Robert Oppenheimer - Cha đẻ
của bom A
Quảbom Nguyên Tử đầu tiên thảxuống đất Nhật năm 1945 đã làm cho
mọi người kinh hoàng vềthứkhí giới mới và cũng làm cho các nhà khoa học
tin tưởng rằng Thuyết Tương Đối của nhà Đại Bác Học Albert Einstein là
đúng. Tuy sức tàn phá của quảbom Nguyên Tửquá khủng khiếp, song người
ta vẫn phải trầm trồkhen ngợi một nhà bác học trẻtuổi, cha đẻ ra quảbom A
này. Giáo SưJ. Robert Oppenheimer, Giám Đốc Trung Tâm Nghiên Cứu
Nguyên TửLực tại Los Alamos thuộc tiểu bang New Mexico, Hoa Kỳ, trái lại
rất chán nản vềphát minh của mình. Và chính ông Julius Oppenheimer cũng
không ngờngười con trai của mình lại trởnên một nhà bác học danh tiếng
đến nhưthế, vì ông Julius chỉ ước mong con trai trởthành một công dân trên
trung bình.
1/ Thuởtrẻcủa Robert Oppenheimer.
Ông Julius Oppenheimer gốc người Do Thái, từnướcĐức sang Hoa Kỳlập nghiệp
và hoạtđộng trong ngành xuất cảng vải sợi tại thành phốNew York. Vốn là mộtđại
thương gia, ông đã nhiều lần cùng con trai sang thăm châu Âu.
Ngay từthuởnhỏ, Robert đã tỏra là một cậu bé thông minh và hiếu học. Cậu theo
ban trung học trong thành phốNew York. Các sách viết bằng tiếng La Tinh, Hy Lạp,
đối với cậu không khó và môn Vật Lý được cậuưa chuộng nhất. Trong các câu
chuyện giữa chúng bạn, Robert bàn luận rõ ràng, cậu ghét tính ba hoa và ưa tưlự.
Phải chăng tính ưa thích cô độc là mộtđặc tính của các nhà bác học?
Vào một dịp hè, ông Julius dẫn con trai đến phòng thí nghiệm của Giáo SưAuguste
Klock, xin cho con theo học thêm vềmôn Hóa Học. Robert tiến bộ đến nỗi cậu ngốn
hết cảchương trình một niên học trong 6 tuần lễ. Ông Klock đã phải ngạc nhiên về
trí thông minh của cậu học trò mới này và đã nói : "Cậu Robert học khá đến nỗi
không vịGiáo Sưnào nỡcấm cản không cho cậu học thêm bài mới".
Khi bước chân vào trường Đại Học Harvard, Robert đã say sưa với các sách báo
của thưviện nhà trường. Các tác phẩm triết họcĐông Phương cũng nhưTây
Phương đã làm chàng thanh niên này đam mê, suy nghĩ. Trong 3 năm trường,
chàng đã theo 6 môn học chính và 2 môn học phụ, trong khi các sinh viên khác chỉ
có thểhọc tốiđa 5 môn học.
Rồi vào năm 1925, Robert Oppenheimer tốt nghiệp trường Đại Học Harvard với
hạng ưu và lời khen ngợi của HộiĐồng Giáo Sư. Sau đó chàng sang nước Anh và
ghi tên vào trường Đại Học Cambridge. Tại CơSởThí Nghiệm Cavendish, chàng
được theo học Giáo SưJ. Thomson và Lord Rutherford là các nhà tiền phong về
khảo cứu nguyên tửvà cũng là các nhà bác học lừng danh thời bấy giờ. Chàng cũng
được gặp gỡcác nhà bác học lỗi lạc Niels Bohr ngườiĐan Mạch, Paul Dirac người
Anh và Max Born ngườiĐức. Ông Max Born mời chàng sang Đức theo học tại
trường Đại Học Goettingen.
Từxưa, nướcĐức vẫn nổi tiếng vềKhoa Học và Đại HọcĐường Goettingen là một
ngôi trường danh tiếng của châu Âu. Robert Oppenheimer sang Đức và sau 6 tuần
lễghi tên, chàng đã đậu văn bằng Tiến Sĩ, nămđó chàng mới 23 tuổi. Các Giáo Sư
đều khen ngợi bản luận án xuất sắc của chàng vềNền CơHọc Lượng Tử(la
Mécanique Quantique). Ít lâu sau, chàng lại sang Thụy Sĩ, theo học trường Bách
Khoa Zurich là một trong các trường kỹthuật danh tiếng nhất của châu Âu.
Khi Robert trởvềHoa Kỳ, ông Julius hết sức ngạc nhiên vì thấy con trai gầy còm
chẳng khác gì một chiếc gậy. Thân hình cao lỏng khỏng, má hóp, ngực lép, chàng
Robert lại húng hắng ho. Ông Julius liền tìm cách cho con trai đi nghỉngơi tại miền
quê để dinh dưỡng cơthể. Ông mua ngay cho con một nông trại trong tiểu bang
New Mexico. Tại nơiđây, cảngày ngồi trên yên ngựa, chàng Robert ngao du khắp
các đồi núi. Cái nông trại miền New Mexico này không giống với các nông trại khác.
Nơiđây vắng vẻ, hiu quạnh, khiến cho người ta có cảm tưởng một bãi sa mạc hơn
là một miềnđồng quê. Nhờhít thởkhông khí trong lành và nghỉngơi tĩnh dưỡng,
Robert Oppenheimer đã hoàn toàn bình phục.
Năm 1928, Viện KỹThuật California (the California Institute of Technology = C.I.T.)
là nơi tụtập các nhà vật lý danh tiếng trên thếgiới, đã gửi giấy mời ông Robert
Oppenheimer giữchức Giáo Sưcủa Viện. Trường Đại Học California tại Berkeley
(the University of California at Berkeley) cũng đón mời. Ông Robert Oppenheimer
nhận lời giảng dạy tại cảhai trường.
Trong hơn 10 năm giảng huấn, ông Robert Oppenheimer đã được cảm tình của
hầu hết sinh viên. Họ đã gọi ông giáo sưtrẻ24 tuổi này là Oppie cho tiện và thân
mật. Tuy giữchức Giáo Sư Đại Học nhưng Giáo SưOppie lúc nào cũng bình dịvà
nội tâm của ông vẫn là một chàng sinh viên ưa hoạtđộng và hiếu học. Robert
Oppenheimer không e ngại khi chính mình phải học thêm một môn học nào đó.
Cũng vì vậy ông tìm tới Giáo SưArthur Ryder là nhà bác học chuyên vềTriết Lý Ấn
Độ và xin học chữPhạn. Đây là sinh ngữthứtám của ông nhưng đối với ông cũng
không khó và ít lâu sau, ông đã hiểu thấu nền triết học rất uyên thâm và phức tạp
này.
2/ Thời kỳkhảo cứu Nguyên Tử.
Từthập niên 1920, các lý thuyết mới vềQuang Tử(Quantum) và Thuyết Tương
Đối (Relativity Theories) đã gây chú ý trong giới Khoa Học nên các khảo cứu ban
đầu của ông Robert Oppenheimer là vềcác hạt hạnguyên tử(subatomic particles),
gồm cảcác âm điện tử(electrons), dương điện tử(positrons) và các tia vũtrụ
(cosmic rays). Ngoài ra, ông còn huấn luyện một thếhệmới các nhà vật lý Hoa Kỳ
và những khoa học gia này chịuảnh hưởng của Robert Oppenheimer cảvềtinh
thầnđộc lập lẫn tài lãnh đạo.
Từnăm 1933, sựviệc Adolf Hitler lên nắm quyền tại nướcĐứcđã khiến cho ông
Robert Oppenheimer quan tâm tới chính trị. Vào năm 1936, ông Oppenheimer
đứng vềphe các người cộng hòa trong cuộc Nội Chiến Tây Ban Nha đồng thời ông
cũng có cơhội làm quen với các người Cộng Sản. Nhưng các thảm cảnh mà Joseph
Stalin gây ra đối với các nhà Khoa Học Nga đã khiến cho ông Oppenheimer không
còn giao du vớiđảng Cộng Sản nữa mà chỉlà một người theo lý thuyết dân chủcấp
tiến (liberal democratic philosophy).
Năm 1943, ThếChiến ThứHai đang ởvào thời kỳkhốc liệt. Các gián điệp của Hoa
Kỳbáo tin rằng các nhà bác họcĐứcđã tìm ra Nguyên Tửvà đang tìm cách áp
dụng kỹthuật này vào khí giới chiến tranh. Vì vậy Hoa Kỳphải quyếtđịnh mởmột
cuộc chạyđua kỹthuật nguyên tửvà Lục Quân Hoa Kỳ được giao cho trách nhiệm
tổchức các nhà khoa học người Anh và người Mỹ để tìm ra một phương pháp chế
ngựnăng lượng nguyên tửdùng cho các mụcđích quân sự. Theo đề nghịcủa
Tướng Leslie Groves, Tổng Thống Franklin D. Roosevelt đã mời ông Robert
Oppenheimer giữchức Giám Đốc Trung Tâm Khảo Cứu Nguyên TửLực của Hoa Kỳ
và Trung Tâm này có mụcđích chếtạo ra bom nguyên tử.
Thực ra, việc bổnhiệm này cũng hơi lạlùng. Tuy Robert Oppenheimer nổi tiếng về
ngành chuyên môn của mình tức là ngành Vật Lý Nguyên Tử, nhưng ông chỉgiỏi về
mặt lý thuyết, suốt ngày sống giữa tấm bảng đen và những con sốmà chưa hềsáng
chếvềmáy móc hay điều khiển một trung tâm khảo cứu nào. Vào thời kỳ đó, tại
Hoa Kỳkhông thiếu gì các nhà bác học lừng danh từchâu Âu chạy sang tịnạn như
Albert Einstein, Niels Bohr, Enrico Fermi. . . và ngay cảtrong ngành Nguyên Tử
cũng không thiếu gì các Giáo Sưtài ba, nhiều tuổi hơn Robert Oppenheimer, uy tín
cao hơnđể xứng đáng giữtrọng trách điều khiển Trung Tâm. Việc chếtạo bom
nguyên tửlà một công trình vĩ đại, nó đòi hỏiởngười chỉhuy những đức tính mà
chưa chắc gì một Giáo Sư Đại Họcđã có đủ, và còn cần tới một tài năng không
những thuộc về địa hạt Khoa Học mà còn thuộc cảvề địa hạt KỹNghệvà Quản Trị
nữa. DựÁn Manhattan, tên riêng của dựán chếtạo bom nguyên tử,được Tướng
Leslie Groves thi hành. Ông này đã tín nhiệm Robert Oppenheimer hơn là các nhà
bác họcđương thời danh tiếng khác.
Từgiã Đại HọcĐường, Robert Oppenheimer với tuổi 38, đã tỏra là một nhân vật
xứng đáng giữtrọng trách đó. Ông đã thu được cảm tình của hầu hết các nhà bác
học tài ba dưới quyền cũng như đối với các chuyên viên. Trung tâm nghiên cứu
nguyên tửlựcđầu tiên của Hoa Kỳ đượcđặt tại Los Alamos, gần thành phốSanta
Fe trong tiểu bang New Mexico, nơi mà trước kia, ông Oppenheimer đã từng lang
thang trên yên ngựa, đã biết từng đồi cát tới các con đường mòn. Nhà máy nguyên
tửnày thật là lạlùng: nó vừa là nhà máy vì gồm có các cơxưởng lớn, vừa giống
nhưmột tu viện vì mọi người làm việc quần quật suốt ngày, lại giống một trại lính
vì đóng ởgiữa sa mạc, chung quanh có hàng rào kẽm gai bao bọc và được canh
phòng cẩn mật.
Trung tâm nguyên tửnày có sốvốn ban đầu là 60 triệu mỹkim, lúc đầu chỉgồm
400 người nhưng chẳng bao lâu tăng lên tới 4,500 công nhân. Người ta cốgắng
làm việc nhưng vào thời kỳ đó, chưa ai có thểtiên đoán được sức phá nổcủa
nguyên tửvì từtrước tới giờ, lý thuyết nguyên tửvẫn còn nằm trong vòng giả
thuyết. Tại trung tâm nghiên cứu, ông Robert Oppenheimer bắtđầu tìm kiếm một
phương pháp tách chất Uranium - 235 ra khỏi Uranium thiên nhiên và xác định
khối lượng tới hạn (critical mass) của Uranium là chấtđể làm ra quảbom. Trong
giai đoạn nghiên cứu này, ông Robert Oppenheimer đã làm việc hơn 20 giờmỗi
ngày, người gầy dộcđiđến nỗi chỉcòn nặng 52 kilô, trọng lượng này thật là quá ít
đối với một người cao 1,82 mét.