233
Phát triển du lịch cộng đng góp phần thúc đẩy quá trình xây dựng nông thôn mới
ở Tiền Giang hiện nay
Đặng Như Ngà, Phan Thị Khánh Đoan
Tóm tắt
Phát triển du lịch cộng đồng mà trọng tâm là xây dựng và phát triển các mô hình làng du
lịch cộng đồng gắn với xây dựng nông thôn mới là một trong những hướng đi quan trọng được
tỉnh Tiền Giang đang triển khai thực hiện nhằm bảo tồn và phát huy những nét văn hóa độc đáo
của địa phương; đồng thời góp phn phát triển kinh tế, nâng cao thu nhập cho người dân. Bài viết
trình bày về tiềm năng, thực trạng và định hướng phát triển du lịch cộng đồng trong xây dựng
nông thôn mới ở Tiền Giang hiện nay.
Từ khóa: Du lịch, cộng đồng, nông thôn mới, Tiền Giang.
1. Đặt vấn đề
Du lịch cộng đồng là loại hình du lịch được phát triển trên cơ sở các giá trị văn hóa của
cộng đồng, do cộng đồng dân cư quản lý, tổ chức khai thác và hưởng lợi. Hiện nay, du lịch
cộng đồng đang được coi là loại hình du lịch mang lại nhiều lợi ích cho người dân địa phương.
Du lịch cộng đồng không chỉ giúp người dân bảo vệ tài nguyên môi trường sinh thái và bảo tồn
những nét văn hóa độc đáo của bản địa, mà còn góp phn xoá đói giảm nghèo, nâng cao đời
sống của nhiều người dân địa phương.
Những năm gn đây, loại hình du lịch cộng đồng xuất hiện tại một số vùng nông thôn và
bước đu mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội cao. Du lịch cộng đồng không chỉ tạo ra hiệu ứng
tích cực để thu hút khách đến với các vùng nông thôn, mà còn tạo ra nhiều việc làm và nâng
cao thu nhập cho người nông dân. Ngoài ra, đây cũng là một hướng chuyển đổi nghề nghiệp
cho nông dân, gắn sản xuất với du lịch, dịch vụ, góp phn nâng cao hiệu quả công cuộc xây
dựng nông thôn mới.
Theo thống kê mới đây của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (2022), trong tổng
thu nhập của người dân nông thôn, từ sản xuất nông nghiệp chỉ chiếm khoảng 27%. Để nâng
cao thu nhập, ngoài việc phát triển kinh tế nông nghiệp, cn đa dạng hóa ngành nghề sản xuất,
kinh doanh, dịch vụ; trong đó, phát triển du lịch là một hướng đi mới, góp phn phát huy lợi
thế của nông nghiệp, nông thôn để tạo ra các sản phẩm du lịch đặc thù, hấp dẫn, vừa gìn giữ và
phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của người dân nông thôn.
Chương trình xây dựng nông thôn mới được triển khai là yếu tố quan trọng, tạo đà cho du
lịch cộng đồng phát triển. Du lịch cộng đồng là mang lại lợi ích cho cả du khách và người dân sở
tại. Đây là loại hình mà du khách có thể trải nghiệm cuộc sống ở một nơi hoàn toàn xa lạ, khác
biệt văn hóa; người dân sở tại thì tham gia trực tiếp và thu được lợi ích kinh tế - xã hội từ các hoạt
động du lịch, đồng thời chịu trách nhiệm bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, môi trường và văn hóa
địa phương. Du lịch cộng đồng thường gắn với nhiều hoạt động như tham gia sinh hoạt văn hóa,
lao động, khám phá núi rừng thiên nhiên; tìm hiểu tín ngưỡng, tập quán, ngành nghề thủ công
truyền thống.
Tiền Giang là vùng đất có nguồn tài nguyên du lịch tự nhiên và nhân văn phong phú và
đa dạng. Trong những năm qua, du lịch cộng đồng của Tiền Giang đã được hình thành và phát
triển và thu hút nhiều du khách. Đây là một loại hình du lịch được đánh giá là có tính đặc thù,
234
dễ khai thác nhưng mang lại hiệu quả cao vì tính độc đáo của riêng Tiền Giang. Loại hình du
lịch cộng đồng đã góp phn quan trọng thúc đẩy quá trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn
của tỉnh Tiền Giang. Tuy nhiên, mô hình này phn lớn chưa có quy hoạch cụ thể, rất cn sự
định hướng từ phía chính quyền địa phương để hướng tới sự phát triển an toàn, hiệu quả bền
vững.
2. Nội dung
2.1. Tiềm năng du lịch cộng đng của Tiền Giang
Tiền Giang là tỉnh thuộc vùng đồng bằng sông Cửu Long, có điều kiện tự nhiên thuận lợi,
nhiều sông ngòi, kênh rạch đan xen tạo nên nhiều cù lao trên sông với những vườn cây ăn trái
xanh tươi bốn mùa, cùng nét sinh hoạt văn hóa truyền thống đặc trưng của vùng sông nước miệt
vườn đó là những thế mạnh để Tiền Giang phát triển du lịch cộng đồng, góp phn làm phong
phú thêm loại hình du lịch của tỉnh.
Với 32km bờ biển, tỉnh Tiền Giang là một trong những tỉnh, thành có lợi thế rất lớn để
phát triển kinh tế biển. Tiền Giang có nguồn tài nguyên thiên nhiên rất phong phú và đa dạng.
Tỉnh có nhiều địa danh nổi tiếng: bãi biển Tân Thành, Lăng Ông Nam Hải, Lũy Pháo Đài...
Tỉnh cũng có nhiều cù lao, cồn nổi ven biển. Hệ sinh thái đa dạng tạo cho tỉnh nguồn cung cấp
lương thực, thực phẩm dồi dào, nhiều đặc sản ngon.
Tiền Giang cũng là vùng đất giàu truyền thống, có nhiều di tích lịch sử, kiến trúc cổ xưa
với 22 di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia (trong đó có 02 di tích cấp quốc gia đặc biệt) và 162
di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Đây là những điểm đến lý tưởng đối với du khách trong và ngoài
nước có sở thích tham quan, tìm hiểu các hoạt động văn hóa, lễ hội tâm linh, du lịch nghỉ dưỡng.
Xác định đẩy mạnh phát triển ngành du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh,
coi đây là khâu đột phá để tăng trưởng, phát triển bền vững và chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thời
gian qua, Tiền Giang tập trung nhiều nguồn lực để đu tư phát triển du lịch cộng đồng. Tỉnh đã
xây dựng và ban hành các cơ chế, chính sách quản lý nhà nước về du lịch tại địa phương, chú
trọng công tác đào tạo nguồn nhân lực du lịch.
Cùng với việc khuyến khích, tạo điều kiện cho doanh nghiệp đu tư phát triển du lịch
nông nghiệp, du lịch nông thôn, tỉnh cũng quan tâm đến hoạt động phát triển các sản phẩm
ngành nghề, sản phẩm OCOP phục vụ du lịch nông nghiệp, du lịch cộng đồng; đồng thời hình
thành các khu sinh thái nghỉ dưỡng chất lượng cao, phục vụ nhu cu khách du lịch trong và
ngoài nước.
Để thúc đẩy, hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng, UBND tỉnh đã trình Tỉnh ủy ban hành
Nghị quyết 11-NQ/TU ngày 05/4/2017 về phát triển du lịch tỉnh Tiền Giang đến 2020 định hướng
đến năm 2030 và Kế hoạch 118/KH-UBND ngày 05/5/2017 về thực hiện Nghị quyết 11-NQ/TU
ngày 05/4/2017, phấn đấu đến năm 2030, du lịch thực sự là ngành kinh tế mũi nhọn ... đóng góp
xứng đáng vào sự phát triển kinh tế - xã hội.
Từ đó đến nay, tỉnh Tiền Giang đã tập trung phát triển du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng
và du lịch văn hóa, trong đó phát huy vai trò của cộng đồng dân cư trong việc phát triển du lịch
xanh, nói không với bê tông hóa. Nhờ đó, từ năm 2017 đến nay, du lịch Tiền Giang đã có vị trí
trên bản đồ du lịch cả nước nhờ các sản phẩm du lịch xanh, du lịch bền vững.
Cùng với đó, tỉnh cũng có chính sách hỗ trợ người dân vay vốn kinh doanh du lịch như
xây dựng homestay, xây dựng nhà hàng, cơ sở bán hàng phục vụ khách du lịch; hộ gia đình
235
tham gia hoạt động du lịch homestay gắn với phát triển nông thôn thông qua tiền mặt, chương
trình đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn. Ngoài ra, tỉnh cũng đưa vào khai thác thêm các tour du lịch
nội tỉnh và liên kết tour giữa Tiền Giang và các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, thành phố Hồ
Chí Minh.
Những giải pháp tích cực đó đã tạo được hiệu ứng, sức lan tỏa mạnh mẽ, tích cực, giúp
thay đổi và nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành về vai trò, tm quan trọng của ngành
kinh tế du lịch tỉnh. Tỉnh đã đu tư xây dựng được nhiều sản phẩm du lịch mới, thu hút ngày
càng nhiều du khách trong và ngoài nước đến với Tiền Giang, đã góp phn vào kết quả xây
dựng nông thôn mới chung của toàn tỉnh. Đời sống vật chất, tinh thn của người dân ở nông
thôn được nâng cao.
Theo Ban Chỉ đạo thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 - 2025
tỉnh Tiền Giang, tính đến đu tháng 7/2023, tỉnh có 137/142 xã được công nhận đạt chuẩn nông
thôn mới. Trong đó, 39 xã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, hai xã đạt chuẩn
nông thôn mới kiểu mẫu. Thành phố Mỹ Tho, thị xã Gò Công, thị xã Cai Lậy hoàn thành nhiệm
vụ xây dựng nông thôn mới; 4 huyện Chợ Gạo, Gò Công Đông, Gò Công Tây, Cai Lậy đạt
chuẩn huyện nông thôn mới.
Tỉnh phấn đấu đến cuối năm 2023 có thêm 5 xã đạt chuẩn nông thôn mới, gồm: Điềm Hy,
Bình Đức (huyện Châu Thành); Tân Thạnh, Phú Đông, Phú Tân (huyện Tân Phú Đông) hướng
tới địa phương có 100% số xã đạt chuẩn nông thôn mới; 15 xã phấn đấu đạt chuẩn nông thôn
mới nâng cao; hai xã đạt nông thôn mới kiểu mẫu; hai huyện đạt chuẩn nông thôn mới. Tiền
Giang xây dựng và thực hiện Đề án xây dựng nông thôn mới tỉnh 2021 - 2025. Tỉnh phấn đấu
đến năm 2025 được Thủ tướng Chính phủ công nhận đạt chuẩn nông thôn mới.
Để tiếp tục đẩy mạnh phát triển du lịch cộng đồng, trong thời gian tới, Tiền Giang chủ động
đu tư xây dựng kết cấu hạ tng tại các khu du lịch đã quy hoạch của tỉnh; huy động tối đa các
nguồn vốn, khuyến khích và tạo điều kiện để các thành phn kinh tế tham gia phát triển du lịch,
nhất là đối với các loại hình du lịch cộng đồng; khuyến khích, tạo điều kiện để các doanh nghiệp,
hộ cá nhân đu tư, sản xuất các mặt hàng lưu niệm, các sản phẩm OCOP, các đặc sản vùng miền
để phục vụ du khách tham quan.
Tuy nhiên hiện nay, thực trạng phát triển du lịch cộng đồng tại các vùng nông thôn của
tỉnh Tiền Giang còn chưa tương xứng với tiềm năng hiện có. Qua khảo sát tình hình thức tế,
hoạt động du lịch ở nông thôn ở Tiền Giang hiện vẫn mang tính nhỏ lẻ. Tại nhiều điểm đến của
các tour du lịch, dịch vụ có chất lượng thấp, mới đáp ứng nhu cu của du khách ở mức đơn
giản; người nông dân làm du lịch còn thiếu hụt về kiến thức, ngoại ngữ; còn thiếu sự liên kết
giữa người dân, doanh nghiệp du lịch, lữ hành du lịch và cơ quan Nhà nước, chính quyền địa
phương. Phn lớn du khách đến đây chỉ mới dừng lại ở mức độ lưu trú, tham quan, ngắm cảnh
và chụp ảnh mà chưa có nhiều trải nghiệm với các hoạt động trong đời sống của người dân địa
phương để cùng thực hiện các phương thức canh tác nông nghiệp, cùng chế biến và thưởng thức
các món ăn truyền thống, tham gia diễn xướng các trò chơi dân gian truyền thống của người
dân địa phương... Vì vậy, nguồn thu nhập của người dân địa phương từ loại hình du lịch cộng
đồng còn hạn chế.
Tiến sĩ Nguyễn Phúc Nghiệp (Nguyên Trưởng khoa Khoa học Xã hội và Nhân văn,
Trường Đại học Tiền Giang) chia sẻ: So với các địa phương vùng Tây Nam Bộ, Tiền Giang có
nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch: nằm ở cửa ngõ Miền Tây có hệ thống giao thông
236
đường bộ, đường thủy đồng bộ, đều khắp; có diện tích vườn cây ăn trái lớn (hơn 80 nghìn ha,
gồm 11 loại trái cây đặc sản). Tiền Giang có nhiều cồn, cù lao trên sông Tiền, bờ biển dài hơn
21 km với khí hậu mát mẻ quanh năm. Toàn tỉnh có 182 di tích văn hóa lịch sử, căn cứ cách
mạng được xếp hạng được người dân xa gn biết đến; trong đó có 02 di tích Quốc gia đặc biệt
(di tích Chiến thắng Rạch Gm- Xoài Mút, di tích Chiến thắng Ấp Bắc), 20 di tích cấp Quốc
gia, 160 di tích cấp tỉnh. Tiền Giang cũng là cái nôi của đàn ca tài tử, nơi bảo tồn 17 lễ hội dân
gian và phong phú về ẩm thực là điều mà tạo cho du khách xa gn sự thích thú, tìm đến để khám
phá, nghiên cứu cũng như thưởng thức các sản phẩm vật chất và tinh thn.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, du lịch cộng đồng Tiền Giang vẫn chưa
phát triển đúng tm, chưa tương xứng với tiềm năng, thế mạnh. Nhất là, phát triển du lịch cộng
đồng gắn với xây dựng nông thôn mới tại tỉnh Tiền Giang còn nhiều bất cập, chưa khai thác hết
tiềm năng thế mạnh, lượng khách đến tham quan, lưu trú tại các thôn, bản còn rất ít, chưa kéo
dài được thời gian lưu trú của du khách, nguồn thu từ dịch vụ du lịch chưa đáng kể. Đặc biệt,
việc chuyển đổi cơ cấu kinh tế từ phát triển nông nghiệp sang làm du lịch còn chậm; hệ thống
giao thông, cơ sở hạ tng xuống các thôn bản, cơ sở vật chất lưu trú tại gia, công trình vệ sinh
chưa đảm bảo, công tác tuyên truyền, quảng bá du lịch cộng đồng chưa được đu tư nghiêm
túc, công tác đào tạo nguồn nhân lực, đặc biệt là đội ngũ thuyết minh viên, hướng dẫn viên và
nhân viên phục vụ tại các gia đình chưa được quan tâm đúng mức,... đang là những thách thức
lớn trong quá trình phát triển du lịch cộng đồng gắn với xây dựng nông thôn mới ở Tiền Giang”
(Trích tài liệu phỏng vấn ngày 15 tháng 8 năm 2023).
2.2. Định hướng thúc đẩy phát triển du lịch cộng đng trong xây dựng nông thôn
mới ở Tiền Giang hiện nay
Cùng với các địa phương vùng Tây Nam Bộ, hiện nay du lịch cộng đồng của tỉnh Tiền
Giang đang phục hồi và phát triển. Tuy nhiên, so với tiềm năng, lợi thế thì hoạt động của du
lịch cộng đồng chưa xứng tm, cn phải nỗ lực để thu hút du khách. Thiết nghĩ, các cơ quan
chức năng của Tiền Giang cn tập trung thúc đẩy phát triển du lịch cộng đồng trong xây dựng
nông thôn mớ với một số giải pháp chủ yếu như sau:
Một là, tăng cường công tác tuyên truyền để nâng cao nhận thức về du lịch cộng đồng
cho các cấp lãnh đạo, quản lý, các tổ chức xã hội, các doanh nghiệp và người dân Tiền Giang
nhận thức đúng đắn về tiềm năng, lợi thế du lịch của địa phương và vai trò trách nhiệm của
mình đối với việc phát triển du lịch cộng đồng. Từ đó mỗi người sẽ có những hành động thiết
thực như giữ gìn vệ sinh môi trường, thân thiện niềm nở với khách du lịch... Đồng thời, từ nhận
thức sẽ góp phn hình thành ý tưởng kinh doanh và đu tư phát triển du lịch.
Hai là, đẩy mạnh đu tư phát triển các công trình kết cấu hạ tng và cơ sở vật chất - kỹ
thuật phục vụ du lịch như đường giao thông, bãi đậu xe, khu vệ sinh công cộng, khu mua sắm,
khu vui chơi giải trí, điểm dừng chân và mua bán đặc sản địa phương… Việc đu tư phát triển
các công trình hạ tng và cơ sở vật chất - kỹ thuật cn có trọng tâm, trọng điểm, tránh dàn trải,
hình thức; Cn ưu tiên phát triển các công trình tạo điểm nhấn để thu hút khách du lịch; thông
qua đó mở rộng đến các công trình phục vụ du lịch khác.
Ba là, phát triển sản phẩm kết hợp xây dựng thương hiệu du lịch; nâng cao chất lượng
dịch vụ du lịch, phát triển sản phẩm mới; tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, triển khai
đồng bộ các giải pháp xúc tiến, quảng bá hình ảnh du lịch Tiền Giang như: tham quan di tích
237
lịch sử văn hóa và thắng cảnh thiên nhiên, tìm hiểu và trải nghiệm văn hóa bản địa, thưởng thức
và mua sắm đặc sản địa phương.
Bốn là, đào tạo phát triển nguồn nhân lực: Chú trọng nâng cao kỹ năng nghề, ngoại ngữ
và đạo đức nghề nghiệp cho lực lượng lao động ngành; Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng
nguồn nhân lực phục vụ phát triển du lịch thông qua các khóa đào tạo nghề ngắn hạn để nâng
cao kỹ năng, kiến thức về du lịch cho người dân như kỹ năng giao tiếp, ứng xử, chế biến món
ăn, hướng dẫn tham quan tại địa phương.
Năm là, tăng cường truyền thông, quảng bá, xúc tiến du lịch: Để thu hút nguồn khách đến
với địa phương thì nguồn thông tin và các hoạt động quảng bá, tiếp thị là rất quan trọng. Trong
thời đại ngày nay, hệ thống thông tin trực tuyến ngày càng mở rộng và phát triển. Đây cũng là
cơ hội tốt để đưa thông tin về các địa bàn du lịch ở địa phương lên mạng toàn cu. Đồng thời,
cn tăng cường kết nối với các công ty du lịch lữ hành; đẩy mạnh quảng bá tiếp thị du lịch qua
các phương tiện thông tin đại chúng như báo chí, đài phát thanh - truyền hình, bảng quảng cáo,
ấn phẩm du lịch.
Sáu là, liên kết phát triển du lịch: liên kết hợp tác phát triển du lịch với các địa phương,
tập trung hoàn thiện nâng chất các điểm đến theo lộ trình mở cửa du lịch để thu hút du khách;
Tăng cường liên kết để khai thác thị trường. Hợp tác xây dựng tour, tuyến liên kết, phát triển
sản phẩm đặc trưng, mang đậm nét văn hóa truyền thống của các địa phương, đa dạng hóa sản
phẩm, nhất là với các tỉnh lân cận như Bến Tre, Vĩnh Long, Cn Thơ. Qua đó, tích cực đồng
thuận cùng cấp ủy, chính quyền triển khai thực hiện nhiệm vụ phát triển du lịch trên địa bàn.
Bảy là, để phát triển du lịch cộng đồng, cn khuyến khích người dân đu tư phát triển du
lịch như làm homestay, vườn du lịch, sản xuất hàng lưu niệm, đặc sản địa phương… bằng các
quy định cụ thể về hỗ trợ vốn và ưu đãi vốn vay để người dân đu tư phát triển du lịch cộng
đồng. Bên cạnh đó, cn xây dựng quy chế hoạt động trong mô hình du lịch cộng đồng, xây dựng
cơ chế phối hợp và chia sẻ lợi ích giữa các bên liên quan như: chính quyền địa phương, doanh
nghiệp du lịch, chuyên gia tư vấn đối với cộng đồng làm du lịch để đảm bảo phát triển du lịch
cộng đồng bền vững
Tám là, tăng cường năng lực và hiệu quả quản lý nhà nước: Kiện toàn bộ máy quản lý
nhà nước về du lịch theo hướng đồng bộ, chuyên nghiệp và hiệu quả; phát huy vai trò của Ban
Chỉ đạo Nhà nước về du lịch; Hiệp hội Du lịch và các Hiệp hội nghề nghiệp khác trong hỗ trợ
phát triển du lịch... Chú trọng ứng dụng công nghệ thông tin; tập trung xây dựng, phát triển
thương hiệu du lịch Tiền Giang trên cơ sở phát triển thương hiệu doanh nghiệp và thương hiệu
sản phẩm.
Tiến sĩ Huỳnh Quán Chi (Trưởng Bộ môn Khoa học xã hội, Trường Đại học Tiền Giang)
hiến kế: “Quá trình phát triển du lịch, nông thôn sẽ có thêm nguồn lực tiếp tục thúc đẩy phong
trào xây dựng nông thôn mới nhanh, bền vững hơn, góp phn bảo tồn các giá trị văn hóa gốc của
nông thôn. Du lịch là nhân tố quan trọng thúc đẩy phục hồi một số giá trị văn hóa, truyền thống
và lịch sử của các dân tộc, hỗ trợ bảo vệ cảnh quan thiên nhiên, vệ sinh môi trường, trật tự an toàn
xã hội. Để tạo nguồn sinh kế, giúp người dân nâng cao thu nhập và thúc đẩy quá trình xây dựng
nông thôn mới, góp phn bảo vệ môi trường sinh thái, bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa
truyền thống của nhân dân… thì Tiền Giang cn có một chiến lược xây dựng và phát triển du lịch
cộng đồng một cách hiệu quả và bền vững. Mặt khác, cơ sở vật chất và hạ tng du lịch chưa được
chú trọng đu tư và thiếu đồng bộ sẽ ảnh hưởng đến việc lưu trú của du khách, nhất là khách nước
