ơ ầ ề ờ Th Thi n đ i LýTr n
ề ặ ấ 1. Đ t v n đ
ạ ừ ế ỷ ế ế
ẽ ư ế ạ ể ạ ọ c. Có l
ế ờ ọ ộ
ưở ủ ầ
ộ ậ ấ ườ ọ ng c a Ph t giáo v n r t l n và có tính ch t ch đ o. D u n này không ch th hi n trong các
ơ th k X đ n h t th k XIX không th không nói đ n th ườ ư ộ i ử ầ ạ i đóng m t vai trò h t s c quan tr ng trong ti n trình l ch s ả ữ ng c a Nho giáo. Tuy nhiên, nh ỉ ể ệ ậ ị ả ủ ạ ệ ề ư ữ ề ặ ơ ở t là
ế ỷ ế ệ ọ t Nam trung đ i t Nói đ n văn h c Vi ọ ướ ổ ầ ự ch a có m t giai đo n văn h c nào nh giai đo n văn h c mà ng văn bu i đ u d ng n ế ứ ị ọ ọ ng g i là Văn h c th i LýTr n l ta th ọ ả ầ văn h c dân t c. Văn h c LýTr n có nh ng ph n ch u nh nh h ẫ ấ ớ ấ ấ ưở h ố các nhà Thi n s nh ng b c chân tu lúc bài th c a các thi sĩ v n dĩ làm th mà đi u đ c bi ấ b y gi ủ ơ ủ ờ .
ề ữ ế ồ t trong lòng nh ng
ự ộ ị
ơ ủ ồ . Đ ng th i, nh ng bài th c a các t đ c l p, t ự ườ c
ờ ố ề ơ ả ầ ủ ờ ấ ữ ầ ấ ị m t v trí nh t đ nh trong đ i s ng tinh th n
ng lúc b y gi ị ườ ữ ữ ẫ ở ầ ư ọ Đã g n 1000 năm nay, Thi n v n còn l u đ ng và tr thành m ch ngu n ch y xi ữ ơ ở ọ ườ ng i yêu th và tr thành nh ng bài h c có giá tr trong đ i s ng tinh th n c a xã h i và xây d ng ệ ộ ậ ạ ủ ướ ề c Đ i Vi n n văn hoá c a n ẫ ế nhà th Thi n cho đ n nay v n còn nguyên giá tr và gi ủ ủ c a nhân dân nói chung và c a nh ng nh ng ng ạ ờ ố ờ ữ ộ ị i tu hành nói riêng.
ầ ữ ệ ậ
ư ỗ ả ự ự
ờ i gi ữ ng đ t Đ o t
ấ ờ ạ ừ ư ế ạ ề ư ề ườ ọ i đ c tìm th y trên nh ng v n th y là n i lòng, là s suy nghi m c a các b c Thi n s v ạ ế ườ ố ộ ầ ữ ư ờ
ự ậ ề ề ố ể ệ ạ ắ ạ ề ư ạ ng đ t Đ o và v n đ nhân sinh quan đ
ượ ở ầ ữ ộ ị ấ ộ ế ề ầ ọ ọ ơ ạ ộ ố c th hi n qua th c a m t s nhà Thi n s trong văn m t v trí quan tr ng t và gi
ờ ờ ố ổ ầ ự ủ ơ ấ Ng ứ ự ữ i đáp cho s trăn tr , day d t, s loay hoay tìm ki m cõi Đ o và cõi Đ i. Đó còn nh là nh ng l ủ ề ậ con đ x a đ n nay c a nh ng b c chân tu. Tìm hi u th Thi n, m t l n n a chúng ứ ủ tôi mu n kh c ho thêm s nh n th c c a mình v m i quan h gi a Đ o và Đ i cũng nh con ườ đ ạ ọ h c th i LýTr n, m t giai đo n văn h c m đ u cho n n Văn h c vi ầ ủ trong đ i s ng văn hoá, tinh th n c a bu i đ u xây d ng đ t n ở ể ệ ữ ơ ủ ọ ấ ướ c.
ừ ờ ạ ế 2. T cõi Đ o đ n cõi Đ i
ớ ề ứ ầ ậ
ồ ề ừ ầ ằ
t Nam khá s m, theo các nhà nghiên c u thì vào đ u Công nguyên, Ph t ướ ệ Trung Hoa có ba tông phái ậ ủ ề ậ
ơ
ể ơ c
ữ ờ ỳ ầ ậ ọ
ệ c truy n bá vào n ề ượ ộ c truy n vào Vi ề ệ ộ t, Thi n tông là tông phái chính th c. Và các nhà s làm th cũng thu c tông phái này ệ ử ừ ướ ạ , t ả ch , Ph t giáo không ph i ch là ộ ướ ế ọ c ta r i. GS Tr n Ng c Thêm cho r ng, t ị t Nam: Thi n tông, T nh đ tông và M t tông. Trong Ph t giáo c a ư ủ ế ấ ướ ự ủ c t ứ ự ự ờ ữ ễ ầ ứ ạ c Đ i Vi ượ ọ c g i là các v Thi n s , còn nh ng bài th làm ra ch y u là đ khuyên d y đ t ự nghi) mà ch a đ ng trong lòng nó tr tr ỉ c h t là m t
ụ ậ Ph t giáo truy n bá vào Vi ượ giáo đã đ ậ Ph t giáo đ ướ n ị ề ư nên đ ế ề đ n nay g i là tho Thi n. Vào th i k đ u xây d ng đ t n ộ m t tôn giáo thu n tuý (s th cúng và nh ng l ứ th vũ tr quan.
ọ ặ ặ ầ ư ọ ủ ư ưở t
ầ ng c a t ữ ỉ
ả ọ ẩ ầ ả ơ ữ ế
ậ ng Ph t giáo. M c d u v y nh ng văn h c Lý ề ư ề ộ ờ ủ ủ ậ ơ ủ ệ ể ầ ạ ữ ạ ự ạ ấ ấ ờ ưở Văn h c LýTr n mang n ng nh h ậ ỉ ể Tr n không ph i ch là văn h c Ph t giáo. Nh ng bài th c a các nhà Thi n s sáng tác không ch đ ế ứ nói đ n Đ o đ n thu n mà n ch a trong đó nh ng quan ni m v cu c đ i c a ki p nhân sinh. Đó ề ư chính là s ánh x gi a ch t Đ o và ch t Đ i trong quan đi m c a các nhà Thi n s .
ạ ườ ậ ị
ề ớ ng v n d m v v i cõi Ph t, ng ơ ơ ủ ở ọ ụ ầ
ư ế ộ
ề ả ướ ỏ ấ ả ữ ự ậ ử ậ ằ ướ ể ề ư ướ ườ ặ i tu hành trong th c a các v Thi n s không lánh c đ Trên b ế ứ ờ ả ộ ư ưở ế ớ ụ ướ h là c m t t t ng h t s c đ i, thoát t c, không v ng chút b i tr n ai n i th gi ớ ị ố ẫ ọ ế ti n b và vô cùng trân tr ng là s nh p th . Đi u này t ng ch ng nh mâu thu n, đ i ngh ch v i ỵ ủ ng lu c a phù sinh, quan đi m nhà Ph t, r ng đã vào c a chùa là ph i t i Sabà mà ừ ưở c b t t c nh ng v
ặ ợ ớ ờ ố ử ư ậ ề ậ ấ
, vào ch n c a Ph t, con ộ ờ ở ẽ ả ố ớ
ượ ề ở ữ ế ứ ự không còn “n ng n ” v i đ i. Nh ng v n đ không h n nh v y, b i l ườ ng ư ưở t t ẳ ư ế ớ ặ ấ trong th gi i này, trên chính m t đ t này và ph i s ng v i cu c đ i này. Do đó, ộ ư ưở ng h t s c tđích c c và đ t ả ở ẫ i ta v n ph i ế ậ ng nh p th là m t t ậ nh ng b c chân tu. c đ cao
ấ ề ả
ấ ầ ể ế ộ
ả ơ ấ ỗ ư ặ ấ ộ ộ ử ắ ộ ố ờ Nhà s tìm th y ni m vui trong cõi đ i này không ph i là nh ng gì cao xa, vi n vông, thoát lánh kh i ề ề m t đ t mà là m t ni m vui r t tr n th . Ni m vui đó có th ch là ch n đ ượ ư ề m t cu c s ng an vui, thanh nhàn. Đi u đó đ ể ỏ ữ ọ ượ ấ ẹ ể ỉ c m nh đ t đ p đ có ị ờ i th r t đ i bình d : c s Không L g i g m qua l
ắ ạ
ị ậ ạ ả ư Tr ch đ c long xà đ a kh c , ư Dã tình chung nh t l c vô d .
ể ở ượ đ c,
ố
ọ ượ ấ c đ t long xà có th ơ ồ ộ (Ch n đ Tâm tình n i đ ng quê su t ngày vui không chán.) ề ư (Không L thi n s , Ngôn hoài)
ơ ể ấ ạ ầ ớ ộ ớ
ữ ấ ượ ệ ế ầ ặ
ủ ứ ẵ ặ ơ ễ ộ
ớ ầ ỉ ắ ế
ư ộ ờ ộ ự ườ ế ầ ớ ọ ề c thêu d t và s n có trên tr n th , chính trên m t ế ớ i siêu nhiên, huy n ho c n i không không, có có. M t nhà tu ng là “thoát t c” nh ng không ch g n bó v i tr n th mà còn hoà ng
ẫ Câu th dù hi u theo cách nào đi chăng n a thì ta v n th y ánh reo vui v i thú quê m c m c, g n v i ề ư ự t nhiên c a Thi n s . Nghĩa là ni m vui y đ ộ ả ấ đ t này ch không ph i là m t th gi ườ ụ ệ hành theo quan ni m thông th ế ể ộ ố ồ đ ng vào cu c s ng tr n th đ vui v i chính cu c đ i này thì đó là m t s trân tr ng đ n nh nào.
ậ ư ưở ế ậ ộ ng nh p th , đem ch th hoà nh p vào khách th còn đ
ừ ả nng trình ph thông tr
ủ ể ơ ủ ậ ư ơ ả ượ ể ạ c gi ng d y trong ch ượ ộ ộ ấ ộ T t ượ nét qua bài Ng nhàn. Bài th này đã t ng đ và qua bài th , c m quan c a b c chân tu đã đ ậ ề ư ể ệ c Không L thi n s th hi n đ m ướ ổ ươ c đây r t đ c đáo: c b c l
ạ ấ
ạ ấ ư
ế V n lý thanh giang, v n lý thiên, Nh t thôn tang giá, nh t thôn yên. ỵ ướ c vô nhân hoán, Ng ông thu t ề ạ ọ ỉ i tuy t mãn thuy n. Quá ng t nh l
ặ ặ
ộ ộ
ọ ả
ủ ầ ề
ư ỉ ộ (Muôn d m non sông muôn d m xanh M t làng dâu lúa, m t làng mây khói ủ Ông chài mê ng không ai g i c ậ ế Quá tr a t nh d y thì tuy t đã ph đ y thuy n.) ư ề ư (Không L thi n s , Ng nhàn)
ượ ẽ ả ở c v lên có đ c c nh và ng đây th t yên bình và tr i
ỏ ộ ơ ư ộ ứ ướ ậ ề
ủ ỏ
ộ ữ ư ư ủ
ộ ư ả ườ c vô nhân hoán”. Nh v y, dù có ng
ố ơ ộ ơ
ứ ỵ ướ ể ệ ườ ế ề ẫ i nh ng v n không xua đi cái yên tĩnh, ả ơ ạ i nó l i càng yên bình h n, thanh su t h n. Hình nh ạ i ta i tuy t mãn thuy n” đã th hi n con ng c vô nhân hoán” và “quá ng t nh l
ộ ố ư ố ộ ả ườ ủ ả ả i. C nh Bài th nh m t b c tranh đ ấ ả ấ ặ ắ ộ đã ch m trên n n non sông g m vóc c m t. Đó là m t làng quê nh nhoi, tĩnh l ng. Tác gi r ng tr ế ớ ả ố ấ ướ đ t n c mình m t làng quê nh yên tĩnh, trong su t. Đó có ph i là cái thinh không c a th gi i nhà ấ ậ ư ư Ph t ? Nh ng gi a cái thinh không c a thôn quê y là hình nh m t ông ng nh ng ông ng không ư ậ ỵ ướ ạ ộ ho t đ ng mà “thu t ượ ạ c l không làm cho b c tranh r n rã h n mà ng ọ ỉ “ng ông thu t đã s ng m t cu c s ng thanh nhàn, bình yên.
ọ ơ ườ ọ ả ướ ọ ự ự ể ả Đ c bài th , ng i đ c không th không phân vân đó là c nh th c hay là c nh c v ng. Dù là th c
ừ ướ ọ ư ủ ấ ộ
ị ư ị ộ ấ ộ ờ ắ ớ ồ ộ ọ
ấ ỗ ế ầ ầ
ờ ẻ ẹ ứ ể ệ ư ưở ọ ờ ậ ế ng không đ ng ngoài cu c, lánh đ i, thoát ly mà nh p t
i v i cõi Đ i, đã th hi n t ầ ự ờ ế ơ ườ ữ ậ ầ c v ng thì Ng nhàn đã b ng sáng m t t m lòng. Đó chính là t m lòng c a m t nhà s trong hay ẹ ả c nh thái bình th nh tr luôn g n bó v i cu c đ i. Đ ng th i, đó còn là m t khát v ng r t đ i cao đ p ề ộ ố v cu c s ng thanh bình, yên vui cho muôn dân. Chính v đ p tr n th , khát v ng tr n th đã kéo cõi ầ ạ ớ ạ Đ o g n l ậ ộ cu c, nh p th n i v ộ ủ n tr n đ y s yên vui c a nh ng b c chân tu.
ậ ậ ế ế ớ ộ ả ể ằ ỉ ạ t lý Ph t giáo, v n v t trong th gi
ứ ơ ừ ế tri
ườ ữ ữ ả ậ i và thiên nhiên. Đó là s giao hoà, giao c m gi a con ng
ườ i này cùng chung m t b n th và cho r ng chúng ch là ề ể ệ ự t lý này mà th Thi n đã th hi n s ườ ớ ộ ố ờ ệ ủ ượ ề ể ệ ấ ấ ự i. Đi u này đ i v i thiên i k c a Viên c bi u hi n qua m t s l
ế Theo tri ạ muôn vàn d ng th c khác nhau mà thôi. Chính xu t phát t thâm nh p gi a con ng nhiên. Thiên nhiên mang tính cách r t ng ề ư Chi u thi n s :
ơ ữ ồ ệ Xuân hoa d h đi p, ế ơ ươ ng vi. C luy n c t
ươ ế ế ầ ạ ầ ướ (Hoa xuân và b m b m H u quy n luy n nhau l ờ i h u xa r i nhau.)
ưở ỳ ng tu phong xuyên trúc đáo
ệ ơ ườ Giác h S n nham đái nguy t quá t ng lai.
ế ồ
ế ọ (Ti ng tù và theo gió lu n trúc mà đ n, Ng n núi cao cõng trăng v ượ ườ t t ng mà qua)
ư ậ ể ệ ề
ư ấ i “nh nh t”. S t ứ ấ ụ ự ươ ng giao y bi u hi n cách nhìn v vũ tr ị ủ ặ ả ấ ườ Nh v y, thiên nhiên và con ng ề ư quan. M t khác, nó còn là c m th c r t thi sĩ c a các v Thi n s .
ủ ườ ổ ứ
th ba c a Trúc Lâm, ng ộ ừ i mà Lê Quý Đôn đã t ng cho là “t a h ch ng ả ậ ư
ư ườ ườ ạ ấ
ọ i tu hành mà th y hi n hi n m t tâm ị ộ ấ ự ấ ờ ượ ả ấ
ủ ng nh ng ậ ự ấ ầ ụ ấ ượ ư chùa
ự ồ ẳ ơ ủ ư ộ ệ ư ấ ạ ể c bi u th m t ơ ề ở ử ắ c s Huy n Quang g i g m qua bài th đ ầ ọ ự ậ ấ ắ ấ ỗ ờ ộ ơ ọ
ề ư S Huy n Quang là t ề ơ ủ ọ ờ ả i nói c a nhà tu hành” khi ông đ c m t bài th c a nhà s . Qu v y, đ c th c a s Huy n ph i là l ể ủ ườ i ta không th y “dáng m o” c a ng Quang, d ủ ữ ồ h n thi sĩ đ m đà ch t đ i, ch t th c. Nh ng tình c m c a nhà s r t d t dào và đ ề ấ ờ cách thành th c. Ch t đ i, ch t tr n t c y đ ả B o Khánh. Cũng chính s nh p đ i đó mà đ c bài th ta th y l ng đ ng m t chút “s u” r t đ i con i:ườ ng
ồ ắ
ồ
ầ ơ ấ ấ ớ ẻ Mây khói đ ng hoang quê l m v , ắ ế ừ L u Nam quán B c x v ng h ng. ủ ệ Th không tài li u, xu t không ch , ầ M y khóm hoa s u nh gió đông.
ấ ờ ấ ự ề ượ ư ể ệ ấ ộ ự ề c nhà s th hi n r t b c tr c, không h
ế ấ ặ Và cái thành th c mang n ng ch t đ i y nhi u lúc đ gi u gi m:
ỏ ớ ạ ng lên tr i xanh h i c t
ộ
i sao, ế i m t xanh,
ườ ể ố ờ ố ướ Mu n h ơ ơ Tr tr đúng m t mình trong núi tuy t. ẻ ả B cành không ph i đón ng ượ ỉ Ch mu n m n tình xuân đ an ắ ủ i ông đau.
(Hoa mai)
ơ ạ ầ ề ạ ả ờ
ấ ầ ụ ậ ờ
ồ ủ ườ ơ ữ ề ế ề ư ậ ệ ử ủ c a các b c Thi n s
ư ầ ạ ạ ư ạ ộ ư ưở t i tu hành mang trong mình m t t ệ ng là nh ng bài k khuyên d y đ t ậ ế ạ ứ ữ ủ ẩ
ườ ế ề ầ ạ ờ
ơ ả ắ ể ạ ế ữ ướ ộ ợ t lý c a nhà Ph t mà n ch a trong đó là cái tình, cái thú “nhàn” i, cõi tr n th . Trong th thi n, gi a Đ o và Đ i có ờ ự ể ệ ở ờ c đo đ đ t đ n ơ Đ i, còn Đ i là th
ấ L n theo m ch ngu n c a các bài th Thi n ta th y, cõi Đ o Đ o và cõi Đ i không còn kho ng cách ng nh p th , không lánh đ i, thoát t c, mà r t g n nhau. Ng ườ “c tr n l c đ o”. Th Thi n th ầ nh ng không thu n tuý là nh ng tri ớ ự ả và cao h n c là s tr i lòng v i chính cõi Ng ạ ạ ế m t s i dây g n k t và ánh x vào nhau; Đ o là s th hi n Đ o.ạ
ườ ạ ạ ề ấ 3. Con đ ng đ t Đ o và v n đ nhân sinh quan
ướ ườ ạ ế ự ố ậ
ố ử ư ệ
ả ễ ườ ệ ư ề
ộ ủ ộ ư ủ ơ ấ ề ư ể ệ ượ ệ ư ệ ề
ằ ỏ ả ộ ng đ t đ n s đ n ng c a cõi Ph t không ph i d dàng mà đòi h i c m t quá trình tu B c đ ằ ườ ư ệ luy n nhân tâm cũng nh hành đ ng. X a nay, ng ng quan ni m r ng vào ch n c a chùa i ta th ộ ả tu tâm là chính. Nh ng tu tâm ch a đ mà còn ph i tôi luy n ý chí và hành đ ng. Đi u này đã đ c ề ấ các nhà Thi n s th hi n trong th r t rõ nét. Ni s Di u Nhân khi bàn v v n đ “Sinh, lão, b nh, ỉ ử t ” đã ch ra r ng:
ử ,
ề
ậ
ặ ề
ổ ệ Sinh, lão, b nh, t ự ổ ườ T c th ng nhiên. ụ ầ ấ D c c u xu t ly, ọ ả Gi i ph c thiêm tri n. ầ Mê chi c u Ph t, ầ ề Ho c chi c u Thi n. ậ ấ ầ Thi n, Ph t b t c u, ẩ U ng kh u vô ngôn.
ư
ấ ệ , lão b nh y, ợ ằ ử i là thêm r ch ng vào.
ở ặ ậ ầ
ề
ầ ả ờ i không nói.) ư ệ ệ ử ệ (Sinh, lão, b nh, t , ẽ ườ ng, th X a nay l ố ầ ỏ Mu n c u thoát ra kh i cái vòng sinh t ạ ộ ưở ng là c i dây bu c ra thì chính l T ề ầ ẻ K mê ho c đi c u Ph t, c u Thi n ậ ầ ẳ Ch ng c u Ph t, c u Thi n làm gì Phí c l ử (Ni s Di u Nhân, Sinh lão b nh t )
ả ư ậ ườ ề ể ậ l
ể ả ưở ố i thoát cho mình mà nhi u lúc “t
ề ằ ơ ỗ
ể ả ả ằ i ta không th đem i vào Ph t và Thi n. Con ng ợ ạ ộ ở i là thêm r ng là c i dây bu c ra thì chính l ườ ứ ệ ử i chúng ta nói riêng và m i con ng ươ i thoát cho chính b n thân ng pháp đ gi
ả ộ ậ ả ự ự ự ườ ể ệ ệ ỷ ạ ư ệ Nh v y, Ni s Di u Nhân đã ph n đ i vi c ề cái ngoài mình đ gi ch ng vào”, nghĩa là thêm phi n toái. Bài th đã đánh th c đ t nói chung r ng ph i đ c l p suy nghĩ, t l c, t mình và hãy th hi n b n lĩnh t ự mình hãy tìm ph c ng.
ấ ủ ạ ự ầ ng c a đ o Ph t không ph i là s an nhiên, siêu c u mà trái l
ả ượ ườ ự ộ ố i có đ
ả ấ ạ ạ ể ạ ế ườ ệ ạ ạ ạ i là s “hành ự ự ặ c cu c s ng h nh phúc th c s ; m c nhiên, hành ở ng đ đ t đ n Đ o b i Đ o hi n ra trong
ủ ả ượ ể ậ ủ ươ Rõ ràng ta th y ch tr ộ ớ ộ ỉ đ ng”. Ch có hành đ ng m i làm con ng ộ ộ đ ng y ph i là hành đ ng “có Đ o”. Đó cũng là con đ ể ự ậ s v n hành c a b n th , không th nào nói ra đ c.
ậ ướ ở ề ậ
ườ t là không còn v ằ ế ư
ề ế ớ ự ạ ể ườ ắ ạ ế ớ ắ ướ i s c t ố ề ạ ế i c c l c đ ng
ả ạ ạ ạ
ế i đ c đ o đ n đó th h ả ừ ỏ ớ ạ ượ ự ị ở ề ớ ớ ng mà tr v v i cõi Ph t, tr v chính cái ng b n v i th gi ủ ệ ấ ế t y u mu n đ t đ n đi u đó. Th nh ng trong quan ni m c a ụ ưở ộ ộ ng cu c b và thoát ly ạ c Đ o.
ấ ầ ư ậ t. Có nh v y m i đ t đ ậ ằ ệ ề ớ ữ ả ướ ọ ệ ị T ch di ể ả b n th vĩnh h ng. Ng Thi n tông, Nát Bàn không ph i là m t th gi ề ố s ng h nh phúc mà trái l ể ả ấ ố nh ng ham mu n, k c ham mu n cao c nh t là s t ch di ề ư Qu ng Nghiêm thi n s trong l i tu hành t ả ườ i, ng i tu đ o Thi n ph i có tinh th n “phá ch p”, ph i t ố ả ờ ặ i d n dò h c trò tr c khi v v i cõi Ph t r ng:
ươ ệ ứ t kh ,
ị ế
ứ ư ị ng ngôn t ch di Ly t ch ph ậ Sinh vô sinh h u thuy t vô sinh ự ữ h u xung thiên chí, Nam nhi t ư ướ ng Nh Lai hành x hành. H u h
ệ
ề ệ ỏ ị
ả ự ẻ ờ mình có cái chí xông lên tr i
ừ ư ậ ng mà Ph t Nh Lai đã đi.)
ườ ề ư ả ị ậ ớ ị ượ (Lìa đ t thì m i c cõi t ch di ệ ể t có th nói v vi c b t ch di ở ớ Sinh trong cõi vô sinh thì m i ề ệ ể có th nói v vi c không sinh K nam nhi ph i t Thôi đ ng đi vào con đ (Qu ng Nghiêm thi n s , Th t t)
ả ứ ờ ạ
ư ủ ư h c trò c a mình cũng nh các đ ng c Đ o c n có ph ư ng r t m nh là Ph t Nh Lai. Nhà s đã khích l
ươ ng pháp, cách th c. Trong l ậ ả ả
ườ ấ ư ườ ng đi riêng cho b n thân mình đ đ t đ c, dù ng
ế ế ự ư ứ ườ ẫ ố
ng đi đ n s giác ng không là m u s chung cho t ấ ự ỗ
ạ ộ ườ i đi tr ộ ơ ề ư ng pháp tu hành nh ng cách nói c a Qu ng Nghiêm thi n s
i d y trên, s Qu ng Nghiêm đã dùng ấ ệ ọ ụ ể ạ ượ c m c ậ ư i y đã thành công nh Đ c Ph t Nh Lai. ể ả ữ ấ ả ọ i, k c nh ng t c m i ng ủ ộ m i cá nhân hãy hành đ ng theo cách riêng c a mình. ủ ườ ọ ề i tu hành mà v n đ quan tr ng h n là t ề ươ i khuyên d y v ph ộ ậ ủ ộ
ộ con ng
ng ườ ừ ề ư ậ ệ
ả ư ạ ủ ề i. Đi u đó th hi n lòng tin ờ ạ ự i c a Thi n s và làm nên tính tích c c, hào khí c a th i đ im t th i đ i mà con c, làm ch b n thân mình, tràn đ y ni m , làm ch đ t n ộ ề ể ệ ờ ạ ề ầ ờ ủ ư ấ ượ ươ ủ ấ ướ ng lai c a v n m nh dân t c. Và ni m tin y đ ấ c nhân lên g p b i trong l i c a s Pháp
ậ ướ ế ạ ầ ể ạ ượ Đ đ t đ ấ ạ ượ ộ m t hình t ả ằ nam nhi r ng: ph i có ý chí, ph i có m t con đ ứ ướ đích ch không nên theo v t chân ng ườ ư ậ Nh v y, con đ ườ ng ờ ặ M c dù đó là l ệ ộ ằ , đ ng viên tính đ c l p, ch đ ng sáng t o c a con ng nh m khích l ủ ườ ủ ở ưở t ủ ả ỏ i v a thoát ra kh i thân ph n nô l ng ộ ủ ậ tin vào t ậ Thu n khi nói đ n v n n ệ c:
ố ộ ư ằ
ứ ứ ứ ạ Qu c t nh đ ng l c, Nam thiên lý thái bình. ư ệ Vô vi c đi n các, X x t c đao binh.
ướ
ự ả
ệ ả
ố
ặ ằ c dài d ng d c (Phúc n ờ Cõi tr i nam d ng c nh thái bình. Ở ơ n i đi n các không ph i làm gì, ế ạ ắ Mà kh p ch n h t n n đao binh.) ố ộ (Qu c t )
ườ ạ ự ạ ấ ậ ỗ i ch , ch p nh n th c t i mà
ộ ờ ế ả ơ ả ớ ặ M t khác, s ng trong cu c đ i, con ng ả ph i bi ể ẫ i không th “d m chân” t t khát khao cái l n lao, cái cao c h n: ố ế ươ t v n lên, ph i bi
ắ ạ
ỉ
ị ậ ạ ượ ấ ờ ự ế ả ư Tr ch đ c long xà đ a kh c , ư Dã tình chung nh t l c vô d . ữ ng cô phong đ nh, H u th i tr c th ư ườ ng khi u nh t thanh hàn thái h . Tr
ể ở ượ đ c,
ố
ỉ
ả ầ ạ ờ
ọ ượ ấ c đ t long xà có th ơ ồ ẳ ộ ế ộ (Ch n đ Tâm tình n i đ ng quê su t ngày vui không chán. Có lúc lên th ng đ nh núi chót vót, Kêu lên m t ti ng to làm l nh c b u tr i.) ề ư (Không L thi n s , Ngôn hoài)
ơ ế ề ầ ủ
ạ ộ ự ứ
ỉ ể ườ ơ ể ệ ở ỉ ệ ủ ộ ộ ờ n lên cu c đ i bình th t c a n i tâm, tr thành hành đ ng táo b o m t s b t phá trong suy t c d ng lên đ t ng
ủ ự ộ ạ ượ ự ơ ậ
ữ ể ng đ ượ ng t ừ ươ ng di n c a đ o Ph t, hai câu th sau bi u th s siêu ẫ
ớ ư ệ ủ ạ ả ấ ể ệ ự ớ ấ ờ
ạ
ệ ươ ớ n t ng con ng ể ệ ườ ọ ượ ừ ộ ờ ọ ờ ạ ủ
ử ậ ậ ờ
ự ủ ự ộ ố ệ ấ ch , con ng i Vi
ộ ố ứ ệ i cho văn h c Vi t Nam m t g
t Nam xu t hi n trong t ộ ự ệ ớ ọ ạ ậ t Nam đã đem l ườ ộ ậ ộ ứ ế ư ủ ệ ờ N u hai câu đ u c a bài th th hi n ni m vui thú quê thanh nhàn thì hai câu th sau phô bày nh ng ưở ộ thôi thúc mãnh li ể ưở ươ ng. Đ nh núi chót vót có th là đ nh núi đ v ị ự ể cho cái cao nhiên c a s ng đ o. T ph ộ ầ ữ i hi n lên mang m t t m vóc thoát. Tuy nhiên, dù gì đi chăng n a thì ta v n th y hình nh con ng ữ ế ặ i chi m lĩnh nh ng cao l n, nh so đo v i đ t tr i. M t khác, nó còn th hi n s khát v ng v ấ ừ ườ ỳ ỉ ừ i k vĩ y v a đ nh cao trong cu c đ i, không ng ng khám phá và sáng t o. Hình t ủ ậ ệ ể bi u hi n tham v ng c a nhà tu hành mu n có pháp thu t cao siêu v a th hi n hào khí c a th i đ i ầ ầ ị ộ ậ ầ ch dân t c. L i nh n đ nh c a GS Tr n Đình S th t xác đáng: “[…] L n đ u tiên trong đ c l p, t ườ ờ ỳ ệ ư ế ư ệ duy trí tu , th t th i k xây d ng qu c gia đ c l p t ớ ườ ậ ậ i xác l p môn phái, mà không ph i mê tín d đoan, th t là m t s ki n l n, x ng đáng v i con ng ặ ộ ươ ủ ng m t c a m t qu c gia đ c l p. Thi n tông Vi trí tu ng i sáng đ c đáo, có l ố ủ ộ ậ ự ủ ị ả ệ ề ẽ ế đ n nay ng i ta ch a nh n th c h t ý nghĩa c a nó” [3, tr. 175176].
ư ậ ạ
ườ ng đ t Đ o không ph i là cái gì cao siêu, màu nhi m mà chính ộ ỗ ạ ườ ả ự ủ ề ộ ệ nh ng hành đ ng i th c hi n nh ng đi u cho mình và cho c ng đ ng khi mình có i. Con ng
ở ữ ồ ạ ữ ộ ậ ườ ữ ạ
ạ ủ ườ Nh v y, Con đ ệ và suy nghĩ c a m i ng ị ự ý chí, ngh l c và mang trong đó nh ng suy nghĩ đ c l p, sáng t o. Đó là cách hành Đ o và con ạ ườ đ ng đ t Đ o c a ng i tu hành.
ỗ ế ứ ữ ệ ề ề ấ
ệ
ề ấ ề ư ờ ộ ờ ầ ườ ằ ề ướ ạ ề ể ọ ớ ế ậ ạ M i tôn giáo đ u có nh ng quan ni m v v n đ nhân sinh quan khác nhau và v n đ này là h t s c ậ ự ủ quan tr ng. D i góc nhìn c a các Thi n s th i LýTr n, quan ni m v nhân sinh quan th t s có ý ề ề ư t lý thi n Tông: nghĩa l n lao. V n H nh thi n s nhìn cu c đ i con ng i b ng quan đi m đ m tri
ữ
ự ố
ạ ậ ị ư ệ ả Thân nh đi n nh, h u hoàn vô, ộ V n m c xuân vinh thu h u khô. ị ậ Nh m v n, th nh suy vô b uý, ầ ư ộ ả th o đ u phô. Th nh suy nh l
ế i không, ế ạ ồ ạ i nh bóng ch p, có r i l ế i, đ n ti t thu thì l i héo.
ớ ư ố ươ t xuân thì t t t ị ậ ợ
ư ọ ươ ở ầ ọ ỏ ng t s đ u ng n c .)
ẳ ề ư ị ạ ạ ườ (Thân ng ố ế Cây c i đ n ti ậ Đã nh m v n, thì th nh hay suy không làm cho s hãi, Th nh hay suy ch ng qua nh gi ị ệ ử (V n H nh thi n s , Th đ t )
ế ậ ằ ư ưở t ng tri
ệ ệ ượ ủ ế ộ Ở đây, bài k đã th hi n đ m nét t ệ vi c, hi n t ậ ể ệ ế ớ ng trong th gi i này luôn luôn luôn bi n đ ng, vô th ọ ự ậ ự t lý c a Ph t giáo Thi n tông r ng, m i s v t, s ườ ớ ư i v i t ề ườ ng. Và con ng cách là
ộ ộ ườ ạ ớ i y cũng không n m ngoài quy lu t này. M t khi ng
ớ ậ ậ ữ ế ớ ấ ồ ể ậ ộ i và n i tâm, v i ị t lên trên s phân đ nh gi a cái ta và
ậ ậ ạ ư ế ượ ế ở ề ớ ự i tu hành đã đ t t ữ ự ậ ộ
ử ớ
ư ậ ộ ự ậ ấ ộ ờ ầ ườ ọ ỏ ỉ ư ặ ắ
ự ị ườ ể t s i là d ng th c t n t ự ằ t tr v v i s an nhiên n m trong s v n đ ng i ch nh là ánh ch p có ng treo đ u ng n c . M t khác, theo giáo lý i c a b n th , khi thân xác y không còn n a thì
ườ
ậ ấ ẳ ầ
ứ ề ẽ ằ ế ườ ệ ư ọ ươ ứ ồ ạ ủ ả ạ ộ ạ ự ế ủ ự ế ủ ờ t vong c a đ i ng ẳ ồ ồ sinh t n, di ấ ữ ứ ồ ạ i mà thôi. Nên con ng i ta ơ ư ể i b i b n th là vĩnh h ng. Bài th nh ẽ ườ ố ng, l i s ng và ch t là l ẽ ườ th
ằ ể m t sinh th trong th gi “nh m v n” thì có th hoà đ ng gi a ngo i gi cái không ta. Nh v y, “nh m v n” nh th là bi ỷ ộ vĩnh c u, m t s v n đ ng vô thu , vô chung, trong đó cu c đ i con ng ồ ủ r i không, r t ng n ng i và s th nh suy nh gi ạ Đ o Ph t thì thân xác con ng không m t h n đi mà ch ng qua là s k t thúc m t d ng th c t n t ườ ở ả không c n băn khoăn, bu n đau cho s ra đi c a ki p ng m t s nh n th c v l i. Con ng ự t ộ ự ậ nhiên.
ề ộ ờ ề ế ườ ẽ i, v ki p phù sinh có l
ệ ế ự không tôn giáo nào nh Ph t giáo, xem cái ị ư ề ư ế ẹ ậ Quan ni m v cu c đ i con ng ấ ch t, s ra đi r t nh nhàng, an nhiên. Trong bài Cáo t ậ t th chúng, Mãn Giác thi n s vi t:
ạ ứ
ự ụ
ng lai.
ạ ị
ề ạ ạ ấ Xuân kh bách hoa l c, Xuân đáo bách hoa khai. ề S tr c nhãn ti n quá, ượ ầ Lão tòng đ u th ạ ậ M c v xuân tàn hoa l c t n Đình ti n t c d nh t chi mai.
ở i, trăm hoa n , ắ ướ c m t, ầ
ế
ớ ả ướ
ề ư ị (Xuân qua, trăm hoa r ng,ụ ớ Xuân t ệ Vi c trôi qua tr ế Cái già đ n trên đ u ụ Ch b o xuân tàn hoa r ng h t, ở ộ Tr ậ (Mãn Giác thi n s , Cáo t c sân đêm qua n m t nhành mai. t th chúng)
ủ ụ ờ s v n xoay c a vũ tr . Xuân đ n r i đi, đó là quy lu t c a th i gian, bi n
ễ ả ự ầ ự ậ ủ ữ
ữ ể ệ
ả ậ ủ ư ườ ườ ử ắ ạ
ướ ở ủ ự ả ế ở i. Đó là quy lu t c a: i thì có h n mà ch a làm ố ộ ờ s ng trong cu c đ i. S ng là ph i
c gì. Ph i chăng đó là s băn khoăn, trăn tr c a nhà s v l ẹ ệ ả ả ế ờ ế ồ ơ ầ Hai câu th đ u di n t ơ ậ ự ổ ị ừ ố đ i không ng ng. S cân đ i, hài hoà gi a hai câu th là s thu n và ngh ch, gi a sinh sôi, n y n và ơ ế ậ ề ờ ố ụ i tàn, héo úa. Hai câu th ti p theo th hi n quy lu t v đ i s ng con ng l ổ ủ ự ệ ứ ế c m t, tu i c a con ng “Sinh, lão, b nh, t ”. Th nên, s vi c c trôi tr ư ề ẽ ố ượ đ ạ ậ t n hi n, ph i “hành đ o”, làm đ p cho đ i.
ữ ơ ướ ủ ụ ậ ộ c th hi n s bi n đ ng c a quy lu t vũ tr và l
ể ệ ự ế ờ ơ ố ủ ộ
ủ ộ ề ộ ầ ữ ộ ờ ạ ị ườ ề ạ ạ ạ ậ ơ ấ ủ ề ấ ẽ ồ t n vong c a cu c đ i con ầ ạ i thì hai câu th cu i c a bài th ng i sáng m t ni m tin, m t tinh th n l c quan: “M c v xuân ỉ i và ch
ề ậ ơ ở ế N u nh ng câu th tr ườ ng tàn hoa l c t n, Đình ti n t c d nh t chi mai”. M t l n n a, ta th y ni m tin c a con ng có c tô đ m trong th Thi n. ườ ượ i đ con ng
ự ườ ườ ư ạ ng đ đ t đ c
ấ ườ ng đ t Đ o c a b c chân tu cũng nh con đ ả ự ầ ở
ệ ộ ờ ự ủ
ị ự ậ ả ạ i không ph i là s m u nhi m, siêu nghi m mà là ộ ch cá nhân. M t khác, theo các nhà Thi n s , s ng trong cu c đ i này c n ph i có m t nhân i s ng nh p ể ạ ượ ộ ậ tính đ c l p sáng ả ầ ộ ố ố i, ph i có ý chí, ngh l c. Đó m t l ạ ủ ậ ệ ề ư ố ự ạ t
ộ ấ ế ậ ọ Qua s phân tích trên ta th y, con đ ỗ ủ ụ m c đích c a m i con ng ặ ạ t o, t sinh quan ti n b . Đó là thái đ s ng l c quan, t th , m t t ộ ố ộ ng nh p cu c r t đáng trân tr ng. ế ộ ư ưở t
ậ ế 4. K t lu n
ơ
ờ ỳ ữ ể ệ ữ ậ ạ
ờ ầ ắ ủ ọ ơ ố ữ ng h t s c đ c đáo. Đó là m i ờ ạ t gi a cõi Đ o và cõi Đ i. Nh ng b c Thi n s đã đem ch t Đ o vào Đ i và Đ o ế ậ ng nh p th
i ta th y ng i lên t ấ ượ ả ầ ờ ế ỗ ầ ề ờ
ế i con m t c a Đ i tr n th . Đ c th Thi n, ng ề ư ồ ạ ế ứ ộ ạ ấ ờ ư ưở t c b n lĩnh, ý chí v con ộ ờ ị ạ ạ ọ ề Th Thi n trong th i k văn h c LýTr n đã th hi n nh ng t ệ ậ quan h m t thi ướ ượ đ c nhìn d ủ c a các v Thi n s . Đ ng th i, qua m i v n th , ng ộ ố ườ đ ư ưở t ề ư ề ấ ườ ườ ọ ơ i đ c còn th y đ ườ ủ ưở ng c a con ng ng đ t Đ o và thái đ s ng l c quan, tin t i trong cu c đ i này.
ự ổ ầ ứ ủ
ị ẩ ớ i m t kh i l
ị ộ ế ứ ề ư ữ ố ượ ể ệ ế ể ồ
ệ ể ệ ớ ự ủ ề ặ ọ ờ ừ ồ
ầ ủ ề ộ ờ ầ ộ ự ằ c
ộ ề ệ ề ế ơ ố ơ ề ự ủ ự ườ ch , t c c a n n văn h c vi c và chính th Thi n đã m đ u truy n th ng yêu n t Vi
ư ờ ủ ầ
ướ ủ ề ơ ủ ộ ề ọ ề ư ấ ề ủ ờ ố ữ ớ
ơ ờ ứ ẩ c r t ít. Tuy nhiên, căn c vào nh ng t i đ l
ở ầ ả ẫ
ự ộ ậ ố ề ư Cùng v i s đóng góp công s c c a các nhà thi n s trong bu i đ u xây d ng qu c gia đ c l p, t ể ạ ề ơ ộ ng khá l n các tác ph m th cho n n ch v m t chính tr , các nhà Thi n s còn đ l ẩ ấ ừ ậ t lý nhà Ph t, đ ng văn h c dân t c h t s c giá tr . Nh ng tác ph m y v a th hi n quan đi m tri ộ ặ ổ ế th i v a th hi n quan ni m v cu c đ i tr n th . M t khác, th Thi n còn là ngu n đ ng viên, c ổ ầ ự ộ ộ ậ ng trong bu i đ u d ng vũ tinh th n c a dân t c nh m xây d ng m t dân t c đ c l p, t ậ ở ầ ướ t Nam. Th t n ằ ề ư đúng nh l i đánh giá c a GS Đinh Gia Khánh r ng: “Th c a m t Thi n s mà cũng đ y ni m u ư ế ả ắ ắ ằ ái nh th thì ch c r ng th văn nói chung ph i g n bó nhi u v i nh ng v n đ c a đ i s ng dân ư ệ ấ ạ ữ ơ ố ộ li u r t h n t c. S tác ph m th văn đ i Lý còn gi ể ằ ố ề ả ờ ế ấ ch y v n có th r ng các tác gi nhà chùa, đã m đ u truy n th ng yêu ọ ướ ủ n ữ ạ ượ ấ ấ đ i Lý, nh t là các tác gi c ta” [2, tr. 61]. c c a dòng văn h c vi ế ở ướ n t
