ạ ệ ủ ướ ầ ượ ổ ứ ộ
cách c p nh t, thi t th c và có tính ng d ng cao h n. H ng đ nậ ậ ế ự ứ ụ ơ ướ ế
khoa h c lãnh đ o trong nghiên c u, gi ng d y tâm lý h c lãnh đ o, qu n lý làọ ạ ứ ả ạ ọ ạ ả
m t trong nh ng v n đ đáp ng đ c yêu c u c v lý lu n và th c ti n đàoộ ữ ấ ề ứ ượ ầ ả ề ậ ự ễ
t o cán b c a n c ta trong đi u ki n và xu th phát tri n, góp ph n th cạ ộ ủ ướ ề ệ ế ể ầ ự
hi n hi u qu ch ng trình c i cách hành chính.ệ ệ ả ươ ả
N
I. Nghiên c u tâm lý h c lãnh đ o, qu n lý h ng đ n khoa h cứ ọ ạ ả ướ ế ọ
lãnh đ o trong công tác đào t o cán b n c ta hi n nayạ ạ ộ ở ướ ệ
n c ta, khoa h c qu n lý đã đ c xác đ nh nh m t chuyên ngànhỞ ướ ọ ả ượ ị ư ộ
c a công tác đào t o trong các tr ng đ i h c, chuyên nghi p, vi n nghiên c uủ ạ ườ ạ ọ ệ ệ ứ
và các trung tâm b i d ng, đào t o cán b trên ph m vi qu c gia, song khoaồ ưỡ ạ ộ ạ ố
h c lãnh đ o v i tính cách m t chuyên ngành thì còn quá m i m . Trong khi đó,ọ ạ ớ ộ ớ ẻ
th c ti n đang đ t vi c đào t o k năng lãnh đ o là m t trong nh ng n i dungự ễ ặ ệ ạ ỹ ạ ộ ữ ộ
tr ng y u c a công tác xây d ng đ i ngũ cán b n c nhà đáp ng yêu c uọ ế ủ ự ộ ộ ướ ứ ầ
ti n trình h i nh p, h p tác qu c t . Tâm lý h c nói chung, tâm lý h c lãnh đ oế ộ ậ ợ ố ế ọ ọ ạ
qu n lý nói riêng là khoa h c chuyên ngành có u th trong t ch c nghiên c uả ọ ư ế ổ ứ ứ
khoa h c lãnh đ o v i tính cách m t chuyên ngành.ọ ạ ớ ộ
Qua tham kh o các nghiên c u khoa h c lãnh đ o c a m t s h c giả ứ ọ ạ ủ ộ ố ọ ả
n c ngoài, nh t là các nghiên c u c a Harvard; Syracuse... (M ) k t h p v iướ ấ ứ ủ ỹ ế ợ ớ
th c ti n ho t đ ng lãnh đ o trong đi u ki n hi n nay c a n c ta, chuyên lu nự ễ ạ ộ ạ ề ệ ệ ủ ướ ậ
đ t h ng nghiên c u tâm lý h c lãnh đ o, qu n lý đ n khoa h c lãnh đ o,ặ ướ ứ ọ ạ ả ế ọ ạ
qu n lý trong công tác đào t o cán b hi n nay n c ta tr c h t t nh ngả ạ ộ ệ ở ướ ướ ế ừ ữ
v n đ th c ti n sau:ấ ề ự ễ
Th nh t,ứ ấ đi u ki n và xu th phát tri n c a n c ta trong giai đo nề ệ ế ể ủ ướ ạ
hi n nay đòi h i m t đ i ngũ cán b lãnh đ o, qu n lý đ s c đáp ng đ cệ ỏ ộ ộ ộ ạ ả ủ ứ ứ ượ
yêu c u ho t đ ng th c ti n m i. B n ch t n n kinh t th tr ng đ nh h ngầ ạ ộ ự ễ ớ ả ấ ề ế ị ườ ị ướ
xã h i ch nghĩa đòi h i năng l c c nh tranh tr thành m c đích t thân c a cácộ ủ ỏ ự ạ ở ụ ự ủ
nhà lãnh đ o, qu n lý trên các lĩnh v c kinh t - xã h i... Đó là v n đ còn m iạ ả ự ế ộ ấ ề ớ
đ i v i đ i ngũ cán b n c ta m c dù c ch th tr ng đã hình thành trongố ớ ộ ộ ở ướ ặ ơ ế ị ườ
n n kinh t Vi t Nam h n 20 năm. Đ i ngũ cán b n c ta nhìn chung ch aề ế ệ ơ ộ ộ ướ ư
đo n tuy t tri t đ v i t duy c a c ch hành chính quan liêu, bao c p. Chạ ệ ệ ể ớ ư ủ ơ ế ấ ủ
đ ng, đ y m nh h p tác kinh t qu c t và h i nh p, t t y u đ t đ i ngũ cánộ ẩ ạ ợ ế ố ế ộ ậ ấ ế ặ ộ
b n c nhà tr c xu th giao l u v i các n c khu v c và th gi i... V th cộ ướ ướ ế ư ớ ướ ự ế ớ ề ự
ch t, đ i ngũ cán b n c ta đang ph i đ i m t v i mâu thu n gi a xu th th iấ ộ ộ ướ ả ố ặ ớ ẫ ữ ế ờ
đ i - văn minh công nghi p, hi n đ i v i th c l c đ i ngũ cán b đang đi mạ ệ ệ ạ ớ ự ự ộ ộ ở ể
(v ch) xu t phát b t đ u h i nh p. Đ i ngũ cán b Vi t Nam ch a thoát kh iạ ấ ắ ầ ộ ậ ộ ộ ệ ư ỏ
thói quen c a phong cách quan h trên sân nhà...ủ ệ
Th hai,ứ th c tr ng đ i ngũ cán b lãnh đ o, qu n lý n c nhà v i vaiự ạ ộ ộ ạ ả ướ ớ
trò là ngu n l c tr ng y u, có tính quy t đ nh trong s nghi p xây d ng và phátồ ự ọ ế ế ị ự ệ ự
tri n xã h i theo m c tiêu: “Dân giàu, n c m nh, xã h i công b ng, dân ch ,ể ộ ụ ướ ạ ộ ằ ủ
văn minh”: ch u s nh h ng kéo dài c a c ch hành chính quan liêu, baoị ự ả ưở ủ ơ ế
c p, do đó, đ i ngũ cán b lãnh đ o, qu n lý nhìn chung còn th đ ng tr cấ ộ ộ ạ ả ụ ộ ướ
cách th c qu n lý c a n n kinh t th tr ng. S đ u t và nh ng kinh nghi mứ ả ủ ề ế ị ườ ự ầ ư ữ ệ
lãnh đ o, qu n lý trong c ch th tr ng ch a nhi u. V n còn bi u hi n thiênạ ả ơ ế ị ườ ư ề ẫ ể ệ
v t duy chính tr trong ho t đ ng lãnh đ o, qu n lý h n là t duy kinh t .ề ư ị ạ ộ ạ ả ơ ư ế
Tuy đ c đào t o c b n, song khi v n d ng vào th c t l i th ng d a vàoượ ạ ơ ả ậ ụ ự ế ạ ườ ự
kinh nghi m ch quan. Th ng b chi ph i đ n giáo d c ph m ch t đ o đ c,ệ ủ ườ ị ố ế ụ ẩ ấ ạ ứ
năng l c chuyên môn h n là phát tri n t m nhìn xa, trông r ng. Thi u đ u tự ơ ể ầ ộ ế ầ ư
chi n l c, n ng v hành đ ng và gi i quy t công vi c theo tình th . Ch yế ượ ặ ề ộ ả ế ệ ế ạ
theo hình th c - ch nghĩa b ng c p, ch c v . H ng đ n “quy n h n” nhi uứ ủ ằ ấ ứ ụ ướ ế ề ạ ề
h n là “quy trách nhi m”. Trong lãnh đ o, ch đ o th ng quán tri t chungơ ệ ạ ỉ ạ ườ ệ
chung, đ i khái h n là tính chính xác và chi ti t...ạ ơ ế
Th ba,ứ th c tr ng công tác đào t o cán b tr c yêu c u th i kỳ phát tri nự ạ ạ ộ ướ ầ ờ ể
m iớ
Khung ch ng trình đào t o cán b lãnh đ o, qu n lý còn dàn tr i, mangươ ạ ộ ạ ả ả
n ng phong cách đào t o lý thuy t c b n “ki u kinh vi n” h n là ng d ng vàặ ạ ế ơ ả ể ệ ơ ứ ụ
đào t o k năng. Quan tâm đào t o cán b lãnh đ o, qu n lý thành các “chínhạ ỹ ạ ộ ạ ả
khách - chính tr gia”, nên trong ho t đ ng, cán b lãnh đ o, qu n lý th ng cóị ạ ộ ộ ạ ả ườ
thiên h ng làm “th y” - “th y phán” h n là nhà “thi t k “ - theo h ng “thướ ầ ầ ơ ế ế ướ ợ
chuyên nghi p”. Có ý t ng đào t o năng l c, k năng lãnh đ o, song th ngệ ưở ạ ự ỹ ạ ườ
“l ng ghép” thông qua các chuyên ngành khoa h c lý lu n khác và th ng mangồ ọ ậ ườ
tính “lên l p” quán tri t lý thuy t h n là đào t o th c hành và ph ng pháp xớ ệ ế ơ ạ ự ươ ử
lý các tình hu ng lãnh đ o, qu n lý. Trong đào t o cán b lãnh đ o, qu n lýố ạ ả ạ ộ ạ ả
v n coi tr ng trang b th gi i quan, ph ng pháp lu n nh m nâng cao giáo d cẫ ọ ị ế ớ ươ ậ ằ ụ
ph m h nh (đ o đ c) và năng l c chuyên môn nghi p v nhi u h n là đào t oẩ ạ ạ ứ ự ệ ụ ề ơ ạ
“nghi p v - ngh lãnh đ o”, t m nhìn - t duy chi n l c/nhà t ch c...ệ ụ ề ạ ầ ư ế ượ ổ ứ
Ph ng pháp đào t o còn mang n ng ph ng pháp “đ nh tính” “chi t trung”ươ ạ ặ ươ ị ế
h n là “đ nh l ng”, xây d ng các tiêu th c. Khoa h c lãnh đ o ch a tr thànhơ ị ượ ự ứ ọ ạ ư ở
m t chuyên ngành v i tính cách là m t khoa h c đ c l p, d n đ n h n ch đ uộ ớ ộ ọ ộ ậ ẫ ế ạ ế ầ
t chi u sâu. Song, h ng đ n đào t o “ngh lãnh đ o” v i tính cách liênư ề ướ ế ạ ề ạ ớ
ngành thì c n ph i xây d ng nh ng chuyên ngành sâu. ầ ả ự ữ
2. Suy nghĩ b c đ u v m t s n i dung chuyên đ tr ng đi mướ ầ ề ộ ố ộ ề ọ ể
c a tâm lý h c lãnh đ o, qu n lý h ng đ n xây d ng khoa h c lãnh đ oủ ọ ạ ả ướ ế ự ọ ạ
trong công tác đào t o cán b hi n nay.ạ ộ ệ
Th nh t,ứ ấ nh h ng c a m t s lý thuy t qu n lý đ n s hình thànhả ưở ủ ộ ố ế ả ế ự
tâm lý và k năng trong ho t đ ng lãnh đ o, qu n lýỹ ạ ộ ạ ả
Nh ng n i dung c n phân tích, tri n khai đáp ng t t ng ch đ o vàữ ộ ầ ể ứ ư ưở ủ ạ
m c đích, yêu c u c a h ng nghiên c u bao g m:ụ ầ ủ ướ ứ ồ
1. Thao tác hóa m t s khái ni m công c : tâm lý, lãnh đ o, qu n lý...ộ ố ệ ụ ạ ả
Thao tác hóa khái ni m, nghĩa là tri n khai cùng ng i h c đ nh ngệ ể ườ ọ ể ữ
khái ni m có tính h c thu t, tr u t ng đ c hi u m t cách “dung d ” h n vàệ ọ ậ ừ ượ ượ ể ộ ị ơ
có tính thi t th c h n. ví d : khi trao đ i v khái ni m tâm lý, không c n quáế ự ơ ụ ổ ề ệ ầ
phân tích đ y đ : “tâm lý là khái ni m đ ch t t c các ch c năng, quá trình,ầ ủ ệ ể ỉ ấ ả ứ
ho t đ ng tâm lý và nh ng k t qu c a chúng, phát sinh trên c s nh ng ch cạ ộ ữ ế ả ủ ơ ở ữ ứ
năng, quá trình và ho t đ ng sinh lý h c c a h th n kinh c p cao. Tâm lý ph nạ ộ ọ ủ ệ ầ ấ ả
ánh th c t i khách quan vào óc ng i và đi u khi n ho t đ ng ng i trongự ạ ườ ề ể ạ ộ ườ
quan h v i th gi i chung quanh...”. Tâm lý là nh ng y u t bên trong ph nệ ớ ế ớ ữ ế ố ả
ánh đ i s ng tinh th n c a con ng i” mà c n phân tích nh n m nh: nh ngờ ố ầ ủ ườ ầ ấ ạ ữ
y u t bên trong nó là gì? và vai trò c a nó trong đi u hành các hành vi, ho tế ố ủ ề ạ
đ ng c a con ng i nói chung, ng i lãnh đ o nói riêng trong th c ti n hi nộ ủ ườ ườ ạ ự ễ ệ
nay nh th nào?.ư ế
2. Gi i thi u m t s lý thuy t qu n lý trong l ch s , các h c thuy t qu nớ ệ ộ ố ế ả ị ử ọ ế ả
lý. Ví d : X.Y.Z hay F.Hezberg... song, đ c bi t chú tr ng đ n các mô hình vàụ ặ ệ ọ ế
ph ng th c lãnh đ o, qu n lý trong nh ng lý thuy t có tính đ ng đ i, hi nươ ứ ạ ả ữ ế ươ ạ ệ
hành đ c gi i nghiên c u và lãnh đ o hi n nay quan tâm nh : lý thuy t Paretoượ ớ ứ ạ ệ ư ế
- 80/20 áp d ng trong ph ng th c lãnh đ o, qu n lý hi n nay ho c áp d ngụ ươ ứ ạ ả ệ ặ ụ
lãnh đ o, qu n lý theo mô hình “đ u t u” và “con cua”.ạ ả ầ ầ
Th hai,ứ nh ng nghiên c u v ch th lãnh đ oữ ứ ề ủ ể ạ
Khoa h c lãnh đ o xét đ n cùng là nghiên c u, đào t o nh m hình thànhọ ạ ế ứ ạ ằ
và phát tri n k năng lãnh đ o cho ch th /ng i lãnh đ o. Ch đ này c nể ỹ ạ ủ ể ườ ạ ủ ề ầ
đ c ti p c n trên ba n i dung c b n:ượ ế ậ ộ ơ ả
- Ch th lãnh đ o v i c u trúc: t m; tâm; tài. Nh ng tiêu chí c a: t m,ủ ể ạ ớ ấ ầ ữ ủ ầ
tâm, tài đáp ng đ c th c ti n ho t đ ng lãnh đ o hi n nay cho ch th là gì?ứ ượ ự ễ ạ ộ ạ ệ ủ ể
c s tâm lý và con đ ng nào đ ch th lãnh đ o hoàn thi n c u trúc...?.ơ ở ườ ể ủ ể ạ ệ ấ
- Ngh thu t s d ng quy n l c chính tr trong lãnh đ o c a ch th đ tệ ậ ử ụ ề ự ị ạ ủ ủ ể ặ
trong gi i quy t m i quan h h u c gi a quy n l c v trí v i quy n l c cáả ế ố ệ ữ ơ ữ ề ự ị ớ ề ự
nhân ng i lãnh đ o trong th ch chính tr hi n nay n c ta.ườ ạ ể ế ị ệ ở ướ
- “Thu t” lãnh đ o: hình thành chi n l c, t t duy lãnh đ o khoa h cậ ạ ế ượ ừ ư ạ ọ
đ n ngh thu t th c hành lãnh đ o; lãnh đ o h ng đ n nhân viên - c ng cế ệ ậ ự ạ ạ ướ ế ủ ố
ni m tin và chi n l c xây d ng lòng trung thành; không lãnh đ o b ng quy nề ế ượ ự ạ ằ ề
l c; lãnh đ o nh không lãnh đ o; không lãnh đ o b ng mi ng mà lãnh đ oự ạ ư ạ ạ ằ ệ ạ
b ng s nh h ng; lãnh đ o b ng nhi t huy t và lòng tr c n...ằ ự ả ưở ạ ằ ệ ế ắ ẩ
Th ba,ứ xây d ng êkíp và t ch c, qu n lý ngu n nhân l cự ổ ứ ả ồ ự
Khoa h c lãnh đ o đ ng đ i đ t nghiên c u “lãnh đ o s thay đ i” làọ ạ ươ ạ ặ ứ ạ ự ổ
m t trong nh ng n i dung c t y u c a quá trình t ch c th c hành lãnh đ oộ ữ ộ ố ế ủ ổ ứ ự ạ
trong đi u ki n và xu th phát tri n hi n nay. Xây d ng êkip và t ch c qu nề ệ ế ể ệ ự ổ ứ ả
lý ngu n nhân l c là v n đ có m c đích góp ph n đáp ng ý t ng nghiên c uồ ự ấ ề ụ ầ ứ ưở ứ
lãnh đ o, qu n lý s thay đ i. V n đ này đ c c th hóa trên nh ng n iạ ả ự ổ ấ ề ượ ụ ể ữ ộ
dung:
- T ch c êkip làm vi c hi u qu - nh ng tiêu ch c c b n.ổ ứ ệ ệ ả ữ ứ ơ ả
- Chi n l c quy ho ch ngu n nhân l c:ế ượ ạ ồ ự t ch c các ho t đ ng chiêuổ ứ ạ ộ
tuy n; đánh giá, l a ch n; s p x p; quy ho ch; đào t o; luân chuy n cán b ,ể ự ọ ắ ế ạ ạ ể ộ
nhân viên...
- Chi n l c s d ng ngu n nhân l cế ượ ử ụ ồ ự : l a ch n và xác đ nh nhân viên làự ọ ị
đ i t ng ph thu c hay là ch th ho t đ ng. S l a ch n và xác đ nh này cóố ượ ụ ộ ủ ể ạ ộ ự ự ọ ị
nh h ng đ n hi u qu qu n lý và s d ng ngu n nhân l c. M t trong nh ngả ưở ế ệ ả ả ử ụ ồ ự ộ ữ
nguyên nhân d n đ n hi n t ng “ch y máu ch t xám” th i gian g n đây làẫ ế ệ ượ ả ấ ờ ầ
quan ni m không đúng v “đ i t ng” xem nh m t “công c đ sai b o”.ệ ề ố ượ ư ộ ụ ể ả
- Nh ng mô hình chính trong qu n lý ngu n nhân l c:ữ ả ồ ự
+ L y cá nhân làm trung tâm, t p trung nh h ng ki u gia đình tr trongấ ậ ả ưở ể ị
truy n th ng. Mô hình ng i lãnh đ o là h t nhân, t p trung m i quy n l c.ề ố ườ ạ ạ ậ ọ ề ự
Ng i lãnh đ o ch t p trung áp ch nhân công, chú ý đ n s c ng hi n c aườ ạ ỉ ậ ế ế ự ố ế ủ
nhân viên mà thi u tôn tr ng t do sáng t o và b o v quy n l i cho nhân viên.ế ọ ự ạ ả ệ ề ợ
Nhân viên ch là công c t o l i nhu n, không có quy n tham gia vào vi cỉ ụ ạ ợ ậ ề ệ
ho ch đ ch các ph ng h ng phát tri n...ạ ị ươ ướ ể
+ Cá nhân làm trung tâm nh ng theo h ng qu n lý t p th . Nh n rõ vàư ướ ả ậ ể ậ
nh n m nh vai trò ng i đ ng đ u, song ng i đ ng đ u nh n th c rõ tráchấ ạ ườ ứ ầ ườ ứ ầ ậ ứ
nhi m “đ i di n” c a mình đ t ch c, khai thác trí tu t p th theo nguyênệ ạ ệ ủ ể ổ ứ ệ ậ ể
t c “t p trung dân ch ”. Trong mô hình này, nhân viên đ c coi là ch th ho tắ ậ ủ ượ ủ ể ạ
đ ng d i đ nh h ng và s qu n lý, khích l c a h t nhân lãnh đ o. M iộ ướ ị ướ ự ả ệ ủ ạ ạ ọ
nhân viên đ u đ c bày t chính ki n và th hi n s năng đ ng trong vi cề ượ ỏ ế ể ệ ự ộ ệ
tham gia tích c c vào các công vi c và chính sách. M i quan h gi a lãnh đ oự ệ ố ệ ữ ạ
v i nhân viên có s g n k t trên tinh th n dân ch và đ ng thu n...ớ ự ắ ế ầ ủ ồ ậ