Nguyên nhân gan to
Gan là tuyến lớn nhất của cơ thể, có nhiều chức năng phức tạp. Đó là nơi dự trữ
glycogen, lipid, các protein vitaminA, vitaminB12, máu và các chất tham gia tạo
hồng cầu. Đó còn là nơi tổng hợp các protein huyết tương, fibrinogen, phức hệ
prothrombin, heparin. Đồng thời nó còn có các chức năng quan trọng khác là bài
tiết dịch mật cho quá trình tiêu hóa; là cơ quan trung tâm của các quá trình chuyển
hoá, loại trừ các chất độc để bảo vệ cơ thể. Với bất cứ sự thay đổi nào ở gan, từ
hình thể đến chức năng, đều ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động bình thường
của cơ thể. Do vậy việc cần biết khi nào và nguyên nhân nào gây ra gan to là điều
hết sức cần thiết giúp cho chúng ta có cuộc sống khỏe mạnh..
1. .Khi nào được gọi là gan to?
Gan là một tuyến lớn nhất của cơ thể, nằm dưới cơ hoành phải của ổ bụng, song
lại được bảo vệ bởi khung xương của lồng ngực và liên quan với ngực nhiều hơn
với bụng.
Gan có màu đỏ nâu trơn bóng, mật độ chắc nhưng dễ bị lún, dễ bị nghiền nát và dễ
vỡ.Trọng lượng của gan thay đổi theo tình trạng sinh lý và bệnh lý. Gan ở nam
giới thường nặng hơn ở nữ giới. Kích thước đo ở chỗ to nhất, gan dài 25 – 28 cm,
rộng trước sau 16 – 20 cm, dày 6 – 8 cm.
Có nhiều quan điểm khác nhau, song nói chung đối với người Việt Nam được coi
là gan to khi chiều cao của gan lớn hơn 12cm (với khám lâm sàng) và lớn hơn
13cm (khi đo trên siêu âm).
2. Cần chẩn đoán phân biệt gan to với bệnh lý gì?
Gan sa : Bờ trên gan xuống liên sườn VI , bờ dưới của gan xuống dưới bờ sườn
phải và chúng ta có thể dễ dàng sờ thấy , khi đo trên lâm sàng chiều cao vẫn ở
trong giới hạn bình thường từ 10 - 11cm
Khối u ở dạ dày : bệnh nhân có biểu hiện mệt mỏi, gầy sút, ăn uống chậm tiêu, đầy
bụng buồn nôn và nôn nhiều...để chính xác cần chụp cắt lớp vi tính ổ bụng để
phân biệt.
U đại tràng phải : Khối u không liên tục với gan; có biểu hiện đau bụng, có thể có
bí trung đại tiện, bụng chướng... Chụp khung đại tràng có thấy hình khối u, soi đại
tràng hoặc chụp cắt lớp vi tính ổ bụng cho chẩn đoán xác định.
3. Nguyên nhân nào gây ra tình trạng gan to.
Có rất nhiều nguyên nhân có thể gây ra tình trạng gan to, tùy theo nguyên nhân và
từng giai đoạn mà biểu hiện lâm sàng khác nhau cũng như tính chất gan to cũng
khác nhau; sau đây là một số nguyên nhân hay gặp:
Áp xe gan: Biểu hiện lâm sàng đa dạng, tùy thuộc vào từng thể, từng giai đoạn,
khi bệnh nhân đến viện. Với thể điển hình: là thể hay gặp nhất chiếm khoảng 60-
70% trường hợp, có 3 triệu chứng chủ yếu là . Sốt : có thể 39 - 400C, có thể sốt
nhẹ 37.5 - 380C. Thường sốt 3 - 4 ngày trước khi đau hạ sườn phải và gan to
nhưng cũng có thể xảy ra đồng thời với 2 triệu chứng đó. Đau hạ sườn phải và
vùng gan : đau ở các mức độ khác nhau từ cảm giác tức nặng nhoi nhói từng lúc,
đến đau mức độ nặng, đau khó chịu không dám cử động mạnh. Gan to và đau :
gan to không nhiều 3-4 cm dưới sườn phải mềm, nhẵn, bờ tù, ấn đau. Ngoài ra có
thể gặp một số triệu chứng khác như : rối loạn tiêu hoá, mệt mỏi, gầy sút nhanh ;
Có thể có phù nhẹ ở mu chân; Cổ trướng; Tràn dịch màng phổi. Điều trị áp xe gan
là một điều trị nội ngoại khoa hoặc kết hợp kỹ thuật chọc hút dưới hướng dẫn của
siêu âm hoặc CT scanner. Kết quả điều trị phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tình
trạng chung của bệnh nhân, giai đoạn phát triển của bệnh, tình trạng tổn thương
gan, số lượng, vị trí, kích thước của ổ áp xe.
Viêm gan cấp do virus: bệnh tiến triển qua ba giai đoạn, giai đoạn trước vàng da
với các biểu hiện giống cúm, giai đoạn vàng da với các biểu hiện vàng da rõ, phân
bạc màu, gan hơi to không đau, lách hơi to, men transamilase tăng cao, Bilirubin
tăng cả trực tiếp và gián tiếp. Chẩn đoán xác định dựa vào huyết thanh học.
Viêm gan cấp do rượu: bệnh cảnh nhiễm độc rượu, sốt quanh 38 độ C, gan to
không nhiều, mật độ mềm, ấn đau; bạch cầu và bạch cầu trung tính tăng cao, men
transamilase tăng cao nhất là khi ALT/ AST > 2 thì rất gợi ý đặc biết khi gamma
GT > 400UI/ L, Bilirubin tăng cả trực tiếp và gián tiếp.
Viêm gan cấp do thuốc: có tiền sử vừa mới dùng thuốc đặc biệt là các thuốc như
paracetamol, Rifamicin và INH, MTU, PTU... gan to mềm, ấn đau, có thể kèm các
biểu hiện khác như ngứa, nổi mề đay, sốt.
Suy tim phải (hay còn gọi là gan tim): Gan to với tính chất: khi sờ mềm, bờ tù; khi
ấn vào gan ở thì thở vào thấy tĩnh mạch cảnh nổi phồng (phản hồi gan tĩnh mạch
cảnh dương tính), cũng có khi sờ thấy gan đập nảy, hoặc nghe thấy tiếng thổi tâm
thu. Ngoài ra còn có các biểu hiện khác như phù chân , cổ trướng , khó thở ..
Sỏi đường mật: đây là loại sỏi có biểu hiện lâm sàng rất đa dạng, đau thường là do
sự di chuyển của sỏi túi mật và sỏi đường mật trong gan.Thông thường có 3 triệu
chứng rất điển hình (gọi là tam chứng Charco) tuần tự xuất hiện: đầu tiên là cơn
đau quặn gan với biểu hiện như trên, sau đó xuất hiện sốt nóng và rét run.Cuối
cùng là vàng da, vàng mắt, phân bạc màu, đi tiểu nước tiểu sẫm màu. Tùy theo
mức độ mà có thể có gan to, có thể là gan to mềm, nhưng cũng có thể gan to cứng
( trong xơ gan mật do ứ mật lâu ngày ). Ngoài những biểu hiện lâm sàng thì các
xét nghiệm cận lâm sàng đặc biệt siêu âm là xét nghiẹm cơ bản không xâm nhập
giúp phát hiện sỏi 70 – 80%, ngoài ra còn giúp phát hiện tổn thương đường mật,
túi mật, tuỵ.
Viêm gan mạn: biểu hiện lâm sàng rất không đặc hiệu: ví dụ mệt mỏi, kém ăn, sốt,
đầy bụng, chậm tiêu, đi ngoài phân lỏng. Những triệu chứng này thường hay bị bỏ
qua hoặc chẩn đoán là một bệnh khác. Bệnh nhân có thể cảm thấy đau nhẹ hoặc
nặng vùng gan, nhưng khi khám bệnh không phát hiện thấy gan to hoặc lách to.
Không có phù hoặc cổ trướng. Chỉ khi bệnh đã nặng mới phát hiện thấy các triệu
chứng. Do đó cần phải chẩn đoán sớm.
Xơ gan: thời kỳ đầu, xơ gan thường không có triệu chứng, về sau tùy thuộc từng
mức độ có các biểu hiện của hội chứng suy tế bào gan, hội chứng tăng áp lực tĩnh
mạch cửa, bệnh nhân mệt mỏi, kém ăn, vàng da, da sạm, dễ chảy máu cam, chảy
máu chân răng, phù, cổ trướng, suy giảm chức năng tình dục..., nặng hơn có
những triệu chứng của biến chứng như nôn ra máu và đi ngoài phân đen do vỡ
giãn tĩnh mạch thực quản, hôn mê gan, suy thận, các biểu hiện nhiễm khuẩn hoặc
do xơ gan ung thư hóa...gan to, cứng, chắc, có trường hợp gan rất to nhưng cũng
có trường hợp gan teo nhỏ lại ( xơ gan teo )
Ung thư gan nguyên phát: Ở thời kỳ đầu đa số bệnh nhân hoàn toàn không có triệu
chứng gì, thường bệnh được phát hiện qua siêu âm định kỳ hoặc xét nghiệm AFP
tăng cao. Khi khối u lớn dần, có thể thấy một hay nhiều triệu chứng dưới đây: mệt
mỏi, sụt cân, gầy sút nhanh; đau âm ỉ, cảm giác tức nặng khó chịu vùng hạ sườn