S hình thành c a t p tính xã h iự ủ ậ ộ
1. Do ti p xúcế
Các cá th cùng loài t p h p l i.ể ậ ợ ạ
Ví d : ụ
Cá th đc và cá th cái ban đu s ng đc l p sau đó ti n hành ghép đôi.ể ự ể ầ ố ộ ậ ế
Linh c u, chó sói,… t p trung thành b y đ tăng hi u qu săn m i.ẩ ậ ầ ể ệ ả ồ
2. Do di truy nề
S phát tri n c a cá th t phôi thành c th đc l p và t cáự ể ủ ể ừ ơ ể ộ ậ ừ
th đó có th làm n y sinh nh ng th tr ng khác.ể ể ả ữ ể ạ
Ví d : Ong b p cày, ong bò v ,… t m t ong chúa đã hình thành m t xã h i.ụ ắ ẽ ừ ộ ộ ộ
M i quan h huy t th ng b m - con cái t o thành gia đìnhố ệ ế ố ố ẹ ạ
Ví d : linh tr ng, m t gia đình bao g m b m và các con nhi u l aụ Ở ưở ộ ồ ố ẹ ở ề ứ
tu i khác nhau, các gia đình t p h p thành m t đàn l n.ổ ậ ợ ộ ớ
3. Do phân hoá
T ong hay t m i khi phát tri n đn m t m c nào đó thì x y ra hi n t ng ổ ổ ố ể ế ộ ứ ả ệ ượ
chia đàn, t m t đàn ban đu tách ra thành hai đàn g n t ng đng nhau v ừ ộ ầ ầ ươ ươ ề
s cá th .ố ể
T p tính xã h i đc liên h nh th nàoậ ộ ượ ệ ư ế
T p tính xã h i đc t o ra b i nhi u liên h khác nhau, t o nên m i liên k tậ ộ ượ ạ ở ề ệ ạ ố ế
gi đng v t phát tín hi u, đng v t nh n tín hi u, ti p thu, đáp ng đ h pữ ộ ậ ệ ộ ậ ậ ệ ế ứ ể ợ
tác hay ch ng đi.ố ố
1. Liên h b ng các tác nhân hóa h cệ ằ ọ
-Nhi u loài đng v t, nh t là côn trùng ti t ta hoocmon sinh d c hayề ộ ậ ấ ế ụ
pheromon đ h p d n gi i tính.ể ấ ẫ ớ
-Ch t ti t có tác d ng đáấ ế ụ nh d u đng đi ki m ăn, đánh d u cho đngấ ườ ế ấ ồ
lo i kh i l c,ạ ỏ ạ giúp đng lo i nh n ra nhau,ồ ạ ậ đánh d u vùng lãnh th , rănấ ổ
đe k thùẻ,…
Ví d :ụ
Ong m t th ti t ra ch t d n d đ h ng d n bày ong bay v t . ậ ợ ế ấ ẫ ụ ể ướ ẫ ề ổ
Pheromone c a b Nh t b n, b m đêm ủ ọ ậ ả ướ Gypsy có th dùng đ đi uể ể ề
khi n nhi u hành vi khác nhau nh theo dõi, ki m soát s l ng quaể ề ư ể ố ượ
vi c k t đôi và đ tr ng. ệ ế ẻ ứ
T m ti t ra ch t Bombykol đ h p d n b n tình.ằ ế ấ ể ấ ẫ ạ Các nhà nghiên c uứ
c a Đi h c Tokyo đã ch t o m t lo i robot 2 bánh và s p x p đ m tủ ạ ọ ế ạ ộ ạ ắ ế ể ộ
con sâu b m, đây là t m đc (ướ ở ằ ự Bombyx mori), đi u khi n b ng cáchề ể ằ
gu ng chân trên qu c u b ng nh a xoay đc, gi ng nh viên bi bênồ ả ầ ằ ự ượ ố ư
trong chu t máy tính.ộ
Nh ng con b m t m này đc giao nhi m v lèo lái qu c u thôngữ ướ ằ ượ ệ ụ ả ầ
qua đng h m gió dài 1.800mm đn đi m đang t a ra ch t h p d n sinh d cườ ầ ế ể ỏ ấ ấ ẫ ụ
c a b m t m cái.ủ ướ ằ
Hai qu t gió đng kính 40mm đc g n vào đng h m đ chuy nạ ườ ượ ắ ườ ầ ể ể
mùi có tách d ng kích thích đn b m t m đang đc đt trên robot, theo báoụ ế ướ ằ ượ ặ
cáo trên Bioinspiration and Biomimicry.
Toàn b 14 con b m t m đc đu đã đi u khi n thành công robot đnộ ướ ằ ự ề ề ể ế
n i t a ra mùi c a con cái, theo NBC News d n l i các chuyên giaơ ỏ ủ ẫ ờ
https://dieula.com/2017/04/sau-buom-dieu-khien-robot/
Ch n, c y v n, c y vòi,… dùng n c ti u đ đánh d u lãnh th c aồ ầ ằ ầ ướ ể ể ấ ổ ủ
chúng.
Pheromone báo đng (Alarm pheromones): M t vài loài khi b t n côngộ ộ ị ấ
b i đng v t ăn th t, m t vài loài ti t ra nh ng h p ch t bay h i đ cácở ộ ậ ị ộ ế ữ ợ ấ ơ ể
thành viên khác bay đi (nh con r p v ng) ho c t l i (nh ong)ư ở ệ ừ ặ ụ ạ ư ở
http://chemvn.com/archive/index.php/t-3176.html
2. Liên h b ng xúc giác, tác nhân c h cệ ằ ơ ọ
-Nhi u loài đng v t nh n tín hi u b ng xúc giácề ộ ậ ậ ệ ằ , giác quan ph bi n ổ ế ở
nhi u đng v t, th ng n m b m t c th ti p xúc tr c ti p v iề ộ ậ ườ ằ ở ề ặ ơ ể ế ự ế ớ
môi tr ng nh da, râu, ria mép,…ườ ư
-C quan đng bên cá có ý nghĩa quan tr ng trong cu c ch i nhauơ ườ ở ọ ộ ọ
gi a cá đc đ tranh cá cáiữ ự ể .
-L i (r n, k đà) có vai quan tr ng giúp đnh v con m i cũng nh b nưỡ ắ ỳ ọ ị ị ồ ư ạ
tình trong mùa sinh s n.ả
http://tinhhoa.net/41875-giai-ma-hien-tuong-luoi-ran-xe-lam-doi.html
-Ph n c th ti p xúc tr c ti p v i m t đt c a r n r t nh y v i cácầ ơ ể ế ự ế ớ ặ ấ ủ ắ ấ ạ ớ
rung đng; vì th r n có th c m nh n th y các con v t khác đang t iộ ế ắ ể ả ậ ấ ậ ớ
g n b ng cách phát hi n các rung đng nh nh t trong không khí hayầ ằ ệ ộ ẹ ấ
trên m t đt.ặ ấ
Ví d :ụ
Cá gai cái ch đỉ ẻ khi b kích thích b i s va ch m nh nhàng c a đu cáị ở ự ạ ẹ ủ ầ
đc vào g c đuôi. cá Thè be đc cũng có t p tính ch m đu vào đuôi cáự ố Ở ự ậ ạ ầ
cái đ thúc đ.ể ẻ
cá Vây chân, khi cá vây chân đc g p con cái, nó s c n vào b ngỞ ự ặ ẽ ắ ụ
c a b n tình r i bám ch t. Sau cú c n, cá đc s b m tình trùng vào c thủ ạ ồ ặ ắ ự ẽ ơ ơ ể
cá cái.
R n đcắ ự và r n cái tìm nhau ghép đôi. Chúng th ng theo sát bênắ ườ
nhau, cùng di chuy n, va ch m, d ng đng ph n tr c c th lên ho cể ạ ự ứ ầ ướ ơ ể ặ
qu n l y nhau. Trong sinh h c g i hi n t ng này là giao hoan, g mấ ấ ọ ọ ệ ượ ồ
nh ng hành đng mang tính th t c nh m kích thích l n nhau tr c khiữ ộ ủ ụ ằ ẫ ướ
giao ph i.ố