SA SÚT TRÍ TUỆ SAU ĐỘT QUỴ

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

89
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'sa sút trí tuệ sau đột quỵ', y tế - sức khoẻ, y dược phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: SA SÚT TRÍ TUỆ SAU ĐỘT QUỴ

SA SUÙT TRÍ TUEÄ SAU NHOÀI MAÙU NAÕO: TAÀN SUAÁT VAØ Y U TOÁ NGUY CÔ . BS Phan Myõ Haïnh - BS Phan Coâng Taân - TS Vuõ Anh Nhò . I-Môû ñaàu: Sa suùt trí tueä maïch maùu (bao goàm sa suùt trí tueä sau ñoät quy ) laø nguyeân nhaân thöôøng gaëp nhaát vaø laø nguyeân nhaân ñöùng haøng thöù hai sau beänh Alzheimer. Cho tôùi hieän nay, vieäc ñieàu trò chöõa khoûi hay ngaên ngöøa beänh Alzheimer coøn chöa chaéc chaén, thì vieäc hieåu roõ, ngaên ngöøa vaø ñieàu trò sa suùt trí tueä maïch maùu laø nhöõng thuaän lôïi lôùn. I-Toùm taét: -Muïc ñích: Tìm taàn suaát cuûa sa suùt trí tueä sau ñoät quî. Khaûo saùt caùc yeáu toá nguy cô cuûa sa suùt trí tueä sau ñoät quî . -Phöông phaùp: T ng s beänh nhaân nh i máu não ñư c ñưa vào nghiên c u này là 74 b nh nhân. Trong su t th i gian ñi u tr , chúng tôi thu th p tòan b d li u v d ch t h c, nh ng y u t nguy cơ m ch máu, b nh c nh ñ t qu , t ình tr ng th n kinh. M i b nh nhân ñ u ñư c ki m tra v tâm th n kinh h c qua các test: MMSE, IST, ZCT, 4-IADL. Chaån ñoaùn sa suùt trí tueä theo tieâu chuaån DSM-IV vaø sa sút trí t ê maïch maùu theo tieâu chuaån NINDS-AIREN. Chaån ñoaùn phaân bieät v i beänh Alzheimer baèng thang ñieåm Hachinski coù hieäu chænh >3ñ. -Keát quaû: (1) T n s sa suùt trí tueä sau ñoät quî là 27%, sa suùt trí tueä lieân quan ñoät quî laø 25.2%, sa suùt trí tueä sau ñoät quî laàn ñaàu laø 50%. (2) Ngòai tu i và trình ñ h c v n th p, hai l ai y u t nguy cơ có liên quan m t thi t ñ n sa sút trí t ê sau ñ t qu là (a): y u t nguy cơ m ch máu: cao huy t áp, ñái tháo ñư ng , hút thu c lá , thi u máu cơ t im, xơ v a ñ ng m ch và (b): nh ng y u t nguy cơ ñ t qu : khó nói, ñ t qu trư c ñó, nh i máu bán c u trái, nh i máu não nhi u , b nh lý m ch máu nh , nh i máu não l khuy t và nh i máu não vùng chi n lư c. K t lu n: T n su t c a sa sút trí t ê sau ñ t qu nh i máu não trong vòng 3tháng ñ u là ¼. Nh ng y u t nguy cơ d ñóan ñ c l p cho sa sút trí t ê sau ñ t qu bao g m: tu i, trình ñ h c v n th p, và nh ng y u t nguy cơ c a ñ t qu . Nh ng y u t nguy cơ m ch máu liên quan ñ n sa sút trí t ê sau ñ t qu như ñã k trên là nh ng y u t nguy cơ có th ñi u tr ñư c. Phòng ng a, ch n ñóan và ñi u tr s m là quan tr ng. Abstract: 1-Purpose: -Study the prequency of poststroke dementia (PSD) - Identify the predictors of PSD. 2-Methods: -A total of 74 consecutive patients with ischemic stroke were enrolled in this study. During admission, the demographic data, vascular risk factors, stroke features and neurological status information were colleted. All subjects were examined by a set of neuropsychological tests: MMSE, IST, ZCT, 4-IADL, at first and 3months after stroke. Diagnotic Dementia was classified according to DSM-IV and Vascular Dementia was classified according to NINDS-AIREN. Differential diagnosis with Alzheimer’s disease was determined by a modified Hachinski scale. 3- Results: (1) The frequency of poststroke dementia was 27%, that of stroke related dementia was 25.2%, and that of dementia after first – ever stroke was 50%. (2) In addition to age, and low educational level, two types of risk factors show a close relationship with poststroke dementia :(a) vascular risk factors such as: hypertention, hyperlipidemia, diabetes mellitus, smoking, myocardial ischemic, atherosclerosis, (b) stroke risk factors such as: dysphasia, prior stroke, left cerebral infarctions, multiple stroke lesions, small vessell lesions, lacunar infarctions, strategic infarctions. 4-Conclusions:
The frequency of dementia is about one in four for patients with ischemic stroke, 3 months after stroke. Indepent predictors of poststroke dementia include: age, low educational level and stroke risk factors. The vascular risk factors related to post stroke dementia can be treated. Prevention , early diagnosis and treatment are very important. III-Phöông phaùp : -Moâ taû, caét ngang. -Phaân tích thoáng keâ ñöôïc xöû lyù theo phaàn meàm SPSS. -Thôøi gian nghieân cöùu 9/05 - 12/06. Tieâu chuaån ñöa vaøo: -Coù tieàn caên ñoät quî nhoài maùu naõo hay bò ñoät quî nhoài maùu naõo laàn ñaàu ñaõ ñöôïc chaån ñoaùn xaùc ñònh qua laâm saøng vaø hay hình aûnh hoïc. - Coù C T vaø/ hay MRI xaùc ñònh chaån ñoaùn vaø vò trí cuûa nôi toån thöông. -Glasgow scale = 15 ñieåm. -Thoaû tieâu chuaån sa s út tr í tu theo DSM-IV vaø coù caên nguyeân maïch maùu theo tieâu chuaån NINDS- AIREN. -Hachinski coù hieäu chænh > 3ñ. -Thöïc hieän ñuû 4 tests MMSE, IST, ZCT, 4-IADL. Tieâu chuaån loaïi tröø: -Xuaát huyeát naõo. -Sa suùt trí tueä do thoaùi hoaù hay do caùc nguyeân nhaân khaùc [u naõo, vieâm naõo, CTSN, chuyeãn hoaù(bl tuyeán giaùp, thieáu B12)…]. -Traàm caûm naëng hay taâm thaàn phaân lieät. -Giaûm thính löïc hay thò löïc naëng aûnh höôûng ñeán vieäc thöïc hieän caùc test kieåm tra. IV-Ñònh nghóa caùc bieán ñoäc laäp; Tuoåi < 65 vaø ≥ 65t Trình ñoä hoïc vaán: lôùp 0-5, lôùp 6-9, lôùp > 10. Ñoät quî ñöôïc ñònh nghóa laø coù khieám khuyeát thaàn kinh trong giai ñoaïn caáp, toàn taïi 24 giôø, coù hình aûnh hoïc ñeå xaùc ñònh chaån ñoaùn loaïi, vò trí ,möùc ñoä cuûa ñoät quî. Nhoài maùu naõo ñöôïc chaån ñoaùn neáu CT hay MRI khoâng cho thaáy xuaát huyeát. Chaån ñoaùn nguyeân nhaân do laáp maïch töø tim ( cardioembolic-CE) neáucoù rung nhó hay huyeát khoái trong nhó ñöôïc tìm thaáy. Chaån ñoaùn toån thöông thieáu maùu naõo do toån thöông maïch maùu lôùn: maïch maùu ( do xô vöõa ñoäng maïch ), maïch maùu nhoû: loã khuyeát (cao huyeát aùp, ñaùi thaùo ñöôøng ). Ñaëc ñieåm lieân quan ñeán ñoät quî (baùn caàu phaûi, traùi, vuøng chieán löôïc, loaïi ñoät quî, ñoät quî thöù phaùt), caùc yeáu toá nguy cô cuûa ñoät quî (CHA, Ñaùi thaùo ñöôøng, rung nhó, NTT thaát, suy tim, huùt thuoác laù, xô môõ ñoäng maïch, RLCHLP, caùc yeáu toá nguy cô trong ñoät quî (noùi khoù) . Caùc tieâu chuaån cuûa caùc yeáu toá nguy cô: -Cao huyeát aùp : H A > 140/90 mmHg trong laàn khaùm ñaàu tieân hay ñang ñieàu trò CHA -Ñaùi thaùo ñöôøng: ñöôøng huyeát > 11.1mmol/L, HbA1C.6,5% trong laàn khaùm ñaàu tieân hay ñang ñang duøng Insulin hay thuoác haï ñöôøng huyeát uoáng -Xô môõ ñoäng maïch laø sieâu aâm Doppler ñoäng maïch caûnh coù maûng xô vöõa. -RLCHLP: Cholesterol > 5.6 mmol/L, LDL> 3.4mmol/L,TG> 1.88mmol/L. V-Phaùt hieän vaø chaån ñoaùn Sa suùt trí tueä: Chaån ñoaùn SSTT maïch maùu döïa vaøo caùc tieâu chuaån sau : DSM-IV ( Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Volum IV criteria), NINDS-AIREN ( Neuroepidemiology Branch of the National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS)- Association International pour la Recherche et L′ Enseignement en Neurosciences ( AIREN), vaø thang ñieåm HACHINSKI. Ñaùnh giaù möùc ñoä SSTT vaø phaân loaïi döïa vaøo MMSE , IST, ZCT, 4-IADL.
-Sa suùt trí tueä maïch maùu (VaD) ñöôïc ñònh nghóa laø moät hoäi chöùng sa suùt trí tueä (Chui et al.,1992; Roman et al.1993) (11,34) coù theå do ñoät quî vaø coù theå khoâng do ñoät quî. Sa suùt trí tueä maïch maùu bao goàm sa suùt trí tueä sau ñoät quî (Taminchi et al 1994a,b. Pasquier & Leys,1997 ) (41,42,30). -Sa suùt trí tueä sau ñoät quî ( Poststroke- Dementia) : ñöôïc ñònh nghóa nhö laø sa suùt trí tueä xaûy ra ñoàng thôøi vôùi ñoät quî . Khoâng than phieàn hay bieåu hieän roái loaïn trí nhôù tröôùc ñoät quî ( Pasquier & Leys,1997) (30). -Sa suùt trí tueä lieân quan ñeán ñoät quî ( Stroke- related dementia): ñöôïc ñònh nghóa nhö laø sa suùt trí tueä xaûy ra sau ñoät quî ( Dadvid H et al 2004) (13). VI- Keát quaû: Qua caùc thang ñieåm ñöôïc aùp duïng ñeå taàm soaùt sa suùt trí tueä, ñieåm trung bình cuûa caùc test coù söï khaùc bieät lôùn giöaõ hai nhoùm (Baûng 1). Trong nhoùm sa suùt trí tueä: ñieåm trung bình MMSE # 19.8ñ, IST< 23ñ, ZCT < 13ñ vaø/ hay > 38giaây. 4-IADL trung bình 8.35 ñ. Thang ñieåm IST < 29 ñ laø moät yeáu toá nguy cô döï ñoaùn sa suùt trí tueä . Trong 74 beänh nhaân ñöôïc khaûo saùt coù 20 beänh nhaân khoâng sa suùt trí tueä (27%), 44 beänh nhaân bò sa suùt trí tueä maïch maùu, trong ñoù coù 5 tröôøng hôïp (6.8%) sa suùt trí tueä maïch maùu (VaD) hay sa suùt trí tueä hoån hôïp, sa suùt trí tueä sau ñoät quî (PSD) laø 20 (27%), sa suùt trí tueä lieân quan ñoät quî (SRD) laø 19 (25.2%), sa suùt trí tueä sau ñoät quî laàn ñaàu laø 37(50%), nguy cô sa suùt trí tueä laø 10 (13.5%) (Baûng 2) Baûng (3): so saùnh caùc yeáu toá veà dòch teå hoïc giöõa beänh nhaân coù sa suùt trí tueä vaø khoâng sa suùt trí tueä cho thaáy tuoåi cao, hoïc vaán thaáp döôùi lôùp 10 vaø nam giôùi coù phaàn chieám öu theá. Baûng (4): so saùnh caùc yeáu toá nguy cô maïch maùu giöõa 2 nhoùm, chuùng toâi nhaän thaáy, moïi yeáu toá nguy cô maïch maùu ñeàu thöôøng gaëp hôn trong nhoùm beänh nhaân sa suùt trí tueä so vôùi nhoùm khoâng sa suùt trí tueä, ñaëc bieät cao huyeát aùp, roái loaïn chuyeãn hoaù lipid, xô vöõa ñoäng maïch, thieáu maùu cô tim , huùt thuoác laù, ñoät quî laàn ñaàu laø ñaït tyû leä cao ñaùng keå. ÔÛ baûng (5) beänh caûnh ñoät quî keát hôïp vôùi sa suùt trí tueä bao goàm khoù noùi, ñoät quî laàn ñaàu, nhoài maùu naõo baùn caàu traùi, nhoài maùu naõo nhieàu oå loå khuyeátå, toån thöông vuøng chieán löôïc,thoaùi hoaù chaát traéng . Baûng (6): caùc vò trí toån thöông ôû vuøng chieán löôïc, ñaëc bieät toån thöông nhieàu vuøng chieán löôïc vaø toån thöông vuøng ranh giôùi laø yeáu toá nguy cô cao cuûa sa suùt trí tueä. Baûng 7: Caùc vò trí toån thöông vuøng chieán löôïc : noåi baät laø toån thöông caùc vuøng ranh giôùi vaø nhieàu vuøng chieán löôïc phoái hôïp. 1-So saùnh caùc thang ñieåm ñaùnh giaù giöõa 2 nhoùm sa suùt trí tueä vaø khoâng sa suùt trí tueä: 40 30.6 27.9 27.4 26.7 30 18.9 18.2 % 20 8.35 10 0.3 2.3 0 M M SE IST 4-IADL Khoâ ng SSTT Coù nguy cô SSTT
Thang ñieåm ZCT 60 50 40 % 30 20 10 0 Bình < 13ñieåm > 38 giaây Caû hai thöôøng 2-Phaân loaïi 27 27 25.2 30 25 20 13.5 % 15 6.8 10 5 0 Khoân g VaD PSD SRD Coù nguy SSTT cô 3-Dòch teå hoïc: 46 50 37.8 33.8 40 30 16.4 % 12.2 20 9.5 10 0 Tuoåi > 65 HV < 10 Nöõ Khoâng SSTT SSTT
4-Caùc yeáu toá nguy cô maïch maùu : Caùc YTNCMM 80 60.8 60 39.2 28.4 % 40 24.3 24.3 18.9 12.2 10.8 9.5 20 5.4 8.1 2.7 4.1 0 Khoâng SSTT SSTT Cao HA RLCHLP TMCT ÑTÑ Thuoá c laù XVDM Rung nhó Homocystein 5-Caùc ñaëc ñieåm cuûa ñoät quî : Ñ C ðI M ð T QU 50 50 38.8 45 40 28.4 35 25.7 30 23.2 % 25 12.2 20 15 5.4 10 1.4 5 0 Khoâ ng SSTTÑQ 2Laà n SSTT Khoù noù i ÑQ 1Laàn Baù n caà u T Hai baùn caà u
C ðI M ð T QU ð 70 60.8 54 60 39.2 50 40 25.7 % 30 16.2 12.2 10.8 20 5.4 10 0 Khoâng SSTT SSTT NM nhieàu oå BL MM nhoû TT vuøng chieán löôïc THChaát Traéng 7-Caùc vò trí toån thöông vuøng chieán löôïc: 25 21.6 20 15 % 8.1 10 5.4 4.1 2.7 2.7 5 2.7 1.4 1.4 0 Khoâng SSTT SSTT Ñoà i thò Bao trong Chaå m Traùn Thaùi döông Nhaân ñuoâ i Ñính Vuø ng ranh giôùi ≥2 vuøng chieán löôï c Baøn luaâän: Qua aùp duïng caùc tests nhö MMSE,IST,ZCT,4-IADL trong chaån ñoaùn sa suùt trí tueä maïch maùu, chuùng toâi nhaän thaáy caùc test naøy töông ñoái ñôn giaûn, deã thöïc hieän. Trong nhoùm sa suùt trí tueä ñieåm trung bình MMSE # 19.8ñ, IST laø 18.2 ñ. Thang ñieåm IST< 29ñ laø moät yeáu toá nguy cô döï ñoaùn sa suùt trí tueä. Nhöõng beänh nhaân sa suùt trí tueä coù ñieåm IST < 23ñ chieám tyû leä cao chöùng toû coù söï suy giaõm trí nhôù gaàn vaø xa cuõng nhö giaõm khaû naêng thöïc hieän caùc keá hoaïch toång hôïp (29). Thang ñieåm ZCT cho thaáy thôøi gian thöïc hieân test thöôøng keùo daøi hôn laø soá ñieåm ñaïït ñöôïc 30%.ø Taát caû nhöõng beänh nhaân naøy ñeàu coù aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng soáng haèng ngaøy vôùi ñieåm trung bình cuûa 4-IADL laø 8.35ñ (7). Sa suùt trí tue äsau ñoät quî laø moät bieán chöùng thöôøng gaëp, vaø trong nhieàu nghieân cöùu: tyû leä maéc phaûi dao ñoäng khoaûng 30% (13.6-31.8%) (8,10,13,34,40). Nghieân cöùu cuûa chuùng toâi cuõng phuø hôïp vôùi caùc nghieân cöùu tröôùc ñoù vôùi tyû leä sa suùt trí tueä ngay sau ñoät quî laø 27%, sa suùt trí tueä lieân quan ñoät quî laø 25.2%. Nghieân cöùu cuûa David HD vaø coäng söï treân beänh nhaân thieáu maùu naõo caáp tuoåi ≥ 55 taàn soá sa suùt trí tueä 3 thaùng sau ñoät quî laø 27.2%, sa suùt trí tueä lieân
quan ñoät quî laø 21.6%, sau ñoät quî laàn ñaàu laø 22.7%) (13). Trong nghieân cöùu ñoaøn heä cuûa 337 beänh nhaân tuoåi ≥ 55, Pohjasvaara vaø coäng söï tìm thaáy tyû leä sa suùt trí tueä 3 thaùng sau ñoät quî laø 31.8%, sa suùt trí tueä lieân quan ñoät quî laø 28.4%, sa suùt trí tueä sau ñoät quî laàn ñaàu laø 28.9%.(34). Nghieân cöùu ñoaøn heä cuûa Tatemichi vaø coäng söï cho thaáy tyû leä sa suùt trí tueä ôû ngöôøi ñoät quî nhoài maùu naõo caáp ≥ 60 tuoåi laø 26.3% (39). Trong nghieân cöùu cuûa Barba vaø coäng söï (8), tyû leä sa suùt trí tueä sau 3 thaùng ñoät quî caáp ôû ngöôøi ≥ 18 tu i laø 30.1%. Trong nghieân cöùu cuûa chuùng toâi, beänh nhaân sa suùt trí tueä thöôøng coù tuoåi cao, trình ñoä hoïc vaán thaáp, cao huyeát aùp, roái loaïn chuyeãn hoaù lipid, thieáu maùu cô tim, ñaùi thaùo ñöôøng, huùt thuoác laù, khoù noùi, tieàn caên ñoät quî, nhoài maùu naõo baùn caàu traùi, toån thöông vuøng chieán löôïc, nhoài maùu naõo nhieàu oå, beänh lyù maïch maùu nhoû. Moät soá nhöõng nghieân cöùu khaùc cuõng cho thaáy moät soá trong nhöõng yeáu toá nguy cô naøy cuõng thöôøng gaëp trong nhöõng beänh nhaân bò sa suùt trí tueä (14,15,20,34). Xeùt veà yeáu toá dòch teã hoïc, chuùng toâi nhaän thaáy: Tuoåi cao laø yeáu toá laâm saøng haèng ñònh nhaát trong sa suùt trí tueä sau ñoät quî (8,10,13,34,40,44). Trong nghieân cöùu cuûa chuùng toâi: tyû leä tuoåi ≥ 65 chieám 37.8% trong nhoùm sa suùt trí tueä so vôùi nhoùm khoâng sa suùt trí tueä laø 12.2%, phuø hôïp vôùi caùc nghieân cöùu treân. Trình ñoä hoïc vaán thaáp laø yeáu toá nguy cô ñoäc laäp döï ñoaùn sa suùt trí tueä sau ñoät quî, keát quaû naøy ñaõ ñöôïc Dartigue vaø coäng söï (12) cuõng nhö Stern vaø coäng söï (37,38) ghi nhaän vaø keát luaän raèng trình ñoä hoïc vaán cao coù leõ ñaõ buø tröø cho nhöõng thay ñoåi cuûa beänh hoïc thaàn kinh cuûa beänh nhaân beänh Alzheimer vaø laøm chaäm khôûi phaùt nhöõng bieåu hieän laâm saøng. Trong nhoùm sa suùt trí tueä chuùng toâi nhaän thaáy trình ñoä hoïc vaná < lôùp 10 laø 46% so vôùi nhoùm khoâng sa suùt trí tueä laø 16.3%. Veà giôùi tính, khoâng coù söï khaùc bieät roõ reät giöõa 2 giôùi trong nhoùm sa suùt trí tueä, trong nghieân cöùu cuûa chuùng toâi: nam laø 39.2% so vôùi nöõ laø 33.8%. Tuy nhieân, neáu so saùnh giöõa 2 nhoùm coù vaø khoâng sa suùt trí tueä, tyû leä nöõ trong nhoùm sa suùt trí tueä troäi hôn nhoùm coøn laïi vôùi tyû leä laàn löôït laø 33.8% vaø 9.5%, ñieàu naøy khoâng phuø hôïp vôùi moät soá nghieân cöùu (10,18,21,41) cho thaáy raèng nöõ giôùi laø thöôøng gaëp trong beänh nhaân sa suùt trí tueä vaø laø döï ñoaùn cuûa sa suùt trí tueä sau ñoät quî, vaø coù leû phuø hôïp phuø hôïp vôùi moät soá nghieân cöùu cuûa Tateminchi TK vaø coäng söï, cuõng nhö Ween JE vaø coäng söï cho raèng giôùi tính khoâng lieân quan ñeán sa suùt trí tueä (34,40,44). Trong caùc yeáu toá nguy cô maïch maùu: Cao huyeát aùp vaø roái loaïn chuyeãn hoaù lipid laø yeáu toá nguy cô quan troïng lieân quan ñeán sa suùt trí tueä (8), nghieân cöùu cuûa chuùng toâi cho thaáy cao huyeát aùp chieám tyû leä cao nhaát 60.8% trong nhoùm sa suùt trí tueä so vôùi 24.3% trong nhoùm khoâng sa suùt trí tueä, töông töï vôùi roái loaïn chuyeãn hoaù lipid tyû leä laàn löôït laø 39.2% so vôùi 12.2% . Thieáu maùu cô tim cuõng ñöôïc ghi nhaän coù lieân quan ñeán sa suùt trí tueä nhö trong nghieân cöùu cuûa Analysia D’Abreu vaø coäng söï (4), phuø hôïp trong nghieân cöùu cuûa chuùng toâi vôùi tyû leä thieáu maùu cô tim laàn löôït laø 24.3% so vôùi 5.4%, nhöng khoâng gaëp trong nhöõng nghieân cöùu khaùc (8,40). Ñaùi thaùo ñöôøng cuõng nhö huùt thuoác laù cuõng laø yeáu toá nguy cô quan troïng trong sa suùt trí tueä sau ñoät quî, chieám tyû leä laàn löôït laø 18.9%, 28.4% trong nhoùm sa suùt trí tueä so vôùi nhoùm khoâng sa suùt trí tueä laø 8,1% vaø 10.8%, phuø hôïp vôùi caùc nghieân cöùu tröôùc ñoù (10,13,14,19,20,40) nhöng noù khoâng phaûi laø yeáu toá nguy cô döï ñoaùn sa suùt trí tueä ñoäc laäp trong moät soá nghieân cöùu cuûa caùc taùc giaû khaùc nhö (13,8 ,15,18,22, 23,34,39). Homocystein laø yeáu toá nguy cô môùi coù lieân quan ñeán sa suùt trí tueä hieän nay ñang ñöôïc quan taâm. Nghieân cöùu cuûa Framingham vaø coäng söï cho thaáy noàng ñoä Homocystein maùu treân 14µM/ trong ngöôøi giaø gia taêng gaáp ñoâi nguy cô cuûa sa suùt trí tueä vaø beänh Alzheimer (36). Trong nghieân cöùu cuûa chuùng toâi Homocysteine/ maùu chieám tyû leä laàn löôït laø 9.5% trong nhoùm sa suùt trí tueä vaø 4.1% trong nhoùm khoâng sa suùt trí tueä . Ñoái vôùi caùc yeáu toá nguy cô cuûa ñoät quî, chuùng toâi nhaän thaáy laø khoù noùi laø yeáu toá nguy cô quan troïng trong sa suùt trí tueä: Khoù noùi trong nhoùm sa suùt trí tueä chieám tyû leä 38.8% so vôùi nhoùm khoâng sa suùt trí tueä laø 5.4%, ñieàu naøy phuø hôïp vôùi nhöõng nghieân cöùu cuûa nhöõng taùc giaû khaùc (8,10,23,41). Ween vaø coäng söï (47) nhaän thaáy nhöõng beänh nhaân bò maát vaän ngoân ñeàu giaõm trí nhôù gaàn vaø trí nhôù xa. Basso vaø coäng söï (9)
khaûo saùt 173 beänh nhaân vôùi toån thöông baùn caàu naõo traùi cuõng gôïi yù raèng maát vaän ngoân cuõng ñi keøm vôùi giaõm trí thoâng minh. Ñoät quî tröôùc ñoù cuõng laø yeáu toá döï ñoaùn cuûa sa suùt trí tueä sau ñoät quî, ñieàu naøy ñaõ ñöôïc ghi nhaän trong nhieàu nghieân cöùu (13,14,34,40). Cuõng theo nghieân cöùu cuûa Tatemichi vaø coäng söï (39), ñoät quî nhoài maùu naõo gia taêng ñaùng keå nguy cô sa suùt trí tueä sau ñoät quî . Kokmen vaø coäng söï (22) cho raèng taàn suaát cuûa sa suùt trí tueä sau ñoät quî trong naêm ñaàu gaáp 9 laàn so vôùi nhoùm chöùng. Desmond vaø coäng söï (15) tìm thaáy nguy cô cuûa sa suùt trí tueä gia taêng gaáp 4 laàn trong soá beänh nhaân nhoài maùu naõo chöa bò sa suùt trí tueä tröôùc ño.ù Ñieàu naøy laïi caøng ñöôïc cuõng coá trong nghieân cöùu cuûa chuùng toâi vôùi tyû leä sa suùt trí tueä sau ñoät quî laàn ñaàu cuûa chuùng toâi laø 50%, cao gaàn gaáp ñoâi nghieân cöùu cuûa David H vaø coäng söï laø 22.7% . Trong moät nghieân cöùu döïa vaøo coäng ñoàng, Kokmen vaø coäng söï (22) cuõng tìm thaáy ñoät quî laàn thöù hai cuõng laø moät yeáu toá nguy cô ñoäc laäp ñaùng keå döï ñoaùn sa suùt trí tueä sau ñoät quî. Tyû leä sa suùt trí tueä sau ñoät quî laàn hai trong nghieân cöùu cuaû chuùng toâi laø laø 25.7% so vôùi nhoùm khoâng sa suùt trí tueä laø 1.4% . Nhoài maùu naõo baùn caàu naõo traùi chieám tyû leä 23% vaø nhoài maùu naõo 2 beân baùn caàu 28.4% trong nhoùm beänh nhaân sa suùt trí tueä so vôùi nhoùm khoâng sa suùt trí tueä laàn löôït laø 12.2% vaø 1.4%. Cuõng gioáng nhö caùc taùc giaû khaùc (6,8,10,13,18,34,40), chuùng toâi cuõng nhaän thaáy raèng nhoài maùu naõo baùn caàu traùi laø yeáu toá döï ñoaùn quan troïng cuûa sa suùt trí tueä sau ñoät quî. Moät soá nghieân cöùu khaùc tìm thaáy raèng toån thöông moät beân baùn caàu traùi coù theå aûnh höôûng cuøng luùc roái loaïn ngoân ngöõ vaø trí nhô ù(9,28, 40). Moät soá caùc taùc giaû khaùc cuõng cho raèng: baùn caàu naõo traùi laø chuû yeáu cho caû hai ngoân ngöõ vaø chöùc naêng nhaän thöùc toång quaùt (9,14,28,34,40). Ngoaøi ra, toån thöông hai beân baùn caàu cuõng thöôøng gaëp phaûi trong beänh nhaân sa suùt trí tueä hôn laø beänh nhaân khoâng sa suùt trí tue.Trong nghieân cöùu naøy chuùng toâi nhaän thaáy tyû leä nhoài maùu naõo 2 baùn caàu laàn löôït laø 28.4% vaø 1.4%, ñieàu naøy phuø hôïp vôùi (23). Cô cheá ñoät quî thöôøng keát hôïp sa suùt trí tueä laø beänh lyù maïch maùu nhoû chieám tyû leä 60.8% so vôùi nhoùm khoâng sa suùt trí tueä laø 25.7%, keát quaû nghieân cöùu cuûa chuùng toâi phuø hôïp vôùi nghieân cöùu cuûa Censori B(6) . Trong nghieân cöùu naøy chuùng toâi cuõng nhaän thaáy nhoài maùu naõo nhieàu oå loå khuyeát cuõng lieân quan ñeán sa suùt trí tueä sau ñoät quî, tyû leä laàn löôït laø 39.2% trong nhoùm sa suùt trí tueä vaø 12.2% trong nhoùm khoâng sa suùt trí tueä. Cuøng vôùi loå khuyeát, toån thöông chaát traéng do nhoài maùu naõo khoâng hoaøn toaøn thöôøng gaëp ôû ngöôøi giaø. Khoaûng 20% beänh nhaân trong nghieân cöùu söùc khoeû tim maïch vôùi toån thöông chaát traéng lan toaû vôùi möùc ñoä nheï treân MRI seõ coù bieåu hieän roái loaïn daùng ñi, giaõm thöïc hieän caùc test veà nhaän thöùc (27). Thoaùi hoaù chaát traéng trong nghieân cöùu cuûa chuùng toâi chieám tyû leä laàn löôït laø 16.2% trong nhoùm sa suùt trí tueä vaø 5.4% trong nhoùm khoâng sa suùt trí tueä . Toån thöông vuøng chieán löôïc laø yeáu toá nguy cô döï ñoaùn khoâng keùm phaàn quan troïng cuûa sa suùt trí tueä sau ñoät quî.. Trong nghieân cöùu naøy chuùng toâi nhaän thaáy so saùnh giöõa 2 nhoùm coù vaø khoâng sa suùt trí tueä, tyû leä toån thöông vuøng chieán löôïc laàn löôït laø 54% vaø 16.2%. Vò trí toån thöông thöôøng naèm ôû hoài goùc, ñoài thò, goái bao trong , thuyø thaùi döông trong, nhaân ñuoâi, leàu ñoäng maïch naõo tröôùc vaø naõo sau trong beänh nhaân sa suùt trí tueä (16,24,39). Trong nghieân cöùu cuûa chuùng toâi: ngoaøi caùc vò trí toån thöông naèm ôû ñoài thò, bao trong, traùn chieám tyû leä gaàn nhö töông ñöông (töø 4-5%), chuùng toâi nhaän thaáy sa suùt trí tueä sau ñoät quî lieân quan nhieàu ñeán toån thöông nhieàu vuøng chieán löôïc 21.6%(nhoùm sa suùt trí tueä ) so vôùi 1.4% trong nhoùm khoâng sa suùt trí tueä . Ñaëc bieät laø toån thöông naèm ôû vuøng ranh giôùi (watershef) thöôøng gaây suy giaõm nhaän thöùc ngay sau ñoät quî chieám tyû leä 8.1% vaø khoâng gaëp trong nhoùm khoâng sa suùt trí tueä. Keát luaän: Taàn soá sa suùt trí tueä sau ñoät quî nhoài maùu naõo trong voøng 3thaùng ñaàu laø khoaûng ¼.Caùc yeáu toá döï ñoaùn ñoäc laäp cuûa sa suùt trí tueä sau ñoät quî cuõng laø nhöõng yeáu toá nguy cô khoâng theå söûa chöûa ñöôïc nhö laø tuoåi cao, trình ñoä hoïc vaán thaáp, khoù noùi, ñoät quî tröôùc ñoù, toån thöông baùn caàu naõo traùi, toån thöông vuøng chieán löôïc, beänh lyù maïch maùu nhoû, toån thöông nhieàu oå loå khuyeát, thoaùi hoaù chaát traéng. Caùc yeáu toá nguy cô
maïch maùu khaùc nhö cao huyeát aùp, roái loaïn chuyeãn hoaù lipid , ñaùi thaùo ñöôøng , huùt thuoác laù, xô vöõa ñoäng maïch, thieáu maùu cô tim, taêng homocystein/maùu ñeàu coù lieân quan ñeán sa suùt trí tueä sau ñoät quî vaø laø nhöõng yeáu toá nguy cô coù theå ñieàu chænh ñöôïc. Vì vaäy, vieäc phoøng ngöøa, chaån ñoaùn sôùm vaø ñieàu trò kòp thôøi seõ laøm giaõm tyû leä ñoät quî taùi phaùt vaø laøm taêng khaû naêng soáng coøn treân beänh nhaân sa suùt trí tueä sau ñoät quî. VIII-Taøi lieäu tham khaûo: Taøi lieäu tieáng Vieät: 1-Leâ Minh(2004). Sa suùt trí tueä . Thaàn kinh hoïc laâm saøng . Nhaø xuaát baûn Y hoïc, 524-43. 2-Vuõ Anh Nhò(2004). Sa suùt trí tueä do maïch maùu . Trong soå tay ñoät quî .Boä moân thaàn kinh .Ñaïi hoïc Y döôïc Tp Hoà Chí Minh,228-43. 3-Vuõ Anh Nhò(2005).sa suùt trí tueä .Trong soå tay laâm saøng thaàn kinh sau ñaïi hoïc. Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc quoác gia Tp Hoà Chí Minh,55-77. Taøi lieäu tieáng Anh: 4-Anelyssa D’Abreu and Brian R. Ott. Poststroke Dementia.The Role of Strategic Infarcts. Vascular Dementia(2005)16; 231-241. 5- American Psychiatric Association(1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders.4edn. Washington. 6- Auchus AP, Chen CPLH, Sodagar SN, et al. single stroke dementia: insights from 12 cases in Singapore. J Neurol Sci 2002; 203-204:85-89. 7-Barberger-Gateau P, Fabrigoule C, Rouch I, Leteneur L, Dartigues JF. Neuropsychological correlates of self-reported performance in instrumental Activities of Daily Living and prediction of dementia. Journal of Gerontology 1999;5: 293-303. 8-Barba R, Martinez-Espinosa S, Rodriguez-Garcia E, Pondal M, Vivancos J, Del Ser T(2000) Postroke dementia: clinical features and risk factors. Strol 31:1494-1501. 9-Basso A, Capitani E, Luzzatti C, Spinnler H (1981). Intelligent and left hemisphere disease. The role of aphasia, apraxia and size of lesion. Brain 104: 721-734. 10-Censori B, Manara O, Agostinis C, Camerlingo M, Casto L, Galavotti B, Partziguian T, Servalli MC, Cesana B, Belloni G, Mamoli A (1996)Dementia after first stroke. Stroke 27:1205-1210. 11-Chui H, Victoroff J, Margolin D, Jagust W, Shankle R, Katzman R(1992). Criteria for the diagnosis of ischemic vascular dementia proposed by the state of California Alzheimer’s Disease Diagnostic and Treatment Centers. Neurology, 42:473-480. 12-Dartigues JF, Gagnon M, Mazaux JM, Barberger-Gateau P, Commenges D, Leteneur L,Orgogozo JM (1992) Occupation during life and memory performance in nondemented French elderly community residents. Neurology 42: 1697-1701. 13-David H. D . Zhou John Y. J. Wang Jing cheng Li. Juan Deng. Changyue Gao. Man’e Chen. Study on frequency and preditors of dementia after ischemic stroke. J Neuron(2004)251: 421-427. 14-Desmond DW, Moroney JT, Paike MC, Sano M, Mohr JP, Aboumatar S, Tseng Cl, Chan S, Williams JB, Remien RH, Hauser WA, Stern Y (2000) Frequency and clinical determinants of demenia after ischemic stroke. Neurology 54: 1124-1131. 15-Desmond DW, Moroney JT, Sano M, Stern Y (2002) Incidence of dementia after ischemic stroke. Results of a longitudinal study. Stroke 33: 2254-2262. 16-Ferro J Hyperacute cognitive stroke syndrome. J Neurol 2001;248: 481-489. 17-Folstein MF, Folstein S, McHugh RP. “Mini-Mental State”: apractical method for grading the cognitive state of patients for the clinician. Jpsychiatric Research.1975;12:189-198.
18-Gorelick PB, Brody J, Cohen D, Freels S, Levy P, Dollear W, Forman H, Harris Y(1993) Risk factors for dementia asssociated multiple cebreral infarcts. A case- control analysis in predominantly African- American hospital- based patients. Arch neurol 50: 714-720. 19-Hebert R, Pasquier F, Durieu I, et al.(1995). Epidemiology of vascular dementia. Neuroepidemiology,14:240-257. 20-Henon H, Durieu I, Guerouaou D, Lebert F, Pasquier F, Leys D(2001). Postroke Dementia: incidence and relationship to prestroke cognitive decline. Neurology 57: 1216-1222. 21-Inzitari D, Di Carlo A, Pracucci G, Lamassa M, Vanni P, Romanelli M, Spolveri S, Adriani P, Meucci I, Landini G, Ghetti A (1998) Incidence and determinants of poststroke dementia as defined by an impormant interview method in a hospital-based stroke registry. Stroke 29:2087-2093. 22- Kokmen E, Whisnant JP, O’Fallon WM, Chu CP, Beard CM, (1996) Dementia after ischemic stroke: a population-based study in Roshester, Minnesota (1960-1984). Neurology 46: 154-159. 23- Ladurner G, Iliff LD, Lechner H (1982) Clinical factors associated with dementia in ischaemic stroke. J Neurol Neurosurg Psychiatry 45: 97-101. 24-Leys D, Erkinjuntti T, Desmond DW et al. Vascular dementia : the role of cebreral infarcts. Alzheimer Dis Assoc Disord 1999; 13(S3): S38-S48. 25-Lobo P, Saz G, MarcosJL,Dia, De-la-Camara Cuûa(1995) The prevalence of dementia and depression in the elderly community in a southern European population. The Zaragoza study. Arch Gen Psychiatry 52:497-506. 26-Lobo A, Launer LJ, Fratiglioni L, et al. Prevalence of dementia and major subtypes in Europe, a collaborative study of population-based cohort. Neurology.200;54:S4-S9. 27-Longstreth WT Jr, Manolio T, Arnold A et al, for the Cardiovascular Health Study Collaborative Research Group. Clinical correlates of white matter fidings on cranial magnetic resonance imaging of 3301 elderly people: the Cardiovascular Health Study. Stroke 1996; 27:1274-1282. 28- Mishkin M, Appenzeller T (1987) The anatomy of memory. Sci Am 256: 80-89. 29-Orgogozo JM, Fabrigoule C, Amieva H and Dartigues JF. Prediction and early Diagnosis of Alzheimer’s disease with simple neurological test. Int J Geriatr Psychopharmacol, 2000; 60- 67. 30-Paykel Es, Brayne C, Huppert FA, GillC, Barkeley Cuûa, Gehlhaar E, Beardsall L, Girling DM , Pollitt P, O’Connor D (1994) Incident of dementias in a population older than 75 years in the united Kingdom. Arch Gen Psychiatry 51:325-332. 31- Pasquier F, Leys D (1997). Why are stroke patients prone to develop dementia? Journal of neurology, 244, 135-142. 32-Pasquier F, Leys D, Schenltens Ph(1998). The influence of coincidental vascular pathology on symtomatology and course of Alzheimer’s disease. Journal of Neural Transmission, (Suppl) 53, 117-127. 33-Paquid study Website: www.healthandage.net/html/min/paquid/entrance.html. 34- Pohjasvaara T, Erkinjuntti T, Ylikoski R, Hietanen M, Vataja R, Kaste M (1998) Clinical determinants of post-stroke dementia. Stroke 29: 75-81. 35-Roman GC, Tatemichi TK, Erkinjuntti T et al (1993). Vascular dementia: diagnostic criteria for research studies. Report of the NINDS-AIREN International Workshop. Neurology,43:250-260. 36-Seshadri S, Beiser A, Selhub J et al. Plasma homocysteine as a risk factor for Dementia and Alzheimer’s disease. N Engl J Med 2002; 346:476-483. 37-Stern Y, Albert S, Tang MX, Tsai WY (1999) Rate of memory decline in AD is related to education and occupation: cognitive reserve? Neurology 53: 1942-1947. 38-Stern Y, Alenxander GE, Prohovnik I, Mayeux R (1992) Inverse relationship between education and parietotemporal perfusion deficit in Alzheimer’s disease. Ann neurol 32:371-375.
39- Tatemichi TK , Desmond DW, Mayeux R, Paik M, Stern Y, Sano M, Remien Rh, Williams JB, Mohr JP, Hauser WA (1992) Poststroke dementia: baseline frequency, risks, and clinical features in a hospitalized cohort. Neurology 42: 1185-1193. 40- Tatemichi TK , Desmond DW, Paik M, Figueroa M, Gropen TI, Stern Y, Sano M, Remien R, Williams JB, Mohr JP (1993) Clinical determinants of dementia related to stroke. Ann Neurol 33: 568- 575. 41-Tatemichi TK ,Foulkes MA, Mohr JP, Hewitt JR, Hier DB, Price TR, Wolf PA(1990) Dementia in stroke survivors in the Stroke Data Bank cohort. Prevalence, incidence, risk factors, and computed tomographic findings. Stroke 21:858-866. 42-Tatemichi TK , Desmond DW, Stern Y, Sano M, Mayeux R, & Andreuw H (1992) Prevalence of dementia after stroke depends on diagnostic criteria. Neurology 42, 413. 43-Tatemichi TK, Paik M, Bagiella E, Desmond DW, Pirro M & Hanzawa LK(1994a). Dementia after stroke is a predictor of long- term survival. Stroke,25,1915-1919. 44- Tatemichi TK, Paik M, Bagiella E et al.(1994b). Risk of Dementia after stroke in a hospitalized cohort: result of a longitudinal study. Neurology,44,1885-1891. 45-Zazzo R. Test des deux barrages (Test of double cancellation). Actualiteùs neurologiques et psychologiques vol. Neuchaâtel: Delachaux et Nestleù, 1974. 46-Zhou HD, Deng J, Li JC, Wang YJ, Zhang M, He HB(2003)Study of the relationship between cigarette smoking, alcohol drinking and cognitive impairment among elderly people in China. Age Aging 32:205-210. 47-Ween JE, VerfaellieM, Alexander MP(1996)Verbal memory function in mild aphasia. Neurology 47:795-801.