899
PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CHUỖI CUNG ỨNG: BÀI HỌC TỪ IKEA
TS. Trần Thị Thu H ng
Trường Đại học Thương mại
TÓM TẮT
Ngày nay, dưới áp lực của toàn cầu hoá, mức độ cạnh tranh gay gắt và sự suy giảm nghiêm
trọng của môi trường, các doanh nghiệp hiện đã và đang nhận thức được tầm quan trọng của việc
đặt các yếu tố về môi trường, xã hội vào trọng tâm hoạt động của mình. Từ đó thúc đẩy sự xuất hiện
của các chuỗi cung ứng phát triển bền vững. Bài viết dưới đây sẽ tập trung trình bày: (1) Khái niệm
và ba trụ cột quan trọng của chuỗi cung ứng bền vững; (2) Kinh nghiệm phát triển chuỗi cung ứng
bền vững của tập đoàn kinh doanh đồ nội thất và thiết bị gia đình lớn nhất thế giới IKEA và (3) Bài
học kinh nghiệm cho các doanh nghiệp Việt Nam.
Từ khóa: phát triển bền vững, chuỗi cung ứng bền vững, IKEA
ABSTRACT
Nowadays, under the pressure of globalization, intense competition and the depression of
environment, many enterprises are aware of the importance of putting environmental and social
factors into their business activities. Therefore, it promotes the emergence of sustainable supply
chain. This article focuses on presenting: (1) Concept and three important pillars of sustainable
supply chain; (2) Experience in developing sustainable supply chain of the largest home appliance
and furniture enterprise over the world - IKEA and (3) Lessons for Vietnamese enterprises.
Keywords: sustainable development, sustainable supply chain, IKEA
1. GIỚI THIỆU
Toàn cầu hoá, áp lực cạnh tranh gay gắt và vấn đề ô nhiễm môi trường đang đặt các chuỗi
cung ứng trước những thách thức mới, không chỉ đòi hỏi phải thực hiện tốt các mục tiêu về kinh tế
mà còn phải có trách nhiệm với xã hội và môi trường. Các chuỗi cung ứng đang dịch chuyển dần
sang mô hình và giải pháp kinh doanh bền vững tại tất cả các khâu, các thành viên tham gia vào
chuỗi, từ đó hình thành nên các chuỗi cung ứng bền vững.
Theo kết quả khảo sát của HSBC thực hiện với 8.500 công ty tại 34 quốc gia, khoảng 31% số
doanh nghiệp được điều tra trên toàn thế giới sẽ có kế hoạch thực hiện những giải pháp mang tính
bền vững đối với các chuỗi cung ứng của mình trong vòng ba năm tới. Đồng thời, 84% số doanh
nghiệp đã xây dựng được chuỗi cung ứng bền vững cho biết giảm chi phí, tăng doanh thu và nâng
cao hiệu quả kinh doanh là những động lực chính dẫn đến sự dịch chuyển của họ sang các mô hình
kinh doanh bền vững. Trong số đó, chuỗi cung ứng của IKEA - công ty chuyên thiết kế và bán lẻ
nội thất lắp ráp, thiết bị và đồ dùng gia đình có trụ sở tại Thuỵ Điển - luôn được xem là một chuỗi
cung ứng bền vững điển hình. Chính vì thế, việc nghiên cứu kinh nghiệm xây dựng và phát triển
thành công chuỗi cung ứng bền vững như IKE để rút ra bài học cho các doanh nghiệp Việt Nam là
điều cần thiết. Nội dung dưới đây sẽ phân tích những giải pháp mà IKE đã và đang ứng dụng ở tất
cả các khâu từ mua hàng và quản lý nguồn cung, sản xuất, vận chuyển, dự trữ, kho hàng, bao bì…
để cân đối hài hoà mục tiêu kinh tế, xã hội và môi trường của tất cả các thành viên trong chuỗi cung
900
ứng. Trên cơ sở đó, nghiên cứu chỉ ra năm bài học quan trọng mà các doanh nghiệp Việt Nam cần
lưu ý khi muốn đạt được mục tiêu phát triển bền vững cho chuỗi cung ứng của mình.
2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT
Khái niệm phát triển bền vững được đưa ra cùng với phong trào bảo vệ môi trường từ đầu
những năm 70 của thế kỷ XX. Năm 1987, trong Báo cáo "Tương lai chung của chúng ta", Ủy
ban Môi trường và Phát triển Thế giới của Liên hợp quốc (World Commission on Environment
and Development - WCED) đã đưa ra định nghĩa “Phát triển bền vững là sự phát triển tập trung
vào việc đáp ứng nhu cầu của các thế hệ hiện tại mà không ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng
nhu cầu của các thế hệ tương lai”. Đồng thời, Hội nghị Thượng đỉnh Trái đất về Môi trường và
Phát triển tổ chức ở Rio de Janeiro (Braxin) năm 1992 và Hội nghị Thượng đỉnh Thế giới về
Phát triển Bền vững tổ chức ở Johannesburg (Cộng hoà Nam Phi) năm 2002 đã xác định rõ phát
triển bền vững là quá trình phát triển có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý và hài hoà giữa 3 trụ cột,
bao gồm: (1) Tăng trưởng kinh tế (tăng trưởng nhanh, an toàn, chất lượng); (2) Tiến bộ xã hội
(Chỉ số phát triển con người cao, bình đẳng thu nhập, giáo dục và phúc lợi xã hội) và (3) Bảo vệ
môi trường (sử dụng hiệu quả tài nguyên, bảo vệ đa dạng sinh học, giảm phát thải, ô nhiễm, bảo
vệ tầng ozon).
Vòng tròn kết nối
Trụ cột bền vững
Vòng tròn đồng tâm
Hình 1: Mối quan hệ giữa 3 mặt của phát triển bền vững
(Ngu n: Report of the IUCN Renowned Thinkers Meeting, 2006)
2.1. Khái niệm chuỗi cung ứng bền vững
Những quan điểm đầu tiên về chuỗi cung ứng xuất hiện từ năm 1995. Cho đến nay đã có
nhiều khái niệm chuỗi cung ứng được đưa ra. Dưới đây là một số khái niệm có tính bước ngoặt
trong nghiên cứu lý thuyết về chuỗi cung ứng bền vững.
Font và cộng sự (2008), chuỗi cung ứng bền vững là việc bổ sung tính bền vững cho các quy
trình quản lý chuỗi cung ứng hiện có, để xem xét các tác động môi trường, xã hội và kinh tế của các
hoạt động kinh doanh trong chuỗi.
Carter và Rogers (2008) chuỗi cung ứng bền vững phản ánh sự tích hợp và đạt được các mục
tiêu xã hội, môi trường và kinh tế của doanh nghiệp một cách đồng bộ có hệ thống để các quyết
định kinh doanh giữa các bên có liên quan dẫn đến cải thiện hoạt động kinh tế dài hạn của doanh
nghiệp và chuỗi cung ứng của nó.
Khái niệm của Seuring và Muller (2008) cho rằng chuỗi cung ứng bền vững là việc quản lý
dòng vận động của các đối tượng vật chất, thông tin, tài chính và sự hợp tác giữa các công ty trong
chuỗi cung ứng trên cơ sở xem xét đồng thời các mục tiêu kinh tế, môi trường và xã hội nhằm đáp
ứng yêu cầu khách hàng và các bên liên quan.
Kinh
tế
Môi
trường
Xã
hội
Phát triển
bền vững
Tăng
trưởng
kinh
tế
Bảo
vệ
môi
trường
Tiến bộ
xãhội
Kinh tế
Xãhội
Môi
trường
901
Hassini và cộng sự (2012) đưa ra khái niệm quản lý chuỗi cung ứng bền vững là quản lý các
hoạt động nguồn lực, thông tin và tài chính của chuỗi cung ứng nhằm tối đa hóa lợi nhuận, đồng
thời giảm thiểu các tác động đến môi trường và tối đa hóa phúc lợi xã hội.
Theo quan điểm của Pagell và Shevchenko (2014), chuỗi cung ứng bền vững là việc thiết kế,
điều phối, kiểm soát và tổ chức một chuỗi cung ứng để đạt được khả năng kinh tế, đồng thời đảm
bảo không gây hại cho môi trường và hệ thống xã hội trong dài hạn.
2.2. Các trụ cột của chuỗi cung ứng bền vững
- Trụ cột môi trường của chuỗi cung ứng bền vững
Trụ cột môi trường trong chuỗi cung ứng bền vững chủ yếu đề cập đến vấn đề bảo tồn môi
trường mà chuỗi cung ứng đang vận hành. Điều này đòi hỏi các quy trình và chức năng của chuỗi
cung ứng cần được vận hành theo cách sao cho hệ sinh thái không bị xáo trộn và tổn hại. Muốn đạt
được điều đó thì các mục tiêu, kế hoạch, công cụ và kỹ thuật nhằm khuyến khích trách nhiệm môi
trường cao hơn và thúc đẩy các công nghệ thân thiện với môi trường và không gây ô nhiễm cần
được sử dụng trong chuỗi cung ứng. Doanh nghiệp lãnh đạo chuỗi có thể áp dụng các chiến lược
mua sắm xanh thông qua việc yêu cầu các nhà cung cấp của mình áp dụng các biện pháp bền vững
như sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, giảm phát thải khí nhà kính, giảm chất thải nguy hại và
khí thải... Thúc đẩy các bên liên quan bao gồm bộ phận R&D, nhà thiết kế và nhà cung cấp tập
trung thiết kế các sản phẩm thân thiện với môi trường, có khả năng tái chế, tái sử dụng cao
(Rusinko, 2007). Giảm thiểu tiêu thụ năng lượng trong quá trình sản xuất đến mức thấp nhất cũng
có thể giúp chuỗi cung ứng giảm đáng kể lượng phát thải carbon. Việc sử dụng phương tiện vận tải
năng suất cao và vận hành bằng nhiên liệu sạch cũng sẽ giảm thiểu tác động của nó đối với môi
trường (Lee và Wu, 2014). Logistics ngược cũng là một trong những quy trình quan trọng trong
chuỗi cung ứng xanh và bền vững, giúp sử dụng hiệu quả các nguồn tài nguyên khan hiếm thông
qua tái chế, tái sử dụng và giảm thiểu chất thải và cải thiện khả năng cạnh tranh (Rao và Holt,
2005). Một số nhà nghiên cứu đã cảm nhận được tầm quan trọng về vai trò của các nhà bán lẻ trong
việc giảm thiểu lượng khí thải carbon trong chuỗi cung ứng (Wiese và cộng sự, 2012). Tất cả những
giải pháp này không chỉ giảm tác động của các hoạt động trong chuỗi cung ứng mà còn trong việc
tối ưu hóa các hoạt động đầu cuối của chuỗi cung ứng để đạt được lợi nhuận và tiết kiệm chi phí
hơn. Tuy nhiên, những thách thức lớn đối với việc đảm tính bền vững của chuỗi cung ứng nằm ở sự
không chắc chắn, tính phức tạp, văn hóa tổ chức, chi phí và việc vận hành các sáng kiến bền vững.
Hình 2: Ba trụ cột của chuỗi cung ứng bền vững
Ngu n: Sloan, 2010
Chuỗi cung ứng bền vững
Môi trường XãhộiKinh tế
Không khí
Nước
Đất
Nguyên liệu
Tài nguyên & năng lượng
Nơi làm việc/ Nội bộ
Cộng đồng/ Bên ngoài
Hiệu quảkinh tế
Tài chính
Thịtrường & cấu trúc
902
- Trụ cột xã hội trong chuỗi cung ứng bền vững
Đảm bảo các mục xã hội là một trong những trụ cột quan trọng nhất trong quản lý chuỗi cung
ứng bền vững vì các chuỗi cung ứng bao gồm nhiều bên liên quan với các mục tiêu, quan điểm khác
nhau (Hall và Matos, 2010). Tính bền vững xã hội liên quan đến trách nhiệm xã hội của doanh
nghiệp trong xóa đói giảm nghèo, đảm bảo công bằng, nhân quyền và tất cả các phúc lợi toàn diện
của người lao động (Krause và cộng sự, 2009). Việc đảm bảo các yêu cầu của trụ cột bền vững về
mặt xã hội là một nhiệm vụ đầy thách thức đối với các chuỗi cung ứng.
Một doanh nghiệp có trách nhiệm với xã hội phải mở rộng các giá trị và tiêu chuẩn của mình
cho các nhà cung cấp của họ thông qua việc thực hiện các phương thức giao tiếp phù hợp, duy trì và
phát triển quan hệ đối tác lâu dài với nhà cung cấp (Leire và Mont, 2010). Thương mại công bằng là
một hoạt động xã hội nhằm đạt được quan hệ đối tác công bằng hơn với các nhà cung cấp. Để tạo
điều kiện phối hợp thích hợp giữa các hoạt động khác nhau như mua sắm, sản xuất, phân phối và
tiếp thị, không thể bỏ qua việc thúc đẩy các hoạt động trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp. Các
nhà quản lý chuỗi cung ứng cần đưa ra quyết định về các khía cạnh chiến lược, thiết kế và hoạt
động có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc khởi động việc áp dụng các thực hành bền vững
xã hội. Các bước này có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sống, sự an toàn, các mối quan tâm về
sức khỏe và phúc lợi công cộng (Sarkis và cộng sự, 2010). Do đó, có một yêu cầu về cấu trúc quản
lý hỗ trợ có hệ thống và đầu tư tiền tệ vào lĩnh vực SSCM.
- Trụ cột kinh tế của chuỗi cung ứng bền vững
Cùng với các khía cạnh môi trường và xã hội, nhiều tác giả cũng đã nhấn mạnh đến các khía
cạnh kinh tế như hiệu quả tài chính, giảm thiểu chi phí, lợi thế cạnh tranh và lợi nhuận trong việc
đảm bảo tính bền vững của chuỗi cung ứng (Winter và Knemeyer, 2013). Để đạt được sự bền vững
về kinh tế, các chuỗi cung ứng cần phải giải quyết một số yếu tố quan trọng như hiệu quả kinh tế,
tài chính, mối quan hệ hợp tác thông qua chia sẻ thông tin, tối ưu hóa logistics và lợi nhuận. Bên
cạnh đó, các giải pháp tiết kiệm năng lượng trong quản lý chuỗi cung ứng bền vững cũng hoàn toàn
khả thi thông qua các công cụ khuyến khích tài chính, các khoản vay và thời gian hoàn vốn thấp
(Dam và Petkova, 2014).
Việc thực hiện các chiến lược quản lý chuỗi cung ứng bền vững thông qua phối hợp các mục
tiêu kinh tế, môi trường và xã hội của tổ chức giúp duy trì tính minh bạch của tất cả các quy trình
kinh doanh của họ. Khi chi phí được đo lường trong toàn bộ vòng đời sản phẩm, các chiến lược bền
vững mang lại hiệu quả về chi phí cho cả ngắn hạn và dài hạn, dẫn đến lợi thế cạnh tranh bằng cách
xác định, xây dựng và truyền đạt các chiến lược và mục tiêu chuỗi cung ứng của công ty phối hợp
với các nhà cung cấp của họ (Krause và cộng sự, 2009).
3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Mục tiêu của nghiên cứu này là phân tích được kinh nghiệm của IKEA trong xây dựng và
phát triển chuỗi cung ứng bền vững, từ đó rút ra bài học cho các doanh nghiệp Việt Nam. Vì vậy,
tác giả sử dụng phương pháp nghiên cứu tại bàn để thu thập và phân tích dữ liệu thứ cấp. Dữ liệu
thứ cấp cần thu thập là một số vấn đề lý thuyết cơ bản về chuỗi cung ứng bền vững và thực tế triển
khai giải pháp phát triển bền vững chuỗi cung ứng của IKEA. Nguồn cung cấp dữ liệu thứ cấp bao
gồm: sách, bài báo khoa học về chuỗi cung ứng bền vững, báo cáo nghiên cứu về IKEA. Quy trình
nghiên cứu tại bàn được tiến hành theo các bước như sau:
903
- Rà soát các nguồn dữ liệu: Tác giả đã tìm kiếm các dữ liệu mới nhất trên các nguồn như
sách, tạp chí khoa học, báo cáo chuyên ngành… cả dưới dạng in ấn và trực tuyến để tiến hành thu
thập các dữ liệu thứ cấp liên quan đến lý thuyết về chuỗi cung ứng bền vững và chuỗi cung ứng bền
vững của IKEA.
- Kiểm tra dữ liệu: trên cơ sở các thông tin thu thập được, tác giả tiến hành kiểm tra, phân loại
dữ liệu theo các tiêu thức về tính chính xác của dữ liệu, tính thích hợp với mục tiêu và nội dung
nghiên cứu của bài báo, tính thời sự để lựa chọn được những dữ liệu hữu ích, có độ tin cậy cao nhất
phục vụ cho bài.
- Xử lý và phân tích dữ liệu theo mục têu đã xác định của bài báo: Sau khi đã tập hợp và sàng lọc,
dữ liệu có độ tin cậy cao nhất được sử dụng để phân tích về chuỗi cung ứng bền vững của IKEA.
4. CHUỖI CUNG ỨNG BỀN VỮNG CỦA IKEA
4.1. Giới thiệu về chuỗi cung ứng của IKEA
IKAE là tập đoàn đa quốc gia có trụ sở tại Thụy Điển, chuyên thiết kế và bán lẻ nội thất lắp
ráp, thiết bị và đồ dùng gia đình với mẫu mã đa dạng, thiết kế hiện đại, giá cả hợp lý và đặc biệt là
sản phẩm thân thiện với môi trường. IKE đã chứng minh rằng họ là một chuỗi cung ứng bền vững
bởi trong nhiều năm qua IKE liên tục tăng cường cam kết, hoạch định và thực thi một cách đồng
bộ nhiều giải pháp đối với tất cả các khâu trong chuỗi cung ứng của mình nhằm đạt được các mục
tiêu kinh tế, xã hội và môi trường của chuỗi cung ứng. Để tạo ra một chuỗi cung ứng bền vững, các
yếu tố như hợp tác, tích hợp các thành viên chính của chuỗi cung ứng, vận hành, hoạt động phân
phối, thiết kế lại, mua hàng và khả năng truyền đạt sáng kiến bền vững trong chuỗi cung ứng là điều
cần thiết (Laurin & Fantazy, 2017).
Hình 3: Lịch sử hình thành và phát triển của IKEA
Ngu n: IKEA sustainability report
Tầm nhìn của IKEA là trở thành nhà cung cấp sản phẩm và dịch vụ cho người tiêu dùng cuối
cùng theo cách đem lại lợi ích chung cho con người lẫn môi trường, hướng tới sự phát triển bền vững
và ổn định. IKEA chịu trách nhiệm một cách nghiêm túc trong toàn bộ chuỗi cung ứng của mình cung
cấp nhiều loại đồ nội thất gia đình tiện dụng với mục đích tiếp cận nhiều khách hàng nhất có thể trên
cơ sở mức giá phải chăng. IKE tập trung vào khách hàng và nhấn mạnh bốn khía cạnh giúp tạo ra
khách hàng hài lòng: (1) Chất lượng - Sản phẩm được thiết kế tốt, chức năng, thân thiện với khách
hàng, bền và an toàn để sử dụng; (2) Phát triển giá - Tiết kiệm chi phí mà không ảnh hưởng đến nhu
cầu, chất lượng, an toàn hoặc môi trường của khách hàng; (3) Sẵn có - Sản phẩm phải được lên kệ khi