30
QUY TRÌNH CHỌC HÚT DỊCH KHỚP
I. ĐẠI CƯƠNG
Chọc hút dịch khớp là một thủ thuật đưa kim vào trong bao hoạt dịch để
hút ra dịch khớp giúp xác định chẩn đoán khi nguyên nhân của viêm khớp chưa
được biết rõ, còn là biện pháp điều trị cần thiết khi tràn dịch khớp với số lượng
quá lớn.
II. CHỈ ĐỊNH
- Lấy dịch khớp để chẩn đoán
- Lấy dịch khớp với mục đích điều trị: loại bỏ máu, mủ, chọc tháo dịch khi
tràn dịch nhiều căng đau
- Vào khoang khớp nhằm mục đích điều trị tiêm thuốc corticoid, rửa khớp.
III. CHỐNG CHỈ ĐỊNH
- Người bệnh có bệnh rối loạn đông máu, cầm máu.
- Viêm mô tế bào ở mặt trước của khớp.
- Tình trạng nhiễm trùng toàn thân
- Toàn trạng người bệnh nặng: có suy hô hấp, suy tuần hoàn.
- Khớp nhân tạo
- Gãy xương cấp tính
- Khớp ở vị trí không thể tiếp cận được
- Không có phòng vô trùng để làm thủ thuật, hoặc không có các dụng cụ
cần thiết.
- Bác sỹ không đủ năng lực, người bệnh không hợp tác.
IV. CHUẨN BỊ
1. Người thực hiện
- 01 bác sỹ có kiến thức, kỹ năng, tâm lý vững vàng, có kinh nghiệm làm
thủ thuật này và trang phục đầy đủ theo quy định.
- 02 điều dưỡng phụ:
+ Một điều dưỡng để giúp đánh giá người bệnh, và đặt chi ở tư thế đúng.
+ Một điều dưỡng tiêm giúp lấy thuốc
2. Phương tiện
2.1. Dụng cụ vô khuẩn
- Hộp đựng dụng cụ đã khử trùng (xăng có lỗ, kẹp có mấu, bông băng,
gạc).
31
- Bơm kim tiêm vô khuẩn (bơm tiêm 1ml)
- Kim vô khuẩn
+ Dùng kim số 21 để chọc hút dịch khớp,
+ Kim số 19 cần cho trường hợp tràn dịch nhiều, và dịch khớp có thể có
fibrin.
+ Kim số 23 thường để tiêm cho hầu hết các khớp mà không chọc hút.
- Bông cồn 700, dung dịch betadine, hoặc cồn iod, băng dính y tế.
- Găng tay vô khuẩn,
- Ống nghiệm vô trùng, ống có chống đông bằng heparine
- Thuốc gây tê tại chỗ (lidocain hòa tan không có adrenaline 1% tiêm và
lidocain xịt).
2.2. Dụng cụ sạch
- Găng tay, panh, băng dính
- Thuốc chống sốc.
- Dụng cụ cầm máu.
2.3. Dụng cụ khác
- Hộp đựng vật sắc nhọn, xô đựng rác thải theo quy định
- Khay đựng dịch khớp
2.4. Thuốc, dung dịch sát trùng
- Dung dịch sát trùng tay nhanh
- Dung dịch cồn iodine
- Thuốc giảm đau toàn thân: Morphin liều 1mg/kg/lần.
- Lidocaine loại tiêm hòa tan 1% loại không có adrenaline
3. Chuẩn bị bệnh nhi và gia đình bệnh nhi
- Bệnh nhi được làm bệnh án với các xét nghiệm (đông máu) và X quang
để thày thuốc kiểm tra an toàn trước khi làm thủ thuật.
- Bệnh nhi được khám đánh giá lại trước khi làm thủ thuật.
- Bệnh nhi và người nhà cần được giải thích trước khi làm thủ thuật.
- Chuẩn bị tư thế bệnh nhi: bệnh nhi nằm ngửa, khớp gối cần được bộc lộ
rõ, để gối gấp 750 - 800.
4. Hồ sơ bệnh án
Y lệnh cho thuốc, phiếu chăm sóc, phiếu ghi chép theo dõi thủ thuật
V. CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH TIÊM CORTICOID VÀO KHỚP GỐI
1. Kiểm tra hồ sơ
Kiểm tra lại chỉ định, chống chỉ định và cam kết đồng ý thực hiện thủ
thuật.
2. Kiểm tra người bệnh
Tình trạng bệnh nhi.
3.Thực hiện kỹ thuật
- Bác sỹ rửa tay, đội mũ, đeo khẩu trang.
- Điều dưỡng rửa tay.
32
- Sát trùng da vùng chọc dịch khớp gối bằng dung dich chlorhexidine 1%
trong cồn hoặc dung dịch cồn iodine.
- Chọn kim và xilanh phù hợp.
- Giảm đau tại chỗ (tiêm lidocain hòa tan 1%, loại không có adrenaline).
- Chọn đường đưa kim vào khớp gối: đường trước hoặc đường bên (bên
trong hoặc bên ngoài).
- Bác sĩ cần thăm khám cẩn thận, xác định đường vào khớp gối, xác định
bờ xương, bề mặt khớp, đánh dấu vị trí chọc kim.
- Từ từ đưa kim vào vị trí đã định, lưu ý không đưa kim quá 2mm, sẽ gây
chảy máu. Khi dịch khớp trào ra theo kim, hút dịch khớp từ từ, đưa vào các ống
nghiệm gửi xét nghiệm cần thiết.
- Sau khi rút kim sát trùng lại da và băng chỗ chọc bằng băng dính y tế.
Cần băng ép vị trí chọc kim trong vòng 24h.
- Giúp bệnh nhi trở về tư thế thoải mái. Dặn dò cha mẹ bệnh nhi những
điều cần thiết.
- Thu dọn dụng cụ, rửa tay, ghi hồ sơ bệnh án.
VI. THEO DÕI
1. Theo dõi trong quá trình chọc dịch khớp.
Quan sát nét mặt, toàn trạng người bệnh, nếu có đau, hoặc có bất thường
(dấu hiệu sốc phản vệ), báo bác sỹ.
2. Theo dõi sau chọc dịch khớp.
Người bệnh cần được nghỉ ngơi tại chỗ 15 phút, theo dõi chảy máu nơi dò
Người bệnh sau làm thủ thuật không được để nước thấm vào, không xoa
thuốc, sau 24h tháo băng tắm rửa bình thường. Nếu sau khi chọc dịch khớp, trẻ bị
đau kéo dài hơn hoặc sốt cần phải tìm lại nguyên nhân.
VII. THEO DÕI TAI BIẾN, XỬ TRÍ
- Say novocaine: một số người bệnh có cảm giác khó chịu, buồn nôn, là tai
biến thường gặp nhất. Trường hợp này mạch, huyết áp thường ổn định, chỉ cần
cho người bệnh nghỉ ngơi nằm đầu thấp.
- Chảy máu kéo dài tại chỗ chọc dò: cần cầm máu tại chỗ, kiểm tra tình
trạng đông cầm máu của người bệnh.
- Sốc trong khi làm thủ thuật tiêm khớp: thì phải xử trí sốc theo phác đồ.
- Phản ứng tại chỗ tiêm xuất hiên 12 - 24h đầu sau tiêm sưng nóng đỏ đau
chỉ cần dùng thuốc giảm đau thông thường.
- Tổn thương cấu trúc cơ bản: có thể cấu trúc sụn khớp.
- Tiêm vào mạch máu
33
- Nhiễm trùng tại chỗ chọc dò: vị trí tiêm nóng, đỏ, đau có thể kèm sốt, cần
chỉ định dùng kháng sinh.
Thất bại.
Thủ thuật chọc dịch khớp không thành công,đã chọc nhưng không ra dịch.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Y tế (2004). Hướng dẫn quy trình chăm sóc người bệnh tập II: Kỹ thuật
tiêm thuốc. Nhà xuất bản y học Hà Nội. Trang 60-66.
2. Bộ Y Tế. Vụ khoa học và đào tạo (2006). Điều dưỡng cơ bản: Tiêm tĩnh mạch.
Nhà xuất bản y học Hà Nội.Trang 185-194.
3. World Health Organization 2005: POCKET BOOK OF Hospital care for
children: Appendix Index: Procedures: pp 306-310