Tác động của đầu tư trực tiếp nước ngoài đến năng suất doanh nghiệp nội địa ngành công nghiệp nhẹ Việt Nam giai đoạn 2006-2015

Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2018. ISBN: 978-604-82-2548-3

399

TÁC ĐỘNG CỦA ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI

ĐẾN NĂNG SUẤT CỦA DOANH NGHIỆP NỘI ĐỊA

NGÀNH CÔNG NGHIỆP NHẸ VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2006 - 2015

Nguyễn Thùy Trang

Khoa Kinh tế và quản lý - Trường Đại học Thủy lợi, email: trangnt@tlu.edu.vn

1. GIỚI THIỆU CHUNG

Sách báo nghiên cứu đã nhận diện bốn

kênh lan tỏa mà FDI có thể tác động tới

doanh nghiệp ở nước tiếp nhận, đó là: lan tỏa

ngang, lan tỏa dọc, lan tỏa xuôi và lan tỏa

ngược cung.

Lan tỏa ngang là ảnh hưởng của doanh

nghiệp FDI đến đối thủ nội địa cùng ngành.

Tác động tích cực đạt được thông qua di

chuyển lao động từ doanh nghiệp FDI tới

doanh nghiệp trong nước, khả năng bắt chước

công nghệ hoặc cạnh tranh gay gắt buộc

doanh nghiệp nội phải cải tiến công nghệ

(Aitken & Harrison, 1999). Tuy nhiên, “chảy

máu chất xám” (Blalock & Gertler, 2004),

gia tăng tiền công mà không coi trọng cải

thiện năng suất hay hạn chế chuyển giao

công nghệ lại gây tác động âm tới năng suất

của các doanh nghiệp nội địa trong ngành.

Lan tỏa ngược xảy ra khi doanh nghiệp FDI

mua hàng hóa từ nhà cung cấp trong nước. Tri

thức chuyển giao từ khách hàng nước ngoài,

những yêu cầu cao về chất lượng, thời hạn

cung cấp ,v.v. tạo động cơ cho nhà cung cấp

nội địa áp dụng công nghệ, quản lý sản xuất tốt

hơn, từ đó nâng cao năng suất (Smarzynska,

2004). Tuy nhiên, nếu không đáp ứng yêu cầu,

doanh nghiệp FDI mua nguyên liệu từ nước

ngoài thì sẽ không có ảnh hưởng lan tỏa ngược,

thậm chí ảnh hưởng âm.

Lan tỏa xuôi tạo ra khi FDI cung cấp đầu

vào cho doanh nghiệp trong nước. Tác động

là tích cực nếu doanh nghiệp nội địa mua

nguyên liệu tốt để tạo ra năng suất cao.

Nhưng FDI sẽ gây khó khăn cho doanh

nghiệp nội nếu nguyên liệu bán giá cao hoặc

không phù hợp với địa phương (Haddad &

Harriso, 1993).

Lan tỏa ngược cung đề xuất bởi Markusen

và Venables (1999) cho biết sự hiện diện của

nước ngoài có ảnh hưởng “tạo cầu”, khuyến

khích các nhà cung cấp địa phương sản xuất

đầu vào tiêu chuẩn cao từ đó tăng sức mạnh

cho các ngành cung cấp địa phương rồi tới

các khách hàng địa phương của nó ở phía hạ

nguồn. Tuy nhiên, ảnh hưởng này có thể là

tiêu cực nếu doanh nghiệp FDI cạnh tranh

với doanh nghiệp trong nước mua hàng hóa/

dịch vụ từ các nhà cung cấp địa phương.

Trên thế giới, những nghiên cứu của Caves

(1974) về lan tỏa công nghệ từ doanh nghiệp

FDI sang doanh nghiệp nội địa ở 23 ngành sản

xuất của Úc, nghiên cứu của Blomström và

Persson (1983) với ngành sản xuất ở Mexico

chỉ ra tác động tích cực của FDI với doanh

nghiệp nội địa. Sgard (2001) sử dụng số liệu

hỗn hợp ở cấp độ doanh nghiệp ở Hungary

phát hiện ảnh hưởng dương của FDI lên TFP

thời kỳ 1992-1999. Trong khi, Aitken và

Harrison (1999) kết luận FDI có tác động tràn

tiêu cực với các doanh nghiệp ở Venezuela.

Ở Việt Nam, Nguyễn Khắc Minh và các

cộng sự (2017) đã chỉ ra ảnh hưởng tích cực

của FDI tới năng suất của các doanh nghiệp

ngành Khai khoáng giai đoạn 2000 - 2013

thông qua các kênh lan tỏa xuôi và ngược.

2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu xem xét mối tương quan giữa

năng suất doanh nghiệp nội địa ngành Công

Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2018. ISBN: 978-604-82-2548-3

400

nghiệp nhẹ và sự hiện diện của nước ngoài

trong ngành hoặc các ngành ở giai đoạn trước

và sau của chuỗi sản xuất bằng cách chỉ định

mô hình dạng sai phân bậc nhất như sau:

1 it 2 jt 3 jt

ijt

4 jt 5 jt

6 it 7 it 8 it

9 it 10 jt 11 it it jt

lnTFP fs hor for

back sback

( kl ) lc vng

size herf PCI

   

 

  

    

       

   

     

       

Biến phụ thuộc lnTFP ước lượng bằng

phương pháp ước lượng vững hàm sản xuất

kết hợp các kỹ thuật tham số và bán tham số

của Levinsohn và Petrin (2003).

itkitmitlitit kmlyTFP 





;

trong đó: it

TFP là lograrit của TFP; yit , lit ,

mit , kit lần lượt biểu thị mức logarit của đầu

ra, lao động, nguyên liệu, tư bản đối với nhà

máy i tại thời điểm t.

Các biến độc lập biểu thị kênh truyền tải

FDI: fsit thể hiện phần chia vốn của doanh

nghiệp FDI trong tổng vốn của

ngành: 





ijt

it K

fs ; horjt thể hiện lan tỏa

ngang, cho biết mức độ tham gia của doanh

nghiệp nước ngoài trong ngành

j: 









ijt

jt Y

Yfs

hor

; forjt thể hiện lan tỏa

xuôi, cho biết mức độ tham gia của doanh

nghiệp nước ngoài trong các ngành mà ngành

sử dụng đầu vào của nó có các doanh nghiệp

đang nghiên cứu:





jtjltjt horfor



(l≠j);

backjt thể hiện lan tỏa ngược, cho biết mức

độ tham gia của doanh nghiệp nước ngoài

trong các ngành mà ngành cung cấp đầu vào

cho nó có các doanh nghiệp nghiên

cứu:





ktjktjt horback



; sbackjt thể hiện

lan tỏa ngược cung, phản ánh mức độ hợp tác

giữa doanh nghiệp nước ngoài qua các nhà

cung cấp địa phương đến các khách hàng địa

phương của nó:





jtjltjt backsback



Các biến kl, lc, vng, size biểu thị đặc

trưng doanh nghiệp: mức trang bị vốn trên

đầu người, chất lượng lao động, hiệu quả thị

trường tài chính và quy mô doanh nghiệp.

Chỉ số herf đo lường sức mạnh độc quyền

trong ngành. Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp

tỉnh, PCI, phản ánh tác động của kiến trúc

thượng tầng địa phương tới doanh nghiệp.

3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu sử dụng cơ sở dữ liệu của

18.080 doanh nghiệp hoạt động trong ngành

Công nghiệp nhẹ giai đoạn 2006 – 2015.

Bảng 1. Hồi quy theo sai phân bậc nhất

Biến độc lập

dlnTFP Toàn mẫu Doanh nghiệp

nội địa

dfs 5,519*** 26,82**

(1,968) (10,69)

dhor -7,281*** -6,832***

(1,297) (1.642)

dfor -19,95*** -17,95***

(1,314) (1,678)

dback -34,71*** -32,92***

(5,235) (6,374)

dsback 10,82*** 8,820***

(1,927) (2,339)

dkl 3,70e-05*** 3,61e-05***

(4,92e-06) (5,00e-06)

dlc 0,0211*** 0,0189***

(0,000505) (0,000546)

dvng -0,146*** -0,196***

(0,0130) (0,0236)

dsize 0,0749*** 0,0618***

(0,00974) (0,0113)

dherf 0,705* 0,715

(0,402) (0,492)

dPCI -0,000194 0,00171

(0,000898) (0,00114)

Nguồn: Tính toán của tác giả dựa trên số liệu

điều tra doanh nghiệp của Tổng cục Thống kê

Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2018. ISBN: 978-604-82-2548-3

401

Kiểm định Hausman có giá trị xác suất

nhỏ hơn 0,1 chỉ ra mô hình ảnh hưởng cố định

phù hợp hơn mô hình ảnh hưởng ngẫu nhiên.

Kết quả ước lượng cho thấy cả năm biến lan

tỏa đều có ý nghĩa thống kê ở mức cao.

Thứ nhất, hệ số fs mang dấu dương cho

biết tăng phần chia vốn nước ngoài trong

tổng vốn của doanh nghiệp có khả năng thúc

năng suất của các doanh nghiệp nội địa trong

ngành Công nghiệp nhẹ.

Thứ hai, hệ số hor mang dấu âm cho thấy

ảnh hưởng lan tỏa FDI vào ngành Công

nghiệp nhẹ làm tổn hại tới năng suất của các

doanh nghiệp nội địa trong ngành. Điều này

có thể giải thích bởi hiện tượng các công

nhân giỏi sang làm việc cho doanh nghiệp

FDI, hoặc do các nhà đầu tư nước ngoài hạn

chế chuyển giao công nghệ cho các công ty

nội địa.

Thứ ba hệ số for mang dấu âm cho thấy

tác động tiêu cực từ các nhà cung cấp đầu

vào là doanh nghiệp FDI đến năng suất của

ngành Công nghiệp nhẹ. Có thể doanh nghiệp

FDI cung cấp đầu vào chất lượng tốt nhưng

bán với giá cao hoặc ít phù hợp với yêu cầu

nội địa. Kết quả là, các doanh nghiệp nội địa

không hấp thụ được các đầu vào đó để tăng

năng suất của mình. Thực tế hiện nay, ngành

Công nghiệp nhẹ ở Việt Nam trong đó có

ngành Dệt, chủ yếu vẫn sử dụng nguyên liệu

nhập khẩu từ Trung Quốc, Hàn Quốc và các

nước ASEAN.

Thứ tư, hệ số back mang dấu âm cho thấy

tác động tiêu cực từ khách hàng nước ngoài

đến năng suất ngành Công nghiệp nhẹ.

Doanh nghiệp nội địa vẫn chưa nâng cao chất

lượng đầu ra đáp ứng yêu cầu của doanh

nghiệp FDI khiến các doanh nghiệp này vẫn

sử dụng đầu vào nhập khẩu từ nước ngoài.

Điều này phản ánh đúng thực tế của Việt

Nam khi doanh nghiệp FDI chủ yếu sử dụng

nguyên liệu nhập khẩu cho hoạt động sản

xuất của mình.

Thứ năm, hệ số sback mang dấu dương

cho thấy liên kết giữa doanh nghiệp nội và

doanh nghiệp FDI đã tạo ra những tác động

tích cực nhất định đến năng suất của doanh

nghiệp nội trong các ngành sử dụng đầu vào

của ngành Công nghiệp nhẹ. Điều này cho

thấy mối liên kết khá chặt chẽ của ngành

Công nghiệp nhẹ với các khách hàng nội địa

của mình.

4. KẾT LUẬN

Bài viết tìm hiểu về mặt thực nghiệm tác

động của lan tỏa FDI đến năng suất của các

doanh nghiệp nội địa ngành Công nghiệp nhẹ.

Kết quả ước lượng cho thấy sự gia tăng

phần chia vốn nước ngoài trong tổng vốn của

ngành có khả năng thúc đẩy năng suất của

doanh nghiệp nội địa ngành Công nghiệp

nhẹ. Ngoài ra, nghiên cứu tìm thấy bằng

chứng về các mối liên kết ngang, mối liên kết

xuôi và mối liên kết ngược có tác động tiêu

cực trong khi liên kết ngược cung mang lại tác

động tích cực tới tăng trưởng năng suất của

doanh nghiệp nội địa ngành Công nghiệp nhẹ.

Nghiên cứu gợi mở các chính sách phát

triển ngành tạo cơ hội cho các doanh nghiệp

trong nước hợp tác, tiếp cận nhiều hơn với

các doanh nghiệp FDI, phát triển ngành công

nghiệp phụ trợ, tăng cường các mối liên kết

dọc giữa các ngành cung cấp và sử dụng đầu

vào của ngành Công nghiệp nhẹ.

5. TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] Levinsohn, J., & Petrin, A, "Estimating

production functions using inputs to control

for unobservables," The Review of

Economic Studies, vol. 70, no. 2, pp. 317-

341, 2003.

[2] Markusen, J. R., & Venables, A. J, "Foreign

direct investment as a catalyst for industrial

development," European economic review,

vol. 43, no. 2, pp. 335-356, 1999.

[3] Nguyễn Khắc Minh và các cộng sự, Tác

động của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI)

đến tăng trưởng đầu ra, năng suất và hiệu

quả của nền kinh tế VIệt Nam trong thời kỳ

2000 - 2013, Hà Nội: NXB Khoa học và

Kỹ thuật, 2017.

Tác động của đầu tư trực tiếp nước ngoài đến năng suất của doanh nghiệp nội địa ngành công nghiệp nhẹ Việt Nam giai đoạn 2006-2015

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi