Soạn bài: "Thái sư Trần Thủ Độ"
I. YÊU CẦU CƠ BẢN
Phương pháp viết sử, đặc biệt là sử biên niên của Đại Việt sử kí toàn thư là kết hợp giữa
biên niên với tự sự, lấy thời gian làm trục chính, trên cơ sở đó, các sự kiện lịch sử được
trình bày theo trình tự: năm, mùa, tháng, ngày... Tính chất văn trong tác phẩm lịch sử có
những đặc điểm riêng. Đại Việt sử kí toàn thư nói chung và phần bài viết về Thái sư Trần
Thủ Độ nói riêng đã đạt tới trình độ một tác phẩm nghệ thuật hoàn hảo. Tác giả chọn lọc
sự kiện, tạo tình huống và cách giải quyết tình huống kịch tính, gây bất ngờ, hồi hộp cho
người đọc.
Qua tác phẩm sử kí Thái sư Trần Thủ Độ, tác giả ngợi ca nhân cách chính trực, giữ vững
phép nước, chí công vô tư của nhân vật lịch sử nổi tiếng Trần Thủ Độ. Từ đây, bài sử kí
nêu cao lòng tự hào về con người Việt Nam.
II. ĐỌC - HIỂU
1. Giải thích một số từ ngữ, lập dàn ý cho đoạn trích.
Quốc mẫu: từ gọi tắt của "Linh từ quốc mẫu", ở đây chỉ người vợ của Trần Thủ Độ.
Công chúa: Nguyên là Hoàng hậu của vua Lý Huệ Tông, khi nhà Lý mất, bà bị giáng làm
công chúa rồi lấy Trần Thủ Độ.
Vậy: Quốc mẫu hay công chúa đều chỉ vợ của Trần Thủ Độ.
+ Dàn ý của đoạn trích có 3 phần:
- Phần mở đầu: Thông báo hai sự kiện: Thái sư Trần Thủ Độ mất và danh hiệu ông được
truy tặng.
- Phần chính: Kể về bốn sự kiện, mỗi sự kiện bộc lộ một khía cạnh nhân cách của Trần
Thủ Độ.
+ Đối với người “hặc” tội mình.
+ Đối với người lính giữ thềm cấm.
+ Đối với kể cậy nhờ xin chức tước.
+ Đối với thói gia đình trị, kéo bè kết đảng.
- Phần cuối: Lời đánh giá của tác giả về Trần Thủ Độ.
2. Phân tích nhân cách, phẩm chất con người Trần Thủ Độ qua bốn sự kiện?
+ Kể về cuộc đời Trần Thủ Độ, sử gia Ngô Sĩ Liên đã chọn bốn sự kiện, mỗi sự kiện bộc
lộ một khía cạnh về nhân cách Trần Thủ Độ:
- Sự kiện thứ nhất: Trần Thủ Độ với người hặc.
Thông thường, người ta ghét kẻ vạch tội lỗi hoặc khuyết điểm của mình. Trần Thủ Độ
không như vậy. Ông nhận "đúng như lời người ấy nói" và thật bất ngờ, ông "lấy tiền lụa
thưởng cho anh ta".
Sự kiện này cho thấy Trần Thủ Độ không chỉ thẳng thắn, nghiêm khắc đối với bản thân
mà còn khích lệ người trung thực, dũng cảm vạch tội lỗi, sai lầm của người khác cho dù
người đó ở ngôi vị cao.
- Sự kiện thứ hai: Trần Thủ Độ với người lính giữ thềm cấm.
Nghe vợ nói, Thủ Độ giận, sai bắt người về nhưng sau khi vặn hỏi Thủ Độ không những
không trách tội mà còn thưởng. Như vậy, ông đã khích lệ mọi người giữ nghiêm phép
nước cho dù họ có làm ảnh hưởng đến gia đình riêng của mình.
- Sự kiện thứ ba: Trần Thủ Độ với người xin làm "câu đương"
Quốc mẫu trực tiếp xin Trần Thủ Độ cho người nọ nên ông đã có cách ứng xử rất tế nhị: