Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Phaân tích taøi chính Baøi giaûng 14
Nieân khoùa 2003-2004 Baøi giaûng
Nguyeãn Minh Kieàu 02/12/02
1
Baøi 14:
RUÛI RO TYÛ GIAÙ VAØ CAÙCH TÖÏ BAÛO HIEÅM
1. Phaân tích r uûi r o tyû giaù
Trong baøi 5 chng ta ñaõ lm quen vôùi khaùi nieäm ri ro l moät ï khoâng chc chn.
Trong baøi ny chng ta seõ xem xeùt khaùi nieäm ruûi ro tyû gi (exchange rate risk) v
phn tích nguoàn goác pht sinh ri ro tyû gi. Ruûi ro tyû gi l ruûi r o pht sinh do ï
bieán ñoäng tyû gi lm aûnh höôûng ñeán gi trò kyø voïng trong töông lai. Ruûi ro tyû gi coù
th pht sinh tr ong nhieàu hot ñoäng khc nhau cuûa doanh nghieäp. Nhöng nhìn chung
baát cöù hoaït ñoäng no maø ngn löu thu (inflows) pht sinh baèng moät loi ñoàng tieàn
trong khi ngaân löu chi (outflows) phaùt sinh moät loi ñoàng tieàn khc ñeàu chöùa ñöïng
nguy cô ri ro tyû gi. Trong phaïm vi bi naøy chuùng ta chæ tp trung phn tích ri ro
tyû gi pht sinh trong 3 hot ñoäng ch yeáu cuûa doanh nghieäp l hot ñoäng ñu tö,
hot ñoäng xuaát nhp khaåu v hot ñoäng tín dng.
1.1 Ruûi ro t gi tr ong hot ñoäng ñu tö
Ruûi ro tyû gi thöôøng phaùt sinh ñoái vôùi coâng ty ña quoác gia (multinational
corporations) hoc ñoái vôùi cc nh ñu tö ti chính coù danh muïc ñu tö ña dng ho
treân bình dieän quoác teá. Chng hn Unilever hay P& G l nhöõng coâng ty ña quoác gia
ñaõ coù mt ôû Vieät Nam rt ùm. Khi ñu tö vo Vieät Nam, Unilever phi boû voán ra
baèng ngoi teä (USD) ñeå thieát lp nhaø maùy, nhp khu nguyeân vt lieäu cho saûn xut.
Phn lôùn saûn phaåm saûn xuaát ñeàu l sn phaåm tieâu dng treân thò tröôøng Vieät Nam v
doanh thu ñöông nhieân baèng VND. Neáu nhö ñi boä phn chi phí cuûa Unilever pht
sinh bng ngoi teä (ngoi tröø tieàn löông cho nhaân coâng v cn boä quaûn lyù Vieät
Nam), trong khi doanh thu ñi boä phaän baèng VND (ngoaïi tröø doanh thu xuaát khu
sang nöôùc thöù ba) thì Unilever phi ñoái mt thöôømg xuyeân vôùi ri ro tyû gi bôûi vì neáu
USD leân gi so vôùi VND thì chi phí saûn xuaát gia tng töông ñoái so vôùi doanh thu.
Chng hn neáu tröôùc ñaây tyû gi USD/VND = 15.000, hng nm chi phí nguyeân lieäu
nhp khu nguyeân lieäu ca Unilever l 1 trieäu USD, töông ñöông vôùi 15 tyû VND. By
giôø tyû gi USD/VND = 15.350 thì chi phí nhaäp khu nguyeân lieäu quy ra VND l 15,35
tyû VND, tng leân 350 ñoàng moãi USD nhp khu. Ñieàu ny khieán cho chi phí sn xuaát
tng theâm 350 trieäu ñoàng. Söï gia tng ny trong chöøng möïc no ñoù lm cho lôïi nhun
gim ñi nhöng nghieâm tr oïng hôn coù theå lm ño loän keát quaû kinh doanh.
Beân caïnh aûnh höôûng ñeán hot ñoäng ñu tö tröïc tieáp nhö vöøa phaân tích, ri ro
tyû gi cng coù theå aûnh höôûng ñeán hot ñoäng ñaàu tö gin tieáp, töùc l ñu tö treân thò
tröôøng ti chính. Chng hn moät nhaø ñu tö Hongkong vöøa ruùt voán ñu tö 500.000
USD khi thò tröôøng Myõ do li sut USD gim v tình hình kinh teá Myõ khoâng maáy
khaû quan. Gi söû baây giôø do höôûng öùng lôøi keâu goïi vaø khuyeán khích ñaàu tö cuûa Chính
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Phaân tích taøi chính Baøi giaûng 14
Nieân khoùa 2003-2004 Baøi giaûng
Nguyeãn Minh Kieàu 02/12/02
2
phuû Vieät Nam, nhaø ñaàu tö muoán ñaàu tö mua coå phieáu SAM. Giaù t tröôøng cuûa SAM
hieän ti l 30.000VND/coå phieáu trong khi tyû gi USD/VND = 15.400. Nhö vy, vôùi
500 nghìn USD nhaø ñu tö coù theå mua ñöôïc (500.000 x 15.400)/30.000 = 256.666 coå
phieáu. Gi söû moät nm sau nh ñaàu tö vì lyù do naøo ñoù muoán baùn coå phieáu SAM ñeå ruùt
voán veà ñaàu tö nôi khc. Lc naøy gi coå phieáu SAM taêng ñeán 31.000 VND/coå phieáu
trong khi gi USD cng tng so vôùi VND leân ñeán 16.000 VND/USD. Soá USD nh ñu
tö rt veà baây giôø seõ l (256.666 x 31.000)/16.000 = 496.000USD thp hôn voán ñaàu tö
ban ñaàu 4000USD mc duø gi coå phieáu tng SAM tng 1000VND! Trong tröôøng hôïp
ny nh ñu tö toån thaát 4000USD (gi û boû qua coå töùc nhaø ñaàu tö nhn ñöôïc sau moät
nm). ï toån tht ny do bieán ñoäng tyû gi gaây ra vì giaù coå phieáu SAM tng 1000 ñoàng
khoâng ñ buø ñp ï mt gi cuûa VND. Lieäu ï maát gi cuûa VND coù thu huùt ñöôïc voán
ñaàu tö nöôùc ngoi v lm cho thò tröôøng chöùng khon Vieät Nam soâi ñoäng hôn khoâng?
1.2 Ruûi ro t gi tr ong hot ñoäng xut nhp khu
Coù theå noùi ruûi ro tyû gi trong hot ñoäng xuaát nhp khaåu laø loaïi ri ro tyû gi thöôøng
xuyeân gaëp phi v ñaùng lo ngi nhaát ñoái vôùi cc coâng ty coù hot ñoäng xuaát nhp khaåu
mnh. Söï thay ñoåi tyû gi ngoi teä so vôùi noäi teä lm thay ñoåi gi trò kyø voïng ca cc
khon thu hoc chi ngoaïi teä trong töông lai khieán cho hieäu quaû hoaït ñoäng xuaát nhp
khaåu nh höôûng ñng keå v nghieâm troïng hôn coù theå lm ño loän keát qu kinh
doanh. Ñeå deã dng hình dung, chng ta phn tích tc ñoäng cuûa ri ro tyû gi moät cch
rieâng bieät ñoái vôùi töøng loi hôïp ñoàng xuaát khu v nhp khu.
1.2.1 Ruûi ro tyû gi ñoái vôùi hôïp ñoàng xuaát khu
Gi û ngaøy 18/11/2002 coâng ty Sagonimex ñang thöông löôïng kyù keát hôïp ñoàng xuaát
khaåu trò gi 200.000USD. Hôïp ñoàng seõ ñeán haïn thanh ton vo ngy 18/05/2003 töùc
l saùu thng sau keå töø ngaøy kyù hôïp ñoàng. ÔÛ thôøi ñieåm thöông löôïng hôïp ñoàng, tyû gi
USD/VND = 15.381 trong khi tyû gi ôû thôøi ñieåm thanh ton (18/05/2003) chöa bieát.
Söï khoâng chc chn cuûa tyû gi USD/VND vo thôøi ñieåm thanh ton khieán cho hôïp
ñoàng xuaát khu cuûa Sagonimex chöùa ñöïng ruûi ro tyû gi. Neáu ñeán haïn thanh ton,
USD tieáp tc leân gi so vôùi VND thì beân cnh lôïi nhun do hot ñoäng xuaát khu ñem
li coâng ty coøn kieám theâm ñöôïc khon lôïi nhun tng theâm do USD leân gi so vôùi
VND. Nôïc li, neáu ñeán hn thanh toaùn USD xuoáng gi so vôùi VND thì doanh thu
kyø voïng bng VND ca hôïp ñoàng xuaát khu tr eân gim ñi. ï suït gim ny lm cho lôïi
nhun kyø voïng töø hôïp ñoàng xuaát khu gim ñi thm chí khieán cho hôïp ñoàng trôû neân
loã neáu nhö söï suït gi USD nghieâm troïng hôn. Chng haïn, vo ngaøy thanh ton neáu
USD/VND = 15.281 thì cöù moãi USD xuaát khu coâng ty toån tht 100VND do USD
xuoáng gi. Ton boä hôïp ñoàng trò gi 200.000USD, coâng ty thieät hi 100 x 200.000 =
2 trieäu VND. Söï thieät hi ny khoâng lôùn lm trong phaïm vi moät hôïp ñoàng, nhöng neáu
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Phaân tích taøi chính Baøi giaûng 14
Nieân khoùa 2003-2004 Baøi giaûng
Nguyeãn Minh Kieàu 02/12/02
3
tính chung trong ton boä hoaït ñoäng xuaát khu, coâng ty coù ñeán haøng trm hôïp ñoàng
nhö vy, thieät hi seõ lôùn ñaùng keå.
1.2.2 Ruûi ro tyû gi ñoái vôùi hôïp ñoàng nhp khu
Gi û ngaøy 18/11/2002 coâng ty Cholonimex ñang thöông löôïng kyù keát hôïp ñoàng nhp
khaåu trò gi 200.000USD. Hôïp ñoàng seõ ñeán haïn thanh ton vo ngy 18/05/2003 töùc
l saùu thng sau keå töø ngaøy kyù hôïp ñoàng. ÔÛ thôøi ñieåm thöông löôïng hôïp ñoàng, tyû gi
USD/VND = 15.381 trong khi tyû gi ôû thôøi ñieåm thanh ton (18/05/2003) chöa bieát.
Söï khoâng chc chn cuûa tyû gi USD/VND vo thôøi ñieåm thanh ton khieán cho hôïp
ñoàng nhp khaåu cuûa Cholonimex chöùa ñöïng ruûi ro tyû gi. Neáu ñeán hn thanh toaùn,
USD xuoáng gi so vôùi VND thì beân cnh lôïi nhuaän do hot ñoäng nhp khu ñem li
coâng ty coøn kieám theâm ñöôïc khoaûn lôïi nhun tng theâm do USD xuoáng gi so vôùi
VND lm cho chi phí nhaäp khaåu gim töông ñoái. Nôïc li, neáu ñeán hn thanh ton
USD leân gi so vôùi VND thì chi phí nhp khu kyø voïng bng VND ca hôïp ñoàng
nhp khu treân tng leân. ï gia tng chi phí ny lm cho lôïi nhuaän kyø voïng töø hôïp
ñoàng nhp khu gim ñi thm chí khieán cho hôïp ñoàng trôû neân loã neáu nhö ï leân gi
USD nghieâm troïng hôn. Chaúng hn, vo ngy thanh ton neáu USD/VND = 15.481 thì
cöù moãi USD nhaäp khu lm cho chi phí gia tng 100VND so tyû gi lc thöông löôïng
hôïp ñoàng. Ton boä hôïp ñoàng trò gi 200.000USD, coâng ty thieät hi 100 x 200.000 =
2 trieäu VND. Söï thieät hi ny khoâng lôùn lm trong phaïm vi moät hôïp ñoàng, nhöng neáu
tính chung trong ton boä hoaït ñoäng nhp khu, coâng ty coù ñeán haøng trm hôïp ñoàng
nhö vy hoc hôïp ñoàng coù gi trò lôùn hôn, thieät hi seõ lôùn ñaùng keå.
1.3 Ruûi ro t gi tr ong hoaït ñoäng tín duïng
Beân caïnh ri ro tyû gi trong hot ñoäng ñaàu tö v xuaát nhp khu nhö vöøa phn tích
treân ñy, hoaït ñoäng tín dng cuõng chöùa ñöïng ruûi ro tyû gi rt lôùn. Ñieàu ny ñc bieät
theå hieän roõ trong hot ñoäng tín dng bng ngoi teä ca cc ngaân hng thöông maïi.
Ñöùng treân gic ñoä doanh nghieäp, khaùch hng ca cc ngaân hng thöông maïi, vieäc vay
voán baèng ngoi teä cuõng nh höôûng bôûi ruûi ro tyû gi. Chng hn, hieän nay Ngaân
hng Döï Tröõ Lieân Bang Myõ ñaõ h li sut xuoáng möùc thp nht chæ coøn 1,25%/nm.
Ñy l cô hoäi hieám coù cho cc doanh nghieäp Vieät Nam coù theå vay voán ngoaïi teä vôùi chi
phí reû. Tuy nhieân, neáu vay USD trong thôøi gian töông ñoái di vôùi soá löôïng lôùn, doanh
nghieäp cn löu yù tc ñoäng cuûa yeáu toá ri ro tyû gi.
Ví duï coâng ty Giadimex ñang thöông löôïng xin vay voán ti trôï xuaát khaåu cuûa
HSBC soá tieàn 3 trieäu USD ñeå thu mua v cheá bieán hng xuaát khu. Hieän ti do li
suaát USD treân thò tröôøng gim neân HSBC ñoàng yù cho Giadimex vay vôùi li sut
3%/nm trong thôøi hn 6 thng. Hieän ti tyû gi USD/VND = 15.381. Saùu thng sau
khi nôï ñaùo hn, tyû gi USD/VND l bao nhieâu coâng ty chöa bieát, do ñoù, coâng ty ñoái
mt vôùi ruûi ro tyû gi neáu kyù keát hôïp ñoàng vay voán ny. Coâng ty öôùc tính, su thng
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Phaân tích taøi chính Baøi giaûng 14
Nieân khoùa 2003-2004 Baøi giaûng
Nguyeãn Minh Kieàu 02/12/02
4
sau phaûi tr nôï c goác v li l 3(1+ 0,03 x 6/12) = 3,045 trieäu USD. Vôùi tyû gi hieän
ti coâng ty phi boû ra 3,045 x 15.381 = 46.835,145 trieäu VND tr nôï v li. Nhöng
neáu saùu thng sau tyû gi USD/VND = 15.481 thì cöù moãi USD phi tr coâng ty phi boû
theâm 100VND, toång chi phí tr nôï v li seõ leân ñeán 3,045 x 15481 = 47.139,645 trieäu
VND, tng 47.139,645 - 46.835,145 = 304,5 trieäu VND so vôùi öôùc tính.
Toùm li, trong baát kyø hot ñoäng no cuûa doanh nghieäp coù lieân quan ñeán ngoi
teä khieán cho ngaân löu thu v chi pht sinh khoâng cng moät loaïi tieàn ñeàu chöùa ñöïng
ri ro tyû gi. Ruûi ro ny nhieàu hay ít, ñaùng keå hay khoâng ty thuoäc vo (1) möùc ñoä
bieán ñoäng tyû gi lôùn hay nhoû, (2) trò gi hôïp ñoàng hay trò gi cc khon thu chi lôùn
hay nhoû.
2. Caùc phöông phaùp töï baûo hieåm r uûi r o tyû giaù tr ong hoaït ñng xuaát nhaäp
k haåu
Nhö treân ñ phaân tích, ri ro tyû gi ty theo möùc ñoä nghieâm troïng hay khoâng coù theå
daãn ñeán suït gim lôïi nhun kyø voïng hoc lm ño loän keát quaû kinh doanh cuûa coâng
ty. Nhieäm v cuûa ban gim ñoác, ñaëc bieät l gim ñoác ti chính, l phi phn tích möùc
ñoä nh höôûng ca ri ro tyû gi v ñeà ra cch thöùc töï baûo hieåm ri ro tyû gi moät cch
phuø hôïp. D rng r i ro tyû gi coù theå pht sinh tr ong nhieàu hot ñoäng khc nhau,
nhöng söï tc ñoäng v cch thöùc phoøng nøa coù theå töông töï nhau. Do vy, trong phm
vi baøy ny chng ta ly hot ñoäng xuaát nhp khu lm ñieån hình trong vieäc thieát keá
chieán löôïc phoøng trnh ri ro tyû gi.
Trong tröôøng hôïp coâng ty Sagonimex v coâng ty Colonimex nhö vöøa phn tích
treân ñy roõ rng khi thöông löôïng cc hôïp ñoäng xuaát hoaëc nhp khaåu coâng ty ñoái mt
vôùi ruûi ro tyû gi. Vn ñeà ñaët ra vôùi ban gim ñoác coâng ty v gim ñoác ti chính l: (1)
Coù quyeát ñònh ngöøa ri ro tyû gi hay khoâng? (2) Neáu coù, nøa baèng cch no?
Ñoái vôùi quyeát ñònh thöù nhaát, coù nøa ri ro tyû gi hay khoâng, khoâng phi l
quyeát ñònh deã daøng tr lôøi. Vôùi Sagonimex, l coâng ty coù hôïp ñoàng xuaát khu 6 thng
sau seõ ñeán haïn thanh toaùn, neáu khoâng ngöøa thì 6 thng sau neáu USD xuoáng gi coâng
ty seõ thieät hi, coøn neáu ngöøa ri ro tyû gi bng cch baùn USD theo hôïp ñoàng kyø
hn thì 6 thng sau neáu USD leân gi coâng ty seõ toån thaát. Chuyeän 6 thng sau
USD seõ leân gi hay xuoáng gi khoâng ai bieát tröôùc ñöôïc. Ñeå coù theå tr lôøi ñöôïc caâu hoûi
thöù nhaát, Sagonimex neân:
Thöù nht, phaân tích bieán ñoäng tyû gi USD/VND trong voøng saùu thng tôùi seõ
nhö theá no? Töø ñoù döï baùo xc suaát USD seõ leân gi l bao nhieâu phaàn trm,
bao nhieâu phn trm khaû nng USD seõ khoâng leân gi so vôùi VND.
Thöù hai, xem xeùt möùc ñoä nh höôûng v kh nng chòu ñöïng veà ti chính ca
coâng ty neáu khoâng nøa ri ro tyû gi.
Cuoái cuøng, xem xeùt thi ñoä ca ban gim ñoác ñoái vôùi ruûi ro.
Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Phaân tích taøi chính Baøi giaûng 14
Nieân khoùa 2003-2004 Baøi giaûng
Nguyeãn Minh Kieàu 02/12/02
5
Döïa treân cô û 3 ï phn tích ny, ban gim ñoác seõ ra quyeát ñònh thöù nht l coù nøa
ri ro hay khoâng. Noùi chung, vôùi nhöõng ngöôøi ngaïi ri ro khi ñöùng tröôùc nhöõng hôïp
ñoàng nhö vy hoï seõ ra quyeát ñònh phoøng nøa ri ro d bieát rng quyeát ñònh nhö theá
coù theå thieät hai neáu nhö USD leân gi. Trong tình huoáng nhö vy, hoï xem söï thieät
hai (neáu coù) nhö l chi phi bo hieåm cn chi ra ñeå mua ly moät söï yeân tm bôûi vì lôïi
nhun m hoï kyø voïng l lôïi nhun sinh ra töø hoaït ñoäng xuaát khu chöù khoâng phaûi lôïi
nhun sinh ra töø söï bieán ñoäng tyû gi.
Ñoái vôùi quyeát ñònh thöù hai, nøa bng caùch no, ty theo ñieàu kieän v khaû
nng thöïc hieän coâng ty coù theå löïa choïn moät trong nhöõng phöông phaùp seõ trình baøy
chi tieát döôùi ñy.
2.1 û duïng hôïp ñoàng xut nhp khaåu song hnh
Ñy l phöông php töï baûo hieåm ri ro tyû gi ñôn gin baèng caùch tieán hnh song
hnh cuøng moät lc caû hai hôïp ñoàng xuaát khu v nhp khu coù gi trò v thôøi hn
töông ñöông nhau. Baèng cch ny, neáu USD leân gi so vôùi VND thì coâng ty seõ söû
duïng phn li do bieán ñoäng tyû gi töø hôïp ñoàng xuaát khu ñeå buø ñp phn toån tht do
bieán ñoäng tyû gi cuûa hôïp ñoäng nhp khu. Nôïc li, neáu USD gim gi so vôùi VND
thì coâng ty seõ söû dng phaàn lôïi do bieán ñoäng tyû gi töø hôïp ñoàng nhp khu ñeå b ñp
thieät hi do bieán ñoäng tyû gi ca hôïp ñoàng xuaát khu. Keát qu l duø USD leân gi hay
xuoáng gi ri ro tyû gi luoân ñöôïc trung hoøa.
Caùch ny ñôn gin, höõu hieäu, deã thöïc hieän v ít toán keùm neáu nhö coâng ty coù
theå hot ñoäng ña dng ho c xuaát khu v nhp khu. Tuy nhieân, vn ñeà ca phöông
php ny l kh nng coù theå kieám ñöôïc cng moät luùc caû hai hôïp ñoàng coù thôøi hn v
gi trò töông ñöông nhau hay khoâng.
2.2 û duïng quyõ döï phoøng r uûi r o tyû gi
Neáu coâng ty khoâng theå kieám ñöôïc cuøng moät lc caû hai hôïp ñoàng xuaát khu v nhp
khaåu coù thôøi hn v gi trò töông ñöông nhau, coâng ty coù theå û duïng quyõ döï phoøng ñeå
trnh ri ro tyû gi. Theo phöông php ny, khi no kieám ñöôïc phaàn lôïi nhuaän doâi
theâm do bieán ñoäng tyû gi thun lôïi coâng ty seõ trích phn lôïi nhuaän naøy lp ra quyõ döï
phoøng buø ñp ri ro tyû gi. Khi no tyû gi bieán ñoäng bt lôïi khieán coâng ty toån tht,
coâng ty söû duïng quyõ ny ñeå buø ñaép.
Cch ny cng kh ñôn gin v chng toán keùm chi phí khi thöïc hieän. Vn ñeà
l th tc keá ton v coâng tc quaûn lyù quyõ döï phoøng sao cho quyõ ny khoâng bi lm
duïng vo vieäc khc.