1
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU…………………………………………………………………….3
1. Lý do chọn đề tài…………………………………………………………………..3
2. Lịch sử nghiên cứu của vấn đề……………………………………………………..4
3. Phương pháp tiếp cận………………………………………………………………7
4. Phạm vi nghiên cứu………………………………………………………………...8
5. Những đóng góp của đề tài…………………………………………………………8
PHẦN NỘI DUNG…………………………………………………………………...9
CHƢƠNG 1: NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG GIỮA MỸ VÀ CHÂU ÂU TỪ
SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI ĐẾN NAY………………………..10
1.1.Bối cảnh quốc tế.......................................................................................................10
1.1.1.Bối cảnh quốc tế Âu – Mỹ trong thời kỳ Chiến tranh lạnh (1945 – 1991)................10
1.1.2.Bối cảnh quốc tế Âu – Mỹ từ sau khi kết thúc Chiến tranh Lạnh đến nay...............14
1.2.Những vấn đề về lý luận văn hóa........................................................................21
1.2.1.Khái niệm văn hóa…………………………………………………………..21
1.2.2.Bản sắc văn hóa……………………………………………………………..23
1.2.3.Khái niệm và mô hình tiếp xúc văn hóa…………………………………….23
1.2.4.Khái niệm tiếp biến văn hóa………………………………………………..26
1.2.5.Toàn cầu hóa………………………………………………………………..31
1.2.6.Hội nhập văn hóa………………………………………………………......33
CHƢƠNG 2: TIẾP XÚC VÀ ẢNH HƢỞNG CỦA VĂN HÓA MỸ ĐẾN CHÂU
ÂU TỪ SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI ĐẾN NAY……………….42
2.1.Bản sắc văn hóa Mỹ.....................................................................................42
2.1.1.Cội nguồn văn hóa Mỹ.................................................................................42
2.1.2.Đặc trưng văn hóa Mỹ………………………………………………………….....48
2.2.Bản sắc văn hóa Châu Âu....................................................................................55
2.2.1.Cội nguồn văn hóa châu Âu………………………………………………………55
2
2.2.2.Đặc trưng văn hóa châu Âu……………………………………………………....63
2.3. Tiếp xúc và ảnh hƣởng của văn hóa Mỹ đến châu Âu………………….. 66
2.3.1.Quá trình tiếp xúc…………………………………………………………………..66
2.3.2.Kết quả của quá trình tiếp xúc……………………………………………………72
2.3.2.1.Ảnh hưởng văn hóa chính trị Mỹ đến châu Âu………………………………72
2.3.2.2. Ảnh hưởng của văn hóa Mỹ đến văn hóa châu Âu…………………………87
CHƢƠNG 3:KINH NGHIỆM CỦA CÁC NƢỚC CHÂU ÂU TRONG ỨNG XỬ
VỚI VĂN HÓA MỸ VÀ NHỮNG GỢI Ý CHO VIỆT NAM…………………...97
3.1.Chính sách của Pháp………………………………………………………….97
3.2.Chính sách của Đức.....................................................................................106
3.3.G i ch nh ch ch Vi Nam...................................................................................115
PHẦN KẾT LUẬN………………………………………………………………..123
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………...126
3
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Từ lâu, Mỹ và Châu Âu đã được xem là hai phần trọng yếu, không thể thiếu
được của một nền văn minh tiêu biểu nhất cho thế giới hiện đại, đó là nền văn minh
phương Tây. Mặc dù là hai phần có địa vị tương đương nhau thế nhưng cho đến nay,
khi đề cập đến một số vấn đề lịch sử - văn hoá, người ta lại rất khó tách rời Châu Âu
và Mỹ. Có lẽ điều đó xuất phát từ những duyên nợ sâu sắc kéo dài hàng thế kỷ của
hai khu vực này. Một trong những duyên nợ luôn được nhắc đến đó là ảnh hưởng qua
lại về mặt văn hoá hết sức đậm nét giữa các quốc gia Âu - Mỹ.
Trên thực tế, sự tiếp xúc và ảnh hưởng văn hoá giữa Mỹ và Châu Âu không
còn là vấn đề mới mẻ đối với giới nghiên cứu lịch sử, văn hoá. Ở nước Mỹ, ảnh
hưởng văn hoá qua lại giữa Mỹ và các quốc gia khác trên thế giới, trong đó có các
quốc gia Châu Âu thậm chí đã trở thành đề tài để chuyên sâu nghiên cứu hết sức sôi
nổi. Giáo sư sử học của Đại học Texas ở Austin Richard Pells, chuyên gia về văn hoá
và điện ảnh Mỹ thế kỷ XX đã từng trực tiếp bày tỏ sự quan tâm sâu sắc đến ảnh
hưởng của văn hoá đại chúng Mỹ trên thế giới cũng như những ảnh hưởng đang tiếp
diễn của văn hoá nước ngoài đối với Mỹ1. Bản thân ông đã có khá nhiều công trình,
bài viết nghiên cứu so sánh về văn hoá Châu Âu và nước Mỹ rất có giá trị, tiêu biểu
như cuốn: Not Like Us: How Europeans have Loved, Hated, and Transformed
American Culture since World War II (Basic Books, 1997). Ở Châu Âu, việc nghiên
cứu về những tương đồng, khác biệt cũng như những ảnh hưởng văn hoá giữa Châu
Âu và nước Mỹ, đặc biệt là quá trình “Mỹ hoá” (Americanization), cũng rất được
quan tâm bởi nó có liên quan mật thiết đến vị trí và vai trò của Châu Âu trong một thế
giới mà cực Mỹ đang tạm thời thao túng cũng như nó góp phần định hình thêm cho
1http:// www.rediff.com/movies/2006/sep/04pells.htm, cập nhật ngày 4 tháng 9 năm 2006.
4
chính sách văn hoá của Liên minh Châu Âu…Tuy được quan tâm nghiên cứu rộng rãi
như vậy nhưng vấn đề tiếp xúc, ảnh hưởng văn hoá giữa Châu Âu và Mỹ vẫn chưa
thực sự được thể hiện một cách hệ thống và đầy đủ. Thật khó tìm thấy một công trình,
bài viết nào giúp chúng ta định hình một cách toàn diện, rõ nét về mối duyên nợ văn
hoá Âu - Mỹ. Do vậy, đề tài này mong muốn đem lại một cách nhìn khái quát song
tương đối toàn diện, hệ thống hơn về ảnh hưởng của văn hoá Mỹ đến Châu Âu từ sau
chiến tranh Thế giới thứ hai cho đến nay.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Nguồn tài liệu mà đề tài tham khảo và sử dụng là rất rộng lớn, có thể lên đến
hàng ngàn đầu sách và bài viết, cả bằng tiếng Việt và ngoại ngữ, cả của các tác giả
trong nước và tác giả nước ngoài.
Vấn đề văn hóa Âu - Mỹ và sự ảnh hưởng, tác động qua lại lẫn nhau đã được
học giả nước ngoài quan tâm nghiên cứu từ rất sớm. Tuy nhiên, chưa có nhiều công
trình nghiên cứu ảnh hưởng của văn hóa Mỹ đối với văn hóa Châu Âu từ sau chiến
tranh Thế giới thứ hai đến nay. Về các công trình nước ngoài đã được dịch ra tiếng
Việt, chúng ta có thể kể tên, ví dụ các bộ sách đồ sộ: Nền tảng văn minh phương Tây
của một tập thể tác giả với sự chủ biên của M. Chambers và Ba. Hanawalt, Văn hóa
thế kỷ XXI của M.Fragonard, và Văn minh phương Tây của C.Brinton, J.B
Christopher và R.L.Wofl.
Vấn đề bản sắc và biện pháp tạo dựng bản sắc của văn hóa châu Âu, Mỹ và
phương Tây đã được bàn đến trong hàng loạt công trình của các học giả nước ngoài.
Nổi tiếng nhất và sớm nhất là tác phẩm kinh điển Nền dân trị Mỹ của nhà xã hội học
Pháp Alexis Toquille. Trong những thập niên 1960 - 1980 ở Châu Âu người đã biên
soạn cả một “Bộ sách giới thiệu kiến thức thời đại” mang tính phổ cập kiến thức,
5
trong đó tập trung vào văn minh phương Tây, chẳng hạn Văn minh Hoa Kỳ của J-
Piere Fichou, Những nền văn mình đầu tiên Địa Trung Hải của J.Gabriel- Leroux…
Trong công trình đồ sộ Lịch sử văn minh phương Tây của Koshlansky, Geary
và O’Brien, các tác giả khẳng định văn hóa Châu Âu đương đại chịu ảnh hưởng mạnh
mẽ của nền văn hóa bình dân và văn hóa đại chúng năng động vốn đều có xuất xứ từ
nước Mỹ như điện ảnh, truyền hình, games, ca nhạc…
Về văn hóa Châu Âu, văn hóa Mỹ ở Việt Nam chủ yếu mới chỉ có các công
trình viết riêng về từng nền văn hóa và cũng chỉ mới ở bước đầu, chứ chưa có công
trình nào mang tính hệ thống về toàn bộ nền văn hóa Âu - Mỹ. Các tác phẩm tiêu biểu
có thể kể đến là Hồ sơ văn hóa Mỹ của nhà nghiên cứu Hữu Ngọc, Phác thảo chân
dung văn hóa Đức đương đại, Văn hóa Bắc Mỹ trong toàn cầu hóa, Văn hóa Châu
Âu - Lịch sử, thành tựu, hệ giá trị của TSKH Lương Văn Kế, đề tài Khoa học cấp
Nhà nước Ảnh hưởng của văn hóa Tây Âu, Bắc Mỹ đối với thế giới và Việt Nam trong
quá trình toàn cầu hóa của TSKH. Lương Văn Kế chủ biên.
Văn hóa Bắc Mỹ trong toàn cầu hóa của TSKH. Lương Văn Kế, tác giả chủ
yếu hướng sự phân tích vào các khía cạnh chủ yếu của văn hóa Mỹ là: (1) Các cội
nguồn của văn hóa Mỹ, trong đó chủ yếu là cội nguồn Châu Âu; (2) Các thành tựu
lớn của văn hóa Mỹ; (3) Hệ giá trị đặc sắc của nền văn hóa Mỹ; (4) Toàn cầu hóa và
các phương thức truyền bá văn hóa Mỹ ra thế giới. Nhìn một cách khái quát, đây là
một công trình được xây dựng theo quan điểm “lịch sử tri thức”.
Đặc biệt, trong công trình nghiên cứu cấp Nhà nước: Ảnh hưởng của văn hóa
Tây Âu, Bắc Mỹ đối với thế giới và Việt Nam trong quá trình toàn cầu hóa của
TSKH. Lương Văn Kế, tác giả đã phân tích các vấn đề quan trọng như: Bản chất của
toàn cầu hóa và quan hệ của nó với các quá trình khu vực hóa, bản địa hóa và quốc tế
hóa; các không gian văn hóa, các nền văn minh, đặc điểm của tiếp xúc văn hóa và
