TR T T TH GI I SAU CHI N TRANH TH GI I TH HAIẬ Ự Ế Ớ Ế Ế Ớ Ứ
I. H i ngh Ianta (2/1945) và nh ng tho thu n c a ba c ng qu c.ộ ị ữ ả ậ ủ ườ ố
1. Hoàn c nh l ch s :ả ị ử
– Chi n tranh th gi i th hai b c vào giai đo n cu i, nhi u v n đ quan tr ng vàế ế ớ ứ ướ ạ ố ề ấ ề ọ
c p bách đt ra tr c các n c Đng minh:ấ ặ ướ ướ ồ
Nhanh chóng đánh b i hoàn toàn ch nghĩa phát xítạ ủ
T ch c l i tr t t th gi i sau chi n tranhổ ứ ạ ậ ự ế ớ ế
Phân chia thành qu gi a các n c th ng tr nả ữ ướ ắ ậ
– T 4/11/2/1945, h i ngh qu c t đc tri u t p t i Ianta (Liên Xô) v i s thamừ ộ ị ố ế ượ ệ ậ ạ ớ ự
d c a nguyên th 3 c ng qu c là Liên Xô, Mĩ, Anh nh m gi i quy t các v n đ trên.ự ủ ủ ườ ố ằ ả ế ấ ề
2. Nh ng quy t đnh quan tr ng c a H i nghữ ế ị ọ ủ ộ ị
– Đy m nh vi c tiêu di t ch nghĩa phát xít Đc và ch nghĩa quân phi t Nh t.ẩ ạ ệ ệ ủ ứ ủ ệ ậ
– Thành l p t ch c Liên h p qu c nh m duy trì hoà bình và an ninh th gi i.ậ ổ ứ ợ ố ằ ế ớ
– Tho thu n v vi c đóng quân t i các n c nh m gi i giáp quân đi phát xít,ả ậ ề ệ ạ ướ ằ ả ộ
phân chia ph m vi nh h ng châu Âu và châu Á:ạ ả ưở ở
châu Âu: quân đi Liên Xô chi m đóng mi n Đông n c Đc, Đông Beclin vàỞ ộ ế ề ướ ứ
các n c Đông Âu; quân đi Mĩ, Anh và Pháp chi m đóng mi n Tây n c Đc,ướ ộ ế ề ướ ứ
Tây Beclin và các n c Tây Âu. Vùng Đông Âu thu c nh h ng c a Liên Xô;ướ ộ ả ưở ủ
vùng Tây Âu thu c ph m vi nh h ng c a Mĩ. Hai n c Áo và Ph n Lan trộ ạ ả ưở ủ ướ ầ ở
thành nh ng n c trung l p.ữ ướ ậ
châu Á: H i ngh ch p nh n nh ng đi u ki n c a Liên Xô đ tham chi n ch ngỞ ộ ị ấ ậ ữ ề ệ ủ ể ế ố
Nh t b n: 1- Gi nguyên tr ng Mông C ; 2- Tr l i cho Liên Xô mi n Nam đoậ ả ữ ạ ổ ả ạ ề ả
Xakhalin và các đo xung quanh; qu c t hoá th ng c ng Đi Liên (Trung Qu c)ả ố ế ươ ả ạ ố
và khôi ph c vi c Liên Xô thuê c ng L Thu n; Liên Xô cùng Trung Qu c khaiụ ệ ả ữ ậ ố
thác đng s t Nam Mãn Châu – Đi Liên; Liên Xô chi m 4 đo thu c qu n đoườ ắ ạ ế ả ộ ầ ả
Curin.
Quân đi Mĩ chi m đóng Nh t B n; bán đo Tri u Tiên, quân đi Liên Xô chi mộ ế ậ ả ở ả ề ộ ế
đóng mi n B c và quân đi Mĩ chi m đóng mi n Nam, l y vĩ tuy n 38 làm ranhề ắ ộ ế ề ấ ế
gi i; Trung Qu c c n tr thành m t qu c gia th ng nh t; quân đi n c ngoài rútớ ố ầ ở ộ ố ố ấ ộ ướ
kh i Trung Qu c. Chính ph Trung Hoa Dân qu c c n c i t v i s tham gia c aỏ ố ủ ố ầ ả ổ ớ ự ủ
Đng C ng s n và các đng phái dân ch , tr l i cho Trung Qu c vùng Mãn Châu,ả ộ ả ả ủ ả ạ ố
đo Đài Loan và qu n đo Bành H ; các vùng còn l i c a châu Á v n thu c ph mả ầ ả ồ ạ ủ ẫ ộ ạ
vi nh h ng c a các n c ph ng Tây.ả ưở ủ ướ ươ
3. Nh n xét:ậ
– Th c ch t c a H i ngh Ianta là s phân chia khu v c đóng quân và khu v c nhự ấ ủ ộ ị ự ự ự ả
h ng gi a các n c th ng tr n, có liên quan t i hoà bình, an ninh và tr t t th gi i vưở ữ ướ ắ ậ ớ ậ ự ế ớ ề
sau.
1
– Nh ng quy t đnh quan tr ng c a H i ngh và nh ng tho thu n sau đó tr thànhữ ế ị ọ ủ ộ ị ữ ả ậ ở
khuôn kh c a tr t t th gi i m i (tr t t hai c c Ianta). Theo đó, th gi i đc chiaổ ủ ậ ự ế ớ ớ ậ ự ự ế ớ ượ
thành hai phe do hai siêu c ng đng đu m i phe, đi đu gay g t trong g n 4 th p niên,ườ ứ ầ ỗ ố ầ ắ ầ ậ
làm cho quan h qu c t luôn trong tình tr ng ph c t p, căng th ng.ệ ố ế ạ ứ ạ ẳ
II. S thành l p Liên hi p qu cự ậ ệ ố
1. S thành l p:ự ậ
– Đu năm 1945, khi cu c chi n tranh th gi i th hai s p k t thúc, các n c đngầ ộ ế ế ớ ứ ắ ế ướ ồ
minh và nhân dân th gi i có nguy n v ng gìn gi hoà bình, ngăn ch n chi n tranh thế ớ ệ ọ ữ ặ ế ế
gi i.ớ
– T i H i ngh Ianta (2/1945), ba c ng qu c Liên Xô, Mĩ, Anh nh t trí thành l pạ ộ ị ườ ố ấ ậ
m t t ch c qu c t nh m gìn gi hoà bình, an ninh th gi i.ộ ổ ứ ố ế ằ ữ ế ớ
– T ngày 25/4 đn 26/6/1945, đi bi u 50 n c h p t i Xan Phranxicô (Mĩ) thôngừ ế ạ ể ướ ọ ạ
qua b n Hi n ch ng và tuyên b thành l p t ch c Liên h p qu c. Ngày 24/10/1945, v iả ế ươ ố ậ ổ ứ ợ ố ớ
s phê chu n c a Qu c h i các n c thành viên, b n Hi n ch ng chính th c có hi uự ẩ ủ ố ộ ướ ả ế ươ ứ ệ
l c.ự
2. M c đích:ụ
Hi n ch ng là văn ki n quan tr ng nh t c a Liên h p qu c nêu rõ: M c đích c aế ươ ệ ọ ấ ủ ợ ố ụ ủ
Liên h p qu c là duy trì hoà bình, an ninh th gi i, phát tri n các quan h h u ngh và h pợ ố ế ớ ể ệ ữ ị ợ
tác qu c t gi a các n c trên c s tôn tr ng nguyên t c bình đng và quy n t quy tố ế ữ ướ ơ ở ọ ắ ẳ ề ự ế
c a các dân t c.ủ ộ
3. Nguyên t c ho t đng:ắ ạ ộ
– Tôn tr ng quy n bình đng và quy n t quy t c a các dân t c.ọ ề ẳ ề ự ế ủ ộ
– Tôn tr ng toàn v n lãnh th và đc l p chính tr c a t t c các n c.ọ ẹ ổ ộ ậ ị ủ ấ ả ướ
– Không can thi p vào công vi c n i b c a b t c n c nào.ệ ệ ộ ộ ủ ấ ứ ướ
– Gi i quy t tranh ch p qu c t b ng bi n pháp hoà bình.ả ế ấ ố ế ằ ệ
– Chung s ng hoà bình và s nh t trí gi a năm n c l n (Liên Xô, Mĩ, Anh, Phápố ự ấ ữ ướ ớ
và Trung Qu c)ố
4. Các c quan c a Liên h p qu cơ ủ ợ ố
Hi n ch ng còn quy đnh b máy t ch c c a Liên h p qu c g m 6 c quan chínhế ươ ị ộ ổ ứ ủ ợ ố ồ ơ
nh : Đi h i đng, H i đng b o an, Ban th kí, H i đng kinh t xã h i, H i đngư ạ ộ ồ ộ ồ ả ư ộ ồ ế ộ ộ ồ
Qu n thác, Toà án Qu c t .ả ố ế
5. Vai trò c a Liên h p qu củ ợ ố
– Là di n đàn qu c t v a h p tác và đu tranh nh m duy trì hoà bình và an ninhễ ố ế ừ ợ ấ ằ
th gi i.ế ớ
– Có nhi u c g ng trong vi c gi i quy t các v tranh ch p và xung đt nhi uề ố ắ ệ ả ế ụ ấ ộ ở ề
khu v c, nhi u qu c gia, ti n hành gi i tr quân b , h n ch ch y đua vũ trang, nh t làự ề ố ế ả ừ ị ạ ế ạ ấ
2
các lo i vũ khí hu di t hàng lo t; có nhi u c g ng trong vi c gi i tr ch nghĩa th cạ ỷ ệ ạ ề ố ắ ệ ả ừ ủ ự
dân.
– Thúc đy quan h h u ngh và h p tác qu c t , giúp đ các dân t c v kinh t ,ẩ ệ ữ ị ợ ố ế ỡ ộ ề ế
văn hoá, giáo d c… Liên h p qu c còn có nhi u ch ng trình h tr , giúp đ các dân t cụ ợ ố ề ươ ỗ ợ ỡ ộ
kém phát tri n, các n c đang phát tri n v kinh t , văn hoá, giáo d c, nhân đo…ể ướ ể ề ế ụ ạ
– Tuy nhiên, bên c nh đó, Liên h p qu c cũng có nh ng h n ch , không thành côngạ ợ ố ữ ạ ế
trong vi c gi i quy t xung đt kéo dài Trung Đông, không ngăn ng a đc vi c Mĩ gâyệ ả ế ộ ở ừ ượ ệ
chi n tranh I-r c…ế ở ắ
– Đ th c hi n t t vai trò c a mình, Liên h p qu c đang ti n hành nhi u c i cáchể ự ệ ố ủ ợ ố ế ề ả
quan tr ng, trong đó có quá trình c i t và dân ch hoá c c u c a t ch c này.ọ ả ổ ủ ơ ấ ủ ổ ứ
– Đn năm 2006, Liên h p qu c có 192 qu c gia thành viên. T tháng 9/1977, Vi tế ợ ố ố ừ ệ
Nam là thành viên 149 c a Liên h p qu c.ủ ợ ố
III. S hình thành hai h th ng xã h i đi l pự ệ ố ộ ố ậ *
Ngay sau Chi n tranh th gi i th hai, trên th gi i di n ra nhi u s ki n quanế ế ớ ứ ế ớ ễ ề ự ệ
tr ng v i xu h ng hình thành hai phe: t b n ch nghĩa và xã h i ch nghĩa – đi l pọ ớ ướ ư ả ủ ộ ủ ố ậ
gay g t v i nhau v chính tr và kinh t .ắ ớ ề ị ế
– V chính tr :ề ị
Mĩ, Anh và Pháp ti n hành h p nh t các khu v c chi m đóng c a mình; thành l pế ợ ấ ự ế ủ ậ
Nhà n c C ng hoà Liên bang Đc (9/1949). Tháng 10/1949, v i s giúp đ c aướ ộ ứ ớ ự ỡ ủ
Liên Xô, Nhà n c C ng hoà Dân ch Đc ra đi. Trên lãnh th n c Đc hìnhướ ộ ủ ứ ờ ổ ướ ứ
thành hai nhà n c v i hai ch đ chính tr khác nhau.ướ ớ ế ộ ị
Trong nh ng năm 1945 – 1947, các n c Đông Âu ti n hành nhi u vi c quan tr ngữ ướ ế ề ệ ọ
nh : xây d ng b máy nhà n c dân ch nhân dân, c i cách ru ng đt, ban hànhư ự ộ ướ ủ ả ộ ấ
các quy n t do dân ch v.v..ề ự ủ
– V kinh t :ề ế
Sau chi n tranh, Mĩ đ ra “K ho ch ph c h ng châu Âu” (còn g i là “K ho chế ề ế ạ ụ ư ọ ế ạ
Mácsan”), nh m vi n tr các n c Tây Âu khôi ph c kinh t , đng th i tăng c ngằ ệ ợ ướ ụ ế ồ ờ ườ
s chi ph i c a Mĩ đi v i các n c này. Nh đó, n n kinh t các n c Tây Âuự ố ủ ố ớ ướ ờ ề ế ướ
ph c h i nhanh chóng.ụ ồ
Ch nghĩa xã h i v t ra kh i ph m vi m t n c và tr thành h th ng th gi i.ủ ộ ượ ỏ ạ ộ ướ ở ệ ố ế ớ
Năm 1949, H i đng tu ng tr kinh t đc thành l p. Thông qua đó, s h p tác vộ ồ ơ ợ ế ượ ậ ự ợ ề
chính tr , kinh t , m i quan h gi a Liên Xô v i các n c Đông Âu ngày càng đcị ế ố ệ ữ ớ ướ ượ
c ng c , tăng c ng h th ng xã h i ch nghĩa.ủ ố ườ ệ ố ộ ủ
Nh v y, châu Âu xu t hi n s đi l p v chính tr và kinh t gi a hai kh i: Tâyư ậ ở ấ ệ ự ố ậ ề ị ế ữ ố
Âu t b n ch nghĩa và Đông Âu xã h i ch nghĩa.ư ả ủ ộ ủ
3
LIÊN XÔ, CÁC N C ĐÔNG ÂU VÀ LIÊN BANG NGAƯỚ
I. Liên Xô t năm 1945 đn gi a nh ng năm 70 c a th k XXừ ế ữ ữ ủ ế ỉ
1. Hoàn c nhả
– Liên Xô ra kh i cu c Chi n tranh th gi i th hai v i t th c a ng i chi nỏ ộ ế ế ớ ứ ớ ư ế ủ ườ ế
th ng, nh ng cũng b t n th t n ng n (kho ng 27 tri u ng i ch t, 1.710 thành ph bắ ư ị ổ ấ ặ ề ả ệ ườ ế ố ị
phá hu , 7 v n làng m c, 32.000 xí nghi p b phá hu ).ỷ ạ ạ ệ ị ỷ
– Các n c ph ng Tây do Mĩ c m đu theo đu i chính sách ch ng Liên Xô. Liênướ ươ ầ ầ ổ ố
Xô ph i chăm lo c ng c qu c phòng và an ninh.ả ủ ố ố
– Liên Xô có trách nhi m gúp đ các n c Đông Âu khôi ph c kinh t , xây d ngệ ỡ ướ ụ ế ự
ch nghĩa xã h i; giúp đ phong trào gi i phóng dân t c trên th gi i.ủ ộ ỡ ả ộ ế ớ
2. Thành t u ch y uự ủ ế
– V i tinh th n t l c t c ng, nhân dân Liên Xô đã hoàn thành k ho ch 5 nămớ ầ ự ự ự ườ ế ạ
khôi ph c kinh t (1946 – 1950) tr c th i h n 9 tháng. Đn năm 1950, s n l ng côngụ ế ướ ờ ạ ế ả ượ
nghi p tăng 73%, s n l ng nông nghi p đt m c tr c chi n tranh. Năm 1949, Liên Xôệ ả ượ ệ ạ ứ ướ ế
ch t o thành công bom nguyên t , phá v th đc quy n vũ khí h t nhân c a Mĩ.ế ạ ử ỡ ế ộ ề ạ ủ
– Liên Xô t năm 1950 đn đu nh ng năm 1970: đt đc nhi u thành t u to l nừ ế ầ ữ ạ ượ ề ự ớ
trong công cu c xây d ng ch nghĩa xã h i v i vi c hoàn thành các k ho ch kinh t – xãộ ự ủ ộ ớ ệ ế ạ ế
h i dài h nộ ạ
Liên Xô tr thành c ng qu c công nghi p đng th hai th gi i (sau Mĩ), chi mở ườ ố ệ ứ ứ ế ớ ế
kho ng 20% t ng s n l ng công nghi p toàn th gi i; đi đu trong nhi u ngànhả ổ ả ượ ệ ế ớ ầ ề
công nghi p quan tr ng.ệ ọ
Liên Xô cũng thu đc nhi u thành t u trong s n xu t nông nghi p, s n l ngượ ề ự ả ấ ệ ả ượ
nông ph m trong nh ng năm 60 (th k XX) tăng trung bình 16ẩ ữ ế ỉ %/năm.
Liên Xô là n c đu tiên phóng thành công v tinh nhân t o (1957), phóng tàu vũướ ầ ệ ạ
tr Ph ng Đông đa nhà du hành vũ tr I.Gagarin bay vòng quanh Trái Đt (1961),ụ ươ ư ụ ấ
m đu k nguyên chinh ph c vũ tr c a loài ng i. Liên Xô chi m lĩnh nhi u đnhở ầ ỉ ụ ụ ủ ườ ế ề ỉ
cao c a khoa h c – kĩ thu t th gi i: v t lí, hoá h c, đi n t , đi u khi n h c, khoaủ ọ ậ ế ớ ậ ọ ệ ử ề ể ọ
h c vũ tr …ọ ụ
– V đi ngo i, Liên Xô th c hi n chính sách đi ngo i hoà bình và tích c c ngề ố ạ ự ệ ố ạ ự ủ
h phong trào cách m ng th gi i; đu tranh cho hoà bình, an ninh th gi i, kiên quy tộ ạ ế ớ ấ ế ớ ế
ch ng chính sách gây chi n c a ch nghĩa đ qu c và các th l c ph n đng; tích c cố ế ủ ủ ế ố ế ự ả ộ ự
giúp đ các n c xã h i ch nghĩa trong công cu c xây d ng đt n c; ng h các phongỡ ướ ộ ủ ộ ự ấ ướ ủ ộ
trào đu tranh vì đc l p dân t c, dân ch và ti n b xã h i.ấ ộ ậ ộ ủ ế ộ ộ
3. Ý nghĩa
– Trên c s nh ng thành t u v kinh t , khoa h c – kĩ thu t, quân s , đi s ngơ ở ữ ự ề ế ọ ậ ự ờ ố
v t ch t và tinh th n c a nhân dân Xô – vi t không ng ng đc c i thi n, Liên Xô có vậ ấ ầ ủ ế ừ ượ ả ệ ị
trí quan tr ng trong vi c gi i quy t nh ng công vi c qu c t .ọ ệ ả ế ữ ệ ố ế
4
– Liên Xô đt th cân b ng s c m nh quân s nói chung và s c m nh h t nhân nóiạ ế ằ ứ ạ ự ứ ạ ạ
riêng v i Mĩ và ph ng Tây; tr thành đi tr ng c a Mĩ trong tr t t th gi i hai c c, làmớ ươ ở ố ọ ủ ậ ự ế ớ ự
đo l n chi n l c toàn c u c a Mĩ.ả ộ ế ượ ầ ủ
– Liên Xô có đi u ki n giúp đ các n c xã h i ch nghĩa, ng h phong trào gi iề ệ ỡ ướ ộ ủ ủ ộ ả
phóng dân t c Á – Phi – Mĩ Latinh v v t ch t và tinh th n trong cu c đu tranh ch ngộ ề ậ ấ ầ ộ ấ ố
ch nghĩa th c dân. Liên Xô là thành trì c a cách m ng th gi i, tr c t c a hoà bình thủ ự ủ ạ ế ớ ụ ộ ủ ế
gi i.ớ
II. Các n c Đông Âu t 1945 đn n a đu nh ng năm 70 c a th kì XXướ ừ ế ử ầ ữ ủ ế
– Trong nh ng năm 1944 – 1945, cùng v i quá trình H ng quân Liên Xô truy kíchữ ớ ổ
quân đi phát xít Đc, nhân dân Đông Âu đã n i d y giành chính quy n, thành l p các nhàộ ứ ổ ậ ề ậ
n c dân ch nhân dân.ướ ủ
– T năm 1945 – 1949, các nhà n c dân ch nhân dân Đông Âu hoàn thành m t sừ ướ ủ ộ ố
nhi m v quan tr ng:ệ ụ ọ
Xây d ng b máy nhà n c m i, ti n hành c i cách ru ng đt, qu c h u hoá tàiự ộ ướ ớ ế ả ộ ấ ố ữ
s n c a t b n n c ngoài, ban hành các quy n t do dân ch , c i thi n đi s ngả ủ ư ả ướ ề ự ủ ả ệ ờ ố
nhân dân.
Chính quy n nhân dân đc c ng c , vai trò lãnh đo c a Đng c ng s n ngàyề ượ ủ ố ạ ủ ả ộ ả
càng đc kh ng đnh.ượ ẳ ị
– Công cu c xây d ng ch nghĩa xã h iộ ự ủ ộ
Trong nh ng năm 1950 – 1975, các n c Đông Âu đã th c hi n nhi u k ho ch 5ữ ướ ự ệ ề ế ạ
năm nh m xây d ng c s v t ch t – kĩ thu t c a ch nghĩa xã h i và đt đcằ ự ơ ở ậ ấ ậ ủ ủ ộ ạ ượ
nhi u thành t u to l n.ề ự ớ
T ch là nh ng n c nghèo, các n c Đông Âu đã tr thành nh ng qu c gia côngừ ỗ ữ ướ ướ ở ữ ố
– nông nghi p. S n l ng công nghi p tăng lên g p hàng ch c l n, nông nghi pệ ả ượ ệ ấ ụ ầ ệ
phát tri n nhanh chóng, trình đ khoa h c – kĩ thu t đc nâng lên rõ r t.ể ộ ọ ậ ượ ệ
– Ý nghĩa:
Làm bi n đi đi s ng kinh t , chính tr , xã h i c a các n c, kh ng đnh tính uế ổ ờ ố ế ị ộ ủ ướ ẳ ị ư
vi t c a ch nghĩa xã h iệ ủ ủ ộ
Làm cho ch nghĩa xã h i tr thành m t h th ng th gi i v i ti m l c m i m tủ ộ ở ộ ệ ố ế ớ ớ ề ự ọ ặ
đc tăng c ng và có v th quan tr ng trong quan h qu c t .ượ ườ ị ế ọ ệ ố ế
III. Quan h h p tác gi a các n c xã h i ch nghĩa châu Âuệ ợ ữ ướ ộ ủ ở
1. Quan h kinh t , văn hoá, khoa h c – kĩ thu t:ệ ế ọ ậ
– Ngày 8/1/1949, các n c Liên Xô, Ba Lan, Anbani, Bungary, Hungary, Rumani,ướ
Ti p kh c thành l p H i đng t ng tr kinh t (SEV), Liên Xô gi vai trò quyêt đnhệ ắ ậ ộ ồ ươ ợ ế ữ ị
trong kh i này. Năm 1950 thêm C ng hoà dân ch Đc, 1978 Vi t Nam tham gia kh i này.ố ộ ủ ứ ệ ố
5