1
Tr−êng ®¹i häc V¨n hãa Hμ Néi
Khoa V¨n hãa d©n téc thiÓu sè
TËp qu¸n x©y dùng nhμ sμn
cña ng−êi Tμy ë B¶n P¶ng
x· Trμng S¬n, huyÖn V¨n Quan tØnh
L¹ng S¬n
Sinh viên thực hiện: Nguyễn Thị Đềm, VHDT 11B
Giáo viên hướng dẫn: GS.TS. Hoàng Nam
HÀ NỘI 5 -2009
2
Lêi c¶m ¬n
§Ó hoµn thµnh khãa luËn tèt nghiÖp, em ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì
tËn t×nh cña ng−êi Tµy vµ c¸n bé c¸c cÊp ë th«n B¶n P¶ng, x· Trµng
S¬n, huyÖn V¨n Quan, tØnh L¹ng S¬n, c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa V¨n
ho¸ d©n téc thiÓu sè vµ G.S Hoµng Nam.. Nh©n ®©y, em xin göi lêi c¶m
¬n ch©n t×nh nhÊt tíi tÊt c¶.
Do h¹n chÕ nhiÒu mÆt, ch¾c ch¾n khãa luËn sÏ cßn nhiÒu khiÕm
khuyÕt. Em mong nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u.
Em xin tr©n träng c¶m ¬n!
Hµ Néi, ngµy 20 th¸ng 5 n¨m 2009
NguyÔn ThÞ §Òm
3
Môc lôc
Më ®Çu .............................................................................................................. 1
1. Lý do chän ®Ò tµi ........................................................................................... 4
2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò ............................................................................. 5
3. Môc ®Ých nghiªn cøu ..................................................................................... 7
4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu ................................................................. 7
5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ nguån t− liÖu .................................................... 8
6. §ãng gãp cña khãa luËn ................................................................................ 9
7. Néi dung vµ bè côc cña khãa luËn ................................................................ 9
Ch−¬ng 1. Kh¸i Qu¸t vÒ m«i tr−êng tù nhiªn vμ ng−êi
tμy ë th«n b¶n p¶ng, x∙ trμng s¬n ......................................... 10
1.1. M«i tr−êng tù nhiªn ë Trµng S¬n ............................................................. 10
1.2. Kh¸i qu¸t vÒ ng−êi Tµy ë B¶n Pµng, Trµng S¬n ...................................... 14
Ch−¬ng 2. TËp qu¸n x©y dùng nhμ sμn cña ng−êi Tμy ë
b¶n p¶ng, x∙ trμng s¬n (V¨n quan, l¹ng s¬n) .................. 31
2.1. Quan niÖm vÒ nhµ ë .................................................................................. 31
2.2. Mét sè lo¹i h×nh nhµ ë truyÒn thèng ........................................................ 32
2.3. TËp qu¸n x©y cÊt nhµ sµn ......................................................................... 35
2.4. TËp qu¸n sö dông nhµ sµn ........................................................................ 45
2.5. Mét sè kiªng kÞ liªn quan ......................................................................... 55
2.6. Tôc lÖ vµo nhµ míi ................................................................................... 56
2.7. Mét vµi so s¸nh víi nhµ ë cña c¸c d©n téc kh¸c trong vïng .................... 58
Ch−¬ng 3. BiÕn ®æi trong viÖc x©y dùng ng«i nhμ sμn
cña ng−êi Tμy x∙ Trμng s¬n hiÖn nay.................................... 61
3.1 BiÕn ®æi vÒ nguyªn vËt liÖu ....................................................................... 63
3.2. BiÕn ®æi vÒ kü thuËt x©y dùng .................................................................. 63
3.3. BiÕn ®æi vÒ cÊu tróc vµ thiÕt kÕ ng«i nhµ ................................................. 64
3.4. BiÕn ®æi trong viÖc bè trÝ, sö dông ng«i nhµ ............................................ 65
3.5. BiÕn ®æi trong kiªng kÞ lµm nhµ vµ nghi lÔ vµo nhµ míi .......................... 66
KÕt luËn .................................................................................................... 69
Danh môc Tμi liÖu tham kh¶o ..................................................... 75
Phô lôc ....................................................................................................... 77
1. Mét sè c©u l−în mõng nhµ míi ................................................................... 77
2. Danh s¸ch ng−êi cung cÊp t− liÖu ............................................................... 79
3. Mét sè h×nh ¶nh vÒ nhµ sµn ë b¶n p¶ng ...................................................... 81
4
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
ThÕ kû XXI lµ thÕ kû cña v¨n hãa. NhiÒu quèc gia, tæ chøc Quèc tÕ
®Òu kh¼ng ®Þnh nh− vËy. V¨n hãa ®−îc xem nh− nÒn t¶ng c¬ së, ®éng c¬ vµ
lµ môc tiªu cña c¸c c«ng cuéc ph¸t triÓn hiÖn nay cña thÕ giíi còng nh− cña
c¸c quèc gia, d©n téc. Trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng hiÖn nay mµ nh©n
lo¹i ®ang xem ®ã nh− ®Þnh h−íng chiÕn l−îc ph¸t triÓn, b¶o tån b¶n s¾c v¨n
hãa lµ mét trong 4 nguyªn t¾c chiÕn l−îc (T¨ng tr−ëng kinh tÕ; æn ®Þnh x·
héi; B¶o tån v¨n hãa vµ Gi÷ g×n m«i tr−êng). Nh− vËy râ rµng nÕu ph¸t triÓn
mµ mÊt v¨n hãa, coi nh− quèc gia, d©n téc ®ã ®· bÞ tiªu vong. T− t−ëng lÊy
v¨n hãa lµm nÒn t¶ng, ®éng lùc vµ môc tiªu ph¸t triÓn ®Êt n−íc ®−îc §¶ng
Céng s¶n ViÖt Nam qu¸n triÖt trong nghÞ quyÕt: Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ
tr−êng vµ më réng giao l−u quèc tÕ, ph¶i ®Æc biÖt quan t©m gi÷ g×n vµ n©ng
cao b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, kÕ thõa vµ ph¸t huy truyÒn thèng ®¹o ®øc, tËp
qu¸n tèt ®Ñp vµ lßng tù hµo d©n téc. Muèn lµm ®−îc nh− vËy, viÖc nghiªn
cøu, t×m hiÓu ®Ó thÊy ®−îc c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa ®Ých thùc cña mét téc ng−êi;
t×m kiÕm gi¶i ph¸p b¶o tån, ph¸t huy,… lµ nhu cÇu bøc thiÕt hiÖn nay. Trong
khi ®ã, c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa vËt chÊt, trong ®ã nhµ ë vµ c¸c kiÕn tróc d©n gian
l¹i lµ khu vùc l−u gi÷ nhiÒu yÕu tè truyÒn thèng cña v¨n hãa téc ng−êi, nªn
nghiªn cøu, t×m hiÓu vÒ tËp qu¸n x©y dùng nhµ ë cña c¸c d©n téc, trong ®ã cã
ng−êi Tµy lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô cÇn kÝp hiÖn nay.
HiÖn nay, c«ng cuéc vËn ®éng x©y dùng n«ng th«n míi, cuéc sèng văn
hãa míi ®ang ®−îc ®Èy m¹nh trªn toµn quèc. Ngoµi c¸c dù ¸n ph¸t triÓn kinh
tÕ – x· héi tæng thÓ cña c¸c ®Þa ph−¬ng, c¸c dù ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng
nghiÖp, n«ng th«n còng ®ang ®−îc ®Èy m¹nh. Mét mÆt nh»m b¶o tån vµ ph¸t
huy v¨n hãa truyÒn thèng, mÆt kh¸c nh»m khai th¸c gi¸ trÞ, tiÒm n¨ng cña v¨n
hãa c¸c téc ng−êi ph¸t triÓn du lÞch v¨n hãa, sinh th¸i,… TÊt c¶ ®Òu cã nÒn
5
t¶ng, c¬ së, còng nh− liªn quan trùc tiÕp ®Õn v¨n hãa truyÒn thèng cña c¸c d©n
téc. Trong ®ã, tËp qu¸n c− tró, tËp qu¸n x©y dùng nhµ ë,… lµ nh÷ng vÊn ®Ò cã
¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn quy ho¹ch x©y dùng ph¸t triÓn n«ng th«n míi, x©y
dùng ®êi sèng v¨n hãa míi vµ ph¸t triÓn du lÞch n«ng th«n, du lÞch v¨n hãa,…
hiÖn nay. §Ó khai th¸c c¸c yÕu tè tÝch cùc, h¹n chÕ c¸c t¸c ®éng tiªu cùc cña
tËp qu¸n ¨n ë, x©y cÊt nhµ cöa vµ c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc d©n gian kh¸c cña
ng−êi Tµy, trong ®ã cã ng−êi Tµy ë x· Trµng S¬n (huyÖn V¨n Quan, tØnh
L¹ng S¬n), ®èi víi c¸c c«ng cuéc ph¸t triÓn cña x· héi nãi trªn, nghiªn cøu,
t×m hiÓu vÒ nã lµ viÖc lµm b¾t buéc vµ cÇn thiÕt hiÖn nay.
Víi nh÷ng lý do trªn, t«i m¹nh d¹n chän TËp qu¸n x©y dùng nhµ sµn
cña ng−êi Tµy ë B¶n P¶ng, x· Trµng S¬n, huyÖn V¨n Quan, tØnh L¹ng S¬n
lµm ®Ò tµi khãa luËn cña m×nh. Th«ng qua khãa luËn nµy, t«i mong muèn gãp
phÇn giíi thiÖu vµ kh¼ng ®Þnh nh÷ng nÐt v¨n hãa ®Æc tr−ng trong tËp qu¸n c−
tró, x©y cÊt vµ sö dông nhµ sµn cña nhµ ng−êi Tµy ë vïng miÒn nói V¨n Quan
(L¹ng S¬n). Trªn c¬ së ®ã gãp phÇn ®Þnh h−íng vÒ b¶o tån vµ ph¸t huy b¶n
s¾c v¨n ho¸ cña ng−êi Tµy n¬i ®©y.
2. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò
Cho ®Õn nay, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ nhµ ë và c¸c kiÕn tróc d©n
gian cña c¸c d©n téc ë ViÖt Nam ®· ®−îc c«ng bè t−¬ng ®èi nhiÒu. §iÒu ®ã
chøng tá tÇm quan träng cña vÊn ®Ò, còng nh− sù quan t©m, chó ý ®Æc biÖt cña
giíi nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy. Nhµ ë, tËp qu¸n x©y dùng nhµ ë cña ng−êi Tµy
®· ®−îc ®Ò cËp trong c¸c c«ng trình mang tÝnh kh¸i qu¸t, ®¹i c−¬ng vÒ c¸c d©n
téc ë ViÖt Nam:
ViÖn D©n téc häc, C¸c d©n téc thiÓu sè ë ViÖt Nam (c¸c tØnh phÝa B¾c,
NXB KHXH, Hµ Néi, 1978;
ViÖn D©n téc häc, C¸c d©n téc Tµy – Nïng ë ViÖt Nam, NXB. KHXH,
Hµ Néi, 1993.
