Chương 6: Tác động địa chất của gió

NG 6 NG 6

ƯƠCH ƯƠ CH

Ụ Ụ

Ấ Ủ Ấ Ủ

Ị Ị

́ ̣ ̀ ́ ̣ ̣ ́ ̉ ́

TÁC D NG Đ A CH T C A GIÓ TÁC D NG Đ A CH T C A GIÓ I. Khai niêm vê tac dung đia chât cua gio II. Tac dung pha huy cua gio

́ ̣ ́ ̉ ̉ ́

́ ̣ ̉ ̀

́ ̣ ̀ ̀

1. Tac dung thôi mon 2. Tac dung mai mon 3. Nh ng san phâm va đia hinh co liên quan ữ ̉ ̉ ̀ ̣ ̀ ́

́ ̣ ̣ ̉ ̉ ́

III. Tac dung vân chuyên cua gio IV. Tac dung trâm tich cua gio ́ ̣ ̀ ́ ̉ ́

V. Hiên t ng sa mac hoa ̣ ượ ̣ ́

I. Khai niêm vê tac dung đia chât cua gio ́ ̣ ̀ ́ ̣ ̣ ́ ̉ ́

• Gio la s di chuyên cua không khi trong tâng đôi ́ ̉ ̉ ́ ̀ ́

̀ ự miên co khi ap cao đên miên khi ap thâp. l u t ư ừ ̀ ́ ́ ́ ́ ̀ ́ ́ ́

́ ́ ́

́ ́ ́ ́ ̣

c bui. ̣

c cat. ượ ́ ́ ́

c soi, san. ượ ́ ́ ̉ ̣

̃ ́

c đa, cuôi nho. ượ ́ ̣ ̉

Phân chia cac câp gio: Câp 3 - 4: V gio co tôc đô 4,4 - 6,7m/s, mang đ ượ Câp 5 - 7: V gio 9,3 - 15,5m/s, mang đ Câp 8: V gio 19,8m/s, mang đ Bao: V gio 22,6 - 58,6m/s, mang đ Lôc: L n nhât co thê đên 1000 - 1300 km/gi ớ . ờ ́ ́ ́ ̉ ́

B ng phân c p gió theo thang Beaufort

ả

ấ

C p gió

T c đ gió (km/h)

ấ

ố ộ

M c đ nguy h i ạ

ứ ộ

Gió nh , không gây nguy h i ạ

ẹ

1 2 3

1- 5 6-11 12-19

Cây nh có lá b t đ u lay đ ng. Bi n h i

ể

ơ

ỏ

4 5

20- 28 29-38

ộ ị

ắ ầ đ ng. Thuy n đánh cá b chao ề ộ nghiêng,ph i cu n b t bu m. ả

ộ

ớ

ồ

c gió.

ố

ượ

6 7

39- 49 50- 61

Cây c i rung chuy n, khó đi ng Bi n đ ng, nguy hi m đ i v i tàu thuy n. ố ớ

ể ể

ề

ể

ộ

ỏ ố

8 9

62- 74 75- 88

t ệ c.

ượ

ử

c gió đ ể

ạ

Gió làm gãy cành nh , t c mái nhà, gây thi h inhà c a. Không đi ng ượ ạ Bi n đ ng r t m nh, nguy hi m đ i ấ ố ộ ể v i tàu thuy n. ề ớ

t

ố

ệ

10 11

89- 102 103- 117

ộ ữ ộ

ể

ắ

Làm đ cây c i, nhà c a, c t đi n, gây thi ổ ệ ử h i n ng. Bi n đ ng d d i, làm đ m ộ ạ ặ tàu thuy n.ề

ể

ứ

ợ

i tr ng l n.

Sóng bi n ng p tr i. S c phá h ai c c kỳ ớ

ọ ự ờ l n. Đánh đ m tàu bi n có t ả ọ ớ

ể

ắ

12 13 14 15 16 17

118- 133 134- 149 150- 166 167- 183 184- 201 202- 220

Đăc điêm di chuyên cua gio: ̣ ̉ ̉ ̉ ́

ng nhât ườ ́ ̀ ̣ ́ ́

ng chung ướ ̣ ́ ̣

ứ ́ ̀ ́ ̣ ́

- Phân bô gân măt đât không theo đ đinh tuy co đinh h - S c gio va tôc đô gio tăng cao khi lên cao khoi măt đât ̉ ̣ ́

đô cao ứ ́ ở ́ ̣ ́ ́ ̣

Cach măt đât 2m s c gio = 75% s c gio ứ 12m.

ng cat do gio tai đi ti lê nghich v i đô cao cach ớ ượ ́ ́ ̉ ̉ ̣ ̣ ̣ ́

L măt đât. ̣ ́

S l

ố ượ

ượ

ộ

(khi t c đ gió V = 9,8m/s)

ng cát đ ố

c mang đi tùy theo đ cao ộ

Đ cao (cm)

0 – 10 10 – 20 20 – 30 40 – 50 50 – 60 60 -70

ộ

L

ng cát %

79,32 12,30

4,79

0,95

0,74

0,40

ượ

96,41

3,59

T ng %ổ

Ở hoang maïc thieáu ñoä aåm laøm cho thöïc vaät vaéng maët hoaëc thöa thôùt, gioù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán beà maët như xaâm thöïc, vaän chuyeån vaø traàm tích do gioù trong hoang maïc. Taùc ñoäng cuûa gioù ôû caùc moâi tröôøng khaùc khi gioù gaëp caùt vaø buïi, nhö caùc coàn caùt gaàn bôø bieån.

́ ̣ ̣ ́ ̉ ́ ̀ ́ ̣ ́

Tac dung đia chât cua gio bao gôm: tac dung pha huy, tac dung vân chuyên va tac dung trâm tich. ̉ ́ ̣ ̣ ̉ ̀ ́ ̣ ̀ ́

́ ̣ ́ ̉ ̉ ́

II. Tac dung pha huy cua gio II. Tac dung pha huy cua gio

́ ̣ ́ ̉ ̉ ́

Theå hieän ôû 2 quaù trình: söï maøi moøn

1. Söï maøi moøn: ï Vaät lieäu ñöôïc gioù mang ñi laø caùc taùc nhaân maøi moøn. Haàu heát caùc haït taäp trung ôû ñoä cao khoaûng 0,5m saùt maët ñaát  ôû lôùp naøy löïc baøo moøn maïnh nhaát.

vaø söï thoåi moøn.

̉ ̉ ̀ ̀ 2.Thôi mon 2.Thôi mon

ứ ớ ̣ ̉ ́ ̀ ̀ ́ ́

̣ ở ờ ̉ ́ ̣ ̣ ̉ ́ ́

• S c va đâp cua gio cung v i dong xoay không khi thôi mang đi cac vât liêu cua đa, cac vât b r i (< 2mm)

ứ  khoet rông khe n t, ứ ́ ̉ ̀ ́ ́ ̣

• Gio thôi vao cac khe n t  dang đia hinh đăc biêt. ̣ ̣ ̀ ̣ ̣

́ ổ ̀ ̀ ̀ ́ ̃ ́ ́

́ ớ ̃ ́ ́ ́ ̣ ̣ ̉ ̀

̀ ́ ̀ ̉ ́ ̉ ̀ ̀

• Gio th i mon, đao sâu dân cac thung lung, cac hô trung. Đôi v i cac đât đa hat min nho mêm nh ư vung đât loess (hoang thô) gio thôi mon lam đ ng cu ̃  cac hem sâu đên 30m ườ ́ ̀ ́

• Con cac hat cuôi l n h n lai ơ ở ̣ ớ ̣  cac hoang mac ̀ ́ ̣ ́ ̣

cuôi nh Gobi. ư ở ̣

Saûn phaåm phong thaønh - Đaù phong thaønh (ventifacts),töø tieáng La tinh “gioù” vaø “taïo neân”: tìm thaáy ôû hoang maïc và doïc theo caùc bôø bieån hieän ñaïi -baát cöù nôi naøo coù gioù thoåi caùc haït caùt vaøo beà maët đá .

Cac b́

eà maët (đến 20 mặt) ñaëc tröng bôûi ñoä boùng töông ñoái cao vaø bôûi caùc maët, caùc lỗ rổ, caùc gôø..

S thôi mon ự ̉ ̀

18/10

́ ̣ ̣ ̉ ̉ ́ III. Tac dung vân chuyên cua gio III. Tac dung vân chuyên cua gio ́ ̣ ̣ ̉ ̉ ́

• Di chuyên trong không khi ́: Cac vât liêu d < 0,2 ̉ ́ ̣ ̣

mm bi cuôn bay trong không khi. ̣ ́ ́

• Di chuyên dang nhay coc ̉ ̣ ̉ ̣ ́ ̣ ́ ́

́ ̣ ̣ ́ ́

ng r i ơ ở ườ ̣ ́ ̣ ̣ ̣

ớ ơ ̀ ̣ ́ ̣ ̣ ̣

́ : Hat cat bi gio cuôn bôc lên cao bay môt đoan ngăn rôi r i xuông. ̀ ơ môt goc 10-16 đô. Luc r i hat đâp Th ́ ơ vao măt đât v i đông năng đâp l n h n đông ớ năng đây hat đi đô 6 lân. (hinh 8-2). ̉ ̣ ̣ ̀ ̀

̣ ̉ ́

• Hat di chuyên co d = 0,2 ~ 2mm. • Di chuyên trên măt đât ̉ ̣ ̣ ̣ ́ ̉

́ : Hat lăn cuôn do gio đây c hat d = ướ ̣ ́ ́ ̣ ́ ̣

trên măt đât.Tôc đô <2,5cm/s. Kich th 0,2 ~ 2mm.

́ ̉ ̣ ̉ ̉ ́ Cac kiêu vân chuyên cua gio Cac kiêu vân chuyên cua gio ́ ̉ ̣ ̉ ̉ ́

̣ ̉ ̉ ́ ̀ ́

́: Đăc điêm cua cat trâm tich do gio • Đô mai tron cua hat t ng đôi tôt. Loai cat co ̣ ươ ̣ ̀ ̀ ̉ ́ ́ ̣ ́ ́

ng kinh 0,1 đên 0,15mm cung đ c mai mon ượ ́ ́ ̃ ̀ ̀

ườ ư ̣ ̣

đ nh ng măt bi rô. • 90% cac hat co đ ng kinh la 0,05 - 0,25mm rât ́ ườ ́ ̣ ́ ̀ ́

it v ́ ượ ́

̀ ̀ ́ ̀ ̣

t qua d = 0,5mm. • Thanh phân đa sô la thach anh • Nh ng hat thô va to th ữ ườ ̣ ̀ ̣ ́ ̣

ng do bi oxit hoa manh ng co oxyt Mn va oxyt Fe lam ườ ̣ ́ ̀ ̀

ơ ́ ̀ ̀ ̣ ́ ̣

nên trên măt th cho co mau vang da cam hoăc đen, tr n bong goi la ram hoang mac (s n hoang mac). ơ ̀ ́ ̣ ̣

• IV. Tác dụng traàm tích: Khi gioù giaûm toác ñoä, caùt vaø buïi

ñöôïc mang ñi seõ rôi trôû laïi treân maët ñaát.

Tuøy thuoäc vaøo kích thöôùc haït, söï

hieän dieän hay vaéng maët cuûa thöïc vaät,söï oån ñònh höôùng gioù vaø löôïng traàm tích coù saün, caùc vaät lieäu do gioù seõ taïo thaønh caùc kieåu ñòa hình khaùc nhau.

Đăc điêm cua trâm tich do gio: ̣ ̉ ̉ ̀ ́ ́

- Mau săc chu yêu la vang xam va trăng ̀ ́ ̉ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ́

c đên sau la cat, loess tr t ứ ự ừ ướ ́ ̀ ́

- Theo th t (hoang thô), set rôi đên cac trâm tich khac. ̀ ̉ ́ ̀ ́ ́ ̀ ́ ́

̀ ớ ́ ́ ̣

ượ ́ ́ ̀ ̀

-Th ườ g n song ợ cung th i gian hay khac th i gian ng co phân l p xiên cheo hoăc phân l p ̀ ớ ́  đoan đ c h ng gio, hinh thanh ướ ờ ờ ̀ ́

Tôc đô lăng đong binh quân đô 3cm/năm ́ ̣ ́ ̣ ̀ ̣

́ ̉ ̉ ̀ ̣ ̀ ́ ̣ Cac san phâm va đia hinh do gio tao ra Cac san phâm va đia hinh do gio tao ra ́ ̉ ̉ ̀ ̣ ̀ ́ ̣

́ ̣ ̉ ̀ ́ ̣ ̉ ́ ̉

́ ớ ữ ̀ ́ ̉ ̉ ́

• Cac hoang mac do thôi mon: cat bi thôi đi hêt. Chi con nh ng khôi, tang, manh dăm. Co l p ram hoang mac. Goi la hoang mac đa. ̣ ̣ ̀ ̣ ́

• Cac hoang mac tich tu: do gio + tac dung cua ́ ̣ ́ ̣ ́ ́ ̣ ̉

dong chay tam th i ờ ̀ ̉ ̣

• Sa mac set, Sa mac muôi, Sa mac thach cao ̣ ́ ̣ ́ ̣ ̣

): La loai côn cat hinh i liêm • Barchan (côn l ̀ ̀ ̣ ̀ ́ ̀

i liêm, năm thăng ưỡ ̀ ́ ́ ̣ ́ ̀ ̉

ng gio thôi, th ớ ướ ườ ơ ́ ́ ̉ ̀ ̀

ng gio cua côn ́ ứ ́ ̣ ́ ̉ ̀

ng hinh thanh đ n ̣ ướ măt khuât gio thi ở ́ ́ ̣ ́ ̉ ̣ ́ ́ ̀

ơ ́ ̃ ̀ ̀

̀ ưỡ thanh do gio, uôn cong dang l goc v i h chiêc. Trên măt căt đ ng, măt h cat co đô dôc thoai 10-150, dôc h n va h i lom vao. (hinh 8-5). ̀ ơ 1-15m, đ • Chiêu cao cua Barchan t ng kinh ườ ̀ ̉ ́

cua l ừ i liêm la 40-70m, co khi đên 140m. ̉ ưỡ ̀ ̀ ́ ́

• Barchan đa sô hinh thanh ́ ̀ ̀ ̀

n i nguôn cat t ng co t ng ́ ươ ng đôi ẳ ở ơ ướ ́ ươ ́ ́ ̣ ̀ ̀ ́

đôi it, đia hinh băng ph ng, h ôn đinh, ̉ ̣ ̀ ̉ ̣

ở • Co thê di chuyên vê tr ria cua sa mac. c t 5 đên 50m/năm. ̀ ướ ừ ́ ̉ ̉ ́

S hinh thanh barchane

ự

̀ ̀

ạ

ặ

Loess: tr m tích màu vàng nh t ho c vàng da cam, có đ h t < 0,1mm, x p nhi u lô hông.

ầ ộ ạ

ề

ố

Loess

ng đ i nh , h i dinh, g p n

c

ớ

ặ

̃ ̉

ấ

ươ ễ ở ụ

ẹ ơ ướ ng phat tri n các khe ể

́

ứ

ẳ

ườ c ch y d xói thành ễ

ả

Không phân l p, t ố s p, th ng m vào thì d l n t th ng đ ng. Dòng n ướ ứ nh ng khe ranh dôc đ ng. ứ

ữ

́

̃ ́

́ ̉ ́ ́ ̣ ̀ ́

ơ ử

̀ ́ ̉ ́ ̀ ́ ́ ̣ ̀

̣ ́

Loess co thê phân bô trên khăp đia hinh cao thâp. Nguôn gôc cua đât loess la do gio mang cac hat va bui (< ,1mm) bay l l ng trong không trung, đi rât xa va lăng đong tao thanh. Cac hat cua đât loess rât giông cac hat bui nho trong khi quyên hiên đai.

̀ ́ ̣ ̣ ̀ ́ ̣ ̉ ́ ́

́ ́ ̣ ̣ ̉ ́ ̉ ̣ ̣

́ ̀ ́ ̀ ̉ Tr m tich phong thanh Tr m tich phong thanh cac miên ven b biên, cac miên ven b biên, ầ ầ ờ ờ ́ ̀ ́ ̀ ̉

̀ ở ở ven hô, ven b sông. ven hô, ven b sông. ờ ờ ̀

Điêu kiên đê hinh thanh cac trâm tich cat ́ ở cac n i ơ ̀ ̣ ̉ ̀ ̀ ́ ̀ ́ ́

trên la:̀

c vân chuyên đi xa v i sô ́ ờ ượ ớ ̀ ̣ ̉ ́

• Có nhiêu cat r i, đ ng l n. ớ l ượ

t ̉ ướ ́ ̉ ̣

́ ậ ư ị ̀ ́ ̀ ́ ́

Thu hai, 13/10/08

• Co gió thôi manh. Khi h u khô, không âm • Đ a hinh trông, gân nh không co cây côi. • Trâm tich tao thanh cac đun cat, côn cat ̀ ́ ̣ ̀ ́ ̣ ́ ̀ ́

̀ ́ ́ ́ ̀ ̉

ờ ́  cat kêt. ́ ̀ ́ ́ ́

̣ ̉ ̉ ́ ́ ̉ ́ ̀ ́ ́

ậ ́ ̉ ́ ̉ ́ ́ ̀ ́ ̣ ̉

Trâm tich cat do gio trong th i ky cô • Cac trâm tich do gio • Đăc điêm cua cat kêt cô co nguôn gôc gio: - Khoang v t chu yêu cua cat kêt la khoang vât ôn ng đoi tôt ̀ ươ ư ̣ ̣ ́ ̣ ̀ ̉ ́

ư ̣ ̣ ́ ̀ ́

ng phat triên phân l p xiên cheo v i goc dôc đinh nh thach anh, co đô mai tron t trình đô phân chon kha. Gân nh không co mica. ớ ườ ớ ́ ̉ ́ ́ ́

ng đôi l n 30-34đô. - Th t ươ ớ ̣

- Không co hoa đa biên và than. Cac di tich sinh vât ́ ́ ́ ̉ ́ ́ ̣

khac rât hiêm. ́ ́ ́

- Co luc công sinh cung v i cac muôi thach cao, ớ ́ ́ ̣ ̀ ́ ́ ̣

muôi NaCl. ́

cô.̉

̣ ́

V. Hiên t V. Hiên t

ng sa mac hoa ng sa mac hoa

̣ ượ ̣ ượ

̣ ́

́ ́ ̀ ́

ẫ

ừ

• Gio mang cat đi vui lâp • N n phá r ng b a bãi d n đ n khô ki ừ

ế

ế

t, ệ c i bi n khí h u và làm m t đi th m th c ự ả v t là ngu n g c c a sa m c hóa

ạ ả ậ

ấ ạ

ậ ố

ồ

̃ ̣ ̣

ng sa mac

ệ ượ

ầ

̉ ́ ̣

ủ • ô nhiêm không khi ́  tăng cao nhiêt đô ̉  hi n t cua b u khi quyên hoa.́

 trông cây gây r ng, tim cach giam tôc ừ

̀ ̀ ́ ̉ ́

đô gio hoăc thay đôi h

ng gio.

̉ ướ

̣ ́ ̣ ́