16
CHNG II
CÁC VN  C BN CHO QUY HOCH
S DNG BN VNG NGUN TÀI NGUYÊN
T AI
I. QUAN IM TRONG QUY HOCH S DNG T
AI
1. Quy hoch s dng t ai và quy hoch ô th
V mt quy hoch ô th, mc ích chính là làm sau ti u hóa c s h tng ô
th ca nhng n v t ai hành chánh nh hot ng giao thông - ng xá, ng
ry tàu ha, sân bay, bn cng, nhà máy công nghip và nhng kho tàng tn tr sn
phm; khai thác mõ và sn xut ra in, và các hot ng cho thành ph và khu dân c
- trong vic d oán trc s gia tng dân s và phát trin kinh t xã hi, và tính n
kt qu ca phân vùng và quy hoch s dng t ai. ó là nhng khía cnh phi có
cho vic phát trin nông thôn và ô th, gn ây nó chim mt vai trò quan trng tri
hn. Quy hoch ô th thông thng !c thc hin bi chính ph nhà nc, hay
nhng t" ch#c chính quyn a phng cho vic làm tt hn cuc sng ca cng ng.
Mc ích !c tính gn nh toàn din hn hay tm nhìn t"ng th ca s phát trin mt
vùng hn là ch$ phát trin cho nhng cá th riêng bit. Quy hoch ô th có hai ch#c
nng chính: phát trin c s h tng hu lý và hn ch nhng thái hóa ca cá nhân
trong mt cng ng chung  cân i trong phát trin ô th. Ch#c nng sau thng
a n quy hoch ô th phi !c kt h!p vi h thng lu%t và quy nh.
Quy hoch s dng t ai phi là mt tin trình xây dng nhng quyt nh mà
"làm cho thu%n tin trong vic phân chia t ai cho các s dng mà cung cp !c l!i
cao nht". Quy hoch này !c da trên nhng iu kin kinh t xã hi và nhng phát
trin theo mong c ca ngi dân trong và chung quanh nhng n v t ai t
nhiên. Nhng iu này !c i chiu nhau thông qua phân tích a mc tiêu và ánh
giá nhng giá tr thc ca nhng ngun tài nguyên t nhiên và môi trng khác nhau
ca n v t ai. Kt qu là a ra !c các s dng t ai theo mong c hay kt
h!p nhng s dng vi nhau. Thông qua tin trình tha thu%n vi các ch th, kt qu
là nhng quyt nh trên nhng s phân chia t ai c th cho nhng s dng riêng
bit (hay không s dng) thông qua nhng quy nh v lu%t pháp và hành chánh mà s'
a n mt cách c th thc hin quy hoch.
Thông thng, quy hoch s dng t ai liên quan chính n nhng vùng nông
thôn, t%p trung cho vic quy hoch s dng t ai cho nông nghip nh sn xut cây
trng, chn nuôi, trng và qun lý r*ng, thy sn ni ng, bo v nhng giá tr ca
thc v%t và nhng giá tr a dng hóa sinh hc. Tuy nhiên, các vùng ven ô th c+ng
!c bao gm trong quy hoch s dng t ai vì nó tác ng trc tip n vùng nông
thôn, thông qua vic m rng xây dng các nhà cao tng vào trong các vùng có giá tr
nông nghip cao và nhng ci thin kt qu ca s dng t ai trong các vùng nông
thôn lân c%n.
17
2. Phng pháp tng hp
T"ng h!p hay còn gi là "hành ng kt h!p hay nhng phn thêm vào  làm
ng nht toàn b vi nhau" to nên mi liên h vi tt c các phn xây dng nên mt
n v t ai nh ã !c nh ngh/a trc. Trong vic kt h!p vi t* "phng
pháp", nó c+ng phi liên h luôn c s h!p tác có tham gia và toàn din gia tt c các
c quan và các nhóm  cp quc gia, t$nh và a phng - tt c "các b ph%n", i tác
hay các ch th u liên h và tham gia quy hoch ngun tài nguyên t ai và qun lý
quy hoch.
Cn có mt c ch  thc hin các cuc i thoi mang tính xây dng và phát
trin gia các ch th. Các ch th này bao gm cp b, cp t$nh và các s ca các
thành ph/t$nh vi nhng chính sách phát trin ca h, nghiên c#u và phát trin ngun
tài nguyên t ai ca các Vin nh Trung tâm dch v a hình, Cc thng kê hay các
t" ch#c tng ng, các c quan qun tr nh Hi ng thy l!i quc gia hay Công
ty cung cp nc thành ph, và nhng t" ch#c công cng  cp quc gia l1n a
phng nh Hi bo v t nhiên, Hi nông dân và các nhóm ch#c nng trong cng
ng. iu này bao hàm vic cn thit thit l%p nên mt môi trng có th bao gm
luôn c lu%t pháp và hành chánh,  a n nn tng cho s tha thu%n trong vic xây
dng các quyt nh  tt c các cp có liên quan, gii quyt nhng nhu cu mâu thun
ca s dng t ai, hay gia các thành phn ca nó nh ngun tài nguyên nc ngt.
Nhng nn tng này phi theo hai chiu là chiu ngang gia B, các T$nh hay chính
quyn thành ph, và chiu thng t* trên xung gia nhà nc và nhng ngi s dng
ngun tài nguyên t ai, tt c các ch th này kt ni vi nhau theo hai chiu t* trên
xung và t* di lên.
Thc t cho thy mun xây dng !c nn tng cho thành công cn phi có
nhiu thi gian, s nh1n ni và nhng mong c cho mt tng lai tt 2p. Ch$ vi
nhng c trng này s' v!t qua !c các tính quan liêu bàn giy và nhng ngn tr
mang tính lch s mà ã !c dng lên gia các ban ngành nên làm hn ch các tm
nhìn ca t*ng ngành riêng bit. Phng pháp t"ng h!p ch$ có giá tr khi vn  t ra
cn gii quyt nhng mâu thun trong s dng t ai, nu s dng t ai ti ho và
bn vng ã có s3n thì chúng ta không phi mt nhiu thi gian  xây dng phng
pháp t"ng h!p cho vùng này, thí d nh bo v r*ng  lu vc u ngun, xây dng
các công viên quc gia hay bo v các di sn dân tc.
II. NHNG VN  CN QUAN TÂM TRONG QUY
HOCH S DNG T AI
Tin trình quy hoch s dng t ai và thc hin quy hoch là qun lý s dng
t ai nh nh ngh/a trên, xoay quanh trên ba yu t: các ch th, cht l!ng hay s
gii hn ca m4i thành phn t ai, và nhng kh nng chn la s dng t ai thích
h!p cho t*ng vùng. Xét v nhng vn  mang tính k5 thu%t, nhng yu t ca quy
hoch là: l!ng t ai hu dng và quyn s hu ca nó; cht l!ng, kh nng thích
nghi và kh nng sn xut tim nng ca t ai; trình  k5 thu%t !c s dng 
khai thác ngun tài nguyên t ai, m%t  dân c, và nhng nhu cu, tiêu chun sng
ca ngi dân. M4i yu t này u có tác ng qua li vi các yu t kia.
1. Chc nng ca t ai
nh ngh/a t ai : Brinkman và Smyth (1976), v mt a lý mà nói
t ai “là mt vùng t chuyên bit trên b mt ca trái t có nhng c
tính mang tính "n nh, hay có chu k< d oán !c trong khu vc sinh khí
18
quyn theo chiu thng t* trên xung di, trong ó bao gm : Không khí, t
và lp a cht, nc, qun th thc v%t và ng v%t và kt qu ca nhng
hot ng bi con ngi trong vic s dng t ai  quá kh#, hin ti và
trong tng lai” (Lê Quang Trí, 1996).
Tuy nhiên n nm 1993, trong Hi ngh quc t v Môi trng  Rio
de Janerio, Brazil, (1993), thì t ai v mt thu%t ng khoa hc !c hiu
theo ngh/a rng thì xác nh t ai là “din tích c th ca b mt trái t,
bao gm tt c các cu thành ca môi trng sinh thái ngay trên và di b
mt ó, bao gm: khí h%u b mt, th" nh>ng, dng a hình, mt nc (h,
sông, sui, m ly), các lp trm tích sát b mt, cùng vi nc ngm và
khoáng sn trong lòng t, t%p oàn thc v%t và ng v%t, trng thái nh c
ca con ngui, nhng kt qu ca con ngi trong quá kh# và hin ti  li
(san nn, h ch#a nc, hay h thng thoát nc, ng xá , nhà ca.. ) (UN,
1994; trong FAO, 1993).
Nh v%y t ai có th bao gm:
- Khí h%u
- t
-Nc
- a hình/a cht
-Thc v%t
- ng v%t
- V trí
- Din tích
- Kt qu hot ng ca con ngi
Theo P. M. Driessen và N. T Konin (1992), chúng ta cn phân bit gia
thu%t ng t và t ai, vì t ch$ là mt trong nhng thuc tính ca t ai
bên cnh các thuc tính khác nh: khí h%u, thi tit, t%p oàn ng thc v%t,
các hot ng ca con ngi - Các vùng t nhiên mang tính ng nht v tt
c các thuc tính ca t ai !c gi là các n v t ai (Land unit). Ð
mô t mt n v t ai chúng ta cn có các c tính t ai (Land
characteristics).
Theo nh ngh/a v t ai ca Lu%t t ai Vit Nam (1993) thì “t
là tài sn quc gia, là t liu sn xut ch yu, là i t!ng lao ng ng
thi c+ng là sn phm lao ng. t còn là v%t mang ca các h sinh thái t
nhiên và các h sinh thái canh tác, t là mt bEng  phát trin nn kinh t
quc dân”.
Theo FAO (1995), các ch#c nng ca t ai i vi hot ng sn
xut và sinh tn ca xã hi loài ngi !c th hin qua các mt sau: sn
xut, môi trng s sng, iu ch$nh khí h%u, cân bEng sinh thái, tn tr và
cung cp ngun nc, d tr (nguyên liu khoáng sn trong lòng t); không
gian s sng; bo tn, lch s; v%t mang s sng; phân d lãnh th". Nh v%y,
có th khái quát:
Ðt ai là iu kin v%t cht chung nht i vi mi ngành sn xut và
hot ng ca con ngi, v*a là i t!ng lao ng (cho môi trng  tác
ng nh: xây dng nhà xng, b trí máy móc, làm t.. .), v*a là phng
tin lao ng (cho công nhân ni #ng, dùng  gieo trng, nuôi gia súc.. .).
Nh v%y, t không phi là i t!ng ca t*ng cá th mà chúng ta ang s
dng coi là ca mình, không ch$ thuc v chúng ta. Ðt là iu kin v%t cht
cn thit  tn ti và tái sn xut các th h tip nhau ca loài ngi. Vì v%y,
19
trong s dng cn làm cho t tt hn cho các th h mai sau (T"ng cc Ða
chính, 1996).
Nhu cu tng trng kinh t xã hi phát trin mnh, cùng vi s bùng
n" dân s ã làm cho mi quan h gia con ngi và t ngày càng cng
thng, nhng sai lm liên tc ca con ngi trong quá trình s dng t (có ý
th#c hoc vô ý th#c) d1n n hy hoi môi trng t, mt s ch#c nng nào
ó ca t b yu i. Vn  s dng t ai ngày càng tr nên quan trng và
mang tính toàn cu. Vi s phát trin không ng*ng ca s#c sn xut, ch#c
nng ca t ai cn !c nâng cao theo hng a dng nhiu tng nc, 
truyn li lâu dài cho các th h sau.
Nhng tho lu%n trên ch yu t%p trung vào s l!ng t thích h!p cho sn xut
lng thc. Tuy nhiên, t ai có nhiu ch#c nng nh sau:
- t ai là nn tng cho h thng h4 tr! s sng, thông qua vic sn xut sinh
khi  cung cp lng thc, thc phm chn nuôi, s!i, du, g4 và các v%t liu
sinh v%t sng khác cho con ngi s dng, mt cách trc tip hay thông qua các
v%t nuôi nh nuôi trng thy sn và ánh bIt thy sn vùng ven bin. Chͱc
năng sn xut.
- t ai là nn tng ca a dng hóa sinh v%t trong t thông qua vic cung cp
môi trng sng cho sinh v%t và ni d tr ngun gen cho thc v%t, ng v%t,
và vi sinh v%t,  trên và bên di mt t. Chͱc năng v môi tr˱ng sng.
- t ai và s dng t ai là ngun và ni ch#a khí ga t* nhà kính hay hình
thành mt mt s cân bEng nng l!ng toàn cu gia phn chiu, hp thu hay
chuyn "i nng l!ng b#c x mt tri và ca chu k< thy vn ca toàn cu.
Chͱc năng ÿiu hòa khí hu.
- t ai iu hòa s tn tr và lu thông ca ngun tài nguyên nc mt và
nc ngm, và nhng nh hng cht l!ng ca nc. Chͱc năng n˱c.
- t ai là kho ch#a các v%t liu và cht khoáng thô cho vic s dng ca con
ngi. Chͱc năng tn trͷ.
- t ai có kh nng hp th, lc, m và chuyn "i nhng thành phn nguy
hi. Chͱc năng kim soát cht thi và ô nhim.
- t ai cung cp nn tng t nhiên cho vic xây dng khu dân c, nhà máy và
nhng hot ng xã hi nh th thao, ngi ngh/. Chͱc năng không gian sng.
- t ai còn là ni ch#a ng và bo v các ch#ng tích lch s vn hóa ca loài
ngi, và ngun thông tin v các iu kin khí h%u và nhng s dng t ai
trong quá kh#. Chͱc năng bo tn di tích lch s͵.
- t ai cung cp không gian cho s v%n chuyn ca con ngi, u t và sn
xut, và cho s di chuyn ca thc v%t, ng v%t gia nhng vùng riêng bit ca
h sinh thái t nhiên. Chͱc năng ni lin không gian.
Kh nng phù h!p ca t ai cho các ch#c nng này thay "i rt ln trên th
gii. Nhng n v sinh cnh, nh các n v ngun tài nguyên thiên nhiên, có nhng
bin ng riêng trong bn thân ó, nhng nhng nh hng ca con ngi thì tác ng
mnh hn trong nhng bin "i này trong c không gian l1n thi gian. Nhng cht
l!ng t ai cho mt hoc hn mt ch#c nng có th !c ci thin, thí d nh
phng pháp kim soát xoái mòn, nhng nhng hot ng này thng ít hn là nhng
hot ng làm suy thoái t ca con ngi.
20
S suy thoái t ai do con ngi tác ng !c tính theo b dày lch s, nh
thi k< vn minh hóa  a trung hi và Trung ông, và trong sut thi gian m rng
lãnh th" ca ngi Châu Âu vào M5 Châu, Úc Châu, Á Châu và Phi Châu. Tuy nhiên,
trong sut th kW này, s suy thoái t ai bao gm c sa mc hóa ã gia tng vi m#c
 cao và ngày càng trm trng bi tác nhân nh hng trc tip ó là s gia tng dân
s và nhu cu sng ca con ngi.
M#c  suy thoái t ai có th tip tc xy ra hay c+ng có th gia tng thêm
di iu kin nh hng ca con ngi trong vic thay "i khí h%u toàn cu, nhng
iu này không th xy ra mt cách t ng nh ã gi nh. S suy thoái t ai có
th !c kim soát, ci thin tt lên hay ngay c d tr cho các loi hình s dng khác
nhau mt cách rng rãi, nu nh các ch#c nng phi !c chú ý, các mong c iu
l!i trc mIt ngIn hn !c thay bEng các mong c l!i nhu%n lâu dài và bn vng 
các cp t* toàn cu cho n quc gia và a phng.
S suy thoái t ai ã và ang trm trng hn  nhng ni s dng t ai
không có quy hoch, hay nhng lý do khác v pháp ch hay tài chánh làm cho các
quyt nh s dng t ai sai hay ch$ có quy hoch mt chiu t* trung ng xung
mà không tham kho ý kin thc t ca a phng a n vic khai thác quá 
ngun tài nguyên. H%u qu ca các hành ng này là làm cho mt s ln ngi dân a
phng ngày càng gp khó khn trong cuc sng và ng thi c+ng phá hy dn h
sinh thái có giá tr. Nh th, nhng phng pháp hn h2p cn phi !c thay th bEng
mt k5 thu%t mi trong quy hoch và qun lý ngun tài nguyên t ai, ó là t"ng h!p
hay t"ng th và t ngi s dng t ai là trung tâm. iu này s' bo m cht
l!ng lâu dài ca t ai do con ngi s dng, hn ch hay có nhng gii pháp cho
các mâu chun v mt x hi liên quan n s dng t ai và bo v h sinh thái có
các giá tr a dng sinh hc cao.
2. S hu t ai, quyn s dng t ai và th trng t ai
Trong thc t hin nay có rt nhiu mâu thu1n hin có hay s' xy ra gia nhng
ngi làm ch t ai, ngi yêu cu có t ai, ngi trc tip s dng t ai,
nhng ngi có nh hng n t ai và cng ng ngi dân ni ó. Phân bit rõ
ràng và tính an toàn cho quyn s dng t ai thì rt cn thit cho vic thành công
trong phng pháp t"ng h!p cho quy hoch và qun lý ngun tài nguyên t ai. Vic
a quyn này vào thc t thì s' gim !c nhng mâu chun gia các ch th, gia
tng s tin tng và thuyt phc !c òi hi cho thc hành s dng t ai bn vng
bi nhng ngi s dng t ai thc s hay nhng ngi bo v t ai, xác nh
trách nhim c th, và cung cp nhng c s cho s phân chia công bình và có tính
môi trng ca nhng khích l nh bao cp hay gim thu.
2.1 S hu t ai, quyn s dng t ai
- S hu theo pháp lu%t, nh ã !c xác nh trong h s a chính và vn
bn quyn s hu, không trc tip s dng t ai
- S hu theo pháp lu%t và trc tip s dng, yêu cu s dng t ai theo 
ngh hay chuyên bit.
- Quyn s hu pháp lu%t bi cá nhân hay c quan nhng phi !c s ng
ý ca nhng ngi khác  !c quyn hng hoa l!i trên ó.
- t ca nhà nc !c quy nh cho s dng thành công viên quc gia hay
vùng bo v tài nguyên thiên nhiên.
- t ca nhà nc cho ngi di dân thí d nh nhng ngi n l%p nghip
trên t ó lâu nm và ang trc tip canh tác  hng hoa l!i.