Sự hình thành của tập tính xã hội

ủ ậ

ự

ộ S hình thành c a t p tính xã h i

1. Do ti p xúc

ế

(cid:0) Các cá th cùng loài t p h p l

ợ ạ ể ậ i.

Ví d : ụ

ầ ố ộ ậ ể ự ể ế Cá th đ c và cá th cái ban đ u s ng đ c l p sau đó ti n hành ghép đôi.

2. Do di truy nề

ể ệ ậ ẩ ầ ả ồ Linh c u, chó sói,… t p trung thành b y đ tăng hi u qu săn m i.

(cid:0) ự ủ ể ơ ể ộ ậ ừ phôi thành c th đ c l p và t cá

ể ừ S phát tri n c a cá th t ữ ể ạ ể ể ả th đó có th làm n y sinh nh ng th tr ng khác.

ụ ẽ ắ ừ ộ ộ ộ Ví d : Ong b p cày, ong bò v ,… t m t ong chúa đã hình thành m t xã h i.

(cid:0) ệ ế ạ ố ố ố ẹ M i quan h huy t th ng b m con cái t o thành gia đình

ụ Ở ưở ộ ở ồ ng, m t gia đình bao g m b m và các con linh tr ề ứ nhi u l a

3. Do phân hoá

ố ẹ ớ ậ ợ ộ Ví d : ổ tu i khác nhau, các gia đình t p h p thành m t đàn l n.

ổ ứ ể ế ộ m i khi phát tri n đ n m t m c nào đó thì x y ra hi n t

ầ ươ ươ ừ ộ ầ ổ ố m t đàn ban đ u tách ra thành hai đàn g n t ệ ượ ng ề ng nhau v ả ng đ

T ong hay t chia đàn, t ể ố s cá th .

ộ ượ

ậ

ệ ư ế

T p tính xã h i đ

c liên h nh th nào ố

ệ ạ ộ ượ ạ

ề ậ ở ộ ứ ế ệ ậ ế c t o ra b i nhi u liên h khác nhau, t o nên m i liên k t ể ợ ệ ậ đ ng v t phát tín hi u, đ ng v t nh n tín hi u, ti p thu, đáp ng đ h p

ố ố ậ T p tính xã h i đ ữ ộ gi tác hay ch ng đ i.

ệ ằ ọ 1. Liên h b ng các tác nhân hóa h c

ề ế ụ t ta hoocmon sinh d c hay

ậ Nhi u loài đ ng v t, nh t là côn trùng ti ẫ ộ ể ấ pheromon đ h p d n gi ấ ớ i tính.

ụ ườ ế ấ t có tác d ng đá

ồ ấ nh d u đ ậ ạ ấ ổ ỏ ạ giúp đ ng lo i nh n ra nhau, ồ ng đi ki m ăn, đánh d u cho đ ng đánh d u vùng lãnh th , răn

ấ ế Ch t ti ạ lo i kh i l c, đe k thùẻ ,…

Ví d :ụ

(cid:0) Ong m t th ti ậ

ợ ế ấ ẫ ụ ể ướ ề ổ ẫ t ra ch t d n d đ h ng d n bày ong bay v t .

ủ ậ ả ể ọ

ướ ư ố ượ ề ể ể ề Gypsy có th dùng đ đi u ng qua

(cid:0) Pheromone c a b Nh t b n, b m đêm khi n nhi u hành vi khác nhau nh theo dõi, ki m soát s l vi c k t đôi và đ tr ng.

ể ệ ế ẻ ứ

ấ ẫ ạ t ra ch t Bombykol đ h p d n b n tình.

ắ ạ

ằ ở

(cid:0) T m ti ế Các nhà nghiên c uứ ằ ể ộ ạ ọ ế ủ c a Đ i h c Tokyo đã ch t o m t lo i robot 2 bánh và s p x p đ m t ể ự Bombyx mori), đi u khi n b ng cách ề ướ con sâu b m, ư ố ả ầ gu ng chân trên qu c u b ng nh a xoay đ c, gi ng nh viên bi bên ộ trong chu t máy tính.

ể ấ ế ạ ộ ằ đây là t m đ c ( ự ượ ằ ồ

ụ ệ ằ

ả ầ ẫ ấ ấ ể ỏ ữ c giao nhi m v lèo lái qu c u thông ụ ng h m gió dài 1.800mm đ n đi m đang t a ra ch t h p d n sinh d c

ầ ằ ượ ướ Nh ng con b m t m này đ ế ườ qua đ ủ ướ c a b m t m cái.

ườ ắ ầ c g n vào đ

ạ Hai qu t gió đ ụ ượ ng kính 40mm đ ằ ế ướ ườ ượ ặ ể ể ng h m đ chuy n c đ t trên robot, theo báo

mùi có tách d ng kích thích đ n b m t m đang đ cáo trên Bioinspiration and Biomimicry.

ự ề ể ằ ộ ế Toàn b 14 con b m t m đ c đ u đã đi u khi n thành công robot đ n

https://dieula.com/2017/04/saubuomdieukhienrobot/

ủ ề ướ ẫ ờ ơ ỏ n i t a ra mùi c a con cái, theo NBC News d n l i các chuyên gia

(cid:0) Ch n, c y v n, c y vòi,… dùng n

ầ ằ ầ ồ ướ ể ể ổ ủ ấ c ti u đ đánh d u lãnh th c a

chúng.

ộ

ộ ị ữ ậ ộ

(cid:0) Pheromone báo đ ng (Alarm pheromones): M t vài loài khi b t n công ế ấ ở ộ b i đ ng v t ăn th t, m t vài loài ti t ra nh ng h p ch t bay h i đ các ệ ừ i (nh thành viên khác bay đi (nh

http://chemvn.com/archive/index.php/t3176.html

ư ở ư ở ợ ặ ụ ạ con r p v ng) ho c t ị ấ ơ ể ong) l

ệ ằ ơ ọ 2. Liên h b ng xúc giác, tác nhân c h c

ộ ằ

, giác quan ph bi n ự ằ ở ề ặ ơ ể ế ế ậ Nhi u loài đ ng v t nh n tín hi u b ng xúc giác ng n m ổ ế ở ệ ớ b m t c th ti p xúc tr c ti p v i

ậ ư ậ ề ườ ộ ề nhi u đ ng v t, th ườ ng nh da, râu, ria mép,… môi tr

ở ọ ộ ọ ng bên cá có ý nghĩa quan tr ng trong cu c ch i nhau

ơ C quan đ ữ ườ ự ể gi a cá đ c đ tranh cá cái .

ưỡ ắ ọ ồ ỳ ị ị ư ạ i (r n, k đà) có vai quan tr ng giúp đ nh v con m i cũng nh b n

http://tinhhoa.net/41875giaimahientuongluoiranxelamdoi.html

tình trong mùa sinh s n.ả

ầ ự ạ ớ

ặ ấ ủ ắ ấ ậ ơ ể ế ộ ế ể ả ế ắ ậ ấ ớ Ph n c th ti p xúc tr c ti p v i m t đ t c a r n r t nh y v i các ớ i rung đ ng; vì th r n có th c m nh n th y các con v t khác đang t

ẹ ệ ấ ộ

ằ ầ g n b ng cách phát hi n các rung đ ng nh nh t trong không khí hay ặ ấ trên m t đ t.

Ví d :ụ

ủ ầ ở ự ạ ị

ẹ ạ Ở ự ậ ầ ố ự Cá gai cái ch đỉ ẻ khi b kích thích b i s va ch m nh nhàng c a đ u cá cá Thè be đ c cũng có t p tính ch m đ u vào đuôi cá

ể đ c vào g c đuôi. ẻ cái đ thúc đ .

ẽ ắ

ự ẽ ơ ặ ồ ụ ự ặ cá Vây chân, khi cá vây chân đ c g p con cái, nó s c n vào b ng ơ ể

Ở ắ ủ ạ c a b n tình r i bám ch t. Sau cú c n, cá đ c s b m tình trùng vào c th cá cái.

ắ R n đ c

ắ ể ự và r n cái tìm nhau ghép đôi. Chúng th ướ ạ

ấ

ứ ệ ượ ằ ấ ữ ướ ẫ ộ ườ ng theo sát bên ặ ơ ể ầ c c th lên ho c ồ ng này là giao hoan, g m c khi

ự nhau, cùng di chuy n, va ch m, d ng đ ng ph n tr ọ ọ qu n l y nhau. Trong sinh h c g i hi n t ủ ụ nh ng hành đ ng mang tính th t c nh m kích thích l n nhau tr giao ph i.ố

http://www.tinmoi.vn/kyladoirandocxoanquaygiuaduong011321697.html

ắ ệ ượ ể ậ R n ráo (

Ptyas korros) có hi n t ụ ộ ấ ắ ả ộ ộ ắ ự ng giao hoan t p th , 4 5 r n đ c thành m t đám, cu n l y nhau trong kho ng 10

ở bám theo m t r n cái, t phút trên cây.

ệ ằ 3. Liên h b ng âm thanh

ộ ệ ạ ồng lo iạ

ậ ử ụ ộ ộ ậ Đ ng v t s d ng các lo i âm thanh làm tín hi u thông tin cho đ trong xã h i đ ng v t.

Ti ng kêu g i b n

Thông báo có th c ănứ

ọ ạ ế

Đe doạ

ữ ệ liên h trong đàn

ẻ ộ Báo đ ng k thù

ổ

ặ ườ ờ ớ ừ ề ộ ườ ứ ụ ưng cho loài và ít nhi u thay đ i theo th i gian, theo hoàn ả ng đ khác nhau ng v i t ng hoàn c nh ng.Tác d ng c

ế Ti ng kêu đ c tr ả c nh môi tr ụ ể . c th

Ví d :ụ

ừ ỗ ở ế ổ ở ạ th bi n đ i l

Gián gió Madagascar phát ra âm thanh t ế ể ụ ứ đo n th 4 ồ ề ủ c a b ng. Chúng có th phát ra nhi u ti ng gáy khác nhau, bao g m âm

ạ ưở ả ở ớ ấ ng thành và u trùng l n; âm gây h n,

ễ ỉ ự ơ ưở nhi u lo n, s n sinh b i gián tr ố ạ tán t nh và giao ph i t o ra b i gián đ c tr ấ ng thành.

ả ơ Trong đàn chim di trú th

ấ ị ả ộ ữ ườ i sau m t kho ng nh t đ nh đ gi ề ng phát ra nh ng âm thanh đ n gi n , đ u đ i hình bay trong ể ữ ậ ự ộ tr t t

ề ậ ạ đ u l p l đàn.

ừ ể ơ ị ớ Gà r ng, s n ca, bách thanh dùng âm thanh đ xác đ nh ranh gi i vùng

làm t .ổ

ặ ứ ế

ậ ọ ợ ặ

ả ố ả ị ự ể ậ ấ ố

ể ệ Voi khi ho ng s ho c t c gi n thì rít lên, ti ng khàn khàn là th hi n ẹ ế ự s mong mu n ho c voi con g i m , ti ng kêu kéo dài là khi vui thích, ế ti ng lanh l nh phát ra qua vòi, đ p vòi xu ng đ t bi u th s không hài lòng.

ớ ầ ố ằ ng thông tin cho nhau b ng âm thanh v i t n s cao

ớ ạ ủ ướ ườ Cá voi, cá heo th t gi ườ i h n thính giác c a con ng v i.

ị ệ ằ 4. Liên h b ng th giác

Trong tín hi u c a th giác đ

ị ậ ồ ử ộ

ắ ố ượ ử ụ ở ộ c s d ng ậ ộ th và màu s c. M t giúp đ ng v t sáng t đ ng v t g m các c đ ng, ướ ắ c, àu s c, kích th i, m

ệ ủ ư ế ắ t ầ ự ậ ự ạ hình d ng s v t, c ly xa g n

Nh m t, chúng tìm th c ăn, n

ứ ướ ể ế ậ ố ạ c u ng, nh n ra b n tình đ k t đôi

ờ ắ ả ẻ sinh s n, k thù.

Nh ng loài không x

ữ ể ườ ng s ng có th giác phát tri n cũng th ng có

ươ ắ ặ ỡ ư ệ ố ướ ị ồ màu s c s c s nh nh n, b m, chu n chu n ồ ,…

Ví d :ụ

ạ ứ Loài ong đ

ả ử ụ ươ ự ng pháp t

ậ ườ ặ

ườ ể

ứ ả

ữ ặ ượ c v i các y u t

ướ ậ ớ ấ ể ậ

ể ệ ờ

ặ ơ ả ặ ớ ặ ủ ượ ậ c ch ng minh là có kh năng nh n d ng khuôn m t c a ậ ươ ừ ng t mà t ng cá nhân, th m chí chúng còn s d ng các ph ạ ạ ậ ể ườ ng làm đ nh n d ng khuôn m t. Các con ong nh n d ng i th con ng ẫ ư ộ ạ ớ ượ ẻ ạ ng k và hình d ng nh m t d ng khuôn m u và có th nh đ c các đ ặ ớ ấ ẫ c cung c p th c ăn v i hình nh khuôn m t các khuôn m u này. Khi đ ố ế ế ố không liên quan đ n khuôn m t, các và nh ng c c n ặ ọ nhà sinh h c nh n th y loài côn trùng này có th nh n ra các khuôn m t ậ ớ ộ t các v i đ chính xác cao. Theo th i gian, chúng th m chí có th phân bi ứ ạ . khuôn m t đ n gi n v i các khuôn m t ph c t p

ự ấ ộ ề ả ệ S xu t hi n “b áo c ướ ở i” ụ nhi u loài vào mùa sinh s n: cá cóc b ng

hoa (Paramesotriton deloustaliI), Sa giông mào (Tritutus cristatus).

Ở ự ả ườ ẽ ữ cá nóc trong mùa sinh s n, cá óoc đ c th ng v nh ng ho ti ạ ế ặ t đ c

ề ể ắ s c trên n n cát đ thu hút con cái.

(clip cá nóc nh t)ậ

ệ ằ 5. Liên h b ng t ư ế th

Nhi u loài đ ng v t phát tín hi u cho đ ng lo i b ng t

ạ ằ ệ ề ậ ộ ồ ư ế th .

Ví d :ụ

ệ ắ ươ ứ ế ộ

ữ ồ

ứ ắ ế ỉ ầ ệ

ở ề ệ l ứ ạ Ch c n nhìn góc và h t chúng nên bay v h

ữ ể ữ ề ơ ể ủ Vũ đi u l c c th c a ong là m t ph ạ ế đ n m c đáng kinh ng c. Khi nh ng con ong ki m m i quay tr ộ chúng l c thân theo m t vũ đi u khá ph c t p. ể ế ắ l c ong tr v , nh ng con ong khác có th bi nào và bay bao xa đ có th t ả ng th c giao ti p hi u qu ở ạ ổ i t , ướ ng ề ướ ng ậ c nh ng bông hoa có nhi u m t. ể ớ ượ i đ

ệ ả (Clip tín hi u cu ong 1’45s – 2’15s)

ỉ ở ậ ể ệ ẳ ấ ả Chó sói, kh b c đ ng c p cao th hi n tình c m có tính thông báo

ử ộ ằ ặ ặ ẩ ho c răn đe b ng nét m t, nhe rang, c đ ng tai hay ve v y đuôi.

ề ư ế ớ ỗ Ng ng xám v i nhi u t th thông tin:

ư ế ứ ẳ ộ ỗ ươ ề ổ A: T th báo đ ng, ng ng đ ng th ng, v n cao c nhìn v phía có

ệ ấ tín hi u t n công.

ạ ừ ố ươ ổ ỏ ướ B: Mu n đe do t ỗ xa ng ng v n c , m h ng lên trên.

ạ ấ ổ ư ầ ạ ế ẩ ị ẩ ỗ C: Chu n b tác chi n, ng ng h th p c nh ng đ u l i ng ng lên.

ư ế ữ ấ ẫ ắ D: T th mâu thu n gay g t gi a t n công và rút lui.

ư ế ể ệ ẹ ữ ấ ẫ Đ: T th th hi n mâu thu n nh gi a t n công và rút lui.

ư ế ưỡ E: T th l ng l ự .

ư ế ự ặ G: T th phòng ng , dè d t.

ế H: Ti p xúc.

ế ớ ẻ ị I: Ti n t i k đ ch

ư ế ệ ẳ ấ ộ ọ ố Các t ể ệ th chu t ch i nhau th hi n m i quan h đ ng c p

ụ ẽ ằ ụ ộ

ệ ự I: Hàng ph c: m t các th bi u hi n s hàng ph c s n m , m t bên ở ể ể ắ ộ ạ ầ ố ủ ấ thân , đ u nghiêng ch m đ t, m t hé m nhìn đ i th .

ườ ể ị ố ư ụ II: Rúc s n: bi u hi n s hàng ph c nh ng tránh đ b đ i ph ươ ng

ườ ươ ể ấ t n công, nó rúc vào s ệ ự ố n đ i ph ng.

III: Gi ề ế ố

ươ ươ ế ấ

ắ ơ ộ ứ ấ th s n sàng chi n đ u: chu t đ ng trên hai chân sau, m t h i ệ ể ạ ng và phát ra ti ng kêu đe do , bi u hi n ố ấ ng không t n ỏ ế ế ữ ế ẵ ươ quay v phía sau nhìn đ i ph ấ ế ẵ s n sàng chi n đ u n u đ i ph ộ ứ công thì chu t đ ng t ế ố ng t n công. N u đ i ph ộ ư ế th này cho đ n khi chu t kia b đi.

ặ ố ộ ơ

ả ờ ặ ớ ư ế ẵ th s n sàng nh y b vào đ i th , đ ng th i kêu rít do

ủ ồ ế ắ ộ ẳ IV: M t đ i m t: hai chu t nhìn th ng vào nhau, xù lông, thân h i lui ạ ổ ố ế ế ệ t, cho đ n khi m t con y u

ề v phía sau v i t ạ n t, sau đó hai con xông vào c n xé quy t li ế ỏ th b đi.

ệ ả ấ ủ 7. B n ch t c a tín hi u

ề ả ư ế

ế Cho đ n nay ng ệ i ta ch a bi ậ ệ ủ

ộ ợ ỉ

ơ ả ứ ắ ề ấ ủ ườ t nhi u v b n ch t c a tín hi u trong ộ ề ườ ộ ộ ng thì cách truy n tin c a đ ng quan h xã h i đ ng v t.Thông th ậ ệ ố ườ ả v t cũng đ n gi n.Trong đa s tr ng h p, m t tín hi u cũng ch gây ư ộ ứ ộ m t ph n ng t c kh c nh m t kích thích ngoài nào đó.

ụ ấ ế ể ả ộ ộ

ư ắ ậ ứ Ví d : M t con mòng bi n trong đàn c t ti ng kêu báo đ ng, c đàn l p t c đ a m t quan sát xung quanh.

ả ặ ặ ạ ự ộ ố ầ ng s kích thích ph i l p đi, l p l ệ ể i m t s l n đ tích lũy hi u

ườ qu .ả

ụ ạ ố

ượ ể ố Ví d : Không ph i b t k l n nào gà tr ng ch y xung quanh gà mái cũng có th kích thích đ ả ấ ỳ ầ ị c gà mái ch u cho giao ph i.

Trong quan h xã h i đ ng v t cũng có nh ng tín hi u làm ng ng đáp

ộ ộ ữ ừ ệ ệ ậ

ng.ứ

ụ ể ả ự ả ổ

ậ

ệ ổ ủ ữ ư ế ặ ệ ự ấ Ví d : Đ b o v lãnh th , chim đ c t n công c chim đ c và chim mái xâm ộ ấ ự ỏ ị ữ nh p vào lãnh th c a nó. Nh ng chim mái khi b chim đ c t thái đ t n ự ậ t làm nguôi gi n chim đ c. th đ c bi công thì chúng có nh ng t

M i liên h th

ệ ườ ố ứ ạ ng ph c t p.

ụ ệ ử ụ ệ

ự ả ề ổ ủ ẻ ạ ứ ể ậ ổ ộ ỳ ạ ạ ổ Ví d : Chim đ c b o v lãnh th , do n t hàng xóm, thì tín hi u s d ng có th thay đ i nhi u m c, tu theo đ xâm nh p lãnh th c a k l .

ườ ứ ạ ẽ ợ ơ ố ố Trong tr ng h p, khoe m hôn ph i thì tình hu ng còn ph c t p h n.

ụ Ở ế ế ế

ầ ẽ ỏ ể ự ư

ừ ị ự ệ ọ ch nhái, ti ng kêu là tín hi u g i cái, khi con cái đ n g n, con đ c Ví d : ả ầ ậ ứ ấ l p t c ôm l y. Có khi chúng ôm nh m c cá th đ c, nh ng s b ra ngay ầ ệ ế n u có tín hi u gì khác t con b ôm nh m đó.