2.3.6. C¸c thÓ bÖnh l©m sang YHH§
a. Hen ngo¹i lai hay hen dÞ øng
Thưêng b¾t ®Çu ë trÎ em hay ngưêi trÎ, cã tiÒn sö dÞ øng râ rÖt, cã
dÞ
nguyªn ®Æc hiÖu, nång ®é globulin miÔn dÞch IgE ë trong m¸u cao.
Thưêng ®¸p
øng tèt víi trÞ liÖu gi¶i mÉn c¶m ®Æc hiÖu. Tiªn lưîng l©u dai
tư¬ng ®èi kh¶
quan, tö vong trong c¬n hiÕm.
b. Hen néi t¹i hay hen nhiÔm trïng
Thưêng b¾t ®Çu ë tuæi trung niªn 35-40 tuæi. C¬n hen thưêng xuÊt
hiÖn
sau ®ît nhiÔm trïng h« hÊp, gi÷a nh÷ng c¬n khã thë vÉn tån t¹i,
kh«ng cã tiÒn
sö dÞ øng, ®¸p øng kÐm víi c¸c biÖn ph¸p ®iÒu trÞ, tiªn lưîng dÌ
dÆt, chÕt cã
thÓ x¶y ®Õn v× c¬n hen liªn tôc hay biÕn chøng suy tim, gi·n phÕ
nang, t©m
phÕ m¹n.
c. Hen khã thë liªn tôc
§©y la thÓ hen nÆng, thưêng thÊy ë ngưêi bÞ hen ®· l©u n¨m, cã
nhiÒu
®ît béi nhiÔm, còng cã khi do dïng qu¸ nhiÒu c¸c thuèc cưêng
giao c¶m
(adrenalin, isopromalin) va c¸c amin cã t¸c dông cuêng giao c¶m
(ephedrin).
C¬n ho kÐo dai 2-3 ngay liÒn lam bÖnh nh©n ph¶i ngåi lu«n rÊt mÖt
nhäc. Tõ
mét chøng c¬ n¨ng, hen rÊt mau chãng cã c¸c tæn thư¬ng thùc thÓ
như x¬ phæi,
gi·n phÕ nang.
d. Hen ¸c tÝnh
La mét t×nh tr¹ng rÊt nÆng, kÐo dai, kh«ng ®¸p øng víi c¸c ®iÒu trÞ
th«ng
thưêng, hay x¶y ra ë ngưêi hen l©u n¨m, cã liªn quan ®Õn nhiÔm
trïng h« hÊp,
®«i khi do sai lÇm vÒ ®iÒu trÞ; ®Æc biÖt do l¹m dông thuèc cưêng
giao c¶m (dưíi
d¹ng tiªm chÝch hoÆc khÝ dung), l¹m dông c¸c thuèc an thÇn lam
øc chÕ c¸c
trung khu ho. C¸c côc ®êm ®Æc lam t¾c nghÏn c¸c phÕ qu¶n nhá
g©y:
94
Copyright@Ministry Of Health
ư Khã thë nÆng, nhÞp thë nhanh 20-30 lÇn/phót, mÆt m«i tÝm t¸i, v·
må
h«i.
ư HuyÕt ¸p cã thÓ h¬i t¨ng tho¸ng qua, nhÞp tim t¨ng nhanh, ®«i
khi x¶y
ra trôy m¹ch.
ư Kh«ng ho, kh«ng kh¹c ®am ra ®ưîc, r× rao phÕ nang gÇn như
mÊt h¼n.
ư XÐt nghiÖm c¸c khÝ trong m¸u: cã suy h« hÊp cÊp, ®é b·o hßa
O2 ë m¸u
®éng m¹ch (SaO2) gi¶m, ¸p lùc CO2 trong m¸u ®éng m¹ch t¨ng,
cã thÓ cã
toan h« hÊp.
§iÒu trÞ ®óng c¸ch ngưêi bÖnh cã thÓ qua khái. Cã mét sè trưêng
hîp tö
vong do nghÑt thë, trôy m¹ch hay do xuÊt huyÕt tiªu hãa.
2.4. Nguyªn nh©n va bÖnh sinh theo y häc cæ truyÒn
2.4.1. Nguyªn nh©n
ư C¶m nhiÔm ngo¹i ta thưêng la phong, han ta.
ư ¡n uèng l¹nh.
ư ¡n qu¸ nhiÒu chÊt chua, mÆn, ngät, uèng nhiÒu rưîu, tÝch nhiÖt,
thư¬ng
©m, ho¸ ®êm thanh chÊt ø ®äng sinh bÖnh.
ư Lao nhäc th¸i qu¸.
ư M¾c bÖnh ®· l©u ma ta cßn Èn phôc trong phÕ l¹c hoÆc sinh
nhiÒu ®êm
nhiÖt g©y t¾c trë:
+ NÕu v× thưêng ¨n uèng ®å sèng l¹nh, han ngưng ®äng tô s½n bªn
trong
l¹i c¶m nhiÔm phong han ta th× sÏ sinh ra chøng hen han.
+ NÕu v× ®am nhiÖt tÝch ë bªn trong, l¹i c¶m ph¶i phong ta ma ph¸t
bÖnh th× gäi la hen nhiÖt.
+ NÕu ta khÝ x©m nhËp, bªn trong l¹i s½n cã han ®am ngưng ®äng
uÊt
l¹i, khÝ nghÞch lªn, bÖnh ®Õn gÊp rót, h¸ miÖng so vai ®Ó thë gäi la
thùc suyÔn. Như vËy thùc suyÔn chñ yÕu la do ®am, thưêng gÆp
ph¶i
phong han hoÆc t¸o nhiÖt tr¸i mïa x©m nhËp kÝch thÝch g©y bÖnh.
+ NÕu nguyªn khÝ ®· hư s½n, thªm ®am Èm ngưng ®äng, lam thËn
kh«ng
n¹p khÝ sinh ra hư suyÔn ma kh«ng cÇn ph¶i cã ta khÝ lôc d©m míi
ph¸t. Như vËy hư suyÔn chñ yÕu do hư, vËn ®éng lao ®éng mét
chót la
suyÔn t¨ng.
2.4.2. BÖnh sinh
Theo TrÇn Tu Viªn ®êi Thanh viÕt trong Y häc thùc t¹i trÞ luËn vÒ
chøng
hen:
ư Han ta x©m nhËp n»m s½n ë phÕ du.
95
Copyright@Ministry Of Health
ư §êm Èm ®ưîc kÕt tô sinh ra ë phÕ.
Trong ngoai cïng øng, khi cã ®iÒu kiÖn phong han thö thÊp t¸o háa
lam
tæn thư¬ng la ph¸t c¬n ngay.
Ngoai lôc d©m, nÕu uèng rưîu, ¨n ®å l¹nh, lao ®éng vÊt v¶, nhËp
phßng
qu¸ nhiÒu … còng cã thÓ ph¸t c¬n ®ưîc.
Khi ph¸t c¬n th× khÝ l¹nh ë phÕ du, cïng víi ®am Èm t¹i phÕ, cïng
dùa
vao nhau, ng¨n lÊp c¸c cöa ngâ th«ng ®iÒu phÕ khÝ kh«ng ®Ó cho
thë hÝt, r¸ng
søc thë hÝt th× ph¸t ra tiÕng khß khÌ.
Theo Néi kinh, mäi xung ngưîc lªn ®Òu thuéc vÒ háa, h¬i thë ng¾n
gÊp
ma lu«n lu«n kh«ng ®ñ h¬i thë gäi la suyÔn. SuyÔn thë cÊp bøc Êy
la do khÝ bÞ
háa uÊt ma ®êm Èm nhÇy dÝnh ë phÕ vÞ.
Han ta x©m ph¹m, ®am Èm ø ®äng bªn trong quyÕt l¹nh ë th¸i ©m,
khÝ bÞ
uÊt, han ta còng lam bÝ bÕ phÕ khiÕu, khÝ cña 2 kinh thñ dư¬ng
minh va th¸i
dư¬ng la phÇn biÓu cña phÕ, ngưîc lªn hung c¸ch ma sinh ra thùc
suyÔn.
Ngưêi cã tinh huyÕt hư kÐm, ©m hư, hư háa bèc, khÝ háa kh«ng
trë vÒ
nguån ®ưa ngưîc lªn. Th«ng thưêng th× phÕ ph¸t khÝ ra, thËn n¹p
khÝ vao,
nhưng v× thËn hư, kh«ng thùc hiÖn ®ưîc chøc n¨ng bÕ tang do ®ã
l«i long háa
bèc lªn dÉn ®Õn phÕ bÞ thư¬ng lam cho thë ra hÝt vao gÊp rót; háa
kh«ng bÞ
thñy øc chÕ, dư¬ng kh«ng bÞ ©m liÔm n¹p l¹i, do ®ã nguy c¬ ©m
vong dư¬ng
tho¸t chÕt trong chèc l¸t.
Dï la hen hay suyÔn bÖnh l©u ngay còng tæn thư¬ng phÕ - tú - thËn
sinh ra
phÕ ©m hư, phÕ khÝ hư, tú khÝ hư, tú dư¬ng hư, thËn ©m hư va
thËn dư¬ng hư.
3. CHÈN §O¸N
3.1. ChÈn ®o¸n theo y häc hiÖn ®¹i
3.1.1. L©m sang
ư Dùa vao triÖu chøng cña c¬n hen ®iÓn h×nh ®Ó chÈn ®o¸n c¬n
hen.
ư Dùa vao c¸c triÖu chøng c¬ n¨ng va thùc thÓ ®Ó chÈn ®o¸n ngoai
c¬n va
biÕn chøng.
3.1.2. CËn l©m sang
