Thảm sát Ngày lễ Thánh Barthélemy

Thảm sát Ngày lễ Thánh Barthélemy

Họa phẩm vẽ thế kỷ 19 của François Dubois

Thảm sát Ngày lễ Thánh Barthélemy là một loạt các vụ bạo động của những

đám đông Công giáo chống lại người Kháng Cách Pháp (Huguenot), người ta tin

là do Catherine de' Medici, mẹ vua Vua Charles IX, chủ mưu. Khởi đầu từ ngày

24 tháng 8 năm 1572 với vụ ám sát Đô đốc Gaspard de Coligny, lãnh tụ phe

Kháng Cách, các vụ thảm sát lan tỏa khắp Paris, tiếp tục đến các thành phố khác

và khắp các vùng nông thôn, kéo dài trong vài tháng. Không biết được con số

chính xác các nạn nhân, nhưng ước tính có đến vài ngàn hoặc vài chục ngàn người

mất mạng trong đợt bạo động này. Mặc dù không phải là vụ thảm sát duy nhất,

song đây là "vụ việc tệ hại nhất trong tất cả các vụ thảm sát vì lý do tôn giáo xảy ra trong thế kỷ 16"[1].

Mục lục

 1 Nguyên nhân

o 1.1 Hòa ước và hôn nhân miễn cưỡng

o 1.2 Căng thẳng

o 1.3 Mưu sát Đô đốc Coligny

 2 Thảm sát

 3 Phản ứng

 4 Lý giải

 5 Văn học nghệ thuật và cuộc Thảm sát

 6 Tham khảo

o 6.1 Chú thích

 7 Xem thêm

 8 Liên kết ngoài

[ ] Nguyên nhân

Thảm sát Gaspard de Coligny, bích họa của Giorgio Vasari

Thảm sát Ngày lễ Thánh Barthélemy là đỉnh điểm của một loạt các biến cố:

 Hòa ước Saint-Germain-en-Laye chấm dứt Chiến tranh Tôn giáo lần thứ ba

ngày 8 tháng 8 năm 1570

 Cuộc hôn nhân giữa Henry de Navarre và Marguerite de Valois ngày 18

tháng 8 năm 1572

 Vụ mưu sát không thành Đô đốc Gaspard de Coligny ngày 23 tháng 8 năm

1572.

[ ] Hòa ước và hôn nhân miễn cưỡng

Hòa ước Saint-Germain kết thúc ba năm chiến tranh kinh hoàng giữa người Công

giáo và người Kháng Cách. Tuy nhiên, hòa ước này không thể bền vững vì những

người Công giáo cứng rắn không chấp nhận nó. Khi nhà Guise, lãnh đạo phe Công

giáo, bị thất sủng và lãnh tụ phe Kháng Cách, Đô đốc Gaspard de Coligny trở lại

vị trí cũ trong hội đồng nhà vua trong tháng 9 năm 1571 đã khiến những người

Công giáo cứng rắn quan ngại, nhưng Thái hậu Catherine de’ Medici và Vua

Charles IX bày tỏ quyết tâm không để cuộc chiến bùng nổ lần nữa. Những quan

tâm về khó khăn tài chính khiến nhà vua và thái hậu cố duy trì hoà ước cũng như

sự hòa hoãn đối với Coligny. Những người Huguenot đang trong thế mạnh khi

nắm giữ các thành trì kiên cố như La Rochelle, La Charité-sur-Loire, Cognac và

Montauban. Để duy trì hòa khí giữa hai phe, Catherine de’ Medici sắp đặt cuộc

hôn nhân giữa con gái của bà, Marguerite de Valois, và một hoàng tử người Kháng

Cách, Henri xứ Navarre, sau này là vua Henri IV của Pháp. Đám cưới hoàng tộc

sẽ diễn ra ngày 18 tháng 8 năm 1572. Cuộc hôn nhân này không được chấp nhận

bởi những người Công giáo bảo thủ, và cả Giáo hoàng. Giáo hoàng và vua Felipe

II của Tây Ban Nha mạnh mẽ lên án thái hậu nước Pháp.

[ ] Căng thẳng

Rất đông người Kháng Cách thuộc giới quí tộc đến Paris tham dự đám cưới, cũng

để bảo vệ nhà lãnh đạo của họ. Nhưng Paris là thành phố dễ bùng nổ bạo động

chống người Kháng Cách. Dân Paris, những người Công giáo cực đoan, khó chấp

nhận sự hiện diện của người Kháng Cách trong thành phố của mình, lại chịu kích

động bởi những nhà thuyết giáo, đặc biệt là các tu sĩ dòng Capuchin, cảm thấy khó

chịu với cuộc hôn nhân giữa một công chúa nước Pháp với một người Kháng Cách.

Hội đồng Thành phố Paris muốn gây khó khăn cho hôn lễ. Thêm vào đó, trong khi

các vụ mùa thất bát và giá cả tăng vọt thì sự hào nhoáng của hôn lễ hoàng gia làm

gia tăng sự căm ghét trong dân chúng.

Triều đình bị phân cực. Catherine de’ Medici không có được sự chuẩn thuận của

giáo hoàng cho hôn lễ, nên các chức sắc cao cấp của giáo hội tại Pháp lưỡng lự.

Thái hậu phải cố thuyết phục Hồng y thành Bourbon cử hành hôn lễ trong khi thái

độ thù địch giữa các gia tộc đang lãnh đạo nước Pháp xuất hiện trở lại. Nhà Giuse

không muốn nhượng bộ nhà Montmorency. François, Công tước thành

Montmorency, thống đốc Paris, không thể kiểm soát những bạo loạn trong thành

phố, quyết định rời khỏi thành phố chỉ vài ngày trước hôn lễ.

[ ] Mưu sát Đô đốc Coligny

Sau đám cưới, Coligny và những nhà lãnh đạo khác thuộc phe Huguenot ở lại

Paris để bàn bạc với nhà vua về những khiếu nại đối với Hoà ước Saint-Germain.

Ngày 22 tháng 8 xảy ra vụ mưu sát Coligny. Người bị cho là thủ phạm, Maurevel,

trốn thoát trong lúc hỗn loạn. Cho đến nay vẫn không thể khẳng định ai là người

chịu trách nhiệm vụ mưu sát. Theo những ghi nhận từ lịch sử, có thể có:

 Nhà Giuse: Hồng y xứ Lorraine, Công tước Giuse và Công tước xứ Aumale

là những người đáng tình nghi nhất. Là những nhà lãnh đạo phe Công giáo,

họ muốn trả thù cho cái chết của François nhà Giuse mà họ tin là đã bị sát

hại bởi Coligny mười năm trước. Phát đạn bắn đi từ một ngôi nhà thuộc

dòng họ Giuse.

 Công tước xứ Alba, cai trị Hà Lan do sự ủy nhiệm của Felipe II: Coligny

đang lãnh đạo chiến dịch giải phóng Hà Lan khỏi sự cai trị của người Tây

Ban Nha. Trong mùa hè, Coligny đã bí mật gởi binh sĩ đến trợ giúp những

người Kháng Cách ở Mons đang bị vây hãm bởi Công tước xứ Alba. Như

thế, đô đốc đang là mối đe doạ đối với công tước.

 Catherine de’ Medici: Thái hậu lo ngại khi thấy ảnh hưởng của Coligny

trên nhà vua ngày càng gia tăng. Cùng với những vụ việc khác, Catherine

sợ Coligny sẽ lôi kéo nước Pháp vào cuộc chiến chống Tây Ban Nha do

những vấn đề ở Hà Lan. Tuy nhiên, khó mà tin rằng thái hậu là người chủ

mưu, vì những nỗ lực của bà nhằm bảo đảm sự bình an của đất nước. Như

vậy, nếu bà không chủ mưu, liệu bà có biết những âm mưu của nhà Giuse

hoặc của người Tây Ban Nha?

Catherine de' Medici Gaspard de Coligny Margot Henri IV của Pháp

[ ] Thảm sát

Vụ mưu sát Coligny là biến cố khởi phát cuộc khủng hoảng dẫn đến vụ thảm sát.

Đô đốc Coligny là nhà lãnh đạo Huguenot được kính trọng nhất. E sợ những bất

ổn khởi phát từ phe Kháng Cách, nhà vua và triều đình đến thăm Coligny đang

trên giường bệnh và hứa trừng phạt thủ phạm. Trong khi Thái hậu đang dùng bữa

tối, những người Kháng Cách đòi hỏi công lý. Do lo ngại người Kháng Cách bị trả đũa, em rể của Coligny đem 4000 quân thiện chiến đến đóng bên ngoài Paris[2] và,

mặc dù không có dấu hiệu nào chứng tỏ sẽ bị tấn công, người Công giáo lo sợ sẽ

có sự trả thù trên nhà Guise và dân thành Paris. Ngay đêm đó, Catherine có một

buổi họp tại lâu đài Tuleries với các cố vấn người Ý của bà và Nam tước de Retz.

Đêm 23 tháng 8, Catherine đến gặp nhà vua để bàn về cuộc khủng hoảng. Dù

không còn chi tiết nào được giữ lại đến ngày nay, Charles IX và mẹ đã quyết định

thanh trừng các nhà lãnh đạo Kháng cách, ngoại trừ những ông hoàng cùng huyết

thống như Henri xứ Navarre và Hoàng tử Condé. Theo những câu chuyện kể, nhà

vua nói: "Được rồi, hãy làm như thế! Giết chúng đi! Giết tất cả bọn chúng! Đừng

để một tên nào còn sống mà làm phiền đến ta!".

Ngay sau đó, chính quyền thành phố Paris được triệu tập, nhận lệnh đóng các cổng

thành và vũ trang người dân để ngăn chặn bất cứ âm mưu nổi dậy nào. Đội vệ binh

Thụy Sĩ của nhà vua được giao nhiệm vụ giết những lãnh tụ Kháng cách có tên

trong danh sách. Ngày nay khó mà xác định trình tự của các biến cố và biết chính

xác thời điểm vụ tàn sát bắt đầu. Có lẽ dấu hiệu hành động là một hồi chuông đổ

vào khoảnh khoắc giữa nửa đêm và hừng đông từ nhà thờ Saint-Germain-

l’Auxerrois, gần cung điện Louvre, là nhà thờ giáo xứ của vua chúa Pháp. Trước

đó, đội vệ binh Thuỵ Sĩ đã lôi những nhà quý tộc Kháng Cách ra khỏi điện Louvre

và bắt đầu tàn sát họ trên đường phố. Đô đốc Coligny bị kéo khỏi giường bởi

chính Công tước Henry de Guise, bị sát hại và thi thể của ông bị ném qua cửa sổ.

Tình trạng căng thẳng âm ỉ kể từ Hòa ước Saint-Germain nay bùng nổ dữ dội để

trở thành làn sóng bạo động lan ra cùng khắp. Người dân Paris bắt đầu săn đuổi

người Kháng Cách khắp mọi nơi trong thành phố. Sự tàn bạo của của cuộc tàn sát

diễn ra theo cung cách không thể tin nổi. Dây xích được giăng ra trên đường phố

để người Kháng Cách không thể trốn thoát khỏi nhà họ. Phụ nữ và trẻ em bị đâm

chém cách lạnh lùng. Cuộc tàn sát kéo dài trong vài ngày bất kể những nỗ lực của

nhà vua nhằm chấm dứt nó. Trong số những người bị giết có nhà soạn nhạc

Claude Goudimel và triết gia Petrus Ramus.

Từ tháng 8 đến tháng 10, các vụ thảm sát tương tự bùng nổ tại những nơi khác như

Toulouse, Bordeaux, Lyon, Bourges, Rouen và Orléans. Không thể biết chính xác

con số nạn nhân, nhưng những ước tính cho rằng có khoảng từ 2.000 đến 100.000 người bị giết[3]. Gần đây, một số sử gia ước tính có khoảng 2.000 người thiệt mạng

ở Paris, và từ 5.000 đến 10.000 ngàn người ở những nơi khác trên nước Pháp. Chỉ

một thời gian ngắn sau đó, những người cải cách chuẩn bị cho cuộc nội chiến thứ

tư.

[ ] Phản ứng

Huy chương của Gregory XIII kỷ niệm cuộc tàn sát

Những ghi nhận vào lúc ấy nói rằng thi thể người chết bị bỏ trôi sông đến nỗi

không ai dám ăn cá. Phản ứng Giáo hoàng Gregory XIII là vui mừng: tất cả

chuông nhà thờ ở Roma ngân vang cho ngày lễ tạ ơn, Lâu đài Sant’Angelo (Castel

Sant’Angelo) nổ súng chào mừng, một huy chương đặc biệt được đúc để vinh danh sự kiện[4]. Giáo hoàng cũng ra lệnh Giorgio Vasari thực hiện ba bức bích họa tại

sảnh Sala Regia trong Điện Vatican miêu tả thương tích và cái chết của Coligny.

Charles IX tuyên bố trước Quốc hội "Cuộc tàn sát nên được xem như là một sự

báo thù từ Chúa; Coligny là mối đe dọa cho thế giới Cơ Đốc giáo, do đó giáo

hoàng thiết lập ngày 11 tháng 9 năm 1572 là ngày kỷ niệm cho hai sự kiện: trận Lepanto và cuộc tàn sát người Huguenot"[5]. Giáo hội Công giáo chưa bao giờ

chính thức xin lỗi với lập luận ngày lễ không phải để kỷ niệm cuộc tàn sát người

Huguenot mà nhắc lại sự thất bại của một âm mưu lật đổ nhằm kiểm soát quyền chính tại Pháp[6].

Tại Paris, nhà thơ Jean-Antoine de Baïf, nhà sáng lập Viện Hàn lâm Âm nhạc và

Thi ca (Academie de Musique et de Poésie), sáng tác một bài thơ sonnet hết lời ca

tụng những người tham gia cuộc tàn sát. Ngược lại, hoàng đế Maximilian II của đế

quốc La Mã thần thánh, nhạc phụ của Charles IX, tỏ ra kinh tởm, gọi cuộc thảm

sát là "sỉ nhục". Những người Công giáo Pháp ôn hoà bắt đầu tự hỏi liệu sự đồng

nhất tôn giáo có xứng đáng với cái giá phải trả cho quá nhiều máu đã đổ như thế,

và họ bắt tay thành lập phong trào Politiques với chủ trương hòa hợp dân tộc là

quan trọng hơn các quyền lợi giáo phái.

Các quốc gia Kháng Cách bày tỏ sự bất bình với cuộc tàn sát đẫm máu, và chỉ có

những nỗ lực cao độ của các đại sứ của Catherine mới có thể ngăn sự sụp đổ của

chính sách ngoại giao của thái hậu hầu duy trì mối giao hảo với các quốc gia này.

Ngay cả đại sứ Vương quốc Anh tại Pháp, Sir Francis Walsingham, cũng suýt mất mạng trong cuộc thảm sát[7].

[ ] Lý giải

Trải qua các thế kỷ, cuộc Thảm sát Ngày lễ Thánh Barthélemy dấy lên nhiều tranh

cãi. Các sử gia đương đại vẫn còn bất đồng về nguyên nhân và trách nhiệm về sự

kiện:

 Theo Denis Crouzet, do lo sợ nguy cơ xảy ra một cuộc nổi dậy của phe

Kháng Cách, Charles IX chọn giải pháp bóp nghẹt nó ngay từ trong trứng

nước hầu có thể bảo vệ quyền lực của mình. Như thế, quyết định này là của

nhà vua, không phải của Catherine de’ Medici.

 Cách giải thích truyền thống, được ủng hộ bởi Janine Garrisson, cho rằng

Catherine de' Medici và các cố vấn Công giáo của bà là thủ phạm chính. Họ

buộc nhà vua, một người bạc nhược và hay do dự, phải làm theo ý họ.

 Theo Jean-Louis Bourgeon, chính là thành phố Paris đang sôi sục lòng căm

ghét người Huguenot phải chịu trách nhiệm về cuộc thảm sát. Bourgeon

nhấn mạnh rằng lúc ấy Paris đang đứng bên bờ vực của một cuộc cách

mạng. Nhà Guise, rất được yêu thích ở đây, lợi dụng tình thế để gây áp lực

lên nhà vua và thái hậu. Charles IX bị buộc phải ngăn chặn cuộc bạo loạn

tiềm ẩn, như vậy, trách nhiệm thuộc nhà Guise và lực lượng dân quân cùng

người dân thành phố.

[ ] Văn học nghệ thuật và cuộc Thảm sát

Tranh của John Everett Millais

Câu chuyện về cuộc thảm sát được tiểu thuyết hóa bởi Prosper Mérimée trong tác

phẩm Chronique du règne de Charles IX (1829), và bởi Alexandre Dumas trong

Hoàng hậu Margot (La Reine Margot), cuốn tiểu thuyết xuất bản năm 1845, chính

xác với những dữ kiện lịch sử được thi vị hoá bởi những chuyện tình lãng mạn

cùng những cuộc phiêu lưu của các nhân vật trong truyện. Năm 1980, sự kiện này

tiếp tục xuất hiện trong tiểu thuyết Paris ma bonne ville của Robert Merle.

Hoạ sĩ John Everett Millais, trường phái tiền Raphael, nổi tiếng khi nắm bắt được

bản chất của sự xung đột trong hoạ phẩm A Huguenot, on St. Bartholomew's Day

Refusing to Shield Himself from Danger by Wearing the Roman Catholic Badge,

miêu tả một phụ nữ Công giáo đang cố thuyết phục người yêu Huguenot của cô

mang huy hiệu của người Công giáo để có thể sống sót. Nhưng người đàn ông,

muốn trung thành với đức tin, dịu dàng từ chối.

Nhà soạn kịch người Anh thời Elizabeth, Christopher Marlowe, được nhiều người

biết tiếng khi cho phép người Pháp đến tị nạn tại lãnh địa của ông ở Canterbury,

sáng tác một vở kịch chống Công giáo và chống Pháp dựa trên vụ thảm sát có tên

The Massacre of Paris (Cuộc thảm sát tại Paris). Trong cuốn tiểu sử Thế giới của

Christopher Marlowe, tác giả David Rígg thuật lại rằng sự kiện này đã ám ảnh

suốt cuộc đời của nhà viết kịch, cuộc thảm sát đã được đưa vào các hồi cuối của

những vở kịch đầu tay của ông, Tamburlaine 1 và 2, và Người Do Thái ở Malta.

Nhà soạn nhạc Giacomo Meyerbeer cũng viết vở opera nổi tiếng Les Huguenots

năm 1836.

Với điện ảnh, cuộc thảm sát được thuật lại trong cuốn phim câm sử thi của D. W.

Griffith năm 1916 tựa đề Intolerance (Không dung thứ). Năm 1954, cuốn tiểu

thuyết của Alexandre Dumas được Jean Dréville chuyển thể thành phim. Tới năm

1994, một lần nữa, Hoàng hậu Margot xuất hiện trên màn ảnh trong bộ phim của

Patrice Chéreau, diễn viên Isabelle Adjani trong vai Margot.