Tài liệu hướng dẫn giao đất giao rừng có sự tham gia của người dân

Chia sẻ: Vi Đinh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:77

Thêm vào BST

Báo xấu

108
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nguyên tắc giao đất giao rừng, nội dung và phương pháp tiến hành, hướng dẫn phương pháp tiếp cận, kỹ thuật, hướng dẫn xây dựng các văn bản là những nội dung chính trong tài liệu "hướng dẫn giao đất giao rừng có sự tham gia của người dân". Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài liệu hướng dẫn giao đất giao rừng có sự tham gia của người dân

UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH GIA LAI Tài liệu hướng dẫn GIAO ĐẤT GIAO RỪNG CÓ SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN Gia Lai, tháng 01 năm 2005
UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH GIA LAI Tài liệu hướng dẫn GIAO ĐẤT GIAO RỪNG CÓ SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI DÂN Kết quả ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ cÊp tØnh X©y dùng m« h×nh qu¶n lý rõng vµ ®Êt rõng dùa vµo céng ®ång d©n téc thiÓu sè Jrai vµ Bahnar, tØnh Gia Lai M· sè: KX GL 06 (2002) Chủ nhiệm đề tài: PGS.TS. Bảo Huy Cơ quan quản lý: Sở khoa học và Công nghệ Cơ quan chủ trì: Trường Đại học Tây Nguyên Gia Lai, tháng 01 năm 2005
Mục lục Phần I: Giới thiệu................................................................................... 4 1.1 Bối cảnh .................................................................................................. 4 1.2 Mục đích, đối tượng sử dụng tài liệu hướng dẫn.................................... 4 1.3 Giới thiệu tổng quát về tài liệu hướng dẫn và cách sử dụng .................. 5 Phần II: Nguyên tắc giao đẩt giao rừng............................................... 6 2.1 Giao đất giao rừng phải tuân theo các cơ sở pháp lý.............................. 6 2.2 Giao đất giao rừng phải phù hợp với quy hoạch sử dụng đất và xem xét truyền thống sử dụng đất của cộng đồng dân tộc thiểu số ................................ 7 2.3 Giao đất giao rừng phải được tiến hành có sự tham gia của người dân, cộng đồng .......................................................................................................... 8 Phần III: Nội dung và phương pháp tiến hành.................................... 9 B−íc 1: ChuÈn bÞ vµ thèng nhÊt kÕ ho¹ch giao ®Êt giao rõng ........................ 10 B−íc 2: Thèng nhÊt triÓn khai giao ®Êt giao rõng ë th«n lµng - Häp d©n lÇn 1 ......................................................................................................................... 12 B−íc 3: §¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia theo chñ ®Ò qu¶n lÝ tµi nguyªn rõng.................................................................................................................. 13 B−íc 4: §iÒu tra quy ho¹ch rõng cã sù tham gia cña ng−êi d©n vµ tÝnh to¸n tû lÖ h−ëng lîi ...................................................................................................... 15 B−íc 5: Thèng nhÊt c¸c ®iÓm c¬ b¶n vÒ giao ®Êt giao rõng víi céng ®ång – Häp d©n lÇn 2................................................................................................... 17 B−íc 6: Hoµn chØnh hå s¬, ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng............................... 18 B−íc 7: ThÈm ®Þnh ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng .......................................... 19 B−íc 8: CÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt rõng vµ bµn giao trªn thùc ®Þa .................................................................................................................... 20 B−íc 9: Gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ ®Þnh kú............................................................. 21 PHẦN IV: HƯỚNG DẪN PHƯƠNG PHÁP TIẾP CẬN, KỸ THUẬT..... 24 4.1 Các công cụ PRA trong giao đất giao rừng .......................................... 25 2
Công cụ 1: Lược sử thôn làng ......................................................................................... 26 Công cụ 2: Phân loại kinh tế hộ ...................................................................................... 27 Công cụ 3: Biểu đồ thay đổi sử dụng đất, rừng theo thời gian ....................................... 30 Công cụ 4: Phân loại rừng dựa vào cộng đồng .............................................................. 32 Công cụ 5: Vẽ sơ đồ hiện trạng sử dụng đất, rừng.......................................................... 33 Công cụ 6: Lát cắt ........................................................................................................... 34 Công cụ 7: Ma trận về tiềm năng lâm sản ngoài gỗ ....................................................... 36 Công cụ 8: Sơ đồ Venn về tổ chức................................................................................... 38 Công cụ 9: Phiếu thăm dò phương thức giao đất giao rừng cho hộ hay nhóm hộ hay cộng đồng dân cư thôn làng ............................................................................................ 40 Công cụ 10: Vẽ sơ đồ giao đất giao rừng cho hộ, nhóm hộ hay cộng đồng ................... 42 C«ng cụ 11: Vẽ sơ đồ quy hoạch sử dụng đất rừng....................................................... 43 4.2 Các công cụ điều tra quy hoạch rừng có sự tham gia của người dân ... 44 Công cụ 12: Khoanh vẽ và đo đếm diện tích trạng thái rừng ......................................... 44 Công cụ 13: Khoanh vẽ ranh giới và đo đếm diện tích giao đất giao rừng cho hộ, nhóm hộ, cộng đồng................................................................................................................... 46 Công cụ 14: Ước lượng các chỉ tiêu lâm học cho từng trạng thái rừng ......................... 48 Công cụ 15: Lập bản đồ quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất rừng ................................ 50 Công cụ 16: Tính toán tỷ lệ hưởng lợi sản phẩm gỗ của người nhận rừng .................... 52 PHÂN V: HƯỚNG DẪN XÂY DỰNG CÁC VĂN BẢN.......................... 57 Hướng dẫn 1: Mẫu đơn xin nhận đất rừng...................................................................... 58 Hướng dẫn 2: Đề cương phương án giao đất giao rừng................................................. 60 Hướng dẫn 3: Xây dựng khế ước giao đất giao rừng...................................................... 63 Hướng dẫn 4: Mẫu đơn xin đăng ký quyền sử dụng đất rừng......................................... 68 Hướng dẫn 5: Quyết định của UBND huyện về việc giao đất giao rừng........................ 70 Hướng dẫn 6: Tính toán định mức chi phí để tổ chức giao đất giao rừng...................... 73 3
1 Phần I: Giới thiệu 1.1 Bối cảnh Giao ®Êt giao rõng lµ mét chñ tr−¬ng lín cã tÝnh chiÕn l−îc trong qu¶n lý b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng bÒn v÷ng dùa vµo ng−êi d©n, céng ®ång cña chÝnh phñ ViÖt Nam. N¨m 1994 vµ 1995 ChÝnh phñ ®· ban hµnh c¸c nghÞ ®Þnh nh−: Sè 01/CP vÒ viÖc giao khãan ®Êt sö dông vµo môc ®Ých s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, nu«i trång thñy s¶n trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc; sè 02/CP lµm c¬ së giao ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp vµ ngµy 16/11/1999 ChÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh sè 163/1999/N§-CP vÒ giao ®Êt, cho thuª ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, hé gia ®×nh vµ c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh, l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp. §Ó x¸c ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô cña ng−êi nhËn ®Êt nhËn rõng, ngµy 12 th¸ng 11 n¨m 2001 ChÝnh phñ ®· ra quyÕt ®Þnh sè 178/Q§-TTg vÒ quyÒn h−ëng lîi, nghÜa vô cña hé gia ®×nh, c¸ nh©n ®−îc giao, ®−îc thuª, nhËn kho¸n rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp. Trong quyÕt ®Þnh nµy quy ®Þnh quyÒn h−ëng lîi, c¸ch ph©n chia lîi Ých tõ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp cô thÓ cho tõng lo¹i ®Êt, rõng, tr¹ng th¸i rõng, chøc n¨ng rõng kh¸c nhau. Môc tiªu cña chÝnh s¸ch lµ giao ®Êt giao rõng cho ng−êi d©n ®Ó qu¶n lý sö dông, kinh doanh l©u dµi vµo môc ®Ých l©m nghiÖp, ng−êi d©n sÏ lµ chñ thùc sù trªn kho¶nh rõng ®−îc giao, gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng ng−êi d©n b»ng ho¹t ®éng l©m nghiÖp, n©ng cao n¨ng lùc céng ®ång vµ thu hót ®−îc nguån lùc cña nh©n d©n, truyÒn thèng qu¶n lÝ tµi nguyªn cña céng ®ång vµo tiÕn tr×nh qu¶n lÝ b¶o vÖ vµ kinh doanh rõng bÒn v÷ng. Do ®ã trong x©y dùng, thùc thi vµ gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng ng−êi d©n, céng ®ång ph¶i lµ trung t©m, ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu, n¨ng lùc, nguyÖn väng cña ng−êi d©n. §Ó cã c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn trong thùc hiÖn chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng ë tØnh Gia Lai, ñy ban nh©n d©n tØnh ®· ®ång ý cho tiÕn hµnh ®Ò tµi: “X©y dùng m« h×nh qu¶n lÝ rõng vµ ®Êt rõng dùa vµo céng ®ång d©n téc thiÓu sè Jrai vµ Bahnar, tØnh Gia Lai”. §Ò tµi nµy ®ãng gãp vµo viÖc x©y dùng mét c¸ch hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p, ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®Ó ph¸t triÓn m« h×nh qu¶n lÝ tµi nguyªn rõng dùa vµo céng ®ång d©n téc thiÓu sè, trong ®ã giao ®Êt giao rõng lµ mét cÊu phÇn quan träng trong c¶ tiÕn tr×nh nµy. Trªn c¬ së kÕt qu¶ cña ®Ò tµi, ®· x©y dùng tµi liÖu h−íng dÉn: “Giao ®Êt giao rõng cã sù tham gia cña ng−êi d©n” phôc vô cho viÖc ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia, kü thuËt tæ chøc giao ®Êt giao rõng trªn hiÖn tr−êng cïng víi ng−êi d©n Tµi liÖu h−íng dÉn nµy lµ mét ®ãng gãp cho viÖc tæ chøc giao ®Êt giao rõng vµ qu¶n lÝ rõng bÒn v÷ng dùa vµo céng ®ång d©n téc thiÓu sè ë tØnh Gia Lai. 1.2 Mục đích, đối tượng sử dụng tài liệu hướng dẫn Mục tiêu chung của giao đất giao rừng là góp phần quản lý rừng bền vững dựa vào cộng đồng, do vậy người dân cần được tham gia trực tiếp, đầy đủ trong suốt tiến trình tổ chức giao 4
và đóng vai trò chủ quản lý thực sự tài nguyên rừng được giao; đồng thời phải có được phương án giao bảo đảm tính công bằng, khả thi, hiệu quả và ổn định lâu dài. Mục đích của tài liệu hướng dẫn: - Cung cấp những nguyên tắc, phương pháp tiếp cận, phương pháp kỹ thuật trong tiến trình giao đất giao rừng, trong đó nhấn mạnh đến cách tiến hành thu hút sự tham gia tích cực và có trách nhiệm của cộng đồng được giao đất lâm nghiệp. - Thống nhất thủ tục và trình tự giao đất giao rừng từ khi triển khai cho đến khi cấp quyền sử dụng rừng và đất rừng cho người dân Đối tượng sử dụng tài liệu hướng dẫn: Các nhà quản lý, lãnh đạo các cấp: Tỉnh Uỷ, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân, các Sở ban ngành liên quan, lãnh đạo các huyện, xã sử dụng tài liệu này để chỉ đạo, giám sát và ra các quyết định hỗ trợ cho tiến trình giao đất giao rừng Cán bộ lâm nghiệp của Sở NN & PTNT, Sở Tài nguyên Môi trường, cán bộ phòng Nông nghiệp Địa chính Huyện, Lâm trường, Chi cục và Hạt kiểm lâm và các bên liên quan tham gia vào tiến trình giao đất giao rừng. Phạm vi áp dụng: Tài liệu dụng được áp dụng để tổ chức giao đất giao rừng cho hộ gia đình, cá nhân, nhóm hộ hoặc cộng đồng dân cư thôn, làng sử dụng ổn định lâu dài vào mục đích lâm nghiệp. 1.3 Giới thiệu tổng quát về tài liệu hướng dẫn và cách sử dụng Tài liệu này gồm có 5 phần: - Phần I - Giới thiệu: Giới thiệu chung về bối cảnh giao đất giao rừng, mục đích, đối tượng sử dụng tài liệu và phạm vi áp dụng - Phần II - Nguyên tắc giao đất giao rừng: Trình bày các nguyên tắc pháp lý, quy hoạch và các hướng dẫn, định hướng trong tiếp cận giao đất giao rừng cho người dân.. - Phần III - Nội dung và phương pháp tiến hành: Trình bày cụ thể từng bước theo trình tự tiến hành trong thực tế và yêu cầu kết quả. Trong mỗi bước giới thiệu vắn tắt phương pháp và liên kết nó với phần IV và V để theo dõi và áp dụng được phương pháp, công cụ thích hợp - Phần IV - Hướng dẫn phương pháp tiếp cận, kỹ thuật: Các phương pháp tiếp cận, kỹ thuật, tính toán tỷ lệ hưởng lợi được giới thiệu theo dạng công cụ, được xác định mục đích, trình tự, cách làm và kết quả cụ thể; cách thiết kế theo hướng đơn giản, dễ tra cứu áp dụng và phù hợp với các nội dung từng bước trong phần III. - Phần V - Hướng dẫn xây dựng các văn bản: Các mẫu biểu, văn bản liên quan suốt tiến trình tổ chức giao đất giao rừng được trình bày, thiết kế, định dạng để hỗ trợ cho việc hoàn chỉnh các văn bản hành chính và kỹ thuật. Cung cấp cách tính định mức chi phí trong giao đất giao rừng 5
2 Phần II: Nguyên tắc giao đẩt giao rừng 2.1 Giao đất giao rừng phải tuân theo các cơ sở pháp lý Giao đất giao rừng phải được thực hiện trong khuôn khổ các văn bản hiện hành của nhà nước, bao gồm: - Quyết định 661/QĐ-TTg ngày 29/7/1998 của Thủ tướng Chính phủ về mục tiêu, nhiệm vụ, chính sách và tổ chức thực hiện dự án trồng mới 5 triệu ha rừng. - Quyết định 245/1998/QĐ-TTg ngày 21/12/1998 của Thủ tướng Chính phủ về thực hiện trách nhiệm quản lý Nhà nước của các cấp về rừng và đất lâm nghiệp. - Th«ng t− liªn tÞch gi÷a Tæng côc §Þa chÝnh víi Bé Tµi chÝnh sè 1442/1999/TTLT- TC§C-BTC ngµy 21/9/1999 h−íng dÉn cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt theo chØ thÞ sè 18/1999/CT-TTg ngµy 1/7/1999 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ - Nghị định 163/1999/NĐ-CP ngày 16/11/1999 của Chính phủ về giao đất, cho thuê đất lâm nghiệp cho tổ chức, hộ gia đình và cá nhân sử dụng ổn định, lâu dài vào mục đích lâm nghiệp. - Thông tư liên tịch số 62/2000/TTLT/BNN-TCĐC ngày 6/6/2000 của Bộ Nông nghiệp &PTNT và Tổng cục địa chính về hướng dẫn giao đất, cho thuê đất và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lâm nghiệp. - Quyết định số 08/2001/QĐ-TTg ngày 11/1/2001 của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành Quy chế quản lý rừng đặc dụng, rừng phòng hộ, rừng sản xuất là rừng tự nhiên. - Quyết định số 178/2001/QĐ-TTg ngày 12/11/2001 của Thủ tướng Chính phủ về quyền hưởng lợi, nghĩa vụ của hộ gia đình, cá nhân được giao, được thuê, nhận khoán rừng và đất lâm nghiệp. - Thông tư liên tịch số 80/2003/TTLT/BNN-BTC của Bộ NN & PTNT và Bộ Tài Chính ngày 03/09/2003 về “Hướng dẫn thực hiện quyết định 178/2001/QĐ-TTg ngày 12/11/2001 của Thủ tướng Chính phủ về quyền hưởng lợi, nghĩa vụ của hộ gia đình, cá nhân được giao, được thuê, nhận khoán rừng và đất lâm nghiệp”. - Luật đất đai ngày 10/12/2003. - Nghị định số 139/2004/NĐCP ngày 25/6/2004 của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý rừng, bảo vệ rừng và quản lý lâm sản - Quyết định số 134/2004/QĐ TTg ngày 20/7/2004 của Thủ tướng Chính phủ về một số chính sách hỗ trợ đất sản xuất, đất ở, nhà ở và nước sinh hoạt cho hộ đồng bào dân tộc thiểu số nghèo, đời sống khó khăn - Luật bảo vệ và phát triển rừng năm 2004 Trong đó cần lưu ý các văn bản pháp lý: Luật đất đai 2003, Luật Bảo vệ và Phát triển rừng 2004, Nghị định 163, Quyết định 178 và Thông tư liên tịch 80 và liên kết với quyết định 134 để tổ chức giao và cấp quyền sử dụng đất rừng, cũng như xác định việc phân chia lợi ích cho người nhận rừng. 6
2.2 Giao đất giao rừng phải phù hợp với quy hoạch sử dụng đất và xem xét truyền thống sử dụng đất của cộng đồng dân tộc thiểu số Để việc giao đất giao rừng có tính hệ thống, phục vụ cho việc phát triển ổn định lâu dài, bền vững cần căn cứ vào quy hoạch sử dụng đất và xem xét đến truyền thống sử dụng đất của các cộng đồng dân tộc thiểu số, những người đang sống phụ thuộc vào tài nguyên rừng. Do đó viêc giao đất giao rừng phải thoả mãn các điều kiện sau: - Diện tích giao đất giao rừng phải nằm trong khu vực quy hoạch đất lâm nghiệp cấp xã. - Giao đất giao rừng cần được xem như là một bổ sung vào việc quy hoạch sử dụng đất lâm nghiệp, trong đó cần xem xét đến khu vực rừng truyền thống và đất canh tác nương rẫy hiện tại của thôn làng để tạo thuận lợi cho việc kế thừa và phát huy những ưu điểm trong quản lý rừng theo truyền thống của người dân tộc thiểu số; đặc biệt cần kết hợp với giao đất giao rừng ở thôn làng với quản lý một lưu vực, vì trong thực tế làng của cư dân bản địa sống và quản lý đất đai trong một lưu vực sông suối. - Giao đất giao rừng cho người dân cần cân đối với quy hoạch quản lý đất lâm nghiệp của các thành phần kinh tế khác như lâm trường, công ty, địa phương, ... Trong đó phần lớn vùng giao đất giao rừng được lấy từ đất các lâm trường đang quản lý, do đó cần có xem xét đến quy mô quản lý thích hợp của lâm trường và cân đối giữa khả năng quản lý và lợi ích lâu dài giữa các bên và cho tiến trình quản lý rừng bền vững ở từng địa phương. - Quy mô giao phải phù hợp với năng lực quản lý bảo vệ và kinh doanh của đối tượng nhận và không vượt quá quy định hiện hành (theo Nghị định 163/1999/CP-NĐ quy mô giao đất giao rừng do tỉnh quyết định nhưng không quá 30ha/hộ) - Vùng giao không có tranh chấp với các cá nhân, tổ chức, thôn làng và địa phương khác - Vùng giao cần ưu tiên là nơi rừng có nguy cơ bị mất hoặc giảm chất lượng trong tương lai gần nếu không tiến hành giao đất giao rừng cho dân, biện pháp giao đất giao rừng nhằm thu hút người dân tham gia bảo vệ, phát triển rừng và được hưởng lợi từ rừng. Thực tế nhiều phương án quy hoạch sử dụng đất cấp xã, huyện chưa đề cập đến việc giao quyền quản lý sử dụng đất lâm nghiệp cho người dân, cộng đồng; trong trường hợp đó cấp xã và huyện cần có sự bổ sung, điều chỉnh thích hợp để phương án quy hoạch thực sự tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển kinh tế xã hội, quản lý rừng trên địa bàn cũng như thực hiện tiến trình giao đất giao rừng. 7
2.3 Giao đất giao rừng phải được tiến hành có sự tham gia của người dân, cộng đồng ViÖc giao ®Êt giao rõng lµ mét c«ng t¸c mang tÝnh x· héi s©u s¾c, do ®ã chØ thiÕt kÕ tõ bªn ngoµi mang tÝnh chñ quan cña c¸n bé qu¶n lÝ, kü thuËt sÏ kÐm thÝch øng víi ®iÒu kiÖn cña ng−êi d©n, céng ®ång, kÐm hiÖu qu¶ vµ kh«ng bÒn v÷ng. V× vËy giao ®Êt giao rõng cÇn tiÕn hµnh theo c¸ch tiÕp cËn cã sù tham gia trùc tiÕp cña ng−êi d©n, th«n lµng trong suèt tiÕn tr×nh tõ chuÈn bÞ cho ®Õn khi tæ chøc giao trªn thùc ®Þa. TiÕp cËn cã sù tham gia nh»m ®¹t ®−îc c¸c yªu cÇu sau trong giao ®Êt giao rõng: - Ng−êi d©n tù nguyÖn, tù gi¸c: Giao ®Êt giao rõng cÇn xem xÐt nhu cÇu vµ nguyÖn väng cña ng−êi d©n, cÇn ®¹t ®−îc sù cam kÕt cña céng ®ång trong qu¶n lÝ tµi nguyªn rõng. - Ph¸t huy truyÒn thèng qu¶n lÝ cña céng ®ång vµ kiÕn thøc b¶n ®Þa: Giao ®Êt giao rõng thu hót sù tham gia cña ng−êi d©n nh»m ph¸t huy tèt c¸c mÆt tÝch cùc cña truyÒn thèng vµ c¸c kiÕn thøc qu¶n lÝ tµi nguyªn thiªn nhiªn cña c¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè. Th«ng qua ®ã n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lÝ, tæ chøc cña céng ®ång. - B¶o ®¶m tÝnh c«ng b»ng vµ hîp lý trong quy m«, vÞ trÝ, h×nh thøc giao: §Êt l©m nghiÖp ®−îc giao cã sù thèng nhÊt vµ nhÊt trÝ trong céng ®ång, kh«ng g©y nªn m©u thuÉn, b¶o ®¶m tÝnh c«ng b»ng vµ hîp lý vÒ quy m« diÖn tÝch, lo¹i rõng, tr¹ng th¸i rõng, vÞ trÝ giao ..... cho c¸c ®èi t−îng nhËn nh− hé, nhãm hé, dßng hä, th«n lµng. - Cã tÝnh kh¶ thi: N¨ng lùc céng ®ång trong qu¶n lý, b¶o vÖ vµ sö dông tµi nguyªn rõng ®−îc ®¸nh gi¸, b¶o ®¶m c¸c ®èi t−îng nhËn cã sù cam kÕt râ rµng còng nh− cã ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng tæ chøc qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng ®−îc giao. - §¹t hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng: Giao ®Êt giao rõng ph¶i cã Ý nghÜa trong gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng, l−u vùc n¬i céng ®ång sinh sèng vµ ®−îc æn ®Þnh l©u dµi. Do đó trong thực hiện giao đất giao rừng, tiếp cận có sự tham gia đóng vai trò rất quan trọng, giúp cho việc bảo đảm các yêu cầu trên, đồng thời làm cho công tác này trở thành một hoạt động có tính xã hội cao, thu hút được sự quan tâm của người dân và cộng đồng trong quản lí tài nguyên rừng vì sự phát triển của chính họ và xã hội, thực hiện được chủ trương phát huy dân chủ cơ sở và chiến lược phát triển lâm nghiệp xã hội. 8
3 Phần III: Nội dung và phương pháp tiến hành PhÇn nµy tr×nh bµy vµ h−íng dÉn tuÇn tù theo tõng b−íc c«ng t¸c giao ®Êt giao rõng cã sù tham gia cña ng−êi d©n. C¸c c«ng cô PRA phèi hîp víi ®iÒu tra ®¸nh gi¸ tµi nguyªn rõng cã sù tham gia ®−îc ¸p dông ®Ó lËp ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng. C¸c b−íc tiÕn hµnh còng nh− ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn, kü thuËt chÝnh ®−îc minh ho¹ trong s¬ ®å sau. Bước 1: Bước 9: Giám sát, Chuẩn bị đánh giá Bước 8: Bước 2: Cấp sổ đỏ Phổ biến GĐGR ở thôn - Họp dân lần 1 Tiến trình giao đất giao rừng có sự tham gia của người Bước 7: Bước 3: Thẩm định dân PRA chủ đề phương án quản lý rừng Bước 6: Viết phương án, Bước 5: Bước 4: bản đồ Thống nhất giải Điều tra rừng có sự pháp GĐGR ở thôn tham gia - Họp dân lần 2 9
B−íc 1: ChuÈn bÞ vµ thèng nhÊt kÕ ho¹ch giao ®Êt giao rõng KÕt qu¶ b−íc 1 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - Thèng nhÊt vÒ tæ chøc ë cÊp huyÖn, x· ®Ó chØ ®¹o tiÕn tr×nh - Dù kiÕn quy m«, vÞ trÝ giao trªn c¬ së xem xÐt quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x·, huyÖn vµ khu vùc qu¶n lÝ rõng truyÒn thèng cña céng ®ång. - Cã kÕ ho¹ch cô thÓ ®Ó b¶o ®¶m sù tham gia cña c¸c ban ngµnh, ®Þa ph−¬ng liªn quan - Cã ®−îc sè liÖu thø cÊp vÒ th«ng tin c¬ b¶n vÒ kinh tÕ, x· héi, tµi nguyªn cña khu vùc dù kiÕn giao • Thành lập ban chỉ đạo và tổ công tác giao đất giao rừng Ban chỉ đạo giao đất giao rừng đựơc thành lập ở cấp huyện. Thành phần gồm có: - Chủ tịch hoặc phó chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện làm trưởng ban - Trưởng hoặc phó phòng Nông nghiệp và Địa chính - Trưởng hoặc phó hạt Kiểm lâm - Chủ tịch hoặc phó chủ tịch Uỷ ban nhân dân xã liên quan. Ban chỉ đạo cấp huyện thành lập tổ công tác. Thành phần của tổ công tác bao gồm những người trực tiếp thực hiện các công việc liên quan đến giao đất giao rừng tại thực địa, viết và trình duyệt phương án. Định kỳ tổ công tác báo cáo tiến độ thực hiện với ban chỉ đạo. Các thành viên trong tổ công tác cần phải qua các lớp tập huấn về kỹ thuật, nội dung và trình tự các bước tiến hành, các phương pháp tiếp cận có sự tham gia để có thể thu thập, phân tích các thông tin cần thiết trong tiến trình giao đất giao rừng. • Dù kiÕn quy m«, vÞ trÝ giao trªn c¬ së xem xÐt quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x·, huyÖn vµ khu vùc qu¶n lÝ rõng truyÒn thèng cña céng ®ång Như đã trình bày trong phần nguyên tắc, giao đất giao rừng cần căn cứ vào quy hoạch sử dụng đất cấp xã, huyện và cần tham khảo xem xét ranh giới, khu vực quản lý rừng truyền thống của các cộng đồng đang sống phụ thuộc vào rừng. Ban chỉ đạo cùng tổ công tác thực hiện các công việc sau: - Xem xÐt ®Þnh h−íng giao ®Êt giao rõng trªn c¬ së quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp cÊp x·, quy ho¹ch 03 lo¹i rõng, quy ho¹ch l©m tr−êng, c«ng ty l©m nghiÖp, .... cïng víi c¸c khu vùc qu¶n lÝ rõng truyÒn thèng cña c¸c céng ®ång d©n téc trong vïng. NÕu trong huyÖn, x· ch−a cã quy ho¹ch vïng giao ®Êt giao rõng th× cÇn cã th¶o luËn vµ chØ ®¹o bæ sung ®Ó x¸c ®Þnh vïng giao ®Êt giao rõng cho ng−êi d©n, céng ®ång. - Dù kiÕn quy m«, vÞ trÝ, ®èi t−îng giao ®Êt giao rõng trong ®Þa bµn huyÖn, x·, th«n lµng. Việc ưu tiên lựa chọn đối tượng, địa điểm và diện tích giao đất giao rừng cần căn cứ vào một số tiêu chí như: 10
- Ưu tiên cho dân tộc thiểu số bản địa - Cộng đồng đang sống phụ thuộc vào rừng, đất lâm nghiệp để canh tác nương rẫy, thu hái lâm sản - Trong khu vực thôn làng có rừng và đất lâm nghiệp - Có nhu cầu phát triển phương thức quản lý rừng dựa vào cộng đồng để có thể quản lý rừng tốt hơn cũng như góp phần phát triển đời sống của cộng đồng được nhận rừng. • LËp kÕ ho¹ch tæ chøc giao ®Êt giao rõng víi c¸c bªn liªn quan Tổ công tác cùng với các bên liên quan từ huyện đến xã thống nhất sự hợp tác, phân công trách nhiệm, dự kiến công việc để lập kế hoạch chi tiết cho toàn bộ tiến trình. Kế hoạch thực hiện giao đất giao rừng Thời gian Trách Kết quả Stt Mô tả công việc Địa điểm Bắt đầu Kết thúc nhiệm mong đợi Bảng kế hoạch được giao cho các bên liên quan để thuận tiện trong quá trình thực hiện và theo dõi giám sát. • Thu thập tài liệu thứ cấp Để tiến hành xây dựng phương án giao đất giao rừng, trước tiên cần thu thập và tham khảo các tài liệu có sẵn, bao gồm: - Các văn bản pháp lý có liên quan - Các tài liệu quy hoạch, kế hoạch ngành có liên quan (lâm nghiệp, nông nghiệp, thủy lợi, định canh định cư, các chương trình phát triển kinh tế xã hội, …) - Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội của huyện, xã - Phương án quy hoạch sử dụng đất cấp xã (nếu có) - Các phương án điều chế rừng, đổi mới lâm trường theo 187 nằm trong khu vực giao - Các tài liệu về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của xã, thôn làng - Các số liệu kiểm kê rừng ở địa phương - Các số liệu về khí tượng thuỷ văn - Các tài liệu về tình hình quản lý và sử dụng đất đai - Các loại bản đồ: Bản đồ địa hình; Bản đồ quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội của huyện, xã; Bản đồ quy hoạch sử dụng đất đai của huyện, xã; Bản đồ hiện trạng tài nguyên rừng; Bản đồ hiện trạng rừng giải đoán từ ảnh hàng không, vệ tinh (nếu có) 11
B−íc 2: Thèng nhÊt triÓn khai giao ®Êt giao rõng ë th«n lµng - Häp d©n lÇn 1 KÕt qu¶ b−íc 2 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - Chủ trương chính sách giao đất giao rừng được thông báo và giải thích rõ ràng đến người dân, đặc biệt là quyền lợi và nghĩa vụ của người nhận đất lâm nghiệp - Cộng đồng xác định nhu cầu và cam kết tham gia nhận đất lâm nghiệp để quản lý bảo vệ và tổ chức kinh doanh lâu dài. - Thống nhất kế hoạch triển khai với cộng đồng và lựa chọn nông dân nòng cốt tham gia đánh giá nông thôn và điều tra rừng Cuộc họp đầu tiên rất quan trọng vì nó liên quan đến các vấn đề như xác định nhu cầu và nguyện vọng của cộng đồng trong nhận đất nhận rừng trên cơ sở được giải thích rõ ràng các quyền lợi và nghĩa vụ trong nhận đất lâm nghiệp; đồng thời thống nhất kế hoạch làm việc trong thôn làng để đánh giá nông thôn và tiến hành các bước lập phương án có sự tham gia. • Thành phần tham gia: Tổ công tác, đại diện Ủy ban nhân dân xã, ban tự quản thôn làng, già làng, đại diện các hộ gia đình trong thôn làng. Cuộc họp chỉ có thể có kết quả tốt khi đạt được yêu cầu có mặt đại diện của ít nhất 2/3 số hộ, trong đó tỷ lệ nữ đạt 30% trở lên. • Địa điểm, thời gian: Tại thôn dự kiến giao đất giao rừng, thời gian 1 buổi. • Cách tổ chức, thúc đẩy cuộc họp: - Bàn bạc, thỏa luận trước với lãnh đạo thôn làng về địa điểm, thời gian, nội dung, thành phần tham gia và người chủ trì cuộc họp. - Nội dung cuộc họp được trình bày trên giấy khổ lớn (Ao) thật ngắn gọn, dễ hiểu. Có thể sử dụng các hình ảnh, sơ đồ, bảng biểu … để người dân tham khảo trước và trong khi họp. - Trong nhiều trường hợp, cần có một người phiên dịch tiếng địa phương để thuận tiện cho việc trao đổi thông tin. - Tổ công tác cần có kỹ năng thúc đẩy để mọi người tích cực tham gia thảo luận, phát biểu ý kiến. • Nội dung và kết quả cuộc họp dân lần 1: - Thông báo, giải thích rõ ràng các chính sách giao đất giao rừng, đặc biệt là nghị định 163 và quyết định 178. - Thảo luận và thống nhất nhu cầu nhận đất nhận rừng trong cộng đồng - Thông báo và thống nhất kế hoạch làm việc ở thôn làng - Lựa chọn nông dân nòng cốt tham gia vào tiến trình đánh giá nông thôn theo kế hoạch. Nông dân nòng cốt được lựa chọn phải bao gồm: Đại diện ban tự quản thôn làng, già làng, đại diện nam nữ, già trẻ, những người có uy tín và am hiểu về tình 12
hình đất đai, quản lý của cộng đồng. Trung bình ở mỗi thôn làng nên chọn từ 10 - 12 nông dân nòng cốt để cùng làm việc với tổ công tác, từ đó phân chia ra 2 - 3 nhóm làm việc. - Biên bản cuộc họp cần được ghi lại cẩn thận, đọc lại ở cuối buổi họp và ký xác nhận của cán bộ địa phương B−íc 3: §¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia theo chñ ®Ò qu¶n lÝ tµi nguyªn rõng KÕt qu¶ chÝnh trong b−íc 3 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - Các thông tin toàn diện về kinh tế, xã hội, tài nguyên thiên nhiên, tổ chức cộng đồng được thu thập, phân tích có sự tham gia của người dân, theo chủ đề quản lý tài nguyên rừng và đất rừng - Xác định phương thức giao đất giao rừng: Theo hộ hay nhóm hộ hay cộng đồng thôn làng? - LËp ®−îc s¬ ®å giao ®Êt giao rõng theo hé hay nhãm hé hay céng ®ång - LËp ®−îc s¬ ®å ®Þnh h−íng quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®−îc giao Trong b−íc nµy chñ yÕu ¸p dông mét c¸ch hÖ thèng c¸c c«ng cô PRA. Thành phÇn tham gia: Bao gåm tæ c«ng t¸c vµ nh÷ng n«ng d©n nßng cèt ®−îc ph©n chia thµnh c¸c nhãm lµm viÖc, mçi nhãm tõ 3-5 ng−êi. Thêi gian, ®Þa ®iÓm: §−îc tiÕn hµnh trong th«n lµng, trong rõng, trªn ®Êt l©m nghiÖp. Thêi gian thùc hiÖn c¸c c«ng cô PRA cho mét th«n lµng kho¶ng 2-3 ngµy. Néi dung vµ c¸ch tiÕn hµnh: Ph©n c«ng c¸c nhãm ¸p dông mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c c«ng cô PRA theo chñ ®Ò “Qu¶n lý vµ sö dông tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng” trong th«n lµng. Bao gåm c¸c th«ng tin cÇn thu thËp víi sù hç trî cña c¸c c«ng cô PRA sau: • Th«ng tin kinh tÕ, x· héi: C¸c c«ng cô PRA sau ®−îc ¸p dông: - C«ng cô 1- L−îc sö th«n lµng: L−îc sö ph¸t triÓn th«n lµng vµ sù thay ®æi trong qu¶n lý sö dông tµi nguyªn ®−îc ph¸t hiÖn lµm c¬ së ph¸t huy truyÒn thèng qu¶n lÝ tµi nguyªn cña céng ®ång - C«ng cô - Ph©n lo¹i kinh tÕ hé: §¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i hiÖn tr¹ng kinh tÕ hé, møc ®é phô thuéc vµo tµi nguyªn rõng lµm c¬ së cho viÖc ph©n chia ®Êt rõng phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ n¨ng lùc cña tõng lo¹i hé gia ®×nh • Th«ng tin vÒ tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng: C¸c c«ng cô PRA sau ®−îc ¸p dông: - C«ng cô 3 - BiÓu ®å thay ®æi sö dông ®Êt, rõng theo thêi gian: Ph¸t hiÖn thay ®æi sö dông ®Êt rõng trong qu¸ khø vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn xem xÐt ®Ó qu¶n lý trong t−¬ng lai. 13
- C«ng cô 4 - Ph©n lo¹i rõng dùa vµo céng ®ång: X¸c ®Þnh c¸c lo¹i rõng, tr¹ng th¸i hiÖn t¹i dùa vµo kinh nghiÖm, kiÕn thøc b¶n ®Þa vµ ph¸t hiÖn c¸c tiªu chÝ ph©n lo¹i rõng cña céng ®ång. Gióp cho viÖc ®Æt tªn lo¹i rõng, tr¹ng th¸i vµ ph©n lo¹i dÔ hiÓu vµ ¸p dông ®−îc trong céng ®ång; ®ång thêi so s¸nh nã víi hÖ thèng ph©n lo¹i rõng vÒ mÆt kü thuËt ®Ó s¾p xÕp ®ång nhÊt phôc vô qu¶n lÝ, kinh doanh rõng sau khi giao phï hîp víi c¶ hai bªn: céng ®ång vµ c¬ quan qu¶n lÝ l©m nghiÖp nhµ n−íc. - C«ng cô 5 - VÏ s¬ ®å hiÖn tr¹ng ®Êt, rõng: ThÓ hiÖn sù ph©n bè c¸c lo¹i ®Êt, tr¹ng th¸i rõng; x¸c ®Þnh c¸c tiÒm n¨ng, nh÷ng h¹n chÕ vµ c¸c ®Ò xuÊt trong qu¶n lÝ sö dông tµi nguyªn ®Êt l©m nghiÖp - C«ng cô 6 - L¸t c¾t: ThÓ hiÖn ph©n bè c¸c lo¹i ®Êt ®ai, rõng theo ®Þa h×nh; ®©y lµ mét c«ng cô bæ sung cho s¬ ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt nh»m ®¸nh gi¸ ®−îc tiÒm n¨ng, nh÷ng h¹n chÕ vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p qu¶n lý, kinh doanh rõng, ®Êt rõng - C«ng cô 7 - Ma trËn vÒ tiÒm n¨ng l©m s¶n ngoµi gç: L©m s¶n ngoµi gç lµ mét nguån thu tiÒm n¨ng cña ng−êi nhËn rõng, ®Æc biÖt lµ ®èi víi céng ®ång d©n téc thiÓu sè – nh÷ng ng−êi sèng phô thuéc kh¸ nhiÒu vµo c¸c s¶n phÈm ®a d¹ng tõ rõng ®Ò lÊy l−¬ng thùc, lµm c«ng cô s¶n xuÊt, lµm nhµ, lµm thuèc, ... v× vËy ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng l©m s¶n ngoµi gç lµ c¬ së quan träng ®Ó xem xÐt viÖc giao rõng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu céng ®ång. • Th«ng tin vÒ tæ chøc, qu¶n lÝ, quy ho¹ch: C¸c c«ng cô PRA sau ®−îc ¸p dông: - C«ng cô 8 - S¬ ®å Venn vÒ tæ chøc: Nh»m ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tæ chøc qu¶n lÝ tµi nguyªn cña th«n lµng, lµm c¬ së ph¸t triÓn c¸c tæ chøc trong th«n lµng phôc vô qu¶n lÝ rõng vµ x©y dùng ban qu¶n lÝ rõng céng ®ång - C«ng cô 9 - PhiÕu th¨m dß ph−¬ng thøc giao ®Êt giao rõng cho hé hay nhãm hé (dßng hä) hay céng ®ång: ViÖc giao ®Êt giao rõng theo ®èi t−îng nµo cÇn xuÊt ph¸t tõ t×nh h×nh thùc tÕ cña tõng th«n lµng. C«ng cô nµy sÏ hç trî cho viÖc ph¸t hiÖn nhu cÇu vµ lµm c¬ së tæ chøc giao ®Êt giao rõng phï hîp. ViÖc lùa chän ph−¬ng thøc giao ®Êt rõng thÝch hîp khi thóc ®Èy cÇn xem xÐt c¸c khÝa c¹nh sau: o §èi víi vïng kinh tÕ hé kh¸ ph¸t triÓn, th−êng cã nhu cÇu nhËn ®Êt l©m nghiÖp theo tõng hé ®Ó tæ chøc ®Çu t− kinh doanh. Ng−îc l¹i ®èi víi vïng kÐm ph¸t triÓn th× xu h−íng nªn giao ®Êt giao rõng cho nhãm hé hoÆc céng ®ång ®Ó hîp t¸c lao ®éng, qu¶n lÝ vµ tæ chøc kinh doanh o §èi víi vïng bÞ ¸p lùc nhiÒu vÒ khai th¸c l©m s¶n tr¸i phÐp th× gi¶i ph¸p giao cho nhãm hé hoÆc céng ®ång sÏ t¹o ra søc m¹nh trong b¶o vÖ rõng h¬n lµ giao cho hé riªng lÎ o §èi víi vïng cßn rõng nh−ng tr¹ng th¸i rõng cã sù rÊt kh¸c nhau tõ ®Êt trèng ®Õn rõng non, nghÌo, giµu th× viÖc giao cho tõng hé sÏ t¹o nªn sù mÊt c«ng b»ng, cã hé nhËn rõng non l¹i cã hé cã rõng giµu nhanh cho thu nhËp. V× vËy th−¬ng th¶o ®Ó t¹o ra c¸c nhãm nhËn ®Êt rõng sÏ c©n ®èi ®−îc møc ®é giµu nghÌo cña rõng khi ph©n bæ cho c¸c nhãm hé, t¹o nªn sù c«ng b»ng 14
o §èi víi th«n lµng cßn duy tr× tèt truyÒn thèng qu¶n lÝ rõng chung, rõng céng ®ång, qu¶n lÝ ®Êt ®ai theo dßng hä th× nªn khuyÕn khÝch nhËn ®Êt l©m nghiÖp theo nhãm hé (dßng hä) hoÆc céng ®ång ®Ó ph¸t huy søc m¹nh luËt tôc trong qu¶n lÝ tµi nguyªn ®ång thêi t¹o nªn kh¶ n¨ng tæ chøc s¶n xuÊt l©m nghiÖp ë quy m« céng ®ång, cã thÓ tæ chøc rõng khÐp kÝn trong kinh doanh, tr¸nh chia rõng manh món. Khi thóc ®Èy ®Ó x¸c ®Þnh ph−¬ng thøc giao ®Êt giao rõng cÇn gi¶i thÝch, ph©n tÝch ®Çy ®ñ nh− trªn víi céng ®ång; trªn c¬ së ®ã tõng hé, nhãm hé, céng ®ång sÏ cã quyÕt ®Þnh phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña chÝnh hä. - C«ng cô 10 – VÏ s¬ ®å giao ®Êt giao rõng theo hé, nhãm hé, céng ®ång: C«ng cô nµy nh»m ®Ó ng−êi d©n tù th−¬ng th¶o vµ quyÕt ®Þnh vÞ trÝ nhËn ®Êt l©m nghiÖp cho tõng hé hoÆc nhãm hé. V× thùc tÕ sö dông ®Êt truyÒn thèng ®· h×nh thµnh vµ ®−îc thõa nhËn trong c¸c lµng l©u ®êi, tuy r»ng ch−a ®−îc cÊp quyÒn sö dông, do ®ã kh«ng nªn thiÕt kÕ s½n c¸c l« rõng trªn b¶n ®å vµ ph©n bæ mét c¸ch chñ quan cho c¸c hé, nhãm hé. Thùc tÕ nhu cÇu nhËn ®Êt l©m nghiÖp cña hé, nhãm hé th−êng g¾n víi vïng canh t¸c n−¬ng rÉy cña hä, ®ång thêi còng cã nh÷ng vïng ®· ®−îc qu¶n lÝ ®Êt ®ai theo truyÒn thèng cña tõng dßng hä; nªn viÖc céng ®ång tù quyÕt ®Þnh vÞ trÝ, c¸ch ph©n bæ khu vùc giao ®Õn tõng ®èi t−îng lµ gi¶i ph¸p thÝch hîp vµ bÒn v÷ng. - C«ng cô 11 - VÏ s¬ ®å quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp: Trªn c¬ së s¬ ®å hiÖn tr¹ng ®Êt rõng ®· cã, thóc ®Èy céng ®ång th¶o luËn vµ x¸c ®Þnh gi¶i ph¸p tæ chøc qu¶n lÝ kinh doanh cho tõng ®èi t−îng ®Êt ®ai, rõng. §©y lµ c«ng cô nh»m ph¸t huy kiÕn thøc sinh th¸i ®Þa ph−¬ng cña ng−êi d©n b¶n ®Þa trong qu¶n lÝ vµ kinh doanh rõng, ®ång thêi nã còng lµm cho gi¶i ph¸p kÜ thuËt l©m nghiÖp phï hîp víi n¨ng lùc, kh¶ n¨ng cña ng−êi d©n. Trong th¶o luËn quy ho¹ch sö dông ®Êt cã sù tham gia, quy ph¹m l©m sinh còng cÇn ®−îc giíi thiÖu ®Ó ®Þnh h−íng, cßn gi¶i ph¸p cô thÓ, quy m« triÓn khai nªn ®−îc x¸c ®Þnh vµ quyÕt ®Þnh bëi ng−êi d©n. VÝ dô: Rõng nghÌo cÇn ph¶i lµm giµu (theo quy ph¹m), tõ ®ã ng−êi d©n quyÕt ®Þnh lùa chän c©y b¶n ®Þa thÝch hîp víi nhu cÇu, thÞ tr−êng vµ quy m«, mËt ®é..... thùc hiÖn dùa vµo kh¶ n¨ng cña kinh tÕ hé vµ sù hç trî cña c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn l©m nghiÖp cña nhµ n−íc. B−íc 4: §iÒu tra quy ho¹ch rõng cã sù tham gia cña ng−êi d©n vµ tÝnh to¸n tû lÖ h−ëng lîi KÕt qu¶ chÝnh trong b−íc 4 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - B¶n ®å hiÖn tr¹ng vµ giao ®Êt giao rõng tû lÖ 1/10.000 - −íc l−îng c¸c chØ tiªu l©m häc cho tõng tr¹ng th¸i rõng: Loµi c©y chñ yÕu, ®−êng kÝnh, mËt ®é 15
- LËp b¶n ®å quy ho¹ch tû lÖ 1/10.000 vµ kÕ ho¹ch ®¬n gi¶n s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp trªn ®Êt rõng ®−îc giao. - TÝnh to¸n tû lÖ h−ëng lîi s¶n phÈm gç cho c¸c kiÓu rõng, tr¹ng th¸i rõng. Trong b−íc nµy chñ yÕu ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, ®o ®¹c, quy ho¹ch rõng ®¬n gi¶n trªn hiÖn tr−êng, kÕt hîp víi sù tham gia cña ng−êi d©n. Thành phÇn tham gia: Bao gåm tæ c«ng t¸c (gåm c¸n bé kü thuËt l©m nghiÖp) vµ nh÷ng n«ng d©n nßng cèt ®−îc ph©n chia thµnh c¸c nhãm lµm viÖc, mçi nhãm tõ 4-5 ng−êi. Thêi gian, ®Þa ®iÓm: §−îc thùc hiÖn trong rõng, trªn ®Êt l©m nghiÖp. Thêi gian thùc hiÖn c¸c c«ng cô kho¶ng 5-7 ngµy. Néi dung vµ c¸ch tiÕn hµnh: Ph©n c«ng c¸c nhãm thùc hiÖn c¸c c«ng cô kü thuËt ®Ó ®iÒu tra tr¹ng th¸i rõng, thèng kª diÖn tÝch, khoanh vÏ ranh giíi giao cho tõng ®èi t−îng, c¸c ®Æc ®iÓm l©m häc cña rõng ®−îc giao, bao gåm: - C«ng cô 12 – Khoanh vÏ vµ ®o ®Õm diÖn tÝch tr¹ng th¸i rõng: C¸c kiÓu rõng, tr¹ng th¸i rõng ®−îc ®iÒu tra khoanh vÏ ®Ó lËp b¶n ®å hiÖn tr¹ng rõng khu vùc giao ®Êt l©m nghiÖp vµ thèng kÕ diÖn tÝch. Nã lµ c¬ së ®Ó lËp c¸c b¶n ®å giao ®Êt giao rõng cho tõng hé, nhãm hé, céng ®ång; trong ®ã thÓ hiÖn ®Çy ®ñ tr¹ng th¸i rõng t¹i thêi ®iÓm giao ®Ó qu¶n lÝ. C«ng cô nµy cÇn kÕt hîp víi kÕt qu¶ cña c«ng cô 4 - Ph©n lo¹i rõng dùa vµo céng ®ång, ®Ò gäi tªn tr¹ng th¸i, kiÓu rõng theo 2 c¸ch: Theo kü thuËt vµ theo ng−êi d©n. KÕt qu¶ b−íc nµy lµ mét b¶n ®å tr¹ng th¸i rõng khu vùc giao tû lÖ 1/10.000 vµ diÖn tÝch c¸c tr¹ng th¸i rõng trong khu giao - C«ng cô 13 – Khoanh vÏ ranh giíi vµ ®o ®Õm diÖn tÝch giao ®Êt giao rõng cho hé, nhãm hé hay céng ®ång: Trªn c¬ së kÕt qu¶ c«ng cô 10 - VÏ s¬ ®å giao ®Êt giao rõng theo hé, nhãm hé, céng ®ång vµ b¶n ®å hiÖn tr¹ng rõng - tiÕn hµnh kiÓm tra, ®o ®¹c, khoanh vÏ trªn thùc ®Þa ®Ó cã ®−îc b¶n ®å giao ®Êt giao rõng ®Õn hé hay nhãm hé, céng ®ång. KÕt qu¶ b−íc nµy lµ b¶n ®å giao ®Êt giao rõng chung tû lÖ 1/10.000 thÓ hiÖn ranh giãi ph©n chia ®Êt l©m nghiÖp ®Õn ®èi t−îng giao vµ c¸c m¶nh b¶n ®å cho tõng hé, nhãm hé, céng ®ång. Trªn c¸c b¶n ®å nµy còng cÇn thÓ hiÖn ®Çy ®ñ c¸c tr¹ng th¸i rõng, diÖn tÝch; ®©y c¬ së ®Ó ®−a b¶n ®å vµo trong sæ ®á cã thÓ hiÖn ®Çy ®ñ tr¹ng th¸i rõng (sæ ®á tr−íc ®©y trong giao ®Êt giao rõng ch−a thÓ hiÖn c¸c tr¹ng th¸i rõng khi giao cho hé, nhãm hé, céng ®ång), tõ ®©y lµm c¬ së gi¸m s¸t tµi nguyªn ®−îc giao còng nh− ®Ó ¸p dông quyÕt ®Þnh 178 khi ph©n chia lîi Ých cô thÓ víi tõng tr¹ng th¸i rõng. - C«ng cô 14 – −íc l−îng c¸c chØ tiªu l©m häc cho tõng tr¹ng th¸i rõng: C«ng cô nµy phôc vô cho viÖc x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm l©m häc cña tõng tr¹ng th¸i rõng khi giao, lµm c¬ së gi¸m s¸t qu¶n lÝ tµi nguyªn vµ ph©n chia lîi Ých cho ng−êi nhËn rõng. Mçi tr¹ng th¸i rõng cÇn thèng kª tªn loµi c©y chñ yÕu (tªn kinh vµ tªn d©n téc), mËt ®é trªn ha, ®−êng kÝnh b×nh qu©n. Tæng hîp theo tõng tr¹ng th¸i rõng giao cho nhãm hé, th«n lµng 16
- C«ng cô 15 – LËp b¶n ®å quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp: X©y dùng ®−îc b¶n ®å quy ho¹ch tû lÖ 1/10.000 vµ lËp kÕ ho¹ch ®¬n gi¶n tæ chøc kinh doanh ®Êt l©m nghiÖp ®−îc giao - C«ng cô 16 – TÝnh to¸n tû lÖ h−ëng lîi s¶n phÈm gç cña ng−êi nhËn rõng: QuyÕt ®Þnh 178/2001/Q§-TTg vµ th«ng t− liªn tÞch 80/2003/TTLT/BNN-BTC ®· quy ®Þnh tû lÖ h−ëng lîi l©m s¶n cho ng−êi nhËn ®Êt l©m nghiÖp theo tõng tr¹ng th¸i rõng. Tuy nhiªn còng theo th«ng t− 80, ®èi víi mét sè lo¹i rõng ch−a ®Ò cËp ®Õn h−ëng lîi nh− rõng khép vµ c¸c lo¹i rõng kh¸c th× UBND cÊp tØnh sÏ quy ®Þnh cô thÓ; do ®ã trong h−íng dÉn nµy tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p tÝnh tû lÖ h−ëng lîi dùa trªn nguyªn t¾c ng−êi nhËn rõng ®−îc h−ëng phÇn t¨ng tr−ëng do nu«i d−ìng vµ kinh doanh rõng. Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n tû lÖ h−ëng lîi nµy nh»m bæ sung, cô thÓ ho¸ cho mét sè kiÓu rõng ch−a ®−îc ®Ò cËp trong quyÕt ®Þnh 178 còng nh− lµm c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c h¬n tû lÖ h−ëng lîi trong tõng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña rõng ë ®Þa ph−¬ng; trong tr−êng hîp tû lÖ h−ëng lîi tÝnh to¸n theo ph−¬ng ph¸p nµy cã sai kh¸c nhiÒu víi quyÕt ®Þnh 178 th× trong ph−¬ng ¸n cÇn thuyÕt minh râ vµ tr×nh UBND tØnh ®Ó quyÕt ®Þnh. B−íc 5: Thèng nhÊt c¸c ®iÓm c¬ b¶n vÒ giao ®Êt giao rõng víi céng ®ång – Häp d©n lÇn 2 KÕt qu¶ b−íc 5 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - Toàn bộ thông tin, kết quả trong bước 3 và 4 bao gồm các đánh giá tình hình quản lý tài nguyên, phương thức giao, tỷ lệ hưởng lợi và quản lý đất lâm nghiệp được thông báo đến tất cả các hộ gia đình và được thảo luận rộng rải để chỉnh sửa và đạt được sự thống nhất trong cộng đồng - Thống nhất đăng ký nhận đất rừng - Xây dựng phương án tổ chức cộng đồng để quản lý tài nguyên rừng được giao Để đạt được kết quả này, một cuộc họp toàn thôn làng lần 2 được tiến hành. Đây là cuộc họp quan trọng để cộng đồng có quyết định và thống nhất giải pháp giao đất giao rừng. • Thành phần tham gia: Như cuộc họp dân lần 1. • Địa điểm, thời gian: Tại thôn giao đất giao rừng, thời gian 1 ngày • Cách tổ chức, thúc đẩy cuộc họp: - Bàn bạc, thỏa luận trước với lãnh đạo thôn làng về địa điểm, thời gian, nội dung, thành phần tham gia và người chủ trì cuộc họp. - Toàn bộ các kết quả ở bước 3 và 4 (PRA và điều tra quy hoạch rừng có sự tham gia) được tóm tắt trên giấy Ao theo từng nội dung. - Cán bộ trong tổ công tác hướng dẫn cho nông dân nòng cốt cách trình bày kết quả 17
- Tổ công tác cần chuẩn bị chương trình, sắp xếp logic các nội dung trình bày thảo luận và cần có kỹ năng thúc đẩy để mọi người tích cực tham gia thảo luận, phát biểu ý kiến • Nội dung và kết quả cuộc họp dân lần 2: - Thúc đẩy để nông dân nòng cốt trình bày từng nhóm kết quả và thảo luận chung trong cộng đồng để lấy ý kiến. Các nội dung quan trọng sau cần được làm rõ và đạt được sự thống nhất trong thôn làng: o C¸c th«ng tin vÒ kinh tÕ x· héi, qu¶n lÝ tµi nguyªn, tæ chøc cña th«n lµng tõ kÕt qu¶ PRA ®−îc b¸o c¸o vµ lÊy ý kiÕn chØnh söa, bæ sung o Thèng nhÊt ph−¬ng thøc giao. NÕu giao cho nhãm hé dïng c«ng cô card ®Ó s¾p xÕp hé theo nhãm vµ x¸c ®Þnh c¸c tiªu chÝ ph©n chia nhãm víi céng ®ång. o Thèng nhÊt l¹i s¬ ®å vÞ trÝ giao ®Êt theo hé, nhãm hé, céng ®ång. o Thèng nhÊt quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch qu¶n lý sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®−îc giao - Sau khi thống nhất các điểm cơ bản trong giao đất giao rừng, phổ biến mẫu đơn xin nhận đất rừng và thông báo cho hộ, nhóm hộ, cộng đồng làm đơn theo hướng dẫn 1. - Th¶o luËn vÒ ph−¬ng ¸n tæ chøc qu¶n lý rõng trong céng ®ång: Tõ kÕt qu¶ s¬ ®å Venn vÒ tæ chøc, th¶o luËn ®Ó h×nh thµnh ban qu¶n lÝ rõng th«n lµng. - Tất cả kết quả cuộc họp, các ý kiến phản hồi cần được ghi nhận để chỉnh sửa và ghi thành biên bản cuộc họp được đại diện xã, thôn và nhóm công tác ký tên. B−íc 6: Hoµn chØnh hå s¬, ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng KÕt qu¶ b−íc 6 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - Phương án giao đất giao rừng được hoàn thành - Các bản đồ liên quan: Bản đồ hiện trạng rừng, bản đồ giao đất giao rừng chung và cho hộ hoặc nhóm hộ, bản đồ quy hoạch sử dụng đất rừng - Xây dựng khế ước giao đất giao rừng Nhãm c«ng t¸c t− vÊn vµ hç trî céng ®ång x©y dùng c¸c tµi liÖu thµnh qu¶ giao ®Êt giao rõng ®Ó tr×nh duyÖt. Bao gåm c¸c tµi liÖu, hå s¬, b¶n ®å nh− sau: 1. Ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng: Tr×nh bµy, luËn cø vÒ lÝ do, môc tiªu, quy m«, ph−¬ng thøc, hiÖu qu¶ cña giao ®Êt giao rõng ë ®Þa ph−¬ng. KÕt qu¶ ë c¸c b−íc 3, 4 vµ 5 ®−îc tæng hîp ®Ó viÕt ph−¬ng ¸n. (Xem h−íng dÉn 2: §Ò c−¬ng ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng) 2. C¸c lo¹i b¶n ®å: Bao gåm 3 lo¹i b¶n ®å cÇn ®−îc hoµn thµnh. Dùa vµo kÕt qu¶ cña b−íc 4 víi c¸c c«ng cô 12, 13 vµ 15, hoµn chØnh ®−îc c¸c lo¹i b¶n ®å thµnh qu¶ sau: 18
- B¶n ®å hiÖn tr¹ng và giao ®Êt giao rõng tû lÖ 1/10.000 - C¸c m¶nh b¶n ®å giao ®Êt giao rõng cho hé hoÆc nhãm hé. - B¶n ®å quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp tû lÖ 1/10.000 3. KhÕ −íc: X©y dùng khÕ −íc giao ®Êt giao rõng theo h−íng dÉn 3 B−íc 7: ThÈm ®Þnh ph−¬ng ¸n giao ®Êt giao rõng KÕt qu¶ b−íc 7 cÇn ®¹t ®−îc lµ: - Phương án giao đất giao rừng được thẩm định - Phương án và các tài liệu liên quan được chỉnh sửa, hoàn thiện để trình duyệt Tæ chøc héi nghÞ cÊp huyÖn ®Ó th«ng qua ph−¬ng ¸n vµ tr×nh duyÖt. C¸c bªn tham gia: §¹i diÖn c¸c nhãm hé, th«n lµng, ®Þa chÝnh c¸c cÊp, l©m tr−êng cã liªn quan ®Õn ®Êt l©m nghiÖp ®−îc giao, ®¹i diÖn ngµnh n«ng nghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n c¸c cÊp, l·nh ®¹o x·, huyÖn, Së KHCN, Së Tµi nguyªn m«i tr−êng, KiÓm l©m c¸c cÊp, khuyÕn n«ng l©m huyÖn; tµi chÝnh, kÕ ho¹ch ®Çu t− c¸c cÊp. Chuẩn bị: Tổ công tác chuẩn bị tất cả tài liệu liên quan đến thành quả giao đất giao rừng ở bước 6 và gửi tóm tắt phương án đến tất cả các bên tham gia trước khi họp một tuần. Nguyên tắc thẩm định giao đất giao rừng: - Có sự tham gia của đối tượng nhận rừng, người dân đồng ý và nhận thức đúng về GĐGR. - Tuân theo pháp lí và chính sách giao đất giao rừng của chính phủ và địa phương - Trước khi họp thẩm định, có đánh giá tại hiện trường để lấy ý kiến của người dân nhận đất rừng. Nội dung thẩm định: - Hội đồng nghe báo cáo của tổ công tác và thẩm định phương án, tài liệu cũng như kết quả đánh giá trên hiện trường - Đánh giá phương án có đạt các nguyên tắc trong giao đất giao rừng: Tuân theo pháp lý, phù hợp với quy hoạch và truyền thống, có sự tham gia và quyết định của người dân - Bảo đảm đạt được yêu cầu: o Công bằng trong khi giao về quy mô, vị trí cho các đối tượng, o Phương thức giao phù hợp với điều kiện địa phương o Phương án có tính khả thi, hiệu quả và bền vững. 19