28
28
Trong thêi k× tríc ®æi míi chÝnh s¸ch th¬ng m¹i vµ thuÕ quan bÞ chi phèi
bëi nguyªn t¾c Nhµ níc ®éc quyÒn vÒ ngo¹i th¬ng, mäi ho¹t ®éng xuÊt nhËp
khÈu ®Òu do c¸c tæng c«ng ty cña Bé ngo¹i th¬ng thùc hiÖn trªn c¬ së kÕ ho¹ch
®· ®îc cÊp trªn duyÖt, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt cã nghÜa vô thùc hiÖn c¸c chØ tiªu kÕ
ho¹ch ®· ®îc giao.
Trong kho¶ng thêi gian tõ n¨m 1986 ®Õn nay víi chÝnh s¸ch ®æi míi ho¹t
®éng ngo¹i th¬ng ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn râ rÖt. Trong giai ®o¹n 86-90 kinh
tÕ ®èi ngo¹i ®îc coi lµ lµ mét ‘mòi nhän’. §Æc ®iÓm cña thêi k× nµy lµ níi láng
c¬ chÕ qu¶n lÝ ngo¹i th¬ng vµ b¾t ®Çu mét chÝnh s¸ch më c¶. LuËt ®Çu t níc
ngoµi ®îc quèc héi th«ng qua 12-1987 lµ v¨n b¶n ph¸p lÝ ®Çu tiªn ®¸nh dÊu sù
chuyÓn híng thùc sù sang chÝnh s¸ch ‘më cöa’. NghÞ ®Þnh 64/H§BT ngµy 16
th¸ng 6-1989 cña Héi ®ång bé trëng vÒ chÕ ®é tæ chøc qu¶n lÝ kinh doanh ho¹t
®éng xuÊt nhËp khÈu lµ c¬ së cña chÝnh s¸ch th¬ng m¹i thêi k× nµy. Tuy nhiªn
nh×n chung c¸c chÝnh s¸ch vÒ c¬ b¶n vÉn cha tho¸t khái quan ®iÓm Nhµ níc
®éc quyÒn ngo¹i th¬ng. §¹i héi ®¶ng lÇn VII ®· kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm :VIÖT
NAM muån lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c níc. VIÖT NAM thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®a
ph¬ng ho¸, ®a d¹ng c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i. Trªn tinh thÇn ®ã nghÞ ®Þnh
114/H§BT 7-4-92 vÒ qu¶n lÝ cña nhµ níc vÒ ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®· ®¸nh
dÊu mét bíc tiÕn míi trong chÝnh s¸ch ngo¹i th¬ng cña VIÖT NAM LuËt
thuÕ xuÊt nhËp khÈu ®îc ban hµnh 1-3-92 sau ®ã ®îc söa ®æi cã hiÖu lùc 1-9-
93 ®· t¹o c¬ së v÷ng ch¾c cho viÖc xö lÝ thuÕ trong giao dÞch th¬ng m¹i quèc tÕ.
Theo quy ®Þnh cña c¸c v¨n b¶n nµy, trõ c¸c lo¹i hµng cÊm mäi hµng ho¸ ®îc
xuÊt nhËp khÈu mµ kh«ng ph¶i chÞu sù h¹n chÕ nµo.
Trong xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng cÊm xuÊt khÈu bao gåm :vò khÝ, ®å cæ
c¸c lo¹i ma tuý, gç trßn, ®éng vËt hoang d· vµ ®éng thùc vËt quý hiÕm. Cho ®Õn
1994 ChÝnh phñ cßn ¸p dông h¹n ngh¹ch ®èi víi 3 mÆt hµng nhng ®Õn 1995 chØ
cßn l¹i mét mÆt hµng lµ g¹o. Bªn c¹nh h¹n ngh¹ch xuÊt khÈu, VIÖT NAM cßn ¸p
dông chÕ ®é cÊp giÊy phÐp xuÊt nhËp khÈu, thËm chÝ cho tõng chuyÕn hµng. ChÕ
®é nµy ®· g©y khã kh¨n cho ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. Tõ ngµy 1-7-1994 ChÝnh
29
29
phñ chÝnh thøc b·i bá giÊy phÐp cÊp cho tõng chuyÕn hµng, cho phÐp c¸c c«ng ty
s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu ®îc xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu nguyªn liÖu cÇn
thiÕt theo chÕ ®é thuÕ xuÊt nhËp khÈu hiÖn hµnh mµ kh«ng cÇn cã giÊy phÐp. Cã
thÓ nãi ®©y lµ mét bíc tiÕn bé c¨n b¶n võa cã t¸c dông khuyÕn khÝch xuÊt khÈu
®ång thêi còng phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ.
Trong nhËp khÈu, ViÖt Nam còng quy ®Þnh nh trong xuÊt khÈu nhng
víi diÖn réng h¬n nh»m b¶o ®¶m trËt tù an toµn x· héi b¶o vÖ thuÇn phong mÜ
tôc vµ b¶o vÖ mét sè ngµnh c«ng nghiÖp trong níc. §Õn 1995 theo quyÕt ®Þnh
96TM/XNK chØ cßn 8 mÆt hµng cÊm nhËp : vò khÝ, ma tuý, v¨n ho¸ phÈm ®å
trôy, ho¸ chÊt ®éc, ph¸o næ, thuèc l¸ ®iÕu, hµng tiªu dïng ®· qua sö dông, «t« cã
tay l¸i nghÞch. Trong nhËp khÈu, Nhµ níc còng ¸p dông chÕ ®é cÊp giÊy phÐp
nhËp khÈu theo chuyÕn. Trong n¨m 93 ®· c¶i c¸ch ¸p dông giÊy phÐp nhËp khÈu
theo chuyÕn cã gi¸ trÞ trong vßng 6 th¸ng. Tõ n¨m 95 c¸c doanh nghiÖp nhËp
khÈu hµng tiªu dïng chØ cÇn nép kÕ ho¹ch nhËp khÈu cho bé th¬ng m¹i 2 lÇn
trong n¨m ®ã lµ th¸ng 5 vµ 10. Sau khi kÕ ho¹ch ®îc duyÖt th× cã thÓ tiÕn hµnh
nhËp khÈu. DiÖn mÆt hµng nhËp khÈu qun lÝ b»ng h¹n ngh¹ch còng gi¶m dÇn.
N¨m 94 cã tíi 15 mÆt hµng th× sang n¨m 95 chØ cßn 7 mÆt hµng :x¨ng dÇu thÐp
xi m¨ng ph©n bãn. §ã ®îc coi lµ c¸c mÆt hµng nh¹y c¶m ®èi víi thÞ trêng ViÖt
Nam do ®ã chÝnh phñ kh«ng nh÷ng quy ®Þnh h¹n ngh¹ch mµ cßn ph¶i ®¹t ®îc
nh÷ng tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh ®Ó giao h¹n ngh¹ch.
*ChÝnh s¸ch thuÕ quan.
LuËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam ®îc ban hµnh n¨m 1987 vµ ®·
qua nhiÒu lÇn söa ®æi. BiÓu thuÕ suÊt cña ViÖt Nam biÕn thiªn tõ 0-200% víi 28
møc thuÕ suÊt kh¸c nhau. ThuÕ suÊt ®îc x¸c ®Þnh theo th«ng lÖ :thuÕ suÊt thÊp ®èi
víi thiÕt bÞ c¬ b¶n, t liÖu s¶n xuÊt, t¨ng dÇn víi hµng tiªu dïng vµ cao nhÊt ®èi víi
hµng xa xØ vµ thêng cã møc chªnh lÖch rÊt lín gi÷a c¸c møc thuÕ suÊt. ThuÕ nhËp
khÈu cßn bao gåm c¶ thuÕ doanh thu vµ thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt nªn thuÕ suÊt rÊt cao.
30
30
BiÓu thuÕ suÊt trªn ®· ®îc söa ®æi vµo th¸ng 5-92 vµ th¸ng 1-93 nhng vÉn cßn 28
møc thuÕ dao ®éng tõ 0-200% nh tríc. Vµo th¸ng 1-94 chÝnh phñ b·i bá thuÕ
®¸nh vµo x¨ng dÇu vµ ph©n bãn nhng l¹i thay vµo ®ã mét kho¶n phô thu ®èi víi
mét sè mÆt hµng cã tØ suÊt lîi nhuËn cao. C¸c kho¶n phô thu nµy tuy cã t¹o ®îc
nguån cho quü b×nh æn gi¸ nhng l¹i g©y phøc t¹p vµ kh«ng phï hîp víi th«ng lÖ
quèc tÕ. ChÝnh phñ thùc hiÖn chÕ ®é miÔn thuÕ nhËp khÈu víi thiÕt bÞ m¸y mãc phô
tïng, ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt kinh doanh, vËt t ®Ó ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n h×nh thµnh
xÝ nghiÖp hoÆc ®Ó t¹o thµnh tµi s¶n cè ®Þnh thùc hiÖn hîp ®ång hîp t¸c kinh
doanh(nghÞ ®Þnh 191/CP ngµy 28/12/1994).
Tãm l¹i chÝnh s¸ch thong m¹i vµ thuÕ quan cña ViÖt Nam trong nh÷ng
n¨m võa qua ph¶n ¸nh xu híng më cöa cña nÒn kinh tÕ theo hêng tõng bíc
tù do ho¸ th¬ng m¹i phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn ë
nh÷ng khÝa c¹nh ®æi míi vµ ®¬n gi¶n ho¸ viÖc cÊp giÊy phÐp vµ h¹n ngh¹ch xuÊt
nhËp khÈu. ChÝnh phñ tõng bíc thùc hiÖn tù do ho¸ th¬ng m¹i b»ng c¸ch dì
bá dÇn hµng rµo phi thuÕ quan. HÇu hÕt c¸c h¹n ngh¹ch ®· ®îc b·i bá vµ thay
vµo ®ã lµ hÖ thèng thuÕ xuÊt nhËp khÈu. Nhµ níc t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ s¶n
xuÊt trong níc tiÕp cËn víi thÞ trêng ngoµi níc ;hç trî x©y dùng c¸c c¬ së
chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu.
* KÕt qu¶ vµ tån t¹i.
Trong qu¸ tr×nh ®æi míi chÝnh s¸ch th¬ng m¹i vµ thuÕ quan ViÖt Nam ®·
thu ®îc mét sè thµnh tùu quan träng trong nh÷ng n¨m qua trªn lÜnh vùc kinh tÕ
®èi ngo¹i
- Tæng gi¸ trÞkim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng lªn 3 lÇn trong ®ã xuÊt khÈu t¨ng h¬n
5 lÇn, tèc ®é t¨ng trung b×nh cña xuÊt khÈu 90-94 lµ trªn 20% vµ nhê ®ã tõ chç
xuÊt khÈu : nhËp khÈu =1:2, 8 thêi k× 81-85 ®· tiÕn tíi chç xuÊt khÈu trang tr¶i
80% nhu cÇu nhËp khÈu (94) so víi 24, 6% n¨m 86.
31
31
Gi¸ trÞ xuÊt nhËp khÈu 1986-1994(triÖu USD)
N¨m Tæng gi¸ trÞ xuÊt nhËp khÈu XuÊt khÈu NhËp khÈu
1986 2507, 1 677, 8 1839, 3
1987 2856, 4 723, 9 2132, 5
1988 3373, 0 833, 5 2539, 5
1989 3908, 3 1524, 6 2383, 7
1990 4289, 0 1845, 0 2474, 0
1991 4980, 4 2081, 7 2187, 7
1992 4980, 0 2475, 0 2505, 0
1993 6909, 0 2985, 0 3, 924, 0
1994 8100, 0 3600, 0 4500. 0
Nguån Bé th¬ng m¹i, T¹p chÝ Th¬ng m¹i 6-1995.
- Ta thÊy gi¸ trÞ xuÊt khÈu t¨ng lªn mét c¸ch ®¸ng mõng nhng xÐt vÒ gi¸
trÞ xuÊt khÈu theo ®Çu ngêi vµ c¬ cÊu xuÊt khÈu th× VIÖT NAM ph¶i cã nç lùc
to lín míi cã thÓ ®¸p øng ®îc nhu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ trong nh÷ng n¨m tiÕp
theo.
32
32
VÒ kim ngh¹ch xuÊt khÈu theo ®Çu ngêi n¨m94 míi ®¹t ®îc møc
50USD cha b»ng 1/3 møc cña mét níc cã nÒn ngo¹i th¬ng t¬ng ®èi ph¸t
triÓn nghÜa lµ ViÖt Nam ph¶i cã nh÷ng nç lùc rÊt lín míi cã thÓ ®¹t ®îc møc
cña c¸c níc cã nÒn ngo¹i th¬ng t¬ng ®èi ph¸t triÓn trong khu vùc.
Ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu 91-95 t¬ng ®èi s«i ®éng vµ cã chiÒu hêng
®i vµo nÒ nÕp tèt. Cã ®îc kÕt qu nµy mét phÇn quan träng nhê sù chØ ®¹o chÆt
chÏ cña chÝnh phñ mét mÆt b·i bá nh÷ng thñ tôc hµnh chÝnh c¶n trë ho¹t ®éng
th¬ng m¹i, khuyÕn khÝch xuÊt khÈu kiÓm so¸t chÆt chÏ nhËp khÈu. Ngµy 28-2-
1994 Thñ tíng ChÝnh phñ ban hµnh quyÕt ®Þnh 78/TTg ®Þnh híng xuÊt nhËp
khÈu ®©y lµ c¬ së ph¸p lÝ ®iÒu hµnh xuÊt nhËp khÈu theo híng khuyÕn khÝch tèi
®a xuÊt khÈu kiÓm so¸t chÆt chÏ nhËp khÈu. ViÖc ban hµnh nghÞ ®Þnh 33/CP ngµy
19-4-94 cña ChÝnh phñ thay thÕ nghÞ ®Þnh 114/H§BT ngµy 7-4-1992 cña Héi
®ång Bé trëng h¹ thÊp møc vèn tèi thiÓu t¹i thêi ®iÓm ®¨ng kÝ kinh doanh tõ
200ngh×n USD xuèng 100ngh×n USD ®èi víi c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c tØnh
miÒn nói c¸c doanh nghiÖp kinh doanh nh÷ng mÆt hµng cÇn khuyÕn khÝch xuÊt
khÈu ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp nµy cã ®iÒu kiÖn tham gia kinh
doanh. ViÖc b·i bá hµng lo¹t nh÷ng v¨n b¶n cò, l¹c hËu thiÕu t×nh kh¶ thi thay
vµo ®ã lµ c¸c v¨n b¶n míi phï hîp chung víi xu híng chung cña th¬ng m¹i
quèc tÕ, ®ång thêi cã tÝnh kh¶ thi cao h¬n ®· gi¶m ®îc nh÷ng tranh chÊp kh«ng
®¸ng cã gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau vµ gi÷a doanh nghiÖp víi c¬ quan qu¶n
lÝ nhµ níc, gi÷a c¸c doanh nghiÖp nhµ níc víi c¸c b¹n hµng...
Hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chñ yÕu lµ l¬ng thùc nguyªn nhiªn liÖu,
kho¸ng s¶n cßn s¶n phÈm chÕ biÕn cã tØ lÖ rÊt thÊp. MÆt kh¸c 80% thu nhËp tõ
xuÊt khÈu lµ 2 mÆt hµng lµ g¹o vµ dÇu th«. C¬ cÊu xuÊt khÈu nµy lµ kh«ng cã lîi
v× gi¸ c¶ thÕ giíi trong nh÷ng thËp kØ võa qua lµ kh«ng cã lîi cho nhãm hµng
l©m sn kh«ng qua chÕ biÕn vµ hµng nguyªn liÖu. VÝ dô nÕu lÊy gi¸ n¨m 1970 lµ
100% th× n¨m 1993 gi¸ cao su lµ 63%, gi¸ cµ phª lµ 30% gi¸ thiÕc l¸ 40%.