Thuyết minh xuyên Việt

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

VIỆT NAM

Vieät Nam hình chöõ S Moät baùn ñaûo xinh xinh Naèm treân bieån Thaùi Bình ÔÛ Ñoâng Nam Chaâu AÙ Vieät Nam laø moät trong nhöõng quoác gia naèm treân baùn ñaûo Ñoâng Döông, dieän tích laõnh thoå treân 330.000km2. Toïa ñoä cuï theå cuûa laõnh thoå nhö sau: Töø 102o08’ ñeán 109o28’ kinh tuyeán Ñoâng. Töø 8o02’ ñeán 23o23’ vó tuyeán Baéc. Laõnh haûi roäng 12 haûi lyù (Tính töø ñöôøng cô sôû). Vuøng ñaëc quyeàn kinh teá roäng 200 haûi lyù (Tính töø ñöôøng cô sôû). Daân soá gaàn 78 trieäu ngöôøi (soá lieäu thoáng keâ naêm 1998) vôùi 54 daân toäc anh em.

Chieàu daøi laõnh thoå ôû nôi daøi nhaát (tính theo ñöôøng thaúng chim bay töø cöïc Baéc xuoáng cöïc

Chieàu daøi laõnh thoå ôû nôi roäng nhaát: Baéc Boä: 600km, vaø Nam Boä: 400km Nôi heïp nhaát cuûa laõnh thoå (tính theo ñöôøng thaúng chim bay töø cöïc Taây sang cöïc Ñoâng): chöa

Loaïi coù chieàu cao so vôùi möïc nöôùc bieån töø 1000m trôû xuoáng chieám 85% dieän tích nuùi. Loaïi coù chieàu cao töø 1000m ñeán döôùi 2000m so vôùi möïc nöôùc bieån chieám 14% dieän tích nuùi. Loaïi coù chieàu cao töø 2000m trôû leân so vôùi möïc nöôùc bieån chieám khoaûng 1% dieän tích nuùi maø

Ñænh nuùi cao nhaát: Phanxipaêng (ÔÛ Laøo Cai) cao 3143m.

Ñoàng baèng Baéc boä (Chaâu thoå soâng Hoàng): 15.000km2. Ñoàng baèng Nam Boä (Chaâu thoå soâng Cöûu Long): 40.000km2. Do söï boài ñaép töï nhieân, ñoàng baèng Vieät Nam ñang caøng ngaøy caøng ñöôïc môû roäng.

Bieân giôùi cuï theå: Phía Baéc giaùp Trung Quoác, Taây giaùp Laøo vaø Campuchia, Ñoâng giaùp bieån Ñoâng, phía Nam vaø Taây Nam giaùp bieån Ñoâng vaø Vònh Thaùi Lan. Bieân giôùi ñaát lieàn daøi hôn 3730km, bôø bieån daøi hôn 3260km.  Nam): 1650km.   ñaày 50km. Vieät Nam coù caû nuùi röøng, soâng ngoøi, ñoàng baèng, bieån caû vaø haûi ñaûo. Nuùi chieám 3/4 dieän tích laõnh thoå. Cuï theå:    thoâi.  Röøng Vieät Nam hieän taïi chieám khoaûng 30% dieän tích laõnh thoå. Tuy nhieân, phaàn lôùn dieän tích röøng cuõng chính laø dieän tích nuùi. Vieät Nam coù tôùi haøng ngaøn nhöõng doøng soâng lôùn nhoû, phaàn lôùn laø ngaén vaø doác chaûy chuû yeáu töø Taây Baéc – Ñoâng Nam. Doïc theo bôø bieån Vieät Nam, cöù khoaûng 20km laïi coù moät cöûa soâng. Ñoàng baèng Vieät Nam chæ chieám chöa ñaày 1/4 dieän tích laõnh thoå. Hai ñoàng baèng lôùn nhaát laø:    Vuøng bieån Vieät Nam, theo coâng boá chính thöùc vaøo ngaøy 12/5/1977 cuûa Thuû töôùng CP thì laõnh haûi Vieät Nam roäng 12 haûi lyù (tính töø ñöôøng cô sôû). Bieån Vieät Nam coù maáy ñieåm ñaùng löu yù sau ñaây:

1 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Noùng quanh naêm. Nhieät ñoä bieån luoân luoân cao hôn nhieät ñoä khoâng khí (Trung bình khoaûng

Ngoaøi ra, trong khu vöïc Vònh Baéc Boä coøn coù theâm hai doøng haûi löu nhoû nöõa, thöôøng thay ñoåi

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”  12oC vaøo muøa ñoâng, khoaûng treân döôùi 27oC vaøo muøa haï).  Cheá ñoä thuûy trieàu khaù phöùc taïp: Coù caû nhaät trieàu laãn baùn nhaät trieàu.  Trong vuøng bieån Ñoâng cuûa Vieät Nam coù hai doøng haûi löu lôùn. Moät doøng hoaït ñoäng maïnh vaøo muøa Haï, chaûy theo höôùng Taây Nam – Ñoâng Baéc. Moät doøng khaùc hoaït ñoäng maïnh vaøo muøa Ñoâng, chaûy theo höôùng Ñoâng Baéc – Taây Nam.  doøng chaûy theo gioù muøa. Vieät Nam coù khoaûng hôn 4000 hoøn ñaûo lôùn, trong ñoù soá ñaûo trong vònh Baéc Boä ñaõ chieám tôùi 3/4. Khí haäu Vieät Nam hoaøn toaøn naèm trong vaønh ñai nhieät ñôùi cuûa Baéc Baùn caàu, nhöng thieân veà Baéc chí tuyeán hôn laø veà xích ñaïo.  Nhieät ñoä trung bình haèng naêm töø 22oC ñeán 27oC.  Löôïng möa trung bình töø 1500mm ñeán 2000mm.  Ñoä aåm khoâng khí trung bình 80%, nhieät böùc xaï trung bình haèng naêm laø 100 Kcal/cm3. Nguoàn taøi nguyeân cuûa Vieät Nam khaù phong phuù. Hieän taïi coù 4 nguoàn taøi nguyeân sau ñaây ñang ñöôïc chuù yù.     Ñôn vò haønh chaùnh ñòa phöông lôùn nhaát laø caùc tænh vaø thaønh phoá tröïc thuoäc Trung Öông. Hieän nay, Vieät Nam coù taát caû 64 tænh thaønh tröïc thuoäc Trung Öông.   

Taøi nguyeân röøng. Taøi nguyeân thuûy saûn vaø haûi saûn. Taøi nguyeân khoaùng saûn. Taøi nguyeân du lòch.

Quoác hieäu chính thöùc: Coäng Hoøa Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Vieät Nam. Thuû ñoâ: Haø Noäi. Quoác kyø: Côø ñoû, sao vaøng 5 caùnh.

Trong 64 tænh thaønh, coù 35 quaän vaø 490 huyeän vaø thò xaõ. Coù 21 thaønh phoá tröïc thuoäc tænh:

Phan Thieát (Bình Thuaän)

 Nam Ñònh (Nam Ñònh)  Thanh Hoùa (Thanh Hoùa)  Quy Nhôn (Bình Ñònh)   Ñaø Laït (Laâm Ñoàng)  Vuõng Taøu (Baø Ròa-Vuõng Taøu)  Caø Mau (Caø Mau)  Haûi Döông (Haûi Döông)  Ñieän Bieân Phuû (Ñieän Bieân)  Ñoàng Hôùi (Quaûng Bình) Pleiku (Gia Lai)

TOÅNG COÄNG CAÛ NÖÔÙC VIEÄT NAM COÙ - 64 Tænh thaønh, trong ñoù coù 5 thaønh phoá tröïc thuoäc Trung Öông: Haø Noäi, TP.HCM, Haûi Phoøng, Ñaø Naüng, Caàn Thô. Töø ñaàu naêm 2004, tænh Caàn Thô taùch thaønh TP. Caàn Thô vaø tænh Haäu Giang (thò xaõ Vò Thanh); tænh ÑakLak taùch thaønh ÑakLak vaø Ñak Noâng (thò xaõ Gia Nghóa); tænh Lai Chaâu taùch thaønh Lai Chaâu vaø Ñieän Bieân (thaønh phoá Ñieän Bieân Phuû). - -  Thaùi Nguyeân (Thaùi Nguyeân)  Vieät Trì (Phuù Thoï)  Vinh (Ngheä An)  Hueá (Thöøa Thieân Hueá)  Nha Trang (Khaùnh Hoøa)  Buoân Ma Thuoät (ÑakLak)  Bieân Hoøa (Ñoàng Nai)  Myõ Tho (Tieàn Giang)  Long Xuyeân (An Giang)   Haï Long (Quaûng Ninh) Caû nöôùc coù 11 tænh coù hai thò xaõ:      An Giang Ñoàng Nai Haø Tænh Ninh Bình Thanh Hoùa

2 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”      

Haø Taây Quaûng Trò Ñoàng Thaùp Quaûng Nam Yeân Baùi Laøo Cai

3 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Laâm Ñoàng: 10.172,6km2 Thanh Hoùa: 11.168,3km2

Ñaø Naüng: 942km2 Höng Yeân: 889km2 Haø Noäi: 921km2 Haø Nam: 826,66km2

Haø Noäi: 2628 ngöôøi/km2 TP.HCM: 2439 ngöôøi/km2

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Ngoaøi ra coøn coù 6 tænh coù dieän tích treân 10.000km2    Gia Lai: 16.212km2  Quaûng Nam: 11.043km2 Sôn La:14.210km2   Ngheä An: 16.371km2 - Tænh coù dieän tích nhoû nhaát: Baéc Ninh (797km2) Ngoaøi ra coøn coù 4 tænh thaønh coù dieän tích döôùi 1000km2:     Hai ñòa phöông ñoâng daân nhaát:  TP.HCM: 5096.700 ngöôøi  Thanh Hoùa: 3.613.400 ngöôøi Ngoaøi ra coøn coù 5 tænh coù daân soá treân 2 trieäu:  Ngheä An: 2.890.400 ngöôøi  Haø Taây: 2.387.700 ngöôøi  Ñoàng Nai: 2.040.500 ngöôøi  Haø Noäi: 2.420.200 ngöôøi  An Giang: 2.905.200 ngöôøi Hai ñòa phöông coù maät ñoä daân soá cao nhaát:   Ngoaøi ra caû nöôùc coù 7 tænh thaønh coù maät ñoä daân soá cao hôn 1000 ngöôøi/km2  Höng Yeân: 1249 ngöôøi/km2  Baéc Ninh: 1189 ngöôøi/km2  Haø Taây: 1100 ngöôøi/km2  Haø Nam: 1010 ngöôøi/km2 - Tænh coù maät ñoä daân soá thaáp nhaát: Kontum: hôn 28 ngöôøi/km2 Ngoaøi ra, coøn coù 11 ñòa phöông coù maät ñoä daân soá chöa tôi 100 ngöôøi/km2:           

 Thaùi Bình: 1227 ngöôøi/km2  Haûi Phoøng: 1140 ngöôøi/km2  Haûi Döông: 1042 ngöôøi/km2

Lai Chaâu: 33 ngöôøi/km2 Sôn La: hôn 61 ngöôøi/km2 Cao Baèng: hôn 67 ngöôøi/km2 Laøo Cai: hôn 74 ngöôøi/km2 Bình Phöôùc: gaàn 83 ngöôøi/km2 Laïng Sôn: gaàn 91 ngöôøi/km2 Gia Lai: hôn 54 ngöôøi/km2 Baéc Kaïn: gaàn 67 ngöôøi/km2 ÑakLak: gaàn 71 ngöôøi/km2 Haø Giang: gaàn 78 ngöôøi/km2 Laàm Ñoàng: hôn 86 ngöôøi/km2 Ñòa phöông coù nhieàu ñôn vò haønh chính caáp quaän huyeän vaø töông ñöông: Thanh Hoùa: 27 ñôn vò

(moät thaønh phoá, hai thò xaõ vaø 24 huyeän) - Ñòa phöông coù ít ñôn vò haønh chính caáp huyeän vaø thò xaõ:   Ninh Thuaän: 4 (moät thò xaõ vaø 3 huyeän) Baïc Lieâu: 4 (moät thò xaõ vaø 3 huyeän)

4 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

TOÙM LÖÔÏC CAÙC THÔØI ÑAÏI LÔÙN CUÛA LÒCH SÖÛ VIEÄT NAM

Giai ñoaïn ñoà ñaù:

Ñoà ñaù cuõ: vôùi caùc neàn vaên hoùa tieâu bieåu nhö Thaåm Hai, Thaåm Khuyeân, Nuùi Ñoï, Sôn Vi…, môû

Ñoà ñaù giöõa: vôùi neàn vaên hoùa tieâu bieåu nhaát laø Hoøa Bình, coù nieân ñaïi môû ñaàu caùch nay khoaûng

Ñoà ñaù môùi: vôùi caùc neàn vaên hoaù tieâu bieåu nhö Baéc Sôn, Quyønh Vaên, Baøo Troù, Haï Long…, môû

Ñænh cao toät cuøng cuûa ñoà ñaù môùi: theå hieän taäp trung ôû vaên hoaù Phuøng Nguyeân. Ñaây cuõng laø

Giai ñoaïn ñoà ñoàng: Môû ñaàu caùch nay khoaûng 4000 naêm. Bò thay theá daàn bôûi ñoà saét caùch nay khoaûng 2500 naêm Giai ñoaïn ñoà ñoàng ôû Vieät Nam bao haøm boán chaëng lôùn: Sô kì: vôùi neàn vaên hoaù tieâu bieåu laø Phuøng Nguyeân, nieân hieäu môû ñaàu caùch nay khoaûng 4000

Trung kì: vôùi neàn vaên hoaù tieâu bieåu laø Ñoàng Ñaäu, coù nieân ñaïi môû ñaàu caùch nay khoaûng 3300

1. Tieàn Söû a. Ñaëc ñieåm noåi baät: Keát quaû nghieân cöùu hieän nay cho thaáy caùch ñaây khoaûng 300.000 naêm, loaøi ngöôøi ñaõ coù maët treân laõnh thoå nöôùc ta. Daáu tích nhöõng chieác raêng vöøa coù ñaëc tính cuûa ngöôøi vöøa coù ñaëc tính cuûa vöôïn (trong ñoù ñaëc tính cuûa ngöôøi laø ñaëc tính troäi) phaùt hieän ôû Thaåm Hai, Thaåm Khuyeân (nay thuoäc tænh Laïng Sôn) ñaõ töï noùi leân ñieàu ñoù. Vôùi phaùt hieän naøy, caùc nhaø söû hoïc Vieät Nam ñaõ cho raèng Vieät Nam laø moät trong nhöõng caùi noâi cuûa loaøi ngöôøi. ÔÛ nhieàu khu vöïc khaùc treân theá giôùi, thôøi tieàn söû thöôøng chæ töông öùng vôùi thôøi ñoà ñaù, böôùc sang thôøi ñoà ñoàng thì cuõng coù nghóa laø ñaõ böôùc sang thôøi ñaïi coù nhaø nöôùc. Nhöng keát quaû nghieân cöùu cuûa giôùi söû hoïc Vieät Nam trong haøng chuïc naêm qua laïi cho moät keát luaän khaùc hôn, raèng: Thôøi tieàn söû ôû Vieät Nam khoâng chæ bao goàm toaøn boä thôøi ñoà ñaù maø coøn baêng qua caû toaøn boä thôøi ñoà ñoàng. Coù theå noùi, ñaây laø ñaëc ñieåm noåi baäc nhaát. b. Caùc giai ñoaïn lôùn cuûa thôøi tieàn söû: -  Môû ñaàu caùch nay khoaûng 300.000 naêm  Chaám döùt caùch nay khoaûng 4000 naêm  Giai ñoaïn ñoà ñaù bao haøm boán chaëng lôùn:  ñaàu caùch nay khoaûng 300.000 naêm vaø chaám döùt caùch nay khoaûng 11.000 naêm.  11.000 naêm vaø chaám döùt caùch nay khoaûng treân 9000 naêm.  ñaàu caùch nay khoaûng treân 9000 naêm vaø chaám döùt caùch nay khoaûng 4000 naêm  giai ñoaïn sô kyø cuûa giai ñoaïn ñoà ñoàng ôû Vieät Nam -     naêm.  naêm.  Haäu kì: vôùi neàn vaên hoùa tieâu bieåu laø Goø Mun, coù nieân ñaïi caùch ngaøy nay khoaûng 3100 naêm.  Ñænh cao toät cuøng: vôùi neàn vaên hoùa tieâu bieåu laø Ñoâng Sôn, coù nieân ñaïi môû ñaàu caùch nay khoaûng 2800 naêm. ÔÛ khoaûng giöõa cuûa vaên hoùa Ñoâng Sôn, ñoà saét baét ñaàu xuaát hieän. Töø Ñoâng Sôn vaø treân cô sôû Ñoâng Sôn, söï chuyeån hoùa cuûa xaõ hoäi dieãn ra ngaøy moät maïnh meõ. Nhaø nöôùc ra ñôøi. 2. Thôøi Sô Söû a. Khung nieân ñaïi: Veà nieân ñaïi môû ñaàu, taát caû caùc boä chính söû tröôùc ñaây ñeàu laáy naêm Nhaâm Tuaát (2879 TCN). Khoa hoïc lòch söû hieän ñaïi ñaõ baùc boû nieân ñaïi môû ñaàu naøy. Hieän nay, nieân ñaïi môû ñaàu cuûa thôøi sô söû ôû Vieät Nam ñöôïc xaùc ñònh laø caùch ngaøy nay khoaûng töø 2600 naêm ñeán 2500 naêm. Veà nieân ñaïi keát thuùc, taát caû caùc boä chính söû tröôùc ñaây ñeàu laáy naêm 208 TCN. Khoa hoïc lòch söû hieän ñaïi ñaõ baùc boû nieân ñaïi keát thuùc naøy. Hieän nay, nieân ñaïi keât thuùc cuûa thôøi sô söû ñöôïc xaùc ñònh laø naêm 179 TCN, naêm Trieäu Ñaø ñaùnh baïi An Döông Vöông vaø xaùc laäp neàn ñoâ hoä ôû nöôùc ta. b. Hai giai ñoaïn lôùn cuûa thôøi sô söû: Thôøi sô söû (hay thôøi döïng nöôùc) ôû nöôùc ta bao goàm hai giai ñoaïn lôùn:  Giai ñoaïn Huøng Vöông vôùi nöôùc Vaên Lang, môû ñaàu caùch ñaây khoaûng töø 2600 naêm ñeán 2500

5 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

NAM VIEÄT (hoï Trieäu): Thaønh laäp naêm 206 TCN. Ñoâ hoä nöôùc ta töø naêm 179 TCN. Chaám döùt

TIEÀN HAÙN (hay Taân Haùn – hoï Löu): Thaønh laäp naêm 206 TCN, laät ñoå Nam Vieät roài thay Nam

NHAØ TAÂN (Vöông Maõn): Laät ñoå vaø thay Tieàn Haùn ñoâ hoä nöôùc ta. Thaønh laäp naêm 08, ñoâ hoä

HAÄU HAÙN (hay Ñoâng Haùn – hoï Löu) deïp boû nhaø Taân roài thay nhaø Taân ñoâ hoä nöôùc ta: Thaønh

NHAØ NGOÂ (hoï Toân): laø moät trong 3 nöôùc cuûa thôøi hoãn chieán Tam Quoác (Ngoâ, Thuïc vaø Nguïy).

NHAØ TAÁN (hoï Tö Maõ): Thoáng nhaát Trung Quoác thay nhaø Ngoâ ñoâ hoä nöôùc ta. Khôûi ñaàu naêm

NHAØ TUØY (Hoï Döông): Thaønh laäp naêm 581. Xaâm löôïc vaø ñoâ hoä nöôùc ta töø naêm 602. Chaám

naêm vaø chaám döùt vaøo naêm 208 TCN (töùc laø caùch nay 2200 naêm). Söû cuõ coù noùi ñeán 18 ñôøi Huøng Vöông vôùi nhöõng teân goïi raát cuï theå. Tuy nhieân, ñoù chæ laø lòch söû hoùa caùc chuyeän keå daân gian chöù khoâng phaûi laø lòch söû. Vaên Lang laø moät giai ñoaïn coù thaät cuûa lòch söû Vieät Nam, nhöng söï thaät lòch söû veà Vaên Lang khoâng hoaøn toaøn nhö moâ taû cuûa söû cuõ. Kinh ñoâ cuûa Vaên Lang xöa, ñöôïc xaùc ñònh laø khu vöïc huyeän Phong Chaâu cuûa tænh Phuù Thoï ngaøy nay.  Giai ñoaïn An Döông Vöông vôùi nöôùc Aâu Laïc, môû ñaàu naêm 208 TCN vaø keát thuùc naêm 179 TCN (töùc laø toàn taïi tröôùc sau khoaûng 30 naêm). Kinh ñoâ cuûa Aâu Laïc laø Coå Loa (nay thuoäc huyeän Ñoâng Anh-Haø Noäi) Tuy coù hai giai ñoaïn nhö ñaõ trình baøy ôû treân, nhöng do choã giai ñoaïn sau quaù ngaén, vaû laïi, tính chaát chung cuûa caû hai giai ñoaïn cuõng khoâng coù gì khaùc bieät lôùn, vì theá caùc nhaø söû hoïc vaãn goäp laïi maø goïi chung laø thôøi sô söû, thôøi döïng nöôùc, hoaëc thaäm chí cuõng coù khi goïi ñoù laø thôøi Huøng Vöông. 3. Thôøi Baéc Thuoäc a. Khung nieân ñaïi: Caùc boä chính söû tröôùc ñaây ñeàu laáy naêm 111 TCN (naêm nhaø Taây Haùn laät ñoå Nam Vieät roài thay Nam Vieät thoáng trò nöôùc ta) laø naêm môû ñaàu. Khoa hoïc lòch söû hieän ñaïi ñaõ baùc boû nieân ñaïi naøy. Vaø thay vaøo ñoù laø naêm 179 TCN, naêm Trieäu Ñaø (vua Nam Vieät) ñaõ ñaùnh baïi An Döông Vöông, thieát laäp neàn ñoâ hoä ñoái vôùi nöôùc ta. Caùc boä chính söû cuõng laáy naêm 938 (naêm Ngoâ Quyeàn ñaùnh tan quaân Nam Haùn) hoaëc naêm 968 (naêm Ñinh Boä Lónh deïp xong Loaïn 12 Söù quaân vaø leân ngoâi Hoaøng ñeá, xöng laø Ñinh Tieân Hoaøng) laø naêm keát thuùc thôøi Baéc thuoäc. Khoa hoïc lòch söû choïn naêm 905 (naêm Khuùc Thöøa Duï ñaõ khoân kheùo thieát laäp neàn ñoäc laäp vaø töï chuû), vì cho raèng keå töø ñaây, neàn ñoâ hoä cuûa caùc trieàu ñaïi Phong kieán Trung Quoác ñoái vôùi nöôùc ta ñaõ chaám döùt. b. Caùc trieàu ñaïi Phong kieán Trung Quoác ñaõ noái nhau thoáng trò nöôùc ta trong thôøi Baéc thuoäc (töø 179 TCN ñeán 905 Sau CN).  aùch ñoâ hoä töø naêm 111 TCN. Toång coäng 68 naêm.  Vieät ñeå ñoâ hoä nöôùc ta töø naêm 111 TCN. Chaám döùt aùch ñoâ hoä naêm 08 sau CN. Toång coäng 119 naêm.  nöôùc ta töø naêm 08. Chaám döùt aùch ñoâ hoä naêm 25. Toång coäng 17 naêm.  laäp naêm 25. Ñoâ hoä nöôùc ta töø naêm 25. Chaám döùt aùch ñoâ hoä naêm 220. Toång coäng 195 naêm.  Ñoâ hoä nöôùc ta töø naêm 220. Chaám döùt aùch ñoâ hoä naêm 280. Toång coäng 60 naêm  280. Chaám döùt aùch ñoâ hoä naêm 420. Toång coäng140 naêm  NAM TRIEÀU (Toáng, Teà, Löông, Traàn): Ñaây laø thôøi loaïn laïc cuûa Trung Quoác, söû goïi laø thôøi Nam- Baéc trieàu. Nam trieàu vôùi nhieàu trieàu ñaïi khaùc nhau ñaõ tröïc tieáp ñoâ hoä nöôùc ta. Khôûi ñaàu naêm 420. Chaám döùt aùch ñoâ hoä naêm 542 (Nam trieàu coøn toàn taïi cho ñeán naêm 581, nhöng töø naêm 542, ta giaønh ñöôïc ñoäc laäp nhôø thaéng lôïi cuûa cuoäc khôûi nghóa do Lyù Bí laõnh ñaïo). Toång coäng 122 naêm.  döùt aùch ñoâ hoä nöôùc ta töø naêm 618. Toång coäng 16 naêm.  NHAØ ÑÖÔØNG (Hoï Lyù): Thaønh laäp naêm 618. Thay nhaø Tuyø ñoâ hoä nöôùc ta töø naêm 618. Chaám döùt aùch ñoâ hoä naêm 905. Nhaø Ñöôøng coøn toàn taïi ñeán naêm 907, nhöng hai naêm sau cuøng, chuùng khoâng coøn ñuû söùc ñeå ñoâ hoä nöôùc ta. Vaû chaêng, naêm 905, hoï Khuùc ñaõ khoân kheùo thieát laäp ñöôïc chính quyeàn ñoäc laäp vaø töï chuû. Toång coäng: 287 naêm. c. Tính chaát cuûa thôøi Baéc thuoäc - Doøng noåi baät thöù nhaát cuûa lòch söû thôøi Baéc thuoäc laø doøng ñoâ hoä cuûa caùc trieàu ñaïi phong kieán Trung Quoác. Ñaây laø thôøi ñen toái nhaát cuûa lòch söû nöôùc nhaø trong thieân nieân kyû thöù nhaát sau Coâng nguyeân.

6 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

(905 – 907)

(907 – 917)

(917- 930)

Quaân ñoâ hoä ñaõ quyeát taâm xoùa boû cho baèng ñöôïc neàn ñoäc laäp vaø töï chuû cuûa nhaân daân ta, vô veùt vaø boùc loät nhaân daân ta moät caùch raát thaäm teä. Ñaây cuõng laø thôøi maø nhöõng aâm möu ñoàng hoùa nguy hieåm ñöôïc thöïc hieän raát raùo rieát. - Doøng noåi baät thöù hai cuûa lòch söû thôøi Baéc thuoäc laø doøng ñaáu tranh lieân tuïc vaø ngoan cöôøng cuûa nhaân daân ta. Haøng loaït nhöõng cuoäc khôûi nghóa ñaõ buøng noå, taán coâng khoâng khoan nhöôïng vaøo toaøn boä cô ñoà thoáng trò cuûa caùc trieàu ñaïi phong kieán Trung Quoác ñoâ hoä. Ñieåm laïi, chuùng ta thaáy noåi leân nhöõng cuoäc khôûi nghóa tieâu bieåu nhaát sau ñaây:  Khôûi nghóa Hai Baø Tröng, noå ra naêm 40, choáng laïi aùch ñoâ hoä cuûa nhaø Ñoâng Haùn (töùc Haäu Haùn). Hai baø ñaõ daønh ñöôïc chính quyeàn trong ba naêm (40-43). Söû goïi laø thôøi Tröng Nöõ Vöông  Khôûi nghóa Baø Trieäu (töùc Trieäu Thò Trinh), noå ra naêm 384, choáng laïi aùch thoáng trò cuûa quaân ñoâ hoä nhaø Ngoâ.  Khôûi nghóa Lyù Bí (töùc Lyù Boân) dieãn ra naêm 542, choáng laïi aùch ñoâ hoä cuûa nhaø Löông (moät trong nhöõng trieàu ñaïi cuûa Nam Trieàu). Ñaàu naêm 544, Lyù Bí leân ngoâi Hoaøng Ñeá, xöng laø Lyù Nam Ñeá. Ñaët quoác hieäu laø Vaïn Xuaân, ñaët nieân hieäu laø Thieân Ñöùc (cuõng coù saùch cheùp laø Ñaïi Ñöùc), treân danh nghóa nöôùc Vaïn Xuaân toàn taïi ñeán naêm 602.  Khôùi nghóa Lyù Töï Tieân vaø Ñinh Kieán, noå ra naêm 687, choáng laïi aùch ñoâ hoä cuûa nhaø Ñöôøng.  Khôûi nghóa Mai Thuùc Loan, noå ra naêm 722, choáng laïi aùch ñoâ hoä cuûa nhaø Ñöôøng, Mai Thuùc Loan leân ngoâi hoaøng ñeá, xöng laø Mai Haéc Ñeá.  Khôûi nghóa Phuøng Höng (?- 791), choáng laïi aùch ñoâ hoä cuûa nhaø Ñöôøng, Phuøng Höng ñaõ daønh ñöôïc chính quyeàn trong moât thôøi gian khaù daøi. OÂng qua ñôøi (789), con oâng laø Phuøng An ñaõ toân cha laø Boá Caùi Ñaïi Vöông.  Khôûi nghóa Döông Thanh, noå ra naêm 819, keùo daøi ñeán naêm 820, choáng laïi aùch thoáng trò cuûa nhaø Ñöôøng. Lòch söû thôøi Baéc thuoäc tuy coù hai doøng hoaøn toaøn khaùc nhau, nhöng ñieàu ñaùng noùi nhaát laø ôû choã, cuoái cuøng doøng ñaáu tranh ngoan cöôøng cuûa nhaân daân ta ñaõ daønh thaéng lôïi. 4. Kyû nguyeân ñoäc laäp, töï chuû vaø thoáng nhaát (905- 1527) Kyû nguyeân naøy goàm 5 chaëng noái tieáp nhau, tuy coù nhöõng luùc ñaát nöôùc ta phaûi chòu nhöõng thöû thaùch raát cam go, nhöng xu höôùng chung vaãn laø phaùt trieån moät caùch toaøn dieän vaø maïnh meõ, naêm chaëng naøy cuï theå nhö sau: a. Xaây döïng vaø khaúng ñònh kyû nguyeân ñoäc laäp, töï chuû vaø thoáng nhaát (töø naêm 905 ñeán 1009). Ñaây laø chaëng ñöôøng coù nhieàu doøng hoï noái nhau trò vò ñaát nöôùc.  HOÏ KHUÙC (905 – 930). Tuy chöa ñaët quoác hieäu vaø nieân hieäu, chöa xöng Ñeá hay xöng Vöông, thaäm chí coøn töï coi mình laø quan laïi cuûa Trung Quoác, nhöng hoï Khuùc ñaõ coù coâng ñaët neàn taûng caên baûn ñaàu tieân cho kyû nguyeân ñoäc laäp, töï chuû vaø thoáng nhaát cuûa nöôùc nhaø. Hoï Khuùc truyeàn noái ñöôïc 3 ñôøi, naém quyeàn trong 25 naêm. - Khuùc Thöøa Duï - Khuùc Haïo - Khuùc Thöøa Myõ  HOÏ DÖÔNG (931- 937): Naêm 930, quaân Nam Haùn sang xaâm löôïc nöôùc ta laàn nhaát, cuoäc khaùng chieán do Khuùc Thöøa Myõ laõnh ñaïo ñaõ thaát baïi. Nhöng ngay laäp töùc moät boä töôùng cuûa cuûa hoï Khuùc laø Döông Ñình Ngheä ñaõ ñaùnh ñuoåi ñöôïc quaân Nam Haùn ra khoõi bôø coõi. Sau thaéng lôïi Döông Ñình Ngheä ñaõ thaønh laäp chính quyeàn môùi do oâng ñöùng ñaàu. Söï kieän naøy toû roõ, ñeán ñaây, ñoäc laäp vaø töï chuû laø xu höôùng khoâng theå naøo ñaûo ngöôïc. Naêm 937 Döông Ñình ngheä bò Kieàu Coâng Tieãn (con nuoâi vaø cuõng laø boä töôùng cuûa oâng) gieát haïi ñeå tranh ñoaït quyeàn haønh.  HOÏ NGOÂ (938-944): naêm 937, ñöôïc tin Coâng Tieãn gieát haïi Döông Ñình Ngheä, Ngoâ Quyeàn laäp töùc ñöa quaân ñeán hoûi toäi. Hoát hoaûng, Kieàu Coâng Tieãn ñaõ ñi caàu cöùu quaân Nam Haùn. Ngoâ Quyeàn lieàn gieát cheát Kieàu Coâng Tieãn vaø ñaùnh tan quaân Nam Haùn ôû Baïch Ñaèng. Sau ñoù, oâng leân ngoâi, ñoùng ñoâ ôû Coå Loa. Söû goïi laø thôøi Ngoâ Vöông. OÂng trò vì ñöôïc saùu naêm. Sau oâng, con vaø chaùu oâng coøn tieáp tuïc noái nhau trò vì theâm moät thôøi gian nöõa, nhöng vai troø cuûa hoï Ngoâ thì keå nhö ñaõ chaám döùt sau caùi cheát

7 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ñinh Tieân Hoaøng: 968-979 Ñinh Pheá Ñeá (töùc Ñinh Toaøn): 980

Ñaùnh tan cuoäc xaâm laêng cuûa quaân Toáng vaøo naêm 981. Ñaùnh baïi söï quaáy phaù cuûa Chieâm Thaønh vaøo naêm 982. Tieáp tuïc xaây döïng vaø cuûng coá kinh ñoâ Hoa Lö, ban haønh nhieàu chính saùch cai trò raát tích cöïc

Nhaø Lyù toàn taïi tröôùc sau ñöôïc 215 naêm, goàm 9 ñôøi hoaøng ñeá noái nhau trò vì. Cuï theå nhö sau:

:1054-1072

cuûa Ngoâ Quyeàn. Vôùi traän thaéng lòch söû ôû Baïch Ñaèng naêm 938 vaø vôùi söï nghieäp kieán thieát ñaát nöôùc sau chieán tranh, Ngoâ Quyeàn ñaõ coù coâng khaúng ñònh moät caùch hieân ngang kyû nguyeân ñoäc laäp, töï chuû vaø thoáng nhaát nöôùc nhaø.  HOÏ ÑINH (968-980): Sau khi Ngoâ Quyeàn maát, ñaát nöôùc laâm vaøo thôøi kyø loaïn laïc chöa töøng thaáy. Caùc theá löïc caùt cöù noåi leân khaép nôi. Theo quy luaät chung, theá löïc naøo yeáu seõ bò tieâu dieät sôùm, theá löïc naøo maïnh seõ toàn taïi laâu hôn. Ñaàu nöûa sau theá kyû thöù 10, chæ coøn laïi 12 theá löïc maïnh, söû goïi ñoù laø loaïn 12 söù quaân. Naêm 967, Ñinh Boä Lónh ñaõ deïp tan loaïn 12 söù quaân vaø naêm 968, Ñinh Boä Lónh leân ngoâi Hoaøng Ñeá, xöng laø Ñinh Tieân Hoaøng, ñaët quoác hieäu laø Ñaïi Coà Vieät, ñònh ñoâ ôû Hoa Lö. Naêm 970, oâng ñaët nieân hieäu laø Thaùi Bình. Hoï Ñinh truyeàn noái ñöôïc hai ñôøi: - - Vôùi söï nghieäp deïp loaïn 12 söù quaân vaø kieán thieát nöôùc nhaø trong nhöõng naêm trò vì, Ñinh Tieân Hoaøng laø ngöôøi ñaõ coù coâng hoaøn thieän kyû nguyeân ñoäc laäp töï chuû vaø thoáng nhaát cuûa nöôùc nhaø. Töø ñaây, ñoäc laäp daân toäc vaø thoáng nhaát quoác gia trôû thaønh hai maët baûn chaát nhaát, noåi baät nhaát, cuõng laø quy luaät xuyeân suoát nhaát cuûa lòch söû.  NHAØ TIEÀN LEÂ (980-1009): Nhaø Tieàn Leâ ñöôïc laäp neân do söï löïa choïn vaø suy toân cuûa caùc quan laïi cuøng caùc nhaø sö. Baáy giôø, vaän nöôùc laâm nguy bôûi möu ñoà xaâm laêng cuûa nhaø Toáng maø Ñinh Toaøn khoâng ñuû uy tín, caøng khoâng ñuû taøi naêng ñeå ñieàu khieån vaän meänh quoác gia. Laø quan Thaäp ñaïo Töôùng quaân, laïi ñang naém quyeàn Phoù vöông cho Ñinh Toaøn, Leâ Hoaøn ñöôïc suy toân leân ngoâi cuõng laø ñieàu hôïp lyù. Nhaø Tieàn Leâ truyeàn noái ñöôïc 3 ñôøi, trò vì 29 naêm: (980-1005) - Leâ Hoaøn (3 ngaøy cuûa thaùng 11/1005) - Leâ Trung Toâng - Leâ Long Ñónh (töùc Leâ Ngoïa Trieàu: 1005-1009) Trong thôøi Tieàn Leâ, Leâ Hoaøn laø ngöôøi ñaõ coù coâng raát lôùn: - - - vaø tieán boä. b. Nöôùc Ñaïi Vieät döôùi thôøi Lyù (1010-1225) Trieàu Lyù ñöôïc thaønh laäp do söï ñoàng loøng suy toân cuûa quan laïi vaø caùc nhaø sö cuoái thôøi Tieàn Leâ, sau khi Leâ Long Ñónh qua ñôøi vaøo naêm 1009. - Ngöôøi coù coâng khai saùng trieàu Lyù laø Lyù Coâng Uaån. - Nhaø Lyù coù maáy coáng hieán noåi baät sau ñaây:  Veà chính trò: Thieát laäp guoàng maùy nhaø nöôùc cuûa quyù toäc hoï Lyù. Dôøi ñoâ töø Hoa Lö veà Thaêng long (1010). Ñaët quoác hieäu môùi laø Ñaïi Vieät (1045).  Veà quaân söï: Ñaùnh baïi quaân Chieâm ôû bieân cöông phía Nam (1069). Ñaïi phaù quaân Toáng xaâm laêng (1077)  Veà vaên hoùa: Taïo ñieàu kieän cho Phaät giaùo vaø Ñaïo giaùo phaùt trieån maïnh meõ. Môû ñöôøng cho neàn giaùo duïc vaø thi cöû Nho hoïc ñöôïc xaùc laäp vaø khoâng ngöøng ñi leân. Ñöa caùc lónh vöïc khaùc cuûa ñôøi soáng vaên hoùa nöôùc nhaø böôùc vaøo moät giai ñoaïn höng thònh môùi. - + Lyù Thaùi Toå (Lyù Coâng Uaån) :1010-1028 + Lyù Thaùi Toâng (Lyù Phaät Maõ) :1028-1054 + Lyù Thaùnh Toâng (Lyù Nhaät Toân) (Lyù Caøn Ñöùc) :1072-1127 +Lyù Nhaân Toâng +Lyù Thaàn Toâng (Lyù Döông Hoaùn) :1128-1138 +Lyù Anh Toâng +Lyù Cao Toâng +Lyù Hueä Toâng (Lyù Thieân Toä) (Lyù Long Traùt) (Lyù Haïo Saûm) :1138-1175 :1175-1210 :1210-1224

8 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

(Lyù Phaät Kim - coâng chuùa uùt cuûa Lyù Hueä Toâng): 1224-1225

:1293 – 1314

(Traàn Caûnh) :1226 – 1258 (Traàn Hoaûng) :1258 – 1278 (Traàn Khaâm) :1278 – 1293 (Traàn Thuyeân) (Traàn Maïnh) :1314 – 1329 (Traàn Vöôïng) :1329 – 1341 :1341 – 1369 (Traàn Haïo) :1369 – 1370 (cöôùp ngoâi) :1370 – 1372 (Traàn Phuû) :1372 – 1377 (Traàn Kính)

:1377 – 1388 (Traàn Ngung) :1388 – 1398 :1398 – 1400 (Traàn An)

(1400 – 1407)

Cuoái naêm 1406, quaân Minh traøn sang xaâm löôïc nöôùc ta, cuoäc chieán do nhaø Hoà laõnh ñaïo bò thaát

(1419 – 1420).

+Lyù Chieâu Hoaøng c. Nöôùc Ñaïi Vieät thôøi Traàn (1226-1400) - Nhaø Traàn ñöôïc thaønh laäp treân cô sôû lôïi duïng hoân nhaân ñeå laät ñoå nhaø Lyù voán ñaõ ñoå naùt töø haøng chuïc naêm tröôùc ñoù. - Hoaøng ñeá khôûi ñaàu cuûa nhaø Traàn laø Traàn Thaùi Toâng (töùc Traàn Caûnh – choàng Lyù Chieâu Hoaøng). - Nhaø Traàn coù maáy coáng hieán lôùn sau ñaây:  Veà chính trò: Taùi thieát vaø cuûng coá guoàng maùy nhaø nöôùc cuûa quyù toäc (moät hình thöùc voán dó ñaõ coù töø thôøi Lyù). Laäp cheá ñoä hai ngoâi: Thöôïng Hoaøng vaø Hoaøng Ñeá nhaèm traùnh caùc naïn tranh giaønh ngoâi baùu thöôøng coù giöõa caùc hoaøng töû.  Veà quaân söï: Xaây döïng caùc löïc löôïng vuõ trang theo phöông chaâm quaân só coát ôû tinh nhueä chöù khoâng phaûi coát ôû soá ñoâng. Ba laàn ñaïi phaù quaân Nguyeân Moâng xaâm löôïc (laàn 1: 1258; laàn 2: 1285; laàn 3: 1288)  Veà vaên hoùa: Ñöa neàn giaùo duïc vaø thi cöû Nho hoïc tieán ñeán moät giai ñoaïn phaùt trieån môùi, raát maïnh meõ. Trong khi Phaät giaùo vaø Ñaïo giaùo vaãn coù cô hoäi ñeå tieáp tuïc khaúng ñònh vò trí cuûa mình. Taïo ñieàu kieän cho taát caû caùc lónh vöïc khaùc cuûa ñôøi soáng vaên hoùa ñi leân, goùp phaàn quan troïng vaøo vieäc ñeå laïi cho lòch söû daáu aán saâu saéc vaên hoùa Lyù - Traàn. - Vôùi 13 ñôøi noái nhau trò vì trong 175 naêm, nhaø Traàn goàm caùc vò Hoaøng ñeá cuï theå sau ñaây: +Traàn Thaùi Toâng +Traàn Thaùnh Toâng +Traàn Nhaân Toâng +Traàn Anh Toâng +Traàn Minh Toâng +Traàn Hieán Toâng +Traàn Duï Toâng +Döông Nhaät Leã +Traàn Ngheä Toâng +Traàn Dueä Toâng +Traàn Pheá Ñeá (Traàn Hieän) +Traàn Thuaän Toâng +Traàn Thieáu Ñeá d. Ñaát nöôùc nhöõng naêm ñaàu theá kyû XV: - Naêm 1400, Hoà Quyù Ly cöôùp ngoâi nhaø Traàn laäp ra nhaø Hoà. Thôøi Hoà coù maáy ñieåm ñaùng löu yù sau:  Quoác hieäu môùi cuûa ta laø Ñaïi Ngu.  Kinh ñoâ môùi laø Ñaïi Laïi (Vónh Loäc, Thanh Hoaù ngaøy nay)  Nhaø Hoà truyeàn ñöôïc hai ñôøi:  Hoà Quyù Ly chæ ôû ngoâi moät naêm (1400)  Hoà Haùn Thöông  baïi. - Töø naêm 1407, quaân Minh baét ñaàu thieát laäp neàn ñoâ hoä treân toaøn coõi nöôùc ta. Thôøi thuoäc Minh tuy khoâng daøi nhöng ñaây cuõng laø thôøi ñaày bi thöông cuûa caû daân toäc. - Döôùi thôøi Minh, nhaân daân ta ñaõ khoâng ngöøng noåi daäy ñaáu tranh döôùi nhieàu daïng hình thöùc khaùc nhau. Döôùi ñaây laø nhöõng cuoäc ñaáu tranh tieâu bieåu:  Khôûi nghóa Traàn Ngoãi – Traàn Quyù Khoaùng (1407 – 1413). Caû hai laõnh tuï cuûa cuoäc khôûi nghóa naøy ñeàu xöng Ñeá (Traàn Ngoãi laø Giaûn Ñònh Ñeá, Traàn Quyù Khoaùng laø Truøng Quang Ñeá). Söû goïi ñaây laø thôøi Haäu Traàn.  Khôûi nghóa Phaïm Ngoïc  Khôûi nghóa Leâ Ngaõ  (1419 – 1420). (1407 – 1427). Phong traøo AÙo ñoû

9 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Tuy nhieân, lôùn nhaát vaø giaønh ñöôïc thaéng lôïi veû vang nhaát vaãn laø cuoäc khôûi nghóa Lam Sôn do

:1428 – 1433 (Leâ Nguyeân Long):1433 – 1442

(cöôùp ngoâi) :1442 – 1459 :1459 – 1460

:1497 – 1504

(Leâ Tranh) (Leâ Thuaàn) :6 thaùng cuoái naêm 1504

Veà coâng khai thì Nguyeãn Hoaøng vaãn toû roõ laø ngöôøi trung thaønh vôùi nhaø Leâ, thöïc hieän ñaày ñuû

 Leâ Lôïi phaùt ñoäng vaø laõnh ñaïo (1418 – 1427) e. Nöôùc Ñaïi Vieät thôøi Leâ Sô (1428 – 1527) Sau thaéng lôïi vó ñaïi cuûa cuoäc chieán tranh giaûi phoùng, Leâ Lôïi leân ngoâi Hoaøng ñeá. Trieàu Leâ ñöôïc laäp keå töø ñoù. Treân danh nghóa trieàu Leâ coù lòch söû triï vì laâu nhaát, tuy nhieân, khoâng phaûi luùc naøo quyeàn löïc cuûa nhaø Leâ treân vuõ ñaøi chính trò cuûa nöôùc nhaø cuõng maïnh meõ nhö nhau. Caên cöù vaøo thöïc traïng naøy, söû chia trieàu Leâ laøm 3 chaëng, trong ñoù chaëng ñaàu tieân goïi laø thôøi Leâ Sô. Döôùi thôøi Leâ, lòch söû coù maáy ñieåm noåi baät sau ñaây:  Thaêng Long ñöôïc taùi laäp laøm kinh ñoâ.  Quoác hieäu Ñaïi Vieät ñöôïc tieáp tuïc söû duïng.  Boä maùy nhaø nöôùc thôøi Leâ Sô khoâng phaûi laø boä maùy nhaø nöôùc cuûa quyù toäc nhö thôøi Lyù vaø Traàn, ngöôïc laïi, ñaây laø boä maùy nhaø nöôùc cuûa baù quan vaên voõ ñöôïc tuyeån choïn trong traêm hoï, chuû yeáu thoâng qua con ñöôøng thi cöû.  Veà maët tö töôûng, thôøi Leâ Sô laø thôøi Nho giaùo chieám vò trí ñoäc toân.  Veà kinh teá, ñaây laø thôøi kyø maø Ñaïi Vieät thöïc söï laø moät cöôøng quoác trong khu vöïc. - Thôøi Leâ Sô keùo daøi 100 naêm goàm 11 ñôøi Hoaøng ñeá noái nhau trò vì. Cuï theå laø: +Leâ Thaùi Toå (Leâ Lôïi) +Leâ Thaùi Toâng +Leâ Nhaân Toâng (Leâ Bang Cô) +Leâ Nghi Daân +Leâ Thaùnh Toâng (Leâ Tö Thaønh) :1460 – 1497 +Leâ Hieán Toâng +Leâ Tuùc Toâng +Leâ Uy Muïc (Leâ Tuaán) :1505 – 1509 +Leâ Töông Döïc (Leâ Oaùnh) :1510 – 1516 :1516 – 1522 +Leâ Chieâu Thoáng (Leâ Y) +Leâ Cung Hoaøng (Leâ Xuaân) :1522 – 1527 5. Ñaát nöôùc trong thôøi kyø ñoå naùt cuûa neàn thoáng nhaát quoác gia (1527 – 1801) Ñeán ñaây, ñoäc laäp vaø töï chuû tuy veà cô baûn vaãn tieáp tuïc ñöôïc giöõ vöõng, nhöng ñaát nöôùc laïi laâm vaøo cuoäc noäi chieán trieàn mieân. Nhieàu heä thoáng chính quyeàn khaùc nhau ñaõ ñoàng thôøi toàn taïi vaø khoâng ngöøng tìm caùch thuû tieâu laãn nhau. Muoán naém ñöôïc nhöõng noäi dung chuû yeáu cuûa lòch söû trong giai ñoaïn naøy, chuùng ta khoâng theå khoâng ñieåm laïi nhöõng cuïc dieän chính trò soâi ñoäng nhaát. a. Cuïc dieän Nam - Baéc trieàu hay coøn goïi laø chieán tranh Leâ Maïc (1527 – 1592) - Naêm 1527, Maïc Ñaêng Dung thay theá ngoâi nhaø Leâ, trieàu Maïc ñoùng ñoâ ôû Thaêng Long (töùc laø ôû phía Baéc) neân söû goïi laø Baéc trieàu. - Naêm 1533, trieàu Leâ ñöôïc taùi laäp ôû Thanh Hoùa (töùc ôû phía Nam) neân söû goïi laø Nam trieàu. Nam trieàu tuy danh nghóa laø trieàu Leâ nhöng thöïc quyeàn laïi naèm trong tay Nguyeãn Kim, roài sau ñoù laø trong tay Trònh Kieåm vaø doøng doõi Trònh Kieåm. - Töø naêm 1533 ñeán naêm 1592, hai beân Nam – Baéc trieàu ñaõ ñaùnh nhau 38 traän lôùn. Keát quaû laø Nam trieàu ñeø beïp ñöôïc Baéc trieàu. Sau naêm 1592, tuy hoï Maïc vaãn coøn tieáp tuïc hoaït ñoäng choáng Nam trieàu theâm moät thôøi gian nöõa nhöng veà cô baûn vai troø cuûa Baéc trieàu ñeán ñoù coi nhö ñaõ chaám döùt. b. Cuïc dieän Ñaøng Ngoaøi – Ñaøng Trong hay coøn goïi laø thôøi Trònh – Nguyeãn phaân tranh (1558 – 1786) - Ngay khi cuïc dieän Nam – Baéc trieàu chöa chaám döùt, thì moät cuïc dieän khaùc, soâi ñoäng vaø quyeát lieät hôn ñaõ hình thaønh ngay trong loøng Nam trieàu. - Naêm 1558, töôùng cuûa Nam trieàu laø Nguyeãn Hoaøng ñaõ vaøo laøm Traán thuû xöù Thanh Hoùa. Naêm 1570, oâng laïi ñöôïc kieâm quaûn xöù Quaûng Nam. Cô ñoà cuûa hoï Nguyeãn baét ñaàu hình thaønh keå töø ñoù. - Nguyeãn Hoaøng ñaõ thöïc hieän chính saùch hai maët:  caùc chöùc phaän cuûa moät vò quan ôû nôi bieân aûi.

10 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Veà bí maät thì Nguyeãn Hoaøng ra söùc tìm caùch gaày döïng cô ñoà rieâng.

(Maïc Ñaêng Dung)

:1527 – 1529 :1530 – 1540

:1540 – 1546

:1562 – 1592

:1592 – 1593 (Luùc naøy Nhaø Maïc coù hai vua)

:1592 – 1593 :1593 – 1625 :1623 – 1628 (Töï laäp laøm vua khi Maïc Kính Cung coøn soáng, moät

:1548 – 1556

(Leâ Duy Bang) (Leâ Duy Ñaøm) :1556 – 1573 :1573 – 1599

:1599 – 1619 :ÔÛ ngoâi hai laàn (laàn 1: 1619 – 1643; laàn 2: 1649 – 1662) :1643 – 1649 :1662 – 1671

:1675 – 1705 :1705 – 1729

 -Ñeán ñôøi con Nguyeãn Hoaøng thì chính saùch hai maët naøy khoâng coøn nöõa. Hai beân hoï Trònh vaø hoï Nguyeãn ñaõ ñaùnh nhau 7 traän lôùn. -Naêm 1672, do thaáy khoâng theå tieâu dieät ñöôïc nhau, hai beân ñaõ laáy soâng Gianh (Quaûng Bình ngaøy nay) laøm giôùi tuyeán ñeå chia caét laâu daøi.  Töø soâng Gianh trôû ra Baéc goïi laø Ñaøng Ngoaøi do hoï Trònh naém quyeàn cai trò.  Töø soâng Gianh trôû vaøo Nam goïi laø Ñaøng Trong, do hoï Nguyeãn naém quyeàn cai quaûn. - Cuïc dieän Ñaøng Ngoaøi – Ñaøng Trong chaám döùt naêm 1786 bôûi cuoäc taán coâng cuûa quaân Taây Sôn do Nguyeãn Hueä chæ huy. c. Taây Sôn (1771 – 1801) - Naêm 1771 phong traøo Taây Sôn buøng noå. Phong traøo naøy coù 3 giai ñoaïn mang 3 tính chaát khaùc nhau:  Töø naêm 1771 ñeán naêm 1784 laø giai ñoaïn Taây Sôn chieán ñaáu quyeát lieät maø muïc tieâu taán coâng vaøo toaøn boä cô ñoà cuûa hoï Nguyeãn ôû Ñaøng Trong.  Töø naêm 1784 ñeán naêm 1789 laø giai ñoaïn Taây Sôn ñoàng thôøi tieán haønh hai nhieäm vuï khaùc nhau:  Ñaåy maïnh vaø môû roäng cuoäc taán coâng vaøo caùc taäp ñoaøn phong kieán thoáng trò ôû caû Ñaøng Trong laãn Ñaøng Ngoaøi.  Duõng caûm ñaûm nhaän söù meänh baûo veä ñoäc laäp daân toäc: Tieâu dieät quaân Xieâm ôû Ñaøng Trong (1785) vaø quaân Maõn Thanh ôû Ñaøng Ngoaøi (1789)  Töø naêm 1789 ñeán naêm 1801 laø giai ñoaïn Taây Sôn toàn taïi vôùi tö caùch cuûa nhöõng heä thoáng chính quyeàn khaùc nhau. d. Töø naêm 1527 ñeán 1801, ñaát nöôùc coù maáy heä thoáng chính quyeàn sau ñaây: Chính quyeàn cuûa nhaø Maïc: Treân danh nghóa chính thoáng, nhaø Maïc truyeàn noái ñöôïc 10 ngöôøi, trong ñoù coù 5 ñôøi ñaàu thuoäc thôøi töông ñoái thònh trò, coøn coù 5 ñôøi cuoái thuoäc thôøi suy taøn: +Maïc Thaùi Toå +Maïc Thaùi Toâng (Maïc Ñaêng Doanh) +Maïc Hieán Toâng (Maïc Phuùc Haûi) +Maïc Tuyeân Toâng (Maïc Phuùc Nguyeân):1546 – 1561 +Maïc Haäu Hôïp +Maïc Toaøn +Maïc Kính Chæ +Maïc Kính Cung +Maïc Kính Khoan laàn nöõa hoï Maïc laïi coù hai vua) +Maïc Kính Vuõ :1638 – 1677 Chính quyeàn Nhaø Leâ: Tuy chæ laø hö vò, nhöng treân danh nghóa nhaø Leâ vaãn coøn tieáp tuïc truyeàn noái ñöôïc 16 ñôøi nöõa. Cuï theå nhö sau: +Leâ Trang Toâng (Leâ Ninh) :1533 – 1548 +Leâ Trung Toâng (Leâ Huyeàn) +Leâ Anh Toâng +Leâ Theá Toâng +Leâ Kính Toâng (Leâ Duy Taân) +Leâ Thaàn Toâng (Leâ Duy Kyø) +Leâ Chaân Toâng (Leâ Duy Höïu) +Leâ Huyeàn Toâng (Leâ Duy Vuõ) +Leâ Gia Toâng (Leâ Duy Coái) :1671 – 1675 +Leâ Hi Toâng (Leâ Duy Hieäp) +Leâ Duï Toâng (Leâ Duy Ñöôøng) +Leâ Ñeá Duy Phöôøng (Leâ Duy Phöôøng) :1729 – 1732 +Leâ Thuaàn Toâng (Leâ Duy Töôøng) :1732 – 1735

11 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

:1735 – 1740

:1740 – 1786 (Leâ Duy Dieäu)

Trònh Kieåm Trònh Coái Trònh Tuøng Trònh Traùng Trònh Taïc Trònh Caên Trònh Baùch Trònh Bính :1545 - 1569 :1569 – 1570 :1570 – 1623 :1623 - 1657 :1657 - 1682 :1682 - 1709 :1684 (ñöôïc pheùp naém quyeàn phuû chuùa ngay khi cha laø Trònh Caên coøn soáng) :1688 - ñöôïc pheùp naém quyeàn chuû chuùa ngay khi oâng noäi laø Trònh Caên coøn soáng

Trònh Cöông :1709 - 1729 :1729 - 1740 Trònh Giang Trònh Doanh :1740 - 1767 :1767 - 1782 Trònh Saâm :1782 (ôû ngoâi chuùa ñöôïc moät thaùng) Trònh Caùn :1782 - 1786 Trònh Khaûi :1786 (ôû ngoâi chuùa ñöôïc hai thaùng) Trònh Boàng

:1558 - 1613 :1613 - 1635 :1635 - 1648 :1648 - 1687 :1687 - 1691 :1691 - 1725 :1725 - 1738 :1738 - 1765 :1765 - 1777

Nguyeãn Hoaøng Nguyeãn Phuùc Nguyeân Nguyeãn Phuùc Lan Nguyeãn Phuùc Taàn Nguyeãn Phuùc Traên Nguyeãn Phuùc Chu Nguyeãn Phuùc Chuù Nguyeãn Phuùc Khoaùt Nguyeãn Phuùc Thuaàn Nguyeãn Phuùc Duyeân :1777 - luùc naøy hoï Nguyeãn coù hai chuùa

Chính quyeàn cuûa Nguyeãn Nhaïc: Nguyeãn Nhaïc (töùc Thaùi Ñöùc Hoaøng Ñeá hay Trung Öông Hoaøng Ñeá, ñoùng ñoâ ôû Qui

+Leâ YÙ Toâng (Leâ Duy Thaän) +Leâ Hieån Toâng +Leâ Chieâu Thoáng (Leâ Duy Kyø) :1786 – 1788 Chính quyeàn cuûa hoï Trònh ôû Ñaøng Ngoaøi: Ñaây laø chính quyeàn song toàn vôùi chính quyeàn cuûa nhaø Leâ vaø laø chính quyeàn coù vò trí quan troïng nhaát. Xeùt veà danh chính ngoân thuaän thì coù moät soá ngöôøi nhö Trònh Baùch vaø Trònh Bính chöa töøng ôû ngoâi moät caùch chính thöùc nhöng xeùt veà thöïc quyeàn thì hoï ñaõ laøm chuùa. Vì leõ ñoù, nhieàu taùc phaåm söû hoïc vaãn xeáp Trònh Baùch vaø Trònh Bính vaøo danh saùch caùc chuùa Trònh. Theo ñoù thì danh saùch caùc chuùa Trònh cuï theå nhö sau:         (Trònh Bính laø chaùu ñích toân cuûa Trònh Caên, cha laø Trònh Vónh bò beänh maát sôùm)        Chính quyeàn cuûa hoï Nguyeãn ôû Ñaøng Trong:           Chính quyeàn Taây Sôn: Trong thöïc teá Taây Sôn coù ñeán 3 heä thoáng chính quyeàn khaùc nhau. Theo ñoù thì:   Nhôn):1778 – 1793.  Nguyeãn Baûo (con Nguyeãn Nhaïc): 1793- chæ ôû ngoâi ñöôïc moät thôøi gian raát ngaén.  Chính quyeàn cuûa Nguyeãn Hueä:  Nguyeãn Hueä (töùc Quang Trung Hoøang Ñeá, ñònh ñoâ ôû Phuù Xuaân töùc Hueá ngaøy nay. Sau Quang Trung döï kieán dôøi ñoâ ra Ngheä An - Phöôïng Hoøang Trung Ñoâ - nhöng chöa kòp hoaøn thaønh thì Quang Trung qua ñôøi): 1788-1792  Nguyeãn Traùc (töùc Quang Toaûn Hoaøng Ñeá ): 1792-1801  Chính quyeàn cuûa Nguyeãn Löõ (töùc Ñoâng Ñònh Vöông)  Ñaây laø chính quyeàn yeáu nhaát trong soá caùc heä thoáng chính quyeàn cuûa Taây Sôn. Nguyeãn Löõ cai quaûn ñaát Gia Ñònh nhöng laïi ít khi ôû Gia Ñònh. OÂng maát naêm 1787 taïi Qui Nhôn. Nguyeãn Löõ ôû ngoâi Ñoâng Ñònh Vöông chæ moät naêm: 1786-1787

12 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

6. Vieät Nam Thôøi Nguyeãn (1802-1945) Vaøi neùt veà Trieàu Nguyeãn:

Trieàu Nguyeãn ñöôïc döïng leân treân cô sôû ñaùnh baïi vaø töôùc ñoaït nhöõng thaønh quaû cuûa phong traøo Taây Sôn. Tuy khoâng phaõi laø con chaùu tröïc heä nhöng caùc Hoaøng Ñeá nhaø Nguyeãn cuõng laø doøng doõi cuûa caùc chuùa Nguyeãn.

Treân danh nghóa, trieàu Nguyeãn toàn taïi tröôùc sau 143 naêm nhöng lòch söû trieàu Nguyeãn laïi bao

haøm hai giai ñoaïn mang hai tính chaát hoaøn toaøn khaùc nhau:

Giai ñoaïn thöù nhaát töø 1802 ñeán 1884 laø giai ñoaïn trieàu Nguyeãn toàn taïi chuû yeáu vôùi tö caùch cuûa

moät vöông trieàu ñoäc laäp. Giai ñoaïn naøy thuoäc khung lòch söû Trung ñaïi Vieät Nam.

Giai ñoaïn thöù hai töø naêm 1884 ñeán 1945 laø giai ñoaïn trieàu Nguyeãn chæ toàn taïi trong khuoân khoå

cho pheùp cuûa chuû nghóa thöïc daân Phaùp. Söû thöôøng goïi ñaây laø thôøi thuoäc ñòa nöûa phong kieán. Giai ñoaïn naøy thuoäc khung lòch söû Caän ñaïi Vieät Nam. -Thôøi Nguyeãn, lòch söû Vieät Nam coù maáy söï kieän lôùn sau ñaây:

Laõnh thoå roäng nhaát so vôùi taát caû caùc trieàu ñaïi tröôùc ñoù. Quoác hieäu môùi cuûa nöôùc ta laø Vieät Nam (keå töø thaùng 6/1804). Kinh ñoâ môùi cuûa nöôùc ta laø Hueá.

   Naêm 1858, thöïc daân Phaùp noå suùng xaâm löôïc nöôùc ta, cuoäc chieán ñaáu choáng xaâm laêng do trieàu Nguyeãn toå chöùc vaø laõnh ñaïo ñaõ thaát baïi. Sau ñoù, moät boä phaän khoâng nhoû cuûa trieàu ñình nhaø Nguyeãn ñaõ cam keát hôïp taùc vaø laøm tay sai cho thöïc daân Phaùp.

Phong traøo yeâu nöôùc cuûa nhaân daân lieân tuïc noåi leân vôùi nhieàu hình thöùc vaø tính chaát phong phuù khaùc nhau. Tuy nhieân, troïng ñaïi hôn caû vaãn laø söï kieän chính ñaûng giai caáp voâ saûn Vieät Nam ra ñôøi naêm 1930. Sau 15 naêm hoaït ñoäng, cuoäc caùch maïng do nhöõng ngöôøi coäng saûn Vieät Nam phaùt ñoäng, toå chöùc vaø laõnh ñaïo ñaõ toaøn thaéng. Lòch söû Vieät Nam hieän ñaïi cuõng baét ñaàu töø ñoù.

:1802-1819

:1820-1840 :1841-1848 :1848-1883

(töùc Nguyeãn Phöôùc Öng Chaân) Gia Long Minh Maïng Thieäu Trò Töï Ñöùc Duïc Ñöùc (töùc Nguyeãn AÙnh) (töùc Nguyeãn Phöôùc Ñaûm) (töùc Nguyeãn Phöôùc Mieân Toâng) (töùc Nguyeãn Phöôùc Hoàng Nhaäm) :3 ngaøy cuûa thaùng

(töùc Nguyeãn Phöôùc Hoàng Daät) (töùc Nguyeãn Phöôùc Öng Ñaêng) :4 thaùng cuoái cuûa naêm 1883 :töø cuoái naêm 1883 ñeán thaùng Hieäp Hoøa Kieán Phuùc

(töùc Nguyeãn Phöôùc Öng Lòch) (töùc Nguyeãn Phöôùc Öng Xuy) Haøm Nghi Ñoàng Khaùnh :1884-1888 :1885-1888

:1889-1907

(töùc Nguyeãn Phöôùc Vónh San) :1907-1916

(töùc Nguyeãn Phöôùc Böûu Laân) (töùc Nguyeãn Phöôùc Böûu Ñaûo) (töùc Nguyeãn Phöôùc Vónh Thuïy) :1916-1925 :1925-1945

Tuy vò trí coù khaùc nhau, nhöng trong 143 naêm toàn taïi, trieàu Nguyeãn coù taát caû 13 ñôøi Hoaøng ñeá noái nhau trò vì. Söû thöôøng goïi caùc Hoaøng ñeá nhaø Nguyeãn theo nieân hieäu (vì moãi Hoaøng ñeá chæ ñaët coù moät nieân hieäu) chöù khoâng goïi theo mieáu hieäu nhö ñoái vôùi caùc hoaøng ñeá caùc trieàu ñaïi khaùc. Cuï theå nhö sau:      7/1883   4/1884   Khi Haøm Nghi xuaát boân ñaùnh Phaùp, Ñoàng Khaùnh ñöôïc ñöa leân ngoâi. Vì theá treân danh nghóa thì töø naêm 1885-1888, nöôùc ta coù hai hoaøng ñeá.  Thaønh Thaùi  Duy Taân  Khaûi Ñònh  Baûo Ñaïi 7.Nöôùc Vieät Nam töø 1945 ñeán nay

Naêm 1945 Caùch Maïng Thaùng 8 thaønh coâng. Ngaøy 2/9/1945, vôùi vieäc tuyeân ñoïc baûn tuyeân ngoân ñoäc laäp do Baùc Hoà khôûi thaûo, nöôùc Vieät nam Daân Chuû Coäng Hoøa ñaõ khai sinh. Ñaây laø nhaø nöôùc daân chuû ñaàu tieân ôû Ñoâng Nam AÙ. Nhöng vöøa giaønh ñöôïc chính quyeàn thì toaøn theå nhaân daân ta ñaõ lao

13 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

vaøo cuoäc khaùng chieán tröôøng kyø choáng Phaùp.

Naêm 1954, vôùi chieán thaéng Ñieän Bieân Phuû, chuùng ta ñaõ buoäc thöïc daân Phaùp kyù vaøo hieäp ñònh

Geneve, coâng nhaän ñoäc laäp, chuû quyeàn cuûa nöôùc Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoøa.

Töø naêm 1954 ñeán naêm 1975, nhaân daân caû nöôùc ñaõ doác loøng chieán ñaáu choáng Myõ cöùu nöôùc. Ngaøy 30/4/1975 vôùi ñaïi thaéng cuûa chieán dòch Hoà Chí Minh lòch söû, moät kyû nguyeân môùi ñaõ môû ra. Töø ñaây, Vieät Nam laø moät quoác gia thoáng nhaát, hoaøn toaøn coù ñoäc laäp vaø chuû quyeàn, coù vò trí quoác teá ngaøy moät lôùn.

Töø naêm 1976, quoác hieäu môùi cuûa nöôùc ta laø Coäng Hoøa Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Vieät Nam. Chaân dung caùc baïi töôùng Phaùp taïi chieán tröôøng Ñoâng Döông Töø 1945 ñeán 1954, coù ñeán 8 vieân chöùc quaân ñoäi caáp cao Phaùp ñaõ ñöôïc ñöa sang Ñoâng Döông: Töôùng Jacques Philippe Leclerc Töôùng Jean Valluy Töôùng Roger Blaizot Töôùng Marcel Carpentier Töôùng ean de Lattre de Tassigny Töôùng Raoul Salan Töôùng Henri Eugeøne Navarre Töôùng Christian Marie Ferdinand De La Croix De Castries



14 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

TP. HCM ngaøy nay roäng hôn 2093,7km2, daân soá 5.037.155 ngöôøi (1/4/1999), laø thaønh phoá lôùn vaø ñoâng daân nhaát cuûa ñaát nöôùc, coù naêng löïc lôùn veå saûn xuaát, kinh doanh vaø laø moät trong nhöõng thaønh phoá ñang phaùt trieån khaù saàm uaát cuûa khu vöïc ÑNAÙ. Keå töø ngaøy 1/12/2003, TP.HCM coù toång coäng 24 quaän, huyeän goàm: Quaän 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, Goø Vaáp, Phuù Nhuaän, Bình Thaïnh, Thuû Ñöùc, Taân Bình, Taân Phuù (taùch töø Taân Bình), Bình Taân (moät phaàn Bình Chaùnh vaø Taân Bình), Nhaø Beø, Hoùc Moân, Bình Chaùnh, Cuû Chi, Caàn Giôø.

Neáu khoâng nhìn laïi lòch söû, chuùng ta thaät khoù hình dung noåi vuøng ñaát naøy hôn 300 naêm tröôùc chæ laø nhöõng baõi sình laày, hoang vu. Ñaát laønh chim ñaäu, tröôùc khi trôû thaønh moät ñôn vò haønh chính quoác gia, nhöõng ngöôøi lao ñoäng caû nöôùc, trong ñoù coù caû nhöõng ngöôøi coù hoïc vaán töø mieàn Baéc, mieàn Trung theá heä naøy sang theá heä khaùc laàn löôït ñeán ñaây vaø moät boä phaän ôû cöïc Nam leân. Phaàn lôùn laø nhöõng ngöôøi noâng daân ngheøo khoù, khoâng chaáp nhaän söï aùp böùc boùc loät cuûa ñòa chuû phong kieán hay vì nhöõng lyù do khaùc maø tìm ñeán vuøng ñaát naøy – nhö tìm ñeán moät cuoäc soáng môùi. Maûnh ñaát laï naøy laïi coù söùc cuoán huùt khaùc thöôøng: Ngöôøi töø mieàn ñaát xa xoâi naøo, ñaõ ñaët chaân ñeán ñaây laø truï laïi, roài sinh soâi naûy nôû. Baèng baøn tay vaø khoái oùc, baèng moà hoâi nöôùc maét vaø caû xöông maùu nöõa, hoï ñaõ bieán vuøng ñaát hoang sô thaønh ruoäng ñoàng phì nhieâu, phoá phöôøng ñoâng ñuùc ñeå roài trôû thaønh trung taâm kinh teá, vaên hoùa, khoa hoïc vaø coâng ngheä lôùn cuûa caû nöôùc.

Naêm 1698, Chöôûng cô Nguyeãn Höõu Caûnh vaâng leänh chuùa Nguyeãn vaøo Nam kinh löôïc ñaõ laäp Dinh Phieân Traán, ñaët cô sôû haønh chính ñaàu tieân cuûa Saøi Goøn. Vieäc xaùc ñònh Saøi Goøn ôû vò trí trung taâm cho caû vuøng ñaát môùi phöông Nam theå hieän xu theá phaùt trieån vaø baûn lónh kieân cöôøng cuûa moät daân toäc voán coù neàn vaên hieán laâu ñôøi. Chính vì vaäy Saøi Goøn - Gia Ñònh suoát maáy theá kyû qua ñaõ ñöùng vöõng tröôùc bao thöû thaùch vaø phaùt trieån ngaøy caøng nhanh choùng. Saøi Goøn ra ñôøi vaøo luùc cheá ñoä phong kieán suy vong, giai caáp thoáng trò khoâng coøn tieâu bieåu cho truyeàn thoáng cao quyù cuûa daân toäc. Song nhöõng ngöôøi lao ñoäng, tröôùc heát laø nhöõng ngöôøi noâng daân, tuï hoäi töø boán phöông ñeán Saøi Goøn vaãn mang trong mình doøng maùu “Con Roàng Chaùu Tieân” vaãn giöõ gìn truyeàn thoáng ñoaøn keát daân toäc vaø thoáng nhaát quoác gia. Chính vì vaäy, töø khi coøn maûnh ñaát hoang sô, ñeán ñaõ laø moät ñôn vò haønh chính, moät trung taâm kinh teá vaên hoùa cuûa caû nöôùc. Traûi qua 3 theá kyû ñaày bieán ñoäng vaø haøo huøng, Saøi Goøn ngaøy nay caøng trôû neân maûnh ñaát yeâu daáu trong loøng moãi ngöôøi daân Vieät Nam.

Nhöõng ngöôøi lao ñoäng ñaõ taïo döïng neân Saøi Goøn, ñeán löôït chính maûnh ñaát naøy vôùi cuoäc soáng khoâng ngöøng ñi leân laïi taïo ra tính caùch cao quyù cuûa con ngöôøi ñaõ taïo döïng ra noù. Trong caùi chung cuûa giaù trò truyeàn thoáng Vieät Nam, ñaõ naûy nôû neùt rieâng cuûa ngöôøi Saøi Goøn. Trong caùi haøo khí cuûa daân toäc, coù ñaäm neùt haøo khí Ñoàng Nai – Beán Ngheù. Hoaøn caûnh thieân nhieân khaéc nghieät ban ñaàu vaø coâng khai phaù ñaày gian nan ñaõ taïo ra tinh thaàn vaø yù thöùc töï löïc töï cöôøng, caàn cuø saùng taïo, duõng caûm heát mình trong lao ñoäng saûn xuaát vaø choáng thieân tai ñòch hoïa. Con ngöôøi cuûa vuøng ñaát môùi ñaõ nöông töïa vaøo nhau ñeå cöu mang vaø soáng queân mình vì nhau, sinh cô laäp nghieäp, baûo veä gioáng noøi vaø giang san ñaát nöôùc. Töø ñoù ñaõ hình thaønh truyeàn thoáng ñoaøn keát töông thaân töông aùi “Troïng nghóa khinh taøi” moät giaù trò cao quyù cuûa ngöôøi Saøi Goøn.

Toaï laïc treân vuøng ñaát Ñoâng Nam Boä, Saøi Goøn ôû vaøo vò trí coù öu theá lôùn: phía Taây laø bình nguyeân baùt ngaùt - vöïa luùa cuûa caû nöôùc, vôùi nhöõng keânh raïch ñuû saâu cho moïi loaïi taøu thuyeàn, phía Ñoâng laø caûng bieån lyù töôûng cho söï giao löu vôùi theá giôùi. Khí haäu noùng aåm, song laïi ít thieân tai, saûn vaät phong phuù: luùa, gaïo, traùi caây boán muøa, saûn phaåm röøng bieån cuøng vôùi söùc lao ñoäng doài daøo vaø con ngöôøi duõng caûm, caàn cuø nhaân haäu… Saøi Goøn ñaõ sôùm trôû thaønh nôi giao löu kinh teá vaø thöông maïi coù söùc cuoán huùt lôùn. Ngay töø sau caùc cuoäc caùch maïng tö saûn, nhieàu taäp ñoaøn tö baûn Chaâu Aâu ñaõ baét ñaàu doøm ngoù Phöông Ñoâng trong ñoù coù Vieät Nam maø tieâu bieåu ñaàu tieân laø nhöõng thaønh phoá bieån cöûa ngoõ cuûa quoác gia. Ñi sau nhöõng ngöôøi truyeàn ñaïo vaø buoân baùn laø quaân ñoäi vieãn chinh Phaùp ñoå boä leân Ñaø Naüng naêm 1858 vaø moät naêm sau chuùng ñaùnh chieám Saøi Goøn môû ñaàu cuoäc chieán tranh xaâm löôïc caùc nöôùc Ñoâng Döông.

Khoâng cam chòu maát nöôùc, nhaân daân Saøi Goøn-Gia Ñònh ñaõ nhaát teà ñöùng daäy choáng xaâm laêng.

15 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Lòch söû ñaõ ghi nhaän tinh thaàn yeâu nöôùc noàng naøng vaø yù thöùc traùch nhieäm cao caû cuûa nhaân daân Nam Boä noùi chung vaø Saøi Goøn-Gia Ñònh noùi rieâng tröôùc vaän meänh cuûa daân toäc. Cuoäc chieán ñaáu coá thuû cuûa Nguyeãn Tri Phöông ôû ñaïi ñoàn Kyø Hoaø ñaõ ñöôïc haøng vaïn daân binh toaøn vuøng giuùp söùc. Cuoäc khaùng chieán beàn bæ gan daï vôùi khí tieát cuûa Tröông Ñònh, Nguyeãn Trung Tröïc vaø nhaø thô - chieán só Nguyeãn Ñình Chieåu maõi maõi tieâu bieåu cho tinh thaàn yeâu nöôùc, yù thöùc laøm chuû maïnh meõ cuûa nhaân daân Saøi Goøn- Gia Ñònh.

Ñeå boùc loät ñoàng baøo ta, boøn ruùt cuûa caûi cuûa ñaát nöôùc ta, thöïc daân Phaùp ñaõ xaây döïng cô sôû haï taàng taïo ñieàu kieän kinh teá phaùt trieån. Saøi Goøn laø nôi ñaàu tieân ñi vaøo neàn saûn xuaát coâng nghieäp, do ñoù laø nôi ñaàu tieân ra ñôøi giai caáp coâng nhaân Vieät Nam hieän ñaïi. Tuy nhieân, khaùc vôùi giai caáp coâng nhaân “chính quoác”, hoï chòu nhieàu taàng aùp böùc boùc loät. Hoaøn caûnh ñoù laø cô sôû naûy sinh yù thöùc giaûi phoùng giai caáp gaén lieàn vôùi tinh thaàn ñoäc laäp daân toäc. Saøi Goøn cuõng laø nôi ñaàu tieân xuaát hieän taàng lôùp trí thöùc môùi – trí thöùc khoa hoïc, coâng ngheä vaø vaên hoùa phöông Taây.

Trong luùc ñaát nöôùc coøn taêm toái chöa coù ñöôøng ra, Saøi Goøn laø nôi ñaõ höôûng öùng maïnh meõ phong traøo yeâu nöôùc cuûa caùc chí só Phan Boäi Chaâu, Phan Chaâu Trinh vaø caùc nhaø yeâu nöôùc tieán boä khaùc. Cuoäc ra ñi tìm ñöôøng cöùu nöôùc cuûa ngöôøi thanh nieân Nguyeãn Taát Thaønh naêm 1911, sau ñoù laø söï ra ñôøi cuûa Coâng Hoäi Ñoû do ngöôøi thôï Ba Son Toân Ñöùc Thaéng saùng laäp, tieâu bieåu cho söï löïa choïn ñöôøng ñi cuûa daân toäc. Suoát 15 naêm ñaáu tranh cöïc kyø gian khoå trong thôøi kyø vaän ñoäng caùch maïng, nhöõng ngöôøi con öu tuù nhaát cuûa queâ höông töø moïi mieàn ñaát nöôùc: Traàn Phuù, Nguyeãn Vaên Cöø, Ngoâ Gia Töï, Leâ Hoàng Phong, Voõ Vaên Taàn, Taï Uyeân, Nguyeãn Thò Minh Khai, Nguyeãn Vaên Tieáp, Haø Huy Taäp, Phan Ñaêng Löu, Lyù Töï Troïng vaø nhieàu baäc tieàn boái khaùc ñaõ hoaït ñoäng treân vuøng ñaát Saøi Goøn– Gia Ñònh vaø ñaõ hieán daâng tuoåi treû, trí tueä vaø caû cuoäc ñôøi cho Toå quoác.

Thaønh phoá laø ngoïn côø cuûa caùc phong traøo choáng ñeá quoác xaâm löôïc: Phong traøo choáng ñeá quoác Myõ can thieäp vaøo Ñoâng Döông (1950), phong traøo Ñoàng Khôûi cuûa nhaân daân Gia Ñònh (1960), vaø cuoái cuøng laø cuoäc Toång tieán coâng vaø noåi daäy Muøa xuaân 1975.

Sau gaàn 20 naêm cuøng vôùi caû nöôùc thöïc hieän ñöôøng loái ñoåi môùi, kinh teá treân ñòa baøn thaønh phoá

taêng tröôûng khaù cao vaø oån ñònh, ñoùng goùp 37,8% GDP cuûa caû nöôùc.

Hieän nay, TP.HCM laø trung taâm du lòch lôùn nhaát nöôùc, thu huùt haèng naêm 70% löôïng khaùch

quoác teá ñeán VN.

TP.HCM qua nhöõng con soá 1698 -Chuùa Nguyeãn cöû Leã Thaønh Haàu Nguyeãn Höõu Caûnh laøm Thoáng suaát vaøo Nam kinh löôïc, laäp phuû Gia Ñònh, laáy ñaát Saøi Goøn laäp huyeän Taân Bình, döïng Dinh Phieân Traán, thieát laäp chính thöùc caùc cô quan coâng quyeàn. Saøi Goøn trôû thaønh trung taâm haønh chaùnh thöông maïi.

1731 -Chuùa Nguyeãn thaønh laäp taïi Saøi Goøn Dinh Ñieàu Khieån laõnh ñaïo ñieàu haønh taát caû caùc

Dinh Traán cuûa caû mieàn Nam.

1772 -Nguyeãn Cöûu Ñaøm xaây luõy “Baùn Bích” quy hoaïch caùc kieán truùc, caùc cô quan coâng

quyeàn vaø caùc phoá, chôï…

1776 – 1788 -Saøi Goøn laø ñòa baøn giaønh giaät coù tính chaát chieán löôïc veà maët chính trò vaø quaân

söï giöõa quaân Taây Sôn vaø quaân Nguyeãn Aùnh vôùi 8 traän ñaùnh lôùn.

1790 -Nguyeãn Aùnh laäp Gia Ñònh kinh, xaây döïng thaønh Baùt Quaùi, khaúng ñònh Saøi Goøn laø

trung taâm chieán löôïc, trung taâm cai trò, trung taâm daân cö, thöông maïi cuûa caû mieàn Nam.

1791 -Môû khoa thi ñaàu tieân ôû Gia Ñònh, ñaùnh daáu söï phaùt trieån veà maët Vaên hoùa. 1802 -Gia Long sau khi leân ngoâi ñoåi Phuû Gia Ñònh thaønh Gia Ñònh Traán. Naêm 1808 laïi ñoåi

thaønh Gia Ñònh Thaønh.

-Quaân Phaùp vaøo soâng Ñoàng Nai môû cuoäc tieán coâng ñaùnh phaù thaønh Gia Ñònh.

1833 – 1835 -Leâ Vaên Khoâi khôûi binh, choáng trieàu ñình nhaø Nguyeãn nhöng thaát baïi. 10/2/1859 1859 – 1861 -Cuoäc chieán ñaáu giöõ Ñaïi ñoàn Chí Hoaø choáng quaân Phaùp xaâm löôïc. 1861 – 1862 -Cuoäc khôûi nghóa cuûa Tröông Ñònh, Hoà Huaán Nghieäp, Ñoác Binh Tieán. 1862 – 1863 -Xaây döïng Beán caûng Nhaø Roàng, Thaûo Caàm Vieân, thaønh laäp xöôûng Ba Son. 1865 -Xuaát hieän tôø baùo Quoác ngöõ ñaàu tieân ôû Saøi Goøn – Gia Ñònh Baùo.

16 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

1872 -Hoaøn thaønh xaây döïng Dinh Thoáng Soaùi – Nam Kyø (Hoäi tröôøng Thoáng Nhaát hieän nay) 1879 -Hoäi ñoàng Thaønh phoá Saøi Goøn, Hoäi ñoàng Quaûn haït Nam Kyø ñöôïc thaønh laäp. 1881 -Xaây döïng ñöôøng xe löûa Saøi Goøn – Myõ Tho. 22/1/1885 -Ñeà ñoác Nguyeãn Vaên Böôùng laõnh ñaïo nghóa quaân ñaùnh chieám Saøi Goøn nhöng

thaát baïi. Nguyeãn Vaên Böôùng bò ñòch baét.

-Phan Vaên Hôùn laõnh ñaïo cuoäc khôûi nghóa “18 thoân vöôøn traàu” (Hoùc Moân)

8/2/1885 1894 -Khai tröông Nhaø maùy röôïu. 1897 -Môû cöûa tröôøng Baù Ngheä. 1898 –Khôûi coâng xaây döïng Nhaø haùt lôùn (Nhaø haùt Thaønh phoá hieän nay) 1901 -Ra maét tôø baùo Noâng Coå Mín Ñaøm chuyeân veà Noâng thöông. 1902 -Xaây döïng caàu Bình Lôïi 1903 -Xaây döïng ñöôøng taøu ñieän Saøi Goøn – Goø Vaáp, Saøi Goøn – Chôï Lôùn, Goø Vaáp – Hoùc

Moân.

1907 -Ra maét tôø baùo Luïc Tænh Taân Vaên. 1908 -Xaây döïng Dinh Xaõ Taây (truï sôû UBND TP.HCM hieän nay) 1910 -Xaây döïng ñöôøng xe löûa Saøi Goøn – Nha Trang 5/6/1911 -Ngöôøi thanh nieân Nguyeãn Taát Thaønh töø Beán Nhaø Roàng ra ñi tìm ñöôøng cöùu

nöôùc.

24/3/1913 -Nguyeãn Höõu Trí vaø Phan Xích Long laõnh ñaïo cuoäc khôûi nghóa nhöng thaát baïi,

Phan Xích Long bò ñòch baét.

12/12/1916 -Cuoäc khôûi nghóa laàn thöù hai cuûa Nguyeãn Höõu Trí ñaùnh vaøo Dinh Thoáng Soaùi,

Khaùm lôùn Saøi Goøn. Nguyeãn Höõu Trí bò töû traän.

5/8/1919

-Laàn ñaàu tieân teân tuoåi cuûa Nguyeãn Aùi Quoác xuaát hieän ôû Saøi Goøn treân tôø baùo “Le Courrier de Saigon” khi baùo ñaêng taûi “Baûn yeâu saùch cuûa caùc daân toäc” do Nguyeãn Aùi Quoác göûi ñeán Hoäi nghò Versailles vaø Quoác hoäi Phaùp gaây chaán ñoäng lôùn trong caùc taàng lôùp nhaân daân Saøi Goøn.

1921 -Thaønh laäp Coâng Hoäi Ñoû, toå chöùc Coâng hoäi bí maät thieân taû ñaàu tieân ôû nöôùc ta, do ñoàng

chí Toân Ñöùc Thaéng laøm Hoäi tröôûng.

1923 -Tôø baùo Tieáng Chuoâng Reø (Le Cloche Feâleeù) cuûa Nguyeãn An Ninh ra ñôøi. 4/8/1925

-Baõi coâng lôùn cuûa Coâng nhaân Ba Son do Coâng Hoäi Ñoû laõnh ñaïo, ñaáu tranh ñoøi quyeàn lôïi cho coâng nhaân vaø laøm chaäm treã vieäc Phaùp gôûi caùc chieán haïm ñaøn aùp Caùch maïng Trung Quoác.

1926 -Phong traøo maïnh meõ cuûa quaàn chuùng ñoøi traû töï do cho Nguyeãn An Ninh, ñoøi aân xaù

Phan Boäi Chaâu, toå chöùc tang leã Phan Chaâu Trinh.

1927 -Phong traøo ñaáu tranh cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân Saøi Goøn ñi vaøo chieàu saâu

vôùi toå chöùc “Thanh nieân Caùch maïng ñoàng chí hoäi”

1930 -Xöù uûy Nam Kyø, Thaønh uûy Saøi Goøn, Tænh uûy Gia Ñònh, Tænh uûy Chôï Lôùn ñöôïc thaønh

laäp.

3/1931 -Hoäi nghò Ban chaáp haønh Trung Öông laàn II do Toång Bí thö Traàn Phuù chuû trì hoïp ôû soá 236 ñöôøng Richaud (nay laø ñöôøng Nguyeãn Ñình Chieåu). Caùc Hoäi nghò Ban chaáp haønh Trung Öông khaùc dieãn ra ôû Saøi Goøn: 3/1937, 8/1937, 3/1938, 11/1939.

1936 -Phong traøo baõi coâng daâng cao, thaønh laäp caùc “UÛy ban haønh ñoäng” tieán tôùi hoïp “Ñoâng

Döông Ñaïi Hoäi”.

7/1938 -Xuaát hieän tôø baùo Daân Chuùng, tôø baùo coâng khai cuûa Trung Öông Ñaûng ôû Saøi

Goøn.

11/1939

-Hoäi nghò laàn thöù 6 BCH TW Ñaûng hoïp ôû Saøi Goøn (coù caùc ñoàng chí Nguyeãn Vaên Cöø, Phan Ñaêng Löu, Leâ Duaån) xaùc ñònh chieán löôïc caùch maïng Vieät Nam trong tình hình noå ra chieán tranh TG laàn 2.

23/11/1940 -Khôûi nghóa Nam Kyø noå ra ôû Hoùc Moân, Goø Vaáp, Bình Chaùnh vaø caùc tænh Nam

Boä.

17 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

1943 -Thaønh laäp laïi Xöù uûy Nam Boä. 4/1944 9/3/1945 6/1945 -Thaønh laäp Toång coâng ñoaøn Nam Boä. -Nhaät ñaûo chính Phaùp ôû Saøi Goøn. -Phong traøo “Thanh nieân tieàn phong” do Baùc só Phaïm Ngoïc Thaïch laøm Toång

thö kyù

25/8/1945 2/9/1945 -Khôûi nghóa giaønh chính quyeàn thaønh coâng ôû Saøi Goøn. -Hôn moät trieäu ngöôøi mitting ôû Saøi Goøn nghe Chuû tòch Hoà Chí Minh ñoïc baûn

Tuyeân ngoân ñoäc laäp.

23/9/1945 -Phaùt ñoäng Nam Boä khaùng chieán sau 29 ngaøy töï do ngaén nguûi, môû ñaàu cho cuoäc

khaùng chieán choáng Phaùp trong caû nöôùc.

6/1/1946 -Nhaân daân Saøi Goøn boû phieáu baàu ñaïi bieåu Quoác hoäi nöôùc Vieät Nam Daân Chuû

Coäng Hoøa.

-Traän ñaùnh kho ñaïn Piro Technic

8/4/1946 5/1947 -Treân 5000 trí thöùc, coâng chöùc, coâng nhaân, hoïc sinh Saøi Goøn ra böng bieàn tham gia khaùng chieán theo lôøi keâu goïi cuûa UÛy ban Khaùng chieán Nam boä, trong ñoù coù nhieàu nhaân só noåi tieáng nhö cuï Phan Vaên Chöông, Ñoác phuû söù, nguyeân Ñoâ Tröôûng Saøi Goøn-Chôï Lôùn.

11/1947 -400 trí thöùc Saøi Goøn kyù tuyeân boá phaûn ñoái chieán tranh, ñoøi Phaùp phaûi ñaøm

phaùn vôùi chính phuû Hoà Chí Minh.

11/1949 9/1/1950 -Phong traøo baõi khoùa, baõi coâng, baõi thò daâng cao. -Cuoäc bieåu tình raàm roä cuûa hoïc sinh Saøi Goøn choáng thöïc daân Phaùp vaø tay sai,

Traàn Vaên Ôn hy sinh. Ngaøy 9/1 trôû thaønh “Ngaøy toaøn quoác ñaáu tranh cuûa hoïc sinh sinh vieân”

19/3/1950

-Bieåu tình chính trò cuûa 300.000 nhaân daân Saøi Goøn choáng thöïc daân Phaùp vaø phaûn ñoái can thieäp Myõ, ñuoåi taøu chieán Myõ (Anderson & Sticken) do luaät lö Nguyeãn Höõu Thoï laõnh ñaïo. Ngaøy 19/3/1950 trôû thaøønh “Ngaøy toaøn quoác choáng Myõ”.

1952 5/1954 -Traän ñaùnh dieät taøu ñòch treân soâng Loøng Taøu ôû chieán khu röøng Saùc. -Traän ñaùnh kho bom Phuù Thoï Hoøa (phaù huûy 9000 taán bom ñaïn, 10 trieäu lít

xaêng)

-Thaønh laäp phong traøo Hoøa Bình Saøi Goøn - Chôï Lôùn ñoøi baûo veä hoøa bình, thöïc

-Xung ñoät giöõa cheá ñoä Ngoâ Ñình Dieäm vaø Bình Xuyeân.

30/7/1954 hieän thoáng nhaát toå quoác. 8/4/1955 7/1955 -Ñình coâng, baõi thò höôûng öùng lôøi keâu goïi cuûa Lieân Vieät Nam Boä ñoøi hieäp thöông toång

tuyeån cöû thoáng nhaát ñaát nöôùc.

1956 -Ñoàng chí Leâ Duaån, Bí thö Xöù uûy, hoaït ñoäng ôû Saøi Goøn phaùt thaûo ñöôøng loái caùch maïng

mieàn Nam, keát hôïp ñaáu tranh chính trò vôùi ñaáu tranh vuõ trang.

11/1960 12/1960 -Ñaûo chính choáng Ngoâ Ñình Dieäm do Nguyeãn Chaùnh Thi caàm ñaàu. -Nhaân daân Saøi Goøn chaøo möøng ngaøy maët traän Daân Toäc Giaûi Phoùng mieàn Nam

ra ñôøi.

8/5/1963 -Bieåu tình cuûa 600 nhaø sö cuøng haøng ngaøn ñoàng baøo Phaät Töû choáng cheá ñoä Ngoâ

Ñình Dieäm.

5/1963 -Hoøa thöôïng Thích Quaûng Ñöùc töï thieâu choáng chính quyeàn Ngoâ Ñình Dieäm ñaøn aùp

Phaät giaùo.

1963 -Ngoâ Ñình Dieäm ban haønh thieát quaân luaät bao vaây ñaøn aùp caùc chuøa chieàn, baét haàu heát

caùc laõnh tuï Phaät giaùo.

1/11/1963 -Ñaûo chính laät ñoå cheá ñoä Ngoâ Ñình Dieäm do Döông Vaên Minh caàm ñaàu. Ngoâ

Ñình Dieäm, Ngoâ Ñình Nhu bò gieát.

-Toång baõi coâng cuûa coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng laøm teâ lieät caû Saøi Goøn.

21/9/1964 3/1965 -Ñaëc coâng ta tieán ñaùnh toøa ñaïi söù Myõ ôû ñöôøng Haøm Nghi (dieät 217 teân Myõ) 31/1/1968

-Cuoäc toång tieán coâng vaø noåi daäy cuûa quaân vaø daân Saøi Goøn – Chôï Lôùn – Gia Ñònh. Quaân ta tieán coâng Dinh Ñoäc Laäp, Toøa Ñaïi söù Myõ, Boä Toång tham möu, Ñaøi phaùt thanh, Saân bay

18 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

- Ra ñôøi lieân minh caùc löïc löôïng daân toäc, daân chuû vaø hoøa bình ôû Saøi Goøn. -Toång tieán coâng vaø noåi daäy ñôït 2.

Taân Sôn Nhaát. 5/5/1968 6/1969 -Thaønh laäp UÛy ban Nhaân daân Caùch maïng Saøi Goøn - Gia Ñònh, moät trong nhöõng ñôn vò

chính quyeàn ñöôïc hình thaønh sôùm nhaát ôû mieàn Nam.

3/9/1969 1970-1971 12/11/1972 2/12/1973 1973-1974

-Nhaân daân Saøi Goøn chòu tang ngaøy chuû tòch Hoà Chí Minh qua ñôøi -Cao traøo ñaáu tranh cuûa sinh vieân hoïc sinh Saøi Goøn choáng Myõ nguïy. -Ñaëc coâng tieán coâng kho Thaønh Tuy Haï (phaù huûy 100.000 taán bom) -Ñaëc coâng tieán coâng kho xaêng Nhaø Beø (phaù huûy 140 trieäu lít xaêng) -Phong traøo ñaáu tranh cuûa coâng nhaân, nhaân daân lao ñoäng vaø caùc giôùi nhaø baùo (phong traøo “Kyù giaû ñi aên maøy), phong traøo choáng tham nhuõng (giôùi coâng giaùo), phong traøo “cöùu ñoùi”.

29/4/1975 30/4/1975 -Baét ñaàu chieán dòch Hoà Chí Minh vaø lònh phaùt khôûi cuoäc noåi daäy ôû Saøi Goøn. -Quaân giaûi phoùng tieán chieám Dinh Ñoäc Laäp. Chính quyeàn Döông Vaên Minh ñaàu

haøng. Thaéng lôïi hoaøn toaøn cuûa cuoäc khaùng chieán choáng Myõ.

-Hoäi nghò Hieäp thöông thoáng nhaát ñaát nöôùc dieãn ra taïi Saøi Goøn.

12/1975 1/1976 -UÛy ban quaân quaûn chuyeån giao chính quyeàn cho UÛy ban Nhaân daân Caùch maïng Thaønh

phoá.

24/4/1976 2/7/1976 -Nhaân daân Saøi Goøn tham gia baàu cöû Quoác hoäi thoáng nhaát caû nöôùc. -Quoác hoäi thoâng qua Nghò quyeát laáy teân Chuû tòch Hoà Chí Minh ñaët cho thaønh

phoá Saøi Goøn–Chôï Lôùn – Gia Ñònh.

-Boä Chính trò ra Nghò quyeát 01/BCT veà coâng taùc cuûa TP.HCM. -Ra ñôøi khu cheá xuaát Taân Thuaän, khu cheá xuaát ñaàu tieân ôû Vieät nam -Ñaïi hoäi Ñaûng boä thaønh phoá laàn 5 -Hoäi nghò Ñaïi bieåu Ñaûng boä thaønh phoá giöõa nhieäm kyø khoùa 5 -Khaùnh thaønh Ñeàn töôûng nieäm lieät só Beán Döôïc.

9/1982 9/1991 10/1991 3/1994 19/12/1995 1998 -Kyû nieäm 300 naêm thaønh laäp Saøi Goøn-TP.HCM vôùi nhieàu hoaït ñoäng vaø coâng trình kinh

teá, vaên hoùa, xaõ hoäi.

2000 Thaønh phoá böôùc vaøo theá kyû môùi vôùi tö theá vöõng chaûi ñöôøng hoaøng, tieân phong cuûa Hoøn

Ngoïc Vieãn Ñoâng.

Chôï Vaên Thaùnh - Khu du lòch Vaên Thaùnh Ñöôcï xaây döïng khoaûng 1993-1995. Döï kieán ñaây laø chôï lôùn ñaàu moái (gioáng nhö chôï An Laïc vaø beán xe mieàn Taây) cho caùc loaïi haøng hoùa töø mieàn Trung vaøo khu Taân Caûng. Nhöng chôï khaùnh thaønh khoâng laâu thì beán xe Vaên Thaùnh dôøi ñi laøm cho chôï maát khaùch vaø maát luoân vò trí nhö döï kieán. Hieän nay chôï raát eá vaø nhaø nöôùc döï ñònh baùn chôï cho doanh nghieäp Ñaøi Loan vaøo vieäc khaùc.

Khu du lòch Vaên Thaùnh naèm treân cuø lao 7ha neân coøn goïi laø cuø lao 7 maãu, hieän nay do Du lòch Gia Ñònh quaûn lyù. Ñaây laø khu DL nhoû, nhöng ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát ñeán vì 1993-1994 ôû ñaây toå chöùc thi tuyeån choïn dieãn vieân ñieän aûnh. Vaøo muøng 5 thaùng Gieâng aâm lòch haøng naêm, ôû ñaây thöôøng toå chöùc leã hoäi möøng chieán thaéng Ñoáng Ña (5/1/1789 - Kyû Daäu aâm lòch)

Caàu Saøi Goøn Ñöôïc baéc qua soâng Saøi Goøn, xaây döïng naêm 1960 do coâng ty C.E.C (Capital Engineering Corporation) thieát keá vaø thi coâng. Chieàu daøi cuûa caàu laø 987,431m, 32 nhòp. Naêm 1998 caàu ñöôïc naâng caáp söûa chöõa phaàn chòu löïc vaø môû roäng töø 19,3m thaønh 24m nhö hieän nay. Trong töông lai seõ coù theâm moät caây caàu nöõa ñöôïc baéc song haønh vôùi caây caàu hieän taïi, nhaèm giaûm aùp löïc cho caàu Saøi Goøn, hieän ñaïi hoùa caùc cöûa ra vaøo TP.HCM.

Soâng Saøi Goøn daøi treân 230km, baét nguoàn töø cao nguyeân Hôùn Quaûng (Loäc Ninh, Bình Phöôùc), moät ñoaïn soâng laø ranh giôùi töï nhieân giöõa Taây Ninh vaø Bình Phöôùc. Moät phaàn nöôùc soâng Saøi Goøn ñoå vaøo hoà Daàu Tieáng, sau ñoù chaûy qua khu vöïc Beán Caùt ñeán Thuû Daàu Moät vaøo TP.HCM vaø hôïp vôùi soâng Ñoàng Nai ñoå ra cöûa Caàn Giôø, vònh Gaønh Raùi.

19 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Döï aùn ñöôøng ngaàm vöôït soâng Saøi Goøn Theo döï aùn ñöôøng ngaàm döôùi soâng Saøi Goøn xaây döïng theo caáu truùc ñöôøng oáng roäng 22,8m, cao 9,055m, goàm hai oáng chòu löïc caùch nhau 0,6m, moãi oáng laø moät chieàu xe chaïy veà TP.HCM vaø Thuû Thieâm (roäng 9,7m, cao 5,95m, loøng roäng 7,5m cho hai laøn xe chaïy). Tuyeán ñöôøng haàm vaøo Q.1 seõ ñi döôùi ñöôøng Haøm Nghi leân maët ñaát hai ñöôøng Leâ Hoàng Phong vaø CMT8 vaø Phaïm Hoàng Thaùi.

Taân Caûng Ngay döôùi chaân caàu Saøi Goøn, phía haï löu thuoäc quaän Bình Thaïnh laø khu caûng môùi doïc theo bôø soâng. Caûng naøy ñöôïc Myõ xaây döïng naêm 1965 nhaèm cung caáp vuõ khí ñaïn döôïc cho chieán tröôøng mieàn Nam Vieät Nam.

Sau naêm 1975 laø khu vöïc caûng cuûa Haûi quaân Vieät Nam, naêm 1990 ñöôïc taùch ra laøm hai khu vöïc quaân söï vaø caûng kinh teá. Hieän nay Taân Caûng laø moät trong nhöõng caûng quaân söï quan troïng nhaát cuûa Vieät Nam. 70% soá löôïng haøng hoùa quaân söï ñöôïc thoâng qua caûng naøy. Caûng hieän nay laø trung taâm söûa chöõa, tieáp teá haøng hoùa chính cuûa neàn quaân söï Vieät Nam. Caûng cuõng laø moät trong nhöõng lyù do chính Boä Chính trò nöôùc ta khoâng ñoàng yù xaây caàu vöôït soâng Saøi Goøn qua Thuû Thieâm maø phaûi xaây haàm. Beân caïnh caûng quaân söï laø caûng container Taân Caûng vôùi trang thieát bò hieän ñaïi naèm trong khu lieân hôïp caûng Saøi Goøn. Caûng Saøi Goøn Caûng Saøi Goøn tröïc thuoäc Cuïc Haøng Haûi Vieät Nam laø caûng bieån lôùn nhaát ôû Vieät Nam hieän nay, ñaõ traûi qua treân 100 naêm phaùt trieån vaø laø thaønh vieân cuûa Hieäp hoäi caûng bieån quoác teá (IAPH) töø naêm 1992. Hieän nay, caûng Saøi Goøn tieáp tuïc thu huùt ñaàu tö ñeå phaùt trieån vaø môû roäng quan heä hôïp taùc quoác teá.

Ñieàu kieän töï nhieân cuûa caûng Saøi Goøn ñöôïc xem laø khaù thuaän lôïi cho moät caûng bieån. Vôùi ñoä daøi luoàng 85km töø Vuõng Taøu, vôùi môùm nöôùc bình quaân 11m, thaáp nhaát laø 9,7m vaø cao nhaát laø 12,1m, daây ñieän vöôït soâng coù cao ñoä 36m. Caûng coù theå tieáp nhaän taøu coù taûi troïng 30.000DWT, chieàu daøi 230m trong khoaûng thôøi gian 6-15 giôø moãi ngaøy. Heä thoáng boác xeáp goàm 18 caàu taøu vôùi toång chieàu daøi 2082m, 32 phao neo cuøng moät luùc coù theå boác xeáp 30 taøu lôùn nhoû. Heä thoáng kho goàm 68.344m2 vaø 107.609m2 baõi chöùc haøng, toång söùc chöùa khoaûng 200.000 taán, ñaëc bieät coù beán chuyeân duøng xeáp dôõ container vôùi khaû naêng thoâng qua 300.000 TEU/naêm (1 TEU laø moät container tieâu chuaån 20 feet).

Naêm 1994, caûng Saøi Goøn ñöôïc trang bò caùc phöông tieän boác xeáp hieän ñaïi: caàn caåu di ñoäng, caàu caûng K12 môùi taïi Taân Thuaän (coù khaû naêng tieáp nhaän taøu coù troïng taûi lôùn nhaát cuûa heä thoäng caûng bieån Vieät nam), thieát bò boác xeáp cuûa haõng KALMAR Thuïy Só trò giaù gaàn 2 trieäu USD. Hieän nay caûng Saøi Goøn ñang phaán ñaáu trôû thaønh moät trong nhöõng caûng bieån hoaït ñoäng hieäu quaû nhaát khu vöïc ÑNAÙ vôùi khoái löôïng haøng hoùa thoâng qua moãi naêm khoaûng 15 trieäu taán.

“Chòu chôi” vôùi ngöôøi Saøi Goøn Trong ngoân ngöõ quen thuoäc cuûa ngöôøi Saøi Goøn coù tieáng “chòu chôi”. Trôøi ñaát! Ngöôøi ta chòu ñoùi, chòu reùt, chòu nhöõng ñau khoå, thieät thoøi coøn “chôi” phaûi chòu ñöïng sao? Nghe tieáng “chòu chôi” deã nghó “chôi” laø caùi gì raát ñoãi lôùn lao maø cuõng khoù khaên, naëng nhoïc voâ cuøng. Chaúng leõ “chôi” laïi quan troïng ñeán theá kia sao? Nhöng ngöôøi Saøi Goøn ñaâu coù hôøi hôït trong caùc ngoân töø. Tieáng “chòu chôi” ñöôïc xuaát hieän laâu roài, toàn taïi thöôøng xuyeân trong caùc sinh hoaït vaø qua tieáng aáy haún ngöôøi Saøi Goøn ñaõ xaùc laäp moät giaù trò roõ raøng. Nhö vaäy, noäi dung tieáng “chôi” ôû ñaây coù yù nghóa gì khaùc laï?

Trong vaên hoïc xöa, tieáng “chôi” laø moät ngoân töø vaøo loaïi naëng caân coù theå tìm gaëp trong nhieàu taùc phaåm cuûa nhöõng con ngöôøi raát möïc taøi hoa. ÔÛ nhöõng vò naøy, tieáng “chôi” daàu coù vò trí ñaùng keå, vaãn chaúng gioáng nhau moät caùch hoaøn toaøn. Khi Nguyeãn Du vieát “Chôi cho lieãu chaùn, hoa cheâ” thì söï “chôi” aáy ñoøi hoûi ñaàu tö caät löïc veà phaàn theå xaùc, coù theå ñöa vaøo beänh vieän vaø cuõng coù theå daãn ñeán nhaø tuø. Haún ñaây laø laàn ñaàu tieân tieáng “chôi” traàn tuïc ñöôïc vaøo ngoøi trong taùc phaåm löøng danh vaø cuõng qua thieân taøi naøy ta bieát söï “chôi” khoâng phaûi deã daøng bôûi leõ “ngheà chôi cuõng laém coâng phu”. ÔÛ Nguyeãn Coâng Tröù, “chôi” laïi ñöôïm maøu nhaøn haï, phong löu. Khi oâng noùi leân, ñaày yù töï haøo:

Trôøi ñaõ cho ta moät caùi taøi Giaét löng daønh ñeå thaùng ngaøy troâi

20 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Thì söï “chôi” aáy khoâng chæ laán chieám moät khoaûng thôøi gian cuøng vôùi khoâng gian roäng raõi hôn

nhieàu maø coøn coù caû chieàu cao cuûa nhöõng vaãy vuøng ngang doïc. Ñeán khi Taûn Ñaø tuyeân boá:

Tôù haõy chôi cho quaù nöûa ñôøi Ñôøi chöa chaùn tôù, tôù coøn chôi Thì “chôi” ñaõ ñöôïc keùo veà ni taác bình thöôøng nhöng ñöôïc naâng leân laøm moät leõ soáng. Nhöõng ngöôøi Saøi Goøn, dó nhieân, keá thöøa ñaày ñuû caùc kieåu chôi aáy vaø ngoân töø naøy cuûa daân toäc mình. Xeùt ra, thì phaàn keá thöøa khoâng phaûi laø ít maø phaàn boå sung laïi cuõng khaù nhieåu.

Laàn ñaàu, ôû trong ngoân ngöõ daân toäc, nhöõng ngöôøi Saøi Goøn ñaõ cho tieáng “chôi” coù moät kích thöôùc hoaøn toaøn môùi laï, khoâng ñoái laäp vôùi cuoäc soáng chaân thaät, caàn cuø maø coøn xem nhö moät tieâu chuaån coù haïng trong sinh hoaït haøng ngaøy. “Chôi” thaønh tieáng noùi toång quaùt, bao goàm töø nhöõng say meâ laên loùc cuûa Nguyeãn Toá Nhö, nhöõng hoaït ñoäng ñaày töï haøo cuûa Nguyeãn Coâng Tröù, nhöõng cuoäc phieâu löu, sa ñaø cuûa Nguyeãn Khaéc Hieáu ñeán nhöõng coâng aên, vieäc laøm raát ñoãi bình thöôøng lieân quan moïi maët chính trò, xaõ hoäi. Hôn theá, tieáng “chôi” coøn laø moät caùch ñaùnh giaù söï ñôøi, ñaùnh giaù vieäc ngöôøi. Coù laàn, trong cheá ñoä cuõ, thaáy maáy chò em chuyeân gaùnh nöôùc möôùn heø nhau xaùch nhöõng ñoøn gaùnh vaây baét moät teân cao boài huùc xe laøm moät em beù bò thöông roài toan boû chaïy, moät cuï giaø ñöùng beân ñöôøng gaät guø, nhaän xeùt: “Maáy con meû “chôi” ñöôïc quaù!”. “Chôi ñöôïc quaù!” laø lôøi khen raát chaân thaønh, nhöng boû coâng aên, vieäc laøm, vaây ñaùnh cao boài du ñaõng, chaáp nhaän moät söï traû thuø naøo ñoù, laïi laø “chôi” sao?

Maáy tieáng “chôi ñöôïc” cuõng laø ngoân ngöõ Saøi Goøn. Caùi gì coi cuõng deã daøng, coi cuõng nhö “pha”, tröø caùi leõ phaûi ôû ñôøi laø phaûi giöõ gìn. Qua caùc tieáng aáy, ta nhìn thaáy ñöôïc phaàn naøo taâm lyù cuûa ngöôøi Saøi Goøn, taâm lyù thanh thaûn, vui veû, khoâng öa kieåu caùch naëng neà, khoâng thích nhöõng troø laøm ra quan troïng. Nhöng caùi gì môùi thaät laø quan troïng? Cho ñeán caùi cheát cuõng laø “cheát boû” deã nhö “chôi” vaäy

Qua tieáng “chòu” trong “chòu chôi” laø moät thaùi ñoä tinh thaàn ñaày nhöõng thaùch thöùc vaø ñaày traùch nhieâm.Chæ ñaùng goïi laù “chòu chôi” nhöõng ai daùm xoâng vaøo nôi hieåm ngheøo, chaáp nhaän soáng cheát, chaáp nhaän tuø ñaøy, chaáp nhaän moät cuoäc thö huøng maø khoâng caàn khaúng ñònh tröôùc laø mình thöû thaéng, chaáp nhaän chòu tieàn khoâng sôï thua loã, chaáp nhaän caû söï phieâu löu vôùi nhöõng haäu quaû khoân löôøng. “Chòu chôi” laø bieát gaùnh chòu moïi thöù haäu quaû maø khoâng theøm ñeán keâu than. Qua tieáng “chòu chôi” coù moät ñaùnh giaù raát thoaùng veà ñôøi. Roõ raøng cuoäc soáng khoâng phaûi caàn ñeán chaét boùp, so ño nhö moät anh giaøu keo kieät, tham lam boøn ruùt moûi moøn söï soáng cuûa thieân haï vaø cuûa chính mình, nhöng laø moät cuoäc ñua taøi trong ñoù con ngöôøi coù theå xoâng vaøo vôùi caû say meâ nhöng bieát ra khoûi vôùi loøng thanh thaûn. Noù khoâng thoaùt tuïc nhö thieàn nhöng nhuoám ñaày moät chaát thieàn traàn tuïc. Noù khoâng coi ñôøi nhö moät canh baïc ruûi may, nhöng laø moät cuoäc vaän ñoäng tröôøng baùt ngaùt trong ñoù lao ñoäng caät löïc ñöôïc pha troän coát caùch öu du cuûa nhöõng ngheä nhaân. Coù caùi gì ñoù raát giaû nhöng maø laïi raát thöïc troän laãn nhoïc nhaèn cuøng vôùi nieàm vui taàm thöôøng maø cuõng lôùn lao, trong moät yù nieäm veà ñôøi. Cuõng coù nhöõng ngöôøi quen vôùi tính caùch laét leùo, uyeån chuyeån cuûa ngoân ngöõ Vieät, ñaûo ngöôïc hai tieáng “chòu chôi” ra thaønh “chôi chòu” ñeå maø côït ñuøa, nhöng trong chöøng möïc naøo ñoù chuùng ta hieåu raèng “chôi chòu” cuõng laø moät thöù “chòu chôi”.

Con ngöôøi Saøi Goøn laø ngöôøi Vieät Nam ñöôïc thích nghi hoùa trong nhöõng ñieàu kieän Nam Boä vaø laø con ngöôøi Nam Boä ñaõ ñöôïc thích nghi trong moät thaønh phoá beán caûng saâu trong noäi ñòa, traûi qua bao cuoäc chuyeån mình cuûa vuøng ñaát môùi vôùi nhöõng tranh chaáp lòch söû voâ cuøng aùc lieät. Vì vaäy, noù mang ñaày ñuû voán lieáng ngaøn ñôøi cuûa daân toäc mình coäng vôùi moät cuoäc soáng môùi doàn daäp bieán coá mang taàm theá giôùi treân vuøng taân laäp. Tính caùch “chòu chôi” cuûa con ngöôøi ñoù baét nguoàn töø trong lòch söû khaù daøy cuûa cuoäc soáng di daân trong ñoù beân caïnh nhöõng ngöôøi daân thöôøng, nhöõng ngöôøi lính traùng, coøn coù nhöõng keû phieâu löu vaø nhöõng toäi ñoà chòu caûnh löu ñaøy. Ñoù laø thôøi nhöõng oâng Hoaønh, oâng Traém ngang taøng, töøng ñöôïc lòch söû nhaéc teân. Ñoù cuõng laø thôøi maø taát caû nhöõng keû choáng ñoái trieàu ñaïi, neáu khoâng bò cheùm ñaàu thì phaûi löu ñaøy bieät xöù vaø vaøo vuøng ñaát môùi naøy haún khoâng ít ngöôøi ñaõ laøm nhöõng thaày daïy hoïc. Nhieàu nhaø giaùo ñaàu tieân aáy ñaõ truyeàn cho hoïc sinh mình, beân caïnh ñaïo lyù thaùnh hieàn laø loøng phaûn khaùng, laø söùc chòu chôi.

ÔÛ nôi ñaàm laày, soâng raïch doïc soâng, moät ñoâ thò lôùn ñaõ ñöôïc döïng leân, moãi ngaøy moãi xoùa ñi laèn

21 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

ranh ñaõ coù ñeå ñöôïc môû roäng khoâng ngöøng. Nhö moät vuøng ñaát Q. 4 Saøi Goøn, ban ñaàu chæ mang caùi teân khieâm toán goïi laø Taïm Hoäi, daàn ñöôïc ñoåi thaønh Vónh Hoäi, ñeå coù cô sôû sau ñoåi thaønh khaùnh Hoäi vôùi nieàm mô öôùc phoàn vinh. Saøi Goøn ñaõ ñöôïc phaùt trieån, di ñoäng khoâng ngöøng trong söùc vöôn leân vaø mang trong mình bao ñieàu bí aån chöa ngöôøi bieát heát. ÔÛ ñoù, bao ngöôøi Vieät Nam mang caùi teân Taây vaãn bieát ñaùnh Taây vôùi caû nhieät tình yeâu nöôùc, ôû ñoù moät em thieáu nieân ñaõ bieán mình thaønh caây ñuoác röïc hoàng thieâu ñoát quaân thuø. ÔÛ ñoù coù ngöôøi caàm buùa ñaäp phaù xieàng xích cuûa boïn thöïc daân troùi ñôøi daân toäc vaø ñaõ trôû thaønh chuû tòch nöôùc, ôû ñoù coù nhöõng con ngöôøi cöôøng khaáu, luïc laâm moät khi thaáy ñöôïc neûo veà leõ phaûi ñaõ trôû neân nhöõng chieán só, nhöõng anh huøng. Vaø ôû ñoù coù ngöôøi daân ñaõ töøng ñuoåi giaëc Myõ vôùi nhöõng tay khoâng, coù nhöõng baø meï chòu chôi nhö laø caùc maù Baøn Côø, coù nhöõng thanh nieân khoâng coù vuõ khí vaãn ñoát xe Myõ… khoâng chæ ôû trong quaù khöù vaø treân vaøi thaäp nieân qua, sau ngaøy giaûi phoùng, Saøi Goøn vôùi nhöõng thaêng traàm vaãn laø maûnh ñaát chòu chôi vôùi nhöõng noã löïc bung ra lieân tuïc ñeå vöôn leân.

Toùm laïi, qua tieáng “chòu chôi” chuùng ta nhìn thaáy ñöôïc neùt treû trung cuûa thaønh phoá naøy. Tieáng “chôi” gaén lieàn vôùi nhöõng treû thô hôn laø ngöôøi lôùn nhöng tieáng “chòu” laïi thieân veà ngöôøi lôùn hôn laø treû thô. Trong baøi ca khôûi nghóa cuûa nhaø thô Höôûng Trieàu noùi veà Saøi Goøn coù caâu:

“Moät thaønh phoá treû maêng Nhöng lòch söû raát laï luøng”

Quaän 2 Qua khoûi caàu Saøi Goøn laø ñòa phaän cuûa Q.2. Vôùi dieän tích 5020ha goàm An Phuù-An Khaùnh-Thuû Thieâm-Thaïnh Myõ Lôïi-Bình Tröng. Tröôùc 1/4/1997, khu vöïc naøy thuoäc huyeän Thuû Ñöùc. Q.2 goàm khu coâng nghieäp Caùt Laùi, vaø khu ñoâ thò môùi Thuû Thieâm seõ laø trung taâm môùi cuûa TP.HCM trong töông lai gaàn. Vôùi quy hoaïch môùi cuûa TP, Q.2 seõ laø trung taâm thöông maïi taøi chaùnh cuûa TP. Daân soá hieän taïi laø khoaûng 100.000 ngöôøi, döï kieán ñeán naêm 2010 seõ laø 600.000 ngöôøi.

Caùc coâng trình troïng ñieåm ñaõ vaø ñang ñöôïc khôûi coâng xaây döïng taïi khu vöïc Q.2: + Khu nhaø ôû vaø Du lòch An Khaùnh. + Khu ñoâ thò môùi Bình Tröng – Thaïnh Myõ Lôïi. + Khu lieân hôïp TDTT Raïch Chieác. + KCN Caùt Laùi. + Thaùp Truyeàn hình TP.HCM cao 450m vôùi voán ñaàu tö döï ñònh laø 150 trieäu USD. + Haàm vöôït soâng Saøi Goøn taïi Thuû Thieâm. + Ñöôøng song haønh QL 52 (kinh phí döï tính laø 310 tyû ñoàng). + Ñöôøng cao toác Baø Ròa – Vuõng Taøu. Ñöôøng cao toác TP.HCM – Bieân Hoøa – Vuõng Taøu Vaøo thaùng 12/1994, löu löôïng xe ngaøy ñeâm löu thoâng treân quoác loä 51 laø 13.666 chieác. Trong ñoù töø TP.HCM ñi Vuõng Taøu chieám 70%. Löïc löôïng naøy theo döï baùo ñeán naêm 2000 seõ taêng 17% vaø sau naêm 2000 taêng 13%/naêm. Neáu chaäm treã trong vieäc xaây döïng heä thoáng ñöôøng cao toác thì söï taéc ngheõn cuõng nhö tình traïng khoâng an toaøn giao thoâng seõ trôû thaønh moät löïc caûn lôùn cho söï phaùt trieån cuûa vuøng kinh teá troïng ñieåm phía Nam.

Khaùi nieäm ñöôøng cao toác tröôùc heát baét nguoàn töø toác ñoä xe chaïy: toác ñoä thieát keá chung laø 120km/h, qua caùc nuùt giao thoâng ñoàng möùc laø 60km/h vaø chæ daønh phuïc vuï cho xe ñoäng cô 4 baùnh, ñaëc bieät ñoái vôùi xe vaän taûi naëng, sau ñoù laø ñieàu kieän an toaøn vôùi nhöõng khaû naêng ñieàu khieån nghieâm ngaët. Vì vaäy, ngoaøi ñöôøng cao toác, coâng trình coøn bao goàm nhöõng cô sôû dòch vuï nhö nhaø ñieàu khieån, nôi chæ huy toaøn boä caùc hoaït ñoäng treân tuyeán ñöôøng, caùc traïm thu phí, caùc ñieåm döøng khaån caáp, caùc nuùt giao thoâng, caùc caàu vöôït, caùc khu nghæ ngôi, caùc khu trung taâm baûo haønh… Böôùc ñaàu ñöôøng ñöôïc xaây döïng vôùi 4 laøn xe vaø sau 2011, naâng leân 6 hoaëc 8 laøn xe. Toång chi phí ñaàu tö veà xaây döïng khoaûng hôn 600 trieäu USD, ñöôïc chia laøm nhieàu giai ñoaïn, baét ñaàu töø ñoaïn Caùt Laùi - Long Thaønh vôùi möùc chi phí cao nhaát vì phaûi thöïc hieän caàu vöôït soâng Ñoàng Nai, chieác caàu daøi nhaát, ñöôïc xaây döïng theo yeâu caàu baét buoäc ñoái vôùi moät chieác caàu naèm treân ñöôøng cao toác.

22 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Caùc nhaø thieát keá ñöôøng cao toác muoán ñaït ñöôïc muïc tieâu vaïch ñöôïc tuyeán ñöôøng ngaén nhaát töø TP.HCM vaø ñi töø Bieân Hoøa ñi Vuõng Taøu. Vì vaäy, theo döï aùn, con ñöôøng seõ coù hai ñieåm ñaàu laø Caùt Laùi (TP.HCM), Caàu Quan (Bieân Hoøa) vaø ñieåm keát thuùc taïi eo OÂng Töø-TP.Vuõng Taøu. Laáy Long Thaønh (Ñoàng Nai) laø trung taâm, tuyeán ñöôøng cao toác TP.HCM-Vuõng Taøu hình thaønh moät heä thoáng ñöôøng hình chöõ Y vôùi toång chieàu daøi 95km, trong ñoù ñoaïn Caùt Laùi-Long Thaønh daøi 23km, seõ ruùt ngaén ñöôïc haønh trình TP.HCM-Vuõng Taøu so vôùi tuyeán ñöôøng ñang söû duïng haøng chuïc km. Toaøn tuyeán ñöôøng phaûi xaây döïng 97 caàu lôùn nhoû, vôùi toång chieàu daøi 7,7km.

Caàu lôùn nhaát laø caàu vöôït soâng Ñoàng Nai treân ñoaïn Caùt Laùi-Long Thaønh vôùi chieàu daøi öôùc tính 1740m. Tuyeán ñöôøng cao toác TP.HCM-Bieân Hoøa-Vuõng Taøu döï kieán xaây döïng theo caùc moác thôøi gian: ñoaïn Caùt Laùi-Long Thaønh 1999-2000, ñoaïn Long Thaønh-Phuù Myõ 2001-2003, ñoaïn Phuù Myõ-Baø Ròa 2004-2006, ñoaïn caàu Quan 2007–2009–2010 vaø sau ñoù laø ñoaïn noái vôùi saân bay Quoác teá Long Thaønh. Nhö vaäy, ñoaïn ñöôøng Caùt Laùi–Long Thaønh laø böôùc khôûi ñaàu, tieáp noái daàn laø caùc ñoaïn ñöôøng khaùc, coù tính hôïp lyù cao, vì ñoàng haønh vôùi töøng böôùc phaùt trieån cuûa toaøn vuøng kinh teá troïng ñieåm vaø nhöõng coâng trình döï kieán trong töông lai nhö: Caûng Nöôùc Saâu Vuõng Taøu, caûng Haøng khoâng Long Thaønh, sau ñoù taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán söï phaùt trieån kinh teá cuûa TP.HCM vaø Bieân Hoøa (vì ôû caùc nôi naøy ñaõ coù nhöõng KCN, Khu cheá xuaát quan troïng: Taân Thuaän, Linh Trung, Caùt Laùi, Phuù Myõ, Nhaø Beø, Bieân Hoøa 1, Bieân Hoøa 2, Bieân Hoøa 3…) vaø coù taùc ñoäng thuùc ñaåy quaù trình ñoâ thò hoùa vôùi caùc thaønh phoá môùi: Thuû Ñöùc, Thuû Thieâm, Nhôn Traïch… Ñieàu ñoù cho thaáy con ñöôøng ñaõ trôû thaønh nhu caàu caáp baùch ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa TP.HCM, Bình Döông, Bieân Hoøa, Vuõng Taøu. Tuyeán ñöôøng quan troïng naøy seõ taïo cô hoäi phaùt trieån vaø thu huùt ñaàu tö cho vuøng kinh teá troïng ñieåm phía Nam, goùp phaàn quan troïng cho söï phaùt trieån caùc döï aùn veà caûng bieån, coâng nghieäp daàu khí, du lòch… Ñoàng thôøi môû ra caùc ñoâ thò töông lai nhö: Thuû Thieâm (TP.HCM), Nhôn Traïch (Ñoàng Nai)… ñöôøng cao toác vaø xa loä–theo phöông aùn cuõng thuùc ñaåy vieäc hình thaønh caùc ñieåm daân cö, ñoâ thò môùi trong chöông trình giaõn daân ñoái vôùi TP.HCM nhö: Caàu Quan, Goø Daàu, Phuù Myõ, Long Thaønh vaø ñaëc bieät phuïc vuï cho saân bay quoác teá seõ xaây döïng trong töông lai ôû Long Thaønh. Xa loä Bieân Hoøa – Caàu Raïch Chieác Ñöôïc xaây döïng vaøo naêm 1959-1961 do Myõ ñaàu tö vaø coâng ty C.E.C thieát keá vaø thi coâng. Xa loä roäng 21m, daøi 31km töø caàu Ñieän Bieân Phuû ñeán Ngaõ tö Tam Hieäp–Bieân Hoøa vaø ñöôïc ñaët teân laø Xa loä Bieân Hoøa. Tröôùc naêm 1975 Myõ vaø chính quyeàn Saøi Goøn söû duïng con ñöôøng naøy nhö moät ñöôøng baêng quaân söï daõ chieán phoøng khi saân bay Taân Sôn Nhaát bò söï coá. Ñeán naêm 1971, hoï cho raèng xa loä thuaän lôïi cho quaân Caùch maïng ñoå boä taán coâng Saøi Goøn neân ñaõ cho xaây döïng vaïch ngaên caùch giöõa tim ñöøông.

Naêm 1984, nhaân kyû nieäm 30 naêm giaûi phoùng Haø Noäi ñaõ ñoåi thaønh Xa loä Haø Noäi. Naêm 1998, cuøng vôùi döï aùn khoâi phuïc Quoác loä 1A, Xa loä Haø Noäi cuõng ñöôïc khoâi phuïc vaø môû roäng vaø baøn giao cho chính phuû Vieät Nam vaøo ngaøy 20/1/1998. Ngaøy nay hai beân Xa loä ñaõ moïc leân caùc khu vöïc daân cö saàm uaát, khu vui chôi giaûi trí theå thao, Laøng ñaïi hoïc vaø ñaëc bieät laø caùc khu coâng nghieäp raát hieän ñaïi.

Caàu Raïch Chieác ñöôïc xaây döïng cuøng thôøi vôùi caàu Saøi Goøn vaø Xa loä Bieân Hoøa (1959-1961) daøi 148,9m. Ñaây tuy laø chieác caàu nhoû nhöng laø nhaân chöùng cho moät söï kieän lòch söû quan troïng goùp phaàn laøm raïng rôõ cho chieán dòch Hoà Chí Minh. Vaøo ngaøy 27/4/1975, taïi chaân caàu naøy ñaõ xaûy ra lieân tuïc 5 traän ñaùnh giöõa quaân giaûi phoùng vaø quaân ñoäi Saøi Goøn baûo veä caàu (vì ñaây laø ñieåm yeáu nhaát treân Xa loä Bieân Hoøa). Cuoái cuøng, quaân giaûi phoùng ñaõ chieám ñöôïc caàu Raïch Chieác nhöng 59 chieán só Caùch maïng ñaõ hy sinh taïi ñaây ñeå giaønh ñöôøng löu thoâng an toaøn cho quaân giaûi phoùng tieán vaøo Saøi Goøn.

Nhaø maùy xi maêng Haø Tieân Beân phaûi laø Nhaø maùy Xi maêng Haø Tieân ñöôïc xaây döïng naêm 1960 - 1964, saûn löôïng hieän nay 1,5 trieäu taán/naêm, moät trong nhöõng caùnh chim ñaàu ñaøn cuûa ngaønh xi maêng hieän nay. Nguyeân lieäu chính, clinke, ñöôïc laáy töø nhaø maùy xi maêng Kieân Löông, sau ñoù ñöôïc chuyeân chôû baèng saø lan ñeán TP.HCM saûn xuaát ra xi maêng thaønh phaåm cung caáp cho thò tröôøng thaønh phoá vaø Ñoâng Nam Boä. Tröôùc naêm 1999, xi maêng Haø Tieân luoân naèm trong danh saùch ñen laøm oâ nhieãm moâi tröôøng cuûa thaønh phoá, do nhaø maùy thaûi ra quaù nhieàu khoùi buïi. Nhöng ngaøy nay, nhaø maùy ñaõ boû ra treân 2 trieäu USD trang bò

23 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

caùc thieát bò choáng oâ nhieãm nhö: maùy loïc buïi, giaûm khí photphat…

Nhaø maùy nöôùc Thuû Ñöùc Naèm phía traùi, ñöôïc xaây döïng töø naêm 1959. Nhaø maùy coù 8 beå loïc laáy nöôùc töø soâng Ñoàng Nai taïi khu vöïc Hoùa An vôùi coâng suaát 670.000m3/ ngaøy, cung caáp nöôùc cho toaøn TP.HCM. Hieän nay chuùng ta ñang vay voán töø Ngaân haøng phaùt trieån chaâu AÙ (ADB) khoaûng 65 trieäu USD ñeå thay ñoåi toaøn boä caùc oáng daãn nöôùc chính töø 1,8m leân 2,4m vaø môû roäng nhaø maùy nöôùc ñöa coâng suaát cung caáp nöôùc cuûa nhaø maùy leân moät trieäu m3/ngaøy.

Xa loä Ñaïi Haøn Daøi 40km, keùo daøi töø Ngaõ 3 Traïm 2 ñeán An laïc - Bình Chaùnh, ñöôïc xaây döïng töø 1969-1970 do Myõ thieát keá vaø coâng binh Ñaïi Haøn thi coâng neân goïi laø Xa loä Ñaïi Haøn. Sau Teát Maäu Thaân 1968, Myõ ñaõ hoaûng sôï vaø laäp töùc cho xaây döïng con ñöôøng naøy vaø xem nhö laø vaønh ñai ñeå ngaên caùch giöõa Saøi Goøn vaø caùi noâi caùch maïng Cuû Chi.

Ngaøy nay Xa loä Ñaïi Haøn laø con ñöôøng giao thoâng quan troïng noái vöïa luùa ñoàng baèng soâng Cöûu Long vaø Ñoâng Nam Boä maø khoâng phaûi ñi vaøo TP.HCM. Hieän nay, döï aùn ñöôøng Xuyeân AÙ töø Bangkok–PhnomPenh–Moäc Baøi–Quoác loä 22–Xa loä Ñaïi Haøn–Quoác loä 51–Vuõng Taøu ñang ñöôïc thöïc hieän.

Ngaøy 2/4/2000 döï aùn caûi taïo naâng caáp Quoác loä 1A ñoaïn An Söông-An Laïc (km1901–km1915) vôùi chieàu daøi 14km, qua caùc Quaän 12, Hoùc Moân, Bình Chaùnh ñaõ chính thöùc khôûi coâng. Ñoaïn ñöôøng naøy ñöôïc naâng caáp caûi taïo ñaït tieâu chuaån kyõ thuaät ñöôøng ñoàng baèng caáp I, neàn ñöôøng traûi beâ toâng nhöïa noùng roäng 29m, goàm 6 laøn xe cô giôùi, hai laøn xe thoâ sô, coù hai daûi an toaøn vaø phaân caùch giöõa baèng beâ toâng coát theùp vaø 5 nuùt giao thoâng. Toång möùc ñaàu tö coâng trình laø 2,385 tyû ñoàng, do coâng ty TNHH B.O.T An Söông – An Laïc laøm chuû ñaàu tö. Caùc nhaø thaàu: Toång cty coâng trình Giao thoâng 6 (CIENCO 6), CIENCO 8 vaø Cty xaây döïng daàu khí (CONAC) ñaûm nhieäm thi coâng trong thôøi gian 24 thaùng (thaùng 4/2002 hoaøn taát coâng trình). Ngay sau leã khôûi coâng, caùc ñôn vò thi coâng ñaõ baét tay vaøo xaây döïng ngay hai chieác caàu Bình Phuù Taây vaø Bình Thuaän, treân toång soá 5 caàu treân tuyeán.

Nhöõng “caùi nhaát” cuûa lòch söû Thaønh phoá 



Ngoâi tröôøng coå nhaát laø tröôøng Leâ Quyù Ñoân ñöôïc xaây döïng vaøo naêm 1874, hoaøn taát naêm 1877 do ngöôøi Phaùp quaûn lyù. Luùc ñaàu tröôøng coù teân Colleøge Indigeøne (Trung hoïc baûn xöù), roài ñoåi thaønh Colleøge Chasseluop Laubat. Naêm 1954, tröôøng mang teân Jean Jacques Rousseau. Naêm 1967, tröôøng ñöôïc traû cho ngöôøi Vieät quaûn lyù mang teân Trung taâm giaùo duïc Leâ Quyù Ñoân. Töø naêm 1975 ñeán nay ñoåi teân laø tröôøng THPT Leâ Quyù Ñoân. Hôn moät theá kyû qua tröôøng vaãn giöõ ñöôïc kieán truùc ban ñaàu. Nhaø maùy ñieän xöa nhaát: Nhaø maùy ñieän Chôï Quaùn xaây döïng naêm 1896, maùy phaùt ñieän chaïy baèng hôi nöôùc coù 5 loø hôi vôùi 150m2, cung caáp doøng ñieän 3 pha, coâng suaát chöa tôùi 120MW. Maùy phaùt ñieän chính coâng suaát 1000A/h. Hieän nay, nhaø maùy ñaõ ñöôïc trang bò hieän ñaïi vôùi 7 maùy phaùt ñieän, hoøa vôùi löôùi ñieän quoác gia cung öùng phaàn quan troïng cho löôùi ñieän thaønh phoá. Nhaø maùy toaï laïc taïi soá 8 Beán Haøm Töûø, Q.5.



Beänh vieän coå nhaát: Beänh vieän Chôï Quaùn xaây döïng naêm 1826 do moät soá nhaø haûo taâm ñoùng goùp, sau ñoù hieán cho nhaø nöôùc. Naêm 1954-1957 giao cho Quaân ñoäi goïi laø Vieän baøi lao Ngoâ Quyeàn. Naêm 1974, ñoåi thaønh Trung taâm Y teá Haøn Vieät coù 522 giöôøng. Thaùng 9/1975, mang teân Beänh vieän Chôï Quaùn. Ñeán ngaøy 5/9/1989 chuyeån thaønh Trung taâm Beänh Nhieät ñôùi. Hieän nay coù 610 CB- CNV vaø 550 giöôøng beänh.



Nhaø haùt coå nhaát: Nhaø haùt thaønh phoá do kieán truùc sö ngöôøi Phaùp xaây döïng hoaøn taát vaøo ngaøy 17/1/1900. Caùc phuø ñieâu beân trong ñöôïc moät hoïa só teân tuoåi ôû Phaùp veõ gioáng nhö maãu cuûa caùc nhaø haùt ôû Phaùp cuoái theá kyû XIX. Nhaø haùt laø nôi trình dieãn ca nhaïc kòch cho Phaùp kieàu xem. Naêm 1956, Nhaø haùt ñöôïc duøng laøm truï sôû Haï nghò vieän cheá ñoä cuõ; thaùng 5/1975 trôû thaønh Nhaø haùt thaønh phoá vôùi 750 choã ngoài. Kyû nieäm 300 naêm Saøi Goøn–TP.HCM toaøn boä phaàn kieán truùc beân ngoaøi Nhaø haùt ñöôïc phuïc cheá laïi nhö nguyeân maãu ban ñaàu.



Khaùch saïn coå nhaát: KS Continental toïa laïc taïi 132-134 Ñoàng Khôûi, xaây döïng naêm 1880 do KTS ngöôøi Phaùp thieát keá, teân KS coù ngay töø nhöõng ngaøy ñaàu. Sau ngaøy giaûi phoùng mieàn Nam ñoåi

24 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

thaønh Haûi AÂu. Ñeán naêm 1989, KS ñöôïc naâng caáp, chænh trang vaø laáy laïi teân cuõ Continental coù dieän tích 3430m2, cao 3 taàng, nôi ñaây ñaõ töøng ñoùn tieáp caùc vò toång thoáng, thoáng ñoác, nhaø vaên, ngöôøi maãu noåi tieáng. Ngaøy nay, KS Continental laø moät trong nhöõng KS ñaït tieâu chuaån quoác teá goùp phaàn cho ngaønh du lòch TP.HCM ngaøy caøng phaùt trieån.



Nhaø thôø coå nhaát: Nhaø thôø Chôï Quaùn toïa laïc taïi soá 20 Traàn Bình Troïng, P.2, Q.5 xaây döïng töø naêm 1674 laø nhaø thôø coå nhaát taïi TP.HCM vaø coå nhaát ôû mieàn Nam. Ngoâi thaùnh ñöôøng naèm ôû vò trí trung taâm, coù kieán truùc kieåu phöông Taây, lôïp ngoùi ñoû, coù theå chöùa khoaûng 1000 ngöôøi. Ngoaøi vieäc sinh hoaït toân giaùo, Hoï ñaïo Chôï Quaùn tích cöïc tham gia coâng taùc xaõ hoäi giuùp ñôõ ngöôøi ngheøo. Traûi qua hôn 3 theá kyû Nhaø thôø Chôï Quaùn ñaõ ñöôïc truøng tu nhieàu laàn. Hieän nay, nôi ñaây coù phoøng khaùm vaø phaùt thuoác töø thieän döôùi quyeàn quaûn lyù cuûa Hoäi Chöõ thaäp ñoû Quaän 5.



Ngoâi ñình coå nhaát: Moät trong nhöõng ngoâi ñình coå nhaát cuûa ñaát Gia Ñònh xöa vaø xöa nhaát Nam Boä laø ñình Thoâng Taây Hoäi, xaây döïng vaøo khoaûng naêm 1679, laø chöùng tích coøn nguyeân veïn nhaát cuûa thôøi kyø daân Nguõ Quaûng keùo vaøo khai khaån vuøng Goø ñaát coù nhieàu caây Vaép (töø ñoù trôû thaønh teân ñòa phöông laø Goø Vaáp). Ñình luùc ñaàu laø cuûa thoân Haïnh Thoâng–thoân khôûi nguyeân cuûa Goø Vaáp– sau ñoåi thaønh Thoâng Taây Hoäi (do söï saùp nhaäp cuûa thoân Haïnh Thoâng Taây (thoân Môùi) vaø thoân An Hoäi). Ñình Thoâng Taây Hoäi coù vò Thaønh Hoaøng raát ñoäc ñaùo. Hai vò thaàn thôø ôû ñình laø hai hoaøng töû con vua Lyù Thaùi Toå, do tranh ngoâi vôùi thaùi töû Vuõ Ñöùc neân bò ñaøy ñi khai hoang ôû vuøng cöïc Nam toå quoác vaø trôû thaønh “Thuûy toå khai hoang” trong lòch söû Vieät Nam; hai vò thaàn ñoù laø: Ñoâng Chinh Vöông vaø Duïc Thaùnh Vöông. Ngoâi ñình coøn giöõ ñöôïc khaù nguyeân veïn veà quy moâ vaø kieán truùc, keát caáu, vôùi nhöõng chaïm khaéc ñaëc tröng Nam boä. Ñình Thoâng Taây Hoäi thuoäc P.11, Goø Vaáp.



Nhaø vaên hoùa coå nhaát: Cung Vaên hoùa Lao Ñoäng. Naêm 1866, vôùi teân goïi Ceørcle Spertif Saigonnais ñöôïc xaây döïng laøm saân theå thao cuûa quan chöùc ngöôøi Phaùp vôùi nhöõng hoà bôi, saân quaàn vôït, phoøng ñaáu kieám vaø phoøng nhaûy ñaàm. Thôøi Myõ chieám ñoùng, saân chôi ñöôïc môû roäng hôn phuïc vuï cho caû giôùi quyù toäc. Thaùng 11/1975, UÛy ban Quaân quaûn Saøi Goøn–Gia Ñònh trao toaøn boä cô ngôi naøy cho Lieân ñoaøn Lao ñoäng Thaønh phoá ñeå caûi taïo xaây döïng thaønh nôi toå chöùc caùc hoaït ñoäng vaên hoùa theå thao vaø vui chôi giaûi trí cho coâng nhaân lao ñoäng, laáy teân laø Caâu laïc boä Lao Ñoäng, sau ñoåi thaønh Nhaø vaên hoùa Lao Ñoäng, vaø roài laø Cung Vaên hoùa Lao Ñoäng. Dieän tích 2,8ha, vôùi 132 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån, Cung Vaên hoùa LÑ laø NVH coå vaø lôùn nhaát cuûa TP.HCM.



Thaûo Caàm Vieân – Coâng vieân laâu ñôøi nhaát: Thaûo Caàm Vieân do ngöôøi Phaùp xaây döïng naêm 1864, nhaø thöïc vaät hoïc noåi tieáng ngöôøi Phaùp Louis Pierre laøm giaùm ñoác ñaàu tieân. Muïc ñích xaây döïng Thaûo Caàm Vieân ñeå öôm caây gioáng troàng doïc caùc ñaïi loä Saøi Goøn, ñoàng thôøi laø nôi nuoâi troàng nhöõng ñoäng thöïc vaät vuøng nhieät ñôùi maø caùc Thaûo Caàm Vieân cuûa Phaùp chöa coù. Naêm 1865, chính phuû Nhaät ñaõ hoã trôï khoaûng 900 gioáng caây quyù nhö: Chizgnamat, Goyamtz, Acamatz, Coramatz, Kayanoki, Kayamaki, Enoki, Maiki, Asoumaro, Sengni, Momi, Cashi, Kiaki, Inoki… Ñoäng vaät cuûa Thaûo Caàm Vieân khaù phong phuù nhö: gaø loâi, seáu, cu gaùy, hoàng hoaøng, coâng, höu, nai, coïp, khæ, choàn höông, taéc keø, ruøa, coïp xaùm, ñoùm ñen, gaø loâi xanh, chim cuù lôïn… Ñeán naêm 1989, Thaûo Caàm Vieân ñöôïc caûi taïo, môû roäng vaø nhaäp theâm nhieàu gioáng thuù môùi, troàng theâm caây quyù. Hieän nay, coù 600 ñaàu thuù thuoäc 120 loaøi, 1823 caây goã thuoäc 260 loaøi vaø nhieàu loaïi caây kieång quyù treân dieän tích 21.352m2. Naêm 1990, Thaûo Caàm Vieân laø thaønh vieân chính thöùc cuûa Hieäp hoäi caùc vöôøn thuù Ñoâng Nam AÙ. Thaûo Caàm Vieân ñaõ troøn 134 tuoåi, soá löôïng ñoäng thöïc vaät ngaøy caøng taêng, nôi ñaây ñaõ gaén boù vôùi töøng böôùc ñi leân cuûa thaønh phoá vaø laø moät trong nhöõng coâng vieân khoa hoïc lôùn nhaát Ñoâng Döông.



Ngoâi nhaø xöa nhaát: Ngoâi nhaø coù tuoåi thoï laâu ñôøi nhaát coøn hieän dieän taïi TP.HCM naèm trong khuoân vieân Toaø Toång Giaùm Muïc TP.HCM-180 Nguyeãn Ñình Chieåu, P.6, Q.3. Naêm 1790, Vua Gia Long cho caát ngoâi nhaø naøy ôû gaàn Raïch Thò Ngheø laøm nôi ôû cho Linh Muïc Baù Ña Loäc vaø laøm nôi daïy hoïc cho Hoaøng töû Caûnh. Ngoâi nhaø ñöôïc xaây döïng beân bôø soâng Thò Ngheø trong ñòa phaän Thaûo Caàm Vieân baây giôø. Naêm 1799, Baù Ña Loäc cheát, ngoâi nhaø ñöôïc giao cho linh muïc khaùc. Töø naêm 1811 ñeán naêm 1864 ngoâi nhaø bò ñoùng cöûa vì chính saùch caám ñaïo cuûa trieàu ñình Hueá. Sau khi vua Töï Ñöùc kyù hoøa öôùc vôùi Phaùp, ngoâi nhaø ñöôïc trao laïi cho Toøa Giaùm Muïc vaø ñöôïc di chuyeån veà vò trí ñöôøng Alexandre de Rhodes hieän nay. Sau ñoù naêm 1900 Toøa Giaùm Muïc ñöôïc xaây caát taïi 180 ñöôøng

25 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Richaud (nay laø ñöôøng Nguyeãn Ñình Chieåu) thì ngoâi nhaø goã laïi ñöôïc dôøi veà ñaây laøm nhaø thôø cuûa Toøa Giaùm Muïc. Ngoâi nhaø 3 gian 2 chaùi, lôïp ngoùi aâm döông, söôøn, coät baèng goã, khung cöûa vaø caùc khung thôø ñeàu ñöôïc chaïm troã coâng phu hình hoa, laù, chim thuù, hoa vaên. Trong caùc di vaät coøn laïi cuûa ngoâi nhaø coù moät di vaät coù giaù trò lòch söû lôùn, ñoù laø ñoâi lieãn goã coù taùm chöõ trieän khaûm xaø cöø laø taùm chöõ vua Gia Long ban taëng giaùm muïc Ñaù Ba Loäc, moät beân laø “Töù Kyø Thònh Hy”, moät beân laø “Thaàn Chi Caùch Tö”. Ngoâi nhaø ñöôïc tu söûa vaøo naêm 1980, caùch tu söûa coù tính chaát vaù víu, coát giöõ laïi nhöõng gì coù theå giöõ ñöôïc. Traûi qua hai theá kyû ngoâi nhaø khoâng giöõ ñöôïc nguyeân traïng nhöng ñaây laø moät di tích kieán truùc mang daáu aán lòch söû, toân giaùo vaø vaên hoùa ngheä thuaät. Ñaây laø moät taøi saûn coù giaù trò maø caùc baät tieàn nhaân ñaõ ñeå laïi cho chuùng ta, khoâng chæ laø truyeàn thoáng- baûn saéc daân toäc maø coøn laø boä maët quaù khöù mang tính vaên hoùa kieán truùc, moät khía caïnh vaên minh taïi moät vuøng ñaát môùt moïc leân töø ñaàm laày, keânh raïch. 

Ngoâi chuøa coå nhaát: Ngoâi chuøa coù caûnh trí ñeïp nhöng naèm ôû ñòa ñieåm khoâng tieän ñi laïi neân ñöôïc ít ngöôøi bieát ñeán laø chuøa Hueâ Nghieâm, toïa laïc ôû 20/8 Ñaëng Vaên Bi, Thuû Ñöùc. Chuøa ñöôïc thaønh laäp naêm 1721 do Toå Thieät Thuøy (Taùnh Töôøng) khai saùng. Teân chuøa laáy töø teân boä kinh Hoa Nghieâm. Ñaây laø chuøa coå xöa nhaát trong caùc chuøa ôû TP. HCM neân coøn goïi laø Hueâ Nghieâm Coå Töï. Nhöõng ngaøy ñaàu laø moät ngoâi chuøa nhoû ñöôïc xaây caát treân vuøng ñaát thaáp caùch ñòa theá chuøa hieän nay khoaûng 100m. Sau ñoù, Phaät töû Nguyeãn Thò Hieân phaùp danh Lieãu Ñaïo hieán ñaát ñeå xaây laïi ngoâi chuøa roäng raõi khang trang nhö hieän nay. Qua nhieàu laàn truøng tu vaøo caùc naêm 1960, 1969, 1990 maët tieàn chuøa ngaøy nay mang daùng veû kieán truùc cuûa chuøa hieän ñaïi nhöng caùc gian phía trong vaãn giöõ nguyeân kieán truùc coå truyeàn, maùi gian maët tieàn ñöôïc caáu truùc goàm 3 lôùp, nhoû daàn veà phía treân. Caùc ñöôøng gôø maùi chaïy daøi xuoáng cuoái ñaàu ñaêng ñeàu trang trí baèng hoa vaên hình caùnh sen ñoái xöùng, giöõa laø hình baùnh xe luaân phaùp, ñaët treân hoa sen. Maùi lôïp ngoùi oáng maøu ñoû, ñöôøng vieàn maùi ngoùi maøu xanh. Vöôøn chuøa coù nhieàu caây xanh boùng maùt, coù 9 ngoâi thaùp coå vôùi nhieàu kieåu daùng khaùc nhau nhö nhöõng caùnh sen vöôn leân. Nhöõng haøng coät goã trong chuøa ñöôïc khaéc noåi caùc caâu ñoái baèng chöõ Haùn maøu ñen keát hôïp vôùi vieäc chaïm khaéc moâ típ “long aån vaân” duøng trang trí. Chuøa Hueâ Nghieâm laø moät di tích Phaät giaùo quan troïng, laø nôi döøng chaân, soáng ñaïo vaø haønh ñaïo cuûa nhieàu vò danh taêng uyeân thaâm Phaät phaùp, coù ñaïo haïnh vaø coù ñaïo ñöùc. Chuøa cuõng laø baèng chöùng veà trình ñoä kieán truùc vaø phong tuïc taäp quaùn cuûa ngöôøi Vieät treân vuøng ñaát môùi khai phaù, môû ra neàn vaên minh treân vuøng ñaát hoang sô.



Ñöôøng saét ñaàu tieân ôû thaønh phoá: Tuyeán ñöôøng saét ñaàu tieân ôû nöôùc ta laø ñoaïn ñöøông saét Saøi Goøn–Myõ Tho daøi 71km, xaây döïng naêm 1881. Ga chính tröôùc chôï Beán Thaønh, vaên phoøng ñöôøng saét laø toøa nhaø 2 taàng chieám caû khu ñaát bao boïc bôûi 3 ñöôøng Haøm Nghi–Huyønh Thuùc Khaùng–Nam Kyø Khôûi Nghóa, nay laø Xí nghieäp Lieân hôïp ñöôùng saét khu vöïc 3. Xe löûa chaïy baèng maùy hôi nöôùc phaûi duøng than cuûi ñoát noài suùp-de neân xe chaïy khaù chaäm. Vì khoâng caïnh tranh noåi vôùi xe ñoø trong vieäc chuyeân chôû haøng hoùa vaø haønh khaùch, ñöôøng xe löûa Saøi Goøn–Myõ Tho ngöng hoaït ñoäng töø laâu. Sau naêm 1975, Ga xe löûa Saøi Goøn ñöôïc dôøi veà Ga Hoaø Höng. Treân neàn Ga Saøi Goøn cuõ ngaøy 8/8/1998, khôûi coâng xaây döïng Trung Taâm Vaên Hoaù Thöông Maïi Saøi Goøn.



Ngöôøi Vieât ñaàu tieân vieát söû Vieät Nam baèng tieáng Phaùp: OÂng Tröông Vónh Kyù (1837- 1898). Naêm 1859, Phaùo haïm Phaùp baén vaøo cöûa bieån Ñaø Naüng vaø thaønh cuõ Gia Ñònh, trieàu ñình nhaø Nguyeãn baét buoäc chaáp nhaän môû cöûa ñaát nöôùc cho tö baûn thöïc daân Phaùp xaâm nhaäp. Trong giai ñoaïn lòch söû môùi, ngöôøi Vieät Nam töøng böôùc tieáp xuùc vôùi ngoân ngöõ vaø vaên minh môùi. Tröông Vónh Kyù laø moät trong nhöõng ngöôøi sôùm tieáp xuùc vaø haáp thuï ngoân ngöõ vaên hoaù phöông Taây ñaõ trôû thaønh hoïc giaû coù nhieàu saùng taùc nhaát baèng caû tieáng Phaùp vaø tieáng Haùn–Vieät. OÂng laø ngöôøi Vieät Nam ñaàu tieân vieát söû Vieät Nam baèng tieáng Phaùp. Cuoán “Giaùo trình lòch söû An Nam” ñaõ ñöôïc xuaát baûn goàm hai taäp daøy 462 trang. Ñaây thöïc söï laø moät coâng trình baùc hoïc bieân soaïn coâng phu döôùi aùnh saùng cuûa moät phöông phaùp luaän khoa hoïc tieán boä so vôùi ñöông thôøi.



Tôø baùo baèng chöõ Quoác Ngöõ ñaàu tieân: Tôø “Gia Ñònh Baùo” laø tôø baùo chöõ Quoác ngöõ ñaàu tieân ôû nöôùc ta ra ñôøi thaùng 4/1865. Tôø baùo ñaêng nhöõng thoâng tin nghò ñònh cuûa nhaø nöôùc vaø nhöõng tin kinh teá xaõ hoäi, lôøi baøn veà thôøi cuoäc, luaân lyù, lòch söû. Baùo ra haèng thaùng. Sau 4 naêm phaùt haønh, chính quyeàn thuoäc ñòa cho pheùp baùo phaùt haønh haøng tuaàn baèng quyeát ñònh soá 51 ngaøy 18/3/1869.

26 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”



Tôø baùo ñaàu tieân cuûa Phuï nöõ Vieät Nam: Ngaøy 1/2/1918 tôø baùo chuyeân veà Phuï nöõ ñaàu tieân ra ñôøi laø tôø “Nöõ Giôùi Chung” nhaèm naâng cao trí thöùc, khuyeán khích coâng noâng thöông, ñeà cao ngöôøi Phuï nöõ trong xaõ hoäi, chuù troïng ñeán vieäc daïy ñöùc haïnh, nöõ coâng, pheâ phaùn nhöõng raøng buoäc ñoái vôùi Phuï nöõ, ñaùnh ñoå meâ tính dò ñoan, ñoäng vieân Phuï nöõ quan taâm ñeán vieäc “Nöõ quyeàn”. Muoán coù vò trí ngang haøng vôùi nam giôùi ngoaøi vieäc teà gia noâi trôï phaûi am hieåu “tình trong theá ngoaøi”. Chuû buùt tôø baùo laø nöõ só Söông Nguyeät Aùnh, con gaùi nhaø thô yeâu nöôùc Nguyeãn Ñình Chieåu, voán coù loøng yeâu nöôùc, yeâu thöông ñoàng baøo nhö thaân phuï neân khi laøm baùo Baø coù yù muoán laøm dieãn ñaøn ñeå tænh thöùc loøng yeâu nöôùc trong daân chuùng. Tuy chæ toàn taïi ñöôïc hôn 6 thaùng nhöng “Nöõ Giôùi Chung” cuõng ñaõ gioùng leân moät hoài chuoâng nöõ quyeàn coøn vang maõi ñeán ngaøy nay.



Cuoán töø ñieån tieáng Vieät ñaàu tieân: “Ñaïi Nam Quoác Aâm Töï Vò” laø cuoán töø ñieån tieáng Vieät quoác ngöõ Latinh cuûa Huyønh Tònh Cuûa goàm hai taäp: Taäp I xuaát baûn naêm 1895, taäp II xuaát baûn 1896 taïi Saøi Goøn. Boä töø ñieån chöùa nhieàu töø ngöõ xöa, thaønh ngöõ, tuïc ngöõ, töø ngöõ veà thaûo moäc, caàm thuù cuûa Vieät Nam vaø cuûa mieàn Nam. Boä töø ñieån naøy trôû thaønh Töø ñieån Baùch khoa toaøn thö ñaàu tieân veà Nam Boä.



Ngöôøi kieán truùc sö Vieät Nam ñaàu tieân: OÂng Nguyeãn Tröôøng Toä (1828-1871) ngöôøi laøng Buøi Chu, huyeän Höng Nguyeân, tænh Ngheä An. Gia ñình oâng theo ñaïo Thieân Chuùa, oâng gioûi chöõ Nho, thoâng hieåu Nguõ Kinh Töù Thö, hoïc chöõ Quoác ngöõ vaø chöõ Phaùp vôùi caùc giaùo só. OÂng ñöôïc giaùm muïc Gauthier ñöa sang Paris naêm 1858. OÂng am hieåu chính trò, kinh teá, quaân söï, ngoaïi giao, phaùp luaät. Naêm 1861 oâng trôû veà nöôùc, taøu gheù Saøi Goøn thì nôi ñaây ñaõ ñoåi chuû, oâng buoäc phaûi laøm phieân dòch cho ngöôøi Phaùp. Trong luùc ôû Saøi Goøn, oâng ñaõ ñöùng ra xaây caát tu vieän doøng thaùnh Phao loâ (soá 4 Toân Ñöùc Thaéng). Ñaây laø coâng trình xaây döïng theo kieán truùc Chaâu AÂu do ngöôøi Vieät Nam thöïc hieän taïi Saøi Goøn. Coâng trình ñöôïc xaây döïng töø thaùng 9/1862 ñeán 18/7/1864 hoaøn thaønh goàm nhaø nguyeän vôùi ngoïn thaùp noåi baät treân cao xaây theo kieåu Goâtic, moät tu vieän, moät nhaø nuoâi treû moà coâi vaø moät thaùp chuoâng. Coâng trình xaây döïng naøy laø keát quaû nghieân cöùu kieán truùc chaâu AÂu cuûa Nguyeãn Tröôøng Toä khi oâng ôû Hoàng Koâng. Qua nhieàu laàn söûa chöõa truøng tu, ngaøy nay tu vieän thaùnh Phao Loâ vaãn giöõ ñöôïc ñöôøng neùt kieán truùc xöa, chöùng toû taøi naêng kieán truùc cuûa Nguyeãn Tröôøng Toä khoâng thua gì caùc kieán truùc sö ngöôøi Phaùp.



Ngöôøi Vieät Nam ñaàu tieân veõ baûn ñoà ñòa lyù vaø ñoà hoïa Saøi Goøn theo phöông phaùp phöông Taây: OÂng Traàn Vaên Hoïc, sinh quaùn ôû Bình Döông, gioûi Quoác ngöõ, Latinh vaø tieáng Taây Döông, ñöôïc giôùi thieäu laøm thoâng ngoân cho Nguyeãn AÙnh. OÂng phuï traùch vieäc dòch saùch kyõ thuaät phöông Taây, ñoàng thôøi kieâm vieäc cheá taïo hoûa xa, ñòa loâi vaø caùc loaïi binh khí. Naêm 1790, Nguyeãn Aùnh xaây thaønh Baùt Quaùi. Traàn Vaên Hoïc phuï traùch “phaùc hoïa ñöôøng xaù vaø phaân khu phoá phöôøng”. OÂng raát coù taøi veõ ñòa ñoà, hoïa ñoà vaø kyõ thuaät baûn ñoà nhö: tæ leä, traéc ñòa, vaø veõ gaàn nhö chính xaùc caùc thaønh trì vaø coâng trình. OÂng ñöôïc coi ngöôøi ñaàu tieân veõ baûn ñoà Saøi Goøn - Gia Ñònh theo phöông phaùp phöông Taây.

 Toøa nhaø cao taàng nhaát TP.HCM vaø Vieät Nam: Toøa nhaø 37 Toân Ñöùc Thaéng, Q.1, TP.

HCM. Goàm 34 taàng vaø moät taàng haàm.

Nghóa Trang Lieät Só Thaønh Phoá Dieän tích 3ha, laø nôi yeân nghæ cuûa caùc chieán só hy sinh trong hai cuoäc tröôøng chinh choáng Phaùp vaø choáng Myõ, vaø treân chieán tröôøng Campuchia. Ñöôïc xaây döïng vaøo naêm 1984 ñeán thaùng 4/1987 thì hoaøn thaønh. Vôùi hình aûnh ngöôøi Meï Vieät Nam cao söøng söûng oâm troïn laáy gaàn 10.000 ñöùa con thaân yeâu ñaõ ngaõ xuoáng cho Toå quoác, Ñieâu khaéc gia Nguyeãn Haûi ñaõ göûi taëng cho ngöôøi daân TP.HCM naêng ñoäng nhöng haøo huøng. 

ĐỒNG NAI

Thuoäc mieàn Ñoâng Nam Boä. Tænh coù dieän tích 5864km2, daân soá 1.98.541 (1/4/1999) ngöôøi, thuû phuû laø thaønh phoá Bieân Hoøa. Bieân Hoøa naèm beân doøng soâng Ñoàng Nai, ñaát ñai thuoäc loaïi phuø sa coå do soâng Ñoàng Nai boài ñaép. Nhieät ñoä trung bình naêm laø 27oC. Caùc huyeän: Thoáng Nhaát, Ñònh Quaùn, Taân Phuù, Vónh Cöûu, Xuaân Loäc, Long Thaønh vaø Nhôn Traïch. Töø 1/10/2003, Long Khaùnh trôû thaønh thò xaõ.

Teân goïi Ñoàng Nai xuaát phaùt do ñoïc traïi töø teân “Noâng Naïi Ñaïi Phoá”. Coù yù kieán khaùc cho raèng

27 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

xöa kia coù nhieàu ñoàng coû neân nai keùo veà ñaây sinh soáng raát nhieàu neân goïi laø Ñoàng Nai. Vì ñaát ñai maøu môõ neân Ñoàng Nai raát thích hôïp vôùi nhieàu loaïi caây löông thöïc, hoa maøu, caây coâng nghieäp ngaén ngaøy nhö mía, ñaäu naønh, thuoác laù… caây coâng nghieäp daøi ngaøy nhö caø pheâ, cao su…

Nuùi Chaâu Thôùi Nuùi Chaâu Thôùi söøng söûng nhö moät ngoïn thaùp thieân taïo giöõa moät vuøng ñaát baèng phaúng, caùch Bieân Hoøa chöa ñaày 4km, caùch TP.HCM cuõng chöa ñaày 20km. Trong moät cuoán saùch xöa, moät vò hoïc só ñaõ moâ taû nuùi Chaâu Thôùi nhö moät taám bình phong che chaén caùc luoàng gioù döõ, ñieàu hoøa khí haäu caû moät vuøng xung quanh.

Vôùi tín ngöôõng, nuùi Chaâu Thôùi nhö moät bieåu hieän khaùc thöôøng aån hieän nhieàu ñieàu linh thieâng. Vì vaäy maø nhöõng tín ñoà ñaïo Phaät khoâng quaûn doác cao ñaõ döïng leân treân nuùi coâng trình chuøa Chaâu Thôùi vaø quaàn theå caùc ñieän thôø. Chuøa Chaâu Thôùi ñöôïc taïo döïng baèng baøn tay taøi hoa vaø loøng toân kính cuûa caùc tín ñoà ngheä nhaân suoát gaàn 300 naêm qua. Ngheä thuaät taïo hình vaø trang trí thôøi coå coøn ñoïng laïi ôû nhöõng pho töôïng ñaù, nhöõng bao lam vaø nhöõng ñöôøng neùt trang trí hoa vaên trong kieán truùc chuøa caùch ñaây 300 naêm laø daáu tích quyù giaù cuûa vaên hoùa daân toäc. Tieáng chieâng chuøa ngaân nga khaép moät vuøng quanh Chaâu Thôùi ñöôïc phaùt ñi töø chieác chuoâng do caùc thôï kyø cöïu cuûa coá ñoâ Hueá ñuùc cuøng vôùi maãu cuûa chuøa Thieân Muï. Treân chieác chuoâng ñoàng cao 3m, naëng 1,5taán naøy coù nhöõng ñöôøng neùt, hoa vaên trang trí theo loái phöông Ñoâng raát tinh xaûo.

Chaâu Thôùi laø ngoïn nuùi duy nhaát trong vuøng vaø gaàn guõi vôùi ngöôøi TP.HCM. Vôùi chieàu cao 85m, Chaâu Thôùi nhö moät ngoïn haûi ñaêng treân caïn ñònh höôùng cho caû moät vuøng roäng lôùn quanh nuùi. Söï coù maët cuûa nuùi laøm cho caûnh quan vuøng naøy maát ñi caùi veû ñôn ñieäu. Vì vaäy, Chaâu Thôùi ñöôïc xem nhö kyø quan thieân nhieân cuûa vuøng Bình Döông, Bieân Hoøa, TP.HCM. Chuøa vaø nuùi hoøa quyeän vôùi nhau taïo ra moät khung caûnh coå kính neân thô. Trong thôøi hieän ñaïi, ngöôøi ta laïi caøng deã caûm nhaän vaø bò loâi cuoán bôûi söï kyø bí ñaày laõng maïn ôû nôi naøy- moät theá giôùi gaàn nhö nguyeân baûn cuûa haøng traêm naêm veà tröôùc.

Treøo leân 209 baäc, du khaùch môùi tôùi ñöôïc ñænh cuûa nuùi. ÔÛ ñaây du khaùch seõ caûm nhaän ngay söï khoan khoaùi bôûi caùi maùt meû cuûa gioù trôøi loàng loäng, cuûa söï khoaùng ñaïi nhö phoùng taàm maét traûi xa moät vuøng roäng lôùn ñeå ñöôïc muïc kích khung caûnh quanh Chaâu Thôùi: nhöõng caùnh ñoàng baùt ngaùt, nhöõng hoà nöôùc trong xanh, nhöõng keânh raïch uoán löôïn nhö nhöõng con roàng vaø caû nhöõng con ñöôøng taáp naäp ngöôøi xe qua laïi, caùc xoùm thoân, caùc khu nhaø xinh xaén nuùp döôùi nhöõng taùn caây xanh bieác… Buoåi toái du khaùch seõ ñöôïc thaáy caûnh röïc rôõ trong ñeâm cuûa muoân vaøn ngoïn ñeøn xanh, vaøng töø thaønh phoá Bieân Hoøa vaø TP.HCM.

Vôùi caûnh trí thô moäng, töôi maùt, cuøng vôùi suoái Loà OÂ, hoà Bình An gaàn ñoù laø moät quaàn theå du lòch haáp daãn thuoäc xaõ Bình An, Thuaän An, Bình Döông, Chuøa vaø nuùi Chaâu Thôùi khoâng nhöõng laø moät thaéng caûnh thieân nhieân caûnh thieân nhieân ñeïp maø coøn laø nôi löu giöõ nhöõng di vaät vaên hoùa coå ñaäm ñaø tính daân toäc cho theá heä mai sau.

Caàu Ñoàng NaI - Soâng Ñoàng Nai Daøi 543,9m, roäng 16m, troïng taûi 25 taán, ñöôïc xaây döïng cuøng thôøi vôùi caàu Saøi Goøn vaø XL Bieân Hoaø. Soâng Ñoàng Nai daøi 586km. Soâng ñöôïc baét nguoàn töø cao nguyeân Laâm Vieân chaûy qua ñòa phaän tænh Ñoàng Nai sau ñoù hôïp vôùi soâng Saøi Goøn vaø ñoå ra vònh Gaønh Raùi: Soâng Ñoàng Nai coù giaù trò veà ñôøi soáng vaø kinh teá lôùn nhö nöôùc sinh hoaït, giao thoâng, noâng nghieäp vaø ñaëc bieät laø thuûy ñieän.

Heä thoáng soâng Ñoàng Nai-Vaøm Coû laø moät heä thoáng keùp, vì hai con soâng Ñoàng Nai vaø Vaøm Coû chæ coù gaëp nhau ôû cöûa Soaøi Raïp vaø ñöôïc noái vôùi nhau baèng nhöõng con keânh nhaân taïo. Ñaây laø heä thoáng lôùn thöù 3 trong nöôùc sau heä thoáng soâng Hoàng vaø heä thoáng soâng Cöûu Long, chieàu daøi doøng chính Ñoàng Nai laø 635km vaø dieän tích toaøn löu vöïc laø 44.100km2, phaùt trieån chuû yeáu ôû Nam Taây Nguyeân vaø Ñoâng Nam Boä, moät phaàn ôû Taây Nam Boä, ngoaøi ra coøn coù moät phaàn naèm treân ñaát Campuchia, ôû thöôïng löu caùc soâng Vaøm Coû Ñoâng vaø Saøi Goøn, roäng khoaûng 6700km2, chieám khoaûng 15% dieän tích toaøn löu vöïc. Toaøn boä heä thoáng coù tôùi 265 phuï löu, phaùt trieån ñeán caáp 4, trong ñoù caùc soâng quan troïng nhö: Ña Dung vôùi chieàu daøi doøng soâng 91km vaø dieän tích löu vöïc laø 1250km2, soâng Ñaéc Nung vôùi chieàu daøi 79km vaø dieän tích löu vöïc laø 1140km2, soâng La Ngaø vôùi chieàu daøi 272km vaø dieän tích löu vöïc laø 4170km2, Soâng Beù vôùi chieàu daøi 314km vôùi dieän tích löu vöïc 7170km2, soâng Saøi Goøn vôùi chieàu

28 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” daøi 256km vaø dieän tích löu vöïc 5560km2 vaø soâng Vaøm Coû vôùi chieàu daøi 218km vôùi dieän tích löu vöïc 12.800km2 sau TP.HCM, soâng Ñoàng Nai ñoå ra bieån theo 3 chi löu, hai chi löu caáp moät laø Loøng Taøu vaø Soaøi Raïp vaø moät chi löu caáp hai laø Ñoàng Thanh. Soaøi Raïp laø cöûa soâng roäng tôùi 11km, song loøng soâng nhieàu coàn baõi khoù ñi laïi, chæ coù cöûa Loøng Taøu môøi thöïc laø daïng cöûa vònh (etchuye) saâu tôùi 18m, cho neân taøu beø lôùn deã daøng ra vaøo caûng TP.HCM.

Heä thoáng Ñoàng Nai–Vaøm Coû coù toång löôïng nöôùc vaøo khoaûng 32,8 tyû m3/naêm, töông öùng vôùi lôùp doøng chaûy 814mm/naêm trong toång löôïng naøy, phaàn nöôùc ñöôïc cung caáp töø Campuchia vaøo qua caùc soâng Vaøm Coû vaø Saøi Goøn laø 2,4 tyû m3/naêm, töùc laø khoaûng 7,4% module doøng chaûy toaøn löu vöïc laø 26,1 l/s/km2. Tuy nhieân söï phaân phoái laø khoâng ñoàng ñeàu trong löu vöïc. Treân neàn chính Ñoàng Nai, module doøng chaûy taïi Trò An laø 39,9 l/s/km2, treân soâng Ñaéc Nung taïi Ñaéc Noâng laø 34,1 l/s/km2, treân soâng La Ngaø taïi Taø Pao laø 37,9 l/s/km2, treân Soâng Beù taïi Phöôùc Hoøa laø 37,2 l/s/km2, soâng Saøi Goøn taïi Loäc Ninh laø 24,2 l/s/km2, coøn treân soâng Vaøm Coû taïi Caàn Ñang laø 17,3 l/s/km2. Löôïng phuø sa cuõng khoâng nhieàu, toång löôïng phuø sa vaøo khoaûng 3,36 trieäu taán/naêm vôùi ñoä ñuïc bình quaân khoaûng 200g/m3 vaø heä soá xaâm thöïc khoaûng 227 taán/naêm/km2.

Thuûy cheá soâng Ñoàng Nai cuõng ñôn giaûn, vì chæ coù moät muøa luõ vaø moät muøa caïn keá tieáp nhau. Taïi Trò An, muøa luõ keùo daøi 5 thaùng (thaùng 7 – 11), löôïng nöôùc chieám tôùi 82,8% toång löôïng naêm, thaùng coù löôïng nöùôc lôùn nhaát laø thaùng 8, chieám 21%. Muøa caïn daøi 7 thaùng (12–6) vôùi löôïng nöôùc laø 17,2% toång löôïng naêm, vaø thaùng kieät nhaát laø thaùng 3, coù löôïng nöôùc baèng 0,8% toång löôïng. Luõ soâng Ñoàng Nai khoâng ñoät ngoät, do maïng löùôi soâng coù daïng loâng chim, ñoä doác löu vöïc khoâng lôùn, lôùp voû phaân hoùa daøy vaø ñoä che phuû röøng coøn cao. Do cöûa soâng coù daïng vònh neân thuûy trieàu taùc ñoäng maïnh, nhaát laø treân caùc soâng Vaøm Coû vaø soâng Saøi Goøn, qua Bieân Hoøa 30 km vaãn coøn thaáy taùc ñoäng cuûa thuûy trieàu.

Cuø Lao Phoá Töø treân caàu, ôû ngaõ 3 soâng veà phía thöôïng löu laø Cuø Lao Phoá. Ngöôïc doøng lòch söû, naêm 1679, khi trieàu Minh ôû Trung Hoa bò nhaø Thanh laät ñoå coù khoaûng 30.000 binh só vaø gia ñình trong nhoùm baøi Thanh phuïc Minh ñaõ ñeán vaø xin Chuùa Nguyeãn cho laøm daân Vieät. Trong ñoù coù moät nhoùm do Traàn Thöôïng Xuyeân laøm thuû lónh ñaõ ñeán cö truù taïi ñaây vaø laäp neân moät caûng coù hoaït ñoäng thöông maïi saàm uaát ñöôïc goïi laø Noâng Naïi ñaïi phoá. Naêm 1698, thöøa leänh cuûa Chuùa Nguyeãn, Chöôûng cô Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ vaøo Nam kinh lyù, oâng thaáy vuøng ñaát naøy truø phuù vaø yeân bình neân ñaõ döøng chaân taïi ñaây. OÂng ñaõ chia ñaët caùc ñôn vò haønh chaùnh vaø chình quyeàn taïi Nam Boä, hai huyeän ñaàu tieân laø Phöôùc Long (thuoäc Dinh Traán Bieân – Bieân Hoaø) vaø Taân Bình (Dinh Phieân Traán – Saøi Goøn). Soâng Ñoàng Nai laø ranh giôùi töï nhieân giöõa TP.HCM vaø tænh Ñoàng Nai. Noâng Naïi ñaïi phoá töùc laø Chôï Lôùn cuûa xöù Ñoàng Nai, Ñoàng Nai aâm theo tieáng Quaûng Ñoâng, vieát chöõ Noâng Naïi.

Veà chôï vaø caûng Cuø Lao Phoá, tö lieäu ít thaáy, cô baûn vaãn laø Gia Ñònh Thaønh Thoâng Chí cuûa Trònh Hoaøi Ñöùc, oâng Trònh Hoaøi Ñöùc tieác thay, chaøo ñôøi vaøo khoaûng 1765, khi ñöôïc 10 tuoåi “gaëp buoåi nhieãu nhöông, meï dôøi ñeán Phieân Traán vaø cho Trònh Hoaøi Ñöùc hoïc vôùi Voõ Tröôøng Toaûn” (Ñaïi Nam lieät truyeän).

Toå tieân cuûa Trònh Hoaøi Ñöùc laø tænh Phöôùc Kieán (Trung Hoa), theo Ñaïi Nam Lieät Truyeän, thì sang Traán Bieân “Luùc nhaø Thanh chieám Trung Hoa” cha laøm quan thôøi Voõ Vöông Nguyeãn Phuùc Khoaùt, luùc Cuø Lao Phoá coøn höng thònh nhöng oâng noäi Trònh Hoaøi Ñöùc laø moät trong nhöõng ngöôøi saùng laäp mieáu Quang Ñeá(chuøa Oâng), coù teân ghi trong danh saùch nhöõng ngöôøi ñöùng ra laäp chuøa, naêm 1684, töùc laø sau khi Traàn Thaéng taøi ñeán Bieân Hoøa. Tuy khoâng noùi roõ, oâng noäi cuûa Trònh Hoaøi Ñöùc coù theå ñi theo Traàn Thaéng Taøi, hoaëc tröôùc, hoaëc sau vaøi naêm. Vaø cha cuûa hoï Trònh cuõng goùp coâng vaøo höông khoùi cuûa chuøa Quang Ñeá noùi treân naêm 1743.

Nhö vaäy, ta thaáy nhöõng gì Trònh Hoaøi Ñöùc ghi cheùp veà Cuø Lao Phoá laø tö lieäu ñaùng tin caäy nhaát, ngoaøi ra toâi chöa gaëp tö lieäu naøo töông ñoái cuï theå hôn. Hoï Trònh ghi laïi: “Noâng Naïi Ñaïi Phoá, luùc ñaàu khai thaùc do Traàn Thöôïng Xuyeân, töùc Traàn Thaéng Taøi chieâu taáp ngöôøi buoân nöôùc Taøu ñeán kieán thieát phoá xaù maùi ngoùi töôøng voâi, laàu cao, quaùn roäng, doïc theo bôø soâng lieân laïc daøi 5 daëm, chia vaø vaïch laøm 3 ñöôøng phoá, ñöôøng phoá lôùn loùt ñaù traéng, ñöôøng phoá ngang loùt ñaù ong, ñöôøng phoá nhoû loùt gaïch

29 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

xanh, ñöôøng roäng baèng phaúng, keû buoân tuï taäp, ghe thuyeàn lôùn ôû bieån vaø ôû soâng ñeán ñaäu, coù nhöõng xaø lan ( ngöoøi dòch laïi hieåu laø kieåu beø chôû haøng hoùa), aáy laø moät choã ñaïi ñoâ hoä, nhöõng nhaø buoân baùn to duy ôû ñaây laø nhieàu hôn” (Ñoaïn trích daãn treân ñaây laø ôû muïc “Thaønh tri chí”).

Trong Gia Ñònh thaønh thoâng chí, ôû muïc “Sôn duyeân chí”, laïi ghi veà gaønh ñaù treân soâng, nay coøn thaáy: “Phía baéc gaønh ñaù coù vöïc saâu laøm choã cho taøu bieån caùc nöôùc ñeán ñaäu. Xöa nay, thuyeàn buoân ñeán ñaây haï neo xong thì leân bôø thueâ phoá ôû, roài ñeán nhaø chuû mua haøng, taïi ñaáy keâ khai nhöõng haøng hoùa trong thuyeàn vaø khuaân caát leân, thöông löôïng giaù caû. Chuû mua ñònh giaù mua bao taát caû haøng hoùa toát xaáu, khoâng boû soùt laïi thöù gì. Ñeán ngaøy tröông buoàm trôû veà goïi laø hoài Ñöôøng (trôû veà Trung Hoa)” Ñoïc raûi raùc nhöõng tö lieäu trong Gia Ñònh thaønh thoâng chí, ta coù theå taïm ñuùc keát: -Cuø Lao Phoá trôû thaønh moät caûng quan troïng ñaàu tieân cuûa Nam Boä, ñoùn nhaän thöông thuyeàn nöôùc ngoaøi, höng thònh suoát khoaûng 90 naêm töø khi Traàn Thaéng Taøi ñeán vôùi quaân ñoäi, suy thoaùi töø khoaûng 1775, töùc laø khoaûng sau 90 naêm, ñeå nhöôøng cho Saøi Goøn(soâng Taân Bình). Trònh Hoaøi Ñöùc moâ taû vò trí khaù cuï theå, daøi 5 daëm, ñaïi khaùi töø mieáu Quan Coâng nay haõy coøn aên veà phía Baéc. Saûn phaåm ñöa vaøo caûng laø moùn gì, hoï Trònh khoâng noùi roõ, cuõng nhö soá löôïng taøu thuyeàn. Nhöng ta ñoaùn laø haøng tieâu duøng.

-Tröôùc khi Traàn Thaéng Taøi ñöôïc Chuùa Nguyeãn ñöa ñeán Cuø Lao Phoá, ñaõ coù ngöôøi Vieät töø mieàn Trung ñeán ôû nuùi Dinh (Moâ Xoaøi) vuøng Baø Ròa töø naêm 1658 vaø vuøng Long Thaønh. Nhôø vaäy khi Traàn Thaéng Taøi ñeán Cuø Lao Phoá ñaõ coù daân Vieät, dó nhieân ngöôøi daân toäc cuõng tôùi lui trao ñoåi haøng hoùa. Traàn Thaéng Taøi ñeán vôùi quaân só vaø gia quyeán, nhöng quaân só naøy vaãn tieáp tuïc caàm vuõ khí theo ñöoåi binh nghieäp. Soá thöông gia laïi ñeán sau vôùi voán lieáng ñeå laäp chôï. Kieåu mua baùn ôû Cuø Lao Phoá laø daïng xuaát nhaäp khaåu vôùi kho haøng döï tröõ haøng hoùa nhaäp vaøo vaø döï tröõ haøng hoùa thaâu mua vôùi nhieàu chaân reát. Neân goïi ñoù laø nhöõng “Tö saûn maïi baûn” chaêng? Toaøn laø dòch vuï, phi saûn xuaát. Möùc höng thònh cuûa Cuø Lao Phoá phaûi chaêng ñaït ñænh cao vaøo naêm 1767, töùc laø 70 naêm sau khi caûng naøy phaùt trieån. Baèng côù laø naêm 1747, coù boïn thöông khaùch ngöôøi Phöôùc Kieán vôùi laõnh tuï laø Lyù Vaên Quang töï xöng laø Giaûn Phoá ñaïi vöông cuøng vôùi 300 quaân möu toan ñaûo chính, chieám laáy Dinh Traán Bieân, töùc laø toan naém quyeàn ôû khu vöïc Bieân Hoøa roäng lôùn. Töø Cuø lao, chuùng vöôït qua chieác caàu vaùn baét qua raïch Caùt, roát cuoäc aâm möu thaát baïi. Giaûn Phoá töùc laø Giaûn Phoá traïi (aâm laïi maáy tieáng Campuchia, vì vieát chöõ Ñoâng vaø chöõ Giaûn hôi gioáng nhau, neân laém nôi ñoïc laø Ñoâng Phoá hoùa ra voâ nghóa).

-Laâm saûn, ngaø voi, söøng teâ giaùc, loäc nhung khoâng theå taùi sinh nhanh choùng, vì vaäy maø caïn kieät. Cuø Lao Phoá suy thoaùi vì thieáu haøng hoùa ñöa ra ngoaøi (cuõng laø tröôøng hôïp caûng Haø Tieân thôøi Maïc Cöûu). Baáy giôø nhaèm luùc Taây Sôn khôûi binh, thöông gia thaáy khoâng coù lyù do ñeå baùm Cuø Lao Phoá, hoï thaáy neân dôøi xuoáng Saøi Goøn-Chôï Lôùn ñeå ñoùn nhaän nguoàn luùa gaïo doài daøo cuûa Ñoàng baèng Soâng Cöûu Long baét ñaàu dö ñeå xuaát caûng, dòch vuï luùa gaïo xem ra beàn vöõng hôn. Quaân Taây Sôn saün cô hoäi ñoù ñoát phaù chôï phoá cuûa Cuø lao.

Ñaïi Nam nhaát thoáng chí ghi roõ quaân Taây Sôn ñeán “dôõ laáy heát nhaø cöûa, gaïch ñaù, cuûa caûi chôû veà

Quy Nhôn, töø thôøi Gia Long trung höng tuy ngöôøi ta coù trôû veà, nhöng traêm phaàn chöa ñöôïc moät”.

Chi tieát “Nhaø cöûa gaïch ñaù” bò cöôùp ñi raát quan troïng. Theo kyõ thuaät ñi ghe buoàm, ghe phaûi chôû naëng chaïy môùi vöõng. Chuyeán qua Cuø Lao Phoá, ghe chôû theâm ñaù vaø goã myõ thuaät, khaù naëng roài raùp laïi ñaõ chaïm troå ñeå xaây caát chuøa mieáu, nhaø cöûa cho nhanh.

Ngöôøi Phaùp ñeán khi Cuø Lao Phoá ñaõ trôû thaønh xoùm laøng bình thöôøng, khoâng coøn daáu aán gì veà thôùi oanh lieät ñaõ qua. Nay choïn cuø lao laø ñòa baøn cuûa xaõ Hieäp Hoøa, trong thaønh phoá Bieân Hoøa. Con soá ñình chuøa khaù nhieàu, cuûa laøng xöa nay ñaõ trôû thaønh aáp, chöùng toû thôøi nhaø Nguyeãn ôû ñaây coù hôn 10 laøng xaõ vôùi ñình laøng. Ngöôøi xöa coøn ñaâu? Ñoïc löôïc söû Cuø Lao Phoá do nhaø xuaát baûn Ñoàng Nai aán haønh 1994, thaáy ghi caùc doøng hoï Nguyeãn, Leâ, Tröông, Huyønh laø nhöõng doøng hoï lôùn ñeán sinh cô laäp nghieäp töø laâu ñôøi, chieám tyû leä cao trong xaõ, coøn ngoâi maû ngoùi raát xöa maø hoï Nguyeãn nhaän laø cuûa doøng hoï mình. Vaø theo luaän vaên cuûa Toân Thò Ñieäp veà Cuø Lao Phoá thì caùc doøng hoï treân xuaát hieän gaàn 300 naêm nhöng chæ chieám moät tyû leä nhoû. Laïi coøn oâng Bì Vaên Laâu cho bieát hoï Bì goác Taøu, laïi coøn hoï Toáng Ñình goác Taøu.

Nguyeãn Höõu Caûnh ñeán Cuø Lao Phoá ngay luùc cuø lao vôùi caûng ñang höng thònh, nhöng baáy giôø

30 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

caên cöù vaø cô caáu quaân söï cuûa ta ñaët ôû Saøi Goøn raát quan troïng vôùi ñoàn dinh oâng. Nguyeãn Höõu Caûnh vaøo Cuø Lao Phoá vôùi thuûy quaân, tuy khoâng ghi roõ nhöng ta chaéc laø vaøo Cuø Lao Phoá theo cöûa Caàn Giôø, ngöôïc leân Bieân Hoøa. Vaø cuoäc haønh quaân phía soâng Cöûu Long cuûa oâng theo ñöôøng thuûy, khi oâng maát ôû Raïch Gaàm, quan taøi ñöôïc ñöa veà Cuø Lao Phoá, khoâng quaøn ôû Saøi Goøn, töø Cuø Lao Phoá veà mieàn Trung, choân ôû queâ laø Quaûng Bình cuõng theo ñöôøng thuûy.

Cô ngôi maø nay hieåu laàm laø phaàn moä cuûa oâng chæ laø nôi quaøn quan taøi chöù khoâng phaûi laø phaàn moä, ñoàng baøo ñòa phöông vì toân kính oâng neân ñaép moä töôïng tröng ñeå ghi nhôù. Neáu laø moä thì phaûi to hôn vaø ñaëc bieät phaûi coù thaønh bao boïc phaàn ñaát roäng, theo tieâu chuaån cuûa quan to. Vò trí maø mieáu Bình Kính thôø Nguyeãn Höõu Caûnh thôøi xöa ñaõ thay ñoåi, laâu ngaøy muïc naùt, nöôùc xoaùy lôû vaøo bôø, neân ñôøi Töï Ñöùc naêm 1851 phaûi dôøi vaøo phía trong vaøi möôi meùt, ngay bôø cuõ (Ñaïi Nam nhaát thoáng chí ghi dôøi ôû phía sau 10 tröôïng).

Nay coù leõ neân boá trí khu Cuø Lao Phoá thaønh moät ñieåm du lòch lyù töôûng. Ñeàn thôø Quan Coâng coøn ñoù, ñình Bình Kính coøn ñaây, soâng Ñoàng Nai roäng, gioù maùt. Phía meù soâng tröôùc ñình, coù leõ neân troàng caây baèng laêng, caây baûn ñòa, troå boâng ñeïp. Thôøi xöa, Traàn Thaéng Taøi ñoùng quaân beân phía chôï Bieân Hoøa, söû ghi xöù Baøn Laân, sau ñoåi thaønh Taân Laân. Coù theå hieåu Baøn Laân laø tieáng Baèng laêng noùi traïi ra.

Caûng Cuø Lao Phoá thaønh hình treã hôn phoá coå Hoäi An vaø suy thoaùi sôùm hôn phoá coå Hoäi An. Nguyeãn Höõu Caûnh Trong soá caùc ñaáng danh thaàn vaø löông töôùng cuûa xöù Ñaøng Trong, Nguyeãn Höõu Caûnh laø ngöôøi coù duyeân nôï vôùi naêm Daàn hôn caû. OÂng chaøo ñôøi naêm Canh Daàn (1650) taïi vuøng ñaát nay thuoäc xaõ Chöông Tín, Phöôùc Loäc, tænh Quaûng Bình, nhöng toå tieân oâng laïi laø ngöôøi laøng Gia Mieâu, huyeän Toáng Sôn (nay thuoäc tænh Thanh Hoùa).

Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ truy tìm vaø döïng laïi ñöôïc moät sô ñoà phaû heä goàm raát nhieàu ñôøi cuûa doøng hoï Nguyeãn Höõu Caûnh. Vieãn toå xa nhaát cuûa oâng hieän ñaõ bieát ñeán laø Ñònh Quoác Coâng Nguyeãn Baëc (?-980) moät trong nhöõng töôùng quaân xuaát saéc, cuõng laø baïn vaø laø beà toâi thaân tín cuûa Ñinh Tieân Hoaøng. Haäu Dueä cuûa Nguyeãn Baëc haàu nhö thôøi naøo cuõng coù ngöôøi laäp neân söï nghieäp lôùn, trong ñoù coù nhaân vaät lòch söû vó ñaïi laø Nguyeãn Traõi (1380-1442).

Naêm 1442, vuï aùn oan nghieät Leä Chi Vieân ngôõ nhö ñaõ ñaåy Nguyeãn Traõi vaøo choã hoaøn toaøn bò tuyeät töï. Nhöng may maén thay, nhôø khoân kheùo mai danh aån tích, moät ngöôøi vôï thöù cuûa Nguyeãn Traõi vaãn baûo toàn ñöôïc gioït maùu cuûa oâng. Vaø töø gioït maùu quí giaù coøn soùt laïi cuûa nhaân vaät löøng danh taøi ñöùc naøy, moät loaït nhöõng ngöôøi con kieät xuaát ñöôïc sinh soâi. Hoï Nguyeãn, doøng hoï taïo laäp ra xöù Ñaøng Trong vaø toå tieân cuûa Nguyeãn Höûu Caûnh laø hai chi xa cuûa Nguyeãn Traõi.

Naêm 1588, Nguyeãn Hoaøng vaøo laøm Traán thuû xöù Thuaän Hoùa (vuøng töø phía Nam tænh Haø Tónh keùo daøi ñeán heát tænh Thöøa Thieân Hueá ngaøy nay). Ñeå coù theå bí maät xaây döïng moät cô ñoà rieâng, khi ñi, Nguyeãn Hoaøng ñaõ tuyeån choïn vaø ñem theo raát nhieàu ngöôøi thaân tín, trong soá ñoù coù Tham töôùng Chöôûng cô Nguyeãn Trieàu Vaên.

Ñeán Thuaän Hoùa moät thôøi gian, Nguyeãn Trieàu Vaên ñònh cö ôû Quaûng Bình, con trai cuûa oâng cuõng laø danh töôùng cuûa xöù Ñaøng Trong- Chieâu Vuõ Haàu Nguyeãn Höõu Daät ñaõ chaøo ñôøi. Nguyeãn Höõu Daät laø baäc vaên voõ song toaøn. Môùi 16 tuoåi oâng ñaõ khieán cho chuùa Nguyeãn Phuùc Nguyeân phaûi neå phuïc. OÂng töøng laø vaên thaàn cao caáp, cuõng laø taùc giaû cuûa Hoa Vaên Caùo Thò. OÂng töøng laø moät trong soá nhöõng voõ quan cao caáp nhaát cuûa xöù Ñaøng Trong thôøi caùc chuùa Nguyeãn Phuùc Nguyeân (1613-1635), Nguyeãn Phuùc Lan (1635-1648) vaø Nguyeãn Phuùc Taàn (1648-1687). OÂng cuõng nhieàu laàn toû roõ laø ngöôøi coù bieät taøi xem thieân vaên, khieán cho bao voõ töôùng ñöông thôøi phaûi goïi pheùp lôïi duïng thieân thôøi cuûa oâng laø thaàn hieäu.

Nguyeãn Höõu Daät coù hai ngöôøi con noåi tieáng vôùi ñôøi, ñoù laø Haøo Löông Haàu Nguyeãn Höõu Haøo (?- 1713) vaø Leã Thaønh Haàu Nguyeãn Höõu Caûnh (1650-1700). Moät nhaø ba cha con cuøng ñöôïc phong tôùi töôùc haàu, khi laøm quan vaên laø vaên thaàn troïng yeáu, khi laøm quan voõ laø voõ quan cao caáp, ñôøi chaúng maáy ai saùnh ñöôïc. Haøo Löông Haàu Nguyeãn Höõu Haøo laø taùc giaû cuûa Song Tinh Baát Daï Truyeän, moät trong nhöõng taùc phaåm vaên hoïc quan troïng xöù Ñaøng Trong theá kyû thöù 17. OÂng cuõng ñoàng thôøi laø töôùng

31 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

quaân ñaàu tieân ñaõ theå nghieäm vieäc duøng quaân ñoäi ñi khaån hoang. Veà sau caùc chuùa Nguyeãn ñaõ coi ñaây laø moät trong nhöõng phöông thöùc khai khaån ñaát ñai coù vò trí quan troïng ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long.

Töông töï nhö cha laø Nguyeãn Höõu Daät vaø anh laø Nguyeãn Höõu Haøo, taøi naêng Nguyeãn Höõu Caûnh nôû roä töø raát sôùm vaø traûi roäng treân nhieàu lónh vöïc khaùc nhau. Khi môùi ôû tuoåi möôøi taùm ñoâi möôi, Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ töøng theo cha ñi ñaùnh giaëc, laäp ñöôïc nhieàu coâng lao vaø do ñoù ñaõ ñöôïc chuùa Nguyeãn Phuùc Taàn phong daàn tôùi chöùc Cai Cô laø moät trong nhöõng chöùc voõ quan thuoäc baäc cao cuûa xöù Ñaøng Trong luùc baáy giôø. Naêm 1681, cha laø töôùng quaân Chieâu Vuõ Haàu Nguyeãn Höõu Daät qua ñôøi, hai anh em Nguyeãn Höõu Haøo vaø Nguyeãn Höõu Caûnh ñeàu laø nhöõng ngöôøi coù khaû naêng noái nghieäp xuaát saéc. Nhöng neáu nhö danh töôùng Nguyeãn Höõu Haøo cuõng coù luùc toû ra sô suaát, thaäm chí ñaõ coù laàn khieán cho chuùa Nguyeãn Phuùc Traên (1687-1691) phaûi noåi giaän, thì ngöïôc laïi, Nguyeãn Höõu Caûnh laø ngöôøi luoân luoân xöû vieäc moät caùch caån troïng, treân thì an loøng chuùa, döôùi thì ñeïp yù daân, hoaïn loä chaéc chaén vaø theânh thang kyø laï.

Noùi tôùi Nguyeãn Höõu Caûnh laø noùi tôùi haøng loaït nhöõng söï kieän lôùn, vöøa coù yù nghóa voâ cuøng ñaëc bieät ñoái vôùi xöù Ñaøng Trong, vöøa coù giaù trò quan troïng ñôùi vôùi lòch söû nöôùc nhaø. Tuy nhieân noåi baät nhaát vaãn laø söï kieän naêm 1693 vaø söï kieän naêm 1698.

Theo ghi cheùp cuûa Ñaïi Nam Lieät Truyeän thì töø naêm Nhaâm Thaân (1692), tình hình bieân giôùi Vieät - Chieâm trôû neân raát caêng thaúng, Vua Chieâm laø Baø-Tranh ñaõ taùo baïo cho quaân ñaùnh ra taän ñaát Dieân Ninh (vuøng töông öùng vôùi Phuù Yeân ngaøy nay). Chuùa Nguyeãn luùc baáy giôø laø Nguyeãn Phuùc Chu (1591-1725) lieàn sai Nguyeãn Höõu Caûnh caàm quaân ñi ñaùnh deïp. Töôùng giöõ chöùc vuï tham möu cho ñaïo quaân naøy cuûa Nguyeãn Höõu Caûnh laø Nguyeãn Ñình Quang. Ñaàu naêm 1693, Nguyeãn Höõu Caûnh cho quaân oà aït taán coâng, Baø-Tranh choáng ñôõ khoâng noåi neân bò thua vaø bò baét. Toaøn boä löïc löôïng töôùng só Chieâm Thaønh ñeàu haï vuõ khí ñaàu haøng. Vôùi söï kieän 1693 naøy, bieân giôùi cöïc Nam cuûa xöù Ñaøng Trong ñaõ keùo ñeán taän vuøng Bình Thuaän ngaøy nay. Caùnh cöûa phía Baéc cuûa mieàn ñaát chaâu thoå soâng Ñoàng Nai vaø soâng Cöûu Long truø phuù nhöng daân cö coøn raát thöa thôùt ñaõ ñöôïc môû toang.

Taát caû ñaát ñai maø ñaïo quaân Nguyeãn Höõu Caûnh môùi chieám ñöôïc (töông öùng vôùi caùc tænh Khaùnh Hoøa, Ñaéc Laéc, Ninh Thuaän, Laâm Ñoàng vaø Bình Thuaän ngaøy nay), chuùa Nguyeãn Phuùc Chu laäp thaønh moät traán, goïi laø traán Thuaän Thaønh vaø quan Traán thuû ñaàu tieân cuûa traán naøy cuõng chính laø Nguyeãn Höõu Caûnh. OÂng ñöôïc thaêng chöùc Chöôûng cô laø chöùc voõ quan cao caáp nhaát cuûa chuùa Nguyeãn ñöông thôøi. Taïi ñaây, Chöôûng cô Traán Thuû Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ coù coâng toå chöùc cho nhaân daân khai khaån ñaát hoang, oån ñònh cuoäc soáng vaø thieát laäp traät töï xaõ hoäi ngaøy caøng vöõng vaøng.

Söï kieän thöù hai, söï kieän naêm Maäu Daàn (1698) laø söï kieän troïng ñaïi nhaát cuûa cuoäc ñôøi töôùng quaân Nguyeãn Höõu Caûnh, söï kieän khieán cho teân tuoåi cuûa oâng soáng maõi tong taâm khaûm cuûa nhaân daân Saøi Goøn Gia Ñònh noùi rieâng vaø caû ñoàng baèng Nam boä noùi chung. Vaøo muøa xuaân naøy, Nguyeãn Höõu Caûnh ñöôïc chuùa Nguyeãn Phuùc Chu trao chöùc Thoáng Suaát, ñem quaân ñi kinh löôïc vuøng phía Nam traán Thuaän Thaønh. Vôùi chuyeán kinh löôïc naøy, Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ nhaäp vuøng ñaát töông öùng vôùi mieàn Ñoâng Nam Boä ngaøy nay vaøo xöù Ñaøng Trong. Baáy giôø: “Ñaát ñai ñöôïc môû roäng hôn ngaøn daëm, daân soá coù boán vaïn hoä” (Gia Ñònh thaønh thoâng chí, quyeån 3 - Trònh Hoaøi Ñöùc). Caùc thö tòch coå ñeàu cho hay, vôùi chuyeán kinh löôïc muøa xuaân naêm Maäu Daàn naøy, Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ laøm moät loaït caùc vieäc raát quan troïng. Moät laø chia ñaët heä thoáng haønh chính môùi. Taát caû ñaát ñai thu ñöôïc, Nguyeãn Höõu Caûnh goïi chung laø phuû Gia Ñònh. Phuû naøy quaûn lónh ñeán hai dinh, ñoù laø dinh Traán Bieân (vôùi moät huyeän thoáng thuoäc duy nhaát laø Phöôùc Long) vaø dinh Phieân Traán (cuõng vôùi moät huyeän thoáng thuoäc duy nhaát laø Taân Bình). Quan laïi caùc dinh ñeàu ñöôcï caét ñaët roõ raøng, goàm Kyù Luïc (troâng coi veà haønh chính vaø thueá khoùa), Löu Thuû (troâng coi veà quaân söï) vaø Cai Boä (troâng coi veà tö phaùp). Giuùp vieäc cho quan ñöùng ñaàu hai dinh noùi treân laø caùc Xaù Ti vaø moät soá ñôn vò vuõ trang. Ñoái vôùi ngöôøi Trung Quoác di daân sang nöôùc ta laøm aên sinh soáng, Nguyeãn Höõu Caûnh taäp hôïp hoï laïi thaønh nhöõng toå chöùc haønh chaùnh rieâng. Soá ñònh cö ôû dinh Traán Bieân thì coù xaõ Thanh Haø, soá ñònh cö ôû Phieân Traán thì coù xaõ Minh Höông. Vieäc quan troïng thöù hai maø Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ thöïc hieän ñöôïc trong naêm Maäu Daàn (1698) laø nhanh choùng chieâu moä nhaân daân ñi khaån hoang laäp aáp. Ñaïi Nam Lieät Truyeän (Tieàn bieân, Quyeån 1) cheùp roõ, Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ “chieâu moä daân phieâu taùn töø chaâu Boá Chính (nay thuoäc Quaûng Bình-NKT) trôû

32 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

vaøo Nam, cho ñöôïc ñeán ôû ñaát aáy (töùc laø ñaát Traán Bieân vaø Phieân Traán-NKT) roài chia ñaët xaõ thoân vaø phöôøng aáp khai khaån ñaát ñai, ñònh nghaïch toâ thueá ghi teân vaøo soå ñinh”. Toùm laïi, Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ nhanh choùng khaúng ñònh bieân cöông môùi moät caùch raát chaéc chaén. OÂng khoâng chæ laø moät töôùng lónh taøi ba maø coøn laø moät nhaø quaûn lí haønh chaùnh xuaát saéc.

Nhaân daân khaép mieàn ñaát môùi ñôøi ñôøi nhôù ôn oâng, kieâng kò teân oâng, cho neân, Caûnh thì noùi traïi thaønh Kieång. OÂng coøn coù teân laø Kính, cho neân, kính noùi traïi thaønh kieáng. Vaø ñeå toû roõ söï kì cöïu cuûa mình, khoâng ít ngöôøi thöôøng töï nhaän mình laø daân hai huyeän (daân ôû hai huyeän ñaàu tieân laø Phöôùc Long vaø Taân Bình do Nguyeãn Höõu Caûnh laäp ra naêm Maäu Daàn, 1698).

Naêm 1770, Nguyeãn Höõu Caûnh ñöôïc leänh caàm quaân tieán xuoáng bieân giôùi Taây Nam ngaøy nay. Nhôø uy ñöùc ñaëc bieät cuûa mình, Nguyeãn Höõu Caûnh haàu nhö khoâng phaûi ñaùnh maø vaãn nhanh choùng giaûi quyeát tình hình raát phöùc taïp. Raát tieác laø laàn aáy chaúng may oâng bò beänh naëng roài qua ñôøi. Naêm ñoù Nguyeãn Höõu Caûnh troøn 50 tuoåi.

Ngaøy nay ñeàn thôø Nguyeãn Höõu Caûnh coøn ñöôïc baûo toàn ôû khaù nhieàu ñòa phöông, trong ñoù lôùn nhaát laø ôû An Giang, Ñoàng Nai vaø Quaûng Bình. Nhöng ñoäc ñaùo nhaát, ñeàn thôø Nguyeãn Höõu Caûnh coøn ñöôïc laäp ôû Nam Vang. ÔÛ ñôøi, töôùng caàm quaân maø duøng söùc maïnh aùp cheá, haún nhieân thieân haï seõ sôï maø theo, coù ñieàu, phaøm ñaõ sôï maø theo thì khoâng beàn, thaäm chí coøn ngaám ngaàm tìm caùch phaûn khaùng ngay trong khi buoäc phaûi theo. Nhöng cuõng ôû ñôøi, töôùng caàm quaân maø duøng uy ñöùc ñeå phuû duï, thì thieân haï seõ phuïc maø theo vaø moät khi ñaõ phuïc maø theo laø theo maõi, moät loøng soáng cheát vôùi baäc mình kính phuïc vaø toân thôø. Xöù Ñaøng Trong, theá kyû 17, coù moät ngöôøi nhôø uy ñöùc maø ñöôïc daân theo, ngöôøi ñoù laø Nguyeãn Höõu Caûnh. Vaø trong nhieàu naêm duøng uy ñöùc, naêm Maäu Daàn 1698 laø naêm ñaëc bieät nhaát, naêm troïng ñaïi cuûa vò töôùng quaân löøng danh naøy.

Toång kho Long Bình Toång kho Long Bình cuõ, tröôùc ñaây laø trung taâm cung caáp vuõ khí ñaïn döôïc cho quaân ñoäi Myõ vaø chö haàu trong chieán tranh Vieät Nam. Kho Long Bình ñöôïc xaây döïng töø naêm 1964 vôùi dieän tích ban ñaàu chæ 6km2 nhöng vaøo naêm 1966 ñaõ ñöôïc xaây döïng laïi vaø maø môû roäng leân 24km2. Toøan boä toång kho Long Bình coù 6 haàm ngaàm chöùa treân 150.000 taán vuõ khí ñaïn döôïc, khu vöïc naøy ñöôïc baûo veä caån maät vôùi 6 haøng raøo theùp gai kieân coá, 72 thaùp canh vaø 3 tieåu ñoaøn tuùc tröïc baûo veä.

Sieâu Thò Cora Ñöôïc khaùnh thaønh ngaøy 18/8/1998 do taäp ñoaøn Bourbon cuûa Phaùp ñaàu tö vôùi toång soá voán laø 54 trieäu USD, dieän tích 20.000m2. Sieâu thò coù treân 20.000 maët haøng vaø 90% haøng hoaù laø saûn xuaát taïi Vieät Nam. Taäp ñoaøn Bourbon laø moät trong nhöõng taäp ñoaøn lôùn nhaát cuûa Phaùp veà löông thöïc thöïc phaåm. Caùc döï aùn Bourbon ñaõ ñaàu tö taïi Vieät Nam nhö nhaø maùy ñöôøng Bourbon Taây Ninh - Nhaø maùy thöùc aên gia suùc Bourbon… Trong qui hoaïch phaùt trieån taïi Vieät Nam, Bourbon ñaõ vaïch roõ seõ thoân tính toaøn boä heä thoáng sieâu thò Vieät Nam vôùi khaùch haøng chuû yeáu laø taàng lôùp trung löu. Do vaäy hieän nay Bourbon ñaõ coù theâm 3 ñaïi sieâu thò taïi Vieät Nam: sieâu thò Cora An Laïc 120.000m2, sieâu thò Cora-Mieàn Ñoâng 10.000m2 vaø sieâu thò Cora-Haø Noäi roäng 42.000m2

Khu Coâng Nghieäp Bieân Hoøa I - Khu Coâng Nghieäp Bieân Hoøa II Ñöôïc thaønh laäp naêm 1963 vôùi dieän tích 335ha, naèm ôû TP. Bieân Hoøa, ngay treân truïc giao thoâng Baéc Nam, caùch TP.HCM 27km, caùch Vuõng Taøu 90km. Keát caáu haï taàng töông ñoái hoaøn chænh: söû duïng ñieän löôùi quoác gia, traïm bieán aùp 40 MVA, nöôùc ñöôïc caáp 25.000m3/ngaøy, ñöôøng giao thoâng 20km noäi boä, thoâng tin lieân laïc vôùi toång ñaøi noäi boä noái maïng quoác gia vaø quoác teá… Hieän nay ñang naâng caáp coâng trình haï taàng vaø xaây döïng heä thoáng xöû lí nöôùc thaûi. Öu tieân ñaàu tö chieàu saâu, ñoåi môùi coâng ngheä vaø caùc saûn phaåm khoâng coù chaát thaûi.

Ñöôïc thaønh laäp naêm 1993 taïi TP. Bieân Hoøa, naèm ñoái dieän vôùi khu coâng nghieäp Bieân Hoøa I. Toång dieän tích 396ha trong ñoù dieän tích xaây döïng nhaø maùy laø 264ha, dieän tích caây xanh 34ha, dieän tích ñöôøng boä 78ha, vaø ñaát chuyeân duøng 24ha. Heä thoáng caáp ñieän döï kieán naâng aáp traïm 80 MVA töø nguoàn ñieän quoác gia. Nöôùc cung caáp 5000m3/ ngaøy cho toaøn khu, heä thoáng oáng daãn 20.500m. Thoâng tin lieân laïc baèng toång ñaøi ñieän töû vôùi 1024 soá maïch IDD lieân laïc tröïc tieáp quoác teá vaø quoác noäi. Coù heä thoáng xöû lí nöôùc thaûi loûng 12.000m3/ngaøy vaø khu vöïc xöû lí chaát thaûi raén, heä thoáng thoaùt nöôùc möa ra

33 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

soâng Ñoàng Nai daøi 13.920m vaø ñöôøng giao thoâng noäi khu daøi 20km. Soá dieän tích goïi voán ñaàu tö phaùt trieån laø 26ha vôùi caùc nghaønh ngheà: cô khí, ñieän töû, may maëc, da giaøy, saûn phaåm töø nhöïa, cao su, cheá bieán löông thöïc thöïc phaåm, saûn phaåm gia duïng vaø tieâu duøng khoâng coù nhieàu nöôùc thaûi ñoäc haïi.

Khu Coâng Nghieäp AMATA Naèm caùch TP.HCM 30km, naèm caïnh khu coâng nghieäp Bieân Hoøa II. Toång dieän tích 760ha ñöôïc xaây döïng qua 5 giai ñoaïn trong ñoù giai ñoaïn moät xaây döïng 100ha chöa keå dieän tích ñöôøng giao thoâng noái Quoác loä vaøo khu coâng nghieäp.

+ Heä thoáng ñieän: giai ñoaïn moät xaây döïng traïm ñieän 40 MVA. Ngoaøi ra AMATA seõ xaây döïng

moät nhaø maùy ñieän ñeå cung caáp noäi boä.

+ Heä thoáng caáp nöôùc: coâng ty caáp nöôùc Ñoàng Nai cung caáp böôùc ñaàu 5000m3/ngaøy. AMATA

seõ xaây döïng nhaø maùy caáp nöôùc rieâng 30.000m3/ngaøy, laáy nguoàn nöôùc töø soâng Ñoàng Nai.

+ Heä thoáng thoâng tin qua toång ñaøi töï ñoäng 960 ñöôøng daây baûo ñaûm lieân laïc deã daøng trong

nöôùc vaø quoác teá.

+ Giao thoâng: Khu coâng nghieäp noái lieàn Quoác loä 1 baèng ñöôøng chính roäng 52m. Ngoaøi ra heä

thoáng ñöôøng noäi khu coâng nghieäp ñaûm baûo söï vaän haønh lieân tuïc vaø an toaøn.

+ Xöû lyù chaát thaûi: xaây döïng nhaø maùy xöû lyù chaát thaûi theo tieâu chuaån qui ñònh cuûa luaät baûo veä

moâi tröôøng. Öu tieân ñaàu tö cô khí luyeän kim, hoaù chaát, myõ phaåm, deät may, ñieän töû…

Khu Thieân Chuùa Giaùo Hoá Nai Caùch Bieân Hoaø 10km, tröôùc 1954 laø röøng hoang. Vaøo 1954, Hoá Nai coù khoaûng 40.000 daân töø caùc tænh phía Baéc di cö vaøo ñaëc bieät laø tænh Haø Nam Ninh cuõ theo söï uûng hoä cuûa Giaùo Hoäi, Ngoâ Ñình Dieäm thaønh laäp caùc xaõ Hoá Nai nhö vaønh ñai baûo veä Saøi Goøn. Daân ôû ñaây coù ngheà truyeàn thoáng laø khai thaùc laâm saûn vaø moäc. Hieän nay coù khoaûng 16 xaõ, 29 nhaø thôø, 28 tröôøng hoïc, moät beänh vieän, 19 traïm y teá vaø 12 nhaø baûo sanh. Hoá Nai ñöôïc chia laøm 4 khu Hoá Nai 1-2-3-4 vôùi daân soá hieän nay treân 700.000 ngöôøi.

Thuûy Ñieän Trò An Thaùc Trò An laø baäc haï cuoái cuøng cuûa soâng Ñoàng Nai tröôùc khi chaûy vaøo ñoàng baèng. Naêm 1983 vôùi söï giuùp ñôõ cuûa Lieân Xoâ (cuõ) ñaõ khôûi coâng xaây döïng coâng trình thuûy ñieän Trò An vôùi toång kinh phí laø 150 trieäu rup vaø 51 tæ ñoàng Vieät Nam. Ña soá caùc thieát bò nhaäp töø Lieân Xoâ cuõ. Hoà Trò An roäng 232km² vôùi söùc chöùa 2,7 tæ m³, coâng suaát nhaø maùy laø 400MW, saûn löôïng ñieän 1,7 tæ KWH/naêm. Ñeán thaùng 9/1988 ñaõ vaän haønh ñöa vaøo tieâu duøng.

Ñaây laø coâng trình thuyû ñieän lôùn nhaát mieàn Nam, giaûi quyeát caáp baùch ñieän cho caùc ngaønh coâng nghieäp vaø sinh hoaït. Töø loøng hoà Trò An thu veà treân 10 ngaøn taán caù, laøm thay ñoåi caûnh quang phuïc vuï cho du lòch.

Ngaõ Ba Daàu Giaây - Caây Cao Su Caùch TP. HCM 67km, neáu reõ traùi vaøo QL 20 khoaûng 234km laø ñeán TP. Ñaø Laït ngaøn hoa. Thaúng theo QL 1A ra caùc tænh mieàn Trung vaø phía Baéc. Sôû dó coù teân laø Daàu Giaây vì tröôùc kia khu vöïc naøy coù raát nhieàu caây Daàu vaø treân nhöõng caây Daàu naøy coù daây leo chaèng chòt. Coøn coù caùch giaûi thích khaùc veà ñòa danh Daàu Giaây: Sau naêm 1954, moät soá giaùo daân theo hai giaùo phaän Buøi Chu vaø Phaùt Dieäm di cö vaøo trong khu vöïc mieàn Nam vaø ñònh cö taïi khu vöïc naøy! Vaø hoï ñem theo moät taäp tuïc thoùi quen troàng caây traàu ven khu vöïc mình sinh soáng. Khu ngaõ 3 naøy hoï troàng raát nhieàu caây Traàu Daây nhöng ngöôøi Haø Nam Ninh khoâng noùi ñöôïc chöõ Tr, hoï ñoïc Tr thaønh Gi! Nhö hoï ñoïc oâng trôøi thaønh oâng giôøi! Traàu Daây ñoïc traïi thaønh Daàu Giaây.

Caây cao su coù teân khoa hoïc laø heâveâa thuoäc loaïi thaân goã lôùn, coù theå moïc cao töø 10-40m, thuoäc hoï Thaàu Daàu, coù laù keùp, hoa ñôn tính vaø moïc thaønh chuøm. Trong moãi chuøm, hoa caùi thöôøng moïc ôû ñaàu chuøm vì theá hoa caùi ít hôn hoa ñöïc. Neáu caây coù nhieàu hoa vaø quaû laø caây toát cho saûn löôïng muû.

Do phaùt sinh ôû vuøng röøng nhieät ñôùi aåm, caây cao su heâveâa phaùt trieån thuaän lôïi trong ñieàu kieän nhieät ñoä trung bình naêm thay ñoåi töø 22-27C vaø löôïng möa haèng naêm 1500-2000mm, möa nhieàu vaø döôùi daïng möa raøo vaøo buoåi tröa, chieàu. Neáu möa keùo daøi vaø möa vaøo buoåi saùng seõ khoâng thuaän lôïi cho vieäc caïo muû cao su vì seõ deã gaây neân beänh loeùt mieäng caïo vaø caây kieät nhöïa. Caây cao su öa gioù

34 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

nheï vaø aùnh saùng vöøa phaûi, haøng naêm caây coù moät thôøi kyø ruïng laù vaøo muøa khoâ töø thaùng 1 ñeán thaùng 3. Caây cao su ñöôïc mang vaøo nöôùc ta töø naêm 1877. Töø naêm 1890 ñeán naêm 1920, ngöôøi Phaùp baét ñaàu môû roäng dieän tích troàng thöû nghieäm vaø hình thaønh nhöõng ñoàn ñieàn cao su nhoû taïi khu vöïc ngoaïi oâ Saøi Goøn, Thuû Daàu Moät, Bieân Hoaø vôùi toång dieän tích khoaûng 7000ha. Töø naêm 1921-1945, caùc ñoàân ñieàn cao su ñöôïc môû roäng vaø phaùt trieån maïnh vôùi toång dieän tích taêng leân 138.000ha.

Sau khi giaûi phoùng mieàn Baéc, caây cao su ñöôïc troàng thöû nghieäm thaønh coâng taïi noâng tröôøng Taây Hieáu (Phuû Quyø, Ngheä An) töø naêm 1958 vaø töø naêm 1961 caây cao su ñöôïc troàng ñaïi traø töø Ngheä An ñeán Vónh Linh vôùi toång dieän tích cuûa naêm cao nhaát laø 6000ha. Taïi mieàn Nam, sau hieäp ñònh Giônevô naêm 1954, ngöôøi Phaùp trôû laïi vaø taäp trung khai thaùc caây cao su phuïc vuï cho noâng nghieäp cuûa hoï. Naêm 1963, toång dieän tích cao su ñaït ñeán möùc cao nhaát laø 192.800ha, ñöa Vieät Nam thaønh nöôùc coù dieän tích cao su ñöùng haøng thöù 8 trong 18 nöôùc troàng cao su treân theá giôùi. Caùc ñoàn ñieàn cao su lôùn ôû mieàn Nam luùc ñoù naèm trong tay caùc Cty Ñoâng Döông, Ñaát Ñoû, SPTR, Bieån Ñoâng (CEXO), Taây Ninh (SHT) vaø Cao nguyeân Ñoâng Döông (CHDI) taïi ÑakLak cuûa tö baûn Phaùp. Vuøng cao su taäp trung hình thaønh ôû mieàn Ñoâng Nam Boä. Do chieán tranh, nhieàu ñoàn ñieàn cao su bò boû hoang, bò taøn phaù, bò chaát ñoäc hoaù hoïc… neân dieän tích caây cao su thu heïp daàn. Naêm 1974,dieän tích cao su chæ coøn 68.400ha vôùi saûn löôïng 21.000 taán/naêm. Ñeán naêm 1976, chæ coøn 40.000ha, phaàn lôùn laø vöôøn cao su giaø coãi.

Sau ngaøy mieàn Nam ñöôïc hoaøn toaøn giaûi phoùng vaø ñaát nöôùc thoáng nhaát, Ñaûng vaø Nhaø nöôùc sôùm coù chuû tröông taäp trung nguoàn löïc ñeå khai hoang, taêng dieän tích caây cao su. Ñaëc bieät, töø naêm 1981 ñeán naêm 1985, nhôø söï hôïp taùc thu huùt voán ñaàu tö töø Lieân Xoâ (cuõ) vaø moät soá nöôùc Ñoâng Aâu nhö CHDC Ñöùc, Ba Lan, Hungari… Dieän tích caây cao su ñaõ taêng leân 100.000ha vôùi caùc noâng tröôøng Phuù Rieàng, Ñoàng Nai, Ñoàng Phuù, Bình Long, Daàu Tieáng… Do chuû ñoäng nghieân cöùu cuøng vôùi söï hôïp taùc vôùi Vieän Nghieân cöùu caây cao su RRIM cuûa Malaysia, ngaønh cao su ñaõ öùng duïng caùc kyõ thuaät môùi, gioáng môùi cho naêng suaát cao 1,2-1,5 taán/ha treân toaøn boä dieän tích caây cao su môùi troàng

Sau hôn 20 naêm taäp trung nguoàn voán trong nöôùc vaø tranh thuû söï hôïp taùc cuûa caùc nöôùc, toång dieän tích caùc vöôøn caây cao su ñaõ leân ñeán khoaûng 300.000ha, trong ñoù caùc vöôøn caây cao su quoác doanh ñaït khoaûng 250.000ha, coøn laïi laø cao su tö nhaân, tieåu ñieàn. Naêm 1997, caû nöôùc môû roäng dieän tích caây cao su leân ñeán 300.000ha, ñaõ xaây döïng 26 nhaø maùy hieän ñaïi chuyeân cheá bieán caùc loaïi muû cao su nguyeân lieäu, ñaït tieâu chuaån xuaát khaåu, vôùi toång coâng suaát 200.000 taán/naêm. Naêm 1997, ngaønh cao su caû nöôùc ñaõ khai thaùc vaø cheá bieán khoaûng 180.000 taán muû cao su quy khoâ, ñöùng haøng thöù 5 trong caùc quoác gia saûn xuaát cao su thieân nhieân treân theá giôùi

Trieån khai chuû tröông thaønh laäp caùc toång coâng ty quoác gia coù thöïc löïc maïnh, Chính phuû ñaõ thaønh laäp Toång coâng ty cao su Vieät Nam vôùi 21 coâng ty thaønh vieân. Ngaønh cao su nöôùc ta cuõng ñaõ gia nhaäp Hieäp hoäi caùc nöôùc saûn xuaát cao su thieân nhieân theá giôùi (ARNPC). Caây cao su laø loaïi caây kinh teá quan troïng ñöùng haøng thöù ba sau gaïo vaø caø pheâ veà cung caáp nguoàn xuaát khaåu chuû löïc cuûa ngaønh noâng nghieäp nöôùc ta. Toaøn boä dieän tích cuûa vöôøn caây cao su hieän nay ñöa vaøo saûn xuaát ñeàu laø caây nhoùm moät vaø caây nhoùm hai ñang thôøi kyø sung söùc vôùi naêng suaát bình quaân treân 1 taán/ ha.

Caây cao su phaùt trieån maïnh treân vuøng Ñoâng Nam Boä vôùi toång dieän tích naêm 1997 laø 168.524ha taïi caùc tænh Bình Döông, Bình Phöôùc, Taây Ninh, Ñoàng Nai, Baø Ròa-Vuõng Taøu, Bình Thuaän. ÔÛ ÑaékLaéc, Gia Lai, Kon Tum thuoäc Taây Nguyeân vôùi toång dieän tích 27.464ha. Caây cao su cuõng ñöôïc ñöa ñeán caùc vuøng ñaát duyeân haûi mieàn Trung nhö Quaûng Trò, Haø Tónh vôùi toång dieän tích 3181ha. Ñoàng thôøi vôùi vieäc taäp trung troàng môùi, khai thaùc, Toång coâng ty Cao su Vieät Nam ñaõ ñaàu tö lôùn ñeå xaây döïng môùi caùc nhaø maùy cheá bieán muû cao su vôùi trang thieát bò hieän ñaïi, coâng suaát treân 200.000 taán/ naêm cho ra caùc saûn phaåm ñaït tieâu chuaån xuaát khaåu.

Nhaèm taïo ñieàu kieän cho ngaønh cao su tieáp tuïc phaùt trieån maïnh vôùi ñònh höôùng chieán löôïc taêng töø 300.000ha leân 700.000ha vaøo naêm 2005, Thuû töôùng Chính Phuû cho pheùp ngaønh cao su ñöôïc boå sung nguoàn voán ñaàu tö xaây döïng cô baûn töø nguoàn lôïi töùc vöôït keá hoaïch haøng naêm, pheâ duyeät thôøi haïn cho vay ñeå khai hoang troàng cao su treân ñaát môùi laø 15 naêm, nghieân cöùu ñieàu chænh möùc thueá lôïi töùc ñoái vôùi saûn phaåm cao su sô cheá töø 35% coøn 25%. Ngaønh cao su ñang ñieàu tra toång theå quyõ ñaát thích hôïp troàng caây cao su, taäp trung phaùt trieån maïnh taïi caùc tænh vuøng duyeân haûi mieàn Trung vaø khu Boán

35 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

cuõ bao goàm caùc tænh Thanh Hoùa, Ngheä An, Haø Tænh, Quaûng Bình, Quaûng Trò, Thöøa Thieân Hueá, Quaûng Nam, Ñaø Naüng, Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh, Phuù Yeân, Khaùnh Hoøa, Bình Thuaän vôùi toång dieän tích 70.000ha, taïi khu vöïc Taây Nguyeân vôùi toång dieän tích 330.000ha (nôi ñaây ñaõ trôû thaønh vuøng troïng ñieåm cao su cuûa caû nöôùc), taïi vuøng Ñoâng Nam Boä vôùi toång dieän tích 300.000ha.

Doác Meï Boàng Con Goàm moät doác lôùn vaø moät doác nhoû nhö laø moät ngöôøi meï boàng moät ngöôøi con neân môùi coù teân

goïi nhö theá.

Moät caâu chuyeän khaùc ñöôïc ngöôøi daân keå raèng xöa coù moät phuï nöõ coù mang bò cheát taïi ñaây, sau ñoù haøng ñeâm ngöôøi ta thöôøng thaáy coù moät ngöôøi meï treân tay beá con hay qua laïi treân ngoïn doác naøy. Chính vì theá maø cö daân ôû ñaây ñaët doác naøy laø doác Meï boàng con.

Ngaõ 3 Taân Phong - Moä Coå Haøng Goøn Moä Coå Haøng Goøn ñöôïc phaùt hieän bôûi moät kyõ sö caàu ñöôøng ngöôøi Phaùp laø Bouchot J. Vaøo naêm 1927 khi môû ñöôøng lieân tænh giöõa Long Khaùnh vaø Baø Ròa. Moä coå coù kieán truùc goàm hai haøng truï bao quanh moät haàm moä. Toång soá truï laø 10, laøm baèng ñaù granit hay bazan, coù chieàu cao 2,5-3m, ñaëc bieät coù hai truï laø nhöõng taám ñan baèng ganit vôùi kích thöôùc lôùn 7,2 x 1m vaø 1 x 0,35m. Phaàn haàm moä coù daïng hình hoäp, ñöôïc gheùp baèng 6 taám ñan baèng granit kích thöôùc 4,2 x 2,7m vaø cao 1,6m. Theo Sauin E., di tích naøy coù nieân ñaïi caùch nay khoaûng 3950 naêm. Töø naêm 1992, moä coå Haøng Goøn ñaõ ñöôïc truøng tu: xaây döïng ñöôøng baûo veä, laùt gaïch beân haàm moä ñeå choáng xoùi moøn vaø troàng caây kieång xung quanh. Ñaây laø ñieåm tham quan khaù haáp daãn vì laø ngoâi moä coå nhaát vaø qui moâ nhaát taïi Vieät Nam coøn ñöôïc baûo toàn ñeán ngaøy nay.

Nuùi Chöùa Chan Coøn goïi laø nuùi Soùt, cao 843m, sau nuùi Baø Ñen ôû Taây Ninh cao 986m. Treân nuùi coù chuøa Gia Laøo, vaøo nhöõng ngaøy raèm ngöôøi daân ôû caùc nôi thöôøng veà ñaây haønh höông raát ñoâng. Treân nuùi gaén lieàn vôùi moät truyeàn thuyeát sau:

Vaøo theá kyû 17 coù moät vieân quan ngöôøi Vieät teân laø Vieät Huøng trong luùc giao chieán vôùi quaân Chaêm oâng ñaõ bò baét cuøng vôùi ngöôøi vôï cuûa mình. Sau ñoù oâng bò giam loûng treân ngoïn nuùi naøy, coøn vôï vì coù nhan saéc neân bò vua Chaêm eùp laøm vôï leû maëc daàu bieát laø baø ñang mang thai. Baø sinh ra ñöôïc moät ngöôøi con gaùi vaø ñaët teân laø Mai Khanh, khi coâ gaùi lôùn leân baø ñaõ keå cho con mình nghe veà söï thaät veà ngöôøi cha. Coâ gaùi quyeát ñi tìm cha vaø cuøng cha chaïy troán cuøng vôùi moät ngöôøi haàu, nhöng hai cha con bò quaân lính truy ñöoåi raùo rieát. Trong luùc hoaûng loaïn, caû ba ñaõ gieo mình xuoáng thung luõng nuùi saâu quyeát khoâng loït vaøo tay vua Chaêm.

Hieän nay trong chuøa Gia Laøo coù 3 pho töôïng ñöôïc moïi ngöôøi goïi laø OÂng Vaøng, Coâ Baïc, OÂng Chì. Bieát ñöôïc caâu chuyeän thöông taâm ñoù ngöôøi ta ñaõ goïi ngoïn nuùi naøy laø Chöùa Chan ñeå noùi leân tình caûm chöùa chan cuûa hai cha con hoï. Töø ngaõ 3 neáu reõ 2km seõ ñeán ngaõ 3 OÂng Ñoàn, thò traán Gia Ray vaø 7km seõ leân nuùi Gia Laøo. Ñi thaúng 98km seõ ñeán Phan Thieát (ñaây laø ngoïn nuùi cuoái cuøng cuûa daõy Tröôøng Sôn taïi khu vöïc Ñoâng Nam Boä).

Khu vöïc Röøng laù Taïi ñaây tröôùc kia laø moät khu vöïc noùng boûng, goàm caùc caên cöù cuûa quaân ñoäi Saøi Goøn vaø quaân ñoäi Caùch maïng caøi theá raêng löôïc vôùi nhau. Ñieàu ñaëc bieät laø khu vöïc naøy coù raát nhieàu laù buoâng, coù leõ töø nguyeân nhaân ñoù neân môùi ñaët teân laø Khu Röøng laù. Vôùi röøng laù buoâng nôi ñaây ñaõ sinh ra moät ngheà kinh teá phuï, ñoù laø ngheà ñan noùn gioû, vaø cung caáp laù cho ngaønh tieåu thuû coâng nghieäp. Nhöõng saûn phaåm töø laù naøy laïi laø nhöõng maët haøng ñöôïc öa chuoäng ôû caùc thò tröôøng AÂu, Myõ. Noù ñem laïi moät nguoàn ngoaïi teä khoâng nhoû ñöa neàn kinh teá ñi leân. Taûn Maïn Moùn AÊn Nam Boä Moùn aên Nam Boä raát ña daïng, thay ñoåi tuøy giai ñoaïn ngaén daøi, thöû ñuùc keát laïi vaøi neùt lôùn laø

ñieàu khoâng ñôn giaûn. Qua thôøi gian, ta thöû neâu leân vaøi neùt ñònh hình.

- Aên saùng loùt loøng coøn goïi laø ñieåm taâm khoâng naèm trong ñeà muïc taát yeáu cuûa moùn aên. Neáu laø nhaø noâng hoaëc gia ñình khaù giaû, ngöôøi lao ñoäng thöôøng aên ba böõa: saùng, tröa xeá vaø toái, baèng khoâng chæ coù hai böõa thoâi, buoåi saùng thöôøng thaû noåi cho töøng ngöôøi lieäu ñònh.

36 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

-

- Hoài tröôùc 1945, nhieàu gia ñình khaù giaû coøn duy trì kieåu loùt chieáu, ngoài aên treân ñaát, coù leõ theo aûnh höôûng cuûa ngöôøi Chaêm. Kieåu aên treân boä vaùn, ngoài xeáp baèng nhö chaúng coøn thay ñoåi ôû gia ñình trung löu mieàn queâ. Ngoài treân boä vaùn thì phaûi theo tö theá xeáp baèng, quen thoùi neân khi ngoài treân gheá deã moûi chaân. Vaû laïi, boä vaùn ngaøy nay ñaét tieàn, ñi-vaêng thì coøn quaù nhoû heïp.

Tuy tieáp xuùc vôùi Taây phöông töø cuoái theá kyû 19, ngöôøi Vieät vaãn baûo löu caùch aên côm vôùi ñuõa, neáu caàn chan hoaëc huùp thì duøng muoãng rieâng hoaëc coâng coäng. Nöôùc maém thöôøng chaám chung moät cheùn cho nhieàu ngöôøi trong khi ngöôøi Hoa raát kyõ duøng muoãng coâng coäng, tha hoà thoïc ñuõa cuûa nhieàu ngöôøi trong toâ canh, nhöng chan huùp thì moãi ngöôøi moät muoãng rieâng.

- Khoâng thích duøng nóa, ngoaïi tröø duøng nóa nhoû ñeå ghim nhöõng mieáng traùi caây nhö xoaøi goït saün. Gaàn nhö khoâng duøng caây dao nhoû ñeå caét thòt. Con vaät ñaõ bò gieát, caét ra töøng mieáng, pha cheá roài bò caét thì quaû laø taøn aùc vaø thoâ thieån ñoái vôùi ngöôøi ngoài beân caïnh. Neáu caàn thì caét saün tröôùc khi ñem ra dóa nhö tröôøng hôïp thòt boø luùc laéc.

- Aûnh höôûng Taây phöông chæ thaáy trong tröôøng hôïp aên côm taám, côm bì vaøo buoåi saùng goïi noâm na côm dóa. Duøng caùi ñóa treït vaø to cuûa phöông Taây vôùi muoãng vaø nóa. Theo toâi hieåu, ñaây laø kieåu trình baøy goïn do ngöôøi Haûi Nam baøy ra töø tröôùc naêm 1945, goïi côm xaøo. Ngöôøi Haûi Nam hoài theá kyû 19 vì ôû ñaûo gaàn Höông Caûng ñaõ choïn ngheà naáu beáp cho taøu buoân Taây Phöông, ñi theo taøu bieån.

Veà moùn aên ôû Nam Boä theo nghóa vuøng Saøi Goøn vaø phía ñoàng baèng, coù theå chia laøm 3 loaïi:

moùn cuùng oâng baø hoaëc thaàn thaùnh, moùn nhaäu vaø moùn aên côm.

1- Moùn cuùng: Treân lyù thuyeát phaûi coù 4 moùn cô baûn. Neáu ôû ñoàng baèng soâng Hoàng coù moùn: gioø,

nem, ninh, moïc thì ôû Nam Boä cuõng tuaân thuû 4 moùn, töông öùng ôû phía Baéc kieåu gioø, nem, ninh, moïc.

-Dòp cuùng gioã toå tieân, chaúng ai hieåu roõ oâng baø thôøi xa xöa khi vaøo Nam thích aên moùn gì, cheá bieán caùc moùn ra sao, nhöng tuøy hoaøn caûnh maø coù 4 moùn: haàm, luoäc, raùn, kho. Neân hieåu khoâng phaûi laø daâng cuùng theo cha hoaëc meï ñaõ quaù coá nhöng laø cho toå tieân ñôøi oâng coá cuûa gia chuû, hieåu ngaàm raèng nhöõng baø con xa gaàn thôøi xa xöa cuõng ñöôïc tham döï, vì vaäy neáu cuùng ba maâm ôû ba baøn thôø (giöõa, beân traùi, beân maët hoaëc moät baøn thôø) thì thöùc aên phaûi gioáng nhau. Moùn haàm, töùc thòt heo haàm, thöôøng gioø heo haàm maêng tre Maïnh Toâng, loaïi maêng ngon nhaát cuûa Nam Boä (gôïi tích oâng Maïnh Toâng trong Nhò Thaäp Töù Hieáu). Moùn thòt luoäc laø thòt ba chæ xaét moûng. Xaøo laø moùn thòt bò caâu thuùc veà hình thöùc: xaøo chua, xaøo maën, vôùi rau caûi ñoà loøng hoaëc toâm, gaàn nhö tuyeät ñoái khoâng duøng thòt röøng. Moùn kho thöôøng laø thòt heo, caù loùc kho vôùi nöôùc döøa ñeå gôïi phong vò mieàn Nam. ÔÛ mieàn queâ, ngaøy xöa baøy ñaùm gioã linh ñình vôùi quaù nhieàu moùn khaùc nhau, laém khi aên khoâng heát moùn, nhöng cô baûn phaûi ñuû 4 moùn coå truyeàn nhö treân, coù theå goïi laø nghi thöùc nhaát caû nöôùc. Nhieàu moùn phuï, coù theå doïn chung vôùi 4 moùn chính nhö rau, bì cuoán, nem chua. Ngoaøi ra coøn ñeå daønh ôû moät baøn rieâng, khoâng cuùng treân baøn thôø voán ñaõ chaät choäi, chôø khi ñaõi khaùch seõ doïn ra nhö thòt boø xaøo, baùnh mì caø-ri, chaû gioø… Thôøi xöa oâng baø ta khoâng coù kieåu aên traùng mieäng nhö ngöôøi phöông Taây, vaû laïi traùi caây ñaõ ñöôïc chöng saün treân baøn thôø roài. Röôïu phaûi laø röôïu ñeá, vì toå tieân ta khoâng bieát röôïu Taây, Taøu.

Döï ñaùm gioã cuûa gia ñình, cuûa baïn thaân laø dòp aên uoáng vöøa phaûi, quan troïng nhaát laø noùi chuyeän

thaân maät, aên laø ñeå höôûng phöôùc oâng baø, vì moùn aên ñaõ ñöôïc oâng baø chöùng giaùm roài.

Laém khi ôû queâ, ôû gia ñình nhaø vöôøn, coù baøy ra tieäc nhaäu lai rai ôû tröôùc saân, beân vöôøn caây aên traùi nhaèm caàm giöõ nhöõng ngöôùi khaùch ñeán quaù sôùm, thöôøng laø nhaäu vôùi vaøi mieáng thòt gaø, ñoà loøng ñôn sô, nhaát laø khoâng coù nhöõng moùn hoang daõ nhö ruøa, raén. Vaøi moùn ñaëc saûn nhö chaû, cua, gaø quay, caø ri, heo quay baùnh hoûi coù theå doïn cuøng, ôû gia ñình nöõa queâ nöõa chôï.

Gaàn nhö tuyeät ñoái khoâng cuùng nhöõng ñoà cheá bieán saün, ñöïng trong hoäp, laém gia ñình vì hoaøn caûnh ñaõ ñaët buoåi tieäc gioã ôû nhaø haøng, ñeán giôø nhaø haøng ñem ñeán vì vaäy maát veû nghieâm tuùc. Tröôøng hôïp naøy ngöôøi trong gia ñình neân töï pha cheá moät vaøi moùn nhö khoå qua doàn thòt, thòt kho ñeå cuùng treân baøn thôø, coøn nhöõng moùn ñaët ôû nhaø haøng thì chæ ñeå daønh ñaõi baïn beø.

Theo söï quan saùt cuûa chuùng toâi, gaàn nhö vaéng maët moùn maém. ÔÛ phía Nam, phaûi chaêng ñoù laø daáu aán cuûa ngöôøi Chaêm, ngöôøi Khô-me, ngöôøi Vieät chæ muoán nhöõng gì thuaàn tuùy cuûa oâng baø töø nhieàu theá heä tröôùc, chöùng toû gia ñình mình ñaõ oån ñònh, coù neà neáp chöù khoâng phaûi ôû trong thôøi kyø du canh du cö luùc môùi khaån hoang.

37 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

2- Moùn AÊn Côm: Côm ngaøy hai böõa theo leä Vieät Nam, aên maën uoáng ñaäm, tuøy hoaøn caûnh ñòa phöông vaø möùc soáng gia ñình. Ñònh hình nhaát vaãn laø canh chua, caù kho, hai moùn naøy maõi ñeán nay vaãn coøn ñöùng vöõng qua theá kyû 21. Canh chua naáu vôùi traùi me chín, ñaëc saûn vuøng nhieät ñôùi. Theo khaåu vò cuûa ngöôøi lôùn tuoåi, ñieàu quan troïng nhaát laø ngöôøi ñaàu beáp caàn ñieàu tieát haøi hoaø, huùp moät chuùt nöôùc canh chua ñang soâi, nhuû thaàm 4 tieáng: chua, cay, maën, ngoït. Khoâng ñeå cho vò chua laán vò cay, khoâng quaù maën nhöng caùi haäu thì ngoït. Tuøy ñòa phöông löïa loaïi caù naøo reû nhaát maø mua nhö caù tra soâng raïch thieân nhieân hoaëc caù loùc ôû ñoàng ruoäng coù chuùt ít pheøn, ngon ñaëc bieät laø caù ôû röøng traøm. Caù loùc to con quaù, thòt coù thôù khoâng ngon; ngöôïc laïi, caù coøn non thòt aên nhaõo. Caù tra, caù boâng lau löïa con khoâng quaù lôùn. Caù Basa coù 3 lôùp môõ sa ôû löng, môõ nhieàu nhöng aên khoâng ngaùn nhö môõ heo. Nhöõng moùn ñoän thöôøng laø coïng baïc haø, giaù, ñaäu baép nhöng khoâng neân ñoän quaù nhieàu, sau naøy theâm caø chua, tuyø khaåu vò. Canh chua phaûi ñaäm ñaø ñeå giaûi nhieät, nhaát laø vaøo muøa naéng. Buoåi tröa vì uoáng nöôùc quaù nhieàu neân khoù “nuoát côm”. Huùp canh chua vaøo thaáy trôn coå, theøm aên. Khaåu vò thöôøng thay ñoåi. Nhieàu ngöôøi cheâ caù loùc vò laït, cuõng nhö caù tra, caù boâng lau cuõng laït. Vì vaäy, coù ngöôøi naáu suùp xöông heo pha vaøo nöôùc canh chua, pha leùn, ngöôøi aên thaáy ngon hôn. Neân coù ôùt xaét töøng lôùp khaù daøy, loaïi ôùt to. Nhieàu ngöôøi laïi thích aên canh chua chaám vôùi nöôùc maém nguyeân chaát hoaëc caàu kyø hôn chaám vôùi muoái ôùt.

Caù kho nay goïi laø caù kho toä, ban ñaàu laø kho trong caùi meû kho, noâm na laø caùi toâ beå ngoaøi vaønh, duøng kho caù kieåu taïm bôï, laém khi ñeå treân than löûa cuûa caùi caø-raøn. AÊn coøn dö cöù ñeå daønh, hoâm sau aên trôû laïi. Caù kho trong toâ thöôøng laø caù vuïn cuûa nhaø ngheøo aên coøn laïi, tieát kieäm nhöng neáu nhö coù nöôùc maém ngon, kho tôùi lui nhieàu laàn thì nöôùc maém caù bieån seõ hoaø quyeän vôùi caù kho, toaùt leân höông vò ñaët bieät. Vì toâ beå phaûi ñeå nghieâng nghieâng treân than löïu khoâng nhieàu nöôùc. “Thaïch suøng coøn thieáu meû kho”, phaûi chaêng ñoù laø caùi toâ beå kho caù vuïn, hoâm tröôùc aên coøn dö cöù ñeå daønh, neáu khoâng coøn caù thì coøn nöôùc seàn seät trong toâ duøng ñuõa maø “queät” cuõng aên taïm ñöôïc böõa côm ngheøo. Muoán ñöôïc ngon neân boû nhieàu tieâu soï. Nöôùc maém ngon ñem kho cho ñaëc, quyeän vôùi caù thì ngon gaáp boäi, phaûi laø caù ñoàng ñeå haøi hoaø vôùi nöôùc maèm caù bieån ñaäm ñaëc.

Canh chua aên vôùi caù kho toä quaû laø raát haøi hoaø, caû hai moùn ñeàu cay. Saùng kieán kho caù ñoàng ñaëc bieät laø caù roâ vôùi nöôùc maém ngon, trình baøy trong kieåu bao bì baèng goám thoâ ñen ñuõa (caùi meû kho) thay theá baèng caùi toâ, ñaët haøng saün ôû loø goám cho coù veû saïch seõ; laàn ñaàu tieân töø sau naêm 1960 ôû quaùn Caây Döøa-ñöôøng Leâ Lai, gaây söï haáp daün ñoái vôùi khaùch saønh ñieäu Saøi Goøn roài phoå bieán trôû laïi caùc tænh ôû phía ñoàng baèng. Lyù töôûng nhaát laø löïa caù roâ ngon, coøn töôi, chöa coù caù roâ maäp beùo thì taïm kho caù treâ, caù loùc. Theo “ñieäu ngheä”, böõa côm ôû quaùn ñöôïc giôùi thieäu tröôùc vôùi vaøi moùn aên chôi nhö goûi ngoù sen vaø bao töû heo, aên caù kho, laém ngöôùi ñoøi theâm döa caûi.

Vaãn laø moùn aên côm thöôøng leä trong gia ñình, coøn maém chöng, teùp kho hoaëc moùn bí rôï (bí ñoû) haàm vôùi nöôùc coát döøa. Coù theå duøng caù treâ nöôùng chaám vôùi nöôùc maém göøng, theâm canh bí ñao naáu thòt heo, canh baàu naáu vôùi caù treâ, caù boáng keøo kho (mieàn nöôùc lôï). Caù toâm ña daïng, vöøa caù bieån vöøa caù ñoàng giuùp cho böõa aên cuûa giôùi bình daân taïm goïi laø “qua buoåi”, thí duï caù choát, caù linh kho tieâu laøm thöùc aên chính yeáu. Laïi coù moùn caù khoâ nhö khoâ caù loùc, khoâ caù tra, caù ñuoái aên theâm chuùt ít cho vui mieäng.

Caù bieån coù thöïc ñôn rieâng tuøy vuøng, theâm toâm cua ngaøy nay giaù quaù cao. Noùi chung caù bieån raát ngon nhöng ñoøi hoûi caùch pha cheá thích hôïp. Tröø tröôøng hôïp caù thu kho, thì caù bieån chæ aên ngon ôû löûa ñaàu, neáu dö, ñeå daønh haâm noùng laïi thì maát höông vò. Bôûi vaäy ta thaáy nhieàu mieàn bieån vaãn theøm thòt heo, thòt boø, caù ñoàng, caù vuøng nöôùc ngoït.

3- Moùn Nhaäu: Nhaäu laø tieáng thanh khoâng gôïi yù thoâ tuïc, xem töï vò cuûa Huyønh Tònh Cuûa naêm 1896, nhaäu ghi laø uoáng! Aên nhaäu töùc laø aên uoáng, nhaäu röôïu laø uoáng röôïu vaø nhaäu nöôùc laø uoáng nöôùc. Uoáng röôïu chaúng coù gì xaáu, chæ xaáu khi ñeán möùc thaùi quaù, laõng phí tieàn baïc vaø söùc khoûe. Ngaøy nay quaùn nhaäu moïc leân khaù nhieàu, nôi sang troïng, nôi giaù cao thì xöng laø “cöûa haøng ñaëc saûn” ñeå gôïi veû vaên minh vaø ñaïo lyù. ÔÛ thoân queâ, tieäc nhaäu laø chuyeän bình thöôøng, giöõa baïn thaân vôùi nhau, sau muøa gaët haùi thaønh coâng, chaên nuoâi coù lôïi (nhö ñaøn vòt, ao caù…) Nhaäu ngoaøi saân, ngoaøi vöôøn, laáy khung caûnh maùt meû thieân nhieân laøm boái caûnh, ñoàng thôøi cuõng traùnh söï toø moø cuûa treû con, sôï gaây taùc haïi.

38 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Nhaäu phaûi coù röôïu nhaäu nhö ôû Nam Boä, röôïu khoâng quan troïng baèng “moài nhaäu”. Moài nhaäu ñôn giaûn nhö moät con vòt luoäc, hay con caù loùc, chuû nhaø thöôøng töï troïng, khoâng muoán laøm phieàn vôï con ôû nhaø. Moùn aên phaûi goïn, moät moùn laø ñuû ñeå thöôûng thöùc höông vò cuûa moùn aáy maø thoâi. Ví duï, thòt chuoät khoâng theå nhaäu xen vôùi thòt raén, cua. Nhaäu ñoøi hoûi haøi hoøa höõu cô giöõa röôïu, moùn aên, coïng rau, nöôùc chaám, dó nhieân coù baïn tri aâm, tri kyû. Ngöôøi naøy thích ba khía, traùi me, ngöôøi kia thích con cua loät ñaàu muøa, coù keû nhôù vaø theøm moùn cua ñoàng xaøo vôùi coïng laù maùi ñaøn, laïi theøm maém soáng vôùi xoaøi chua ñaàu muøa.

Moùn ngon ñeä nhaát, ñeán baäc vua chuùa coøn theøm laø “Con ñuoân chaø laø”, chöõ goïi “Hoà ña töû”, “Hoà ña” laø caây döøa röøng, töùc caây chaø laø hoang daïi mieàn nöôùc maën, gioáng nhö caây cau troàng laøm kieång, traùi nhoû taïm haùi ñeå aên traàu nhöng beân trong cuû huõ (ñoït non) ñeán muøa sau teát thöôøng coù con ñuoân. Con ñuoân naøy nhoû hôn ñuoân aên ñoït döøa, tröùng ñeå ôû beï laù non, lôùn, leân nôû thaønh con ñuoân (nhö con nhoäng) döøa röøng. Phaûi baét con ñuoân naøy tröôùc khi noù nôû ra con böôùm. Ñuoân to vaø maäp, moãi ñoït caây chaø laø chæ coù moät con ñuoân maø thoâi. Ñem ñuoân nöôùng treân væ saét, cho heùo, roài aên, chaám nöôùc maém nhó nguyeân chaát. Con ñuoân non beùo ngaäy vì taêng tröôûng, aên roøng cuû huõ caây chaø laø. Nay thaáy ôû vaøi quaùn nhaäu baøy baùn vôùi giaù 8000 ñoàng/moät con! Caùc moùn nhaäu vöøa sang troïng, vöøa daân daõ naøy khoâng theå keå heát, laém khi quaùi ñaûn, ít phoå bieán. Vuõ Baèng (ñaõ quaù coá) ghi laïi caùc moùn laï, coù theå coù, nhöng laém khi khoâng phoå bieán, naøo ñem mieáng thòt boø töôi treo ôû vöôøn quít, cho kieán vaøng bu laïi “ñaùi” vaøo, nöôùc ñaùi con kieán vaøng khaù chua, vì vaäy maø taùc ñoäng nhanh, khieán thòt boø soáng trôû thaønh thòt taùi ? Chaùo coùc khaù nguy hieåm, aên coù theå ngoä ñoäc neáu gaëp loaïi coùc goïi laø coùc kieát. Chaùo dôi, theâm maùu con”dôi quaï”ôû caùc cuø lao soâng Caû hoaëc ôû ven röøng ñöôïc khen laø boå vaø ngon vì ñoû töôi maøu hoàng huyeát caàu. Ngaøy nay, moùn nhaäu bôùt caàu kyø hôn, coù theå laø con chuoät maäp beùo ñaàu muøa, soáng ngoaøi ñoàng luùa chín, chuoät khaù saïch seõ, trôøi sa möa, chuoät aên toaøn coû non, khoâng nhö chuoät ôû coáng raõnh thaønh phoá. Chuoät roâ-ti aên vôùi xoaøi chua ñaàu muøa baêm nhoû, vò chua seõ ñaùnh tan muøi hoâi cuûa chuoät. Laïi coøn moùn teùp loät voû, chaám vaøo nöôùc döøa töôi, nöôùc döøa laøm ñoåi maøu con teùp soáng, troâng ñoû hoàng nhö vöøa luoäc.

Moùn nhaäu thôøi kinh teá thò tröôøng, phaûi mang tính phoå bieán, ít nhaát cuõng leân tieáp thò thaønh coâng nôi Saøi goøn, nôi taäp trung daân nhaäu saønh ñieäu cuûa caû nöôùc vaø Ñoâng Nam AÙ. Nhieàu ngöôøi thích nhaäu vôùi moùn teùp thòt heo luoäc xaét moûng (kieåu Goø Coâng). Daùm treo baûng hieäu laém ngöôøi laøm giaøu nhôø moùn laåu maém: maém kho, laáy nöôùc caát, maém soâi leân, boác muøi thôm(hoaëc khoâng thôm, khoù ngöûi), laïi theâm thòt xaét moûng luoäc, caù ba sa… naáu chung trong caùi laåu, muùc ra aên tuøy thích. Muïc ñích cuûa ngöôøi aên laåu maém laø taän höôûng caùc loaïi “rau röøng” vôùi muøi vò chaùt, ñaéng, laïi coøn moùn aên cho maùt löôõi nhö boâng suùng, laù tai töôïng, coïng boâng suùng xoáp, ruùt nöôùc maém kho. Coù ngöôøi ñeám thöû, thaáy laåu maém aên vôùi treân 20 loaïi rau röøng khaùc nhau, naøo ñoït xoaøi, ñoït chuøm ruoät, ñoït chieác hoaëc böôûi chua. Aên nhieàu loaïi rau hoang daõ laø daáu aán thôøi khaån hoang xa xöa, thaáy ñaéng, chaùt, hoaëc chua laø baûo ñaûm “khoâng cheát”, ví duï nhö ñoït côm nguoäi, coïng rau döøa chæ. Laåu maém laø moùn aên taäp theå, naêm saùu ngöôøi baïn quaây quaàn chung quanh caùi laåu (loø, tieáng Quaõng Ñoâng caùi loø löu). Theâm buùn, côm laø no, dó nhieân coù röôïu. Nay baøy theâm laåu caù boàng keøo, laåu caù treâ traéng, trong töông lai, coøn nhieàu thöù laåu khaùc, hoang daõ. Con löôn laøm laåu canh chua nay vaãn chöa loãi thôøi, eách thì chieân bô, raén thì ngaøy caøng ñaét tieàn, xöa noåi danh hieäu:“Tri kyû”, uoáng maùu raén pha röôïu Taây, aên moùn raén xaøo, raén naáu chaùo ñaäu xanh. Laïi coøn con caù chìa voâi cuøng vôùi nöôùc lôï Nhaø Beø, aên taïi choã, vôùi baïn beø, cuõng ngon nhö con caù cheõm. Moùn chaùo vòt Thanh Ña noåi danh töø laâu giaù bình daân. “Löôn, ruøa, eách, raén” laø boán moùn hoang daõ nhaéc laïi thôøi khaån hoang xöa, sang troïng hôn thòt boø, thòt gaø. Nay laïi baøy ra moùn cua rang me, thòt boø “tuøng xeûo”, gaãm laïi khoâng thaáy laï.

Baùnh xeøo khoâng theå aên saùng nhöng aên buoåi chieàu, buoåi toái thay theá cho côm. Baùnh xeøo to, nhieàu nhaân beân trong, baùn giaù cao, kieåu baùnh khoaùi cuûa Hueá caûi bieán. Neân keå theâm nhöõng loaïi cheø, nhö cheø khoai moân nöôùc coát döøa, cheø hoät sen, cheø ñaäu xanh ñöôøng caùt (goïi taøu thöng, ñaäu vaø ñöôøng, tieáng Quaõng Ñoâng aâm laïi).

Caùc moùn aên coøn thay ñoåi gaãm laïi töï thaân noù, moùn naøo cuõng ngon neáu thænh thoaûng ta muoán aên trôû laïi moät laàn. Laâm Ngöõ Ñöôøng baûo: “Tình yeâu ñaát nöôùc laø söï thöông nhôù, theøm thuoàng moùn aên

39 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

maø cha meï cho mình aên luùc mình nhoû tuoåi. Phaûi coù khoâng khí bôø soâng töø raïch, quaùn lôïp laù, caàn nhaát laø baïn tri aâm…”

 LÂM ĐỒNG – ĐÀ LẠT

Töø Ngaõ 3 Daàu Giaây: Quoác loä 20

Quoác loä 20 laø con ñöôøng ñöa chuùng ta töø Saøi Goøn leân cao nguyeân Laâm Ñoàng, thaønh phoá Ñaø Laït. Töø naêm 1920 ñeán tröôùc naêm 1959, con ñöôøng naøy coøn raát nhoû., chæ taûi ñöôïc caùc loaïi xe nhoû, xe thoå moä. Sau naêm 1959, khi thaønh phoá Ñaø Laït ñöôïc môû roäng, ñöôïc bieát ñeán nhieàu nhö moät thaéng caûnh du lòch nghæ ngôi noåi tieáng, chính quyeàn baét ñaàu xaây döïng laïi con ñöôøng naøy vaø môû roäng ra. Töø Daàu Giaây leân Ñaø Laït khoaûng 232km, vaø du khaùch seõ ñöôïc thöôûng thöùc khung caûnh nuùi con huøng vó vaø nhieàu thaéng caûnh. Doác Mô Gia Kieäm

Caùch Daàu Giaây 10km chuùng ta seõ ñeán vôùi xaõ Gia Kieäm, huyeän Thoáng Nhaát, khi ñi ngang khu vöïc naøy chuùng ta thaáy coù nhieàu nhaø thôø naèm caùch nhau khoaûng vaøi traêm met. Daân cö ôû ñaây 90% theo ñaïo Thieân Chuùa. Töø Km15 ñeán Km16,5 laø ñòa danh Doác Mô. Coù ngöôøi cho raèng ñi ngang qua khu vöïc naøy ñöôøng doác quanh co, vaø khung caûnh hai beân ñöôøng laøm cho ñoaïn ñöôøng ñeïp nhö mô. Nhaø maùy ñöôøng La Ngaø

Xaây döïng töø 1979-1984, do Ñan Maïch vieän trôï vôùi coâng suaát thieát keá 2000 taán mía caây/ngaøy. Phaán ñaáu ñaït 1 trieäu taán ñöôøng töø naêm 2000. Phía sau nhaø maùy ñöôøng laø ñoài troàng caây xanh raát ñeïp, daân ôû ñaây goïi laø ñoài Du lòch, gaàn khu nhaø ôû cuûa caùc chuyeân gia nöôùc ngoaøi laøm vieäc taïi nhaø maùy. Sau ñoù môû theâm nhaø maùy keïo, coâng suaát 2,5 taán/ngaøy vaø nhaø maùy saûn xuaát phaân Komix (nguyeân lieäu laáy töø baû buøn trong chöông trình saûn xuaát ñöôøng). Caùc saûn phaåm ñöôøng vaø phaân Komix ñaït 170 tæ ñoàng.

Thaùng 8/1997 coâng ty lieân doanh vôùi UÙc Mauri La Ngaø ra ñôøi: Saûn xuaát men thoâ, caùc loaïi men duøng trong thöïc phaåm ñöôïc cheá bieán sau ñöôøng vôùi voán ñaàu tö 4,5 trieäu USD (trong ñoù La Ngaø 35% voán ). Coâng suaát thieát keá 3500 taán/naêm. Toång soá coâng nhaân laøm vieäc trong khu vöïc nhaø maùy Coâng nghieäp La Ngaø leân ñeán 2000 ngöôøi. Caàu La Ngaø

Ñöôïc xaây döïng laïi vaøo naêm 1985 do xaây döïng ñaäp thuyû ñieän Trò An, vaø cao hôn caàu cuõ 11m, daøi 273,4m, roäng 9,56m. Ñòa danh La Ngaø noåi tieáng vôùi nhöõng traän ñaùnh lòch söû cuûa quaân vaø daân mieàn Nam trong thôøi gian choáng ñeá quoác xaâm löôïc. Qua caàu chuùng ta seõ thaáy nhöõng ngoâi nhaø boàng beành treân maët nöôùc, ñaây chính laø laøng nuoâi caù beø La Ngaø. Ban ñaàu chæ laø moät vaøi gia ñình ôû mieàn Baéc vaøo ñaây laäp nghieäp, cuøng vôùi ngöôøi daân ôû ñaây, Vieät kieàu Campuchia traùnh chieán tranh 1979 vaø hoï mang theo caû ngheà nuoâi caù beø ñaëc tröng cuûa mieàn soâng nöôùc, moät coâng vieäc chính coù thu nhaäp taïm oån cho cuoäc soáng gia ñình hoï. Veà sau, coù leõ doøng soâng hieàn hoøa naøy raát thích hôïp cho vieäc nuoâi caù beø treân soâng, cuoäc soáng, kinh teá cuûa caùc gia ñình naøy ñang ngaøy moät ñi leân, chính vì nguyeân nhaân ñoù daàn daàn laøng nuoâi caù beø hình thaønh. Hieän nay coù treân 200 ngoâi nhaø beø treân ñoaïn soâng naøy. Nhöõng ngoâi nhaø naøy söû duïng nhöõng thuøng phuy haøn kín laøm phao noåi, phía treân ñeå ôû vaø phía döôùi maët nöôùc laøm loàng lôùn nuoâi caù. Chuû yeáu nuoâi caù boáng Töôïng, caù roâ phi ñeå baùn cho moät soá nhaø haøng ôû TP. HCM. Ngoaøi ra ngöôøi daân ôû ñaây coøn nuoâi caù saáu ñeå laáy da vaø thòt. Thòt caù saáu ngon, giaù gaàn 10USD/kg. Da caù saáu khoaûng 50-90USD/taám. Chieán thaéng La Ngaø

Cuoái thaùng 2/1948, bieát ñöôïc quaân Phaùp coù cuoäc hoïp taïi Ñaø Laït neân moät ñaïi ñoäi quaân caùch

maïng toå chöùc phuïc kích ôû ñoaïn caây soá 104-113 Tröa ngaøy 1/3/1948 ñoaøn xe quaân söï Phaùp 70 chieác loït vaøo traän ñòa mai phuïc, sau traän ñaùnh 59 xe

40 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

quaân söï bò phaù huûy, haï 150 lính leâ döông hoä toáng vaø 25 só quan phaùp bò cheát. Haøng naêm vaøo ngaøy 1/3 treân ñoaïn caàu La Ngaø vaø nhaân daân ôû ñaây laøm leã kyû nieäm Traän ñaùnh La Ngaø. Thaùc Mai

Beân phaûi coù ngaõ ba vaøo khoaûng 22km ñeán Thaùc Mai thuoäc söï quaûn lyù cuûa Laâm tröôøng Taân Phuù. Thaùc Mai laø ñoaïn soâng La Ngaø chaûy sang khu vöïc geành ñaù hình thaønh. ÔÛ ñaây chuùng ta coù theå thaêm thaùc nöôùc ñeïp tuy khoâng cao lôùn, huøng vó nhö nhöõng doøng thaùc ôû vuøng Taây Nguyeân, nhöng nhöõng khoái ñaù hoa cöông troøn tròa noåi leân giöõa doøng thaùc, keát hôïp vôùi nhöõng khu röøng nguyeân sinh laøm cho thaùc Mai coù veû ñeïp neân thô nhö ngöôøi con gaùi dòu daøng. Veà teân goïi Thaùc Mai, ngöôøi ta cho raèng vuøng naøy coù nhieàu Mai röøng vaøo muøa xuaân, thaùc nöôùc chaûy len loûi qua nhöõng röøng mai vaøng röïc rôõ neân coù teân goïi laø Thaùc Mai. Ñaù choàng Ñònh Quaùn

Naèm caùch TP. HCM khoaøng 110km. Chuùng ta thaáy coù nhöõng khoái ñaù xeáp choàng leân nhau moät caùch kheùo leùo, ngöôøi ta goïi ñoù laø Ñaù Ba Choàng (coù ba khoái ñaù naèm choàng leân nhau, caïnh ñöôøng ñi). Nhöõng khoái ñaù hoa cöông naøy tröôùc ñaây naèm trong loøng ñaát, sau ñoù do quaù trình kieán taïo, nhöõng maïch ñaù naèm beân trong bò ñöùt gaõy. Vì vaäy, nöôùc möa coù theå thaám saâu vaøo nhöõng khe nöùt, laøm taùch daàn chuùng ra, phaàn lôùp maët treân theo thôøi gian bò boùc moøn daàn vaø loä ra nhöõng nhaân ñaù beân trong. Nhöõng khoái ñaù coù beà maët troøn tròa nhö vaäy chöùng toû chuùng ñaõ traûi qua thôøi gian baøo moøn haøng trieäu naêm. Thò traán Ñònh Quaùn

Coù giaû thuyeát cho raèng khi ñem quaân vaøo Nam, chuùa Nguyeãn AÙnh ñaõ töøng ñoùng quaân ôû ñaây,

goïi laø khu vöïc Ñònh Quaân, sau ñoïc traïi laø Ñònh Quaùn. Ña soá laø ngöôøi Kinh, nhöng vuøng naøy coøn coù raát nhieàu ngöôøi Nuøng noùi tieáng Hoa. Moät soá tröôøng hoïc ôû ñaây phaûi daïy baèng tieáng Hoa. Kinh teá: chuû yeáu troàng baép, ñaäu naønh, thuoác laù vaø moät soá loaïi caây aên traùi (Mít, ñu ñuû, maõng caàu…)

Ñaäu naønh: Troàng baèng haït, moãi caây caùch nhau 0,5m, thöôøng thu hoaïch sau 3 thaùng. Xuaát xöù töø Trung Quoác töø theá kyû II, ñöôïc troàng troït roäng raõi ôû vuøng Chaâu AÙ, Chaâu Myõ… Saûn phaåm töø ñaäu naønh raát ña daïng, duøng laøm thöùc uoáng, ñaäu huõ, nöôùc töông.

Thuoác laù: Thöôøng troàng nhieàu töø khoaûng thaùng 9 – 11. Thuoác laù ôû Ñònh Quaùn vaø Taân Phuù raát

noåi tieáng, cung caáp soá löôïng lôùn nguyeân lieäu cho caùc cô sôû thuoác laù ôû TP. HCM. Thuoác laù troàng treân nuùi ñaét hôn döôùi nuùi vì treân trieàn nuùi ñaát ít pheøn (ñaõ bò röûa troâi xuoáng nhöõng vuøng thaáp hôn). Laù thuoác thöôøng coù maøu vaøng, coøn thuoác laù troàng döôùi nuoâi coù maøu vaøng laãn maøu ñen vì bò pheøn). Nuùi löûa 117 (Km50)

Naèm caùch TP. HCM 117km. Nhìn töø xa gioáng nhö hình thang caân. Nuùi löûa ñaõ ngöng hoaït ñoäng caùch nay 650.000 naêm. Nuùi cao hôn 60m. neáu coù dòp leân ñænh chuùng ta quan saùt ñöôïc mieäng nuùi löûa coù daïng hình pheãu, baùn kính 150m, chieàu saâu 60m. Thaùc Bazoït

Gaàn ñeán Km118, reõ traùi vaøo 7km chuùng ta ñeán thaùc Bazoït thuoäc xaõ Phuù Vinh. Ñöôïc khai thaùc phuïc vuï du lòch naêm 1995. Thaùc thuoäc heä thoáng soâng Ñoàng Nai, khi chaûy qua khu vöïc naøy doøng nöôùc chia thaønh 3 doøng chaûy (do ñòa hình cuoái loøng soâng) daân ôû ñaây goïi laø Bazoït. Röøng caây Giaù Tî (Km54-55)

Doïc hai beân ñöôøng chuùng ta thaáy troàng raát nhieàu caây Giaù Tî, thaân thaúng, laù roäng (40-50cm). Voû traéng, goác coù nhieàu khía, caïnh, hoa coù chuøm maøu traéng… thöôøng gaëp ôû Laøo, Myanmar, Baéc Thaùi Lan.

Röøng ñöôïc troàng naêm 1958 do baø Traàn Leä Xuaân (Vôï oâng Ngoâ Ñình Nhu). Dieän tích 165ha, hieän laø nôi cung caáp gioáng cho caû nöôùc. Thaân caây thöôøng ñöôïc duøng trong nhöõng ngaønh coâng nghieäp chính xaùc: baùng suùng, goã coâng nghieäp, trang trí… (do tính chaát goã nheï, nhieàu sôù, ít bò co giaõn). Laù, haït duøng laøm laù xoâng taém trò beänh ngoaøi da, thuoác lôïi tieåu… Boâng söû duïng laøm thuoác haï nhieät. Caây giaù tî 80 naêm môùi thu hoaïch. Dieän tích caû nöôùc laø 4670ha.

41 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Huyeän Taân Phuù

Laø huyeän cuoái cuøng cuûa Ñoàng Nai. Phía traùi coù ngaõ 3 ñi vaøo Röøng quoác gia Nam Caùt Tieân (khoaûng 25km). Ñaây laø moät trong nhöõng khu röøng coøn soùt laïi trong chieán tranh hoùa hoïc cuûa Myõ. Röøng quoác gia Nam Caùt Tieân coù dieän tích 6500ha laø röøng nguyeân sinh, thuoäc röøng aåm nhieät ñôùi. Naêm 1978 Hoäi Ñoàng Boä Tröôûng quyeát ñònh thaønh laäp Röøng caám quoác gia Caùt Tieân.

Theo thoáng keâ ôû ñaây coù 600 loaøi thöïc vaät: 100 loaïi caây goõ, haøng traêm loaøi caây thuoác quyù, 60 loaøi phong lan, 160 loaøi chim quyù (coù tró loâng ñoû), 53 loaøi thuù (ñaëc bieät coù loaøi teâ giaùc moät söøng), 37 loaøi boø saùt vaø 13 loaøi löôõng theâ. Sô neùt veà tænh Laâm Ñoàng

Coù dieän tích 10.172km2. Daân soá 1,2 trieäu ngöôøi, do hai tænh Laâm Ñoàng vaø Tuyeân Ñöùc (tröôùc 1975) hôïp laïi. Coù hai trung taâm laø thaønh phoá Ñaø Laït vaø thò xaõ Baûo Loäc. Caùc huyeän goàm coù: Ñôn Döông, Laïc Döông, Ñöùc Troïng, Baûo Laâm, Di Linh, Laâm Haø, ÑaïHoai, Ñaï Teû, Caùt Tieân. Laâm Ñoàng laø tænh vuøng nuùi cöïc Nam cuûa daõy Tröôøng Sôn, ôû ñoä cao töø 500 ñeán 1500m, goàm 3 cao nguyeân: Baûo Loäc, Di Linh, Laâm Vieân (Langbiang). Maëc duø ôû vuøng nhieät ñôùi, nhöng Ñaø Laït coù khí haäu maùt meû quanh naêm, nhieät ñoä trung bình naêm ôû Ñaø Laït laø 18oC.

Laø tænh coù nhieàu caûnh ñeïp neân thô, khí haäu maùt meû, laø moät tænh du lòch noåi tieáng trong caû nöôùc. Coù nhieàu hoà ñeïp: Hoà Xuaân Höông, Than Thôû, Tuyeàn Laâm, Ña Thieän… Coù nhieàu gheành thaùc: Prenn, Datanla, Ankroet, Pongour, Gougah, Bobla… Nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn veà daân toäc K’ho ôû Laâm Ñoàng

Laâm Ñoàng laø moät trong 5 tænh cuûa Taây Nguyeân naèm traûi daøi treân vuøng ñaát cuoái cuøng cuûa vuøng

ñaát Nam Taây Nguyeân, vôùi dieän tích khoaûng 10.276km2. Laø moät tænh ña daân toäc, ngoaøi daân toäc Kinh coøn coù 32 daân toäc thieåu soá, goàm caùc daân toäc ít ngöôøi vuøng Tröôøng Sôn – Taây Nguyeân: K’Ho, Maï, Chu Ru, M’Noâng… Ngoaøi ra coøn coù caùc daân toäc thieåu soá khaùc ôû mieàn nuùi phía Baéc ñeán ñaây cuøng sinh soáng nhö Nuøng, Taøy, Thaùi… Caùc daân toäc thieåu soá ôû ñaây coù trình ñoä phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi khoâng ñoàng ñeàu, ngoân ngöõ, phong tuïc, taäp quaùn khaùc nhau, saéc thaùi vaên hoùa cuõng khaùc nhau vaø raát phong phuù.

Trong soá 3 toäc ngöôøi baûn ñòa ôû Laâm Ñoàng (goàm K’ho, ChuRu, Maï), K’ho laø toäc ngöôøi chieám soá löôïng ñoâng nhaát. Theo toång ñieàu tra ngaøy 1/4/1999, daân toäc K’ho coù treân 112.700 ngöôøi sinh soáng chuû yeáu treân ñaát Laâm Ñoàng, soá coøn laïi phaân boá treân moät soá tænh laân caän. Daân toäc K’ho bao goàm nhieàu nhoùm ñòa phöông nhö: K’ho S’reâ, K’ho Chil, K’ho Noäp, K’ho Laït, K’ho Kô Doøn. Nhoùm K’ho S’reâ laø nhoùm ñoâng nhaát, hôn 70.000 ngöôøi taäp trung ñoâng nhaát laø ôû Di Linh – Ñöùc Troïng – Laâm Haø.

Nhoùm K’ho Chil coù khoaûng hôn 18.000 ngöôøi taäp trung cö truù treân ñòa baøn caùc huyeän Ñöùc

Troïng, Laïc Döông, Laâm Haø, Ñôn Döông. Nhoùm K’ho Laït taäp trung ôû xaõ Laùt vaø moät soá vuøng thung luõng xung quanh thaønh phoá Ñaø Laït, phía Nam huyeän Di Linh, ven ñöôøng soá 8 töø Di Linh ñi Phan Thieát. Nhoùm K’ho Kô Doøn (K’Yoøn) cö truù taïi mieàn nuùi phía Nam huyeän Di Linh (chuû yeáu ôû xaõ Ñinh Trang Hoøa vaø Taân Thöôïng).

Ngoân ngöõ K’ho raát gaàn vôùi ngoân ngöõ Maï, M’Noâng vaø boä phaän noùi tieáng Moân-Khmer cuûa daân toäc ChuRu. Veà vaên hoùa, nhoùm K’ho coù nhöõng neùt töông ñoàng vôùi taát caû cö daân ngaønh BaNa khoâng cöù Nam hay Baéc.

Trình ñoä phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi giöõa caùc nhoùm khoâng ñoàng ñeàu. Ngaønh kinh teá chuû ñaïo cuûa ngöôøi K’ho laø troàng troït vaø tuøy theo ñaëc ñieåm ñòa lyù – xaõ hoäi cuûa moãi nhoùm maø troàng troït cuõng khaùc nhau. Nhoùm S’reâ laø nhoùm coù soá daân ñoâng nhaát, ñaõ töø laâu hoï gaén boù vôùi caây luùa nöôùc, laø nhoùm coù cuoäc soáng tieán boä hôn caû so vôùi caùc nhoùm khaùc.

Ngöôøi K’ho Chil, K’Yoøn, Noäp cö truù vuøng nuùi cao neân phaùt röøng laøm raãy, troàng baép, luùa raãy, saén laøm nguoàn löông thöïc chính cuûa hoï. Ngöôøi K’ho Chil, K’Yoøn, Noäp tröôùc ñaây thöôøng choïn nhöõng khu röøng giaø, nhieàu caây coå thuï treân nhöõng trieàn nuùi cao, ñoä doác lôùn ñeå phaùt ñaát laøm raãy. Ngöôøi Chil thích cö truù treân nhöõng söôøn nuùi hieåm trôû, chöù khoâng thích ôû döôùi thung luõng thaáp hoaëc vuøng cao

42 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

nguyeân töông ñoái baèng phaúng.

Caùc cö daân ngöôøi K’ho coù caùch laøm raãy, ruoäng khoâng khaùc gì maáy so vôùi ngöôøi ChuRu, Maï Ñoâi. Ngöôøi ta phaùt raãy vaøo muøa khoâ (khoaûng thaùng 2-3 döông lòch), ñeå choïc loã, træa haït vaøo ñaàu muøa möa vaø thu hoaïch khoaûng thaùng 10-11 döông lòch. Caùc nhoùm K’ho noùi treân raãy goïi laø “Mir”. Tröôùc ñaây caùc nhoùm Chil, Noäp, K’Yoøn… quaàn cö ôû ñaâu thì laøm raãy ôû ñoù. Khi ñaát baïc maøu thì dôøi ñi nôi khaùc.

Ngaøy nay chính saùch ñònh canh – ñònh cö vaø baûo veä moâi tröôøng sinh thaùi cuûa Ñaûng, Nhaø nöôùc ñaõ daàn chuyeån ñoåi nhaän thöùc cuûa ñoàng baøo daân toäc veà yù thöùc baûo veä moâi tröôøng sinh thaùi… ñaõ haïn cheá nhieàu taäp quaùn du canh – du cö cuûa caùc daân toäc thieåu soá noùi chung, ñoàng baøo daân toäc K’ho noùi chung.

Ñieån hình veà phöông thöùc canh taùc luùa nöôùc laø nhoùm K’ho S’reâ (teân S’reâ trong ngoân ngöõ ngöôøi K’ho coù nghóa laø “ruoäng”). Vì nhoùm naøy soáng chuû yeáu baèng ngheà laøm ruoäng nöôùc ôû thung luõng. Coâng cuï canh taùc luùa nöôùc cuûa ngöôøi S’reâ, Laïch coù cuoác, caøy (Ngal) coù hai traâu keùo, böøa (Sôkam) vaø Kol (duøng ñeå trang ñaát cho baèng) roài caáy hoaëc xaï luùa.

Ngoaøi troàng troït, ngöôøi K’ho coøn laøm kinh teá phuï nhö chaên nuoâi. Chaên nuoâi laø nguoàn hoã trôï raát quan troïng cho troàng troït. Luùa, vaät nuoâi, vaät saên baén… ñöôïc phuïc vuï cho nhu caàu sinh hoaït vaø ñaùp öùng nhu caàu trao ñoåi giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi trong coäng ñoàng vaø caùc cö daân laùng gieàng. Nhieàu ngheà thuû coâng raát ñoäc ñaùo nhö deät thoå caåm, ñan laùt ñoà maây, tre, coùt, reøn noâng cuï… tuy khoâng phaùt trieån nhöng vaãn ñöôïc duy trì.

Ñôn vò toå chöùc xaõ hoäi ñöôïc goïi laø “Bon”, laø laøng truyeàn thoáng theo kieåu moät coâng xaõ noâng thoân mang ñaäm daáu veát cuûa coâng xaõ thò toäc maãu heä, döïa treân cô sôû cö truù trong nhöõng caên nhaø daøi, keá caän nhau theo nhoùm doøng hoï. Ñöùng ñaàu Bon laø giaø laøng – ñöôïc truyeàn töø ñôøi cha sang ñôøi con. Ngoaøi ra coøn coù caùc thaày cuùng, caùc toäc tröôûng, chuû röøng… Vai troø giaø laøng ngaøy nay daàn môø nhaït khi hoï hoøa nhaäp vaøo xaõ hoäi hieän ñaïi. Söï khaùc bieät giöõa caùc taàng lôùp trong xaõ hoäi truyeàn thoáng döïa vaøo söï khaùc bieät chuùt ít veà nhöõng tö lieäu sinh hoaït truyeàn thoáng nhö chieâng, cheù coå, noài ñoàng chöù chöa phaûi laø caùc tö lieäu saûn xuaát chuû yeáu trong saûn xuaát noâng nghieäp. Chöa coù söï boùc loät söùc lao ñoäng cuûa nhöõng thaønh vieân khaùc trong coäng ñoàng daân toäc. Trong xaõ hoäi truyeàn thoáng cuûa ngöôøi K’ho ñaõ toàn taïi hai hình thöùc toå chöùc: gia ñình lôùn maãu heä vaø gia ñình nhoû maãu heä. theo xu höôùng phaùt trieån quaù trình giaûi theå caùc gia ñình lôùn chuyeån daàn sang gia ñình nhoû ñang dieãn ra maïnh meõ. Loaïi hình gia ñình nhoû ngaøy caøng chieám ña soá.

Ngöôøi K’ho theo cheá ñoä maãu heä, ngöôøi phuï nöõ trong gia ñình laø ngöôøi coù quyeàn quaûn lyù vaø

thöøa keá toaøn boä gia saûn cuûa cha meï ñeå laïi. Ngöôøi K’ho cuõng nhö caùc daân toäc ít ngöôøi baûn ñòa ñeàu tuaân thuû nhöõng quy taéc raát chaët cheõ cuûa gia ñình vaø coäng ñoàng Buoân laøng truyeàn töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc. Nhieàu quan nieäm cuõ, ngaøy nay ñang töøng böôùc ñöôïc thay theá bôûi nhöõng quan nieäm môùi hoaëc coøn toàn taïi ôû moät vaøi nôi, song cuõng daàn môø nhaït. Ñeøo Chuoái

Ñeøo Chuoái laø ñeøo ñaàu tieân töø TP. HCM leân Ñaø Laït. Daøi 4km, chaïy giöõa thung luõng cuûa hai

daõy nuùi cao. Tröôùc ñaây vuøng naøy moïc raát nhieàu caây chuoái hoang neân ngöôøi ta goïi laø ñeøo Chuoái. Coøn coù moät truyeàn thuyeát khaùc noùi raèng ôû khu naøy coù nhieàu suoái maùt vaø trong, neân caùc coâ sôn nöõa hay ra ñaây taém. Vì gaàn vôùi ñöôøng loä neân nhieàu khaùch du lòch khi ñi qua ñaây thöôøng hay döøng chaân nghæ ngôi vaø tình côø thaáy caùc naøng taém maùt. Vaø caùc coâ sôn nöõ khi thaáy coù ngöôøi nhìn mình taém ñaõ laøm moät ñoäng taùc gaàn nhö quaùn tính laø baét cheùo ñuøi laïi. Töø ñoäng taùc “ñuøi cheùo” aáy ñoïc laùi laïi thaønh “ñeøo chuoái”. Khu du lòch Suoái Tieân

Lieân doanh giöõa Saigontourist vôùi huyeän ÑaïHoai, khaùnh thaønh 1989. Suoái Tieân laø doøng suoái roäng, trong xanh chaûy xieát vôùi nhieàu khoái ñaù noåi leân treân loøng suoái. Doøng nöôùc chaûy qua vuøng röøng nhieät ñôùi nguyeân sinh caøng taïo taïo phong caûnh höõu tình. ÔÛ ñaây coù theå taïo toå chöùc tour nghæ ngôi, giaûi trí, caém traïi, thaêm röøng.

43 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Truyeàn thuyeát veà Suoái Tieân cuûa ngöôøi Maï: töông truyeàn töø xa xöa, OÂng trôøi noåi giaän khoâng cho möa xuoáng, laøm khaép buoân laøng ngöôøi Maï aâu saàu, lo laéng, treû con khoùc theùt ñoøi nöôùc uoáng. Moät gia ñình noï, vôï sinh con ñaàu loøng nhöng thieáu söûa cho con buù, choàng lieàn caép noû vaøo röøng tìm traùi chua cho vôï con. Chaøng ñaõ vöôït qua 3 ngoïn nuùi, 7 caùnh röøng. Khi maët trôøi leân cao, ngöôøi thôï saên nhìn thaáy moät toå Ong, chaøng vöôn cung baén. Teân vöøa chaïm vaøo toå Ong, moät doøng nöôùc baén thaúng vaøo ngöôøi thôï saên, chaøng trai hoaøng sôï boû chaïy, doøng nöôùc ñuoåi theo. Chaøng chaïy caøng nhanh doøng nöôùc ñuoåi theo caøng nhanh. Chaøng chaïy maõi ñeán beân caùnh röøng thì kieät söùc, thieáp ñi. Doøng nöôùc döøng laïi vaø lan roäng maõi taïo thaønh vuõng nöôùc saâu. Nhôø doøng nöôùc naøy maø buoân laøng ñöôïc cöùu soáng vaø toàn taïi ñeán ngaøy nay.

Moät hoâm coù nhöõng naøng tieân töø treân trôøi xuoáng daïo traàn gian vaø ñi ngang qua doøng suoái naøy. Thaáy doøng suoái nhoû vôùi doøng nöôùc trong xanh maùt laïnh, cuøng vôùi khung caûnh thieân nhieân haï giôùi ñeïp tuyeät vôøi, caùc naøng tieân aáy ñaõ xuoáng doøng suoái aáy taém goäi vaø ñuøa giôõn döôùi doøng nöôùc trong laønh roài taát caû laïi bay leân trôøi.

Coù leõ khung caûnh traàn gian vaø doøng suoái maùt ngoït aáy cöù quyeán ruõ caùc naøng Tieân, do vaäy moãi khi xuoáng haï giôùi caùc naøng Tieân ñeàu xuoáng taém ôû doøng suoái naøy vaø ngöôøi daân ôû ñaây thænh thoaûng cöù baét gaëp caùc naøng tieân aáy ñang ñuøa vui trong doøng suoái nhoû. Nhìn thaáy caûnh töôïng nöûa thaàn tieân nöûa haï giôùi tuyeät ñeïp aáy, ngöôøi ta ñaõ ñaët teân cho doøng suoái naøy laø doøng suoái Tieân Ñeøo Baûo Loäc (Km 98-108) daøi 10km

Ñaây laø moät trong nhöõng ñeøo ñeïp vaø coù nhieàu khuùc quanh nhaát treân ñöôøng ñeán Ñaø Laït. Ñeøo Baûo Loäc ñöôïc xaây döïng töø 1923-1931 do ngöôøi Phaùp xaây döïng. Khoaûng 70 kyõ sö caàu ñöôøng khaûo saùt tính toaùn vaø 1500 coâng nhaân laøm vieäc lieân tuïc khoaûng 9 naêm ñeå xaây döïng ñöôøng ñeøo Baûo Loäc. Tröôùc ñaây ñöôøng heïp, neân moãi laàn leân xuoáng phaûi chia thôøi gian.

Ñöôøng ñi luùc ñoù raát khoù khaén, coù khi phaûi maát ñeán hai ngaøy môùi ñeán ñöôïc Ñaø Laït. Khi leân ñeøo Baûo Loäc chuùng ta coù theå quan saùt thöïc vaät hai beân ñöôøng. Ñaây laø loaïi röøng hoãn giao, xen laãn giöõa röøng caây nhieät ñôùi (laù roäng) vaø röøng oân ñôùi (laù nhoû), chính do söï thay ñoåi ñoät ngoät ñoä cao töø 350m ñeán 800m neân khí haäu cuõng thay ñoåi vaø laøm thöïc vaät thay ñoåi theo.

ÔÛ Km102,5 laø Töôïng Ñöùc Meï suoái An Bình. Ñeán Km104 laø Ñieän Tam Coâ, coøn goïi laø Boàng

Sôn Mieáu (Thôø 3 coâ Loan, Hoøa, Thaûo)

Khi heát ñeøo Baûo Loäc vaø vaøo thò xaõ, ñeán Böu ñieän Baûo Loäc, reõ traùi vaøo thaùc Dambri 19km.

Beân phaûi ñöôøng ta seõ gaëp Nhaø thôø Baûo Loäc, ñaây laø nhaø thôø do Kieán truùc sö Ngoâ Vieát Thuï thieát keá. Caïnh beân laø chuøa Hueä Quang, xaây döïng naêm 1995. Phía sau löng chuøa vaø nhaø thôø laø khu du lòch Ñaù Baøn. Thuûy ñieän Ña Mi

Khôûi coâng 18/2/1997, ñeán ngaøy 16/5/1997 toång khôûi coâng xaây döïng Thuûy ñieän Haøm Thuaän & Ña Mi, coâng suaát 475MW (Trong ñoù Haøm Thuaän 300MW). Saûn löôïng ñieän trung bình haøng naêm laø 1,6 tæ KWh. Voán ñaàu tö 70 tæ yeân Nhaät, vay voán ODA 85%. Hai nhaø maùy aùcch nhau 10km, nöôùc xaû cuûa Haøm Thuaän laø nguoàn nöôùc cung caáp cho Thuûy ñieän Ña Mi. Thuûy ñieän Ña Mi naèm treân thöôïng nguoàn cuûa soâng La Ngaø. Döï kieán seõ hoaøn thaønh vaøo cuoái naêm 2000. Thò xaõ Baûo Loäc

Tröôùc ñaây laø thò traán Baûo Loäc, ñeán naêm 1994 do tính chaát quan troïng vaø caàn thieát neân nhaø nöôùc cho naâng caáp thaønh thò xaõ Baûo Loäc. Thò xaõ Baûo Loäc laø nôi ñaët Toång coâng ty Daâu taèm tô Vieät Nam. Ngöôøi Maï ñaõ sinh soáng ôû ñaây qua nhieàu theá kyû, coù söï giao löu buoân baùn vôùi ngöôøi Vieät vaø Xieâm theá kyû II, ñoà goám thôøi Lyù, Traàn, Leâ tìm thaáy ôû vuøng naøy. Ngöôøi Maï coù tuïc caø raêng – caêng tai. Kinh teá troàng caây coâng nghieäp Traø, Cafe, Daâu taèm noåi tieáng caû nöôùc. Troàng daâu nuoâi taèm laø ngheà truyeàn thoáng xuaát hieän ôû nöôùc ta töø raát laâu ñôøi. Tröng Traéc& Tröng Nhò ôû theá kyû I ñaõ troàng daâu nuoâi taèm. Naêm 1597 Phuøng Khaéc Khoan (cuøng cha khaùc meï vôùi Nguyeãn Bænh Khieâm) ñi söù Trung Quoác ñaõ hoïc ñöôïc khung deät Trung Quoác vaø oâng ñöôïc coi laø oâng toå ngheà deät ôû

44 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Vieät Nam. Caây cafeù coù hai loaïi Arabica & Rubusta. Dieän tích laø 1400ha.

Lòch söû Caây Cafeâ: Sau khi chieám Vieät Nam, ñeå khai thaùc thuoäc ñòa ngöôøi Phaùp ñaõ troàng nhieàu loaïi noâng saûn ñöôïc öa chuoäng: Cao su, Cafeâ, Vani… caây cafeâ chính thöùc du nhaäp vaøo Vieät Nam naêm 1890. Cuoái theá kyû 19 caây Cao Su vaø caây Cafeù ñöôïc troàng thöû nghieäm ôû Nam Boä, nhöng caây cafeâ khoâng cho hieäu quaû neân ñaõ bò ñoán boû. Ñaàu theá kyû 20 vuøng Gia Ñònh coù khoaûng 150.000 caây cafeâ troàng nhieàu nhaát ôû Haïnh Thoâng Taây vaø Thuû Ñöùc. Khoaûng naêm 1920 troàng thöû nghieäm taïi Pleiku, Kontum cho keát quaû ban ñaàu khaû quan.

Naêm 1920 chính quyeàn thöïc daân hoâ haøo troàng cafeâ Arabica ôû vuøng Taây Nguyeân. Ñeán naêm 1946 vuøng Taây Nguyeân coù 3000ha. Naêm 1948 gioáng Arabia bò taøn phaù naëng neà do beänh “Moït cafeâ”. Caùc nhaø troàng troït chuyeån sang troàng loaïi Rubusta (cafeâ voái) vaø cafeâ Chari (cafeâ mít). Naêm 1980 cafeâ môùi chính thöùc ñöôïc troàng nhieàu ôû Laâm Ñoàng. Khi khai quaät vaên hoaù OÙc Eo ôû Ba Theâ An Giang ngöôûi ta tìm thaáy haït cafeâ caùch nay 1400-2000 naêm (chöa giaûi thích ñöôïc).

Truyeàn thuyeát veà caây cafeù: Chuyeän keå veà anh chaøng chaên deâ ôû EÂtiopia, khi quan saùt thaáy ñaøn deâ moãi laàn aên haït chín ñoû treân caây thì chuùng chaïy nhaûy raát vui veû, raát phaán khích. Moät cha xöù gaàn ñoù cuõng nhìn thaáy hieän töôïng naøy, oâng ñaõ mang haït naøy leân, xay nhoû uoáng thöû. Khi uoáng nhöõng haït naøy oâng caûm thaáy tænh taùo hôn, laøm vieäc toát hôn, ít buoàn nguû hôn. Sau ñoù ñaõ ñöôïc phoå bieán roäng raõi vaø laø moät phaàn khoâng theå thieáu cuûa cuoäc soáng. Treân theá giôùi, Anh laø nôi coù nhieàu ngöôøi nghieän cafeù nhaát vaø noåi tieáng vì loaïi cafeù Moka.

Sau khi troàng khoaûng 3 naêm, ngöôøi ta baét ñaàu khai thaùc, ñaàu tieân ngöôøi ta haùi nhöõng haït chín ñoû vaø phôi. Tieáp theo ñöa vaøo maùy chaø lôùp voû beân ngoaøi, chæ laáy nhaân beân trong taåm höông vaø xay ra, duøng ñeå pha thaønh nöôùc uoáng, ngaøy nay ngöôøi ta söû duïng cafeù trong coâng ngheä thöïc phaåm: baùnh cafeù, keïo cafeù, cafeù tuùi loïc… Caây Traø

Coù ôû Vieät Nam raát laâu ñôøi. Ñöôïc troàng thaønh ñoàn ñieàn naêm 1877. Tænh Laâm Ñoàng troàng traø töø thôøi Phaùp thuoäc, naêm 1930 moät trung taâm nghieân cöùu noâng hoïc ñöôïc thaønh laäp ôû Baûo Loäc, nghieân cöùu gioáng traø phuïc vuï cho vieäc phaùt trieån caùc ñoàn ñieàn. Sau 1954, beân caïnh nhöõng ñoàn ñieàn cafeù roäng lôùn cuûa Phaùp coøn coù caùc ñoàn ñieàn nhoû cuûa ngöôøi daân di cö töø mìeân Baéc. ÔÛ Kontum laø Pleiku caùc ñoàn ñieàn Traø quan troïng laø Catecka vaø PIT.

ÔÛ Baûo Loäc, Di Linh, gioáng traø Shan ñöôïc troàng nhieàu. ñaây laø gioáng traø laù nhoû, thöôøng ñöôïc goïi laø “Baïch mao traø”, ñöôïc cheá bieán thaønh loaïi traø xanh maø ngöôøi Vieät raát öa thích. Ngoaøi ra coøn troàng traø Assam, cheá bieán thaønh loaïi traø ñen ñeå xuaát khaåu. Trung bình khoaûng 1ha traø thu hoaïch cheá bieán khoaûng 800kg traø thoâ, trung bình moät thaùng ngöôøi ta thu hoaïch khoaûng hai laàn, vaø khai thaùc khoaûng 20-25 naêm thì phaù boû, troàng môùi. Trong caây traø ngöôøi ta phaân tích ñöôïc 13 chaát vôùi 120 hoaït tính khaùc nhau trong ñoù quan troïng nhaát laø Tanin vaø Cafein, hai chaát naøy giuùp ngöôøi uoáng traø tieâu hoùa deã daøng, kích thích thaàn kinh. Cheá bieán vaø phaân loaïi traø: +Traø ñoït: hay traø moùc caâu, ñaây laø buùp traø sau khi saáy coù daïng nhö moùc caâu. Neáu laø gioáng traø Shan sau khi saáy xong beân ngoaøi ñoït traø coù moät lôùp loâng traéng môø, ngöôøi ta môùi goïi laø Traø Baïch Mao. + Traø Laù: hay Traø Buoàm coù giaù trò thaáp söû duïng ñaïi traø.

Dieän tích caû nöôùc hieän nay 160.000ha, Laâm Ñoàng 16.000ha. Dieän tích troàng traø taïi Baûo Loäc

12.000ha - Naêng suaát 20 taán laù/naêm. Giai thoaïi: Ngöôøi ta keå raèng xöa coù moät vò Ñaïi Ñöùc ñang ngoài nghe Ñöùc Phaät thuyeát phaùp thì bò nguû guïc vì quaù meät moûi. Khi giaät mình tænh daäy oâng raát giaän mình neân ñaõ caét hai mí maét vöùt ra ngoaøi saân. Ít laâu sau choã ñoù moïc leân loaøi caây laï, laù coù hình daùng nhö chieác mí maét, ngöôøi ta nhai laù naøy thì thaáy chaùt, pha vôùi nöôùc uoáng thì tænh taùo haún, thoaùt khoûi côn buoàn nguû. Vua Thaàn Noâng beân Trung Quoác phaùt hieän caây cheø. Ngoaøi ra traø coøn coù coâng duïng toát trong y hoïc. Thaùc Dambri - Con ñöôøng tô luïa

45 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Vaøo Dambri baèng con ñöôøng nhöïa do Nguyeãn Vaên, giaùm ñoác cty Daâu taèm tô Baûo Loäc xaây döïng. Khi oâng kieám khu vöïc phaùt trieån Daâu Taèm oâng ñaõ tìm thaáy thaùc Dambri, neân cho xaây döïng con ñöôøng naøy, goïi noâm na laø “Con ñöôøng tô luïa”. Tieáng K’Ho goïi thaùc Dambri laø Thaùc Ñôïi Chôø hay Ñôïi chôø trong tuyeät voïng. Thaùc roäng 20m, cao 57m vaø caùc thaùc nhoû keùo daøi hôn 3km laø thaùc Ñasara – Ñaï Toàn – Ñaï Oai. Xung quanh thaùc khoaûng 1000ha röøng nguyeân sinh.

Truyeàn thuyeát veà thaùc Dambri cuûa ngöôøi Chaâu Maï: Naøng Hbi con moät ngöôøi giaøu coù vaø coù theá löïc trong laøng. Naøng Hbi yeâu chaøng trai nhaø ngheøo cuøng laøng, cha naøng bieát ñöôïc ñaõ duøng aùp löïc buoäc chaøng trai rôøi khoûi laøng. Naøng Hbi buoàn, nhôù ngöôøi yeâu, thöôøng ra bôø suoái nôi hai ngöôøi thöôøng hoø heïn ñeå chôø ngöôøi yeâu tôùi. Nhöng bieát bao muøa luùa chín, bao muøa laù ruïng maø hình boùng ngöôøi yeâu bieàn bieät khoâng trôû veà. Moät hoâm daân laøng nghe moät tieáng noå lôùn xeù trôøi, nôi naøng Hbi ngoâi ñaõ bieán thaønh doøng thaùc ñoå maõnh lieät, gaøo theùt suoát ñeâm ngaøy nhö tình yeâu maõnh lieät cuûa naøng vôùi ngöôøi yeâu. Thaùc Bobla

Caùch Di Linh 7km, Ñaø Laït 80km, thaùc Bobla cao 50m, roäng 30m laø thaùc ñeïp, huøng traùng khoâng thua keùm thaùc Pongour, Gougah, Ñatanla… Phía döôùi thaùc laø nhieàu taûng ñaù lôùn phaúng lì noåi leân nhö nhöõng hoøn ñaûo giöõa moät vuøng meânh moâng nöôùc, traéng xoaù.

B’la tieáng K’ho “Ñaàu coù ngaø voi”. Ngöôøi daân baûn ñòa keå raèng döôùi thôøi cai trò cuûa nöôùc Chaêm, ngöôøi daân phaûi saên laáy ngaø coáng noäp, vaø chính beân doøng thaùc naøy voi thöôøng tuï taäp, neân ngöôøi ta goïi laø thaùc Ñaàu ngaø voi (Bla). Moät giaû thuyeát khaùc cho raèng nhìn töø treân xuoáng thaùc gioáng nhö ñaàu voi ñang cuùi ñaàu uoáng nöôùc.

Vaøo nhöõng naêm 1930 ngöôøi Phaùp ñaàu tö xaây döïng ñieåm tham quan thaùc ôû ñaây, trong chieán

tranh boû rôi vaø troâi vaøo queân laõng. Hieän coøn nhöõng baäc thang ñi xuoáng thaùc. Thaùc ít ñöôïc bieát tôùi. Thò traán Di Linh

Teân goïi Di Linh do Vieät Nam hoaù tieáng ngöôøi K’Ho laø Djring. Khi ñeán Km168 chuùng ta thaáy 5 daõy nhaø lôùn coù maøu hoàng (gioáng nhö maøu nhaø thôø Domaine Ña Laït) laø traïi phong Di Linh, ñöôïc caùc ma sô ôû nhaø thôø Domaine ñeán chaêm soùc nhöõng beänh nhaân phong (thuoäc xaõ Gia Laõnh) Ñeøo Phuù Hieäp

Ñeøo daøi 3km laø ranh giôùi giöõa huyeän Di Linh vaø huyeän Ñöùc Troïng. Ñaëc bieät caùc ñeøo ñi Ñaø Laït ñeàu leân doác, chæ coù ñeøo Phuù Hieäp laø xuoáng doác, laø ñoaïn thung luõng tieáp xuùc giöõa hai cao nguyeân Di Linh vaø Laâm Vieân. Thaùc Pongour

Thaùc Pongour thuoäc huyeän Ñöùc Troïng, caùch huyeän lî Ñöùc Troïng 20km, trung taâm thaønh phoá Ñaø Laït 40km. Töø Quoác loä 20, ñeán xoùm Trung reû traùi vaøo 6km laø ñeán thaùc. Laø thaùc lôùn huøng vó coøn goïi laø “Thaùc meï” thuoäc xaõ Taân Hoäi, huyeän Ñöùc Troïng.

Cao 50m, roäng treân 100m. Ngöôøi ñòa phöông thöôøng goïi laø “Thaùc 7 taàng” hay “Thaùc Thieân

Thai”. Veà teân goïi Pongour coù hai giaûi thuyeát nhö sau:

Thaùc Pongour laø do teân ngöôøi Phaùp phieân aâm töø tieáng daân toäc baûn ñòa (Tieáng K’Ho) laø “OÂng chuû cuûa vuøng ñaát seùt traéng = kaolin (cao lanh). Qua moät soá taøi lieäu ñòa chaát hoïc cuûa ngöôøi Phaùp, vuøng naøy coù nhieàu kaolin. Nhö vaäy Pongour laø OÂng chuû hoaëc oâng vua xöù kaolin. Giaû thuyeát thöù hai do taùc giaû Nguyeãn Hoàng Nhaät neâu leân naêm 1984, hieän nay khaù phoå bieán, ñöôïc nhieàu ngöôøi nhaéc ñeán. Pongour theo ngoân ngöõ K’Ho coù nghóa laø “4 söøng teâ giaùc”. Giaû thuyeát naøy laáy töø kho taøng truyeän coå K’Ho Chaøm, Churu vôùi noäi dung nhö sau:

Ngaøy xöa vuøng ñaát Phuù Hoäi – Taân Hoäi – Taân Haø ngaøy nay do naøng Ka Nai laøm chuû. Ka Nai laø moät nöõ tuø tröôûng xinh ñeïp, treû trung vaø coù söùc maïnh hôn caû thanh nieân duõng só K’Ho – Churu. Naøng laïi coù taøi chinh phuïc thuù röøng. Thuôû aáy, giaëc Chieâm Thaønh ôû vuøng Ninh Thuaän ngaøy nay hay leân quaáy phaù, baét bôù daân ñòa phöông laøm phu hay ñi lính choáng laïi ngöôøi Kinh. Moät laàn, daân cuûa boä toäc Ka Nai bò baét ñi khaù nhieàu, caêm giaän tröôùc caûnh aáy, Ka Nai ñaõ keâu goïi caùc boä toäc taây nguyeân nhö Sreâ, Chil, Maï… noåi daäy choáng ngöôøi Chaêm. Naøng ñaõ töï mình cöôõi teâ giaùc cuøng ñoaøn quaân taây nguyeân xuoáng

46 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

vuøng Panduranga ñeå baùo thuø. Ka Nai ñaõ chieám ñöôïc 4 thaønh cuûa ngöôøi Chaêm, cöùu haøng traêm ngöôøi daân taây nguyeân bò baét laøm noâ leä tröôùc ñaây. Nhöng qua chieán thaéng naøy Ka Nai thaám thía noãi nhaân tình theá thaùi, moät soá ngöôøi K’Ho, Maï ñaõ theo ngöôøi Chaêm, chòu laøm toâi tôù chöù khoâng veà taây nguyeân nöõa. Ñau buoàn vaø töùc giaän tröôùc nghòch caûnh aáy, Ka Nai quyeát tröøng phaït nhöõng ai boäi tình baïc nghóa. Vaø sau ñoù naøng xaây döïng laïi cuoäc soáng cho rieâng mình. Ka Nai cuøng 4 con teâ giaùc ngaøy ñeâm uûi nuùi san ñoài ñeå taïo döïng moät vöông quoác thuûy chung cho buoân laøng cuûa mình. Thaùc Pongour laø daáu veát 4 con teâ giaùc caém söøng xuoáng nuùi röøng taây nguyeân ñeå môû ra moät kyû nguyeân vaên hoùa cho caùc daân toäc taïi ñaây.

Trong nhöõng naêm 80 cuûa theá kyû XX, taùc giaû Nguyeãn Nhaät Hoàng ñaõ tôùi thaêm vaø söu taàm veà truyeàn thuyeát cuûa thaùc Pongour. OÂng ñaõ vieát baøi thô baèng tieáng daân toäc K’Ho vaø khaéc leân taûng ñaù söøng teâ giaùc ñaàu tieân, xin taïm dòch nhö sau: Ngaøy xöa ñeïp laém naøng Ka Nai Cuõng laø Tröng Trieäu baäc anh taøi Dieät luõ tham taøn cöùu daân khoå Vì ñôøi, laïi döïng coõi thieân thai.

Haøng naêm 15 thaùng Gieâng aâm lòch, ñaây laø nôi toå chöùc “Leã hoäi Pongour”. Cuoái naêm 1997 Coâng ty du lòch Ñaát Nam cuøng tænh Laâm Ñoàng xaây döïng Khu du lòch sinh thaùi (caáp pheùp hoaït ñoäng 20 naêm). Döï aùn caûi taïo troàng 170ha röøng, traûi nhöïa 7,2km ñöôøng vaøo (khoaûng 5 naêm), xaây döïng laøng daân toäc kieåu maãu, soá nhaø daân toäc cho du khaùch nghæ troï. Hy voïng Pongour laø moät ñieåm du lòch haáp daãn trong nhöõng naêm tôùi. Saân bay Lieân Khöông

Xaây döïng 1933, ñöa vaøo hoaït ñoäng 1945, Nhaät môû roäng caùc phi cô chieán ñaáu. 1960-1975 do chieán tranh ñöôøng boä khoâng an toaøn neân saân bay ñöôïc traûi nhöïa 1480m, roäng 40m ñeå söû duïng cho maùy bay 35 taán trôû xuoáng. Hieän nay Haøng khoâng Vieät Nam môû theâm ñöôøng bay ñi Ñaø Naüng. Vaø trong töông lai, saân bay Lieân Khöông seõ ñöôïc xaây döïng thaønh saân bay quoác teá. Nhaø thôø Lieân Khöông

Nhìn vaøo phía beân traùi khoaûng 200m thaáy moät nhaø thôø laø Nhaø thôø Lieân Khöông, ñaây laø coâng trình kieán truùc khaù ñoäc ñaùo coù maùi voøm moâ phoûng theo kieåu nhaø haùt Opera ôû uùc, ñöôïc thieát keá bôûi kieán truùc sö Ñaëng Vieät Nga con gaùi cuûa coá chuû tòch Tröôøng Chinh. Thaùc Voi

Töø ngaõ 3 vaøo khoaûng 30km, hoûi ñöôøng vaøo thò traán Nam Ban chuùng ta tham quan moät thaùc nöôùc raát ñeïp laø Thaùc Voi, naèm ôû trung taâm khu kinh teá môùi cuûa ngöôøi Haø Noäi, vì chung quanh thaùc coù voâ soá hoøn ñaù lôùn nhoû, töø treân nhìn xuoáng troâng nhö nhöõng taám löng ñen boùng cuûa nhöõng chuù voi, coù ñieàu kì laï laø nhöõng hoøn ñaù naøy ñöôïc saép xeáp moät caùch ngaãu nhieân nhö ñaøn voi ñang teà töïu höôùng veà ngoïn thaùc cao 30m, taïo thaønh moät böùc tranh hoang sô, huøng vó tuyeät ñeïp.

Moät giaû thuyeát khaùc: Gaàn ñoù coù hai ngoïn nuùi Voi naèm phuû phuïc. Chuyeän keå ñoù laø hai con voi ôû vuøng La Ngaø Thöôïng ñi döï leã cöôùi cuûa chaøng Lang vaø naøng Biang, khi ñeán ngoïn nuùi Ca Ñaèng (Prenn) thì nghe tin ñaùm cöôùi bieán thaønh ñaùm tang. Ñau buoàn quaù, hai con voi ñaõ ngaõ xuoáng, hoùa thaønh hai ngoïn nuùi Voi, nöôùc maét cuûa Voi chaûy hoùa thaønh Thaùc Voi. Moät truyeàn thuyeát khaùc cuûa vuøng LangBiang: Coù ñoâi trai gaùi ngöôøi K’Ho laø chaøng K Yar vaø naøng K Yung yeâu nhau tha thieát. Khi ñaïo quaân Chaêm traøn leân, chaøng K Yar leân ñöôøng chinh chieán vaø khoâng trôû veà, naøng K Yung ra suoái ngoài khoùc. Tieáng cuûa naøng ñaõ laøm ngoïn nuùi ruøng mình gaõy khuùc, ñaát ñaù suïp lôû, doøng nöôùc ñoå gaàm gaøo, cuoàn cuoän. Ñoù laø Thaùc Voi ngaøy nay. Thaùc Voi laø nguoàn nöôùc töø Cam Ly Ñaø Laït, moät thaùc nöôùc trôû thaønh huyeàn thoaïi, ñoå xuoáng. Laøng Gaø

Döôùi chaân nuùi Voi laø ngoâi laøng nhoû thuoäc thoân Ñanahoa, xaõ K’Long A, ôû ñaây coù caûnh laï maø du khaùch thöôøng ñeán xem, ñoù laø töôïng chuù gaø troáng cao 5m ñöùng treân moät uï ñaù cao. Ñaëc bieät laø töôïng gaø coù 9 cöïa. Töôïng gaø naøy lieân quan ñeán truyeàn thuyeát veà moät ngöôøi con gaùi baûn lónh, vì muoán

47 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

laáy ñöôïc ngöôøi mình yeâu ñaõ baêng röøng loäi suoái quyeát tìm cho ñöôïc leã vaät thaùch cöôùi cuûa hoï nhaø trai: moät con gaø 9 cöïa! Nhöng coâ ñaõ phí hoaøi thôøi gian vì khoâng coù con gaø ñoù ôû treân ñôøi. Cuoái cuøng, coâ kieät söùc guïc cheát taïi nôi ñaây. Daân laøng ñaõ xaây böùc töôïng con gaø 9 cöïa ñeå an uûi naøng, laøm troïn veïn öôùc mô cuûa ngöôøi con gaùi ñaùng thöông. Hình töôïng gaø 9 cöïa, ngöïa 9 hoàng mao, voi 9 ngaø treân maâm leã vaät cuûa Sôn Tinh daâng xin cöôùi Mî Nöông. Ñieàu ñoù theå hieän öôùc mô chinh phuïc thieân nhieân cuûa ngöôøi Vieät Nam. Ngoaøi ra coøn theå hieän taäp tuïc cöôùi xin cuûa ngöôøi daân toäc thieåu soá vaø cheá ñoä Maãu heä theå hieän qua caâu chuyeän. Ñeøo Prenn (Daøi 10km)

Prenn tieáng K’Ho laø “Vuøng ñaát bò ñaùnh chieám”, hay “Keû chieám ñaát”. Tröôùc theá kyû XVII, vua Porome, vuøng ñaát naøy bò ngöôøi Chaêm chieám ñoùng trong nhöõng cuoäc giao tranh vôùi ngöôøi K’Ho, nhaèm môû roäng ñaát ñai cuûa mình veà höôùng Taây. Thaùc Prenn

Ñaây laø khu du lòch noåi tieáng ôû Ñaø Laït, naèm ôû chaân ñeøo Prenn, cao 30m, roäng 20m töø treân ñoå xuoáng nhu maøn nöôùc traéng xoùa. Ngay döôùi voøm ñaù cuûa thaùc coù chieác caàu goã baéc qua, taïo theâm caûnh neân thô cho thaùc. Tröôùc ñaây thaùc Prenn cuõng töøng laø nôi nghæ ngôi, döøng chaân trong nhöõng laàn ñi saên baén cuûa vua Baûo Ñaïi. Tröôùc 1963, Thaùc Prenn coù Thaûo Caàm Vieân, nuoâi nhieàu thuù, chim, hoa,… Ngoâ Ñình Nhu töøng döøng chaân ôû ñaây trong dòp ñi saên vaø töøng toå chöùc hoïp maët caùc boä laïc Taây Nguyeân. Naêm 1972, tin ñoàn coù coïp veà khu vöïc thaùc neân ít ngöôøi ñeán ñaây. Naêm 1978, thaùc Prenn ñöôïc giao laïi cho Cty Du lòch Laâm Ñoàng quaûn lyù vaø ñöôïc xaây döïng nhö ngaøy hoâm nay. Thaùng 10/1998, tænh Laâm Ñoàng ñaàu tö 41 tæ ñoàng ñeå taïo thaønh khu du lòch lôùn nhaát trong 50 thaéng caûnh du lòch ôû Ñaø Laït, xaây döïng Prenn thaønh Khu du lòch hieän ñaïi keát hôïp du lòch baûn ñòa cuûa daân toäc Taây Nguyeân, cuøng vôùi nhieàu coâng trình vaø khu giaûi trí: Thaêm röøng töï nhieân, thaùc nöôùc, heä thoáng nhaø vöôøn, thuù hoang, thaùc cao su, beå bôi nhaân taïo, heä thoáng caùp treo (3 ñöôøng caùp, moãi ñöôøng laø 15 caùp). Dieän tích thieát keá laø 160ha, trong ñoù 100ha röøng thoâng. Thaùc Datanla

Naèm caùch Quoác loä 20 phía traùi khoaûng 200m. Ñaây laø thaùc ñoå töø ñoä cao 35m. Vaøo muøa möa thaùc maïnh vaø caûnh quan raát ñeïp. Naêm 1985, thaùc Datanla chöa khai thaùc du lòch, ñöôøng ñi xuoáng thaùc raát khoù khaên, caûnh quang coøn hoang sô. Khoaûng 1990, Datanla xaây döïng laïi laøm ñöôøng ñi xuoáng thaùc, taïo theâm ñieåm du lòch lyù töôûng ôû ñaây. Ngoaøi heä thoáng thaùc ñoå töø treân xuoáng, ôû ñaây coøn coù vöïc töû thaàn. Hai beân vaùch ñaù thaúng ñöùng caùch nhau khoaûng hôn 1m, saâu 50m. Datanla theo tieáng K’Ho laø “Nöôùc döôùi laù”, coù ngöôøi goïi laø Suoái Maây vì vuøng naøy tröôùc coù raát nhieàu caây maây (Hay moät caùch giaûi thích khaùc laø suoái nöôùc töø treân cao ñoå xuoáng, hôi nöôùc boác leân cao nhö laøn söông maây) Hoà Tuyeàn Laâm

Töø Quoác Loä 20 reõ theo ñöôøng Truùc Laâm Yeân Töû 2km seõ ñeán Hoà Tuyeàn Laâm. Hoà nöôùc do ñaép ñaäp ngaên doøng töø nuùi Voi Suoái Tía vaø soâng Ñaï Tam ñeå laøm thuûy lôïi töôùi nöôùc cho nhöõng caùnh ñoàng hoa maøu ôû vuøng Ñöùc Troïng, do Boä Thuûy Lôïi xaây döïng 1982-1987. Hoà roäng 32km2 vaø saâu 30m. Teân hoà cuõng laø moät ñieàu thuù vò, coù xuaát phaùt töø khung caûnh thieân nhieân trong laønh vaø tuyeät ñeïp: Nôi gaëp gôõ giöõa soâng suoái vaø caây röøng. Vì “Tuyeàn” laø “Suoái”, “Laâm” laø “Röøng”, vaø hieän nay gaàn nhö moïi ngöôøi ñeàu hieåu teân hoà theo nghóa naøy.

Hoà Tuyeàn Laâm keát hôïp Thieàn Vieän Truùc Laâm taïo neân moät thaéng caûnh tuyeät vôøi. Vaøo nhöõng ngaøy ñeïp trôøi, chuùng ta coù theå ñi taøu treân hoà ngaém caûnh ñeïp xung quanh vaø coù theå vaøo tham quan thaùc Baûo Ñaïi. Vaøo khu vöïc daõ ngoaïi nhö Phöông Nam, Nam Qua,… nghæ ngôi trong ngoâi nhaø saøn, uoáng röôïu caàn, aên thòt röøng laø ñieàu heát söùc thuù vò. Hieän nay moät taäp ñoaøn Haøn Quoác ñang xin giaáy pheùp cuûa tænh Laâm Ñoàng ñeå xaây döïng moät saân golf 36 loã taïi khu vöïc hoà Tuyeàn Laâm, ñieàu ñoù coù nghóa laø moät dieän tích cöïc kyø lôùn röøng thoâng seõ bò phaù boû. Döï aùn ñang gaëp nhieàu söï khoâng ñoàng tình cuûa quaàn chuùng vì thöïc teá Ñaø Laït ñaõ coù moät saân golf ôû Ñoài Cuø (18 loã) nhöng lieân tuïc trong 10 naêm luoân loã vaø khoâng ñoùng goùp gì vaøo kinh teá cuûa Ñaø Laït noùi rieâng vaø Laâm Ñoàng noùi chung.

48 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Thieàn vieän Truùc Laâm

Do Hoøa thöôïng Thích Thanh Töø xaây döïng treân nuùi Phöôïng Hoaøng vaøo 4/1993 – 3/1994. Toaøn boä khu Thieàn vieän roäng 25ha, trong ñoù coù 2ha xaây döïng thieàn vieän vaø 23ha vöôøn caây, hoa caûnh. Ngoâi chính ñieän do kieán truùc sö Ngoâ Vieát Thuï thieát keá. Toaøn khu Thieàn Vieän bao goàm: +Khu ngoaïi vieän: Goàm Chaùnh ñieän, nhaø khaùch, tham vaán ñöôøng, laàu chuoâng. Treân laàu chuoâng coù chieác Ñaïi hoàng chung naëng 1100kg do hai Phaät töû cuùng döôøng vaø do ngheä nhaân Nguyeãn Vaên Sinh (phaùp danh Chaêm Taøi) thöïc hieän. Treân maët chuoâng coù khaéc baøi thô cuûa Hoøa thöôïng Thích Thanh Töø. Ngoaøi ra chung quanh laàu chuoâng coøn coù taïc hình caùc vò toå sö cuûa phaùi Thieàn Toâng Trung Quoác. Toå sö ñaàu tieân laø Ñaït Ma Toå sö (9 naêm quay maët vaøo vaùch ñeå nghieäm ra trieát lyù cao sieâu cuûa Phaät Phaùp) +Khu noäi vieän: Thöôøng khoâng cho khaùch vaøo tham quan goàm Noäi Ni Vieän vaø Noäi Taêng Vieän, nôi ôû vaø hoïc taäp, tu luyeän cuûa caùc taêng ni trong chuøa. Trong khu noäi vieän ñöôïc saép xeáp raát traät töï vaø coù nhieàu khu vöïc troàng hoa raát ñeïp.

Sô neùt veà Toå sö phaùi Truùc Laâm Thieàn Toâng: Laø vua Traàn Nhaân Toâng (goïi laø Truùc Laâm Ñaàu Ñaøi) (1279-1298). Sau khi ñaùnh thaéng quaân Nguyeân vaø deïp yeân Chieâm Thaønh, oâng nhöôøng ngoâi cho vua Traàn Anh Toâng, leân nuùi Yeân Töû laäp ra phaùi thieàn Vieät Nam, goïi laø “Truùc Laâm”. Thaønh phoá Ñaø Laït

Dieän tích: 400km2. Naèm treân ñoä cao 1500m neân khí haäi maùt meû quanh naêm. Ñaø Laït thöôøng ñöôïc goïi baèng nhöõng caùi teân thô moäng vaø laõng maïn nhö “thaønh phoá söông muø”, “thaønh phoá ngaøn hoa”, “thaønh phoá tình yeâu”, “Xöù hoa Ñaøo”…

Teân goïi Ñaø Laït: Ñaø=Ña (Tieáng K’Ho: Con soâng doøng suoái. Laït=ngöôøi Laïch (moät nhaùnh cuûa toäc K’Ho). Ñaø Laït laø “Con soâng doøng suoái cuûa ngöôøi Laïch). Nghóa boùng: Queâ höông cuûa ngöôøi Laïch. Coøn coù moät soá caùch giaûi thích khaùc nhöng coù phaàn khieân cöôõng: Das Alliis Leatitiem Alliis Temperiem (Mang laïi cho ngöôøi naøy nieàm vui vaø ngöôøi khaùc söï maùt dòu). Hay nhö coù ngöôøi coøn giaûi thích teân Ñaø Laït theo höôùng chieát töï Haùn Vieät: Ña laø “nhieàu”, Laïc (goïi cheäch laø Laït) laø nieàm vui, vaäy Ñaø Laït (Ña Laïc???)laø Nhieàu Nieàm Vui.

Sau khi Phaùp chieám Nam Kyø (1867) nhieàu ngöôûi Vieät ñaõ rôøi boû vuøng bò Phaùp chieám ñoùng ñeå ñeán caùc tænh Trung Boä. Nhaø thô, nhaø yeâu nöôùc, nhaø söû hoïc Nguyeãn Thoâng (1827-1884) laø vò quan trieàu Nguyeãn ñeà nghò trieàu ñình Hueá choïn vuøng ñaát Taây Nguyeân laäp ñoàn ñieàn gaày döïng ñaát nöôùc vöøa quaân söï vöøa kinh teá ñeå toå chöùc khaùng chieán laâu daøi, oâng ñaõ thaùm hieåm vuøng cao nguyeân Laâm Vieân vaø ñaõ gaëp boä toäc ngöôøi Laïch (goïi laø Sôn Quoác). Trieàu ñình Hueá khoâng daùm thöïc hieän keá hoaïch naøy vì Phaùp phaûn ñoái.

Ngöôøi Phaùp ñaàu tieân thaùm hieåm vuøng ñaát naøy laø baùc só Yersin. Sau 3 laàn thaùm hieåm tìm ñöôøng leân cao nguyeân Laâm Vieân, baùc só ngöôøi Phaùp goác Thuïy Só, ñaõ tìm ra cao nguyeân Langbiang vaøo 21/6/1893, sau ñoù oâng ñaõ xin yù kieán cuûa toaøn quyeàn P.Doumer ñeå xaây döïng thaønh khu nghæ ngôi cho ngöôøi Phaùp. Tieáp theo laø cuoäc khaûo saùt tìm ñòa ñieåm xaây döïng thaønh phoá Ñaø Laït. Ñòa ñieåm ñaàu tieân ñöôïc choïn laø khu vöïc suoái Vaøng – suoái Baïc (Hoà Dankia). Naêm 1900, ñích thaân Paul Doumer leân Ñaø Laït quyeát ñònh choïn ñòa ñieåm xaây döïng nhö ngaøy nay.

Naêm 1903-1914, ñöôøng xe löûa chaïy töø Phan Rang leân Xom Gon gaàn Kroâng Pha. Naêm 1914

hoaøn thaønh tuyeán ñöôøng boä töø Phan Thieát qua Di Linh leân Ñaø Laït.

Trong chieán tranh TG laàn I (!914-1917), moät soá só quan ngöôøi Phaùp khoâng trôû veà chính quoác ñöôïc, neân yeâu caàu caáp thieát xaây döïng thaønh phoá Ñaø Laït laøm nôi nghæ döôõng. Naêm 1920 ñöôøng boä Phan Rang-Ñaø Laït hoaøn thaønh, ñöôøng xe löûa töø Xom Gon leân Ñaø Laït cuõng ñöôïc thieát laäp. Naêm 1923 Kieán truùc sö E.Hebrard ñaõ toå chöùc quy hoaïch thaønh phoá Ñaø Laït ôû khu vöïc hieän nay coù söùc chöùa hôn 300.000 ngöôøi vaø tieán haønh xaây döïng cô sôû haï taàng, nhaø ôû. Naêm 1933, Toaøn quyeàn Phaùp giao Ñaø Laït cho vua Baûo Ñaïi vaø trôû thaønh “Hoaøng trieàu cöông thoå” (Ñaát nhaø vua) vaø nhieàu coâng trình lôùn laàn löôït ra ñôøi nhö Nhaø thôø Chaùnh toøa, Dinh I-II-III, Nhaø ga xe löûa ÑL, Nhaø thôø Domain, Vieän Lyceùe Yersin. 1945, Ñaø Laït töøng laø nôi dieãn ra Hoäi nghò truø bò Phaùp - Vieät taïi KS Palace. Naêm 1949 Phaùp ñöa Baûo

49 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ñaïi veà nöôùc, oâng vua naøy ñaõ ñoùng ñoâ ôû ñaây ñeán 1953 môùi sang Phaùp. 1954, sau Hieäp ñònh Geneøve, daân soá Ñaø Laït taêng nhanh, chuû yeáu laø daân töø Baéc vaøo nhö aáp Haø Ñoâng, aáp AÙnh Saùng…

Naêm 2003, thaønh phoá Ñaø Laït long troïng kyû nieäm 110 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån vôùi nhieàu

hoaït ñoäng phong phuù, thu huùt khaùch du lòch trong vaø ngoaøi nöôùc. Chuøa Linh Sôn

Chuøa toïa laïc treân moät ngoïn ñoài giöõa moät vöôøn cheø xanh roäng khoaûng 4ha, caùch trung taâm thaønh phoá Ñaø Laït chöøng 1km veà phía Taây Baéc. Chuøa ñöôïc xaây döïng naêm 1936-1940 do oâng Voõ Ñình Dung vaø Nguyeãn Vaên Tieán cuøng vôùi coâng ñöùc cuûa thaäp phöông baù taùnh. Vôùi loái kieán truùc AÙ Ñoâng, hai maùi xuoâi, hôi cong ôû phía cuoái, treân coù hai con roàng ñoái xöùng uoán khuùc giöõa neàn trôøi cao. Beân caïnh coù ngoâi thaùp 3 taàng hình baùt giaùc vaø caùch ñoù khoâng xa laø ngoâi tröôøng Cô baûn Phaät hoïc taïo theâm veû myõ quan cho ngoâi chuøa. Treân loái ñi tröôùc saân chuøa coù döïng moät böùc töôïng Quan Theá AÂm Boà Taùt ñöùng treân ñaøi sen cao, khoùi höông nghi nguùt. Xuoâi theo hai beân baäc caáp ñöa vaøo chính ñieän coù ñoâi roàng haù mieäng ñöôïc ñieâu khaéc moät caùch ngheä thuaät laø vò song thaàn gìn giöõ ngoâi chuøa. Treân ñieän Phaät thôø ñöùc Thích Ca Maâu Ni baèng ñoàng ñang thaâm thieàn nhaäp ñònh treân moät toøa sen, naëng 1250kg, ñöôïc ñuùc 1952. Toaøn caûnh chuøa Linh Sôn laø moät söï baøi trí haøi hoøa vaø trang nghieâm. Nhaø thôø Chaùnh Toøa

Coøn goïi laø Nhaø thôø Con gaø, vì treân noùc cuûa nhaø thôø coù töôïng con gaø baèng ñoàng, bieåu töôïng

Chuù gaø troáng Goâloa cuûa ngöôøi Phaùp. Nhaø thôø ñöôïc xaây döïng töø 1931-1942. Nhaø thôø Domain de Marie

Naèm trong khu Lam Sôn, treân ngoïn ñoài Mai Anh, ñöôïc xaây döïng töø 1940-1944 do phu nhaân Toaøn quyeàn Jean Decoux, Suzanne Humert, ñöùng ra quyeân goùp cuûa giaùo daân. Teân Domain de Marie (Laõnh ñòa Ñöùc Baø) cuõng töø ñoù maø ra. Ngöôøi ta cho raèng nhaø thôø ñöôïc xaây döïng baèng nhöõng chaát keát dính laø Voâi, maät mía vaø moät soá phuï gia khaùc. Khi xaây nhaø thôø baø coù taâm nguyeän luùc maát seõ ñöôïc hoân ôû ñaây. Vaøo naêm 1944, treân ñöôøng leân Ñaø Laït ñeå giaûi quyeát maâu thuaãn giöõa baø Nam Phöông Hoaøng haäu vaø Thöù phi Moäng Ñieäp, baø bò tai naïn giao thoâng treân ñoaïn ñöôøng Khe Sanh. Hieän nay phaàn moä cuûa baø vaãn coøn ôû nhaø thôø.

Ñöùng treân ñoài Mai Anh chuùng ta coù theå nhìn thaáy toaøn caûnh Ñaø Laït raát ñeïp. Ngoaøi ra vaøo

trong khuoân nhaø thôø chuùng ta seõ thaáy nhieàu loaïi hoa ñeïp, ñaëc bieät laø hoa Haøi Tieân. Khaùch saïn Palace Sofitel

Naêm 1916 Toøan quyeàn P.Doumer cho xaây döïng khaùch saïn ñaày ñuû tieän nghi laø Hotel du Langbiang Palace (khia tröông naêm 1922). Naêm 1993 Lieân doanh DRI, taäp ñoaøn Danao Hongkong vaø Coâng ty du lòch Laâm Ñoàng ñaõ söûa naâng caáp khaùch saïn, ñaït tieâu chuaån 5 sao, chính thöùc söû duïng vaøo naêm 1995, vôùi 43 phoøng nghæ cao caáp. Tröôøng Lyceùe Yersin

Tröôøng ñöôïc gheùp bôûi hai tröôøng laø Le Petit Lyceùe (1927) vaø tröôøng Le Grand Lyceùe (1935).

Tröôøng Le Petit Lyceùe bao truøm caû ngoïn ñoài treân ñöôøng Huøng Vöông (nay laø soá 1 Hoaøng Vaên Thuï). Tröôøng daïy chöông trình Phaùp baäc tieåu hoïc, sau ñoù trôû thaønh Trung taâm vaên hoùa Phaùp. Hieän nay laø Vaên phoøng Sôû VH-TT Laâm Ñoàng, vaø Nhaø VH-TT tænh Laâm Ñoàng.

Tröôøng Le Grand Lyceùe laø coâng trình kieán truùc ñoäc ñaùo cuûa Ñoâng Nam AÙ, maùi ñöôïc lôïp baèng nhöõng phieán ñaù maøu ñen raát ñeïp. Tröôùc kia tröôøng Grand Lyceùe laø tröôøng Trung hoïc daïy chöông trình Phaùp, sau ñoåi thaønh Trung taâm giaùo duïc Huøng Vöông, hieän nay laø Tröôøng Cao Ñaúng Sö Phaïm Laâm Ñoàng. Hieän nay hai ngoâi tröôøng naøy ñang naèm trong tình traïng xuoáng caáp traàm troïng. Dinh I - Dinh II - Dinh III

Dinh I naèm treân ñöôøng Huøng Vöông, tröôùc ñaây laø vaên phoøng laøm vieäc cuûa vua Baûo Ñaïi. Naêm 1954 duøng laøm nôi nghæ maùt cuûa Ngoâ Ñình Dieäm. Sau ño dinh thöï naøy vaãn laøm nôi nghæ maùt cho caùc nguyeân thuû quoác gia keá tieáp trong cheá ñoä cuõ.

Dinh II laø dinh toaøn quyeàn cuûa Jean Decoux, ñöôïc xaây döïng töø naêm 1933-1937. Moãi naêm

50 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

J.Decoux leân ñaây laøm vieäc töø thaùng 5 ñeán thaùng 10. Döôùi thôøi Ngoâ Ñình Dieäm laø nôi nghæ maùt cuûa Ngoâ Ñình Nhu, sau nöõa laø cuûa Nguyeãn Cao Kyø. Hieän nay Dinh II ñöôïc toïn taïo thaønh nhaø khaùch, duøng ñeå tieáp ñoùn caùc ñoaøn khaùch quan troïng.

Dinh III tröôùc ñaây duøng laøm nhaø nghæ cuûa vua Baûo Ñaïi vaø gia ñình (neân coøn ñöôïc goïi laø Dinh Baûo Ñaïi), ñöôïc xaây döïng töø 1933-1938, do kieán truùc sö ngöôøi Phaùp vaø kieán truùc sö Huyønh Taán Phaùt thieát keá, coù dieän tích 2600m2, goàm 26 phoøng lôùn nhoû. Trong ngoâi bieät ñieän vöøa sang troïng vöøa vöông giaû cuûa vò vua cuoái cuøng nhaø Nguyeãn naøy coù phoøng laøm vieäc vôùi nhöõng aán tín, phoøng ñoïc saùch, phoøng nguû cuûa Hoaøng Haäu Nam Phöông, Thaùi töû Baûo Long vaø caùc hoaøng töû, coâng chuùa, cuøng phoøng tieáp khaùch, giaûi trí cuûa nhaø vua vaø gia ñình. Quanh bieät ñieän laø ñoài thoâng bao phuû, moät khu vöôøn troàng ñuû loaïi hoa vaø caây caûnh. Tuy ñöôïc xaây döïng gaàn moät theá kyû nhöng noù vaãn mang moät daùng daáp cuûa moät kieán truùc hieän ñaïi. Heä thoáng thuûy ñieän Ña Nhim

Soâng Ña Nhim, tieáng K’Ho nghæa laø nöôùc maér, baét nguoàn töø huyeàn thoaïi Langbiang, vôùi löu löôïng nöôùc phong phuù, laïi naèm treân trieàn nuùi thaúng ñöùng, doñoù ñaõ coù bao döï aùn cuûa nhöõng nhaø thuûy lôïi teân tuoåi veà vò trí thieân nhieân hieám coù naøy. Ngaøy 13/5/1959, thöïc hieän thoaû öôùc boài thöôøng chieán tranh Nhaät Vieät, hai chính phuû ñaõ duøng khoaûng c\hi phí naøy vaøo vieäc thieát laäp heä thoáng thuûy ñieän Ña Nhim, goàm 39 trieäu dollar tieàn boài thöôøng chieán tranh + 7,5 trieäu dollar vay theâm. Heä thoáng thuûy ñieän Ña Nhim ñöôïc thieát laäp do moät döï aùn dung hoøa cuûa haõng Sogreùah (Phaùp) vaø haõng Nippon Koei (Nhaät), vôùi muïc ñích ñöa nöôùc soâng Ña Nhim töø Ñôn Döông veà Soâng Pha qua heä thoáng oáng taïo thaønh thaùc nöôùc cao 800m. söùc maïnh löu löôïng nöôùc ñöa töø ñoä cao naøy laøm ñoäng löïc quay nhöõng tua bin cuûa Nhaø maùy phaùt ñieän Ña Nhim. Thaùc Datanla

Caùch Ñaø Laït 5km, ôû giöõa ñeøo Prenn. Datanla tieáng daân toäc coù nghóa laø Suoái Maây, vì tröôùc kia quanh vuøng naøy laø caû moät röøng maây chaèng chòt. Tuy caây maây ñaõ bò khai thaùc gaàn nhö tieät chuûng nhöng quang caûnh vaãn coøn neùt hoang daõ, ñaày bí aån cuûa thieân nhieân. Nöôùc töø gheành cao tuoân xuoáng tung boït traéng xoùa roài bieán thaønh doøng suoái len loûi qua caùc taûng ñaù, chaûy xa tít vaøo röøng saâu, raûi raùc taïo thaønh moät chuoãi thaùc. Ngöôøi ta keå raèng ngaøy xöa caùc naøng Tieân treân thöôïng giôùi thöôøng xuoáng taém ôû doøng thaùc naøy vaø ñeán hong toùc treân nhöõng taûng ñaù nhaün boùng vaø maùt röôïi kia, neân nôi naøy coøn goïi laø Suoái Tieân.

Döôùi loøng saâu coù moät vöïc ñaù hun huùt, troâng gheâ rôïn meänh danh laø Vöïc Töû Thaàn. Ñoù laø moät

ñòa ñieåm khaù nguy hieåm. Hoà Suoái Vaøng – Nhaø maùy nöôùc Suoái Vaøng Suoái Vaøng naèm phía Baéc Ñaø Laït, caùch trung taâm thaønh phoá 12km. Khu vöïc traàm maëc naøy vôùi nhöõng ñoài coû theânh thang laø nôi Baùc só Yersin ñaõ ñeà nghò thaønh laäp trung taâm nghæ maùt. Nhöng sau khi khaûo saùt ñòa theá vuøng naøy khoâng maáy thuaän lôïi, hôn nöõa gaàn chaân nuùi, ñoä aåm cao, khoâng thoaùng khí nhö ôû Ñaø Laït neân vuøng naøy coøn khaù hoang sô nhö ngaøy nay.

Tuy vaäy gaàn ñaây ñaõ coù nhieàu döï kieán xaây döïng Suoái Vaøng thaønh khu du lòch thöù hai sau Ñaø Laït. Vuøng ñaát tuyeät vôøi naøy vôùi nhöõng maët hoà laõng ñaõng khoùi söông ñaõ thu huùt khoâng bieát bao du khaùch. Döôùi chaân ñoài ven hoà laø moät röøng thoâng xanh thaãm noåi leân treân nhöõng cuïm ñoài troøn nhaáp nhoâ chaïy ñeán chaân nuùi Langbiang. Ñoù laø nhöõng saân cuø lyù töôûng trong töông lai. Suoái Vaøng coù moät thaùc nöôùc vaø hai hoà lôùn. Hoà Ankroet ôû döôùi vaø hoà Dankia ôû treân. Hai hoà naøy ñöôïc taïo thaønh bôûi hai ñaäp nöôùc cuøng teân chaén soâng Ña Dung. Nöôùc hai hoà naøy coøn ñöôïc duøng ñeå chaïy maùy phaùt ñieän cuûa nhaø maùy phaùt ñieän Ankroet.vôùi coâng suaát thieát keá laø 3100KWh, nhöng do maùy moùc cuõ neân gaàn ñaây chæ ñaït 2400KWh.

Hôn nöõa sau ngaøy giaûi phoùng, Ñan Maïch tieán haønh thöïc hieän hôïp ñoàng tröôùc kia ñaõ kyù keát vôùi chính quyeàn cuõ giuùp Ñaø Laït xaây döïng coâng trình loïc nöôùc. Nguoàn nöôùc trong xanh cuûa Suoái Vaøng ñöôïc ñöa veà thaønh phoá baèng moät heä thoáng bôm loïc theo quy trình cuõ nhöng maùy moùc khaù hieän ñaïi. Veà tieâu chuaån veä sinh, nguoàn nöôùc tinh loïc naøy ñöôïc Trung Taâm Y Teá Döï Phoøng Laâm Ñoàng thöôøng

51 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

xuyeân kieåm nghieäm, xaùc nhaän raèng luoân ñaït tieâu chuaån quoác teá. Nhöng vì heä thoáng oáng nöôùc cuûa Ñaø Laït ñaõ cuõ, ñöôïc thaønh laäp töø thôøi Phaùp thuoäc neân nhieàu nôi bò roø ræ. Nöôùc coù nôi raát trong laønh, coù nôi khoâng.

Hieän nay nhaø maùy nöôùc Ñaø Laït ñang ra söùc caûi taïo heä thoáng oáng trong thaønh phoá ñeå ñöa nöôùc tôùi taän ngöôøi tieâu duøng. Chæ tieác laø nöôùc ôû quaù xa, ñòa hình caáp nöôùc cao neân tieâu hao ñieän naêng nhieàu gaáp hai ba laàn vuøng ñoàng baèng cho moãi khoái nöôùc. ÔÛ khu vöïc Suoái Vaøng coù moät döï aùn xaây döïng khu du lòch môùi cuûa Ñaø Laït lieân doanh vôùi Singapore, nhöng chöa thöïc hieän ñöôïc. Vieän nghieân cöùu haït nhaân Ñaø Laït

Loø Phaûn Öùng Haït Nhaân Ñaø Laït tröôùc kia goïi laø Trung Taâm Nghieân Cöùu Nguyeân Töû ñöôïc thieát laäp do saéc leänh 507-TTP ngaøy 11/10/1958 vaø hoaøn thaønh naêm 1962, treân moät ngoïn ñoài naèm giöõa tröôøng ÑH Ñaø Laït vaø Hoïc vieän Luïc quaân (Tröôøng Voõ Bò Quoác Gia cuõ). Loø phaûn öùng haït nhaân naèm trong toøa nhaø trung taâm gioáng nhö haït nhaân cuûa moät nguyeân töû ñöôïc xoay quanh baèng nhöõng voøng troøn nguyeân töû, laøm thaønh nhöõng phoøng thí nghieäm vaø haønh lang baèng kính (ñoà aùn cuûa KTS Ngoâ Vieát Thuï). Sau 1975, vôùi söï giuùp ñôõ kyõ thuaät cuûa Lieân Xoâ, Loø phaûn öùng haït nhaân thuoäc vieän nghieân cöùu haït nhaân Ñaø Laït ñaõ trôû thaønh moät loø phaûn öùng duy nhaát treân theá giôùi coù söï keát hôïp giöõa phaàn taâm loø vaø heä thoáng ñieàu khieån do Lieân Xoâ thieát keá naèm trong caáu truùc cuûa loø Triga Mark II do Myõ laøm tröôùc kia. Trung taâm phaûn öùng ñöôïc ñaët döôùi ñaùy beå nöôùc hình truï, chöùa khoaûng 20m3 nöôùc chöng tinh khieát, moät vaønh phaûn xaï baèng graphit, khi hoaït ñoäng taâm loø phaùt ra moät maøu xanh hoà quang tuyeät ñeïp, do heä quaû cuûa hieäu öùng cerenkov. Phaân vieän sinh hoïc Ñaø Laït

Tröïc thuoäc vieän khoa hoïc töï nhieân vaø coâng ngheä quoác gia. Nguyeân toøa nhaø naøy thuoäc moät doøng tu ñaïo thieân chuùa, taïi ñaây laø nôi tu nghieäp cuûa caùc cha seõ ñöôïc phaân veà caùc giaùo xöù. Nhaø nöôùc tieáp quaûn vaø baûo quaûn ngoâi nhaø ñeán naêm 1989 thì giao cho Phaân vieän Sinh hoïc Ñaø Laït. Naêm 1991 Phaân vieän môû cöûa ñoùn khaùch ñeán tham quan. Chöùc naêng cuûa vieän: Nghieân cöùu nhöõng gì thuoäc veà ñoäng thöïc vaät cuûa nuùi röøng taây nguyeân, ñeå töø ñoù ñeà ra caùc chöông trình kinh teá cho phuø hôïp vôùi caùc tænh cao nguyeân. Vieän goàm nhieàu phoøng nghieân cöùu, nhöõng phoøng ñoùn khaùch tham quan goàm: Phoøng ñaàu tieân (phoøng chính) laø nôi ñaët hai moâ hình vuõ truï vaø sao kim, sao hoûa; tieáp ñeán laø caùc phoøng tröng baøy caùc loaïi thuù röøng taây nguyeân theo töøng boä: boä gaëm nhaám, boä aên thòt, lôùp chim,… Bieät thöï Haèng Nga

Toïa laïc soá 3 Huyønh Thuùc Khaùng, treân ñöôøng Leâ Hoàng Phong ñi leân Dinh Baûo Ñaïi, nhìn veà phía tay phaûi ta thaáy coù moät bieät thöï ñoäc ñaùo mang hình daùng cuûa moät caây coå thuï cao to vaø hai con höôu cao coå beân caïnh. Ñoù laø Bieät thöï Haèng Nga.

Nhaø nghæ ñöôïc xaây döïng vaø baøi trí theo moät quan ñieåm môùi veà kieán truùc xaây döïng & du lòch cuûa KTS Ñaëng Vieät Nga. Taïi ñaây khoâng coù nhöõng goùc caïnh, ñoái xöùng, ñöôøng thaúng theo kieán truùc coå truyeàn maø taát caû ñeàu löôïn troøn vaø dôïn soùng. Khaùch ñeán ñaây qua moät voøm coång nhoû laø coù caûm töôûng nhö ñi laïc vaøo moät theá giôùi thaàn thoaïi vaø coå tích vôùi khoâng gian tónh mòch, khoâng khí trong laønh, vöôøn ngheä thuaät vôùi nhöõng hình töôïng nhö naøng Kachiusha thoân nöõ nöôùc Nga… Caùc phoøng nguû ñöôïc boá trí trong goác caây coå thuï vaø toå kieán khoång loà. Nhaø coù 5 taàng, taàng treân cuøng laø moät quaày röôïu. Moãi phoøng nguû mang moät teân rieâng vaø coù kieåu trang trí, rieâng treân coå vaø thaân con höôu sao (cao khoaûng 20m) laø phoøng giaûi khaùt. Khaùch ñi leân baèng nhöõng baäc thang chaät heïp, nhöng khi ñeán nôi nhìn ra beân ngoaøi qua khung cöûa soå, ta seõ khoâng coøn nghó raèng nôi mình ñang ngoài laø chaät heïp nöõa. Ñoù laø söï kyø dieäu cuûa Bieät thöï Haèng Nga ñem laïi cho khaùch tham quan. Nhaø thô Trung Kieân ñaõ ca ngôïi nhö sau: Höôu sao vöôøn nhoû chò Haèng Ai ngöôøi thích cöôõi ngaém traêng töï tình Nheän giaêng nhöõng löôùi voâ hình Giöõ naøng coâng chuùa aån mình döôùi thô. Vöôøn hoa thaønh phoá (Vöôøn hoa Bích Caâu)

Vöôøn hoa naèm trong thung luõng nhìn ra thöôïng nguoàn Hoà Xuaân Höông, bao quanh laø Ñoài Cuø,

52 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Vieän nghieân cöùu haït nhaân vaø tröôøng ÑH Ñaø Laït. Vöôøn hoa troàng vaø baûo quaûn caùc loaïi hoa vaø caây caûnh, ñaëc bieät phong lan vaø ñòa lan doài daøo chuûng loaïi. Vaøo cuoái naêm 1995, thaønh phoá Ñaø Laït tieáp nhaän 50 caây anh ñaøo Nhaät do toøa ñaïi söù Nhaät taëng. Vöôøn hoa nhaän veà troàng 40 caây, nhaø thuûy taï troàng 10 caây. Qua vaøi thaùng troàng vaø chaêm soùc, caây ñaõ phaùt trieån toát. Tröôùc 1975, khu ñaát tröôùc coâng vieân laø vöôøn Bích Caâu Ñaø Laït. Trong moät thôøi gian daøi vöôøn Bích Caâu khoâng moät ngöôøi chaêm soùc, hoa taøn luïi. Ñeán khi coâng vieân Ñaø Laït ñöôïc thaønh laäp (1989-1990), vöôøn Bích Caâu khoâng coøn nöõa. Ñaây laø ñieàu ñaùng tieác vôùi nhöõng ai ñaõ töøng soáng ôû Ñaø Laït, vaø vöôøn Bích Caâu ñaõ ñeå laïi trong loøng hoï bieát bao kyû nieäm cuûa thuôû thieáu thôøi. Vöôøn hoa Minh Taâm

Ñaàu tieân ñaây laø khu bieät thöï cuûa ngöôøi Phaùp teân David xaây döïng naêm 1938, sau khi veà Phaùp baùn laïi cho oâng Nghieäp Ñoaøn. OÂng Nghieäp Ñoaøn laø cha cuûa oâng Minh Taâm, sau giaûi phoùng hieán cho nhaø nöôùc Vieät Nam. Naêm 1978-1979 duøng laøm nhaø khaùch cho Boä Noäi Vuï, ñeán naêm 1990 chuyeån sang khai thaùc du lòch. Toaøn boä khu vöïc coù dieän tích 18ha, phaàn lôùn laø röøng thoâng, trong ñoù ñaát xaây döïng laø 5ha, giöõa khu vöôøn hoa coù khaùch saïn Minh Taâm (36 phoøng). Vöôøn hoa coù nhieàu loaïi hoa: Mimosa laù baïc hoa vaøng, hoa Caåm tuù caàu, Phuø dung, Caåm chöôùng, Xaùc phaùo, Forget Me not,… Ñaëc bieät laø hoa Hoàng vôùi nhieàu maøu saéc khaùc nhau. Thung luõng Tình Yeâu

Ñöôïc taïo bôûi ñaäp Ña Thieän chaén doøng chaûy cuûa nhöõng con suoái nhoû töø caùc ngoïn ñoài cao xung quanh. Ngaøy tröôùc ngöôøi Phaùp ñaët teân Valleùe D’amour. Naêm 1953, Chuû tòch Hoäi ñoàng Ñaø Laït Nguyeãn Vyõ ñaõ ñoåi thaønh teân Vieät ñeå phuø hôïp vôùi baûn saéc daân toäc vaø ñoåi thaønh teân Thung luõng Tình Yeâu. Töø ñoù ñeán nay noù ñaõ thaønh ñieåm hoø heïn vui chôi, giaûi trí cuûa thanh nieân nam nöõ Ñaø Laït vaø du khaùch ñeán tham quan thaønh phoá naøy. Hoà Xuaân Höông

Laø moät hoà lôùn naèm ngay trung taâm thaønh phoá Ñaø Laït, coù dieän tích 4,5ha, ñöôøng chu vi voøng hoà 5km. Hoà thaønh laäp do saùng kieán cuûa oâng Cugnac. Naêm 1919 kyõ sö coâng chaùnh Lable cho xaây döïng moät ñaäp chaén töø nhaø haøng thuûy taï ñeán quaùn Höông Ñaïo cuõ. Naêm 1923 laïi xaây theâm moät ñaäp chaén nöõa thaønh hai hoà. Thaùng 3/1932, moät côn möa baõo lôùn laøm cho hai ñaäp bò vôõ. Naêm 1934-1935 kyõ sö Traàn Ñaêng Khoa cho xaây moät ñaäp lôùn laø caàu OÂng Ñaïo ngaøy nay (keá nhaø Quaûn ñaïo Phaïm Khaéc Hoøe). Ngöôøi Phaùp ñaët teân laø Grand Lac (Hoà Lôùn). Naêm 1953, Nguyeãn Vyõ, Chuû tòch Hoäi ñoàng Thò chính Ñaø Laït ñoåi teân laø Hoà Xuaân Höông, laáy teân cuûa Baø chuùa thô Noâm noåi tieáng cuûa Vieät Nam theá kyû XIX. Neáu khoâng coù hoà nöôùc thì Ñaø Laït seõ ñôn ñieäu bieát bao. Nhaø thô Haøn Maêïc Töû trong baøi thô “Söông muø Ñaø Laït” coù ñoaïn vieát:

…Ai haõy laøm thinh chôù noùi nhieàu Ñeå nghe döôùi ñaùy nöôùc hoà reo Ñeå nghe tô lieãu run trong gioù Vaø ñeå xem trôøi giaûi nghóa yeâu…

Hoà coù veû kieàu dieãm cuûa phöông Taây, nöôùc xanh soi boùng nhöõng caây Traøm boâng ñoû (chuùng a thöôøng goïi nhaàm laø lieãu ruû), nhöõng caây Anh ñaøo hay Mimoâsa khoâng e leä ngaïi ngaàn, luoân luoân chaøo ñoùn du khaùch töø khaép phöông trôøi veà thaêm Ñaø Laït. coù ai ngôø raèng caùch ñaây chæ 100 naêm, ñaùy hoà coø laø xöù sôû, baûn laøng cuûa ngöôøi daân toäc baûn ñòa. Haøng naêm, ñeán muøa giaùp Teát, hoa anh ñaøo nôû roä, hoà nhö khoaùc moät boä aùo luïa maøu hoàng thaät töôi,kieâu sa.

Thaùng 10/1984, UBND Laâm Ñoàng quyeát ñònh söûa sang laïi hoà Xuaân Höông, xaây bôø caàu OÂng Ñaïo. Chuùng ta coù dòp thaáy roõ theâm lòch söû cuûa hoà nöôùc, phaùt hieän moät soá di chæ cuûa con ngöôøi ñaõ töøng cö truù ôû Ñaø Laït töø raát xa xöa. Ñaây laø laàn chænh trang lôùn nhaát töø tröôùc ñeán nay. Ngaøy 16/11/1988, hoà Xuaân Höông ñöôïc Boä VH-TT coâng nhaän laø moät trong 464 thaéng caûnh caáp quoác gia. Ñoài Cuø

Naêm 1919 KTS Lable ngöôøi Anh trong döï aùn quy hoaïch thaønh phoá Ñaø Laït ñaõ choïn hoà Xuaân Höông vaø ñoài Cuø laøm khu vöïc baát khaû xaâm phaïm ñeå taïo neân caûnh quang thoaùng maùt cho Ñaø Laït, töø ñoù saân golf 9 loã ñöôïc xaây döïng vaø trôû thaønh thaønh vieân cuûa CLB caùc saân golf ñeïp cuûa theá giôùi. Moân

53 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

chôi golf coøn ñöôïc goïi laø chôi cuø, neân coù leõ coù teân ñoài Cuø töø ñoù. Sau naêm 1975 moân theå thao naøy taïm thôøi bieán maát, ñoài Cuø trôû thaønh nôi caém traïi du ngoaïn cuûa du khaùch, cuõng nhö cuûa ngöôøi daân Ñaø Laït. Naêm 1991, UÛy ban Nhaø nöôùc Hôïp taùc Ñaàu tö ñaõ cho pheùp Cty Lieân doanh DRI (thuoäc Cty Du lòch Laâm Ñoàng) lieân doanh vôùi Cty Danao cuûa Hongkong ñaàu tö naâng caáp ñoài Cuø thaønh saân golf 18 loã ñeå tieáp ñoùn khaùch quoác teá. Coâng trình khôûi coâng töø 1/2/1992 ñeán 24/2/1994 khaùnh thaønh. Chuøa Taøu (Thieân Vöông Coå Saùt töï)

Laø moät ngoâi chuøa du khaùch khoâng theå boû qua moãi khi ñeán Ñaø Laït. Chuøa goàm coù phaàn Tieàn ñöôøng vaø Chaùnh ñieän. Töø coång Tam quan vaøo Tieàn ñöôøng ta gaëp ngay töôïng ñöùc Phaät Di Laëc ngoài cöôøi thoaûi maùi. Qua khoûi saân roäng ñeán Chaùnh ñieän, khaùch seõ voâ cuøng ngaïc nhieân vaø thích thuù khi chieâm ngöôõng 3 böùc töôïng Phaät baèng traàm höông ñöôïc Hoøa thöôïng Thoï ñöa töø Hongkong veà töø naêm 1958. Töôïng Phaät A Di Ñaø ôû giöõa, töôïng Phaät Quan Theá AÂm Boà Taùt vaø Ñaïi Theá Chí Boà Taùt hai beân, moãi töôïng cao 4m, naëng 1,5 taán, cho ñeán nay chöa ai khaúng ñònh ñöôïc töôïng laøm töø naêm naøo, nhöng caùc nhaø khoa hoïc khaûo coå ñaùnh giaù laø töôïng ñöôïc taïc töø theá kyû XVI taïi Trung Hoa. Naêm 1958 chuøa chæ laø maùi tole, coät goã ñôn sô, ñeán naêm 1989 chuøa ñöôïc truøng tu naâng caáp vôùi kieán truùc nhö ngaøy nay. Sau chuøa, treân ñænh ñoài laø töôïng Thích Ca Phaät Ñaøi sôn maøu traéng cao 6m, phía döôùi töôïng Phaät laø moät nhaø khaùch ñeå du khaùch nghæ chaân sau khi leân chieâm ngöôõng töôïng Phaät. Treân töôøng cuûa nhaø khaùch khaéc hoïa toaøn boä cuoäc ñôøi vaø quaù trình tu haønh cuûa ñöùc Phaät. Chuøa Thieân Vöông Coå Saùt coøn ñöôïc goïi laø chuøa Taøu, coù leõ do caùc vò sö saõi ôû ñaây laø ngöôøi Hoa, vaø moïi bieåu ngöõ, chuù thích ñeàu vieát baèng tieáng Hoa laø chính. Hoà Than Thôû – Ñoài Thoâng Hai Moä

Hoà caùch Ñaø Laït 6km veà höôùng Ñoâng Baéc, treân ñöôøng ñi Chi Laêng – Thaùi Phieân. Nguyeân sô nôi ñaây chæ laø moät hoà nhoû, muøa möa môùi coù nöôùc, coøn muøa khoâ caïn nöôùc. Hoà hieän nay coù nöôùc quanh naêm do coù ñaäp nöôùc. Hoà Than Thôû coøn ñöôïc goïi laø hoà Söông Mai vì vaøo buoåi saùng söông phuû caû maët hoà, taïo neân khung caûnh laõng maïn, thô moäng.

Truyeàn thuyeát Hoà Than Thôû: Xöa kia beân hoà thoâng xanh, giöõa ñoài nuùi chaäp chuøng laø nôi hoø heïn cuûa ñoâi trai gaùi yeâu nhau laø Mai Nöông vaø Hoaøng Tuøng. Ngaøy kia coù tin ñaát nöôùc coù giaëc caàn ngöôøi trai leân ñöôøng leân ñöôøng tuøng chinh, Hoaøng Tuøng ñaønh chia tay beân hoà vaéng. Tröôùc khi ñi naøng taëng chaøng chieác aùo maø naøng thöùc bao ñeâm ñan neân, chæ öôùc mong chaøng luoân ñöôïc aám aùp vôùi taám loøng ngöôøi yeâu ôû queâ nhaø. Chaøng ñi roài naøng ôû nhaø thaáp thoûm ñôïi mong. Nhöng hung tin laïi ñeán, Hoaøng Tuøng töû traän, kyû vaät laø chieác aùo naêm xöa coù theâu teân chaøng vaø naøng ñöôïc trao tay Mai Nöông. Quaù ñau buoàn naøng ñaõ traàm mình vaøo hoà nöôùc xanh, nguyeän thaùc theo chaøng. Ít laâu sau, ngöôøi trai chieán thaéng trôû veà, choán cuõ coøn ñaây maø ngöôøi xöa ñaâu maát. Loøng buoát giaù ñau khoå taän cuøng, chaøng cuõng gieo mình xuoáng hoà nöôùc xanh nhö muoán chöùng minh cho loøng chung thuûy cuûa mình khoâng bao giôø thay ñoåi. Töø ñoù ngaøn thoâng ven hoà thöôøng troãi leân khuùc nhaïc bi huøng nhö than thôû cho moät moái tình ñeïp nhöng keát thuùc ñaày bi thöông. Vaø hoà töø ñoù mang teân hoà Than Thôû.

Truyeàn thuyeát Ñoài Thoâng Hai Moä: Chuyeän keå raèng coù hai ngöôøi yeâu nhau, chaøng teân Taâm coøn naøng teân Thaûo. Taâm queâ ôû Vónh Long, laø hoïc vieân tröôøng Voõ bò Ñaø Laït, coøn Thaûo laø coâ giaùo, laø con gaùi vuøng Laâm Vieân. Haèng ngaøy töø baõi taäp trôû veà, Taâm ñeàu gheù qua nhaø naøng ôû caïnh hoà Than Thôû, daáu laø thö döôùi maùi tranh, chieàu Thaûo veà, laáy laù thö cuûa Taâm xem vaø laïi thay choã cuõ baèng laù thö cuûa mình. Tình yeâu cuûa hoï bò gia ñình Taâm ngaên caám, nhöng hai ngöôøi vaãn yeâu nhau raát saâu ñaäm. Roài Taâm ra lính, Thaûo ôû laïi queâ nhaø. Moät hoâm naøng nghe tin Taâm töû traän ôû chieán tröôøng. Quaù ñau buoàn, naøng ñeán nôi hoø heïn, hoà Than Thôû, thôû than veà noãi saàu vaø roài gieo mình xuoáng loøng hoà trong xanh cho troïn loøng chung thuûy. Nhöng soá phaän trôù treâu, Taâm vaãn coøn soáng, töø chieán tröôøng trôû veà nhaän ñöôïc tin ngöôøi yeâu ñaõ maát, chaøng voâ cuøng ñau ñôùn. Ít laâu sau Taâm töû traän vaø moä chaøng ñöôïc naèm caïnh beân moä Thaûo. Nhöng hoï vaãn khoâng ñöôïc beân nhau vì gia ñình Taâm quyeát ñem chaøng veà queâ, vaø hieän nay chæ coøn moä Thaûo naèm leû loi beân ñoài. Ñeå naøng khoâng coâ ñôn laïnh leõo, ngöôøi daân laäp neân moät mieáu thôø Taâm caïnh beân ñeå hai ngöôøi luoân ñöôïc sum vaày. Töø caâu chuyeän naøy maø coù nhaïc só ñaõ vieát neân baøi haùt Ñoài Thoâng Hai Moä. Nuùi Baø LangBiang

54 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ñeán vôùi Ñaø Laït, khoâng ai khoâng thaáy hai ngoïn nuùi LangBiang, hay coøn goïi laø nuùi Baø, nuùi Nhuùt. Caùc nhaø nghieân cöùu ngöôøi Phaùp ñaõ tìm hieåu khaù nhieàu veà ngoïn nuùi naøy. Ñænh LangBiang cao 2169m, du khaùch coù theå thaáy hai ñænh cuûa noù nhö boä ngöïc caêng traøn söùc soáng cuûa moät phuï nöõ ñang naèm nhìn leân baàu trôøi trong xanh. Nhìn töø Ñaø Laït, du khaùch ngôõ raèng hai ñænh nuùi LangBiang lieàn nhau, coù theå ñi töø ñænh naøy ñeán ñænh khaùc. Nhöng thaät ra khoâng theå ñi lieân tuïc vôùi nhau vì tröôùc ñaây coù moät con ñöôøng quanh co qua moät thung luõng noái lieàn hai ñænh, nhöng baây giôø thì khoâng theå tìm thaáy ñöôïc nöõa. LangBiang ghi daáu moät moái tình chung thuûy ñaõ ñi vaøo huyeàn thoaïi. Nhaø nghieân cöùu daân toäc hoïc Nguyeãn Hoàng Nhaät trong moät ñôït ñi dieàn daõ taïi Laïc Döông ñaõ ghi laïi ñöôïc söï tích veà LangBiang nhö sau:

Ngaøy xöa, xöa laém taïi laøng La Ngaø Thöôïng (Ñaø Laït baây giôø), coù ngöôøi con trai teân Lang, tuø tröôûng boä toäc Lat, yeâu ngöôøi con gaùi teân H’Biang, con tuø tröôûng ngöôøi Chil. Do khaùch boä toäc neân H’Biang khoâng theå cöôùi ñöôïc Lang. Cuoái cuøng Lang vaø H’Biang phaûi chaáp nhaän caùi cheát cho troïn tình vaø phaûn ñoái luaät tuïc khaéc khe. Khi hai ngöôøi ñaõ maát, cha cuûa H’Biang, oâng K’Zenh, hoái haän vaø nhaän traùch nhieäm thoáng nhaát caùc toäc ngöôøi Lat, Chil, Sreâ thaønh chung moät daân toäc K’Ho. Töø ñoù thanh nieân nam nöõ caùc boä toäc ñeàu deã daøng yeâu thöông vaø cöôùi nhau. Ñeå ghi nhôù ngaøy lòch söû hôïp nhaát aáy, caùc daân toäc La Ngaø Thöôïng choïn hai ñænh nuùi cao naøy vaø ñaët teân laø LangBiang. Khi ngöôøi Kinh ñeán ñaây laäp nghieäp ñaõ ñem theo nhöõng thaàn thoaïi, tín ngöôõng cuûa queâ höông gaén vôùi teân ñoài teân nuùi, töø ñoù LangBiang coøn coù theâm Nuùi Baø, hay phieân LangBiang ra tieáng Vieät thaønh Laâm Vieân cho deã goïi.



BÌNH THUẬN

Giöõa theá kyû 17 Bình Thuaän laø moät vuøng ñaát coøn hoang sô, nhöng qua nhöõng laàn theo ñaøn caù vuï Nam, ngö daân mieàn Baéc môùi phaùt hieän ñaây laø moät vuøng bieån giaøu haûi saûn, möa thuaän gioù hoøa. Ñeán cuoái theá kyû 17 ñuôïc söï khuyeán khích cuûa Chuùa Nguyeãn cö daân ngöôøi Vieät di daân ngaøy caøng ñoâng, khai phaù bieán ñaát hoang sình laày thaønh ñoàng ruoäng, xoùm laøng vaïn chaøi… Naêm 1692, Chuùa Nguyeãn ñaët teân vuøng ñaát môùi khai phaù laø Thuaän Phuû, naêm 1694 ñoåi thaønh Thuaän Thaønh traán. Ñeán naêm 1697 phuû Bình Thuaän ra ñôøi vôùi ñòa giôùi töø nam soâng Phan Rang trôû vaøo giaùp vôùi vuøng ñaát Bieân Hoøa ngaøy nay goàm 4 ñaïo: Phan Rang, Phan Thieát, Ma Ly vaø Phoá Haøi. Naêm Minh Maïng thöù 13 (1832) thaønh laäp tænh Bình Thuaän goàm hai phuû: phuû Ninh Thuaän vaø phuû Haøm Thuaän. Ngaøy 20/10/1898, vua Thaønh Thaùi xuoáng Duï coâng boá Phan Thieát thaønh thò xaõ cuøng luùc vôùi Thanh Hoùa, Vinh Hueá, Hoäi An… Naêm 1976 laø tænh Thuaän Haûi. Naêm 1993, Thuaän Haûi ñöôïc taùch thaønh hai tænh Bình Thuaän vaø Ninh Thuaän. Tænh Bình Thuaän coù dieän tích 7992km2, daân soá 1.047.040 (1/4/1999) goàm ngöôøi Vieät, Chaêm, Hoa… trong ñoù ngöôøi Vieät chieám 93%. Tænh coù 192km ñöôøng bôø bieån, Phuù Quyù laø ñaûo lôùn nhaát, dieän tích 2300ha. Khí haäu khaéc nghieät nhaát Vieät Nam, nhieät ñoä trung bình naêm 27oC, löôïng möa 800mm/naêm.  Tænh lî laø thaønh phoá Phan Thieát vaø caùc huyeän Tuy Phong, Baéc Bình, Muõi Neù, Haøm Thuaän Baéc, Haøm Thuaän Nam, Haøm Taân, Ñöùc Linh, Taùnh Linh vaø huyeän ñaûo Phuù Quyù.  Ngö tröôøng Bình Thuaän laø moät trong nhöõng ngö tröôøng lôùn vôùi haûi saûn ñaùnh baét haøng naêm ñaït khoaûng 120.000 taán/naêm. Caûnh Ñeïp Phan Thieát

Caûnh quan Phan Thieát thô moäng, hieàn hoøa vaø haáp daãn. Giöõa thaønh phoá, 3 chieác caàu naèm vaét ngang soâng. Beân taû ngaïn coù thaùp nöôùc ñöôïc xaây döïng khoaûng naêm 1934-1935 caáu truùc ñeïp, cao treân 30m, ñöôøng neùt haøi hoøa, gaàn guõi vôùi thaùp chuøa ñình daân toäc. Beân höõu ngaïn, coù khu di tích tröôøng Duïc Thanh vaø Phaân vieän Baûo Taøng Hoà Chí Minh, vôùi töôïng Baùc nhìn ra doøng soâng cöûa bieån nhö ngaøy naøo Baùc ñöùng laëng beân doøng soâng suy nghó chuyeän nöôùc non. Veà phía Ñoâng Baéc, töø töôïng ñaøi chieán thaéng, ñaïi loä Nguyeãn Taát Thaønh thaúng taép ra Ñoài Döông. Hai beân ñöôøng, caùc coâng sôû ñöôïc xaây döïng beà theá, khang trang. Caïnh ñoù, saân Golf Phan Thieát traûi daøi vôùi baõi coû ñoài caây, haøng döøa xanh ñeïp

55 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

maét, ñöôïc bieát saân Golf naøy ñöôïc xeáp loaïi taàm côõ lôùn ôû Ñoâng Nam AÙ. Nhöng ñaùng thöôûng ngoaïn nhaát laø phong caûnh doïc theo bôø bieån töø muõi Keâ Gaø giaùp Haøm Thuaän Nam ñeán Hoøn Rôm-Muõi Neù, baõi caùt vieàn laáy röøng. Giöõa hai maøu nöôùc bieån vaø laù caây xen keû nhöõng ñoäng caùt traéng phau, vaùch ñoài ñoû röïc thay ñoåi ñoä ñaäm, nhaït theo aùnh naéng töøng giôø. Khi nöôùc trieàu leân, soùng voã rì raàm vôøn treân gheành ñaù maáp moâ nhöõng raëng döøa nhö tröôøn ra baõi bieån. Noùi ñeán caûnh quan Phan Thieát laø moïi ngöôøi nhôù ñeán ñænh ñoài Laàu OÂng Hoaøng loäng gioù, ñeán raëng döøa xanh xöù Raïng vaø nhöõng ñoài caùt noåi tieáng cuûa Muõi Neù. Laàu OÂng Hoaøng laø moät ngoâi bieät thöï ñöôïc xaây döïng töø naêm 1910, do moät Coâng töôùc ngöôøi Phaùp teân Montpensier ñeán Phan Thieát ñeå saên baén voi, tröôùc böùc tranh tuyeät taùc thieân nhieân daønh cho vuøng bieån Phan Thieát, oâng ñaõ xin pheùp xaây moät bieät thöï treân ngoïn ñoài laøng Ngoïc Laâm, Phuù Haøi, ñoàng baøo Phan Thieát goïi laø “Laàu OÂng Hoaøng”. Bieät thöï aáy ñaõ ñoå naùt trong chieán tranh vöøa qua, nhöng ngaøy nay vaãn coøn ñöôïc nhaéc tôùi laø moät nôi töøng thu huùt ñoâng ñaûo du khaùch gaàn xa. Khoâng phaûi khi ngöôøi Phaùp ñeán môùi phaùt hieän ñaây laø moät vuøng phong caûnh höõu tình, moät nôi nghædöôõng lyù töôûng maø tröôùc ñoù nhaø thô yeâu nöôùc Nguyeãn Thoâng cuõng ñaõ thaû hoàn mình laâng laâng theo maây trôøi, nöôùc bieån. Chuùng ta haõy ñoïc moät ñoaïn trong baøi kyù “Kyù ôû Ngoïc Sôn” khaéc treân bia moä, nôi an nghæ cuûa nhaø thô: “Naêm Ñinh Söûu 1877, toâi laøm boá chaùnh Bình Thuaän, thöôøng xuoáng caùc huyeän, nhaân ñi qua thoân Ngoïc Laâm, phía Ñoâng Phuû Haøm Thuaän leân cao nhìn quanh, thaáy soâng nuùi coù tình toâi laáy laøm thích, ñöùng nhìn laâu khoâng chaùn. Sau luùc toâi traêm tuoåi, khoâng bieát hoàn phaùch coù nhôù ñeán nuùi naøy nöõa khoâng?Ñieàu aáy khoâng theå bieát ñöôïc. Nhöng maø hoa röøng, traêng beå, buoàm ngö phuû cuøng nhöõng cuoän khoùi maây thay ñoåi, hình giao thaàn chaäp chôøn thì sau naøy vaãn coù theå coáng hieán moät caùch thích maét cho nhöõng nhaø thô tôùi ñaây vieáng caûnh”.

Gaãm laïi lôøi nhaø thô yeâu nöôùc Nguyeãn Thoâng thì chuùng ta ñuû roõ caûnh trí töø nuùi Coá Ngoïc Sôn ñeán caùc ngoïn ñoài Laàu OÂng Hoaøng ñeïp xinh ñeán theá. Laàu OÂng Hoaøng ñaõ ñoå naùt theo chieán tranh (ngaøy nay trong phaùt trieån du lòch ñaõ coù nhieàu ngoâi laàu, bieät thöï thay theá) nhöng ñieàu may maén cho Phan Thieát, cho vuøng ñaát sôn thuûy höõu tình naøy laø treân ñænh ñoài cao vaãn coøn baûo toàn ñöôïc hai ngoâi thaùp Chaêm ñöôïc xaây döïng töø theá kyû VIII, ñaõ ñöôïc xeáp haïng di tích quoác gia, laø taøi saûn vaên hoùa quí baùu cuûa nhaân daân Bình Thuaän vaø caû nöôùc. Caïnh ñoù laø ngoâi chuøa teân goïi Böûu Sôn Töï, theo tích keå laïi raèng, luùc Nguyeãn Aùnh laùnh naïn Taây Sôn coù gheù aån thaân ôû ñoù, cho neân chuøa sau naøy ñöôïc Gia Long ban hieäu laø “Ngöï Töù Böûu Sôn Töï”.

Du khaùch ñeán Phan Thieát khoâng theå khoâng leân ñoài nhìn veà höôùng nam vôùi cöûa bieån Phuù Haøi, baõi bieån Ñoài Döông, Thöông Chaùnh, vôùi trung taâm thaønh phoá nhaø cöûa hieän aån döôùi nhöõng raëng döøa xanh, quoác loä vaét qua vaø doøng soâng Quao uoán löôïn giöõa caùnh ñoàng muoái traéng. Coøn nhìn veà höôùng baéc vôùi ngoïn nuùi Taø Zoân nhuù leân giöõa ruoäng ñoàng xanh töôi. Xa tít nöõa laø raëng nuùi OÂng cuûa cuoái daõy Tröôøng Sôn, gôïi leân bieát bao ñieàu meán yeâu queâ höông, ñaát nöôùc. Xuoáng ñoài, du khaùch tieáp tuïc cuoäc haønh trình veà Muõi Neù-Hoøn Rôm. Con ñöôøng môùi môû roäng traùng nhöïa phaúng lì aån mình döôùi nhöõng ngoïn döøa xanh ñöa chuùng ta tôùi moät vuøng du lòch sinh thaùi bieån vôùi baûi taém saïch seõ trong laønh, ñoài caùt traéng phau, nôi nhöõng nhaø nhieáp aûnh cho ra ñôøi nhöõng taùc phaåm ngheä thuaät noåi tieáng trong nöôùc vaø caû treân theá giôùi. Caây Thanh Long

Thanh Long coù nguoàn goác töø Mexico vaø Colombia coù teân khoa hoïc Hylocereus undatus, Haw hoï Cactaccae. Vieät Nam laø moät trong ít nöôùc taïi Ñoâng Nam AÙ troàng ñöôïc Thanh Long. Bình Thuaän coù dieän tích caây Thanh Long khoaûng 2000ha, chieám 50% dieän tích caû nöôùc. Ñaây laø loaïi caây thích hôïp vôùi ñaát xaùm baïc maøu ôû Bình Thuaän, ñaát pheøn ôû ñoàng baèng Soâng Cöûu Long, ñaát ñoû Long Khaùnh… vaø ñaëc bieät raát thích hôïp vôùi khí haäu noùng vaø cöôøng ñoä aùnh saùng maïnh. Thanh Long laø loaïi caây coù loaïi reã laø reã ñòa sinh huùt chaát dinh döôõng trong ñaát vaø reã khí sinh baùm vaøo thaân caây ñeå leo. Caây cho töø 3 ñeán 4 ñôït caønh, ñôït caønh thöù nhaát laø meï cuûa ñôït caønh thöù hai, thôøi gian ra hai ñôït caønh töø 40-50 ngaøy, caây moät tuoåi coù trung bình 30 caønh. Hoa thuoäc loaïi löôõng tính, xuaát hieän töø trung tuaàn thaùng 3 döông lòch ñeán thaùng 10, thôøi gian töø khi ra nuï ñeán khi hoa taøn khoaûng 10 ngaøy, sau ñoù phaùt trieån thaønh traùi töø 20-25 ngaøy sau ñoù seõ cho thu hoaïch. Traùi chín treân caây caøng laâu thì traùi caøng ngoït.

56 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Thanh Long traùi vuï: Coù moät ngöôøi nuoâi vòt tình côø quaây maøn quanh caùc caây Thanh Long vaø gaén ñeøn vaøo ban ñeâm ñeå troâng coi ñaøn vòt. Khoâng ngôø caùc caây Thanh Long khu vöïc coù gaén ñeøn laïi cho traùi sôùm hôn. Töø söï kieän naøy, naêm 1995 nhöõng ngöôøi troàng Thanh Long ñaõ aùp duïng vaø cho keát quaû raát toát. Ñeán thaùng 12/1997 ñaõ aùp duïng roäng raõi phöông thöùc cho traùi traùi vuï naøy. Truyeàn thuyeát veà Thaày Thím

Dinh Thaày Thím thuoäc laøng Tam Taân cuõ, xaõ Taân Haûi, huyeän Haøm Taân, tænh Bình Thuaän. Naèm giöõa vuøng röøng heûo laùnh, treân moät baõi caùt traéng caùch bieån 2km. Dinh Thaày Thím ñöôïc xaây döïng 1879 vaøo thôøi Töï Ñöùc vaø ñöôïc toân taïo nhieàu laàn 1915-1924-1988. Haøng naêm ngaøy 15/9 aâm lòch laø ngaøy leã lôùn Dinh Thaày Thím. Dinh Thaày Thím ñöôïc coâng nhaän laø Di tích lòch söû vaên hoùa vaøo naêm 1994. Töông truyeàn thaày teân laø Taùnh, ngöôøi phuû Ñieän Baøn, tænh Quaûng Nam. Thaày sinh naêm 1803, naêm Gia Long thöù ha, nhaø ngheøo laän ñaän trong thi cöû neân taàm sö hoïc ñaïo, coù pheùp thuaät cao cöôøng. Vaøo moät naêm queâ höông thaáy naéng haïn ñoàng khoâ coû chaùy Thaày ñaõ ñaêng ñaøn caàu möa, trôøi möa ñaõ laøm xoùm laøng hoài sinh. Theo truyeàn thuyeát laøng cuûa thaày raát ngheøo, daân laøng öôùc mô coù moät ngoâi ñình laøng. Vaøo moät ñeâm möa to gioù lôùn, saùng ra moïi ngöôøi thaáy caùi Ñình Baùt Nhò ñaõ thay theá vò trí ngoâi laøng Qua La. Quan laøng hay tin baét thaày giaûi leân coâng ñöôøng. Thaày bò xöû aùn töû, tröôùc khi bò aùn töû thaày xin moät taám vaûi ñieàu, Thaày nieäm chuù veõ hình con roàng treân vaûi, Thaày baûo Thím cuøng ngoài treân taám vaûi cuøng thaày. Thaày chaám theâm moät ñoâi maét vaøo roàng thì töï nhieân roàng bay leân chôû Thaày Thím veà phöông Nam tröôùc söï kinh hoaøng cuûa daân laøng. Khi ñeán Tam Taàn, Thím troï nhaø oâng Hoä Hai. Thaày duøng buøa pheùp, Thím haùi thuoác chöûa beänh cho daân laøng. Thaày Thím qua ñôøi luùc 77 tuoåi. Theo truyeàn thuyeát Dinh Thaày quay veà höôùng Ñoâng nhöng qua moät ñeâm thì quay veà höôùng Nam, ngöôøi laøng cho laø yù Thaày. Nuùi Taø Cuù (Takou)

Laø teân goïi cuûa ngöôøi Chaêm, nuùi thuoäc huyeän Haøm Taân coù ñoä cao khoaûng 480m so vôùi möïc nöôùc bieån. Treân löng chöøng nuùi coù chuøa Linh Sôn Tröôøng Thoï Töï, chuøa do thieàn sö Traàn Höõu Ñöùc laäp naêm 1872. Vò thieàn sö naøy coù coâng trò beänh cho meï vua Töï Ñöùc laø baø Töø Duõ neân vua ñaõ saéc phong cho chuøa laø “Linh Sôn Tröôøng Thoï”. Phía sau chuøa coù töôïng Phaät Thích Ca nhaäp nieát baøn daøi 49m, cao 10m ñöôïc xaây döïng naêm 1962. Ñaây laø töôïng Phaät lôùn nhaát Vieät Nam. Phía sau töôïng Phaät nhaäp Nieát Baøn coøn coù moät hang goïi laø Hang Gioù, sö Höõu Ñöùc ñaõ traûi qua nhöõng ngaøy cuoái ñôøi vaø vieân tòch taïi ñaây. Haøng naêm vaøo raèm thaùng gieâng ban quaûn lyù nuùi Taø Cuù toå chöùc cuoäc thi leo nuùi haøng naêm thu huùt raát nhieàu caùc vaän ñoäng vieân trong vaø ngoaøi tænh tham döï. Vaøo ngaøy 24/10/1995, taïi nuùi Taø Cuù ta coù theå xem ñöôïc hieän töôïng nhaät thöïc toaøn phaàn laø 99%. Töø naêm 2002, tænh Bình Thuaän ñaõ ñaàu tö (…) ñeå xaây döïng heä thoáng caùp treo ñeå phuïc vuï du khaùch vaø khaùch haønh höông coù theå leân ñeán Chuøa maø khoâng maát nhieàu thôøi giôø nhö hieän nay.

Sö Höõu Ñöùc sinh taïi Phuù Yeân vaøo ñaàu theá kyû XIX. Naêm 17 tuoåi rôøi gia ñình vöôït bieån vaøo Bình Thuaän xuaát gia. Sau 13 naêm tu ñaïo, nhaø sö moät mình ñeán nôi hoang daõ laäp chuøa ôû xöù Baøu Traøm ñeå suy nghieâm ñaïo lyù. 30 naêm sau nhaø sö ñaõ coù ñaày ñuû ñaïo haïnh cuûa moät vò cao taêng vaø ñaõ ñöùng ra keâu goïi caùc thaân höõu xaây döïng moät ngoâi chuøa lôùn. Vò sö luùc naøy ñaõ 60 tuoåi, ngaøi boû heát taát caû ñeå ñeán xöù Baøu Sieâu. Ñöôïc ít laâu ñeä töû hay tìm ñeán haàu thaày, oâng moät laàn nöõa ñeán nuùi Takou, laø nôi hieåm trôû chöa coù daáu chaân ngöôøi. OÂng xaây döïng am chuøa vaø truù aån tu taäp ôû ñaây cho ñeán luùc maát. OÂng vieân tòch naêm 78 tuoåi. Caùp treo Taø Cuù

Khu du lòch Nuùi Taø Cuù toïa laïc taïi thò traán Thuaän Nam, huyeän Haøm Thuaän Nam, naèm saùt quoác loä 1A, caùch TP. HCM 170km, caùch thaønh phoá Phan Thieát 30km, coù dieän tích roäng hôn 250.000m2. Vôùi heä thoáng caùp treo hieän ñaïi theo nhöõng tieâu chuaån coâng ngheä môùi nhaát cuûa Chaâu AÂu saûn xuaát, du khaùch coù theå ngoài treân caùc cabin ñeå thöôûng ngoaïn caûnh quan thieân nhieân, vöôït qua khu röøng nguyeân sinh vaø tham quan Khu di tích lòch söû vaên hoaù, thaéng caûnh Chuøa Nuùi, goàm nhoùm töôïng Tam Theá Phaät vaø töôïng Phaät nhaäp nieát baøn daøi 49m, cao 11m lôùn nhaát Ñoâng Nam AÙ trong khí haäu trong laønh, maùt meû cuûa nuùi röøng. Khu du lòch nuùi Taø Cuù coù cheá ñoä öu ñaõi caùc dòch vuï nhö: veù caùp treo, aên uoáng cho caùc coâng ty, ñôn vò kinh doanh dòch vuï du lòch trong muøa leã hoäi Dinh Thaày Thím taïi Haøm Taân, Leã hoäi Chuøa Nuùi vaø Vía

57 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Khu du lòch döôùi nuùi bao goàm:

Baõi ñaäu xe roäng raõi vôùi söùc chöùa 200 xe caùc loaïi. Nhaø chôø coù xe ñieän phuïc vuï khaùch ñeán nhaø ga caùp döôùi. Quaûng tröôøng trung taâm vôùi ñaøi phun nöôùc.

Nhaø ga caùp döôùi goàm:

Quaûng tröôøng nhaø ga, nhaø haøng coù khu bieåu dieãn ngheä thuaät.

Nhaø ga caùp treân: Laø coâng trình kieán truùc tao nhaõ vôùi nhaø haøng treân nuùi nhìn ra bieån

Toå cuûa Chuøa Linh Sôn Tröôøng Thoï vaø Linh Sôn Long Ñoaøn trong thaùng 9 vaø ngaøy 4/10 aâm lòch. Goàm caùc haïng muïc:       Moât heä thoáng caùp treo hieän ñaïi ñöôïc saûn xuaát naêm 2002 taïi Chaâu AÂu, vôùi chieàu daøi tuyeán caùp 1600m, ñoä cao 505m ñöôïc trang bò töø 25 – 35 cabin ñoùng môû töï ñoäng, coù coâng suaát töø 700 – 1000 khaùch/giôø.   Ñoâng.

Ñeán vôùi khu du lòch nuùi Taø Cuù, du khaùch coøn ñöôïc dòp tham quan di tích Chuøa Nuùi, goàm moät quaàn theå: Chuøa, Thaùp, Töôïng Phaät vaø hang ñoäng... Ñaùng löu yù nhaát laø “Song Laâm Thò Tòch” vôùi töôïng Phaät Thích Ca nhaäp nieát baøn lôùn nhaát Ñoâng Nam AÙ, vaø Tam Theá Phaät ñöôïc xeáp haïng Di tích Lòch söû Vaên hoaù Quoác gia. Thaønh phoá Phan Thieát

Caùch TP. HCM khoaûng 200km, ñöôïc thaønh laäp vaøo ngaøy 20/10/1898, naèm hai beân bôø soâng Möôøng Maùn hay coøn goïi laø soâng Caø Ty (moät chæ löu cuûa doøng soâng Ñoàng Nai) Phan Thieát ñöôïc naâng caáp töø Thò xaõ leân Thaønh phoá caáp 3 tröïc thuoäc tænh vaøo ngaøy 25/8/1999 vôùi dieän tích 20.586ha. Daân soá thaønh phoá Phan Thieát hieän nay khoaûng treân 186.500 ngöôøi (1/4/1999). Caïnh bôø soâng Caø Ty laø tröôøng Duïc Thanh (do con tröôûng cuûa cuï Nguyeãn Thoâng laøm hieäu tröôûng, nôi ñaàu tieân ñi ñaàu trong vieäc daïy quoác ngöõ vaø caét toùc ngaén) nôi ngöôøi thanh nieân Nguyeãn Taát Thaønh ñaõ döøng chaân daïy hoïc naêm 1910 tröôùc khi vaøo Saøi Goøn vaø ra ñi tìm ñöôøng cöùu nöôùc (5/6/1911). Moät söï kieän ñöôïc ñaùnh giaù raát quan troïng vôùi söï phaùt trieån cuûa Phan Thieát ngaøy nay, Hoøn Rôm thöùc daäy, ñoù laø hieän töôïng Nhaät Thöïc toaøn phaàn vaøo luùc 10h43 ngaøy 24/10/1995. Chính nhôø dòp naøy nhieàu du khaùch ñaõ bieát ñeán Phan Thieát. Ñaëc saûn cuûa vuøng ñaát naøy: nöôùc maém, baùnh coám söûa, baùnh reá… Tröôøng Duïc Thanh

Tröôøng Duïc Thanh naèm taïi thaønh phoá Phan Thieát thuoäc tænh Bình Thuaän. Ñaây laø moät ngoâi tröôøng khoâng nhöõng noåi tieáng ôû vuøng ñaát Bình Thuaän naøy maø coøn ôû khaép caû nöôùc vôùi tính lòch söû mang taàm quan troïng cuûa noù - laø nôi ñaõ döøng chaân laâu nhaát vaø laø nôi gaén nhieàu kyû nieäm vôùi vò cha giaø kính yeâu - Laõnh tuï Hoà Chí Minh.

Vaøo nhöõng naêm 1862 trôû ñi, sau khi 3 tænh Nam Kyø bò ñaùnh chieám, moät soá nhaø yeâu nöôùc ñaõ ra laäp nghieäp taïi vuøng Trung boä naøy, trong soá ñoù coù nhaø thô Nguyeãn Thoâng. Treân ñöôøng ñi thaønh laäp caên cöù khaùng Phaùp, tình côø oâng ñaõ döøng chaân taïi Phan Thieát laøm vieäc, sau ñoù oâng laâm beänh vaø maát taïi ñaây vaøo naêm 1884 vôùi yù nguyeän chöa thaønh. Vaøo naêm 1908, noái chí oâng laø hai ngöôøi con cuûa oâng laø Nguyeãn Troïng Loâïi (töùc AÁm Naêm) vaø Nguyeãn Quí Anh (töùc AÁm Baûy) cuøng caùc hoïc troø cuûa oâng ñaõ laäp ra moät ngoâi tröôøng laáy teân laø Tröôøng Duïc Thanh döôùi söï baûo trôï cuûa Hoäi Lieân Thaønh. Tröôøng naèm aån mình vôùi nhöõng taùn xoaøi coå thuï, kieán truùc khaù ñôn sô, dieän tích 120m² noái lieàn thaûo baïc nhaø thôø cuï Nguyeãn Thoâng. Maùi lôïp ngoùi aâm döông khoâng coù töôøng xaây chæ coù nhöõng song goã xeáp cheùo hình thoi. Saân tröôøng roäng raõi coù beå non boä, coù böùc bình phong, coång tröôøng nhìn ra con soâng Caø Ty. Tröôùc saân tröôøng coù moät caây coå thuï to, gaàn ñoù coù hoà sen nhoû. Tröôøng ñöôïc nhaân daân uûng hoä goùp quyõ, hieán ruoäng cho tröôøng. Luùc baáy giôø tröôøng ñöôïc xem laø ngoâi tröôøng tieán boä, khaép nôi vang danh. Tröôøng daïy chöõ Quoác ngöõ laø chính, ñöôïc nhieàu nhaø Nho yeâu nöôùc quan taâm. Vaø tröôøng caøng ñöôïc noåi tieáng hôn laø vaøo naêm 1911, ngöôøi thanh nieân yeâu nöôùc Nguyeãn Taát Thaønh treân ñöôøng ñi tìm con ñöôøng cöùu nöôùc ñaõ döøng chaân nôi naøy daïy hoïc. Luùc naøy Ngöôøi troøn 20 tuoåi, moät phaàn laø con cuûa cuï Phoù baûng neân Ngöôøi ñöôïc nhieàu thaày giaùo quí troïng vaø ñöôïc nhaän vaøo daïy hoïc, maëc duø ñieàu naøy ngoaøi döï ñònh cuûa Ngöôøi. Nhöng trong chaëng döøng chaân taïi ñaây ngöôøi ñaõ bieát keát hôïp vôùi vieäc daïy

58 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

chöõ vaø vieäc hoïc laøm ngöôøi thoâng qua caùc hình thöùc nhö daïy theå duïc, ñöa hoïc sinh ñi tham quan thaéng caûnh, ñeå töø ñoùù ñöa thanh thieáu nieân thaâm nhaäp cuoäc soáng cuûa nhaân daân, hieåu ñöôïc ñòa theá cuõng nhö hoaøn caûnh ñaát nöôùc. Luùc baáy giôø tröôøng coù khoaûng 4 lôùp vôùi 100 hoïc sinh ña soá nam ñoâng hôn nöõ. Tröôøng coù xaây moät caên nhaø nhoû goïi laø nhaø Ngö ñeå caùc thaày cuøng hoïc sinh coù theå nghæ ngôi, aên uoáng. Neáu nhö gheù tham quan tröôøng Duïc Thanh thì khoâng theå boû qua Ngoïa Du Saøo. Ngoïa Du Saøo khoâng roäng lôùn laém daøi khoaûng 6,5m roäng 4m vaø cao hôn 2m. Beân trong, treân baøn laøm vieäc cuûa Baùc coù moät chieác hoäp, beân trong coù ñöïng moät chieác khay khaûm xaø cöø vaø 3 cheùn nhoû ñoù laø 3 cheùn traø “Luïc AÅm” maø Baùc thöôøng duøng vôùi caùc thaày hay gaëp gôõ bình vaên thô vaø baøn chuyeän quoác söï cuøng caùc chieán só yeâu nöôùc. ÔÛ ñaây coøn coù moät goùc gaùc xeáp, tröôùc ñaây laø kho saùch cuûa cuï Nguyeãn Thoâng, vaø coøn coù moät caùi yeân thö treân gaùc laø loaïi giaù saùch cuûa caùc cuï nhaø Nho ngaøy tröôùc, moät chieác ñi-vaêng baèng goã, Baùc ñaõ daønh nhieàu thôøi gian ôû ñaây ñeå ñoïc saùch. Ngoaøi ra, ôû phía sau Ngoïa Du Saøo coù moät caây kheá do cuï Nguyeãn Thoâng troàng maø töø khi ñeán ñaây Baùc ngaøy ngaøy vaãn chaêm soùc cho caây töôi toát, luoân ñôm hoa keát quaû vaø hieän nay caây ñaõ ñöôïc 130 tuoåi.

Keá ñeán du khaùch seõ nhìn thaáy moät gieáng nöôùc maø Baùc thöôøng duøng ñeå sinh hoaït vaø töôùi hoa. Coù theå noùi chæ trong voøng moät thôøi gian ngaén 9 thaùng ôû ñaây nhöng Baùc ñaõ daønh heát tình thöông yeâu, ñoaøn keát gaén boù, ñuøm boïc nhöõng hoïc troø cuûa mình nhö nhöõng ngöôøi thaân thöông. Baùc nhö moät vì sao saùng soi ñöôøng dìu daét daân toäc Vieät Nam ñeán vôùi nieàm haïnh phuùc vinh quang. Coù theå noùi ñaây laø nôi Baùc Hoà duøng ñeå lieân heä giao dòch vôùi caùc thöông quaùn Lieân Thaønh, caùc chuyeán taøu bòeån. Baùc thöôøng chuù yù nghe ngoùng ñeå tìm cô hoäi ñi ra nöôùc ngoaøi tìm chaân lyù daãn ñeán muïc ñích giaûi thoaùt cho daân toäc mình thoaùt khoûi aùch thoáng trò cuûa thöïc daân Phaùp. Vaø ôû ñaây Baùc cuõng tìm thaáy moät nieàm vui laø ñöôïc ñoùn Teát Trung Thu vaø Teát Nguyeân Ñaùn cuøng gia ñình cuï Nguyeãn Thoâng. Hieän nay, ngoâi nhaø ñoù ñöôïc tu boå vaø trôû thaønh nôi tröng baøy ñoà löu nieäm veà Baùc. Vaø trong nhöõng ngaøy ñaàu naêm 1990 tröôøng laïi haân haïnh ñoùn tieáp ñoaøn laøm phim “Nguyeãn Taát Thaønh - Hoà Chí Minh” ñeå chaøo möøng 100 naêm sinh nhaät Baùc.

Rôøi tröôøng Duïc Thanh quí khaùch seõ ñöôïc ñöa ñeán tham quan Baûo taøng Hoà Chí Minh beân caïnh tröôøng. Ñaây laø coâng trình kieán truùc môùi do nhaân daân tænh Bình Thuaän ñöùng ra xaây döïng ñeå chaøo möøng 10 naêm giaûi phoùng thò xaõ, 1985, cuõng nhö ñaùnh daáu söï kieän Baùc Hoà kính yeâu cuûa chuùng ta ñaõ döøng chaân soáng vaø daïy hoïc ôû ñaây.

Maëc duø daïy hoïc ôû ñaây moät thôøi gian ngaén nhöng Baùc ñaõ ñeå laïi nhöõng aán töôïng ñeïp cho nhaân daân Phan Thieát noùi rieâng vaø daân toäc vieät Nam noùi chung. Baùc luoân laø nieàm töï haøo, haõnh dieän cuûa con chaùu nöôùc Vieät. Soâng Caø Ty

Moãi con soâng nhö moãi con ngöôøi ñeàu coù nguoàn goác coäi reã. Röøng laø nôùi phaùt tích, phaùt nguyeân, laø nôi quyeát ñònh soá phaän cuûa nhöõng con soâng. Coù nöôùc môùi coù khe, coù khe môùi coù suoái, nhieàu con suoái hôïp laïi thaønh soâng vaø moïi con soâng ñeàu ñoå veà bieån. Caáu truùc hình theå heä toäc cuûa con soâng ngöôïc laïi vôùi caáu truùc hình theå heä toäc cuûa caây coû, cuûa con ngöôøi. Ngoïn nguoàn, coäi reã cuûa caây coû vaø con ngöôøi naèm trong loøng ñaát, coøn nguoàn goác coäi reå cuûa con soâng naèm taän treân cao. Nhö con ngöôøi, moãi con soâng ñeàu coù rieâng nhöõng neùt ñaëc thuø veà daùng daáp, phong caùch, taùnh neát… Beân caïnh nhöõng neùt chung khi ñuïc khi trong, beân boài beân lôû, khi hieàn laønh thô moäng, khi phaãn noå ñieân cuoàng. Con ngöôøi goïi noù laø CON vì noù ñaõ ñöôïc nhaân caùch hoùa, phaûi chaêng veà hình theå, noù löôïn quanh uoán khuùc nhö moät sinh vaät vaø noù cuõng toàn taïi theo qui luaät sanh laõo beänh töû nhö con ngöôøi? Nhö con ngöôøi, moãi con soâng ñeàu coù hoï teân, cuõng coù bí danh, cuõng thöôøng thay ñoåi hoï, chæ ñieàu khaùc nhau laø con ngöôøi töï ñaët teân cho nhöõng con soâng.

Soâng Phan Thieát xuaát hieän töø naêm 1697 (Ñinh Söûu), ñôøi Hieån Toâng thöù 6, Hieáu Minh Hoaøng ñeá Nguyeãn Phuùc Chu (1691-1725). Luùc baáy giôø, do xeáp ñaët laïi vieäc cai trò moät vuøng ñaát môùi, trieàu Nguyeãn ñaët phuû Bình Thuaän (ñôn vò haønh chaùnh), Dinh Bình Thuaän (cô quan haønh chaùnh), tröïc tieáp quaûn lyù 4 ñaïo (töông öùng caáp tænh): Phan Rang, Phoá Haøi, Phan Thieát, Ma Ly. Moãi ñaïo ñeàu coù quan vaên, quan voõ. Treân baûn ñoà, noù ñöôïc ghi laø soâng Caø Ty. Treân con soâng coù beán Caø Ty laø nôi qua laïi, nôi laáy nöôùc, nôi taém giaët cuûa baø con vuøng Phuù Hoäi vaø Phuù Myõ. Leân mieät treân, noù ñöôïc ghi laø soâng

59 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Möôøng Maùn. Ñeán thöôïng nguoàn, noù laø con soâng Caùi - soâng Meï, vì noù nôi hoäi tuï, hôïp löu caùc con soâng Maùn, soâng Rao Eát, soâng Linh…vaø caùc con suoái Vaøng, suoái Leøn, suoái Thi, suoái Ngö, suoái Ya-U, suoái Loâ Toâ, suoái Caåm Hang… naèm trong ñòa phaän caùc thoân 1, 2, 3 cuûa xaõ Haøm Caàn, thuoäc vuøng ñoàng baøo daân toäc Rai vaø moät soá ít ñoàng baøo Cô Ho maø xöa kia goïi laø xaõ Ñaêng Gia thuoäc Toång Caø Doøn. Khoâng ít ngöôøi daân baûn ñòa phaân vaân veà caùi teân cuûa con soâng queâ höông: Möông Maùn hay Möôøng Maùn? Phan Thieát hay Mang Thít vaø Caø Ty coù phaûi laø tieáng noùi cuûa ñoàng baøo Chaêm khoâng? OÂng Thieân Sanh Caûnh, nhaø nghieân cöùu daân toäc hoïc ngöôøi Chaêm (ôû Höõu Ñöùc, Ninh Phöôùc, Ninh Thuaän) cho bieát xöa kia ngoaøi naøy goïi trong ñoù laø: Mula Thích, töùc Ruoäng Thích. OÂng coøn cho bieát theâm, theo tieáng Chaêm, Prong laø lôùn, Neh laø nhoû, Muõi Neù coù theå laø Muõi Nhoû.

Treân Taäp san Vaên Hoùa thaùng 4, 5/1969 xuaát baûn taïi Saøi Goøn, taùc giaû baøi vieát taùch con soâng ra laøm ñoâi: soâng Caùi (soâng Phan Thieát) daøi 76km, soâng Caø Ty daøi 5km. Ai cuõng hieåu soâng Caùi, Möông Maùn, Caø Ty, Phan Thieát cuõng chæ laø moät con soâng. Con soâng ñi qua ñòa phöông naøo, ñem laïi haïnh phuùc aám no cho baø con, neân baø con laáy queâ höô ng mình ñaët teân cho noù ñeå noùi leân söï gaén boù tình caûm giöõa con ngöôøi vôùi doøng soâng.

Ñoïc Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, phaàn tænh Bình Thuaän, coù ñoaïn ghi raát roõ: “Soâng Phan Thieát ôû phía taây huyeän Tuy Lyù (teân Tuy Lyù coù töø naêm 1854, Töï Ñöùc naêm thöù 7, Ñoâng giaùp Hoøa Ña, Taây giaùp Bieân Hoøa), nguoàn ra töø Ñoäng Man (töùc nôi ôû cuûa ñoàng baøo daân toäc mieàn nuùi), chaûy veà phía ñoâng qua xaõ Phuù Hoäi, tuïc goïi laø Soâng Bao Laân, chaûy veà phía Nam 9 daëm ñeán thoân Phuù Taøi, coù moät nhaùnh töø beán Bình Taây ñeán Caàu Minh Laâm chöøng 6 daëm maø hôïp vaøo (töùc caàu 40, caàu oâng Rau, caàu oâng Nhieàu, nhaùnh naøy töø Böng Coø Ke, Böng Kyø Hoøa, Böng Baø Tuøng, Suoái Sung…chaûy ra). Laïi chaûy veà phía Nam chöøng 3 daëm ñeán thoân Ñöùc Thaéng, roài hai daëm ñoå ra cuûa Phan Thieát (moãi daëm laø: 444,44m)”. Con soâng Bao Laân ñaõ ñi vaøo queân laõng. Baây giôø, coù leõ ta thoáng nhaát goïi con soâng queâ höông laø soâng Caø Ty nhö treân baûn ñoà vaø duø sao cuõng caàn coù moät teân rieâng. Soâng Caø Ty khoâng daøi, khoâng roäng nhöng hieàn laønh, töø thöôïng nguoàn xuoáng haï löu. Nhöõng vöôøn caây sai traùi, nhöõng caùnh ñoàng naëng haït, nhöõng coâ gaùi traéng da toùc daøi…ñeàu höôûng aân hueä cuûa con soâng queâ höông.

Caøng veà vôùi bieån, soâng caøng môû roäng, thuûy trieàu leân xuoáng, taøu thuyeàn taáp naäp ñoâng vui. Haïnh phuùc laøm sao khi ta ñöôïc soáng ôû moät queâ höông coù con soâng uoán khuùc löôïn qua vôùi ba caây caàu ñeàu ñaày veû thô moäng, vôùi boùng thaày giaùo Nguyeãn Taát Thaønh hieän leân treân soâng luùc ngaõ veà chieàu, vôùi daùng Laàu nöôùc- bieåu töôïng cho phoá bieån röïc rôõ aùnh ñeøn aømu luùc veà ñeâm. Con soâng khoâng bieát töï mình trang ñieåm. Treân khuoân maët dòu hieàn ñoâi khi vaãn hieän leân nhöõng neùt cau coù vì nhöõng noãi baát bình oâm aáp trong loøng soâng. Trong ñôøi, noù cuõng ñaõ coù nhieàu laàn noãi giaän gaây khieáp sôï cho con ngöôøi. Naêm 1952, caàu Phan Thieát saäp do nhöõng khuùc goã khai thaùc böøa baõi boû theo doïc con soâng bò nöôùc luõ cuoán troâi vôùi toác ñoä khuûng khieáp toáng böùt chaân caàu, laïi theâm soùng thaàn daâng cao chaën ñöùng doøng chaûy laøm thaønh phoá Phan Thieát ba ngaøy taém trong bieån nöôùc! Naêm 1993, do maët soâng bò laán chieám, loøng soâng caïn daàn do voû soø, voû heán, raùc reán caøng nhieàu neân khi luõ xuoáng doøng chaûy khoâng coù loái thoaùt traøn ngaäp caû phoá chôï. Nhöng may thay, côn giaän cuõng thoaùng qua vaø doøng soâng trôû laïi hieàn hoøa thô moäng nhö xöa. Duø muoán hay khoâng, ñeå baûo ñaûm söï aám no laâu daøi cho nhaân daân thaønh phoá, trong töông lai, chuùng ta phaûi caûi taïo doøng soâng, quy hoaïch laïi caùc khu daân cö, tieán haønh naïo veùt, môû roäng caàu caûng… Thaùp nöôùc Phan Thieát

Ñöôïc xaây döïng töø cuoái naêm 1928 ñeán 1934 môùi hoaøn thaønh do Hoaøng thaân cuûa Vöông Quoác Laøo, nguyeân chuû tòch nöôùc Coäng Hoøa Nhaân Daân Laøo Suphanouvong laø kyõ sö tröôûng khu Coâng chaùnh Nha Trang thieát keá.

Thaùp nöôùc coù chieàu cao töø neàn saân leân ñænh laø 32m. Thaùp nöôùc coù hai phaàn: phaàn treân laø baàu daøi (boàn nöôùc) hình baùt giaùc, phaàn döôùi laø thaân ñaøi. Tuy thaùp nuôùc ñöôïc xaây döïng ñaõ 70 naêm, vôùi söï taøn phaù cuûa khí haäu mieàn bieån Phan Thieát vaø qua caùc traän baõo luõ lòch söû nhöng thaùp nöôùc ñeán nay chaát löôïng vaãn coøn toát. Ngheà caù Phan Thieát

Hieän nay, beân caïnh du lòch, ngaønh kinh teá chuû löïc ôû Phan Thieát laø ngheà caù. Haøng naêm, löôïng

60 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

haûi saûn ñaùnh baét ñöôïc vaø tieâu thuï laø raát lôùn. Chuùng ta coù theå thaáy caùc laøng chaøi doïc theo bôø bieån Phan Thieát vôùi haøng traêm con thuyeàn ñaùnh caù taïo thaønh moät caûnh quan ñeïp maét. Do ñoù ngöôøi ta xaùc ñònh raèng chaúng nhöõng töø tröôùc maø töø nay maõi veà sau Phan Thieát luoân gaén vôùi ngaønh kinh teá bieån goùp phaàn laøm giaøu cho ñaát nöùôc. Vònh Phan Thieát noâng, töông ñoái kín gioù, haøng naêm caây laù muïc vaø löôïng phuø sa do hai con soâng Möông Maùn vaø soâng Quao ñoå ra cöûa bieån Phan Thieát, Phuù Haøi cung caáp ñeàu ñaën löôïng caùt laãn buøn, nhôø ñoù nöôùc bieån theâm chaát maøu thích hôïp cho phuø du sinh vaät sinh soâi phaùt trieån laøm moài cho caùc loaïi moi ruoác… caùc loaïi toâm, cua, oác, caù taàng ñaùy cuõng nhö caùc loaøi caù noåi, caù taàng giöõa luoân coù nguoàn thöùc aên ñeå oån ñònh moâi tröôøng sinh tröôûng.

Vònh Phan Thieát laïi naèm treân doøng haûi löu noùng laïnh maø thieân nhieân öu ñaõi cho bôø bieån Vieät

Nam. Muøa ñoâng doøng haûi löu ñöa luoàng nöôùc töø Ñoâng Baéc xuoáng Taây Nam vaø muøa heø ngöôïc laïi. Chính doøng haûi löu muøa heø ñaõ quyeán ruõ nhöõng ñaøn caù töø vònh Thaùi Lan ñeán bieån Vieät Nam tìm moài. Trong quaù trình di truù laàn theo höôùng Ñoâng Baéc ñeán vònh Phan Thieát gaëp moài nhieàu, bieån eâm, ñaøn caù tuï taäp sinh saûn. Vôùi nguoàn haûi saûn phong phuù, ñi ñoâi vôùi thôøi tieát thuaän lôïi ngö daân coù theå baùm bieån quanh naêm vôùi caùc loaïi ngheà thích hôïp. Neáu Bình Thuaän laø moät ngö tröôøng lôùn cuûa caû nöôùc thì Phan Thieát laø trung taâm ngheà caù cuûa tænh. Saûn löôïng khai thaùc haûi saûn haøng naêm gaàn ñaây cuûa rieâng taøu thuyeàn Phan Thieát treân 30.000 taán chieám treân 30% caû tænh.

Phan Thieát coøn laø moät trung taâm toâm gioáng cuûa phía Nam Trung Boä vaø Nam Boä. Hieän coù 61 traïi toâm gioáng. Toâm gioáng cuûa Phan Thieát trong nhöõng naêm qua ñaõ cung caáp cho 250ha nuoâi toâm thöông phaåm trong caû tænh vaø coøn xuaát baùn cho khaùch haøng nhieàu tænh Nam boä nhö: Tieàn Giang, Beán Tre, Kieân Giang, Caø Mau… Naêng suaát toâm thöông phaåm ñaït loaïi cao so vôùi caû nöôùc, bình quaân moät taán/ha/vuï, moãi naêm 2-3 vuï.

Ngheà caù Phan Thieát ñaõ vaø ñang laø theá maïnh cuûa neàn kinh teá ñòa phöông, nay laïi ñöôïc chuû tröông coâng nghieäp hoùa-hieän ñaïi hoùa cuûa Ñaûng hoã trôï, cuøng vôùi yù thöùc baûo veä nguoàn lôïi thuûy saûn, söï hieåu bieát ñaàu tö khoa hoïc kyõ thuaät ngaøy caøng moät naâng cao, nhaát ñònh seõ nhanh choùng trôû thaønh moät trung taâm ngheà caù cuûa khu vöïc vôùi Caûng caù Coàn Chaø hieän ñaïi ñang xaây döïng, coù söùc ñaäu cho haøng traêm taøu coâng suaát 1000 CV, thu huùt caùc ñoäi taøu caû nöôùc ta vaø nöôùc ngoaøi ñeán ñaây laøm aên ñeå cuøng phaùt trieån. Ñaûo Phuù Quyù

Quaàn ñaûo goàm 8 ñaûo lôùn, nhoû ôû ngoaøi khôi caùch TP. Phan Thieát 120km veà phía Ñoâng, dieän tích töï nhieân cuûa quaàn ñaûo laø 32km2. Ñaûo lôùn nhaát trong quaàn ñaûo coù cuøng teân laø Phuù Quyù, daøi 6,5km, roäng 3,5km. Treân ñaûo coù 3 ngoïn nuùi: Nuùi Caám(108m), nuùi Caùt (85m) vaø Oâng Ñuïn (41,9m). Ñaây laø moät ngö tröôøng lôùn coù nhieàu haûi saûn hieám nhö: ñoài moài, haûi saâm, caù boáng sao. Ñôøi soáng nhaân daân khaù cao nhôø coù ngheà cheá bieán haûi saûn, caâu caù maäp vaø baùn vaây caù. Hieän nay, ñaûo laø moät caên cöù tieàn tieâu baûo veä ñaát lieàn, moät caên cöù haäu caàn tieáp vieän cho quaàn ñaûo Tröôøng Sa. Khu Laêng Moä Nguyeãn Thoâng

Toïa laïc treân ñoài Ngoïc Laâm, ôû saùt caïnh chaân nuùi Ngoïc Sôn, ñaây laø ngoïn nuùi ñeïp nhaát trong soá

5 ngoïn nuùi trong khu vöïc.

Caûnh vaät nôi ñaây vöøa yeân tónh nhöng cuõng heát söùc soâi ñoäng neân thô, raát lyù töôûng cho moïi taâm hoàn thi só vaø khaùch laõng du. Moät böùc tranh thieân nhieân kyø thuù bôûi noù hoäi tuï ñaày ñuû caùc yeáu toá töï nhieân töø trôøi maây, ñaát nöôùc, röøng nuùi vaø bieån caû.

Töø khi coøn laøm Boá Chaùnh Bình Thuaän vaøo naêm 1877, Nguyeãn Thoâng thöôøng coâng du ñeán nuùi Ngoïc Sôn vaø oâng raát say meâ caûnh non nöôùc, trôøi bieån, traêng sao… ôû choán naøy. Vì theá oâng quyeát ñònh choïn nôi ñaây laøm choán yeân nghæ ngaøn thu cuûa mình sau khi töø giaõ cuoäc ñôøi. Ñoïc laïi moät ñoaïn kyù khaéc ôû bia moä Nguyeãn Thoâng do chính oâng thoát leân chuùng ta môùi thaáu hieåu heát veû ñeïp tieàm aån cuûa caûnh vaät nôi ñaây: “Sau khi ta traêm tuoåi roài, hoàn phaùch coøn nhôù ñeán nuùi naøy chaêng? Roài roát cuoäc cuõng veà choán khoâng coøn gì chaêng? Ñieàu ñoù khoâng theå bieát ñöôïc. Coøn nhö hoa röøng, traêng bieån, buoàm ngö phuû, choøi tieâu phu, veû laï cuûa khoùi maây thay ñoâi, hình thuø cuûa thuoàng luoàng chaäp chôøn, sau naøy caûnh aáy coù theå giuùp vaøo cuoäc thöôûng thöùc cuûa tao nhaân du khaùch vaäy”. Ñaõ hôn moät theá kyû troâi qua, caûnh ñeïp nôi

61 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

ñaây vaãn coøn nguyeân giaù trò vaø nhöõng ñieàu öôùc ao, traên trôû cuûa Nguyeân Thoâng ñaõ trôû thaønh hieän thöïc vì haøng naêm coù ñeán haøng vaïn löôït khaùch laõng du ñeán ñaây vieáng moä oâng, ngoaïn caûnh vaø thöôûng thöùc caûnh khoùi maây, hoa löøng, traêng bieån…

Khu laêng moä Nguyeãn Thoâng laø moät thaéng tích quan troïng trong tuyeán du lòch doïc bôø bieån Ñoâng Baéc thaønh phoá Phan Thieát. Töø trung taâm thaønh phoá doïc bôø bieån ñeán Muõi Neù daøi 22km, du khaùch seõ say meâ vaø lieân tuïc ngôõ ngaøng tröôùc nhöõng tieân caûnh soáng ñoäng cuûa taïo hoùa sinh ra ñöôïc baøn tay vaø trí tueä cuûa con ngöôøi vun veùn hoaøn haûo theâm. Tröôùc maét vaø hai beân ñöôøng laø caûnh soâng suoái, bieån caû vaø nuùi ñoài nhö quyeän chaët vaøo nhau taïo neân moät böùc tranh sôn thuûy thaïch aám aùp höông queâ vuøng duyeân haûi. Qua moät ñoaïn haønh trình khoaûng 6km laø ñeán ñoài Ngoïc Laâm, Laàu OÂng Hoaøng hieän ra söøng söûng khieán ta boài hoài lieân töôûng laïi ñöôøng leân doác ñaù trong caâu chuyeän tình cuûa thi nhaân Haøn Maëc Töû vôùi naøng Moäng Caàm xinh ñeïp thuûa tröôùc. Qua khoûi doác ñaù Laàu Oâng Hoaøng laø moät quaàn theå di tích lòch söû - vaên hoùa danh lam thaéng caûnh noåi tieáng lieân hoaøn noái tieáp töø coå ñeán kim. Coå nhaát laø nhoùm ñeàn thaùp Chaêm Poâshanö cuûa vöông quoác Chaêm Pa moät thôøi vang boùng, ñeán Böûu Sôn Töï - ngoâi chuøa coå gaén vôùi söï tích Nguyeãn Aùnh töøng ñeán ñaây truù aån khi bò quaân Taây Sôn vaây haõm. Tieáp ñeán laø laàu Oâng Hoaøng, nhaø haøng Ngoïc Laâm, thaùp nöôùc do ngöôøi Phaùp xaây döïng hoài ñaàu theá kyû XX, roài heä thoáng loâ coát, ñoàn boùt cuûa Myõ-Nguïy laø chöùng tích lòch söû huøng hoàn cuûa cuoäc khaùng chieán choáng Myõ cöùu nöôùc. Qua khoûi Laàu Oâng Hoaøng 1km laø ñeán thaéng caûnh Nuùi Coá - nôi coù khu laêng moä Nguyeãn Thoâng.

Ñeán vieáng moä cuï Nguyeãn Thoâng chuùng ta coù dòp hoài töôûng veà moät danh nhaân noåi tieáng ñaõ töøng coù nhieàu ñoùng goùp lôùn lao cho xaõ hoäi nöûa cuoái theá kyû XIX. Ñaõ hôn 100 naêm Nguyeãn Thoâng yeân nghæ ôû choán naøy, nhöng chaéc chaén oâng khoâng heà ñôn ñoäc vì moãi naêm coù ñeán haøng vaïn löôït du khaùch veà ñaây thaêm vieáng vaø kính caån nghieâng mình vôùi moät tình caûm nhôù thöông vaø kính troïng. Ñoù laø bieåu hieän cuûa söï ñeàn ôn ñaùp nghóa, moät ñaïo lyù cao ñeïp cuûa ngöôøi Vieät Nam. Nguyeãn Thoâng

Danh só Ñaïi thaàn töï Hi Phaàn, hieäu Kì Xuyeân, bieät hieäu Ñoän Am. Luùc nhoû coù teân laø Thieäu, con

oâng Nguyeãn Haïnh vaø baø Trònh Thò Maàu. Queâ oâng ôû tænh Gia Ñònh nay thuoäc tænh Long An. Naêm 1849, oâng ñoå cöû nhaân ñoàng khoa vôùi Phan Vaên Trò. Naêm 1851, ñi thi laïi tröôït. Vì nhaø ngheøo oâng phaûi nhaäm chöùc huaán ñaïo ôû An Giang. Naêm 1856, noäi caùc ñeà cöû oâng thaêng Haøn Laâm Vieän tu soaïn veà kinh laøm vieäc ôû Noäi caùc. Taïi ñaây oâng tham gia bieân soaïn boä Khaâm Ñònh nhaân söï Kim giaùm (1857). Naêm 1859, giaëc Phaùp chieám Gia Ñònh, oâng veà Nam toøng quaân ñaùnh giaëc döôùi söï chæ huy cuûa Thoáng ñoác quaân vuï Toân Thaát Hieäp.

Naêm 1861, oâng lui veà Taân An lieân laïc vôùi Phan Vaên Ñaït, Trònh Quang Nghi tham gia choáng Phaùp ôû ñòa phöông. Naêm 1862, sau khi Phaùp chieám 3 tænh mieàn Ñoâng Nam Boä, oâng ra ôû Bình Thuaän roài nhaäm chöùc Ñoác hoïc Vónh Long. Thôøi gian naøy oâng tích cöïc lo vieäc giuùp nhaân daân vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long trong vieäc giaùo duïc. Naêm 1866, khi xaây xong Vaên Mieáu, oâng vieát baøi kyù taïi Vaân Xöông Caùc. Naêm sau, oâng cuøng Phan Thanh Giaûn caûi taùng Töû só Voõ Tröôøng Toaûn veà Ba Tri vì cho raèng ñaát Hoøa Höng laø ñaát cuûa Phaùp.

Sau ñoù oâng ra tò ñòa ôû Bình Thuaän laàn thöù hai roài laõnh chöùc Aùn saùt Khaùnh Hoøa. Naêm sau, 1868, laïi ñöôïc ñieàu veà kinh giöõ chöùc Bieän lyù Boä Hình. Ñeán cuoái naêm ñöôïc cöû laøm Boá chính tænh Quaûng Ngaõi. Naêm 1871, oâng bò trieàu ñình keát toäi xöû aùn sô suaát, laïi theâm bò Leâ Doaõn vu caùo neân bò caùch chöùc, baét giam vaø xöû tröôïng. Nhôø Thöôïng thö Boä Coâng laø Nguyeãn Bính vaø baïn beø, nhaát laø nhaân daân Quaûng Ngaõi heát söùc minh oan, oâng môùi ñöôïc giaûm toäi vaø löu duïng laøm vieäc ôû Sôû Kieåm Bieân laàu taøng thö Hueá. Naêm 1873, oâng caùo quan veà nghæ taïi Nuùi Coá tænh Bình Thuaän laäp Thi xaõ, môû tröôøng hoïc.

Naêm 1876, oâng ñöôïc thaêng laøm Haøn Laâm Vieän tröù taùc, laõnh chöùc Tö nghieäp Quoác Töû Giaùm. Taïi ñaây oâng cuøng Buøi Öôùc, Hoaøng Duïng Taân kieåm laïi boä Khaâm Ñònh Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc. Naêms au ñöôïc thöïc thuï chöùc Tö nghieäp, roài ñoåi laøm Thò giaûng Hoïc só ôû Vieän Haøn Laâm. Sung chöùc Doanh ñieàn söù ôû Bình Thuaän. Cuoái naêm naøy, lónh chöùc Boá chính tænh Bình Thuaän.

Baáy giôø oâng beänh nhieàu, beänh thöôøng taùi phaùt, nhieàu luùc thoå huyeát, nhöng oâng vaãn taän tuïy

62 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

phuïc vuï daân nöôùc. Naêm 1878, oâng xin nghæ daøi haïn ôû traïi Nuùi Coá. Tuy ñaõ nghæ vieäc coâng, nhöng trong thôøi gian naøy oâng vaãn cuøng vôùi caùc quan ñòa phöông giaûi quyeát moät soá vaán ñeà tranh chaáp giöõa ngöôøi Kinh vaø ngöôøi Thöôïng ôû Bình Thuaän, ñoàng thôøi saép ñaët cho ñoàng baøo trong Nam ra tò ñòa ôû Phan Thieát, laäp Ñoàng Chaâu Xaõ. Taïi ñaây, oâng laäp moät nhaø hoïc coù teân Ngoaï Du Saøo. Naêm 1881, oâng ñöôïc trieàu ñình sung chöùc Ñieàn Noâng phoù söù, kieâm laõnh chöùc Ñoác hoïc Bình Thuaän. Ñeán naêm 1884, oâng maát höôûng döông 57 tuoåi.

Caùc taùc phaåm cuûa oâng: Khaùm ñònh nhaân söï kim giaùm, Döôõng chính luïc, Vieäc söû thoâng giaùm

cöông muïc khaûo löôïc, Kyø xuyeân Coâng ñaëc, Ñoän Am thi taäp, Ñoän Am vaên taäp. Thaùp Chaøm Poâshanö

Caùch trung taâm Phan Thieát khoaûng 5km veà höôùng Ñoâng Baéc treân ñöôøng xuoáng khu du lòch Muõi Neù baïn coù theå deã daøng nhìn thaáy cuïm thaùp ñöùng söøng söûng traàm maëc treân ñænh ñoài, caïnh Laàu OÂng Hoaøng, ñoù laø thaùp Poâshanö. Ñaây laø cuïm thaùp qua bao bieán ñoåi cuûa thôøi gian vaø thaêng traàm cuûa lòch söû vaãn coøn toàn taïi khaù nguyeân veïn veû nguyeân sô cuûa noù so vôùi moät soá cuïm thaùp khaùc ôû Bình Thuaän, nhö nhoùm thaùp PoDam (Phuù Laïc-Tuy Phong); nhoùm thaùp Baø Chaâu Reá (Haøm Phuù- Haøm Thuaän Baéc)… Hieän nay, ñang coù nhieàu yù kieán khaùc nhau veà thôøi gian xaây döïng thaùp, coù yù kieán cho raèng thaùp ñöôïc xaây döïng giöõa theá kyû VIII ñeán giöõa theá kyû IX, coù yù kieán thì cho raèng vaøo khoaûng theá kyû XV, yù kieán khaùc laïi cho raèng vaøo khoaûng theá kyû XVI ñeán XVIII.

Nhöng duø ñöôïc xaây döïng vaøo thôøi gian naøo thì thaùp cuõng laø baèng chöùng veà söï taøi hoa trí tueä maø baøn tay kheùo leùo cuûa oâng cha thöôû tröôùc trong ngheä thuaät kieán truùc. Cuõng nhö nhieàu cuïm thaùp khaùc raûi raùc treân daõi ñaát mieàn Trung, thaùp Poshanö ñöôïc xaây döïng töø gaïch ñoû vôùi moät loaïi chaát keát dính ñaëc bieät maø nhòeàu giaû thieát hieän nay cho raèng ñoù laø nhöïa thöïc vaät. Thaùp hình vuoâng, ba taàng, caøng leân phía treân caøng nhoû laïi, goàm maët chính vaø ba maët phuï, cöûa thaùp hình voøm cuoán vôùi nhieàu kieåu thoa vaên tinh teá vaø phong phuù thuoäc phong caùch ngheä thuaät cuøng vôùi cuïm thaùp Hoøa Lai. Cuïm thaùp goàm 3 caùi, moät thaùp lôùn vaø hai thaùp nhoû ñeàu quay maët veà phía Ñoâng, maø theo quan nieäm cuûa ngöôøi Chaêm laø höôùng cuûa caùc thaàn linh. Phía trong, chính giöõa thaùp ngöôøi ta ñaët beä thôø Linga – Yoni baèng ñaù trôn, bieåu töôïng cuûa cô quan sinh duïc nam – nöõ, vaät linh thieâng nhaát trong caùc ñeàn thôø cuûa nhöõng ngöôøi theo ñaïo Hindu.

Thaùp thôø baø Poshanö, con gaùi cuûa vua Po Parachanh trò vì vöông quoác coå Champa khoaûng vaøo theá kyû XIV. Poshanö laø moät coâng chuùa coù coâng lôùn trong vieäc toå chöùc höôùng daãn nhaân daân vuøng Tuy Phong, Baéc Bình, Haøm Thuaän Baéc ngaøy nay saûn xuaát noâng nghieäp, khai phaù ñaát röøng laøm raãy, troàng luùa nöôùc, troàng boâng deät vaûi, xaây döïng caùc coâng trình thuûy lôïi. Baø cuõng laø ngöôøi ñaõ ñònh ra nhieàu quy taéc trong quan heä, giao tieáp, ñoái xöû tieán boä trong gia ñình vaø xaõ hoäi cuûa trieàu ñình trong thôøi kyø ñoù. Vì theá, ngaøy nay ñoàng baøo moãi khi ñeán thaùp ñeàu caàu xin baø cho saûn xuaát ñöôïc muøa, ñôøi soáng aám no, gia ñình yeân oån, haïnh phuùc. Theo truyeàn thuyeát daân toäc Chaêm, lòch söû ra ñôøi cuûa Thaùp gaén lieàn vôùi caâu chuyeän tình ñaày haïnh phuùc nhöng cuõng raát thöông ñau giöõa coâng chuùa Poshanö vaø laõnh chuùa Po Sahaniempar. Chuyeän keå raèng: Vöôït qua bao caám ñoaùn haø khaéc cuûa luaät tuïc toân giaùo Chaêm thôøi baáy giôø, coâng chuùa Poshanö ñaõ ñem loøng yeâu thöông vaø quyeát ñònh keát toùc se duyeân vôùi laõnh chuùa Po Sahaniempar, moät ngöøôi theo ñaïo Hoài ôû vuøng Ma Laâm. Trong nhöõng ngaøy chung soáng haïnh phuùc, hoï ñaõ cuøng nhau xuoáng vuøng Phuù Haøi (Phan Thieát) vaän ñoäng nhaân daân xaây thaùp treân ñoài Bianneh (Muõi Neù). Thaùi töû PoDam, em ruoät cuûa Poshanö töø laâu ñaõ khoâng muoán chò mình laáy moät ngöôøi choàng ngoaïi ñaïo. Nhaân moät chuyeán haønh höông veà AÁn Ñoä cuûa Po Sahaniempar theo luaät Hoài giaùo, PoDam ñaõ baøy möu chia reõ hai ngöôøi. Chaøng Po Sahaniempar sau thôøi gian haønh höông trôû veà khoâng thaáy vôï ra ñoùn theo lôøi heïn öôùc, cho raèng baø ñaõ phaûn boäi neân töø boû ra ñi veà phía Nam mang theo trong loøng moät moái haän, khi Poshanö tìm ñeán ñeå noùi lôøi thanh minh, thì oâng ñaõ trao göûi traùi tim tình yeâu cho naøng Chargo ngöôøi daân toäc Raêglaây ôû vuøng Nuùi OÂng – Taùnh Linh. Nhöõng naêm thaùng cuoái ñôøi, baø Poshanö ñaõ soáng moät mình thanh thaûn taïi Bianneh.

Ngöôøi Chaêm ñôøi sau taïc töôïng Baø vaø thôø trong thaùp. Ngaøy xöa, haøng naêm cöù ñeán muøa Kateâ, ñoàng baøo laïi töïu veà beân thaùp thaép höông töôûng nieäm vaø vui chôi, muùa haùt beân Baø, ñoùn möøng naêm

63 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

môùi. Sau naêm 1975 ñeán nay, Thaùp Baø Poshanö ñöôïc nhieàu laàn truøng tu baûo toàn vôùi söï ñoùng goùp coâng söùc vaø trí tueä cuûa caùc chuyeân gia trong vaø ngoaøi nöôùc vaø ñaõ ñöôïc Nhaø nöôùc coâng nhaän Di tích lòch söû vaên hoùa.

Hieän nay, haèng ngaøy thaùp vaãn môû cöûa ñoùn du khaùch thaäp phöông ñeán chieâm ngöôõng veû ñeïp coå kính coøn nhieàu bí aån chöa ñöôïc khaùm phaù maø nhöõng ngheä nhaân vaø nhöõng ngöôøi thôï xaây döïng Chaêmpa ñaõ mang theo vaøo coõi vónh haèng. Hoï cuõng ñeán ñeå töôûng nhôù ñeán baäc tieàn boái ñaõ coù coâng vaän ñoäng xaây döïng thaùp, ñoùng goùp vaøo kho taøng vaên hoùa Vieät Nam moät taùc phaåm kieán truùc nhö moät boâng hoa ñeïp: Baø Poshanö.

Phan Thieát ñang bieán ñoåi töøng ngaøy, nhöõng toøa nhaø cao taàng, nhöõng coâng trình kieán truùc hieän ñaïi ñaõ ñang vaø seõ moïc leân. Nhöng cuõng nhö bao coâng trình kieán truùc lòch söû khaùc, thaùp Baø Poshanö seõ vaãn maõi maõi toàn taïi, ñöôïc naâng niu toân troïng nhö tình ñoaøn keát cuûa caùc daân toäc anh em qua bao theá heä ñaõ ñoùng goùp coâng söùc goùp phaàn laøm neân moät thaønh phoá ñaày höông saéc vaên hoùa cuûa hoâm nay vaø cuûa caû mai sau. Laàu OÂng Hoaøng

Laàu OÂng Hoaøng laø moät ngoâi bieät thöï ñöôïc xaây döïng töø naêm 1910, do moät coâng töôùc ngöôøi Phaùp teân De Montpensier ñeán Phan Thieát ñeå saén baén voi, tröôùc böùc tranh tuyeät taùc thieân nhieân daønh cho vuøng bieån Phan Thieát, oâng ñaõ xin pheùp xaây moät bieät thöï treân ngoïn ñoài laøng Ngoïc Laâm, Phuù Haøi, ñoàng baøo Phan Thieát goïi laø “Laàu Oâng Hoaøng”. Coâng trình ñöôïc xaây hình nguõ giaùc, vôùi caùc trang thieát bò ñeàu baèng goã, boán beà loäng gioù. Tröôùc 1942 ñaây laø moät ñieåm raát noåi tieáng trong giôùi treû Phan Thieát ñeán tham quan thöûông nguyeät. Ñaây cuõng laø moät trong nhöõng ñòa ñieåm ñöôïc moïi ngöôøi nhaéc ñeán nhieàu trong thô vaên qua chuyeän tình cuûa Haøn Maëc Töû vaø Moäng Caàm, nhöng ñoái vôùi ngöôøi daân Phan Thieát, Laàu OÂng Hoaøng khoâng chæ coù vaäy. Thaùng 2/1946, Phaùp taùi chieám thò xaõ Phan Thieát, ñöa moät trung ñoäi ra choát giöõ Phuù Haøi, luùc ñaàu ôû khu nhaø tröôøng, döôùi chaân ñoài. Thaùng 10/1946, ñòch chuyeån leân, caûi taïo khu nhaø nghæ thaønh ñoàn vaø ñoùng cheát luoân ôû ñaáy.

Laàu OÂng Hoaøng naèm treân moät ñieåm cao, deã quan saùt thuaän lôïi veà maët quaân söï, aùn ngöõ vaø phoøng thuû höôùng Ñoâng thò xaõ. Taây vaø Nam laø doác ñöùng, caây gai chaèng chòt, ñaù lôûm chôûm raát khoù ñi, höôùng Baéc vaø Ñoâng Baéc thoai thoaûi deã tieáp caän. Chæ coù moät con ñöôøng ñoäc ñaïo chaïy töø höôùng Baéc voøng sang phía Ñoâng môùi vaøo ñöôïc khu ñoàn. Phuù Haøi laø vuøng trung taâm cuûa xaõ Taân Daân, daân soá khoaûng 5000 ngöôøi, ña phaàn soáng ngheà bieån, ñôøi soáng coù khaù hôn caùc vuøng khaùc trong xaõ. Phuù Haøi bò ñòch chieám ñoùng, toå chöùc boä maùy tay sai khaù chaët cheõ. Nhöng chính quyeàn khaùng chieán ôû ñòc phöông cuõng nhö caùc ñoaøn theå cöùu quoác vaãn bí maät hoaït ñoäng toát, nhaát laø phong traøo hoaït ñoäng thanh nieân raát tích cöïc. Keû ñòch naém ñöôïc nhöng chöa coù cô sôû ñeå ñaùnh phaù, chuùng ñang tìm aâm möu thuû ñoaïn löøa gaït.

Ñeâm 16/4/1947 (aâm lòch) chuùng bí maät phuïc kích caùc ngoõ ñöôøng töø xoùm vaøo ñoàn, roài cho lính caûi trang thaønh boä ñoäi veä quoác quaân vaøo baùo tin cho ñoàng chí uyû vieân quaân söï xaõ laø boä ñoäi oâng Chaâu ñaùnh Laàu OÂng Hoaøng, ñeà nghò cho thanh nieân ôû xoùm leân giuùp söùc thu doïn, mang chieán lôïi phaåm. Phaán khôûi, maát caûnh giaùc ñoàng chí uyû vieân quaân söï nhanh choùng baùo tin vaø taäp hôïp thanh nieân chaïy leân ñoàn. Vöøa chaïy ra khoûi xoùm thì bò baén laøm 6 ngöôøi cheát, 5 ngöôøi bò thöông. Nhaân daân raát caêm phaãn boïn ñòch, mong boä ñoäi veà ñaùnh ñoàn traû thuø cho ñoàng baøo vaø caøng tích cöïc uûng hoä khaùng chieán. Theo chuû tröông cuûa Tænh uyû Bình Thuaän laø ñaåy maïnh hoaït ñoäng nhaèm hoã trôï cho phong traøo du kích chieán tranh phaùt trieån, xaây döïng thöïc löïc chính trò cuûa ñòa phöông, ñeå boài döôõng vaø phaùt trieån ñôn vò. Ban chæ huy Trung ñoaøn 82 giao nhieäm vuï cho C2 (ñaïi ñoäi Hoaøng Hoa Thaùm) tieâu dieät cho ñöôïc Laàu OÂng Hoaøng, ñöa phong traøo chieán tranh du kích cuûa ñòa phöông tröïc tieáp laø xaõ Taân Daân phaùt trieån leân böôùc môùi. Traû thuø cho ñoàng baøo Phuù Haøi bò ñòch gieát haïi ngaøy 16/4/1947 vöøa qua. Nhaän meänh leänh chieán ñaáu cuûa Ban chæ huy trung ñoaøn 82 vôùi yeâu caàu laø “phaûi ñaùnh thaéng”. Ban chæ huy ñaïi ñoäi Hoaøng Hoa Thaùm ñaõ cöû ngay moät boä phaän chuaån bò chieán tröôøng ñeå tieán haønh ñieàu tra, nghieân cöùu naém ñòch. Moät maët xeùt laïi tình hình cuûa ñôn vò khaû naêng trang bò, khaû naêng taùc chieán… Ban chæ huy ñaïi ñoäi quyeát ñònh:

64 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

-Toå chöùc moät löïc löôïng tinh goïn caûi trang só quan binh lính ñòch, coù löïc löôïng tieáp chieán hoã trôï, ñi thaúng vaøo Laàu OÂng Hoaøng baát ngôø noå suùng tieâu dieät ñòch. Laøm chuû chieán tröôøng baét tuø binh, thu vuõ khí, ñaùnh nhanh thu vuõ khí nhanh. Tích cöïc taän thu chieán lôïi phaåm nhaát laø vuõ khí ñaïn döôïc ñeå boài döôõng löïc löôïng ta.

Ñeå baûo ñaûm cho chieán ñaáu thaéng lôïi, Ban chæ huy ñaïi ñoäi quyeát ñònh toå chöùc thaønh 3 boä phaän,

trong ñoù:

Boä phaän thöù nhaát laø boä phaän chuû coâng. Goàm 10 ñoàng chí ñöôïc choïn töø caùc trung ñoäi leân vaø hai chieán só quoác teá (Ñöùc, Taây Ban Nha), caûi trang só quan Phaùp (moät quan Ba, moät quan Moät), soá anh em coøn laïi ñoùng lon ñoäi, cai vaø lính) do ñoàng chí Ngoïc tieåu ñoäi tröôûng chæ huy, ñoàng chí AÙnh chæ huy phoù. Trang bò 5 tieåu lieân vaø suùng tröôøng, coù nhieäm vuï laøm ñôn vò tuaàn tieåu cuûa ñòch töø ñoàn Kim Ngoïc xuoáng kieåm tra, ñi thaúng vaøo coång gaùc phía Taây cuûa ñoàn ñöa thö cuûa caáp treân cho teân ñoàn tröôûng. Trong luùc ñoù, anh em nhanh choùng trieån khai ñoäi hình, chieám giöõ caùc muïc tieâu quan troïng, saün saøng noå suùng tieâu dieät ñòch.

Ngaøy 13/6/1947 Ban chæ huy traän ñaùnh cho trinh saùt baùm ñoàn, baùm cô sôû ñeå naém tình hình dieãn bieán cuûa ñòch vaø chuaån bò baûo ñaûm ñöôøng haønh quaân. 18h ngaøy 13/6 toaøn ñôn vò haønh quaân, 21h ñeán vò trí phaân quaân thöù nhaát, coøn nhieàu thôøi gian, ñoàng chí ñaïi ñoäi tröôûng cho anh em nghæ taïi choã vaø daën doø caùc boä phaän, ñoäng vieân quyeát taâm chieán ñaáu. 5h5’ ñaïi ñoäi tröôûng cho boä phaän chuû yeáu xuaát phaùt ñi vaøo coång phuï phía Taây. Ban chæ huy ñaïi ñoäi theo trinh saùt vaøo vò trí chæ huy (nhaø cô sôû ôû xoùm). Boä phaän chuû yeáu ñi ñaàu laø moät toå lính nguïy (caûi trang), ñeán hai só quan Taây (caûi trang) löïc löôïng coøn laïi ñi sau. Trong ñoàn luùc naøy boïn ñòch cuõng ñaõ thöùc daäy, ñi qua ñi laïi. 5h10’ boä phaän chuû yeáu ñeán voïng gaùc.

Teân lính gaùc thaáy roõ coù quan Ba ñeán, voäi boàng suùng chaøo. Quan Ba phaát tay roài ñi thaúng vaøo ñoàn, caû tieåu ñoäi nhanh choùng vaøo chieám caùc vò trí quan troïng. Chæ huy ta ra leänh cho teân lính gaùc vaøo baùo ngay ñoàn tröôûng coù quan Ba ñeán kieåm tra, cho lính taäp hôïp, khoâng mang suùng. Thaáy coù quan Taây ñeán, teân lính gaùc laät ñaät chaïy vaøo baùo ñoàn tröôûng. Teân ñoàn tröôûng coøn ñang nguû bò keâu daäy, chöa kòp maët quaân phuïc, voäi böôùc ra thì thaáy coù quan Ba tröôùc maët, haén voäi chaøo. Quan ba leänh cho teân ñoàn tröôûng taäp hôïp ñeå kieåm tra vaø ñöa cho haén böùc thö. Teân ñoàn tröôûng cho taäp hôïp lính theo yeâu caàu cuûa ta vaø haén môû thö ra xem. Moät tình huoáng baát ngôø xaûy ra laø khi löïc löôïng ta tieán vaøo chieám khu nhaø lôùn thì ñoàng chí AÙnh chaïm maët teân ñoäi An (Ñoäi An laø teân lính khoá xanh ñoàn GI (Phan Thieát), khi ta giaønh ñöôïc chính quyeàn (8/1945) lính khoá xanh ñaàu haøng, moät soá teân gia nhaäp löïc löôïng ta ôû Bình Thuaän, trong ñoù coù teân An. Do chòu khoå khoâng ñöôïc teân An chaïy veà ñaàu haøng ñòch laø lính paït- ti- daên ôû ñoàn Laàu OÂng Hoaøng. Ñoàng chí AÙnh vaø teân ñoäi An tröôùc ôû cuøng moät ñônvò neân quen bieát nhau). Sau nhöõng giaây luùng tuùng ñoàng chí AÙnh traán lónh vaø böôùc ñeán tröôùc maët teân ñoäi An vaø khoáng cheá noù ngay “maøy im laëng tao tha cheát, maøy laøm loä tao seõ baén ngay”. Teân ñoäi An bò khoáng cheá chaët ñeán giôø noå suùng. Ñöùng keà quan Ba vaø quan Moät laø ñoàng chí Ngoïc ñeà phoøng baát traéc. Teân ñoàn tröôûng xem thö bieát mình bò löøa toan choáng cöï lieàn bò moät loaït tieåu lieân cuûa quan Moät baén cheát ngay taïi choã. Luùc naøy laø 5h30’. Boïn ñòch trong ñoàn keå caû boïn lính ñang taäp hôïp bieát bò ta taán coâng, beøn chaïy veà vò trí ñeå choáng cöï. Nhöng ñaõ muoän, taát caû caùc vò trí ñeàu coù löïc löôïng cuûa ta chieám giöõ, queùt töøng loaït tieåu lieân vaøo ñaùm lính. Vöøa ñaùnh anh em vöøa goïi boïn ñòch ñaàu haøng. Nhieàu teân ñòch cheát ngay taïi choã, nhieàu teân ngoan coá chaïy ñeán haàm ñaïi lieân ñònh duøng hoûa löïc naøy ñeå choáng laïi, nhöng toå chieám giöõ ñaïi lieân ñaõ tieâu dieät chuùng, moät vaøi teân soáng soùt xeù raøo bung chaïy veà phía bieån, trong ñoù coù teân ñoäi An. Nghe suùng ôû ñoàn noå, trung ñoäi tröôûng Buøi Vaên Myõ leänh cho trung ñoäi vaän ñoäng vöôït ñöôøng chaïy thaúng vaøo coång chính phoái hôïp vôùi boä phaän chuû yeáu tieâu dieät boïn ñòch choáng cöï. Boïn soáng soùt thaáy coù löïc löôïng beân ngoaøi vaøo ñoâng bieát khoâng theå choáng cöï ñöôïc ñaønh giô tay xin haøng. Cuoäc chieán ñaáu dieãn ra trong voøng 15’, ta hoaøn toaøn laøm chuû ñoàn.

Sau 15’ chieán ñaáu, ta gieát taïi choã 20 teân, laøm bò thöông 12 teân, baét 3 teân, thu 22 suùng caùc loaïi (moät khaåu ñaïi lieân Vicker, 3 khaåu trung lieân, 5 khaåu tieåu lieân, 16 suùng tröôøng), 10 thuøng ñaïn, 11 thuøng löïu ñaïn, hai maùy voâ tuyeán ñieän, moät maùy chuïp hình, moät oáng nhoøm vaø nhieàu quaân trang quaân

65 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

duïng. Ta hoaøn toaøn voâ söï.

Traän caûi trang taäp kích Laàu OÂng Hoaøng tieâu dieät goïn quaân ñòch, laøm chuû chieán tröôøng, baét tuø binh, thu vuõ khí laø traän ñaùnh xuaát saéc gaây ñöôïc tieáng vang lôùn ôû Bình Thuaän vaø caû vuøng cöïc Nam Trung boä luùc baáy giôø. Sau chieán thaéng nhaân daân ñòa phöông raát vui möøng phaán khôûi, phong traøo toøng quaân nhaäp nguõ, uûng hoä khaùng chieán caøng soâi noåi, maïnh meõ. Muõi Neù - Döøa Haøm Tieán - Baõi Ñaù OÂng Ñòa

Naèm caùc Phan Thieát 24km veà höôùng Ñoâng Baéc. Baõi bieån Muõi Neù noåi tieáng trong laàn Nhaät thöïc ngaøy 24/10/1995, vì ôû ñaây coù theå nhìn thaáy roõ nhaát. Muõi Neù neân thô vôùi moät beân laø bieån xanh bieác, moät beân laø caùt traéng mòn maøng oùng aû ñöôïc ñieåm xuyeán nhöõng haøng döøa lôi laû, nhìn xa xa nhö moät taám nhung eâm vôùi maùi toùc theà phieâu laõng. Taám thaûm nhung hay coøn ñöôïc bieát ñeán vôùi teân goïi Raëng döøa Haøm Tieán naøy keùo daøi gaàn 10km.

Baõi ñaù OÂng Ñòa laø moät thaéng caûnh ñöôïc taïo neân bôûi söï phoái hôïp giöõa caùc gheành ñaù loâ nhoâ vôùi nhöõng laøn nöôùc trong xanh taïo neân moät böùc tranh eâm ñeàm vaø phoùng khoaùng. Traûi daøi baõi bieån vôùi nhöõng ngoïn soùng suûi boït roài vôõ ra quanh nhöõng moûm ñaù goà gheà, ñen truõi vaø coù nhöõng hình thuø kyø dò. Moäng Caàm: “Taùm möôi tö tuoåi vaãn chöa giaø”(PHAÏM XUAÂN TUYEÅN)

Vaøo nhöõng naêm ñaàu cuûa theá kyû XX, moät caëp vôï choàng son, ngöôøi nguyeân quaùn tænh Quaûng Ngaõi ñaõ ñuøm tuùm nhau ñeán thaønh phoá Vinh, tænh Ngheä An vì sinh keá. Ngöôøi choàng laø thaày kyù Huyønh Quang Laâm queâ ôû huyeän Ñöùc Phoå, ngöôøi vôï laø baø Leâ Thò Phuïng queâ ôû Thu Xaø. Muøa haï naêm Ñinh Tî 1917, baø Phuïng sinh haï moät beù gaùi vaø ñöôïc choàng ñaët teân laø Huyønh Thò Ngheä. Keå töø naêm cha maát (1926), coâ beù Ngheä theo meï veà queâ ngoaïi Thu Xaø vaø sau ñoù theo caäu lôùn Leâ Quang Thuaàn vaøo Muõi Neù hoïc hoä sinh, roài veà Phan Thieát giuùp dì uùt Leâ Ngoïc Söông, vaø caäu uùt Leâ Quang Löông (töùc nhaø thô Bích Kheâ) troâng coi tröôøng Hoàng Ñöùc. Thôøi gian naøy, vaøo khoaûng naêm 1933-1935, coâ beù Huyønh Thò Ngheä ngaøy naøo, nay ñaõ laø coâ thieáu nöõ xuaân thì, coù buùt danh Moäng Caàm, thích laøm thô ñaêng baùo vaø ñöôïc nhaø thô Haøn Maëc Töû (luùc aáy ñang phuï traùch trang vaên chöông cuûa moät soá baùo ôû Saøi Goøn) göûi thö laøm quen. Roài hai ngöôøi gaëp nhau.

Ñaõ hôn moät laàn baø Moäng Caàm thoå loä vôùi toâi, cuõng nhö tröôùc ñoù, naêm 1961, vôùi Giaùo sö Ñoã Vaên Coân, töùc nhaø vaên Chaâu Haûi Kyø, caâu chuyeän töông töï theá naøy: “…Toâi keå caâu chuyeän quen bieát trong muïc ñích trau luyeän vaên chöông cho caäu toâi nghe. Caäu toâi cho pheùp vieát thö cho Haøn Maëc Töû. Thö töø ñi laïi maät thieát trong maáy thaùng thì moät chieàu thöù baûy noï, vaøo khoaûng thaùng tö, naêm… Haøn Maëc Töû ra Phan Thieát. Anh möôïn ñoø ñi Muõi Neù tìm ñeán beänh xaù. Toâi ñang laøm thuoác cho beänh nhaân, oâng phu nhaø thuoác vaøo ñöa moät danh thieáp … toâi baûo oâng phu ra thöa chôø toâi moät chuùt. Toâi laøm thuoác cho ngöôøi beänh xong ñi ra thì thaáy moät chaøng thanh nieân maëc aâu phuïc xoaøng xænh, ñang ñöùng ôû cöûa beänh xaù… Haøn Maëc Töû xin caäu toâi saün coù ñoø, cho pheùp toâi ñi Phan Thieát chôi, luoân tieän nhôø giôùi thieäu ñeå gaëp Bích Kheâ maø anh haèng mong öôùc tìm gaëp. Caäu toâi baèng loøng. Vaø toái hoâm ñoù, chuùng toâi xuoâi ñoø veà Phan Thieát. Gaëp hoâm coù traêng, nhöng chuùng toâi khoâng ngoài treân mui thuyeàn ñeå ngaém soâng nöôùc maø ngoài trong khoang ñeå noùi chuyeän. Haøn Maëc Töû khoâng ñeïp nhöng nhoû nheï deã thöông… Ñoø ñeán Phan Thieát, toâi ñöa Haøn Maëc Töû ñeán tröôøng Hoàng Ñöùc, caäu Bích Kheâ toâi daïy ôû ñaây. ÔÛ ñoù suoát buoåi saùng chuû nhaät, chieàu laïi aûnh ñaùp chuyeán taøu suoát trôû veà Saøi Goøn. Sau ngaøy aáy, caäu toâi baûo toâi ra daïy ôû tröôøng Hoàng Ñöùc. Leõ ñoù maø Haøn Maëc Töû ra vaøo thöôøng, thöù baûy naøo anh cuõng vaøo Phan Thieát, chieàu chuû nhaät laïi vaøo. Moät dòp chieàu thöù baûy chôi Laàu Oâng Hoaøng, anh thoå loä moái tình vôùi toâi… Tuy vaäy chuùng toâi vaãn thaân maät giao thieäp hai naêm nhö theá”. …Naêm 1936, Haøn Maëc Töû mang beänh nan y, töø Saøi Goøn trôû veà Quy Nhôn trò beänh. Coøn Moäng Caàm vaâng theo yù meï vaø caùc caäu lôùn trôû veà Quaûng Ngaõi laáy choàng. Tröôùc söï theå ñau thöông naøy, Moäng Caàm ñaõ vieát leân nhöõng vaàn thô: Em ñi ñöôøng em, anh ñöôøng anh Tình nghóa ñoâi ta chaúng troïn laønh Muoán gaëp nhau chaêng trong giaác moäng Xuaân tình ñaønh göûi nöôùc non xanh. …

66 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Caû naêm chæ coù moät laàn xuaân Nhöng vôùi loøng em xuaân moãi tuaàn

Nhaø pheâ bình Traàn Thanh Maïi, trong saùch “ Haøn Maëc Töû – thaân theá – thi vaên” vieát naêm 1941

taïi An Cöïu – Hueá, ñaõ beânh vöïc cho Moäng Caàm nhö sau: “Caùi thôøi kì ñaøn baø thuû tieát thôø moät choàng chöa cöôùi, boû traêm naêm vì moät lôøi theà öôùc, thôøi kyø aáy ñaõ qua, nay chæ naèm trong pho saùch luaân lyù. Phöông chi, ngoaøi ra coøn coù bieát bao nhieâu lí do ñeå bieän baïch cho söï ñi laáy choàng cuûa Moäng Caàm. Moãi moät chöùng beänh cuûa Haøn Maëc Töû cuõng ñuû giuùp noùi nhieàu cho naøng roài”. Coøn Haøn Maëc Töû, nhaø thô ñau ñôùn toät cuøng vì beänh taät laïi theâm haän saàu neân coù nhöõng vaàn thô: Ngheä hôõi Ngheä! Muoân naêm saàu thaûm Nhôù thöông coøn moät naém xöông thoâi Thaân taøn ma daïi ñi roài… Raàu raàu nöôùc maét bôøi bôøi ruoät gan Daãu ñau ñôùn vì lôøi phuï raåy Nhöng maø ta khoâng laáy laøm ñieàu Traêm naêm vaãn moät loøng yeâu Vaø coøn yeâu maõi raát nhieàu em ôi…

Vaø nhaø thô meänh yeåu ñaõ “tham lam” muoán phaûi coù ngöôøi ñeïp ñeán thaêm vieáng moä phaàn. Haøn

Maëc Töû vieát trong “Caåm Chaâu Duyeân”: …Moät mai kia ôû beân kia khe nöôùc ngoïc Vôùi sao söông anh naèm cheát nhö traêng Khoâng tìm thaáy naøng tieân moâ ñeán khoùc Ñeán hoân anh vaø röûa veát thöông taâm…

Vaø baø Moäng Caàm cuõng xoùt thöông thay cho nöõ só Mai Ñình (maát 26-10-1999), ngöôøi baïn thô cuûa dì Ngoïc Söông laïi yeâu quí Haøn Maëc Töû voâ vaøn, ñeán phaûi ghen vôùi baø qua baøi thô “Phaân bì vôùi Moäng Caàm”: …Moäng Caàm hôõi! Naøng laø tieân rôùt xuoáng Hay laø vì tinh tuù giaùng traàn gian! Dieãm phuùc thay sung söôùng bieát bao vaøn Ñaày ñuû quaù, naøng thöông chaêng keû thieáu? Toâi laø keû thieáu nhieàu vaø thieáu laém Ñaõ ra ngöôøi haønh khaát baáy laâu nay Maø ngöôøi ñôøi toaøn ban vò chua cay!…

Trong 10 naêm (1990-2000) vì dôøi ñoåi choå ôû, vì beänh giaø, maø cuõng laø theo yeâu caàu cuûa nhöõng ngöôøi con gaùi thöông quyù meï mình, baø Moäng Caàm ñaõ taïm bieät caùi quaùn cheø vöôøn cuûa coâ Moäng Ñöùc (con aùp uùt), soá 300 Traàn Höng Ñaïo, P. Laïc Ñaïo, Tp. Phan Thieát, vaø caû nhaø vöôøn coâ gaùi uùt Moäng Ñoan taïi xaõ Phong Naãm, Phan Thieát, hieän nay vaøo ôû caùi quaùn ñaëc saûn noåi tieáng mang baûng hieäu Moäng Caàm cuûa ngöôøi con gaùi thöù Moäng Ñaøo ôû Xa loä Nam Saøi Goøn, soá B18/4A Nguyeãn Vaên Linh, xaõ Bình Höng, Bình Chaùnh, TP. Hoà Chí Minh.

(Moäng Caàm – 2001)

Vaø trong bao ñeâm traêng saùng, xung quanh laø höông thôm toûa ra töø vöôøn caây caûnh, baø töï ru mình treân chieác voõng beân hieân nhaø vaø ngaâm nga thô Haøn Maëc Töû vaø thô cuûa mình. Roài bao giôø cuõng vaäy, baø keát thuùc baèng 4 caâu thô töï traøo, tröôùc khi boû vaøo mieäng nhai mieáng traàu cau môùi nhö töï thöôûng cho mình: Taùm möôi tö tuoåi vaãn chöa giaø Thô vaãn coøn duyeân, yù ñaäm ñaø Trôøi ñaát vaãn coøn, ta vaãn treû Ñôøi tuy soùng gioù vaãn ngaâm nga… Laøng goám Baéc Bình

Coøn goïi laø laøng goám Tam Hieäp thuoäc huyeän Baéc Bình, Bình Thuaän. Ngöôøi ta ñeå ñaát seùt ñaõ

67 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

nhaøo öôùt leân moät maët baøn coá ñònh vaø ñi quanh naén baèng tay cho thaønh ñoà vaät nhö yù muoán, sau ñoù duøng moät mieáng vaûi öôùt naén mieäng vaønh, naén kieåu. Keá tieáp duøng moät thanh tre moûng uoán laïi ñeå caïo lôùp ngoaøi thaønh hoa vaên. Cuoái cuøng ñem phôi naéng vaø ñem vaøo loø nung. Laøng goám Baéc Bình caùch trung taâm Phan Rí khoâng xa. Caây Ñieàu

Caây Ñieàu coù teân khoa hoïc laø Anacardium occidentale L. Thuoäc hoï thöïc vaät. Boä Rutales. ÔÛ nhieàu tænh mieàn Trung, mieàn Baéc caây Ñieàu coøn ñöôïc goïi laø Caây ñaøo loän hoät. Sôû dó coù caùi teân hôi kyø quaëc nhö vaäy laø vì nhìn veû ngoaøi traùi ñieàu troâng gioáng traùi ñaøo (mieàn Baéc goïi laø quaû roi, trong Nam goïi laø traùi maän) coù hoät naèm phía ngoaøi. Nhöng thöïc teá caùi maø chuùng ta thöôøng goïi laø traùi chæ laø phaàn cuoáng cuûa traùi phình to ra, coøn traùi thöïc laïi chính laø haït ñieàu. Khoaûng vaøi theá kyû tröôùc ñaây caây Ñieàu voán dó chæ laø moät loaøi caây moïc töï nhieân hoang daïi ôû mieàn Ñoâng Baéc Brazil. Cuøng naèm trong chi thöïc vaät Anacardium vôùi Ñieàu coøn coù 20 loaøi caây khaùc nöõa, song chæ ñoäc nhaát coù caây Ñieàu laø caây ñöôïc söû duïng trong troàng troït vôùi yù nghóa laø moät loaïi caây aên traùi. Ña soá caùc loaøi caây trong chi thöïc vaät naøy, coù tôùi 17 loaøi goàm caû Ñieàu, ñeàu coù chung queâ höông laø Brazil, 3 loaøi khaùc thaáy moïc ôû vuøng Amazone thuoäc Trung Myõ. Rieâng loaøi Anacardium encardium laø loaøi ñoäc nhaát trong chi thöïc vaät naøy khoâng phaân boá ôû Trung vaø Nam Myõ maø laïi tìm thaáy ôû baùn ñaûo Malaysia cuûa Chaâu AÙ.

Töø laâu ngöôøi daân ñòa phöông mieàn Ñoâng Baéc Brazil ñaõ bieát thu löôïm traùi vaø haït ñieàu ñeå aên vaø noù ñaõ trôû thaønh moät khaåu phaàn quan troïng trong böõa aên cuûa hoï. Tuy nhieân, nguoàn thöïc phaåm naøy chæ ñöôïc thu hoaïch baèng caùch haùi löôïm haït vaø traùi ñieàu töø nhöõng caây moïc hoang daõ, vì cho tôùi thôøi kyø naøy ñieàu vaãn chöa phaûi laø moät loaøi caây troàng troït cung caáp löông thöïc. Vaøo theá kyû 16, khi Boà Ñaøo Nha vaø Taây Ban Nha xaâm chieám Nam Myõ, caùc thuûy thuû cuûa hoï ñaõ mang haït ñieàu ra khoûi queâ höông laõnh thoå cuûa noù ñem ñeán troàng thöû taïi moät soá nöôùc thuoäc ñòa ôû Trung Myõ, Ñoâng Phi vaø AÁn Ñoä. Vì vaäy, coù theå thôøi ñieåm naøy laø moác thôøi gian chuyeån caây ñieàu töø traïng thaùi hoang daõ sang daïng caây troàng troït. Taïi caùc nöôùc Ñoâng Phi, chuû yeáu laø Mozambique, Tanzania vaø moät phaàn Kenia ngöôøi Ñoà Baøo Nha ñaõ tìm thaáy ôû nhöõng nôi ñoù caùc ñieàu kieän sinh thaùi raát thích hôïp cho caây ñieàu phaùt trieån. Coøn ôû Chaâu AÙ, cuõng vaøo thôøi ñieåm giöõa nhöõng naêm cuûa theá kyû 16, ngöôøi Taây Ban Nha ñaõ ñöa nhöõng haït gioáng ñieàu ñaàu tieân vaøo troàng ôû vuøng bôø bieån Malaba cuûa AÁn Ñoä. Töø vuøng troàng khôûi ñaàu naøy ôû Chaâu AÙ caây ñieàu ñaõ ñöôïc di gioáng lan roäng tôùi Indonesia vaø caù nöôùc Ñoâng Nam AÙ khaùc caû do baøn tay con ngöôøi cuõng nhö do chim, thuù tha mang ñi.

Suoát maáy traêm naêm sau keå töø thôøi ñieåm khôûi ñaàu ñoù cho maõi tôùi ñaàu theá kyû thöù 20 caây ñieàu tuy ñaõ ñöôïc troàng nhieàu ôû Ñoâng Phi, AÁn Ñoä vaø caùc nöôùc Chaâu AÙ khaùc nhöng muïc ñích chuû yeáu vaãn laø nhaèm ñeå che phuû ñaát, choáng xoùi moøn, coøn vieäc söû duïng traùi vaø haït laøm ñoà aên, thöùc uoáng chæ laø muïc tieâu keát hôïp. Ñaàu theá kyû 20 nhöõng loâ haøng nhaân haït ñieàu ñaàu tieân ñöôïc ñoùng goùi, baûo quaûn trong thuøng thieác gaén kín nhaäp khaåu vaøo Hoa Kyø, ñöôïc thò tröôøng nöôùc naøy öa chuoäng vaø baùn vôùi giaù cao thì caùc saûn phaåm cheá bieán töø nhaân haït ñieàu môùi baét ñaàu trôû thaønh haøng hoaù buoân baùn treân thò tröôøng theá giôùi. Nhôø ñoù caây ñieàu ñaõ thöïc söï trôû thaønh moät caây thöïc phaåm coù giaù trò vaø ñöôïc ñaàu tö nghieân cöùu nhaèm caûi thieän kyõ thuaät gaây troàng, caûi thieän gioáng ñeå naâng cao naêng suaát vaø chaát löôïng saûn phaåm.

Hieän nay ñaõ coù hôn 50 nöôùc thuoäc vuøng nhieät ñôùi treân theá giôùi coù gaây troàng ñieàu vôùi dieän tích lôùn hoaëc nhoû, phaân boá trong giôùi haïn ñòa lyù töø chí tuyeán Baéc xuoáng ñeán chí tuyeán Nam (khoaûng 40o) vaø thöôøng taäp trung ôû caùc vuøng ñaát ven bieån. Trong khoaûng 15 naêm trôû laïi ñaây saûn löôïng bình quaân haït ñieàu treân theá giôùi öôùc chöøng treân 400- 500.000 taán/naêm. Töø giöõa nhöõng naêm 70 trôû veà tröôùc thì vuøng troàng ñieàu coù dieän tích lôùn nhaát vaø saûn löôïng haït ñieàu thoâ xuaát khaåu lôùn nhaát treân theá giôùi laø thuoäc caùc nöôùc Ñoâng Phi nhö Mozambique, Tanzania, Kenia, Nigeria chieám tôùi 60% thò phaàn. Sau ñoù laø tôùi AÁn Ñoä ôû Chaâu AÙ vaø Brazil ôû Chaâu Myõ Latinh. Song, böôùc vaøo thaäp nieân 80 do nhöõng bieán ñoäng lôùn veà ñieàu kieän töï nhieân cuõng nhö xaõ hoäi, do voán ñaàu tö haïn heïp neân tình hình saûn xuaát ñieàu ôû caùc nöôùc Ñoâng Phi bò suùt giaûm nghieâm troïng. Saûn löôïng haït ñieàu cuûa hoï hieän nay so vôùi nhöõng naêm ñaït cao nhaát vaøo giöõa thaäp kyû 70 thì chæ

68 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

coøn khoaûng 15%. Trong khi ñoù ôû Chaâu Myõ Latinh, Brazil nhôø vaøo thò tröôøng Baéc Myõ tieâu thuï maïnh saûn phaåm ñieàu cuûa hoï neân ñang ra söùc môû roäng dieän tích cuõng nhö ñaàu tö thaâm canh naâng cao naêng suaát vaø chaát löôïng saûn phaåm. Döï kieán cuoái theá kyû 20 hoï seõ taêng dieän tích troàng ñieàu hieän nay ñang khoaûng 150.000ha leân xaáp xæ 400.000ha ñeå ñaït saûn löôïng öôùc khoaûng treân 300.000 taán/naêm. ÔÛ Chaâu AÙ, AÁn Ñoä cuõng ñang treân ñaø môû roäng dieän tích troàng ñieàu ñeå buø ñaép söï suùt giaûm löôïng haït thoâ nhaäp khaåu töø caùc nöôùc Ñoâng Phi cho caùc cô sôû cheá bieán ñaõ ôû theá oån ñònh cuûa hoï. Ñeán cuoái theá kyû naøy dieän tích troàng ñieàu cuûa AÁn Ñoä coù theå ñaït tôùi treân 500.000ha vaø seõ ñaït saûn löôïng haït thoâ öôùc khoaûng 300.000 taán/naêm. Vieät Nam cuõng laø moät nöôùc saûn xuaát ñieàu phaùt trieån maïnh, hieän ñaõ vöôït qua Inñoâneâxia vöôn leân vò trí thöù 3 trong soá caùc nöôùc vöøa coù dieän tích troàng ñieàu lôùn, vöøa coù saûn löôïng cao. Neáu ñöôïc nhaø nöôùc quan taâm thích ñaùng, ñeà ra caùc chính saùch kinh teá-kyõ thuaät hôïp lyù nhaèm oån ñònh vaø môû roäng vuøng nguyeân lieäu cuûng coá vaø naâng cao naêng löïc cuûa caùc cô sôû cheá bieán trong nöôùc ñoàng thôøi giaûi quyeát toát khaâu xuaát khaåu thì ngaønh haøng ñieàu coøn vöôn leân maïnh hôn nöõa goùp phaàn ñaùng keå trong hieäu quaû cuûa chöông trình xoaù ñoùi giaûm ngheøo vaø caûi thieän moâi tröôøng.

Nguoàn tieâu thuï saûn phaåm nhaân haït ñieàu chuû yeáu laø caùc nöôùc phaùt trieån, giaøu coù. Rieâng thò tröôøng nöôùc Myõ haøng naêm tieâu thuï khoaûng 44.000-45.000 taán nhaân haït ñieàu, chieám tôùi treân döôùi 65% toång löôïng nhaäp khaåu toaøn theá giôùi. Soá coøn laïi laø caùc nöôùc Taây AÂu khaùc vaø UÙc, Nhaät Baûn.

Tuy thò tröôøng nöôùc Myõ tieâu thuï saûn phaåm nhaân haït ñieàu lôùn nhö vaäy song hoï ñoøi hoûi tieâu chuaån chaát löôïng saûn phaåm raát nghieâm khaéc vaø chaët cheõ. Coù theå noùi saûn phaåm nhaân haït ñieàu cuûa nöôùc naøo ñöôïc thò tröôøng Myõ chaáp nhaän vaø öa chuoäng seõ taïo cô hoäi cho nöôùc ñoù phaùt trieån maïnh ngaønh haøng naøy vaø thu ñöôïc moät nguoàn lôïi kinh teá ñaùng keå. Maáy naêm vöøa qua, keå töø khi Myõ boû leänh caám vaän ñoái vôùi Vieät Nam, saûn phaåm nhaân haït ñieàu cuûa nöôùc ta ñaõ coù maët ôû thò tröôøng nöôùc naøy vôùi löôïng nhaäp khaåu ngaøy caøng gia taêng ñaùng keå. Hieän nay thò tröôøng Myõ, Canada, Nhaät, UÙc, Anh, Italia vaø moät soá nöôùc Ñoâng Nam AÙ haøng naêm tieâu thuï hôn 60% toång saûn phaåm nhaân haït ñieàu cuûa nöôùc ta. Soá coøn laïi ñöôïc thò tröôøng Trung Quoác, Ñaøi Loan vaø Hoàng Koâng tieâu thuï. Nhôø vaäy chuùng ta khoâng coøn buoät phaûi baùn haït ñieàu thoâ giaù reû cho AÁn Ñoä ñeå hoï cheá bieán nhaân taùi xuaát vaø töø ñoù chuùng ta cuõng taêng theâm nguoàn thu kim ngaïch xuaát khaåu maët haøng naøy. Ñoàng thôøi taïo coâng aên vieäc laøm oån ñònh cho hôn 50.000 ngöôøi lao ñoäng trong nöôùc, goùp phaàn ñaùng keå cho vieäc caûi thieän ñôøi soáng caùc hoä noâng daân ngheøo troàng ñieàu.

Chöa tìm thaáy taøi lieäu naøo noùi ñích xaùc caây ñieàu ñöôïc di gioáng tôùi nöôùc ta töø bao giôø. Coù giaû thuyeát cho raèng caùc giaùo só AÂu Chaâu khi tôùi Vieät Nam truyeàn giaùo ñaõ mang theo haït ñieàu vaøo nöôùc ta; ñieàu ñoù coù nghóa laø caây ñieàu ñaõ coù maët ôû nöôùc ta töø maáy traêm naêm nay vaøo thôøi kyø caùc nöôùc Taây AÂu baønh tröông thuôïc ñòa ôû Chaâu AÙ vaø Chaâu Phi. Nhöng cuõng coù taøi lieäu laïi cho raèng moät soá chuû ñoàn ñieàn ngöôøi Phaùp mang haït ñieàu töø AÁn Ñoä sang troàng thöû taïi nöôùc ta chæ hôn moät traêm naêm nay. Coù theå tin ñöôïc raèng vaøo thôøi kyø ñaàu ñoù caây ñieàu ñaõ ñöôïc troàng thöû ôû nhieàu vuøng caû nöôùc ta, mieàn Baéc cuõng nhö mieàn Trung vaø mieàn Nam. Song do naêng löïc thích nghi veà sinh thaùi khí haäu neân gioáng ñieàu chæ thaáy toàn taïi ôû Nam boä vaø cöïc Nam Trung Boä döôùi daïng caây vöôøn phaân taùn ôû caùc ñoàn ñieàn cuõ cuûa ngöôøi Phaùp vaø xung quanh nhaø daân.

Suoát trong moät thôøi gian daøi do khoâng coù thò tröôøng tieâu thuï vaø do saûn löôïng khoâng ñaùng keå neân caây ñieàu chaúng ñöôïc maáy ai chuù yù tôùi. Ñeán khi löïc löôïng quaân söï Myõ oà aït xaâm chieám mieàn Nam vaøo nhöõng naêm 60 vaø ñaàu thaäp kyû 70 vöøa qua, moät soá doanh nhaân Hoa Kieàu ôû Chôï Lôùn ñaõ tìm thaáy nguoàn lôïi trong vieäc cheá bieán nhaân haït ñieàu cho caùc tieäm aên phuïc vuï binh só Myõ môùi baét ñaàu toå chöùc thu mua haït ñieàu cuûa caùc hoä noâng daân caø ñaàu tö chuùt ít cho vieäc troàng ñieàu qui moâ nhoû. Tính tôùi ñaàu nhöõng naêm 80, caây ñieàu töø daïng phaân taùn leû teû ñaõ ñöôïc troàng thaønh vöôøn nhoû vôùi toång dieän tích ôû Ñoâng Nam Boä vaø duyeân haûi Nam Trung Boä leân tôùi xaáp xæ 1000 ha, ñaït saûn löôïng khoaûng 200-300 taán/naêm.

Vaøo naêm 1977-1978, do tìm hieåu ñöôïc thò tröôøng tieâu thuï neân Sôû Ngoaïi thöông TP.HCM ñaõ xuaát ñöôïc nhöõng loâ haøng haït ñieàu thoâ ñaàu tieân ra nöôùc ngoaøi baùn vôùi giaù cao vaø tìm thaáy ôû ngaønh haøng noâng saûn naøy moät theá maïnh treân thò tröôøng quoác teá neân ñaõ maïnh daïn ñaàu tö xaây döïng moät noâng tröôøng troàng ñieàu 300ha ôû huyeän Beán Caùt, Bình Döông. Töø ñoù ñaõ daáy leân moät phong traøo troàng ñieàu

69 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

maïnh meõ ôû nhieàu ñòa phöông. Ñeán nay toång dieän tích troàng ñieàu ôû nöôùc ta, tính töø phía Nam ñeøo Haûi Vaân trôû vaøo, maø taäp trung chuû yeáu laø caùc tænh Nam Trung Boä vaø Ñoâng Nam Boä ñaõ leân tôùi xaáp xæ 250.000ha goàm ñuû loaïi cuõ môùi, non giaø, vöôøn naêng suaát cao cuõng nhö vöôøn thoaùi hoùa. Saûn löôïng haït ñieàu thoâ thu mua ñöôïc trong hai naêm 1996-97, bình quaân laø 130.000 taán/naêm, döï kieán töø naêm 2000 coù theå ñaït ñöôïc 200.000 taán.

Vaøo nhöõng naêm 80, phaàn lôùn saûn löôïng haït ñieàu cuûa nöôùc ta ñeàu ñöôïc xuaát ra thò tröôøng nöôùc ngoaøi. Böôùc qua thaäp kyû 90, vaø ñaëc bieät laø töø naêm 95 trôû ñi ta ñaõ coù hôn 50 cô sôû kinh doanh, cheá bieán haït ñieàu vôùi toång coâng suaát thieát keá ñeå cheá bieán ñaït tôùi 150.000 taán nguyeân lieäu haït thoâ/naêm. Nhôø ñoù ñaõ thu huùt haàu nhö toaøn boä saûn löôïng haït ñieàu thoâ cho cheá bieán trong nöôùc, tyû leä xuaát nguyeân lieäu thoâ haàu nhö khoâng ñaùng keå. Chæ caàn duy trì möùc phaùt trieån nhö hieän nay thì sang theá kyû 21 moät soá vöôøn ñieàu môùi troàng seõ baét ñaàu cho saûn löôïng ñöa toång giaù trò xuaát khaåu maët haøng naøy leân tôùi 200 trieäu USD, töông ñöông vôùi nöûa trieäu taán gaïo ngon xuaát khaåu.

Nhö vaäy coù theå noùi raèng trong moät thôøi gian heát söùc ngaén chöa ñaày 20 naêm, caây ñieàu ôû nöôùc ta töø choã chöa ñöôïc maáy ngöôøi quan taâm ñeán nay ñaõ trôû thaønh loaïi caây ñöôïc gaây troàng maïnh meõ, taïo coâng aên vieäc laøm cho haøng traêm ngaøn lao ñoäng trong caû khaâu gaây troàng cuõng nhö cheá bieán saûn phaåm vaø cho giaù trò kim ngaïch xuaát khaåu ñaùng keå. Ñoàng thôøi cuõng caàn chuù yù raèng hieän nay maët haøng ñieàu cuûa nöôùc ta ñaõ chieám moät vò trí cao caû veà toång löôïng saûn phaåm cuõng nhö phaåm chaát maët haøng treân thöông tröôøng quoác teá. Song, cuõng trong thôøi gian ngaén ñoù ñaõ coù bao vaán ñeà khoù khaên trôû ngaïi caû veà phöông dieän khoa hoïc kyõ thuaät trong gaây troàng vaø cheá bieán cuõng nhö veà caùc chính saùch kinh teá veà moái quan heä giöõa ngöôøi saûn xuaát nguyeân lieäu vôùi cô sôû cheá bieán, giöõa caùc ñôn vò xuaát khaåu vôùi baïn haøng nöôùc ngoaøi ñaõ töøng luùc töøng nôi kìm haõm söï phaùt trieån cuûa maët haøng naøy; thaäm chí ñaõ coù ñòa phöông ngöôøi noâng daân chaët boû vöôøn ñieàu cuûa mình vì saûn phaåm thu hoaïch bò eùp giaù baùn reû khoâng ñuû buø chi phí saûn xuaát. Ñeå caây ñieàu phaùt trieån oån ñònh, xuaát khaåu taêng, saûn phaåm coù phaåm chaát cao thì ñaõ tôùi luùc Nhaø nöôùc coù söï quan taâm thích ñaùng caû veà phöông dieän khoa hoïc kyõ thuaät, chính saùch kinh teá, ñieàu chænh caùc moái quan heä trong noäi – ngoaïi thöông, cuøng vôùi luùa vaø cao su, caây ñieàu ñöôïc xem nhö moät caây noâng – coâng nghieäp chieán löôïc cuûa nöôùc ta. Chuøa Hang (Coå Thaïch Töï)

Ñaàu theá kyû 19, moät vò sö teân Haûi Bình töø Phuù Yeân vaøo laäp chuøa ôû ñaây. Coå Thaïch Töï ñöôïc xaây döïng naêm 1835-1836. Ñaàu tieân chæ laø moät thaûo am nhoû vaùch vaùn, lôïp laù. Ñeán thôøi vua Thieäu Trò (1841-1847) cho xaây döïng laïi vaø ñöôïc giöõ gìn cho ñeán nay. Chuøa ñöôïc xaây döïng treân khu ñoài nuùi thaáp, naèm ôû ñoä cao 64m so vôùi maët nöôùc bieån, lôïi duïng nhöõng hang ñaù ñeå xaây döïng chuøa. Chuøa coù dieän tích 1299m2. Ñaàu naêm 1997 chuøa xaây döïng theâm nhieàu töôïng Phaät Baø Quan AÂm raûi raùc ven bieån taïo phong caûnh ñeïp khi ñöùng nhìn töø chuøa Hang.

Trong nhöõng naêm choáng Myõ, Coå Thaïch töï laø nôi döøng chaân cuûa caùc chieán só caùch maïng. Trong chuøa coù thaùp thôø nhöõng anh huøng lieät só. Ngaøy 24/12/1993, Chuøa ñöôïc Boä VH-TT coâng nhaän laø Di tích lòch söû Quoác gia. Suoái Vónh Haûo

Thuoäc xaõ Vónh Haûo, huyeän Tuy Phong, caùch QL 1A 1km. Nöôùc suoái Vónh Haûo tröôùc naêm 1975 laø moät saûn phaåm noåi tieáng treân thò tröôøng Ñoâng Nam AÙ. Doøng suoái Vónh Haûo ñöôïc xem laø linh thieâng ñoái vôùi ngöôøi Chaêmpa xöa. Naêm 1306 vua Traàn Anh Toâng gaû em gaùi mình laø Coâng chuùa Huyeàn Traân cho Cheá Maân, vua nöôùc Chaêmpa. Cheá Maân thöôøng ñöa naøng ñeán ñaây ngaém caûnh vaø Huyeàn Traân ñaõ ñaët cho doøng suoái naøy laø Vónh Haûo, yù muoán noùi moái giao haûo giöõa Ñaïi Vieät vaø Chaêmpa ñöôïc beàn vöõng muoân ñôøi. Suoái Vónh Haûo coù nhieät ñoä 36oC, coù caùc khoaùng chaát raát coù lôïi cho söùc khoûe nhö Na, K, Mg… Naêm 1923 ngöôøi Phaùp ñem nöôùc thöû taïi vieän Pasteur vaø naêm 1930 suoái Vónh Haûo ñaõ ñöôïc khai thaùc. Naêm 1992 coâng ty Tribeco ñaàu tö khai thaùc vôùi coâng suaát 5 trieäu lít/naêm. Caø Naù

Trong tieáng Chaêm coù nghóa laø Tieân Sa. Ñaây laø nôi maø gia ñình caùc vua chuùa Chaêmpa thöôøng ñeán ñaây nghæ ngôi vaø saên baét. Hieän nay Caø Naù laø moät baõi bieån khaù ñeïp, caùt traéng vaø bieån trong xanh.

70 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Caø Naù thuoäc Bình Thuaän vaø cuõng laø ranh giôùi giöõa Bình Thuaän vaø Ninh Thuaän. Phoùng taàm maét veà höôùng bieån khoaûng 6 km, chuùng ta thaáy moät hoøn ñaûo noåi leân giöõa bieån nhö moät chieác haøng khoâng maãu haïm, ñoù chính laø Cuø Lao Caâu, moät trong nhöõng nôi hieän nay coù moâi tröôøng sinh thaùi bieån toát nhaát Vieät Nam hieän nay. Naêm 1998 ñaõ ñöôïc UNESCO taøi trôï 2 trieäu USD ñeå baûo veä raëng san hoâ ngaàm töø Cuø Lao Caâu ñeán Hoøn Mun (Khaùnh Hoøa). Ngheà muoái

Hieän nay saûn löôïng muoái cuûa Vieät Nam khoaûng 680.000 taán/naêm, trong ñoù coù khoaûng 355.000 taán muoái aên vaø 275.000 taán muoái coâng nghieäp, ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu muoái aên nhöng vaãn phaûi nhaäp soá löôïng lôùn muoái coâng nghieäp. Naêm 1996 nöôùc ta phaûi nhaäp khaåu 51.922 taán muoái coâng nghieäp vaø naêm 1997 nhaäp khaåu ñeán 70.000 taán. Nguyeân nhaân thieáu huït muoái coâng nghieäp laø do coâng ngheä saûn xuaát thaáp keùm neân chaát löôïng muoái aên vaø muoái coâng nghieäp ñeàu thaáp so vôùi tieâu chuaån quoác teá. Ñaàu tö vaøo ngheà muoái tuy vaát vaû vaø cöïc nhoïc, nhöng tieâu thuï muoái coøn khoù khaên hôn. Thieáu voán, thieáu nôi tích tröõ vaø phöông tieän vaän chuyeån, maïng löôùi thu mua muoái cuûa quoác doanh keùm hieäu quaû, khieán cho tö thöông eùp giaù, dìm giaù muoái…

Chính phuû ñaõ pheâ duyeät quy hoaïch phaùt trieån ngaønh muoái ñeán naêm 2010, döï kieán saûn xuaát moät trieäu taán muoái vaøo naêm 2000 vôùi soá voán ñaàu tö khoaûng 350 tyû ñoàng. Treân cô sôû thöïc teá hieän nay, ñeå caûi taïo 1ha ñoàng muoái saûn xuaát thuû coâng caàn 18-20 trieäu ñoàng, nhöng neáu ñaàu tö xaây döïng 1ha saûn xuaát muoái coâng nghieäp phaûi caàn 80-100 trieäu ñoàng.

Boä Noâng Nghieäp-Phaùt Trieån Noâng Thoân tích cöïc hoã trôï caùc hoä gia ñình vaø caùc HTX laøm muoái ôû phía Baéc vaø ôû Nam Boä ñeå caûi taïo vaø xaây döïng ñoàng muoái, phaùt trieån saûn xuaát, cung caáp muoái aên vôùi giaù caû hôïp lyù. Ñoàng thôøi xaây döïng môùi moät soá ñoàng muoái lôùn ôû mieàn Trung nhö Quaùn Theû, Phöông Cöïu tænh Ninh Thuaän, Vónh Haûo tænh Bình Thuaän, Bình Döông tænh Quaûng Ngaõi… nhanh choùng naâng cao naêng löïc saûn xuaát muoái laøm nguyeân lieäu cho coâng nghieäp vaø xuaát khaåu.

 NINH THUẬN

Dieän tích 3427km2, daân soá khoaûng 503.048 ngöôøi (1/4/1999), tænh lî laø thò xaõ Phan Rang caùch TP.HCM 355km, phía Baéc giaùp Khaùnh Hoøa, Taây giaùp Laâm Ñoàng, Nam giaùp Bình Thuaän vaø Ñoâng giaùp bieån Ñoâng. Ñòa hình Ninh Thuaän ña daïng, coù ñoài nuùi, ñoàng baèng vaø bieån caû. Nhieät ñoä trung bình naêm laø 27oC, löôïng möa trung bình gaàn 1000mm/naêm. Vì caùnh ñoàng Phan Rang ñöôïc töôùi tieâu toát do heä thoáng ñaäp Ña Nhim neân caùc vuøng saûn xuaát chuyeân canh nho, toûi, thuoác laù, boâng vaûi, nuoâi troàng thuûy saûn, chaên nuoâi gia suùc gia caàm… phaùt trieån toát. Ninh Thuaän coù ngö tröôøng lôùn neân ngö nghieäp khaù phaùt trieån. Ñeán vôùi Ninh Thuaän laø ñeán vôùi Thaùp Chaøm Po Klong Giarai, baõi bieån Ninh Chöõ, caùc vöôøn chuyeân canh nho… Noùi ñeán Ninh Thuaän vaø Bình Thuaän ngöôøi ta nghó ñeán ngay vuøng ñaát cöïc Nam cuûa vöông quoác Chaêmpa xöa vaø moái quan heä giöõa ngöôøi Chaêm vaø ngöôøi Raglaây.

Tænh Ninh Thuaän ôû vò trí ñòa lyù töø 11o18’14” ñeán 11o09’45” ñoä vó Baéc vaø töø 108o39’08” ñeán 108o14’25” ñoä kinh Ñoâng. Coù 3 daïng ñòa hình: mieàn nuùi, ñoàng baèng vaø vuøng bieån. Toaøn tænh coù 3 huyeän vaø moät thò xaõ, coù 220.000 lao ñoäng. Phan Rang laø tænh lî vôi 134.000 daân naèm treân giao ñieåm cuûa 3 truïc giao thoâng chieán löôïc laø ñöôøng saét Baéc – Nam, ñöôøng QL 1A, QL 27 vaø naèm saùt saân bay Thaønh Sôn, caùch Nha Trang 105km, Ñaø Laït 110km vaø TP.HCM 350km, thuû ñoâ Haø Noäi 1382km.

Khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, ñoä aåm khoâng khí töø 71% - 75%. Coù hai muøa roõ reät, muøa möa töø thaùng 5 - 11, muøa khoâ töø thaùng 12 - 4. Naêng löôïng böùc xaï lôùn, toång tích oân 9500 – 10.000oC, khoâng coù muøa ñoâng, ít gioù baõo… thuaän lôïi cho quaù trình quang hôïp, tích luõy chaát khoâ vaø coù theå gieo troàng nhieàu vuï trong naêm cho naêng suaát cao, phaåm chaát toát.

71 Treân ñòa baøn Ninh Thuaän ñang hình thaønh nhieàu vuøng saûn xuaát chuyeân canh nhö thuoác laù, nho, mía ñöôøng, boâng vaûi, haønh toûi, nuoâi troàng thuûy saûn coù naêng suaát khaù cao; ñang hình thaønh moät soá trang traïi chaên nuoâi boø, deâ, cöøu. Saûn xuaát muoái coâng nghieäp coù quy moâ lôùn laø nhöõng saûn phaåm coù giaù trò kinh teá cao vaø coù nhieàu khaû naêng phaùt trieån. Ngö tröôøng Ninh Thuaän laø moät trong 3 ngö tröôøng lôùn coù nhieàu thuûy haûi saûn quyù. Trong loøng ñaát cuõng raát giaøu caùc loaïi khoaùng saûn, ñaëc bieät laø ñaù granit, https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

thaïch anh, ñaù voâi san hoâ, caùt keát voâi, caùt traéng… Du lòch Ninh Thuaän laø moät böùc tranh haøi hoøa giöõa ñoàng baèng, ñoài nuùi vaø bieån caû ñang ñöôïc ñaàu tö xaây döïng. Caùc ñieåm du lòch Ninh Chöõ, Caø Naù, thaùp coå Po Klong Giarai… seõ ñaùp öùng caùc loaïi hình du lòch: taém bieån, nghæ döôõng, du thuyeàn, leo nuùi, saén baén, tham quan caùc di tích lòch söû.

Ninh Thuaän laø maûnh ñaát coù beà daøy lòch söû, giaøu truyeàn thoáng vaên hoùa mang ñaäm maøu saéc daân toäc, duø traûi qua bao bieán ñoåi cuûa lòch söû, ñoàng baøo caùc daân toäc ôû ñaây vaãn giöõ gìn toân taïo vaø laøm phong phuù theâm kho taøng vaên hoùa ngheä thuaät cuûa mình. Caùc leã hoäi ngöôøi Chaøm, Raglay vaø caùc thaùp Chaøm coå kính mang ñaäm daáu aán cuûa moät neàn vaên hoùa Chaêmpa. Laøng deät Myõ Nghieäp

Caùch thò xaõ Phan Rang 7km veà phía Nam, töø QL 1A, ngay ngaõ 3 Myõ Hieäp thuoäc Phöôùc Daân, huyeän Ninh Phöôùc, reõ traùi khoaûng 3km qua khoûi caùnh ñoàng luùa laø ñeán laøng. Laøng coù ñeán 90% gia ñình laøm ngheà deät, ngöôøi ta deät theo phöông phaùp coå truyeàn vôùi khung cöôûi, con thoi vaø caùc saûn phaåm laø ví tay, gioû xaùch, ba loâ, khaên, chaên, quaàn aùo… Ñaây cuõng laø moät ngheà truyeàn thoáng cuûa ngöôøi Chaêm, hoï tin raèng baø Ponagar ñaõ daïy hoï deät vaûi, ngaøy xöa hoï phaûi troàng boâng, se sôïi, nhuoäm baèng laù hoaëc voû caây röøng. Hoa vaên chaân choù, chaân chim cuùt, hoa maét gaø, hoa sao… thöôøng thaáy ôû khaên choaøng, daây ñeo löng, trang phuïc nöõ. Con chim thaàn, roàng ñaát laø nhöõng hoa vaên daønh rieâng cho caùc vò chöùc saéc. Thò xaõ Phan Rang

Daân soá khoaûng 134.000 ngöôøi, naèm beân bôø soâng Caùi. Khu vöïc Phan Rang coù nhieàu ngöôøi Chaêm sinh soáng. Phan Rang coù ñaëc saûn nho noåi tieáng. Taïi trung taâm thò xaõ coù moät ngaõ 3 reõ traùi 110km laø ñeán Ñaø Laït. Ñoàng baèng Phan Rang truø phuù nhôø coâng trình ñaäp thuûy ñieän Ña Nhim. Thaùp Hoøa Lai

Thuoäc xaõ Taân Haûi, huyeän Ninh Haûi, laø moät trong nhöõng cuïm thaùp Chaêm coå nhaát vaø ñeïp nhaát

hieän coøn.

Nhöng ngöôøi Chaêm khoâng nhaän vaø cho ñoù laø thaùp cuûa ngöôøi Khmer. Hoøa Lai laø khu di tích to lôùn daøi 200m, roäng 125m. Toaøn boä thaân thaùp laø moät khoái laäp phöông nhoâ leân töø moät beä vuoâng vaø ñôõ moät heä thoáng caùc taàng nhoû daàn. Trang trí hoa vaên beân ngoaøi maët thaùp chæ giôùi haïn ôû voøm cöûa, ôû truï oáp, caùc dieàm maùi. Cöûa voøm uoán cong maïnh veà phía treân thaønh moät lôùp hoïa tieát trang trí ñoäc ñaùo cuûa Chaêmpa, vaønh vaät Kala treân ñænh. Caùc truï oáp phía ngoaøi ñeàu coù moät daõi trang trí lôùn hình laù uoán, hình chaïm khaéc hoa laù. Phía chaân töôøng phía beân caùc truï oáp nhoâ ra nhöõng hình kieán truùc thu nhoû coù hình ñaép chaïm noåi ôû trong caùc oâ khaùm. Phaàn treân cuûa töôøng laø vaø boä dieàm maùi laø moät hoa vaên traøng hoa chaïy daøi vaø caùc hình thaàn ñieåu Garuda ñang xoøe caùnh. Thaùp trung taâm chæ coøn moät phaàn thaân vaø moät boä phaän taàng thöù nhaát. Baõi bieån Ninh Chöõ

Caùch Phan Rang 7km. Bôø bieån thoai thoaûi, nöôùc trong xanh, baõi caùt traéng daøi 5km, haøng döông xanh maùt. Baõi taém naøy tröôùc 1975 daønh rieâng cho gia ñình toång thoáng Nguyeãn Vaên Thieäu, quan khaùch cheá ñoä cuõ vaø khaùch quyù töø Saøi Goøn, vì Ninh Chöõ laø queâ höông cuûa oâng. Daân toäc Chaêm

Veà maët chuûng toäc, ngöôøi Chaêm (cuøng vôùi moät soá ngöôøi daân toäc Taây Nguyeân) thuoäc nhoùm ngöõ heä Nam Ñaûo, laø moät boä phaän cuûa nhoùm Indoneùsien, xöa kia cö truù raûi raùc töø Nam ñeøo Ngang ñeán Bình Thuaän. Theo caùc söû lieäu Trung Quoác, sau cuoäc khôûi nghóa coù quy moâ lôùn nhöng bò ñaøn aùp ñaãm maùu cuûa Hai Baø Tröng, vaøo naêm 192, lôïi duïng luùc nhaø Haäu Haùn suy yeáu, moät vieân chöùc quaän Töôïng Laâm (phía Nam Thöøa Thieân ngaøy nay) laø Khu Lieân ñaõ laõnh ñaïo ngöôøi Chaêm noåi leân khôûi nghóa thaéng lôïi, laäp neân vöông quoác Laâm AÁp (Xöù röøng). Quoác hieäu Chaêmpa xuaát hieän töø bao giôø khoâng roõ, chæ bieát raèng bia kyù sôùm nhaát coù nhaéc ñeán teân naøy ñöôïc khaéc vaøo cuoái theá kyû VI. Laâu nay thöôøng cho raèng quoác hieäu naøy xuaát hieän vaøo theá kyû IX, sau moät cuoäc dôøi ñoâ. Chaêmpa laø teân moät loaøi hoa, mieàn Baéc goïi laø hoa Ñaïi, mieàn Nam goïi laø hoa Söù. Daïng ruùt goïn cuûa noù laø Chaêm, bieán aâm laù Chaøm. AÂm Haùn Vieät laø Chieâm Thaønh, ruùt goïn laø Chieâm. Trong ngöôøi Vieät coøn coù teân goïi laø Hôøi. Giöõa hai thôøi kyø Laâm AÁp vaø Chaêmpa coøn coù teân goïi laø Hoaøn Vöông.

72 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Vöông quoác Chaêmpa toàn taïi töø theá kyû II ñeán ñeàu theá kyû XVII, laõnh thoå keùo daøi töø Quaûng Bình ñeán Ninh Thuaän. Soá coøn laïi cö truù ôû An Giang, Phuù Yeân, TP.HCM, Bình Ñònh, Taây Ninh, Ñoàng Nai. Theo keát quaû ñieàu tra daân soá thì tính ñeán ngaøy 1/4/1989, daân toäc Chaêm coù 98.971 ngöôøi, ñöùng thöù 14 trong soá 54 daân toäc Vieät. Ngöôøi Chaêm ôû Ninh Thuaän, Bình Thuaän theo hai toân giaùo: Baø La Moân (Baø Chaêm) vaø Hoài giaùo (Baø Ni). Taïi 4 laøng Xuaân Quang, Xuaân Hoä, Tuaân Giaùo, Tuaân Muïc ôû huyeän Baéc Bình coù nhoùm ngöôøi “Kinh Cöïu” aûnh höôûng phong tuïc Vieät. Ngöôøi Chaêm ôû An Giang theo Hoài giaùo môùi khoaûng 15.000 ngöôøi. Ôû Chaâu Ñoác coøn coù moät nhoùm ñöôïc goïi laø “Chaø Vaø Kur” ôû huyeän Phuù Chaâu. Hoï laø ngöôøi mang hai doøng maùu lai giöõa ngöôøi Maõ Lai vaø ngöôøi Khmer. Do soáng gaàn ngöôøi Chaêm vaø coù cuøng toân giaùo neân hoï hoøa nhaäp coäng ñoàng toát. Vaøo theá kyû XV, sau nhöõng laàn giao tranh vôùi Ñaïi Vieät thaát baïi, moät boä phaän chaïy sang Campuchia. Ñeán theá kyû XVII hoï lai xuoâi theo doøng Mekong trôû veà. Vaøo nhöõng naêm 1940 do chieán tranh, moät soá di chuyeån leân soáng vaø ñònh cö ôû TP.HCM, khu Nancy, khu Nguyeãn Vaên Troãi khoaûng 5000 ngöôøi.

Ngöôøi Chaêm thuoäc ngoân ngöõ heä Maõ Lai Ña Ñaûo. Hoï coù hai boä laïc Cau vaø Döøa. Giöõa hai boä laïc naøy thöôøng xaûy ra tranh chaáp cho ñeán theá kyû II sau CN, moät thuû lónh teân Khu Lieân laõnh ñaïo khôûi nghóa choáng laïi aùch ñoâ hoä cuûa nhaø Haùn vaø leân laøm vua boä laïc Döøa maø söû goïi laø Laâm AÁp. Sau ñoù chaùu laø Phaïm Phaät ñaõ thoáng nhaát ñöôïc hai boä laïc laïi thaønh nöôùc Chaêmpa. Kinh ñoâ luùc ñoù laø Traø Kieäu caùch Ñaø Naüng 70 km veà phía Taây Nam söû goïi laø Sinhapura – thaønh phoá Sö töû – naèm beân bôø soâng Thu Boàn, nay thuoäc xaõ Duy Sôn, huyeän Duy Xuyeân, Quaûng Nam. Vaøo giöõa theá kyû VIII, phía Baéc Chaêmpa coù nhieàu bieán ñoäng neân kinh ñoâ chuyeån vaøo Khaùnh Hoøa ngaøy nay, trung taâm laø vuøng thaùp Chaêm Ponagar, xaây döïng vöông trieàu Panduranga keùo daøi moät theá kyû. Töø giöõa theá kyû IX kinh ñoâ laïi chuyeån ra phía Baéc taïi laøng Ñoàng Döông naèm beân bôø soâng Ly Ly, laø moät nhaùnh cuûa soâng Thu Boàn caùch coá ñoâ Traø Kieäu 25 km veà phía Nam, coù teân laø Indrapura – thaønh phoá AÙnh Saùng. Vöông trieàu coøn goïi laø Vöông trieàu Phaät giaùo trong giai ñoaïn naøy phaùt trieån thaønh Quoác giaùo, laán aùp AÁn giaùo. Ñoàng Döông laø nôi taäp hôïp cung ñieän vaø ñeàn chuøa chöù khoâng taùch ra nhö nhöõng vöông trieàu tröôùc. Thôøi kyø naøy söû Trung Quoác goïi laø Chieâm Thaønh, phieân aâm töø chöõ Phaïn Champapuru. Vaøo theá kyû X, kinh ñoâ Ñoàng Döông bò taán coâng nhieàu laàn neân vaøo nhöõng naêm 1000 thì dôøi veà Ñoà Baøn vôùi trung taâm ñöôïc ñaùnh daáu baèng thaùp Caùnh Tieân. Thaønh Ñoà Baøn ñöôïc xaây döïng treân moät goø ñaù ong thuoäc huyeän An Nhôn, Bình Ñònh, naèm giöõa caùnh ñoàng maø 3 maët Baéc, Taây, Nam ñeàu coù nuùi aùn ngöõ, phía Ñoâng thoâng ra cöûa bieån Thò Naïi. Vöông trieàu naøy keùo daøi 5 theá kyû, vôùi nhieàu bieán ñoäng vaø laõnh thoå baét ñaàu bò thu heïp daàn. Trong thôøi kyø naøy coù moät söï kieän noåi baät laø vua Traàn Nhaân Toâng gaû con gaùi laø coâng chuùa Huyeàn Traân cho Cheá Maân (naêm 1306). Vua Cheá Maân ñem hai chaâu OÂ, Lyù (3/5 laõnh thoå) daân cho Ñaïi Vieät laøm quaø sính leã. Hai chaâu naøy ñöôïc ñoåi thaønh Thuaän Chaâu vaø Hoùa Chaâu. Ngöôøi daân goïi chung laø Thuaän Hoùa. Sau khi thaønh Ñoà Baøn thaát thuû, vöông quoác Chaêmpa böôùc vaøo giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa mình. Bieân giôùi phía Baéc luøi vaøo taän ñeøo Cuø Moâng, kinh ñoâ dôøi vaøo Khaùnh Hoøa, ñeán theá kyû XVII chuyeån veà vuøng Phan Rang. Khi nhaø Nguyeãn chieám ñöôïc Phan Thieát thì Chaêmpa maát haún ñoäc laäp. Töø theá kyø XIX, nhaát laø vaøo thôøi Minh Maïng, ngöôøi Chaêm trôû thaønh moät thaønh phaàn daân toäc trong coäng ñoàng caùc daân toäc Vieät Nam.

Laøng cuûa ngöôøi Chaêm goïi laø Plaây, xung quanh khoâng coù caây coái hoaëc chæ coù vaøi caây me vì hoï cho raèng ma quyû truù nguï treân nhöõng caây to. Nhaø ñöôïc xaây veà höôùng Nam – höôùng cuûa ngöôøi soáng. Moät gia ñình soáng trong moät khuoân vieân coù haøng raøo caây khoâ. Ngöôøi Chaêm theo cheá ñoä maãu heä. Moät gia ñình thoaït ñaàu xaây döïng moät caên nhaø lôùn cho caû nhaø goïi laø Thang Yô. Ñeán khi con gaùi lôùn laáy choàng moïi ngöôøi nhöôøng caên nhaø ñoù cho coâ vaø caát moät caên nhaø khaùc caïnh beân goïi laø Thang Möyaân. Ñeán khi coâ con gaùi thöù hai laáy choàng, coâ thöù nhaát phaûi ra ôû caïnh beân ñeå nhöôøng laïi nhaø cho coâ em. Coâ gaùi UÙt ñöôïc höôûng caên nhaø ñoù. Coâ gaùi uùt phaûi coù nhieäm vuï giöõ Chiek Ataâu ñeå cuùng gioã cho gia ñình. Chiek Ataâu laø moät caùi gioû tre trong ñoù ñöïng moät vaät quyù cuûa gia ñình. AÊn uoáng

Ngöôøi Chaêm ôû Bình Thuaän, Ninh Thuaän aên baèng ñuõa. Ngöôøi Chaêm theo ñaïo Baø la moân khoâng aên thòt boø vì boø laø vaät linh thieâng (Boø Namñin). Ngöôøi Chaêm Hoài giaùo khoâng aên thòt heo vì heo laø con vaät dô baån. Hoï coù moùn canh vabai naáu baèng laù röøng troän thòt, boät gaïo roài khuaáy ñeàu. Moùn chaùo chua,

73 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

baùnh teùt nhaân chuoái, boät neáp naën hình cuû göøng chieân. Thöùc uoáng laø röôïu ñeá. Ngöôøi Chaêm ôû Chaâu Ñoác coù moùn caù ri nöôùc döøa. Vaên hoùa Chaêm

Töø AÁn Ñoä, ngöôøi Chaêm ñaõ tieáp thu nhieàu toân giaùo nhö Phaät giaùo, Baø La Moân giaùo vaø Hoài giaùo. Nhöng ôû chính quoác thì theá kyû thöù V, Phaät giaùo bò Baø La Moân giaùo taán coâng vaø daàn daàn ñi ñeán taøn luïi. Coøn Hoài giaùo tuy ñaõ coù töø theà kyû X nhöng maõi ñeán theá kyû XV môùi coù nhieàu ngöôøi Chaêm theo. Chính vì vaäy maø noùi ñeán aûnh höôûng cuûa AÁn Ñoä trong vieäc hình thaønh vaên hoùa Chaêm thì Baø La Moân ñoùng vai troø quan troïng nhaát. Baø La Moân giaùo (Brahmanism) laø toân giaùo hình thaønh treân cô sôû kinh Vecña do ngöôøi Aryen töø Taây Baéc ñöa vaøo. Ñaïo Baø La Moân toân thôø Brahma (nghóa laø “Ñaïi Hoàn”), moät yù nieäm tröøu töôïng cuûa kinh Vecña, Brahma laø chuùa teå caùc vò thaàn, nguoàn goác cuûa vuõ truï, coù quyeàn naêng voâ bieân. Ngaøi hieän ôû 3 ngoâi nhö theå thoáng nhaát cuûa 3 vò thaàn töôïng tröng cho 3 giai ñoaïn cuûa söï soáng: Brahma (thaàn saùng taïo), Visnu (thaàn baûo toàn) vaø Siva (thaàn phaù huûy). Sau khi ñaïo Phaät luïi taøn treân ñaát AÁn Ñoä, Baø La Moân ñöôïc caûi bieân thaønh AÁn Ñoä Giaùo (Hinduism). Nguoàn aûnh höôûng AÁn Ñoä, tuy ñoùng vai troø quan troïng trong söï hình thaønh vaên hoùa Chaêm nhöng noù khoâng phaûi laø taát caû. Keá thöøa di saûn cuûa vaên hoùa Sa Huyønh. Vaên hoùa Chaêm taát yeáu coøn laø saûn phaåm toång hoøa cuûa caùc nguoàn aûnh höôûng khu vöïc vaø nguoàn baûn ñòa. Ngöôøi Chaêm soáng treân baõi ñaát heïp mieàn Trung. Giöõa moät beân laø daõy Tröôøng Sôn cao vuùt vaø beân kia laø bieån Ñoâng saâu thaúm. Söï ñoái choïi ñoù cuûa thieân nhieân ñaõ taïo ra nhöõng saûn vaät ñaëc bieät nhö traàm höông, vaøng… nhöng ñoàng thôøi söï thieáu haøi hoøa ñoù cuûa töï nhieân cuõng taïo ra moät neàn khí haäu khaéc nghieät, bao nhieâu nöôùc möa rôi xuoáng nuùi deàu chaûy tuoät ra bieån caû khieán cho ñaát ñai mieàn Trung neân heát söùc khoâ caèn. Soáng trong khung caûnh ñoù, con ngöôøi phaûi moät maët vaät loän vôùi thieân nhieân vaø maët khaùc, giaønh giaät vôùi caùc laùng gieàng xung quanh. Suoát daõy ñaát mieàn Trung coøn ñeå laïi nhieàu daáu tích cuûa nhöõng coâng trình trò thuûy mang laïi maøu xanh cho caây coái nhö caùc heä thoáng daãn nöôùc hình kyû haø, caùc ñaäp nöôùc, hoà chöùa nöôùc… Ngöôøi Chaêm ñaõ thuaàn döôõng ñöôïc gioáng luùa khoâng caàn nhieàu nöôùc ñöôïc goïi laø “luùa Chieâm”; ngöôøi Chaêm vöôn ra chieám lónh bieån khôi vôùi ngheà ñaùnh caù. Trong quaù trình toàn taïi cuûa vöông quoác mình, ngöôøi Chaêm cuõng töøng nhieàu laàn cöôùp boùc caùc buoân, soùc Khmer ôû phía Nam, ñaùnh leân vuøng Taây Nguyeân cuûa ngöôøi Thöôïng vaø vuøng vaãy tieán ra Baéc, laán chieám vuøng ñaát phía Ñeøo Ngang cuûa Giao Chaâu (sau naøy laø Ñaïi Vieät). Chính cuoäc soáng nhö vaäy ñaõ reøn luyeän cho ngöôøi Chaêm trong lòch söû moät tính caùch cöùng raén, cöông nghò, thöôïng voõ vaø coù phaàn hieáu chieán.

Noùi ñeán vaên hoùa Chaêm khoâng theå khoâng noùi ñeán caùc thaùp Chaêm. Töø nhöõng theá kyû V-VI, söû saùch Trung Hoa ñaõ phaûi coâng nhaän ngöôøi Chaêm laø baäc thaày trong ngheä thuaät kieán truùc vaø ñieâu khaéc gaïch. Vieäc caùc thaùp Chaêm ñöôïc laøm töø nhöõng vieân gaïch ñoû choàng khít leân nhau khoâng thaáy maïch hoà khieán hình thaønh neân huyeàn thoaïi cho raèng ngöôøi Chaêm xaây thaùp baèng gaïch moäc, ñeõo goït leân ñoù, roài nung khoái thaùp trong moät ngoïn löûa khoång loà. Caùc chuyeân gia Ba Lan khaúng ñònh raèng ngöôøi Chaêm ñaõ duøng gaïch nung saün gaén vôùi nhau baèng vöõa ñaát seùt roài sau ñoù toaøn boä thaùp ñöôïc nung laïi. Moät soá nhaø nghieân cöùu thì neâu ra giaû thieát cho raèng ngöôøi Chaêm ñaõ duøng keo chieát töø thöïc vaät (nhöïa xöông roàng + maät mía, hoaëc nhöïa caây daàu raùi) ñeå daùn nhöõng vieân gaïch laïi vôùi nhau. Nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaây cho thaáy ngöôøi Chaêm ñaõ söû duïng keát hôïp moät soá bieän phaùp kyõ thuaät khaùc nhau ñeå xaây thaùp: Duøng nhöõng vieân gaïch coù ñoä loõm ôû maët tieáp xuùc, neân khi xaây, nhìn töø phía ngoaøi vaø trong ñeàu khoâng thaáy vöõa giöõa caùc vieân gaïch, coøn ôû giöõa thì coù lôùp vöõa daøy; maøi caùc vieân gaïch trong nöôùc cho thaät khít vaøo nhau roài xeáp laïi ñeå cho boät gaïch ôû giöõa töï keát dính döôùi söùc naëng troïng löïc cuûa phaàn treân thaùp; duøng caùc vieân gaïch coù hình daùng goùc khuyeát goùc loài theo kieåu aâm döông ñeå khi xeáp vaøo töï thaân chuùng ñaõ taïo neân söï lieân keát vôùi nhau. Söï tinh teá cuûa caùc thaùp Chaêm coøn theå hieän ôû voâ soá nhöõng hình chaïm khaéc tæ mæ, trau chuoát do ngheä nhaân ñuïc ñeõo tröïc tieáp leân töôøng thaùp. Vieäc ñuïc ñeõo phaûi ñöôïc thöïc hieän sao cho laøm tôùi ñaâu chính xaùc tôùi ñoù; töôøng gaïch ñaõ xaây saün khoâng theå vì moät sai soùt maø ñi xaây laïi. Hoaøn toaøn coù lyù. H.Parmentier nhaän xeùt raèng ngöôøi Chaêm chaïm gaïch nhö chaïm goã, ñeõo ñaù nhö ñeõo goã.

Trong aâm nhaïc ngöôøi Chaêm coù nhöõng baøi haùt giao duyeân vôùi nhöõng giai ñieäu meàm maïi thöôùt tha gioáng nhö “Lyù con saùo” cuûa ngöôøi Nam boä. Nhöõng baøi daân ca u hoaøi saâu laéng cuûa hoï coù theå baét

74 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

gaëp trong hôi höôùm cuûa nhöõng ñieäu voïng coå Nam boä hoaëc hoø maùi nhì, hoø maùi ñaåy mieàn Trung. Ngheä thuaät Chaêm coøn noåi tieáng thoâng qua nhöõng hoa vaên, hoïa tieát treân neàn vaûi thoå caåm vaø ngheà laøm goám thuû coâng. Veà vaên hoïc daân gian, daân toäc Chaêm coøn ñöôïc bieát ñeán vôùi nhöõng tröôøng ca laøm say meâ loøng ngöøôi. Muùa Chaêm cuõng raát ñaëc bieät vôùi caùc kieåu muùa ñoäi nöôùc, muùa quaït, muùa troáng, muùa ñaïp löûa. Hoï coù nhieàu nhaïc cuï nhö ñaøn Kanhi, troáng Ñanai, keøn Saranai (loaïi keøn coù loa to, daøi, baèng goã). Trai, gaùi toû tình vôùi nhau thöôøng duøng keøn Saranai. Ñoái vôùi nhieàu ngöôøi Chaêm aâm nhaïc vaø muùa laø linh hoàn cuoäc soáng. Leã cöôùi cuûa ngöôøi Chaêm

Chuû ñoäng laø con gaùi, thöôøng hoï toå chöùc nhöõng buoåi leã haùt ban ñeâm. Neáu ngöôøi con gaùi choïn ngöôøi con trai, coâ seõ môøi anh ôû laïi hoaëc laø ngaøy hoâm sau quay laïi. Sau khi ñoàng yù, hoï nhôø mai moái ñeå tính tôùi chuyeän thaønh hoân. Trong ñoaøn mai moái phaûi coù oâng caäu vaø oâng mai moái ñeán nhaø ñaøng trai ñeå hoûi cöôùi xin (leã traàu cau). Sau ñoù hoï choïn ngaøy laøm leã hoûi. Ngaøy ñoù thöôøng laø ngaøy toát ñaàu thaùng. Sau ñoù nhaø gaùi mang quaø sính leã ñeán. Luùc naøy hoï môùi ñònh ra leã cöôùi, thöôøng laø khoaûng 3 thaùng sau. Tröôùc ngaøy leã chính thöùc, nhaø gaùi toå chöùc leã ñoùn reå vaø nhaø trai toå chöùc leã ñöa trai. Ñeâm ñoù hai ngöôøi ngoài beân nhau, giöõa laø ngoïn ñeøn daàu. Hoâm sau hoï môùi ñöôïc ra khoûi phoøng ñeå döï tieäc vaø tieáp ñaõi baïn beø. Ñoái vôùi ngöôøi Chaêm vieäc ly dò cuõng khoâng khoù khaên laém vaø nhaø gaùi coù quyeàn ñoøi laïi nhöõng gì hoï ñi cöôùi. Leã tang

Ngöôøi Chaêm Baø Chaêm khi cheát seõ ñem thieâu. Ngöôøi ta ñeå ngöôøi cheát döôùi ñaát trong moät caùi choøi caùch bieät vaø quaøng ngöôøi cheát ôû ñoù. Ngöôøi thaân cuøng cuùng kieáng vôùi nhöõng oâng thaày caû. Ngöôøi ta ñem nhöõng quaàn aùo chuaån bò saün ñeå maëc cho ngöôøi cheát, soá löôïng quaàn aùo caøng nhieàu chöùng toû ñòa vò cuûa ngöôøi ñoù caøng cao. Sau ñoù laøm leã cho ngöôøi cheát aên côm roài choïn ngaøy thieâu. Khi thieâu, xaùc cuûa ngöôøi khoâng ñöôïc boû vaøo hoøm. Leã thieâu thöôøng baét ñaàu luùc saùng sôùm. Ngöôøi thaân chöùng kieán leã thieâu vaø cuõng laø ngöôøi chaâm löûa. Sau khi ñaõ thieâu xong, tu só seõ ñaäp caùi soï ngöôøi cheát vaø laáy 7 mieáng xöông traùn, röûa baèng nöôùc döøa roài cho vaøo moät caùi hoäp goïi laø Klong. Kut laø nghóa ñòa choân xöông traùn ngöôøi cheát, laø moät khuoân vieân roäng khoaûng 4 m2. Con caùi thuoäc hoï meï seõ ñöôïc choân chung moät Kut. Leã ñöa xöông vaøo Kut caùch nhau moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh. Nhöõng ngöôøi cheát ñöôïc ngöôøi thaân caát xöông traùn ôû ñaâu ñoù chôø ngaøy nhaäp Kut. Trong laøng coù bao nhieâu doøng hoï thì coù baáy nhieâu Kut. Coù nhöõng laøng khoâng coù Kut vì nhöõng laøng ñoù laø laøng noâ leä khoâng ñöôïc tu só laøm pheùp nhaäp Kut. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi cheát ngoaøi ñöôøng, cheát khoâng toaøn thaây hoaëc treû em döôùi moät tuoåi cuõng khoâng ñöôïc nhaäp Kut. Nhöõng ngöôøi trong doøng hoï toå chöùc moät tang leã chung cho taát caû nhöõng ngöôøi cheát trong doøng hoï vaøo moät ngaøy trong naêm.

Ngöôøi Chaêm Baø Ni khi cheát ñöôïc choân trong nghóa ñòa goïi laø Ghur khaù xa laøng vaø treân moät ñoài caùt. Vì hoï cho raèng xaùc ngöôøi cheát phaân huûy caøng nhanh caøng toát, do ñoù ngöôøi cheát khoâng coù quan taøi, chæ ñaët xaùc treân moät taám vaùn roài boû xuoáng huyeät. Xaùc ngöôøi cheát chæ coù theå ñeå ñöôïc moät ngaøy roài choân ngay. Xaùc cuûa nhöõng ngöôøi cheát ñöôïc ñaët san saùt nhau trong Ghur, sau khi laáp caùt leân, ngöôøi ta ñaët moät vieân ñaù ôû ñaàu vaø ôû chaân ngöôøi cheát. Coù theå choân xaùc con choàng leân xaùc meï, nhöng taïi vò trí ñoù phaûi ñaët theâm moät hoøn ñaù môùi cho ngöôøi vöøa choân. Thaùp Poklong Giarai

Töø thò xaõ Phan Rang Thaùp Chaøm ñi tôùi khoaûng 7 km nhìn phía phaûi treân ñoài cao thaáy moät thaùp chaøm, ñoù laø Poklong Giarai, thuoäc phöôøng Löu Vinh, Phan Rang. Theo truyeàn thuyeát thì thaùp naøy ñaët döôùi söï chæ huy cuûa chính baûn thaân vua Poklong Giarai, trong traän thi taøi xaây thaùp vôùi ñaïi thaàn PoDam, keû khoâng phuïc vua luùc ñoù. Veà sau ngöôøi daân taïc töôïng Ngaøi vaø thôø trong ngoâi thaùp naøy, töø ñoù thaùp mang teân laø Thaùp Poklong Giarai.

Poklong Giarai (1151 – 1205) laø vò vua coù coâng trong phaùt trieån noâng nghieäp vaø thuûy lôïi (Ñaäp Nha Trinh, Möông Chaøm hieän nay ôû Ninh Phöôùc). Ñaây laø oâng vua gaàn guõi vôùi nhaân daân vaø ñöôïc thaàn thaùnh hoùa. Oâng voán laø ñöùa treû moà coâi thuôû nhoû chaên boø mình ñaày gheû laùc, baån thæu vôùi teân goïi laø Poâ OÂng, nhöng thaàn Roàng ñaõ phuø hoä oâng vaø ñöa oâng trôû thaønh moät vò vua ñaày taøi naêng vaø coâng ñöùc cuûa vöông quoác Chaêmpa trong lòch söû.

75 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Thaùp ñöôïc xaây döïng vaøo theá kyû 13, goàm moät thaùp chính vaø nhieàu thaùp phuï chung quanh. Hieän nay thaùp naøy laø thaùp chính thôø phöôïng cuûa ngöôøi Chaêm, linh hoàn thaàn thaùnh cuûa ngöôøi Chaêm ñöôïc toân suøng ôû ñaây. Haèng naêm ôû ñaây toå chöùc leã hoäi Kateâ (nhö ngaøy Teát cuûa ngöôøi Chaêm). Thaùp Poklong Giarai ñaõ ñöôïc Nhaø nöôùc keát hôïp vôùi chuyeân gia Ba Lan truøng tu naêm 1985, hieän nay laø ñieåm du lòch lyù thuù cuûa du khaùch khaép nôi. Leã hoäi Kateâ

Haøng naêm cöù ñeán ngaøy 1/7 theo lòch Chaêm (khoaûng thaùng 10 döông lòch), ñoàng baøo ngöôøi Chaêm vaø caùc vuøng laân caän nhö: Phuù Nhuaän, Thaønh Tín, Phöôùc Hoàng, Hieáu Leã, Hoøa Trung, Nhö Ngoïc… vôùi nhöõng boä trang phuïc ñeïp, chænh teà mang leã vaät, maâm quaû leân Thaùp taï ôn ngaøi. Ngoaøi ra cöù 7 naêm moät laàn, ngöôøi Chaêm coøn toå chöùc hai hình thöùc taï ôn goïi laø Payak vaø Puik. ÔÛ Phan Rang, ñoàng baøo ngöôøi Chaêm, Kinh vaø ôû ñaäp Nha Trinh toå chöùc leã cheùm traâu taïi ñaäp. ÔÛ huyeän Tuy Phong, Bình Thuaän thì ngöôøi Chaêm toå chöùc leã cuùng ôû cöûa bieån Lieân Höông. Caây nho

Laø caây troàng theo kieåu daây leo treân giaøn. Ñaàu tieân ngöôøi ta laøm giaøn baèng goã cao khoaûng 1,6 – 1,8 m (neáu laáy goã laøm 1ha giaøn nho thì phaûi phaù 4 ha röøng), chính ñieàu ñoù gaây naïn phaù röøng traø lan. Nhaø nöôùc ñaõ coù keá hoaïch ngaên chaën vaán ñeà naøy. Vaø nhöõng nhaùnh nho ñöôïc troàng cho baùm leo leân giaøn, hôn moät naêm (18 thaùng) nho seõ cho traùi. Tuoåi thoï nho khoaûng töø 7 – 10 naêm. Moät naêm coù 3 muøa thu hoaïch, trung bình 2,5 taán/muøa/ha. Trung bình 1ha nho lôïi nhuaän thu ñöôïc gaáp 10 laàn troàng luùa hieän nay. Chuùng ta ñang lieân doanh vôùi Anh ñeå saûn xuaát röôïu nho “Thieân Thai”. Dieän tích troàng nho ôû Phan Rang laø 1350ha. Ñang nghieân cöùu lai taïo nhöõng gioáng nho khoâng hoät. Caây thuoác laù

Naêm 1996, nöôùc ta coù khoaûng 40.000 ha troàng thuoác laù caùc loaïi, trong ñoù coù 4.384 ha troàng thuoác laù vaøng Virginia laø loaïi nguyeân lieäu cho caùc nhaø maùy noäi ñòa, coù nhu caàu lôùn vaø thò tröôøng xuaát khaåu roäng. So vôùi caùc caây troàng khaùc, thuoác laù coù öu theá laø thò tröôøng tieâu thuï cuõng nhö giaù caû maët haøng naøy raát oån ñònh, thôøi gian troàng vaø thu hoaïch chæ trong voøng 4 thaùng muøa khoâ, laïi laø thôøi ñieåm khoâng thích hôïp vôùi nhieàu loaïi caây troàng khaùc. Caây thuoác laù moãi naêm chæ troàng ñöôïc moät vuï. Nhieät ñoä thích hôïp cho caây thuoác laù vaøng phaùt trieån laø 25 – 28oC, ñoä aåm cuûa khoâng khí 65 – 70%, ñoä pH 5,5 – 6… ÔÛ phía Nam, caùc tænh coù vuøng ñaát thích hôïp vôùi caây thuoác laù laø Ninh Thuaän, Bình Thuaän, Taây Ninh, Bình Ñònh, Phuù Yeân, Gia Lai, Laâm Ñoàng… ÔÛ phía Baéc laø caùc tænh Laïng Sôn, Baéc Giang, Thanh Hoùa…

Ñeå saûn xuaát ñöôïc 2,4 tyû bao thuoác laù naêm 95, 17 ñôn vò thuoäc Hieäp hoäi thuoác laù VN tieâu thuï khoâng ít hôn 35.000 taán thuoác laù nguyeân lieäu. Trong khi ñoù, nguoàn nguyeân lieäu thuoác laù troàng trong nöôùc chæ cung caáp khoaûng 25.000 taán/naêm. Haøng naêm nöôùc ta phaûi boû ra haøng chuïc trieäu USD ñeå nhaäp khaåu 8000 taán thuoác laù vaøng saáy ñeå duy trì söï hoaït ñoäng cuûa caùc nhaø maùy. Coâng ty nguyeân lieäu thuoác laù phía Nam coù keá hoaïch ñöa dieän tích troàng caây thuoác laù vaøng ôû phía Nam töø 2760 ha naêm 1995 leân 10.550 ha vaøo naêm 2000, vôùi saûn löôïng töông ñöông 20.260 taán thuoác laù saáy.



KHÁNH HÒA

Coù dieän tích 5257km2 daân soá 1.031.262 ngöôøi (1/4/1999). Phía Baéc giaùp Phuù Yeân, Taây giaùp Ñaklak, Laâm Ñoàng, Nam giaùp Ninh Thuaän, Ñoâng giaùp bieån Ñoâng. Thuû phuû cuûa Khaùnh Hoøa laø thaønh phoá Nha Trang. Caùc huyeän: Vaïn Ninh, Ninh Hoøa, Dieân Khaùnh, Khaùnh Vinh, Khaùnh Sôn, Cam Ranh vaø huyeän ñaûo Tröôøng Sa. Khaùnh Hoaø coù hai con soâng lôùn ñoù laø soâng Caùi vaø soâng Dinh. Khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, muøa möa töø thaùng 9- thaùng 12, löôïng möa trung bình laø 1030mm/naêm, nhieät ñoä trung bình naêm laø 270C. Ngoaøi dieän tích ñaát lieàn, Khaùnh Hoøa coøn coù gaàn 200 ñaûo lôùn nhoû, trong ñoù rieâng quaàn ñaûo Tröôøng Sa ñaõ coù treân 100 hoøn ñaûo. Vuøng laõnh haûi roäng 18.000km2. Khaùnh Hoøa coù ñòa hình ña daïng, nhieàu nuùi cao, ñoàng roäng, soâng daøi, nhieàu ñaûo lôùn ñoâng daân. Thieân nhieân öu ñaõi Khaùnh Hoøa coù moät ñòa theá voâ giaù. Khaùnh Hoøa coøn coù moû vaøng ôû Ñaù Baøn – Xuaân Sôn, Vónh Löông 2-6 gam/taán.

76 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Kim loaïi coù saét, titan, thieác… Hieän nay toaøn tænh Khaùnh Hoøa coù 5 tröôøng ÑH, 12 tröôøng caáp III, 189 tröôøng caáp I vaø II. Ngoaøi ra coøn coù nhieàu vieän nghieân cöùu khoa hoïc nhö Vieän Pasteur thaønh laäp töø 1895, Vieän Yersin, Vieän Haûi Döông Hoïc thaønh laäp 1932. Khaùnh Hoøa laø tænh coù theá maïnh khai thaùc haûi saûn, khoaûng 65.000 taán/naêm. Coù khoaûng 1000 ha ruoäng nuoâi toâm. Treân nhöõng hoøn ñaûo ven bieån nhö: Caø Loø, hoøn Hoá, hoøn Ñoâng, hoøn Söông, hoøn Mun, hoøn Noäi, Ngoaïi… coù chim yeán truù nguï coù theå khai thaùc toå yeán. Ñaây laø moät ñaëc saûn coù giaù trò xuaát khaåu cao, tröõ löôïng haøng naêm töø 2000 ñeán 2500kg, 1kg toå yeán baùn ñöôïc töø 3000 ñeán 3500 USD. Ngheà muoái cuõng phaùt trieån ôû Khaùnh Hoøa. Ngoaøi ra Khaùnh Hoøa coøn coù nguoàn nöôùc khoaùng voâ taän, caùc suoái nöôùc noùng ôû Phöôùc Long, Caây Vöøng, Ñaûnh Thaïnh, Ninh Hoøa, Tu Boâng… Ñaát noâng laâm nghieäp chieám 70% dieän tích ñaát töï nhieân, trong ñoù ñaát laâm nghieäp laø 293.000ha, ñaát noâng nghieäp laø 53.000ha. Khaùnh Hoøa coù caùc tieàm naêng lôùn veà du lòch, vôùi bôø bieån daøi 200km, nhieàu baõi taém ñeïp, coù theå phaùt trieån caùc loaïi hình du lòch nhö nghæ döôõng, saên baén, bôi laën, leo nuùi, söu khaûo, taém bieån… Ngoaøi ra coøn thu huùt khaùch du lòch nhôø coù caùc ñieåm tham quan vaø caùc di tích lòch söû, di tích vaên hoùa nhö: Thaùp Baø Ponagar, chuøa Long Sôn, laêng Baø Vuù, nhaø nghæ vua Baûo Ñaïi, Hoøn Choàng, Hoøn Yeán, Hoøn Taèm, Hoøn Mun, Hoøn Lao, Hoà caù Trí Nguyeân, baõi Ruø, Suoái Tieân, Ñaïi Laõnh, Doác Leát… vaø voâ soù caùc ñaûo nhoû ven bôø.

Khoaûng caùch töø TP. HCM vaø Nha Trang, ñöôøng boä daøi 448km, veà höôùng Ñoâng, ñöôøng saét 411km, vì theá hai thaønh phoá naøy lu6n gaây ñöôïc yù nieäm khaù gaàn guõi ñoái vôùi du khaùch vaø nhöõng ngöôøi thöôøng xuyeân ñi laïi.

Töø thaønh phoá Nha Trang, du khaùch muoán leân cao nguyeân, phía Taây, coù hai con ñöôøng quoác loä vôùi caûnh quan khaù ngoaïn muïc. Leân Tröôøng Sôn Taây vôùi thaønh phoá Buoân Ma Thuoät coù Quoác loä 26, khôûi ñieåm ôû Ninh Hoaø. Leân Tröôøng Sôn Ñoâng vôùi Ñaø Laït- Laâm Ñoàng. Du khaùch trôû vaøo Nam baèng Quoác loä 1A tôùi Phan Rang, theo ñöôøng 11, Quoác loä 27 leân thaønh phoá Ñaø Laït. Caû hai con ñöôøng 26 (ôû phía Baéc Nha Thaønh) vaø 27 (thuoäc Ninh Thuaän, phía nam Nha Thaønh) ñeàu phaûi vöôït ñeøo lyù thuù. Ñöôøng 26 vöôït ñeøo Phöôïng Hoaøng thuoäc tænh Ñaklak vaø ñöôøng 27 vöôït ñeøo Song Pha (cuõng ñöôïc goïi laø ñeøo Ngoaïn Muïc) ôû ranh giôùi hai tænh Laâm Ñoàng vaø Ninh Thuaän. Vònh Cam Ranh

Vònh Cam Ranh ñaõ ñöôïc xeáp laø moät trong 3 haûi caûng töï nhieân toát nhaát theá giôùi cuøng vôùi caûng San Francisco ôû Myõ vaø Rio de Janero ôû Brazil. Vònh roäng 6000ha, beà ngang keùo daøi 6km, chieàu saâu vaøo noäi ñòa 12km. Vôùi dieän tích ñoù Cam Ranh cho pheùp nhieàu thuyeàn caäp beán cuøng moät luùc. Chung quanh Cam Ranh coù nuùi non bao boïc laøm cho vuøng bieån luoân kín gioù, ngoaøi bieån coøn coù Hoøn Taùnh aùn ngöõ vaø caùc ñaûo nhoû xeáp haøng che chaén gioù cho vònh. Hoøn Taùnh laø moät trong nhöõng ñieåm cao coù theå ñaët heä thoáng ñeøn bieån vaø raña. Do ñoä saâu cuûa vònh töø 18-20m neân Vònh Cam Ranh cho pheùp taøu côõ lôùn treân 30.000 taán ra vaøo thoaûi maùi. Moät thuaän lôïi ñaëc bieät khaùc laø Cam Ranh chæ caùch ñöôøng haøng haûi quoác teá moät giôø taøu bieån. Tröôùc naêm 1975 Myõ coù huaán luyeän caù heo ñeå tuaàn du. Hieän nay caûng Cam Ranh ñöôïc ñöa vaøo söû duïng cho hoaït ñoäng kinh teá. Xöa kia Cam Ranh thuoäc caên cöù ñaëc nhieäm 115 – caên cöù ñöôïc giao nhieäm vuï oanh taïc ñöôøng moøn Hoà Chí Minh treân bieån. Myõ chia laøm 9 khu vöïc ñeå tuaàn tieãu baûo veä vuøng laõnh haûi keùo daøi ñeán Haø Tieân. Trong ñoù coù 5 traïm ôû Vuõng Taøu, Quy Nhôn, Ñaø Naüng, An Thôùi vaø Nha Trang.

Caùt traéng Cam Ranh coù giaù trò saûn xuaát thuûy tinh chaát löôïng raát toát, coù tröõ löôïng lôùn leân ñeán haøng tyû taán. Khaùnh Hoøa ñaõ töøng xuaát khaåu caùt sang Nhaät. Sau caùt laø granite vôùi tröõ löôïng haøng trieäu m3.

Chuyeân Ñeà ÑAÙNH THÖÙC CAM RANH

Cuoäc ñaùnh thöùc laàn thöù nhaát ñaõ dieãn ra caùch nay gaàn troøn theá kyû. Ngaøy aáy, haïm ñoäi Sa hoaøng do Ñoâ ñoác Rodjestwenski thoáng lónh vôùi hôn 50 taøu chieán ñaõ ñaët chaân ñeán baùn ñaûo Cam Ranh ñeå chôø tieáp vieän, chuaån bò cho traän haûi chieán lòch söû vôùi haïm ñoäi Nhaät hoaøng do Ñoâ ñoác Togo chæ huy. Sau coät moác lòch söû ñoù, nhieàu taøu haûi quaân vaø doanh thöông cuûa Phaùp, Nhaät, Anh, Myõ, Nga… ñaõ laàn löôït thaû neo ôû caûng. Coù ngöôøi ñeán ñaây mua baùn, coù ngöôøi ñeán ñeå khai chieán vaø xaây döïng caên cöù, chuaån bò cho nhöõng traän chieán. Cam Ranh töø ngaøy aáy ñaõ ñöôïc thöøa nhaän laø moät haûi caûng thieân nhieân coù vò trí vaø tieàm naêng haøng ñaàu theá giôùi, vôùi beà roäng maët nöôùc khoaûng 8-10km, ñoä saâu trung bình 18-

77 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

30m, coù nuùi chaén gioù. Nhieàu taøi lieäu ñaõ khaúng ñònh vònh naøy chæ ñöùng sau Sydney (UÙc), vaø hôn caû Rio de Janero (Brazil). Töø ñöôøng haøng haûi quoác teá ñi Singapore, Bangkok, HongKong, Thöôïng Haûi, Yokohama… chæ maát khoaûng moät giôø taøu bieån ñeå vaøo ñaây. Roài töø ñieåm hoäi tuï giao thoâng naøy, haøng hoùa, khaùch khöùa coù theå theo caùc tuyeán bay noäi ñòa, truïc QL 1, ñöôøng saét Baéc Nam, QL 26B noái vôùi Taây Nguyeân toûa ñi khaép moïi mieàn ñaát nöôùc… “…Cam Ranh môû roäng ra caû vuøng bieån Ñoâng. Noù caùch Hongkong 690 daëm, Manila 690 daëm, Singapore 698 daëm… Cam Ranh laø phaùo ñaøi töï nhieân lyù töôûng, coøn Ñoâ ñoác Courbet thì noùi noù laø moät ñoàn phoøng veä cuûa Thaùi Bình Döông… Taát caû taøu nöôùc ngoaøi côõ lôùn ñi Trung Hoa, Nhaät Baûn hoaëc töø ñoù quay trôû veà coù theå döøng laïi ôû Ñoâng Döông vì phaûi ñi qua tröôùc vònh Cam Ranh ñeå nhìn roõ ngoïn haûi ñaêng ôû muõi Padaran. Giaù nhö Cam Ranh ñöôïc boá trí thaønh tieàn caûng cuûa Saøi Goøn ñoàng thôøi laø caên cöù tieáp teá thì taøu beø coù theå döøng laïi moät caùch hôïp thöùc… Ngoaøi thöông maïi, Cam Ranh phaûi ñöôïc xaây döïng ñeå phuïc vuï du khaùch vaø taøu beø nöôùc ngoaøi. Haønh khaùch coù theå deã daøng rôøi Cam Ranh ñi du lòch tieáp Saøi Goøn, Ñaø Laït, Angkor, Phnom Penh, Bangkok…” (Trích baøi vieát cuûa nhaø baùo Robert Reùallon, ñaêng treân baùo Le Petit Parisien, vaø ñöôïc trích ñaêng laïi treân L’Ami du Peuple Indochinois soá 16/1/1934) Coù moät chi tieát thuù vò laø teân roàng ñaõ töøng vaø ñang ñöôïc ñaët cho raát nhieàu ñòa danh ôû Cam Ranh: nuùi Haøm Roàng, quaän Du Long, caàu Long Hoà, ñöôøng Nhaát Long… Hình nhö ngöôøi xöa ñaõ thoâng ñaït yeáu toá thieân thôøi ñòa lôïi vaø töông lai roàng bay cuûa vuøng ñaát ven bieån naøy.

Vònh Cam Ranh thuït saâu vaøo ñaát lieàn 12 – 13km, beà ngang 8 – 10km, ñoä saâu trung bình 18 – 30m, coù khaû naêng ñoùn nhaän nhieàu haïm ñoäi cuøng moät luùc. Coù bieån vaøo vònh coù ñoaïn roäng 3km, coù ñoaïn nhoû hôn, saâu 20m, khoâng coù phuø sa boài, baûo ñaûm taøu taûi troïng 100.000 taán vaø haïng naëng hôn nöõa coù theå ra vaøo deã daøng baát cöù luùc naøo trong naêm. Ñaây laø lôïi theá thieân nhieân tuyeät ñoái cuûa Cam Ranh so vôùi caùc haûi caûng lôùn cuûa Vieät Nam nhö Ñaø Naüng, Chaân Maây, Caåm Phaû chæ coù ñoä saâu giôùi haïn 9 – 12m nöôùc. Töø ñöôøng haøng haûi quoác teá vaøo Vuõng Taøu caùch 3 giôø taøu bieån, vaøo Haûi Phoøng caùch 8 giôø, coøn vaøo Cam Ranh chæ maát moät giôø. Neáu bieán Cam Ranh thaønh caûng trung chuyeån quoác teá thì hieän khoâng theå coù caûng naøo ôû Vieät Nam vaø nhieàu caûng trong khu vöïc so saùnh ñöôïc vôùi möùc ñoä ruùt ngaén thôøi gian vaän chuyeån, chi phí, ñoä an toaøn.

Tröôùc theá kyû 20, Cam Ranh coøn laø moät vuøng ñaát raát ít ngöôøi ôû. Naêm 1939, toaøn quyeàn Ñoâng Döông Phaùp ban haønh nghò ñònh thaønh laäp ñòa lyù haønh chính Ba Ngoøi. Naêm 1965, thò xaõ Cam Ranh ñöôïc thaønh laäp do caét moät phaàn ñaát cuûa quaän Cam Laâm. Ñeán naêm 1970, thò xaõ Cam Ranh tieáp tuïc ñöôïc cuûng coá vôùi hai quaän Baéc vaø Nam. Sau naêm 1975, Cam Ranh ñöôïc toå chöùc laïi laø ñôn vò haønh chính caáp thò traán vaø huyeän cho ñeán naêm 2000. Thò xaõ Cam Ranh ñöôïc taùi laäp naêm 2000 treân cô sôû thò traán Ba Ngoøi coù dieän tích töï nhieân 690km2, daân soá khoaûng 209.000 ngöôøi, thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi/naêm 2002 laø 3.263.200 ñoàng. Hieän coù 27 phöôøng, xaõ vôùi 5 hoà, coâng trình thuûy lôïi cung caáp nöôùc ngoït tieâu duøng vaø töôùi tieâu.

Ngaøy 18/10/1946, thò xaõ Cam Ranh laø nôi dieãn ra cuoäc hoäi kieán giöõa Hoà Chuû tòch vaø Cao uûy Phaùp D’Argenlieu. Cuoäc gaëp gôõ ñöôïc toå chöùc treân thieát giaùp haïm Suffren, coù caùc vò chæ huy haûi, luïc, khoâng quaân Phaùp vaø nhaø baùo nöôùc ngoaøi.

Töø naêm 1965 – 1972, Myõ ñaõ xaây döïng Cam Ranh thaønh moät caên cöù quaân söï ñöôïc baûo veä “baát khaû xaâm phaïm” ñeå laøm caên cöù tieáp lieäu vaø khí taøi quaân söï cho chieán tranh, ñoàng thôøi khoáng cheá haønh lang phía Taây Thaùi Bình Döông. Vaøo luùc cao ñieåm, saân bay quaân söï Cam Ranh coù taàn suaát haï caùnh vaø caát caùnh cao nhaát theá giôùi. Tuy nhieân boä ñoäi ñaëc coâng tinh nhueä cuûa ta ñaõ töøng ñoät kích thaønh coâng vaøo caên cöù naøy, ñoát chaùy maùy bay C130 vaø cho noå khobom cuûa Myõ. Naêm 1978, Lieân Xoâ thueâ laïi caên cöù Cam Ranh vôùi thôøi haïn keát thuùc naêm 2004, nhöng ñaõ ruùt sôùm hai naêm.

Moät moác lòch söû khaùc ñaõ ñöôïc döïng: Haøng khoâng Vieät Nam thoâng chuyeán bay daân söï ñaàu tieân töø TP. HCM, Haø Noäi ñeán ñaây. Nhöõng doanh nhaân, coâng chöùc, du khaùch luùc 10h30 coøn ngoài nhaâm nhi cafeù, ñoïc baùo ôû saân bay Taân Sôn Nhaát, chöa ñaày moät giôø sau ñaõ hít thôû khoâng khí trong laønh cuûa baùn ñaûo xinh ñeïp naøy. Maëc duø ñaõ ñöôïc ñaàu tö hôn 40 tæ ñoàng, ñaõ coù theå tieáp nhaän ñöôïc nhöõng chieác maùy bay haïng naëng, nhöng saân bay Cam Ranh hieän môùi chæ phaùt huy ñöôïc coâng suaát phuïc vuï 300 haønh

78 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

khaùch vaøo giôø cao ñieåm. Trong quaù khöù chieám dieän tích lôùn treân baùn ñaûo vaø ñöôïc bao boïc baèng nuùi vaø bieån, noù ñaõ coù maáy ñöôøng baêng roäng, daøi treân 3200m, töøng ñoùn caû nhöõng chuyeân cô quaân söï haïng naëng nhö C130, B52. Theo quy hoaïch haøng khoâng, saân bay Cam Ranh seõ trôû thaønh saân bay quoác teá ngay trong naêm 2005 vaø seõ daàn naâng coâng suaát ñoùn khaùch leân moät trieäu löôït/naêm 2010 vaø hai trieäu löôït/naêm 2020. Töông lai ñoù seõ goùp phaàn thay ñoåi dieän maïo kinh teá-xaõ hoäi mieàn Trung. Khaùch töø Haø Noäi, Haûi Phoøng, TP. HCM… ñang ñoå veà Cam Ranh tìm kieám cô hoäi laøm aên. Hieän nay caû thò xaõ chæ coù maáy khaùch saïn, nhaø troï bình daân.

Vuøng ñaát cuûa bieån, nuùi vaø vònh Cam Ranh coù phaàn lôùn daân soá laø löu daân môùi ñeán trong theá kyû XX. Chính doøng maùu phieâu löu maïnh meõ ñoù keát hôïp vôùi yeáu toá thieân thôøi ñòa lôïi ñaõ taïo neân moät söùc soáng maïnh meõ cho ñòa phöông. Chính quyeàn Saøi Goøn cuõ ñaõ töøng leân keá hoaïch xaây döïng Cam Ranh thaønh moät ñaëc khu kinh teá lôùn, goàm caûng bieån quoác teá, coâng nghieäp ñoùng taøu, khai thaùc caùt traéng vaø cheá taïo thuûy tinh… cho thôøi haäu chieán. Roài chieán tranh Vieät Nam buøng noå aùc lieät, Myõ ñaõ bieán Cam Ranh thaønh moät ñaëc khu quaân söï taàm côõ khu vöïc Thaùi Bình Döông. Noù laø nôi taäp trung caùc löïc löôïng, khí taøi haûi – luïc – khoâng quaân maø daáu veát coøn ñeå laïi ñeán nay laø saân bay haïng naëng, baõi neo chieán haïm, taøu ngaàm, heä thoáng phoøng khoâng vaø haøng traêm kilomet ñöôøng beâ toâng chaèng chòt ñeå vaän chuyeån…

Thôøi ñoù, hoaït ñoäng kinh teá chính cuûa daân ñòa phöông laø buoân baùn vôùi lính Myõ. Sau 1975, hoï chuyeån sang khai thaùc pheá lieäu chieán tranh, troàng troït, ñaùnh baét haûi saûn ven bôø, roài buoân baùn vôùi ngöôøi Nga. Khoaûng töø naêm 1990 trôû laïi ñaây, ngaønh nuoâi toâm phaùt trieån, nhieàu oâng chuû giaøu coù, nhieàu ngoâi nhaø haøng traêm trieäu ñoàng noái tieáp nhau xuaát hieän song song vôùi hình aûnh nhöõng vuøng ñaát roäng cuûa Cam Ranh cöù loã choã daàn thaønh vuoâng toâm. Thôøi kyø vaøng son nhaát cuûa con toâm Cam Ranh laø tröôùc naêm 2001. Nhöõng teân tuoåi ñaïi gia moät thôøi laø giaùo vieân, kyõ sö, y taù nhö Hoaøng Tình, Nguyeãn Nho, Ngoâ Minh Huaán, Cao Loäc… ñeàu laøm giaøu töø thôøi aáy. Moãi ngöôøi ñang coù ñeán haøng hecta vuoâng nuoâi toâm gioáng laãn toâm thòt. Moät soá ñaõ leân coâng ty cung caáp saûn phaåm töø Nam ra Baéc. Naêm 2003, maëc duø bò dòch beänh hoaønh haønh, nhöng Cam Ranh vaãn coù 2100ha nuoâi vaø 6980 loàng toâm huøm vôùi saûn löôïng gaàn 2500 taán, taêng 33% so vôùi naêm tröôùc. Rieâng nuoâi gioáng coù 550 traïi hoaït ñoäng vôùi 1140 trieäu con toâm post ñöa ra thò tröôøng, xeáp haøng ñaàu trong caùc ñòa phöông saûn xuaát gioáng. Nhieàu ngöôøi daân coøn chuyeån sang ngheà môùi nhö nuoâi haûi saâm, troàng rong suïn…

Cam Ranh nay vaãn coù veû ngoaøi laø moät thò xaõ bình yeân vôùi taùn xoaøi xanh möôùt, vôùi nhöõng con ñöôøng thaúng taép, giao nhau theo hình oâ baøn côø ñöôïc quy hoaïch chi tieát töø tröôùc 1975. Nhöng sau caùi veû ngoaøi aáy laø nhöõng maïch soùng ngaàm aâm æ ñang chöïc chôø cuoän traøo. Ñaát Cam Ranh sau thôøi ñieåm ngöôøi Nga ruùt ñi, nhaát laø sau döï aùn khu du lòch Baõi Daøi chuyeån ñoäng, ñaõ taêng giaù choùng maët. ÔÛ khu trung taâm ñöôøng soá 2, moãi meùt tôùi neàn maët tieàn ñang soát giaù hôn 20 löôïng vaøng, khaùc haún so vôùi vaøi naêm tröôùc noù ñöôïc baùn theo soá löôïng… saøo vaø vaøng chæ. Nhieàu Vieät kieàu veà vaø daân kinh doanh ñaát ngoaøi ñòa phöông cöù “thoøm theøm” ñaát khu trung taâm naøy nhöng khoâng coøn bao nhieâu ñeå baùn. Ñôøi soáng chung cuûa ngöôøi daân ñaõ hôn tröôùc raát nhieàu, nhöng quaû thaät thöïc teá cuõng ñaõ coù caûm giaùc chaät heïp roài. Nghóa “chaät heïp” laø nhöõng toan tính muoán böùt leân tröôùc, vöôït qua vuoâng toâm, caây mía, caây mì quaån quanh ôû ñòa phöông.

Nhöõng chính saùch môùi ñöôïc ban haønh ñaõ cho thaáy moät töông lai phaùt trieån cuûa Cam Ranh. Phía baéc Cam Ranh – Khu Baõi Daøi – ñang ñöôïc xuùc tieán xaây döïng thaønh moät phöùc hôïp du lòch vôùi quy moâ treân 2000ha noái lieàn Nha Trang. Noù naèm ngay cöûa ngoõ saân bay, theo ñaïi loä Nguyeãn Taát Thaønh ñi Nha Trang chæ 30km, ngöôïc veà Cam Ranh cuõng khoaûng ñoù ñöôøng (saép tôùi, caàu Cam Ranh vöôït eo vònh xaây xong seõ ngaén hôn nöõa). Du lòch Nha Trang coù daáu hieäu quaù taûi, du lòch tieán veà phía Cam Ranh vôùi muïc ñích khai thaùc tieàm naêng thieân nhieân Cam Ranh vaø thu huùt theâm du khaùch. Töông lai, ñaây seõ laø moät khu du lòch chaát löôïng cao, phuø hôïp nghæ döôõng daøi ngaøy. Khoâng chæ coù Nha Trang, vieäc chuyeån saân bay veà ñaây seõ keùo theâm haønh khaùch töø Ninh Thuaän, ñieàu ñoù ñoàng nghóa vôùi vieäc gaén keát theâm du lòch Ninh Thuaän vôùi Khaùnh Hoøa.

Beân caïnh ngaønh kinh teá khoâng khoùi naøy, caùc keá hoaïch phaùt trieån khaùc cuõng khôûi ñoäng. Ngöôïc veà höôùng Nam Cam Ranh, döï aùn khu coâng nghieäp ña ngaønh roäng 300ha ñaõ ñöôïc giao ñaát. Ñaëc bieät,

79 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

döï aùn caáp quoác gia veà quy hoaïch khu taäp trung nuoâi toâm gioáng quy moâ 500ha (moãi naêm saûn xuaát 8-10 tæ con toâm post) hieän ñang laøm ñöôøng, giaûi toûa maët baèng. Coøn döï aùn nuoâi toâm thòt coâng nghieäp quy moâ 103ha vôùi voán ñaàu tö haï taàng 32 tæ ñoàng ñaõ laøm xong moät giai ñoaïn. Döï aùn xaây döïng nhaø maùy ñoùng taøu vaø nghieàn linker cuõng seõ ñöôïc tính ñeán nhö moät ñoäng löïc lôùn ñeå ñaùnh thöùc tieàm naêng Cam Ranh… Cuoäc chieán Nga – Nhaät vaø vònh Cam Ranh Cuoäc chieán tranh Nga – Nhaät ñeå giaønh kieåm soaùt Maõn Chaâu vaø Trieàu Tieân khoâng ñöôïc thoâng baùo ñaày ñuû cho Moscow. Ngaøy 5/2/1904, ñoâ ñoác Heihachiro Togo, tö leänh löïc löôïng Nhaät, ñaõ taán coâng haïm ñoäi Nga ôû Thaùi Bình Döông ñang thaû neo ôû caûng Arthur gaàn Baéc Baêng Döông. Nhöng söï thaát baïi naëng neà naøy khoâng theå khoâng ñöôïc röûa saïch, vì haïm ñoäi Phöông Ñoâng cuûa Nga luoân coù öu theá hôn Nhaät veà quaân soá. Trong naêm sau ñoù haøng loaït caùc cuoäc ñuïng ñoä ñaõ noå ra… Cuoäc chieán dieãn ra quyeát lieät treân boä vaø Nhaät vaây chaët caûng Arthur. Quaân Nga coá phaù voøng vaây ñeå noái lieân laïc vôùi haïm ñoäi tuaàn döông ôû Vladivostok nhöng ñeàu thaát baïi ñeán noãi Sa hoaøng quyeát ñònh tung haïm ñoäi Baltique vaøo cuoäc ñeå phaù voøng vaây. Nhöng Baéc Baêng Döông ñoùng baêng vaø haïm ñoäi Baltique phaûi ñi voøng quanh theá giôùi. Haïm ñoäi do Ñoâ ñoác Sinobi Petrovich Rojestwenski chæ huy ñaõ rôøi vuøng bieån Nga ngaøy 16/10/1904. ÔÛ Madagasca, Rojestwenski nghe tin caûng Arthur thaát thuû, haïm ñoäi Nga ôû Thaùi Bình Döông bò xoùa soå. Kieät söùc, thaát voïng, beänh taät, oâng naèm beïp nhieàu ngaøy trong phoøng. Khi ra khoûi phoøng ngöôøi oâng xanh meùt vaø keùo leâ treân ñoâi chaân. OÂng bieát raèng ñoaøn taøu Nhaät ñang ñôïi oâng ôû vuøng bieån maø hoï chieám cöù ñöôïc.

Sau khi rôøi Madagasca, haïm ñoäi bieät taêm trong nhieàu tuaàn leã. Vì khoâng coù maùy voâ tuyeán lieân laïc, khoâng ai bieát ñöôïc toïa ñoä chính xaùc cuûa haïm ñoäi AÁn Ñoä Döông, maëc duø noù vaãn ñeàu ñaën gaëp caùc taøu chôû than. Ñaây laø laàn ñaàu tieân moät haïm ñoäi quaân söï hieän ñaïi ñi xa nhö theá maø khoâng coù söï giuùp ñôõ cuûa caûng. Ngaøy 8/4/1905, ngöôøi ta phaùt hieän ra noù ôû ngoaøi khôi Singapore. Noù di chuyeån vôùi toác doä chaäm chaïp 8 haûi lyù/giôø.

Ngaøy 12/4, haïm ñoäi ñeán vònh Cam Ranh vaø ñaäu laïi gaàn moät thaùng ñeå chôø tieáp vieän. Ngaøy 8/5, taøu tieáp vieän ñeán: moät taøu boïc theùp cuõ, taøu Nicolar 1, moät tuaàn döông haïm cuõ vaø 3 taøu tuaàn duyeân, hôn 7 taøu tieáp vieän. Töø luùc naøy Rodjestwenski chæ huy 45 chieán haïm vaø nhieàu taøu tieáp vieän vaø oâng coù theå phaùi moät phaàn ñi Thöôïng Haûi. Vì nhöõng taøu khaùc khoâng theå chaïy quaù 9 haûi lyù, laïi phaûi coù hoä toáng ñeå baûo veä soá taøu treân, haïm ñoäi tieán böôùc chaäm raõi.

Nhöng cuoái cuøng haïm ñoäi cuõng ñaõ saün saøng chieán ñaáu. Khoân ngoan nhaát laø ñeán Vladivostok ñeå traùnh quaân Nhaät, lieân keát caùc löïc löôïng vaø chuaån bò chieán ñaáu maø khoâng bò vöôùng baän veà ñoaøn taøu tieáp vieän. Nhöng neáu muoán nhö vaäy phaûi voøng qua Nhaät theo höôùng Ñoâng vaø phaûi laáy ñaày than ngay ngoaøi khôi. Rodjestwenski quyeát ñi theo eo bieån Tsushima. Ñoâ ñoác Togo ñaõ tieân ñoaùn ñieàu ñoù vaø ñôïi ôû ñaây. Höøng saøng 27/5, quaân Nhaät ñaõ nhìn thaáy haïm ñoäi Nga. Luùc 7g, caùc tuaàn döông haïm Nhaät ñuoåi theo haïm ñoäi Nga ñang reõ soùng tieán veà höôùng Ñoâng Baéc vôùi vaän toác 8 haûi lyù trong maøn söông muø vaø soùng lôùn. Luùc 13g40, traän haûi chieán lôùn nhaát, töø sau traän Trafalgar, môû maøn. Hai haïm ñoäi daøn haøng ngang ñoái ñaàu, nhöng Togo ra leänh cho haïm ñoäi quay sang beân. OÂng muoán nhöõng con taøu toát nhaát cuûa mình naõ ñaïn caøng laâu caøng toát vaøo ñoái phöông, traùnh khoâng ñeå bò truùng ñaïn ñaïi baùc cuûa Nga ñang baén xoái xaû, trong luùc phaùo binh cuûa oâng laïi khoâng coøn chæa thaúng vaøo taøu Nga nöõa.

Moät luùc sau, caû moät bieån löûa aäp xuoáng caùc taøu Nga. Luùc 15g, cuoäc thaùo chaïy taùn loaïn cuûa quaân Nga keát thuùc, nhöng quaân Nhaät vaãn baén theo lieân hoài. Haïm ñoäi tan taùc chæ coøn moät tuaàn döông haïm vaø hai khu truïc haïm ñeán ñöôïc Vladivostok nguyeân veïn.

Baûng toång keát chieán söï cho bieát: quaân Nga maát 34 taøu vaø 4830 ngöôøi bò thieät maïng. Quaân

Nhaät coù 3 taøu phoùng ngö loâi bò chìm vaø 110 ngöôøi cheát.

Caùc nhaø chieán löôïc khaùc töø ñoù ruùt ra moät baøi hoïc: Quaân Nhaät chieán thaéng nhôø toác ñoä nhanh, hoûa löïc maïnh vaø taøi naêng chæ huy cuûa caùc töôùng lónh. Chieán thaéng cuûa cuoäc chieán treân bieån thuoäc veà taøu di chuyeån nhanh, trang bò caùc ñaïi baùc cöïc maïnh. Boä haûi quaân Anh hieåu ñieàu ñoù, vieäc ñoùng môùi moät theá heä taøu boïc theùp, taøu thieát giaùp ñöôïc baét ñaàu.

80 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Cuoäc xoùa soå haïm ñoäi Nga khoâng laøm caùc nöôùc phöông Taây thôøi aáy xuùc ñoäng laø bao, laïi gaây ra nhöõng haäu quaû to lôùn: ÔÛ Moscow, cheá ñoä Sa hoaøng bò suy yeáu nghieâm troïng khoâng chæ vì söï thaát traän taïi Tsushima, maø coøn vì toaøn boä cuoäc chieán tranh Nga – Nhaät ñaõ tieán haønh moät chính saùch ñaøn aùp vaø ñieàu naøy giaûi thích moät phaàn thaéng lôïi cuûa cuoäc Caùch maïng Thaùng Möôøi 1917.

Veà phaàn ngöôøi Nhaät, hoï ñaõ coù theå hueânh hoang: Ñaây laø laàn ñaàu tieân moät cöôøng quoác chaâu AÙ ñaõ chieán thaéng moät cöôøng quoác chaâu AÂu. ÔÛ ñeá quoác Maët trôøi moïc, Tsushima laø khôûi ñaàu cho moät thôøi kyø cuûa chuû nghóa quaân phieät maø 40 naêm sau môùi bò suïp ñoå vì söï thaát baïi quaân söï naëng neà nhaát trong lòch söû. Döøa vaø Xoaøi Cam Ranh

Cam Ranh coù nhöõng ñaëc saûn ñaày höông vò ngon, ngoït cuûa tænh Khaùnh Hoaø. Döøa Cam Ranh noåi

tieáng töø laâu:

Röøng döøa xanh maùt Cam Ranh Traùi sai nöôùc ngoït neân anh queân veà.

Muøa xoaøi, Cam Ranh cuõng laø nôi cung caáp phong phuù nhöõng traùi thaät lôùn vaøng moïng. Xoaøi Cam Ranh ñöôïc ñöa ra thò tröôøng phía Baéc: Quaûng Bình, Haø Noäi, Haï Long, baèng caû hai phöông tieän vaän chuyeån: oâ toâ vaø taøu hoaû.

Ñaây laø khu vöïc troàng xoaøi nhieàu nhaát nöôùc chuùng ta, dieän tích hieän nay khoaûng 4500ha. Xoaøi troàng ôû ñaây chaát löôïng khoâng ngon nhö xoaøi mieàn Taây, xoaøi ôû ñaây chuû yeáu laø xoaøi Thanh Ca, xoaøi hoâi, xoaøi muû… Vì giaù trò khoâng cao nhöng raát hôïp vôùi khí haäu Cam Ranh: ñaát caùt, ñoä pH thaáp, gioù lôùn. Xoaøi Cam Ranh chuû yeáu duøng ñeå aên soáng keøm vôùi caùc moùn goûi, coøn chin ñöôïc söû duïng laøm baùnh traùng xoaøi – moät ñaëc saûn cuûa Khaùnh Hoaø. Thaønh coå Dieân Khaùnh

Naêm 1653 chuùa Nguyeãn Phuùc Taàn mang quaân ñaùnh Chieâm Thaønh, chieám ñaát Kauthara laäp neân Dinh Thaùi Khang. Nhaän thaáy vuøng ñaát naøy toát, lieàn nuùi caïnh soâng, neân chuùa Nguyeãn cho thieát laäp ñoàn luyõ ñeå taêng cöôøng phoøng thuû. Naêm 1690 Dinh Thaùi Khang ñöôïc ñoåi thaønh Dinh Bình Khang. Naêm 1742 ñoåi thaønh Phuû Dieân Ninh, thaønh Dieân Khaùnh. Naêm 1775 Taây Sôn ñaùnh baïi chuùa Nguyeãn chieám thaønh Dieân Khaùnh. Naêm 1792 Nguyeãn Hueä maát, quaân Taây Sôn suy yeáu, Nguyeãn AÙnh cuøng Voõ Taùnh ñaùnh chieám thaønh Dieân Khaùnh naêm 1793. Sau ñoù Nguyeãn Aùnh quyeát ñònh xaây thaønh Dieân Khaùnh thaønh caên cöù vöõng chaéc, moät cô sôû phoøng thuû töø xa. Thaønh Dieân Khaùnh xuaát hieän töø ñaây. Thaønh xaây döïng theo kieåu Vauban - teân moät kyõ sö quaân söï Phaùp töø naêm 1663-1707. Thaønh chieám dieän tích 36.000m2 töôøng thaønh hình luïc giaùc saùu caïnh khoâng ñeàu nhau, daøi 2693m, cao 3,5m ñaép baèng ñaát coù saùu cöûa, hieän nay chæ coøn 4 cöûa: Ñoâng-Taây-Tieàn-Haäu. Moãi goùc coù moät phaùo ñaøi cao 2m coù ñaët suùng ñaïi baùc, ngoaøi thaønh coù haøo saâu 3-5m, roäng töø 15-40 m. Coång thaønh ñöôïc xaây döïng baèng gaïch nung kieåu voøm, coång ñöôïc laøm baèng goã lim. Hieän nay chæ coøn cöûa Ñoâng Taây khaù nguyeân veïn.

Vaøo naêm 1885-1886 thaønh Dieân Khaùnh töøng laø Toång haønh dinh cuûa nghóa quaân Caààn Vöông do Trònh Phong laøm chæ huy vaø Caùch Maïng Thaùng 8 vaøo naêm 1945. Hieän nay thaønh Dieân Khaùnh ñöôïc nhaø nöôùc xeáp haïng Di tích lòch söû. Thaønh Phoá Nha Trang

Ñeïp thay non nöôùc Nha Trang Ngöôøi ñi hoàn vaãn mô maøng ñaâu ñaây. (Soùng Hoàng)

Sao giôø anh môùi tôùi Nha Trang Thoaùng gaëp ñaõ xa quaù voäi vaøng Ñeå soùng ngaøy ñeâm coøn nhaéc maõi Bao giôø anh laïi gheù Nha Trang?

(Nguyeãn Gia Nuøng) Nha Trang - “thaønh phoá beân bôø bieån xanh”, “chieác boong taøu ñaày naéng”, “laüng hoa töôi ñeïp ñaët treân bôø bieån ñoâng”… laø trung taâm kinh teá, vaên hoaù du lòch, an döôõng nghó maùt, chöõa beänh lôùn nhaát nöôùc.

81 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Caùch thuû ñoâ Haø Noäi 1278km, TP.HCM 450km, Hueá 630km, Ñaø Naüng 520km, Caàn Thô 620km. Nha Trang naèm trong vò trí raát thuaän lôïi veà giao thoâng, lieân laïc, moät ñaàu moái giao löu lôùn vaø troïng ñieåm cuûa caû nöôùc, vôùi ñaày ñuû caùc yeáu toá töï nhieân thuaän lôïi, ñaûm baûo cho söï xaây döïng moät neàn kinh teá, vaên hoaù hoaøn chænh, taïo ñieàu kieän toát nhaát cho nhöõng chuyeán vieáng thaêm cuûa du khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc. Thaønh phoá Nha Trang naèm goïn trong loøng moät thung luõng tröôùc nuùi vaø ven bieån. Baéc vaø Nam Nha Trang ñöôïc giôùi haïn bôûi nhöõng daõy nuùi cao, vôùi nhöõng ñænh nuùi cao ñaït 700- 900m. Thaønh phoá traûi daøi doïc theo bôø bieån, tröôùc maët laø bieån Ñoâng meânh moâng, vôùi 19 hoøn ñaûo lôùn nhoû naèm raûi raùc xa gaàn, trong ñoùù coù ñaûo hoøn Tre dieän tích 36km2, ñöùng söøng söûng - moät yeáu toá goùp phaàn taïo döïng moät ñieàu kieän vi khí haäu tuyeät vôøi cho Nha Trang. Phía Taây thaønh phoá laø tuyeán QL 1A noái Nha trang vôùi thaønh Dieân Khaùnh - moät vuøng ñoàng baèng giöõa nuùi vôùi dieän tích khoâng lôùn song cöïc kyø truø phuù cuûa Khaùnh Hoaø, nôi cung caáp chính traùi caây, rau quaû vaø hoa cho thaønh phoá Nha Trang. Caùc ñieàu kieän töï nhieân treân goùp phaàn taïo laäp moät caùch cuõng raát töï nhieân cho Nha Trang moät khung caûnh trôøi maây non nöôùc kyø thuù, vôùi moät ñieàu kieän khí haäu tuyeät vôøi, hieám thaáy moät nôi naøo khaùc. Nha Trang coù dieän tích töï nhieân laø 238km2, vôùi daân soá 436.500 ngöôøi, maät ñoä laø 2300 ngöôøi/km2 (1/4/1999). Chæ sau 25 naêm giaûi phoùng, dieän tích thaønh phoá ñaõ taêng leân gaáp 4 laàn. Naèm ôû 12015’ vó ñoä Baéc, Nha Trang coù cheá ñoä khí haäu gioù muøa caän xích ñaïo, khoâ raùo vaø coù treân 300 ngaøy naéng trong naêm, ñoàng thôøi chòu aûnh höôûng tröïc tieáp cuûa hai doøng haûi löu noùng-laïnh khoâng xa ngoaøi khôi - moät yeáu toá aûnh höôûng lôùn vaø tröïc tieáp ñeán bieån Nha Trang. Cuøng vó ñoä vôùi Nha Trang veà phía ngoaøi khôi Thaùi Bình Döông laø trung taâm xuaát phaùt baõo. Vaäy maø haàu nhö baõo khoâng khi naøo aûnh höôûng ñeán vuøng bieån Nha Trang. Töø ñaàu theá kyû ñeán nay ngöôøi ta môùi chöùng kieán coù 3 laàn ôø Nha Trang coù gioù lôùn caáp 7, caáp 8 (1912, 1956, 1988). ÔÛ Nha Trang khoâng thaáy bieåu hieän roõ reät boán muøa Xuaân, Haï, Thu, Ñoâng. Thôøi tieát ôû Nha Trang quanh naêm maùt meû, khoâng noùng quaù cuõng khoâng laïnh quaù nhö nhöõng vuøng khaùc ôû Vieät Nam. Nhieät ñoä trung bình naêm laø 26,4oC; nhieät ñoä cao nhaát laø 39,5oC, ghi ñöôïc hai laàn töø ñaàu theá kyû naøy (6/1942 vaø 8/1952); nhieät ñoä thaáp nhaát 14,5oC (11/1918 vaø 11/1940). Ngay caû nhöõng ngaøy noùng nhaát, thôøi tieát Nha Trang cuõng vaãn oân hoøa, khoâng oi noàng vaø thöôøng töø 4 giôø chieàu trôû ñi seõ ñoät ngoät trôû neân dòu haún, trôøi ñaát trôû neân maùt meû deã chòu, do coù gioù noàm Ñoâng Nam thoåi vaøo. Nöûa ñeâm veà saùng, cuõng vaøo nhöõng ngaøy naéng noùng nhaát, ngöôøi daân Nha Trang cuõng thöôøng duøng moät taám chaên moûng phuû ngang ngöôøi ñeå nguû. Traùi laïi, vaøo nhöõng ngaøy laïnh nhaát ôû Nha Trang, du khaùch cuõng coù theå thaáy nhöõng nam thanh nöõ tuù maët aùo ngaén tay daïo phoá. Coù leõ roõ neùt hôn caû veà cheá ñoä khí haäu ôû Nha Trang laø söï phaân bieät giöõa hai muøa möa vaø khoâ. Muøa möa ôû Nha Trang keùo daøi töø thaùng 9 ñeán thaùng 12, taäp trung gaàn nhö toaøn boä löôïng möa trong naêm - 1500mm. Möa ôû Nha Trang thöôøng khoâng keùo daøi. Sau nhöõng ngaøy möa cuûa muøa möa du khaùch vaãn coù theå gaëp nhöõng ngaøy hoaøn toaøn naéng raùo, trôøi trong xanh, maây traéng nhö vaøo giöõa muøa khoâ. Muøa khoâ keùo daøi suoát 8 thaùng ñaàu naêm. Muøa naøy trôøi luoân trong xanh, bieån laëng, raát ít khi coù möa, ñoä aåm thaáp – 80%, raát thích hôïp cho du khaùch Taây phöông. Thænh thoaûng du khaùch coù theå gaëp nhöõng côn möa ñoät ngoät vaø ngaén. Sau ñoù thôøi tieát ñoät ngoät dòu haún ñi caûm thaáy deã chòu vaø saûng khoaùi. Ñöôøng haøng khoâng töø TP.HCM ra chæ maát 45 phuùt bay. Ñöôøng boä ñi taøu hoaû hay oâ toâ maát khoaûng 8 giôø. Xe oâ toâ lieân tuïc khoâng döøng laïi doïc ñöôøng coù theå chæ maát 7 giôø ñoàng hoà. Vì theá, 9 giôø toái coøn ôû TP. HCM, du khaùch tôùi Nha Trang vaøo khoaûng 4-5 giôø saùng, sau khi nghó ñöôïc vaøi giôø treân taøu hoaëc oâ toâ. Cuø Nha Trang laø teân chæ con soâng Ngoïc Hoäi, hay coøn goïi laø soâng Cuø. Teân Nha Trang laø do tieáng thoå aâm cuûa ngöôøi Chaêm laø Eatrang hay Jatrang ñoïc cheäch ra maø thaønh. Ea hay Ja laø doøng soâng. Trang laø lau saäy. Goïi nhö vaäy laø do ngaøy xöa doïc hai bôø soâng Nha Trang lau saäy moïc um tuøm, hoa boâng lau nôû traéng xoùa moät vuøng. Daân Nha Trang thöôøng truyeàn tuïng moät caâu thô coå vònh Nha Trang: Löôõng ngaïn vi loâ tröôøng ñaùo haûi Nghóa laø: Traéng lôïp ñoâi bôø lau tôùi bieån Töù bieân hoaøng dieäp duïc vi thu Vaøng bay boán phía laù gieo thu. Teân Nha Trang chính thöùc ñöôïc söû duïng töø khi ngöôøi Vieät ñaët chuû quyeàn cuûa mình treân maûnh ñaát naøy

82 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Nuùi Caûnh Long coøn coù teân laø “Thanh Long hyù thuûy “- Roàng xanh giôõn nöôùc. Hoøn Sanh Trung ôû Haø Ra coøn coù teân laø “ Baïch Töôïng quyeän hoà”- Voi traéng cuoán hoà. Nuùi con Dôi coøn goïi laø nuùi Traïi Thuûy. Hoøn Moät hay laø nuùi con Ruøa, hay hoøn Hoa Sôn.

vaøo naêm 1653. Hôn 3 theá kyû, traûi qua nhieàu bieán ñoäng cuûa lòch söû, ban ñaàu chæ laø tuïc danh, veà sau trôû thaønh ñòa danh haønh chính, caùi teân Nha Trang vaãn toàn taïi nhö moät caùi teân truyeàn thoáng cho ñeán taän ngaøy nay. Coù moät giaû thuyeát nöõa veà teân goïi thaønh phoá Nha Trang: Vaøo ñaàu theá kyû naøy ôû Nha Trang coøn bao goàm toaøn boä nhaø tranh vaùch ñaát, duy nhaát chæ coù nhaø Baùc só A. Yersin laø xaây baèng gaïch, maùi ngoùi ñoû töôi, töôøng queùt voâi traéng. Moät hoâm, coù chieác taøu buoân ngoaïi quoác ngang qua cöûa bieån Cuø Huaân (cöûa lôùn Nha Trang). Vieân chæ huy hoûi ñaây laø xöù gì. Ngöôøi thoâng ngoân khoâng hieåu yù, chæ vaøo ngoâi nhaø cuûa Baùc só A. Yersin vaø traû lôøi “ñaây laø nhaø traéng”. Vieân chæ huy lieàn ghi vaøo baûn ñoà. Tieáng nöôùc ngoaøi khoâng coù daáu neân tieáng “nhaø traéng” ñaõ bieán thaønh “Nha Trang”, voâ tình veà sau trôû thaønh teân cuûa thaønh phoá. Ñöông nhieân ñaây chæ laø moät caâu chuyeän keå cho vui. Nha Trang coù nhieàu ñieån tích laï vaø hay, ngöôøi xöa goïi laø “Töù thuûy trieàu quy, töù thuù tuï”. Ñoù laø boán maët coù nöôùc bao boïc, coøn “töù thuù” laø hình aûnh töôïng tröng chæ boán quaû nuùi hoäi tuï laïi ñaõ giöõ gìn anh khí caûnh saéc, taïo neân moät vuøng khí haäu tuyeät vôøi cho thaønh phoá. Boán quaû nuùi ñoù laø:     Boán nuùi naøy laø 4 thaéng caûnh ôû Nha Trang, du khaùch ñeán ñaây khoâng theå khoâng moät laàn gheù thaêm. Töø vò trí cuûa quaàn theå thaùp Ponagar, töø treân laàu chuoâng cuûa nhaø thôø chaùnh toøa (nhaø thôø Ñaù), hay töø nôi toïa chuû Thích Ca Phaät Ñaøi, du khaùch coù theå phoùng taàm maét ngaém toaøn caûnh thaønh phoá Nha Trang. Xa xa laø bôø bieån xanh meânh moâng, laâng laâng, nhòp nhaøng du döông theo laøn ñieäu ngaøn ñôøi cuûa soùng. Gaàn hôn, döôùi chaân du khaùch laø nhöõng daõy phoá doïc ngang chia oâ baøn côø beân caïnh nhöõng thaûm döøa xanh bieác, haøng haøng lôùp lôùp nghieâng mình soi boùng xuoáng soâng nöôùc Nha Trang. Neáu töø thaùp Baø hay töø caàu Xoùm Boùng nhìn ra, du khaùch khoâng theå khoâng “OÀ” leân kinh ngaïc vaø thích thuù khi nhìn toaøn caûnh Xoùm Boùng - Beán caù Nha Trang ñeïp nhö tranh veõ, vôùi nhöõng lôùp nhaø cao thaáp nhoâ xen nhau san saùt, treân beán döôùi thuyeàn, suoát ngaøy thuyeàn beø taáp naäp vaøo ra. Trôøi maây, soâng bieån, nuùi non ôû Nha Trang quy tuï, khaêng khít beân nhau, gaén boù thuûy chung nhö tình yeâu trai gaùi treân baõi bieån cuø lao naøy. Ñöùng giöõa hoøn Choàng troâng sang hoøn Yeán Leân thaùp Baø, veà vieáng Sinh Trung Giang sôn caåm tuù chaäp truøng Ñoâi ta gaén boù thuûy chung moät loøng.

Tôùi Nha Trang, neáu du khaùch chöa thöôûng thöùc gioù bieån maën maø, taém taùp vuøng vaãy döôùi nöôùc bieån trong xanh tinh khieát, phôi mình treân baõi caùt traéng mòn maøng, döôùi aùnh naéng chan hoøa cuûa bình minh hay hoaøng hoân, ñeå laøn da, cô theå ñöôïc lôùp lôùp soùng bieån hay nhöõng laøn gioù nheø nheï vuoát ve, môn trôûn, thì thöïc söï chöa bieát tôùi Nha Trang. Baõi bieån ôû ñaây thaät tuyeät vôøi, chaïy daøi tôùi 7 km, gioáng nhö moät löôõi lieàm baèng baïc, caùn ôû nôi xoùm Coàn, muõi chaïy taän cuøng nuùi Chuït (caûng Caàu Ñaù), khoaûng giöõa phình roäng, ñöôïc soùng bieån maøi duõa, boài ñaép, saùng choang döôùi aùnh naéng maët trôøi. Ñöùng tröôùc caûnh trôøi bieån Nha Trang, ai khoâng khoûi “vöôùng tình nöôùc maây” nhö baøi haùt xöa töøng ñöôïc truyeàn tuïng: Baõi bieån Nha Trang mòn maøng traéng treûo Nöôùc trong leo leûo gioù maùt thanh thanh Ñeâm ñeâm thô thaån moät mình Ñoá sao khoâng khoûi vöôùng tình nöôùc maây.

Ñuùng vaäy, bieån Nha Trang quyeán ruõ ñeán meâ hoàn, töïa nhö moät thieáu nöõ voán ñaõ “daøy daøy saün ñuùc moät toaø thieân nhieân” nay laïi ñöôïc toâ ñieåm theâm daùng veû beân ngoaøi, laïi caøng loäng laãy vaø haáp daãn hôn. Chaïy daøi suoát bôø bieån laø ñöôøng Traàn Phuù, beân caïnh laø nhöõng haøng döøa hay taäp hôïp nhöõng caây phi lao ñöôïc caét xeùn, tæa caønh, taïo nhieàu hình daùng haáp daãn vaø laï maét. Laùc ñaùc ñoù ñaây coøn toàn taïi nhöõng caây phi lao haøng traêm naêm tuoåi vôùi caùc kieåu loïng, oâ, chung, thuù. Döôùi haøng döøa vaø nhöõng haøng

83 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

phi lao laø nhöõng kioát, quaùn gioù, kieåu nhö quaùn gioù Hoà Taây Haø Noäi, nôi baøy baùn ñuû caùc loaïi nöôùc giaûi khaùt, traùi caây vaø nhieàu ñaëc saûn ñòa phöông. Beân kia ñöôøng laø nhöõng toøa bieät thöï vôùi nhieàu kieåu kieán truùc taân kyø khaùc nhau. Naèm vaøo nhöõng vò trí thuaän lôïi nhaát cho sinh hoaït, vui chôi giaûi trí laø nhöõng khaùch saïn khang trang cuûa Coâng ty Du lòch Khaùnh Hoøa nhö Thaéng Lôïi, Thoáng Nhaát, Haûi Yeán, Vieãn Ñoâng, Saøi Goøn - Nha Trang, Nha Trang Logde luoân luoân ñoùn tieáp du khaùch moät caùch noàng haäu vaø seõ ñöôïc thöôûng thöùc nhöõng haûi saûn töôi ngon nhaát vöøa ñöôïc laáy leân töø loøng bieån caû. Du khaùch tôùi Nha Trang seõ khoâng tìm thaáy nhöõng toøa nhaø cao taàng nhö ôø TP. HCM hoa leä, maø ña phaàn laø nhöõng ngoâi nhaø 2, 3 hay 4 taàng laàu. Loái kieán truùc naøy caân xöùng vôùi thaønh phoá bieån nheï nhaøng, yeân tónh, thanh bình.Nhöõng toaø bieät thöï thöôøng thaáp thoaùng aån hieän döôùi boùng döøa xanh, hay döôùi nhöõng haøng caûnh taïo daùng coâng phu vaø ñaày tính ngheä thuaät,hay baèng nhöõng giaøn hoa phong lan ñuû loaïi, ñuû maøu saéc toaû höông dìu dòu. Taát caû nhöõng toaø nhaø ñeàu toaùt leân moät veû haøi hoaø, thanh thoaùt bôûi nhöng ñöôøng neùt, hình maûnh nheï nhaøng maø phoùng khoaùng. Cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân Nha Trang cuõng vaäy khoâng oàn aøo, naùo nhieät nhö nhöõng ñoâ thò khaùc ôû mieàn Nam, maø noù chöùa ñöïng moät neùt ñoäc ñaùo rieâng, raát thi vò, bình dò, thanh tònh, phuø hôïp vôùi khung caûnh thaønh phoá du lòch. Nha Trang töøng laø nôi cö truù, aån daät cuûa nhieàu syõ phu, nhöõng nhaø nho “coâng khoâng thaønh, danh khoâng toïai”, muoán traùnh söï ñôøi ñaày bon chen vaø baát coâng. Coù leõ, caùi trieát lyù cuûa Laõo Töû ñaõ aên saâu, thaám saâu vaøo taâm khaûm cuûa moãi ngöôøi daân Nha Trang nhieàu ñôøi. Ngöôøi ta muoán veà vôùi thieân nhieân caåm tuù naøy, tuyeät heát nghó ngôïi ham muoán, vöùt boû nhöõng bon chen ñoá kò cuûa ñôøi thöôøng, ñeå soáng cuoäc soáng thanh saïch yeân tónh hôn, hoøa mình gaàn guõi vôùi thieân nhieân hôn, ñuùng nhö Baïch Vaân cö syõ Nguyeãn Bænh Khieâm ñaõ töøng vònh: Ta daïi ta tìm nôi vaéng veû Ngöôøi khoân ngöôøi ñeán choán lao xao Thu aên maêng truùc, Ñoâng aên giaù Xuaân taém hoà sen, Haï taém ao Röôïu ñeán goác caây ta seõ nhaáp Nhìn xem phuù quyù töïa chieâm bao.

Coù leõ, chæ theá “ñòa lôïi, nhaân hoøa” cuûa non nöôùc Khaùnh Hoøa ñaõ vun ñuùc tính caùch cuûa ngöôøi daân nôi ñaây töø ñôøi naøy qua ñôøi khaùc. Nha Trang - Khaùnh Hoøa xöa ñuùng laø moät ñòa danh lyù töôûng cho nhöõng ai thích soáng cuoäc ñôøi nhö vaäy.

Gioù bieån Nha Trang tuyeät vôøi cuõng goùp phaàn toân theâm söùc cuoán huùt cuûa thaønh phoá vôùi du khaùch. Ñoù laø moät thöù gioù dìu dòu, eâm eâm. Vaø cuõng nhö nöôùc bieån, noù coù noàng ñoä broâm vaø ioât gia taêng, cuõng goùp phaàn kích thích hoâ haáp, gia taêng khaû naêng tuaàn hoaøn trao ñoåi chaát cuûa cô theå, laøm cho du khaùch caûm thaáy aên ngon mieäng hôn, giaác nguû saâu hôn, tinh thaàn saûn khoaùi hôn, choùng laïi söùc vaø taêng nhanh söùc khoûe.

Ngöôøi Nha Trang coi taém bieån nhö moät nhu caàu sinh hoaït bình thöôøng cuûa cuoäc soáng haøng ngaøy. Suoát töø saùng tinh mô ñeán chieàu toái, baõi taém Nha Trang luoân luoân nhoän nhòp, taáp naäp. Thaäm chí, ngay caû nhöõng tröa heø naéng choùi chang, nhöõng buoåi saùng muøa ñoâng laïnh leõo, hay caû nhöõng ngaøy bieån ñoâng, du khaùch coù theå baét gaëp ngöôøi Nha Trang taém bieån. Ngöôøi ta taém cho taâm hoàn vaø theå xaùc saûng khoaùi tröôùc giôø laøm vieäc, taém luùc tröa vaø taém sau moät ngaøy lao ñoäng meät nhoïc, giuõ boû heát nhöõng buïi baëm, meät moûi, roài sau ñoù seõ taän höôûng caùi khoaûng thôøi gian daønh rieâng cho mình. Nha Trang quaû laø moät vieän ñieàu döôõng thieân nhieân lôùn, nôi boài boå vaø giöõ gìn söùc khoeû tuyeät vôøi. Ñuùng nhö nhaø baùc hoïc A. Yersin töøng ñaõ noùi: “Ai soáng ôû Nha Trang seõ taêng theâm tuoåi thoï”.

Nöôùc bieån Nha Trang quanh naêm trong xanh, do cheá ñoä bieån ôû ñaây raát gaàn gioáng cheá ñoä ñaïi döông. Ñaùy bieån ñaït ñeán haøng chuïc meùt ñoä saâu khi ra xa chæ khoaûng vaøi ba traêm meùt, haøng traêm meùt ñoä saâu khi ra xa 50-70km, vaø caû haøng ngaøn meùt khi ra xa 100km. Nha Trang coù 19 hoøn ñaûo lôùn nhoû naèm raûi raùc chung quanh vaø xen nhau xa gaàn- moät yeáu toá töï nhieân raát quan troïng taïo neân ñieàu kieän khí haäu, cheá ñoä thôøi tieát vaø cheá ñoä bieån Nha Trang. Nhôø chuùng, soùng gioù lôùn ñoå veà Nha Trang thöôøng bò chaën ñöùng laïi, giaûm ñi moät phaàn lôùn. Cuõng nhôø chuùng, böùc tranh phong caûnh sôn thuyû höõu tình cuûa Nha Trang ñöôïc toân leân, taïo neân moät theá giôùi huyeàn aûo ñaày tính töï nhieân, laøm cho du khaùch duø chæ

84 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

moät laàn vieáng thaêm, cuõng khoâng theå khoâng ghi moät aán töôïng saâu ñaäm maõi trong loøng. Gaàn nhaát vaø lôùn nhaát laø ñaûo Hoøn Tre, troâng xa nhö moät con caù saáu khoång loà ñang tröôøn giöõa hoà nöôùc trong xanh meânh moâng. Ñaûo coù nhöõng ñænh cao noái tieáp nhau, cao nhaát laø ñænh Hoøn Tre - 482m vaø hoøn Lôùn – 414m. Vì vaäy nhieàu khi ngöôøi ta goïi laø ñaûo hoøn Lôùn. Treân ñaûo coù baõi taém thieân nhieân thuoäc loaïi toát nhaát nhö baõi Truõ, coù thoân Bích Ñaàm – moät cô sôû caùch maïng noåi tieáng trong hai thôøi kì choáng Phaùp vaø choáng Myõ – naèm ñoái dieän vôùi thaønh phoá Nha Trang, song laïi coù moät theá giôùi sinh hoaït rieâng bieät cuûa mình.

Nhöõng hoøn ñaûo khaùc nhoû hôn naèm raûi raùc treân bieån, taïo neân nhöõng hình thuø ngoaïn muïc. Coù hoøn nhö moät con ruøa lôùn ñang bôi, hoøn nhö moät chieác noùn baøi thô uùp giöõa bieån, hoøn töïa nhö caùi nghieân möïc, coù hoøn töïa nhö moät caùnh buoàm lôùn troâi lô löûng nöûa chìm nöûa noåi vôùi maøu saéc thay ñoåi tuyø taâm traïng bieån caû – khi naâu, khi xanh lô, khi ñen xaãm, khieán cho du khaùch khoâng theå khoâng lieân töôûng ñeán moät truyeàn thuyeát xa xöa keå veà söï tích hoøn Choàng vaø hoøn Vôï, vôùi ñoâi vôï choàng chaøi löôùi thuyû chung… Naèm keà hoøn Tre laø hoøn Mieãu hay coøn goïi laø ñaûo Boàng Nguyeân, nôi coù laøng chaøi Trí Nguyeân vaø Hoà caù Trí Nguyeân – moät ñieåm du lòch ñoäc ñaùo vaø haáp daãn, moät saûn phaåm du lòch ñoäc nhaát cuûa caû nöôùc. Roài hoøn Yeán, hoøn Ruøa, hoøn Taèm, hoøn Mun, hoøn Noäi, hoøn Ngoaïi… trong ñoù coù nhöõng hoøn laø queâ höông cuûa haøng vaïn chim Yeán bieån thuoäc nhoùm Salagane, sinh soáng vaø laøm toå baèng chính nöôùc daõi cuûa mình, trong nhöõng hoác ñaù, vaùch ñaù cheo leo. Ñaây laø moät ñaëc saûn thieân phuù trôøi bieån Nha Trang, ñöôïc xeáp vaøo haøng “Baùt Traân” trong yeán tieäc cuûa vua chuùa ngaøy xöa: nem coâng, chaû phöôïng, da teâ ngöu, baøn chaân gaáu, gaân nai, moâi ñöôøi öôi, thòt chaân voi vaø yeán saøo. Chaúng phaûi ngaãu nhieân maø Nha Trang – Khaùnh Hoaø ñöôïc meänh danh laø “xöù traàm, bieån yeán”, nôi “vaøng choân, ngoïc chöùa” cuûa toå quoác:

“Ñaûo xanh loá nhoá Bieån baïc meânh moâng Loäc trôøi ban xuoáng Nha Trang Vaøng choân, ngoïc chöùa, ñaày hang yeán saøo”….. “Chung tình bieån roäng non cao Khoâng bao giôø heát yeán saøo Nha Trang Lôõ khi möa naéng phuû phaøng Vaøng choân, ngoïc chöùa saün saøng laø ñaây”

Yeán saøo khoâng nhöõng coù giaù trò kinh teá cöïc lôùn, maø theo cuï Quaùch Taán, noù coøn laø “hình aûnh töôïng tröng cho caùi cao, caùi ñeïp, caùi baát bieán, caùi voâ cuøng cuûa tình ngöôøi, nhöõng con ngöôøi coù löông taâm vaø thieän chí”.

Ñeán Nha Trang, du khaùch coù theå thöôûng thöùc caùc moùn yeán ôû khaùch saïn, nhaø haøng sang troïng. Nhaân ñaây cuõng xin noùi qua moät chuùt caùch chuaån bò vaø caùch aên moùn yeán. Toå yeán ñöôïc ngaâm vaøo nöôùc noùng khoaûng hai giôø, ñeå chuùng töï raõ thaønh sôïi. Yeán caøng toát thì caøng ít bò tan trong nöôùc. Sau ñoù boû theâm moät ít daàu laïc vaø khuaáy ñeàu, ñeå chaát dô vaø loâng chim quyeän vaøo daàu laïc, vôùt boû. Nhöõng loâng chim coøn soùt laïi phaûi duøng nhíp nhaët cho heát. Duøng moät chieác lieãn söù cho yeán vaøo, ñun caùch thuyû. Tuyø khaåu vò vaø yù muoán, coù theå theâm vaøo boät saén daây, mieán, nöôùc coát thòt gaø hay thòt boø, nöôùc ñöôøng pheøn hay haït sen. Moùn quyù phaùi nhaát laø naáu theo kieåu Taøu: Boà caâu non caùch thuyû vôùi yeán. Yeán ñöôïc muùc ra ly, cheùn söù, thìa muoãng toát nhaát phaûi laø ñoà söù. Aên yeán thöôøng vaøo buoåi chieàu. Tröôùc khi aên yeán caàn phaûi taém röûa saïch seõ cho cô theå ñöôïc thôm tho, thanh thoaùt. Duøng moät boä ñoà thaät roäng vaø thoaûi maùi, roài leân giöôøng naèm tónh döôõng chöøng 30 phuùt, ngöôøi duøng yeán coù theå naèm hôi nghieâng, ñaàu hôi cao, kieåu nhö ngöôøi ta chuaån bò huùt thuoác phieän. Sau ñoù ngöôøi nhaø seõ duøng thìa, boùn töøng thìa thö thaû, nhaån nha. Aên xong cöù tö theá ñoù nguû moät maïch cho tôùi saùng, giaác nguû seõ raát saâu vaø khoâng coù moäng mò. Saùng ra neáu ai môùi bò beänh seõ khoûi, söùc khoeû seõ ñöôïc phuïc hoài vôùi 70% sinh löïc, taâm hoàn vaø theå chaát seõ caûm thaáy saûng khoaùi vaø nheï nhaøng, khieán cho ngöôøi duøng yeán phaûi ngaïc nhieân ñeán laï luøng. Nhöõng ngöôøi khoeû maïnh bình thöôøng seõ thaáy moùn yeán ít taùc duïng hôn, khoâng roõ neùt.

Yeán coøn coù theå chöõa beänh ñoäng kinh, ñi töôùi cuûa treû em, vaø ñaëc bieät laø traùng döông. Ngöôøi ta truyeàn tuïng raèng: Vua Minh Maïng vì thöôøng xuyeân duøng caùc moùn yeán maø moät ñeâm coù theå “ban ôn

85 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

möa moùc” cho tôùi naêm baø, ñaõ cho ra ñôøi 78 hoaøng töû, 64 coâng chuùa, vaø trong 20 naêm trò vì (1820- 1840) ñaõ laøm vieäc raát nhieàu vôùi trí tueä minh maãn, mang laïi nhieàu thaønh quaû toát ñeïp cho ñaát nöôùc treân nhieàu maët haønh chính, kinh teá, vaên hoaù-xaõ hoäi…

Ñaùy bieån Nha Trang laø nôi quaàn tuï nhöõng raëng san hoâ muoân hình ngaøn saéc, taïo ñieàu kieän cho

vieäc sinh soâi naûy nôû haøng ngaøn sinh linh bieån caû – moät taøi saûn voâ taän cho Nha Trang – Khaùnh Hoaø. Neáu coù dòp ngaém bieån Nha Trang vaøo moät ñeâm traêng saùng thì tröôùc maët du khaùch seõ laø moät taám nhung traéng keát hoaøng baøo, döôùi voøm nhaø baèng baïch caåm naïm kim cöông. Neáu vaøo moät ñeâm toái trôøi, aùnh ñeøn neon cuûa thuyeàn beø seõ laáp laùnh nhö sao sa, caû trôøi, maây, non, nöôùc nhö moät taám nhung ñen raûi hoàng baøo, xích baøo, hoaøng baøo, khung caûnh töïa nhö moät böùc tranh trang trí trong moät ñeàn thôø huyeàn aûo cuûa ngöôøi AÁn Ñoä.

Caùc toå chöùc löõ haønh du ngoaïn taäp theå taïi TP. HCM, thuû ñoâ Haø Noäi, thaäm chí taïi caùc tænh thaønh lôùn ñeàu coù chöông trình tour tham quan, du ngoaïn, nghæ ngôi taïi Nha Trang hoaëc nhöõng tour ñöôøng daøi, nhieàu ngaøy ñeàu coù döøng chaân taïi thaønh phoá naøy qua ñeâm hay phoái hôïp vôùi nhöõng coâng ty toå chöùc du lòch ñòa phöông ñöa du khaùch ngoaïn caûnh bieån ñaûo, caùc thaéng caûnh, cô sôû di tích vaên hoaù, lòch söû, tín ngöôõng cuøng mua saém ñaëc saûn.

Ñaëc bieät caùc chöông trình tour xuyeân quoác gia vaøo Nam, xuaát phaùt töø thuû ñoâ Haø Noäi, do caùc coâng ty löõ haønh lôùn toå chöùc phoái hôïp caû ba phöông tieän di chuyeån haøng khoâng, ñöôøng saét vaø ñöôøng boä ñeàu chuù troïng ñeán hay döøng chaân nghæ ngôi ngoaïn caûnh Nha Trang.

Xu höôùng du lòch töø naêm 2000 coù nhöõng chöông trình do nhöõng coâng ty du lòch taïi Nha Trang, Buoân Ma Thuoät, Ñaø Laït hoaëc taïi caùc thaønh phoá lôùn nhö thuû ñoâ Haø Noäi, TP.HCM, Ñaø Naüng phoái hôïp nhau toå chöùc noái lieàn thaønh phoá bieån naøy vôùi caùc thaønh phoá mieàn cao giuùp du khaùch höôûng ñöôïc caû khoâng khí maùt laønh cuûa röøng nuùi vôùi gioù bieån veà hai vuøng ñaát khaùc nhau ôû mieàn nam Trung Boä nöôùc ta. Ñaây laø söï giao caûm raát caàn thieát chaúng nhöõng cho ngöôøi mieàn cao vôùi ngöôøi mieàn duyeân haûi maø coøn cho taát caû du khaùch trong ngoaøi nöôùc.

Moät soá coâng ty, dòch vuï du lòch taïi thaønh phoá bieån naøy coøn toå chöùc nhöõng tour ñi trong ngaøy voøng quanh noäi thaønh thaêm vieáng caùc nôi, ngoaïn caûnh, hoaëc ñeán nhöõng khu du lòch naèm trong tænh Khaùnh Hoaø, keå caû tour ñi thuyeàn ra ñaûo hoaëc theo doøng soâng Caùi ñeïp xinh, luoân ñöôïc du khaùch trong ngoaøi nöôùc tham gia haøng ngaøy. Vaøi cty coøn toå chöùc nhöõng dòch vuï cung öùng caùc nhu caàu cuûa khaùch nhö: dòch vuï bôi laën, cho möôùn xe di chuyeån trong noäi thaønh (xe oâ toâ caùc loaïi, xe gaén maùy, xe ñaïp, dòch vuï thoâng tin vaø caùc loaïi hình du lòch). Caùc coâng ty naøy coøn coù khaùch saïn, nhaø haøng, bar, caø pheâ nhaèm phuïc vuï du khaùch nhieàu tieän lôïi hôn. AÅm thöïc Nha Trang

AÅm thöïc laø moät phaàn quan troïng trong du lòch, vaø ñaëc saûn ñòa phöông laø nieàm vui thuï höôûng hieám laï trong daõ ngoaïi. Moät chuyeán du ngoaïn hoaøn haûo taát nhieân phaûi bao goàm chuyeän aên uoáng moùn ngon, vaät laï cuûa ñòa phöông ñöôïc ñaët chaân ñeán.

Caùc khaùch saïn lôùn ñeàu coù nhaø haøng aên uoáng keøm theo. Khu nhaø nghæ, nhaø khaùch taäp theå lôùn (haàu heát taäp trung treân ñöôøng Traàn Phuù) cuõng coù boä phaän phuïc vuï aên uoáng, coù khuoân vieân roäng thoaùng maùt, coù choã ñaäu xe ca nhieàu chieác cuøng moät luùc (töø 12-15 choã ngoài). Ñoái dieän laø baõi taém, baõi hoùng gioù bieån thanh lòch thuaän lôïi cho du khaùch coù tuoåi taùc cao vaø beänh yeáu.

Nhieàu haøng quaùn coù giaù trò bình daân, duø raèng cung caáp ñaëc saûn bieån trong caùc böõa aên, phaàn

lôùn taäp trung ôû khu chôï Ñaàm vaø khu caàu Haø Ra, caàu Xoùm Boùng. Haûi Saûn

Thaønh phoá bieån Nha Trang naèm treân daûi bôø bieån daøi maáy traêm km cuûa tænh Khaùnh Hoaø neân raát doài daøo nguoàn thöïc phaåm coù ñöôïc nhôø ñaùnh baét töø bieån. Thöïc phaåm töôi soáng naøy goàm coù caù, toâm cua, möïc, oác...Nhieàu nhaø haøng mua caùc haûi saûn naøy nuoâi taïm trong beå hoà ñeå cung caáp moùn aên töôi soáng cho du khaùch. Moät soá haûi saûn ñöôïc cheá bieán thaønh moùn aên thònh soaïn nhöng phaàn lôùn du khaùch thích aên nhanh baèng caùch nöôùng hay luoäc cuõng ñaõ khoaùi khaåu. Gheï laø moät loaøi cua bieån thòt nhieàu vaø khaù ngoït ôû bieån Nha Trang ñöôïc moät soá ñaàu beáp coù taøi cheá bieán laøm thaønh nhöõng moùn aên laï mieäng, laï maét haáp daãn du khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc. Chaúng haïn

86 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

nhö moùn mai gheï nhoài thòt gheï, caøng gheï boïc thòt gheï raát ñaëc saéc, laøm khoaùi khaåu moïi ngöôøi. Nhieàu moùn aên haûi saûn ñaõ cheá bieán theo caùch thöùc khaùc nhau cuûa 3 mieàn Vieät Nam, ñaëc bieät laø theo phong caùch cuûa ngöôøi Nha Trang vaø theo caùch naáu nöôùng cuûa caùc nöôùc AÙ, AÂu. Haûi saûn noåi tieáng khaùc ôû Nha Trang laø loaïi möïc lôùn con meàm ngoït thoâng thöôøng ngöôøi ta goïi laø “möïc Baéc thaûo” hay “möïc baéc haûi”. Loaïi möïc naøy ñöôïc duøng töôi soáng ñem naáu nöôùng raát tuyeät haûo hoaëc xeû phôi khoâ nöôùng aên raát ngon.

Thuyû saûn nöôùc ngoït cuõng laø moät phaàn quan troïng cung caáp thöùc aên ngon tuyeät thuù trong caùc thöïc ñôn nhieàu nhaø haøng. Löôn, eách, caù ñoàng ruoäng hay hoà suoái, raén, ruøa laø nhöõng con vaät ñöôïc caùc ñaàu beáp chuù yù laøm nhieàu moùn tuyeät kó theo truyeàn thoáng aên uoáng daân gian hay theo cheá bieán caùch taân. Nem Ninh Hoaø

Nem Ninh Hoaø goàm nem chua vaø nem thòt heo chua vaø nöôùng noåi tieáng töø laâu ôû Nam trung boä. ÔÛ Ninh Hoaø, ngöôøi ta laøm nem hoaøn toaøn baèng tay khoâng duøng maùy xay thòt vaø thòt xay baèng phöông tieän maùy moùc khoâng ngon baèng thòt xay baèng tay. Moät con heo 100kgï chæ coù theå laáy ñöôïc 10kg thòt naït laøm nem. Gioáng heo nuoâi ôû Ninh Hoaø cho thòt khaù ngon (chæ gioáng heo nuoâi taïi Ninh Hoaø môùi coù) goùp vôùi kó thuaät cheá bieán cuûa ngöôøi ñòa phöông, giuùp cho nem Ninh Hoaø coù höông vò haáp daãn ngöôøi saønh aên, caû du khaùch nöôùc ngoaøi cuõng öa thích.

Ngaøy nay nem Ninh Hoaø noåi tieáng roäng raõi vôùi Taây Nguyeân, Buoân Ma Thuoät vaø Phan Thieát, vaøi tænh mieàn Ñoâng Nam boä. Taïi Nha Trang caùc quaùn nem Ninh Hoaø taäp trung ôû khu vöïc gaàn chôï Ñaàm, noåi tieáng thu huùt du khaùch laø nhöõng quaùn nem ôû giao loä Phan Chu Trinh, Haøn Thuyeân vaø Laõn OÂng. Toâm huøm Bình Ba

Toâm huøm Bình Ba raát to, nhieàu thòt, thôm ngon, voû cöùng, coù nhieàu vaân khaù ñeïp maét, thöôøng haáp daãn caùc thöïc khaùch ôû moät soá quaùn, nhaø haøng aên taïi Nha Trang. Bình Ba laø teân moät hoøn ñaûo ôû Cam Ranh voán coù nghóa laø ñaûo deïp soùng. Bình Ba noåi tieáng veà toâm huøm töø bao ñôøi nay, nhö moät soá ñaëc saûn ñòa phöông khaùc ôû tænh Khaùnh Hoaø - Nha Trang:

Yeán saøo Hoøn Noäi Vòt loäi Ninh Hoøa Toâm huøm Bình Ba.

Vòt caàu Döùa

Caàu Döùa ôû trung taâm thaønh phoá chöøng 4km veà phía Nam, treân Ñöôøng 3/2. Taïi ñaây taäp trung khaù nhieàu quaùn baùn vòt theo loái ngöôøi Nha Trang goàm coù caùc moùn vòt luoäc, vòt nöôùng, chaùo vòt vaø tieát canh vòt, thu huùt raát nhieàu du khaùch, keå caû khaùch nöôùc ngoaøi. Deâ 7 moùn

Ngöôøi Vieät Nam quan nieäm raèng thòt deâ chaúng nhöõng boå döôõng, coøn coù taùc duïng kích thích taêng sinh lyù, chöõa ñöôïc beänh thaän vaø khí huyeát. Thòt deâ ñöôïc ngöôøi Nha Trang cheá bieán ñöôïc 7 moùn. Du khaùch nöôùc ngoaøi thích thuù vôùi caùc moùn sau ñaây : deâ taùi, deâ xaøo laên, deâ soát vang vaø chaû deâ. Thòt deâ 7 moùn ôû Nha Trang cuõng laø ñaëc saûn ñòa phöông, nhö ôû Tam Coác, Ninh Bình. Moùn aên ñoäc ñaùo laøng chaøi

Laøng chaøi naèm treân hoøn Mieãu coù cö daân laø ngö phuû. Ngoaøi ñaùnh baét caù, ngö daân taïi ñaây coøn laøm coâng vieäc cung öùng haûi saûn töôi soáng cho du khaùch vaø dòch vuï ñöa röôùc du khaùch baèng thuyeàn thuùng ñan nan. Dòch vuï naøy cuõng kích thích haøo höùng cho du khaùch nhaát laø khaùch nöôùc ngoaøi. Taïi laøng chaøi coù nhaø haøng, goã ñoùng saøn gie ra maët nöôùc bieån ôû saùt baõi taém. Caùc taøu ñöa khaùch ra caùc ñaûo ñeàu gheù laøng chaøi naøy ñeå du khaùch mua haûi saûn ñeå luoäc aên treân taøu hoaëc vaøo nhaø haøng thöôûng thöùc nhöõng moùn aên cheá bieán ñoäc ñaùo cuûa ngöôøi daân ñaûo.

Nhieàu loaïi caù bieån lôùn nhö caù cheõm, caù boùng muù, toâm huøm, toâm tích, cua gheï vaø keå caû ba ba, ruøa bieån... ñeàu haáp daãn du khaùch vôùi nhöõng böõa aên tröa giöõa trôøi nöôùc meânh moâng vaø gioù bieån trong laønh.

Taïi nhaø haøng ôû laøng chaøi, coù nhöõng moùn aên ñaëc bieät, thoaït ñaàu töôûng raèng ñôn sô nôi choán

87 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

thieân nhieân hoang daõ, nhöng khi du khaùch thuôûng thöùc vaøi moùn, môùi hieåu ra laø tuyeät kó, do ñaàu beáp ñaõ coù trình ñoä hoïc naáu aên taïi Saøi Goøn vaø nhieàu saùng kieán trong cheá bieán naáu nöôùng. Moùn möïc tieâu chieân doøn duøng vôùi nöôùc maém seành seät ñaëc cheá ñaõ laøm ngaïc nhieân du khaùch nöôùc ngoaøi, vì hoï chöa tìm thaáy ôû ñaâu coù.

Moùn goûi caù muù vôùi rau xanh nhieàu loaïi cuoán baùnh traùng coù theå coù ôû nhieàu nhaø haøng treân ñaát lieàn vaø nhieàu nôi ñaõ duøng nöôùc chaám laø nöôùc maém thöôøng ñeå pha, nhöng ôû ñaây duøng loaïi nöôùc chaám chua cay ñaäc bieät trong cheá bieán vaø vaø caùch trình baøy moät dóa goûi caù raát baét maét, kích thích nhöõng daï daøy ñang raïo röïc cuøng caùi mieäng ñang theøm thuoàng.

Khoâng caàn aên nhieàu moùn nhö ôû nhaø haøng treân ñaát lieàn, taïi ñaây giöõa trôøi nöôùc meânh mang vaø khoâng khí gioù bieån trong laønh, du khaùch chæ caàn thöôûng thöùc ba moùn möïc chieân gioøn, goûi caù muù vaø chaùo caù cuõng ñuû khoaùi khaåu, no buïng, saûng khoaùi cho moät böõa aên tröa.

Du khaùch khi gheù laøng chaøi löu yù moät ñieàu nhöõng ngöôøi chöa bao giôø di chuyeån treân maët nöôùc neân thaän troïng. Khi coøn ôû treân taøu, muoán mua haûi saûn töôi soáng, coù theå mua taïi choã ñaäu cuûa taøu, thöôøng caëp saùt beân caùc hoà löôùi “roäng” caù, toâm. Nôi naøy caùch bôø khoaûng 50m, nöôùc saâu. Haûi saûn mua ñöôïc nhôø ngöôøi baùn luoäc aên ngay taïi treân taøu (coâng luoäc haûi saûn tính rieâng hoaëc chung vôùi tieàn mua, tuyø theo thoaû thuaän). Neáu muoán vaøo nhaø haøng coù hai caùch:

Ñi thuyeàn thuùng do phuï nöõ, thanh thieáu nieân ngö daân bôi. Giaù caû thoaû thuaän tuyø theo soá ngöôøi vaø thôøi ñieåm thöôøng khoaûng 2.000 - 5000ñ/khaùch. Ñi thuyeàn thuùng coù caûm giaùc thích thuù môùi laï, nhöng ñoái voùi du khaùch phuï nöõ lôùn tuoåi, naëng kyù, ngöôøi nöôùc ngoaøi khoâng giöõ ñöôïc thaêng baèng deã rôi xuoáng nöôùc. Leõ dó nhieân khoâng nguy hieåm ñeán tính maïng nhöng du khaùch laâm naïn cuõng moät phen sôï ñieáng ngöôøi vaø öôùt caû mình maåy, maát vui.

Toát hôn heát moïi ngöôøi voâ bôø ñi treân beø keùo daây vöõng chaûi do nhaân vieân nhaø haøng ñaûm traùch.

Khoâng maát tieàn vaø an taâm.

Phong caûnh cuûa Nha Trang höõu tình. Con ngöôøi Nha Trang luoân chaân tình ñoùn chaøo du khaùch. Phôi naéng vaø taém bieån, thaêm vieáng nhöõng di tích lòch söû – vaên hoaù vaø phong caûnh, thöôûng thöùc nhöõng moùn ñaëc saûn, duøng nhöõng loaïi thuoác boå, röôïu boå ñöôïc cheá bieán töø nhöõng saûn phaåm cuûa bieån vaø röøng, mua saém ñoà myõ ngheä ñaày tính daân toäc vaø baûn saéc ñòa phöông… chaéc chaén du khaùch seõ haøi loøng vì ñaõ choïn ñuùng moät chuyeán du lòch lyù thuù, yù nghóa vaø khoâng theå naøo queân thaønh phoá xinh ñeïp beân bôø bieån xanh naøy. Chôï Ñaàm

Chôï Ñaàm, chôï trung taâm thaønh phoá Nha Trang, laø moät coâng trình kieán truùc ñeïp, lôùn vaø ñoäc ñaùo. Ñaây laø trung taâm thöông maïi nhoän nhòp ngaøy ñeâm, raát saàm uaát, ñaùng ñöôïc du khaùch quan taâm vaø bieát ñeán. Chôï naèm treân moät caùi ñaàm cuõ roäng 7 maãu taây, aên thoâng ra vôùi cöûa soâng Caùi (soâng Nha Trang), phía döôùi caàu Haø Ra. Vì vaäy chôï môùi coù teân laø chôï Ñaàm.

Tröôùc ñaây ôû cuoái ñaàm, gaàn ñöôøng Phan Boäi Chaâu, coù moät caùi chôï cuõng goïi laø chôï Ñaàm (hay chôï cöûa soâng) xaây naêm 1908. Moät con ñöôøng bao quanh chôï Ñaàm, beân ñöôøng laø nhaø cöûa xaây chen chuùc cuûa daân. Daàn daàn daân soá gia taêng, vieäc buoân baùn trao ñoåi cuõng phaùt trieån theo. Caùc quaày haøng, saïp haøng bung ra laán chieám leà ñöôøng vaø nhöõng dieän tích troáng xung quanh, taïo neân caûnh sinh hoaït raát loän xoän vaø maát veä sinh. Vì vaäy, ñaõ töø laâu chính quyeàn ñòa phöông nung naáu yù ñònh xaây caát moät ngoâi chôï môùi, vaø neáu ñöôïc seõ bieán nôi ñaây thaønh moät tieåu ñaûo phoàn vinh. YÙ ñònh naøy raát laâu khoâng theå thöïc hieän ñöôïc vì thieáu kinh phí vaø phöông tieän.

Naêm 1961, Ty Kieán Thieát Khaùnh Hoaø thieát laäp moät ñeà aùn ñaïi cöông veà qui hoaïch vaø xaây döïng chôï Ñaàm môùi. Kieán truùc sö Leâ Kim Anh thieát keá, trong ñoù coù döï aùn laáp moät nöûa ñaàm, xaây treân khu ñoù moät chôï troøn, kinh phí döï tính luùc ñoù laø 22 trieäu ñoàng.

Ñeán naêm 1964, kieán truùc sö Leâ Quí Phong laïi laäp moät ñeà aùn khaùc, trong ñoù coù thieát keá moät

chôï troøn, maùi xeáp, coù nhaùnh hình voøng cung. Ñoà aùn naøy laø cô sôû caên baûn cuûa ngoâi chôï ngaøy nay. Hai ñoà aùn treân chöa kòp thöïc hieän thì ñeâm 16/8/1968, moät traän hoaû hoaïn khuûng khieáp xaûy ra, tieâu huyû 126 caên nhaø doïc ñöôøng Nguyeãn Thaùi Hoïc. Coù leõ ñaây laø ñoäng löïc thuùc ñaåy chính khieán chính quyeàn

88 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Saøi Goøn nhaân cô hoäi naøy ban haønh saéc leänh 66SL/GTVT duyeät y ñoà aùn thieát keá chôï Ñaàm Nha Trang, bao goàm caùc chöông trình: thoåi caùt laáp ñaàm (7 maãu taây), xaây caát khu chôï môùi, xaây hai thöông xaù vaø chung cö, laäp heä thoáng caáp thoaùt nöôùc vaø cung caáp ñieän, caùc coâng trình phuï trôï keøm theo. Toång kinh phí cho döï aùn leân tôùi 621.800.000 ñoàng tieàn Saøi Goøn, vôùi muïc ñích raát roõ raøng laø bieán khu chôï Ñaàm thaønh trung taâm mua baùn saàm uaát cuûa thaønh phoá, giuùp cho daân cö ñang soáng ôû khu vöïc naøy coù nhaø cöûa ñuû tieän nghi toái thieåu ñeå soáng vaø buoân baùn baèng phöông thöùc baùn traû goùp.

Ngaøy 22/12/1969 ñöôïc coi laø ngaøy ñaët vieân ñaù ñaàu tieân khôûi coâng xaây döïng khu chôï Ñaàm. Tröôùc ñoù 8 thaùng, vaøo ngaøy 12/ 4/1969, chieác xaùng Bassac cuûa Nha Thuyû Vaän Saøi Goøn ñaõ tieán haønh thoåi caùt laáp ñaàm. Sau 6 thaùng laøm vieäc lieân tuïc, 350.000m3 caùt ñaõ ñöôïc thoåi, san baèng 7 maãu taây ñaàm, taïo thaønh moät khu ñaát roäng meânh moâng, phaúng phiu, chuaån bò cho quaù trình khôûi coâng thieát keá maët baèng vaø xaây caát coâng trình.

Treân cô sôû ñoà aùn cuûa kieán truùc sö Leâ Quyù Phong, caùc kieán truùc sö Hoà Thaêng, Voõ Ñình Dieäp vaø kyõ sö Nguyeãn Xuaân Phöông ñaõ thieát keá khu chôï Ñaàm ngaøy nay vôùi nhöõng ñaëc ñieåm sau: Chôï coù hình troøn, ñöôøng kính 66,5m, keát caáu beâ toâng coát theùp, toán 20.000 bao xi maêng vaø 250 taán saét, maùi xeáp hình troøn chöõ “V”. Taàng laàu hình vaønh khaên, taùn leäch, coù 3 caàu thang roäng 2,50m noái taàng treät vôùi taàng laàu. Dieän tích taàng treät laø 3570m2, dieän tích söû duïng laø 5270m2, coù theå cuøng moät luùc chöùa ñöôïc treân 3000 ngöôøi caû mua laãn baùn. Neàn chôï cao 0,8m, ñaûm baûo an toaøn vaøo muøa möa luõ. Moùng cao 0,3x 0,3m, ñoùng saâu 20m, vôùi chieàu daøi toång coäng 4000m, moãi coät coù theå chòu löïc 18 taán.

Ñoaøn thieát keá xaây döïng hai khu chung cö “A” vaø “B” do kieán truùc sö Traàn Tieâu Chuaån thöïc hieän, goàm nhöõng haïng muïc nhö sau: Moãi cao oác bao goàm moät taàng treät vaø ba taàng laàu, taàng treät cao 4,60m daønh cho buoân baùn vaø cöûa haøng, taàng laàu cao 2,80m laøm caùc caên hoä chung cö, hai cao oác xoay maët cong ra phía ñöôøng, hai phía sau cao oác ñoái dieän nhau, ôû giöõa coù moät khoaûng troáng roäng 6 m ñeå ñoùn gioù. Bôûi vaäy maëc duø chæ cao 2,90m nhöng caùc phoøng cuûa caùc caên hoä luoân thoaùng maùt. Coâng trình xaây döïng hai chung cö naøy ñöôïc khôûi coâng xaây döïng vaøo ngaøy 21/11/1969 vaø hoaøn taát vaøo ngaøy 14/10/1972. Toaøn boä khu chôï Ñaàm ñöôïc hoaøn thaønh vaø ñöa vaøo söû duïng naêm 1974.

Ñaùng tieác laø thôøi gian söû duïng khu chôï Ñaàm khang trang vaø ñeïp ñeõ chöa ñöôïc bao laâu thì vaøo cuoái thaùng 3/1975, taøn quaân nguî chaïy töø Taây Nguyeân vaø töø nhieàu nôi khaùc veà ñaõ phoùng hoaû thieâu chaùy chôï Ñaàm. Coâng trình bò nöùt vôõ nhieàu choã vaø khoâng söû duïng ñöôïc nöõa. Sau ngaøy giaûi phoùng, chôï vaãn hoïp, song maát heát veõ myõ quan cuûa noù. Vieän Thieát Keá cuûa Sôû Xaây Döïng ñaõ tieán haønh laäp phöông aùn söûa chöõa coâng trình naøy. Ñeán ngaøy 3/2/1978 leã chính thöùc khai tröông cöûa haøng baùch hoaù chôï Ñaàm, vôùi toaøn boä dieän tích söû duïng cuûa hai taàng khang trang vaø duyeân daùng hôn xöa, ñaõ ñöôïc toå chöùc troïng theå vôùi söï chöùng kieán vaø haân hoan cuûa haøng ngaøn nhaân daân Nha Trang.

Ngaøy nay, neáu coù dòp quan saùt töø treân maùy bay, du khaùch seõ thaáy chôï Ñaàm töïa nhö moät ñoaù sen traéng noåi baät treân laüng hoa Nha Trang ñaët beân bôø bieån xanh. Kieán truùc ñeïp vaø ñoäc ñaùo, laø ñaàu moái giao löu buoân baùn töø nhöõng phoá thöông maïi chính (nhö Thoáng Nhaát, Phan Boäi Chaâu, Sinh Trung…), laïi naèm ngay trung taâm thaønh phoá, chôï Ñaàm laø moät ñieåm haáp daãn du khaùch caû veà hai lónh vöïc mua saém quøa löu nieäm vaø thaêm vieáng moät coâng trình kieán truùc noåi tieáng khoâng nhöõng ôû Khaùnh Hoaø maø coøn caû ôû mieàn Trung Vieät Nam Thaùp Po Nagar Ñaây coù baøn tay töø thuûa naøo Thaùp Chaøm toâ ñieåm ngoïn non cao Coù thieân tình söû ngaøn naêm tröôùc Maø vaãn laâm ly, vaãn daït daøo.

(Xuaân Thuûy)

Thaùp Po Yan Ino Nagar Kau Thara - thaùp Nöõ thaàn Meï xöù sôû Kau Thara - baø meï thò toäc Kau, hay thaùp Baø, thaùp Chaøm Nha Trang, toïa laïc treân moät ñoä cao khoaûng 12m so vôùi möïc nöôùc bieån, treân moät khoaûng ñaát baèng phaúng, roäng raõi cuûa ñænh Cuø Lao, moät nuùi ñaù hoa cöông nhoû phía Baéc doøng soâng Caùi, ngay ñaàu Xoùm Boùng, beân phaûi QL 1A Baéc - Nam. Cöûa bieån naøy tröôùc kia goïi laø cöûa Cuø Huaân cuûa soâng Cuø, beân traùi coù moät xoùm daân chaøi goïi laø Xoùm Boùng bôûi ngaøy xöa ñaây laø nôi ñaøo taïo

89 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

caùc trinh nöõ muùa boùng vaøo nhöõng ngaøy leã teá thaùp Baø, nay thuoäc ñòa phaän phöôøng Vónh Phöôùc, thaønh phoá Nha Trang. Ñöùng treân vò trí cuûa quaàn theå kieán truùc naøy phoùng taàm maét bao quaùt boán beà, du khaùch khoâng khoûi ngaïc nhieân ñeán söûng sôø vaø taám taéc khen ngôïi söï löïa choïn vò trí xaây thaùp cuûa coå nhaân ngaøy tröôùc. Giöõa moät vuøng röøng aâm u, lau saäy um tuøm, hoang thuù xuaát hieän nhôûn nhô ñaây ñoù, caùc taùc giaû cuûa coâng trình ñaõ choïn löïa moät vò trí “ñoäc nhaát voâ nhò” ñeå xaây döïng. Cho tôùi nay duø ñaõ traûi qua treân ngaøn naêm quaàn theå thaùp Baø vaãn hoaøn toaøn phuø hôïp vaø haøi hoaø vôùi nhöõng yeâu caàu cuûa kieán truùc ngheä thuaät hieän ñaïi, söï caân ñoái cuûa noù vôùi moâi tröôøng xung quanh, moät söï aên yù tuyeät vôøi cuûa coâng trình vôùi nuùi non, soâng bieån vaø vôùi caùc coâng trình kieán truùc môùi ñöôïc xaây döïng töø ñaàu theá kyû naøy.

Caùc thaùp Chaøm (Kalan Chaêm) laø caùc ñeàn thôø cuùng caùc vò thaàn AÁn Ñoä giaùo nhö Brahmar, Vishnu, Shiva, nöõ thaàn Shakti… Brahma,Visnu, Shiva laø ba ngoâi toái linh cuûa moät baûn theå duy nhaát - Ñaáng toái cao. Brahmar laø ñaáng saùng taïo, taïo döïng vuõ truï, ôû treân heát muoân loaøi, “laø ñaïi toå, cha chung cuûa muoân vaät” (kinh Yatur-Veda). Veà hình töôïng Brahmar coù boán ñaàu vaø boán caùnh tay, da ñoû hoàng töôïng tröng cho nguyeân lyù saùng taïo trong thieân nhieân. Boán caùnh tay cuûa Veda thöôøng caàm boán pho kinh Veda, hoaëc coù khi naém kinh Veda trong tay thöù nhaát, tay thöù hai caàm caây tröôïng, tay thöù ba caàm caây cung, vaø bình nöôùc trong tay coøn laïi. Brahma thöôøng cöôõi con thieân nga (Hamsa), töôïng tröng cho trí thöùc. Hình töôïng Brahma boán ñaàu nhìn veà boán phöông bieåu hieän yù nghóa quaùn trieät khaép vuõ truï.

Shiva ñöôïc meänh danh laø thaàn huyû dieät, hieän thaân nhö moät con ngöôøi coù nöôùc da traéng, töôïng tröng cho söï thuaàn tuyù cuûa taát caû caùc maøu saéc, ba maët töôïng tröng cho maët trôøi, maët traêng vaø ngoïn löûa theá gian, “nhìn thaáu quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai”. “ Soâng Hoaøng Haø treân ñaàu” coù taát caû caùc phöông tieän ñeå giaûi thoaùt theá gian, mieáng da hoå töôïng tröng cho söï cheá ngöï hoaøn toaøn thieân nhieân, boán caùnh tay töôïng tröng cho boán phöông “bieåu hieän quyeàn naêng thoáng trò”, moät tay caàm chóa 3 - söï saùng taïo, baûo toàn vaø huyû dieät, moät tay caàm rìu - söùc maïnh tuyeät ñoái, moät tay ra hieäu xua ñuoåi söï sôï haõi, vaø tay coøn laïi ban phöôùc laønh. Bôûi vaäy, Shiva coøn ñoàng nghóa vôùi söï toát laønh, khoâng theå hieåu ñôn giaûn laø vò thaàn chæ coù nhieäm vuï huyû dieät. Theo trieát hoïc AÁn Ñoä, huyû dieät laø moät haønh ñoäng taát yeáu ñöa tôùi söï saùng taïo, höng - vong laø nhöõng hieän töôïng thoâng thöôøng trong vuõ truï, khoâng coù moät söï soáng naøo laïi khoâng ñi ñeán choã huyû dieät, maø chính do söï huyû dieät seõ daãn tôùi moät ñôøi soáng môùi (sau naøy ñaïo Phaät coøn mang quan nieäm “ñôøi laø beå khoå”, keát thuùc cuoäc ñôøi seõ ñöa kieáp soáng veà vôùi haïnh phuùc vónh haèng). Bôûi vaäy, vôùi tö caùch laø nguyeân lyù saùng taïo, Shiva laø nguoàn soáng. Shiva ñöôïc meänh danh laø Ñaïi Thieân (Mahadeva), Thöôïng ñeá duy nhaát vaø toái cao, Shiva ñoàng hoaù vôùi thôøi gian - saùng taïo vaø huyû dieät khoâng ngöøng. Cuøng ôùi moät nhieäm vuï nöõa laø baûo toàn, Shiva giöõ ba vai troø cuøng moät luùc cuûa Ñaáng toái cao, laø saùng taïo, baûo toàn vaø huyû dieät. Moân phaùi thôø thaàn Shiva thöôøng toân thôø Shiva löôõng tính - hình töôïng Linga (döông vaät) ñaët treân Yoni (aâm vaät). Ñoù laø hình aûnh cuûa ñaáng saùng taïo, “Ngaøi töï phaân laøm hai nöûa, moät aâm vaø moät döông, aâm döông giao hoaø taïo thaønh vuõ truï!”. Shiva laø vò thaàn coå nhaát coù uy tín nhaát trong AÁn Ñoä giaùo. Ngöôøi Chaêm ôû Vieät Nam theo tröôøng phaùi thôø thaàn Shiva.

Visnu, vò thaàn ñöùng giöõa thaàn saùng taïo Brahma vaø thaàn huyû dieät Shiva - Thaàn baûo hoä. Visnu luoân saün saøng giaùng traàn ñeå che chôû vaø cöùu giuùp chuùng sinh. Vôùi söù maïng cao caû ñoù, Visnu ñöôïc toân thôø vôùi taát caû loøng yeâu meán. Thaàn ñöôïc meänh danh laø “thaùnh cuûa caùc thaùnh”, hoaëc “ñaïo”, “chaân lyù”…Hình aûnh hoaù thaân cuûa Visnu raát nhieàu vaø hoaøn toaøn dò bieät (ví duï kieáp hoaù thaân thöù 9 cuûa Buddha, xuaát hieän ñeå giaûi thoaùt nhaân loaïi baèng töù dieäu ñeá vaø baùt chính ñaïo). Hình aûnh thoâng thöôøng nhaát laø Visnu naèm treân mình xaø thaàn Shesha (di tích), boàng beành treân Ananta (voâ bieân), hoaëc Vishnu ñöùng thaúng, boán tay naém boán vaät töôïng tröng: voû oác – töôïng tröng cho nguõ haønh; ñóa saùng nhö maët trôøi - töôïng tröng cho thaàn trí; caây cung - vuõ truï vaän haønh; vaø caây chuøy - töôïng tröng cho trí thöùc nguyeân thuyû.

Ngoaøi ba ngoâi toái cao keå treân, trong Baø la moân giaùo coøn coù raát nhieàu vò thaàn, trong ñoù phaûi keå ñeán nöõ thaàn Sarasvati - hình aûnh nhö nhaân hoaù trí thöùc; nöõ thaàn Shakti - Naêng löïc, nguyeân lyù saùng taïo; nöõ thaàn Sati (hay Uma ôû kieáp thöù hai, vôï Shiva); phuùc thaàn Ganesha (con cuûa Shiva); nöõ thaàn Belur; thaàn maët trôøi Surya…

Caùc thaùp Chaøm coå ôû Vieät Nam naèm raûi raùc treân nhöõng trieàn vaø ñænh ñoài, taïi nhöõng vò trí cao raùo vaø khang trang nhaát, suoát QL 1A töø Quaûng Bình ñeán Bình Thuaän, luoân cheá ngöï moät khoaûng

90 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

khoâng gian bao la xung quanh. Thaùp ñöôïc xaây döïng bôûi nhieàu vöông trieàu Chaêm suoát töø ñaàu coâng nguyeân ñeán theá kyûõ XV. Ngaøy ñoù daân toäc Chaêm chöa hoaø ñoàng vaøo caùc daân toäc Vieät Nam, song ñaõ sôùm giao löu vaø chòu nhieàu aûnh höôûng cuûa neàn vaên hoaù Vieät coå, AÁn Ñoä, Campuchia. Caùc Kalan Chaêm phaùt trieån röïc rôõ vaø coù nieân ñaïi thaäm chí sôùm hôn caùc Shikhara ôû AÁn Ñoä (nhö ñeàn Lakshmana) hay ôû Campuchia (Angkor Wat). Vôùi caùc chöùng tích lòch söû coøn toàn taïi, ñaëc bieät laø söï phaùt hieän ñöôïc bia Voõ Caïnh - taám bia coå nhaát Ñoâng Nam AÙ, caùc nhaø söû hoïc ñaõ coù ñoàng quan ñieåm khi ñöa ra keát luaän raèng vaên minh Chaêm coù töø theá kyû thöù II, III vaø phaùt trieån maïnh meõ, röïc rôõ töø theá kyû thöù VII, VIII trôû ñi.

Quaàn theå thaùp Ponagar Nha Trang laø Thaùnh ñöôøng quoác gia cuûa vöông quoác Chaêmpa, ñöôïc xaây döïng vaø tu boå traûi qua nhieàu theá kyû, suoát töø theá kyû VIII ñeán theá kyû XII. Tröôùc ñoù treân vò trí naøy coù theå ñaõ coù nhöõng coâng trình kieán truùc ñeàn thaùp ñöôïc taïo laäp töø ñaàu coâng nguyeân cho ñeán theá kyû thöù V, caùc vöông trieàu Nam Chaêm.Theo H. Parmentier, vaøo naêm 774, ngöôøi Maõ Lai keùo sang cöôùp vuøng Kauthara, san baèng khu di tích naøy. Möôøi naêm sau, naêm 784, Vua Cri Satyavarman cuûa vöông trieàu Panduranga (vöông trieàu coù 6 ñôøi vua theo bieân kí ghi laïi ôû khu vöïc naøy) baét ñaàu cho xaây döïng laïi, sau khi ñaùnh ñuoåi quaân xaâm löôïc ra khoûi bôø coõi, khu thaùp ñöôïc ñaò truøng tu vaøo theá kyû XII, theo leänh cuûa Chieâm Hoaøng Java Indravarman - III. Theo Baø la moân giaùo,vò trí trung taâm cuûa khu thaùp laø toái quan troïïng, thöôøng ñöôïc döïng thaùp trung taâm vaø döïng tröôùc tieân ñeå thôø vò thaàn toái cao (ôû Vieät Nam laø Shiva). Bôûi vaäy thaùp trung taâm vôùi ñoä cao 18m, coù maùi thu nhoû hình buùp nhoïn, daùng thanh thoaùt bay boång, ñöôïc xaây ñeå thôø Shiva, vôùi bieåu töôïng Linga ñaët treân Yoni - laø thaùp coå nhaát coøn laïi cuûa quaàn theå kieán truùc naøy. Ngoâi thaùp coù quy moâ lôùn nhaát vaø loäng laãy nhaát thöôøng ñöôïc goïi laø thaùp chính, coù kieán truùc bao goàm boán taàng, caùc taàng thu nhoû daàn theo chieàu cao vaø keát thuùc laø khoái ñaù hình Linga ôû ñænh. Thaùp naøy cao 22,8 m, ñöôïc xaây döïng laïi laàn hai vaøo naêm 817 theo leänh cuûa Quoác vöông Harivarmar – I ñeå thôø PoYan Ino Naga Kau Thara, cuõng chính laø Uma vôï cuûa Shiva. Hai thaùp coøn laïi, moät thaùp thôø phuùc thaàn Ganesha - mình ngöôøi, ñaàu voi (thaùp Nam) vaø moät thôø thaàn chieán tranh Karhyeya (thaùp Taây). Caû hai ñeàu laø con cuûa Shiva vaø Uma. Coù theåâ thaùp Taây laø chöùng tích roõ reät nhaát cuûa thôøi kyø tu söûa theá kyû XII theo leänh cuûa vua Indravarman. Kalan coù maùi vaùt cong hình thuyeàn, raát gaàn guõi vôùi ngoâi nhaø saøn coå cuûa ngöôøi Vieät.

Truyeàn thuyeát truyeàn khaåu cuûa ngöôøi Chaêm coøn ñöôïc ghi laïi raèng, tröôùc ñaây quaàn theå Thaùp bao goàm 6 thaùp, trong ñoù coù thaùp chính dieän phöông Baéc thôø Ponagar, thaùp trung taâm thôø thaùi töû Thieân trieàu, thaùp Taây Baéc thôø coâng chuùa Quyù, thaùp Nam thôø döôõng phuï cuûa baø, thaùp Taây thôø Hoaøng nam teân Tri (ñaõ bò taøn phaù). Thaùp Taây Nam thôø döôõng maãu cuûa baø (cuõng ñaõ bò taøn phaù). Ngoaøi ra coøn coù moät ngoâi ñeàn thöù baûy thôø Thöôïng thö Serapati Pangbo, ngöôøi coù coâng xaây khu thaùp naøy. Treân neàn gaïch roäng 15m, daøi 20m, chaïy doïc theo höôùng Ñoâng Taây vaø ngay chính phía Taây laø loái leân thaùp chính, hieän coøn toàn taïi boán haøng coät ñoà soä xaây baúng gaïch nung, bao goàm taùm coïât lôùn vaø hai coät nhoû. Coät nhoû cao 2,2m, coät lôùn cao 5,2m. Theo caùc nhaø söû hoïc, ñaây coù theå laø moät “caùi coång coù gaùc”, hoaëc laø moät Mandra – nhaø khaùch, duøng laøm nôi hoäi hoïp, muùa haùt trong nhöõng ngaøy leã hoäi, hoaëc laø nôi nghæ chaân söûa soaïn leã vaät, höông hoa tröôùc khi leân thaùp ñeå thôø cuùng.

Baây giôø chuùng ta seõ xem xeùt chi tieát hôn veà thaùp chính – thaùp ñeïp vaø ñieån hình nhaát cuûa quaàn theå kieán truùc naøy. Ñaây laø moät coâng trình kieán truùc coù qui moâ lôùn cuûa Chaêmpa coøn toàn taïi ñeán ngaøy nay, coù theå goïi laø hoaøn haûo, ñöôïc xaây döïng theo leänh cuûa vua Harivarman, töø naêm 817. Thaùp coù moät taàng thaân vaø ba taàng laàu, caùc taàng laàu thu nhoû daàn theo chieàu cao, taàng treân laø hình aûnh thu nhoû cuûa taàng döôùi, xeáp choàng leân nhau cho ta moät caûm giaùc cao maõi, cao maõi. Thaùp coù moät cöûa ra vaøo duy nhaát, höôùng chính Ñoâng. Chính Taây, chính Nam, chính Baéc ôû taång thaân vaø taàng laàu ñeàu coù cöûa goã chaïm troå caàu kyø, tinh vi. Höôùng Ñoâng theo quan nieäm cuûa ngöôøi Chaêm laø höôùng cuûa thaàn linh, höôùng thôø thaàn, höôùng Taây thôø Vua, laø nôi linh hoàn ngöôøi cheát truù nguï.

Thaùp ñöôïc xaây döïng treân moät dieän tích ñaát hình vuoâng, moãi caïnh daøi 9,8m, dieän tích xaây caát laø 96m2, dieän tích söû duïng laø 36m2 (moãi caïnh daøi 6m). Nhö vaäy, töôøng chính cuûa thaùp ôû döôùi chaân trung bình daøy 1,9m, ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân ñeå caùc Kalan Chaêm toàn taïi nhieàu theá kyû. Trong thaùp, boán böùc töôøng ñeàu ñöôïc xaây giaät daàn veà phía trung taâm thaùp, khieán cho khoâng gian beân

91 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

trong thaùp nhö moät chieác loàng voøm, söùc naëng cuûa thaùp vì theá ñöôïc taêng leân hôn möùc bình thöôøng, neáu chöa noùi ñeán moät löïc ñeø ñaùng keå coù höôùng choaûi ra ngoaøi dieän tích xaây caát. Tuy nhieân, do keát caáu toát cuûa gaïch nung vaø vaät lieäu gaén keát, vaø chuû yeáu do töôøng daøy, tieát dieän töôøng lôùn, neân söï phaân boá löïc hôïp lyù treân moät tieáât dieän tieâu chuaån (kg/cm2). Vaø vì vaäy thaùp vaãn giöõ ñöôïc söï oån ñònh vaø ñöùng vöõng cho ñeán ngaøy nay. Maët khaùc, theo nguyeân taéc, chieàu cao cuûa khoaûng khoâng gian beân trong ñöôïc thieát keá gaáp ba laàn beà roäng trong thaùp, vaø gaáp hai laàn beà roäng ngoaøi thaùp, töùc laø ñænh cuûa voøm khoâng gian cao tôùi 18-20m, ñænh ngoaøi cuûa voøm cuõng ñöôïc thu heïp töông öùng theo chieàu cao, neân troïng löôïng thaùp ñöôïc giaûm moät caùch toái öu. Ñaây laø moät caùch xöû lyù raát coâng phu, chuû yeáu laøm baèng kinh nghieäm thöïc teá, song cuõng raát ñoäc ñaùo cuûa kieán truùc Chaêm coå.

Kalan Chaêm coù hai khoâng gian. Sau caùnh cöûa chính laø khoâng gian saûnh hình voøm oáng, cuõng loái xaây caát cuoán töøng lôùp taïo voøm ñeàu ñaën, daùng veû nheï nhoõm, thanh thoaùt. Ñoù laø loái ñi duy nhaát daãn ñeán khoâng gian beân trong – dieän tích söû duïng laøm nôi thôø töï. Chính giöõa dieän tích naøy coù moät ñeàn thôø baèng ñaù khaù roäng, xung quanh laø loái ñi heïp duøng ñeå chaïy ñaøn khi laøm leã. Treân beä ñaù laø töôïng Baø meï xöù sôû Po Yan Ino Naga Kau Thara (Po: Ngaøi – toû yù kính troïng; Yan: Trôøi, thaàn; Ino: ngöôøi meï ñaõ maát; Naga: xöù sôû; Kau Thara: ñòa haït cuûa boä toäc Kau – nay thuoäc vuøng Nha Trang – Dieân Khaùnh), hieän thaân cuûa Uma, vôï cuûa Shiva. Töôïng ñöôïc taïc baèng ñaù hoa cöông nguyeân khoái vaøo naêm 965. Söû cuõ coøn cheùp raèng, tröôùc ñoù, vaøo naêm 917, Chieâm Hoaøng Indravarman – III sai ñuùc moät töôïng Uma baèng vaøng (Mukhalinga), sau bò ngöôøi Khmer (Chaân Laïp) laáy maát. Böùc töôïng ngaøy nay coù chieàu cao 1,60 m, laø moät trong vaøi coâng trình ñieâu khaéc kyø vó cuûa Chaêmpa coøn laïi. Ñaùng tieác laø ñaàu töôïng hieän nay laø ñaàu giaû, khoâng aên nhaäp vôùi chính pho töôïng.

Ngheä só taïc töôïng Po Yan Ino Naga Kau Thara muoán nhaán maïnh neùt ñaëc bieät cuûa hình töôïng moät baø meï boä toäc hôn laø moät Uma trinh nöõ. Ñoù laø moät ngöôøi ñaøn baø coù ñoâi vuù caêng söûa xeä xuoáng, ôû buïng coù 3 neáp nhaên chöùng toû Baø ñaõ traûi qua nhieàu laàn sinh nôû. Töôïng coù möôøi tay, hai tay lôùn ñaët treân goái theo tö theá bieåu thò söï traán an, an uûi, ban phaùt nhöõng ñieàu toát laønh cho ngöôøi ñôøi. Taùm tay coøn laïi xoeø theo hình caùnh quaït, trong tay caàm nhöõng vaät maø Uma thöôøng caàm theo thaàn thoaïi: ñoaù sen, ngaø voi, caây naù, voû oác, dao gaêm… Böùc töôïng theå hieän söùc soáng phoàn thònh cuûa moät boä toäc, qua Baø meï xöù sôû coù hình khoái khoeû maïnh, traøn ñaày sinh löïc, maø daùng veû, ñöôøng neùt vaãn dòu daøng, meàm maïi, gaàn guõi vôùi moïi ngöôøi.

Pho töôïng ñöôïc taïo theo tö theá ngoài xeáp baèng treân moät ñaøi sen, töïa löng vaøo taám hình laù ñeà. Hình töôïng ñaøi sen vaø laù ñeà moät laàn nöõa cho chuùng ta thaáy vaên minh Chaêmpa coå vaø Vieät coå gaàn guõi nhau, hay noùi caùch khaùc hai toân giaùo chính cuûa hai daân toäc laø Baø la moân giaùo vaø Phaät giaùo coù chung moät coäi nguoàn. Taám töïa laù ñeà laø moät phuø ñieâu chaïm troå raát tinh vi, daùng daáp haøi hoaø, goùp phaàn laøm toân theâm veû trang troïng cho böùc töôïng chính. Phaàn nhoâ cuûa böùc töôïng laø moät ñaàu thuù xoaõ xuoáng hai beân, taïo neân hai ñaàu thuù khaùc – hình töôïng con Kala vaø Makara trong thaàn thoaïi AÁn Ñoä. Maët sau taám döïa ñöôïc trang trí hoa laù theo vieàn meùp, laøm noåi baät hình töôïng moät con Kamara ñöôïc caùch ñieäu hình voøm cuoán.

Beä cuûa böùc töôïng bao goàm nhieàu lôùp ñaù hoa cöông goït ñeõo raát khít, xeáp leân nhau moät caùch tinh vi, troâng nhö moät taám ñaù nguyeân khoái. Nguoàn saùng duy nhaát cuûa khoaûng khoâng gian thôø cuùng laø töø cöûa chính loït vaøo qua saûnh voøm cuoán, cuõng do thôø cuùng quanh naêm, höông khoùi luoân nghi nguùt neân khoâng gian thôø töï luoân môø môø aûo aûo, taïo neân moät veû huyeàn bí linh thieâng.

Taïi tieàn saûnh, treân cöûa ra vaøo, beân trong maët cuûa voøm cuoán coù gaén moät phuø ñieâu baèng ñaù chaïm, dieãn taû moät phuï nöõ, chaân gaùc treân löng boø Nandin, boán tay muùa theo ñieäu nhaïc cuûa hai nhaïc coâng, moät thoåi saùo, moät chuïm choe. Ñaây laø hình töôïng aâm tính cuûa Shiva, theå hieän baèng nhöõng ñöôøng neùt dòu daøng, uyeån chuyeån, moâ taû caûnh töng böøng haøo höùng “daâng boâng cho Meï xöù sôû” cuûa boä toäc Kau, phuø hôïp vôùi hình töôïng ñöôïc thôø trong thaùp, hôn laø bieåu hieän söùc maïnh cuûa chính Shiva. Caùc goùc cuûa caùc taàng thaùp ñöôïc trang trí baèng nhöõng gioäc maùi hình laù vaø nhöõng töôïng thieân nöõ baùn thaân chaép tay kính caån nhìn leân trôøi, xung quanh laø nhöõng töôïng ngoãng bay, boø… theo thaàn thoaïi AÁn Ñoä.

Toaøn boä ngoâi thaùp, tröø hai coät ôû tieàn saûnh vaø mí cöûa laøm baèng ñaù, duøng laøm trang trí hôn laø

92 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

chòu löïc, ñöôïc xaây döïng baèng gaïch nung vôùi kích côõ 30x17x5cm. Thaùp ñöôïc xaây döïng môùi chaïm khaéc nhöõng hoa vaên trang trí ôû beân ngoaøi. Cho ñeán ngaøy nay, duø baèng nhöõng phöông phaùp phaân tích khoa hoïc hieän ñaïi, ngöôûi ta vaãn chöa xaùc ñònh ñöôïc chính xaùc caùc chaát lieäu duøng ñeå gaén keát nhöõng vieân gaïch vôùi nhau. Chuùng ñöôïc gaén keát raát chuaån möïc, khoâng roõ maïch, vaø thaäm chí, döôùi taùc duïng cuûa chaát gaén keát, moät lôùp moûng giöõa hai vieân gaïch – töùc laø doïc maïch gaén keát, coù ñoä beàn cao hôn chính baûn thaân vieân gaïch, khieán cho noù ñöùng vöõng hôn döôùi taùc duïng cuûa quaù trình phong hoaù vaø khoâng theå taùch chuùng ra neáu khoâng laøm vôõ gaïch. Theo yù kieán cuõa caùc nhaø nghieân cöùu Chaêm coå thì chaát lieäu gaén keát trong caùc Kalan Chaêm coå coù theå laø maät mía – moät saûn phaåm töø mía ñöôøng, ñöôïc söû duïng töø thôøi thöôïng coå ôû mieàn Trung, coù cho theâm moät ít caùt raát mòn. Maät mía laø chaát raát beàn, khi khoâ cöùng nhö ñaù, raát ít bò huyû hoaïi theo thôøi gian. Xöa kia ngöôøi ta coøn duøng noù laøm chaát giöõ xaùc öôùp.

Theo Thaùi Vaên Kieåm trong “Ñaát Vieät Trôøi Nam” thì khi xaây thaùp Chaêm, ngöôøi ta söû duïng daàu caây raùi hay coøn goïi laø daàu loøng (Dipterocarpus Crispalatus L) laøm chaát keát dính giöõa hai vieân gaïch nung. Ñoù laø moät thöù caây thaân to vaø cao, coù nhieàu taïi khu vöïc suoái Daàu – Nha Trang. Caùch ñuïc ñeõo heát söùc tinh xaûo treân gaïch nung, vôùi moät khoái löôïng raát lôùn maø khoâng bò vôõ hay söùt meû. Ñaây kaø moät ñieàu khieán chuùng ta phaûi kinh ngaïc vaø khaâm phuïc.

Thaùp trung taâm ñaõ bò hö haïi quaù nhieàu. Hình daùng beân ngoaøi troâng nhö chæ coøn laø khoái gaïch xeáp choàng leân nhau hình choùp, caùc hoa vaên trang trí khoâng coøn laïi nhieàu veát tích. Tuy nhieân ñoä cao 18 m vaãn coøn giöõ nguyeân, ñaùnh daáu baèng moät Linga baèng ñaù treân ñænh. Chính giöõa khoaûng khoâng gian thôøi töï, treân beä thôø laø Linga vaø Yoni, bieåu töôïng löôõng tính cuûa Shiva. Theo quan nieäm cuûa ngöôøi Chaêm, ñoù coøn laø bieåu töôïng cuûa quyeàn uy vaø söùc maïnh cuûa vua chuùa caùc trieàu ñaïi vöông quoác Chaêmpa. Ñoái vôùi ngöôøi daân noâng nghieäp thôøi nguyeân thuyû thì aâm – döông laø bieåu töôïng cuûa söï taùi taïo, phoàn thöïc, laø hoaït ñoäng saùng taïo, söùc maïnh vuõ truï vaø nhaân loaïi.

Ngöôøi ta keå raèng, boä Linga – Yoni naøy xöa kia raát linh thieâng. Neáu ñoâi vôï choàng naøo muoán coù moät ñöùa con caàu töï hay muoán sinh con theo yù mình, hoï phaûi mang höông hoa vaø caùc ñoà teá leã ñeán baøy bieän treân beä thôø cuûa thaùp trung taâm. Hoï laáy nöôùc chuyeân duøng trong gieáng ñöôïc ñaøo ngay trong khuoân vieân quaàn theå thaùp, röûa saïch seõ boä Linga – Yoni. Sau ñoù laáy chöøng moät lít nöôùc ñoå ñeàu leân boä Linga – Yoni. Nöôùc chaûy vaøo caùc khe raõnh, vaøo caùc ngoùc ngaùch cuûa hai vaät aâm – döông naøy roài chaûy ra moät raõnh daãn, ngöôøi ta höùng laáy toaøn boä nöôùc ñoù. Sau khi cuùng vaø caàu nguyeän thaät thaønh taâm xin aân hueä cuûa Shiva, ñoâi vôï choàng seõ chia nhau uoáng heát löôïng nöôùc naøy. Ra veà, hoï seõ ñöôïc toaïi nguyeän.

Hai thaùp coøn laïi laø thaùp Taây vaø thaùp Nam coù quy moâ nhoû hôn, cuõng bò hö haïi vaø söûa chöõa nhieàu laàn, ñaëc bieät laø taàng laàu maát heát veû ban ñaàu. Khi söûa chöõa laïi mang tính caùch taân cuõa caùc ñôøi sau, thaùp mang daùng daáp cuûa nhieàu kieán truùc Vieät coå. Taïi caùc khoâng gian thôø cuûa hai thaùp hieän nay cuõng ñöôïc ñaët hai boä Linga vaø Yoni.

Baây giôø chuùng ta seõ ñieåm moät soá ñieån tích daân gian veà vò nöõ thaàn maø ñoàng baøo Chaêm toân thôø trong thaùp chính. Ngöôøi Chaêm keå veå söï tích Thaùnh Maãu cuûa mình nhö sau: Baø Po Nagar tuïc goïi laø Baø Ñen (Muk Juk), laø vò nöõ thaàn ñöôïc ngöôøi Chaêm suøng baùi nhaát. Baø hoaù thaân töø aùnh maây trôøi vaø boït bieån. Ba coù 97 phu quaân trong “haäu cung”, trong ñoù chæ coù moät mình oâng Po Jan Amo laø ñöôïc toân troïng vaø coù quyeàn uy nhaát. Cuoäc ña duyeân naøy ñaõ cho baø 38 myõ nöõ, con trai thì khoâng ñöôïc tính döôùi cheá ñoä maãu heä. Caùc con gaùi baø sau naøy ñeàu hoaù thaân nhö baø, trong soá ñoù coù ba ngöôøi ñöôïc daân Chaêm raát suøng baùi vaø thôø phuïng laø: Po Nagar Dara, Rarai Anaili (nöõ thaàn vuøng Phan Rang), vaø Po Bia Tikuk (nöõ thaàn vuøng Phan Thieát). Thieân Yana Thaùnh Maãu do Thöôïng ñeá sai xuoáng, Baø ñaõ coù coâng taïo ra traùi ñaát, goã traàm vaø luùa gaïo. Höông moäc vaø kyø nam laø hai thöù töôïng tröng cho linh hieån cuûa Baø. Baø laøm toaû höông gaïo ngaït ngaøo, coå vuõ troàng caây boà ñeà. Vì ôû treân thieân ñình, Thöôïng ñeá raát chuoäng muøi thôm cuûa luùa vaø traàm, neân trong leã teá trôøi, Thaùnh Maãu thöôøng tung leân khoâng trung moät haït gaïo coù caùnh, traéng nhö laøn maây. Nhöõng ai khi teâm moät côi traàu hay thöôûng thöùc höông vò cuûa gaïo môùi, ñeàu phaûi voäi vaøng söûa moät quaû phaåm thaønh kính daâng leân Thaùnh Maãu. Nhöõng ngöôøi ñi ñieäu, tröôùc khi vaøo röøng tìm traàm vaø kyø nam – nhöõng thöù cuûa Thaùnh Maãu, ñeàu phaûi giöõ cho mình trong saïch, chay tònh vaø laøm teá leã, thôø cuùng tröôùc khi nhaäp röøng, vôùi ñaày ñuû moïi nghi thöùc ñeå ñöôïc Baø ban phuùc

93 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

vaø che chôû. Ngöôøi ta coøn keå raèng, nhöõng ngöôøi ñoäc aùc, saâu hieåm khoâng bao giôø tìm ñöôïc kyø nam, ñöùng tröôùc caây gioù coù traàm maø nhö khoâng nhìn thaáy, maét nhö ò môø ñi. Vaäy laø Baø khoâng cho “höôûng loäc”. Ngöôøi ta coøn keå raèng coïp raát kính neå ngöôøi ñi ñieäu, vì thuù röøng ñeàu laø quaân cuûa Baø.

Truyeàn thuyeát gaàn ñaây nhaát cuûa ngöôøi Vieät maø ta ñoïc ñöôïc treân bia cuûa Phan Thanh Giaûn, toùm löôïc nhö sau: Moät coâ beù xinh ñeïp laï thöôøng chöøng 10 tuoåi, khoâng roõ töø ñaâu ñeán, ñuøa nghòch treân nöông döa cuûa ñoâi vôï choàng giaø döôùi chaân nuùi Ñaïi An. OÂng giaø rình baét ñöôïc, mang veà nuoâi, yeâu thöông nhö con ñeû. Moät hoâm trôøi möa luït lôùn, coâ beù vaãn ñieàm nhieân xeáp ñaù laøm hoøn giaû sôn ñeå chôi. OÂng giaø cho laø ñieàm gôû, raày la coâ beù. Nöôùc luõ daâng cao vaø moät caây goã traàm troâi qua, coâ beù lieàn bieán vaøo thaân caây goã. Khuùc traàm tieáp tuïc troâi ra cöûa bieån vaø ngöôïc ra höôùng Baéc daït vaøo moät beán laï. Nhöõng ngöôøi daân thaáy caây goã laï toûa haøo quang thôm ngaùt moät vuøng, lieàn hoø nhau khieâng goã leân bôø. Nhöng laï thay, caây goã troâng vaäy maø raát naëng, khoâng theå naâng leân noåi, nhieàu ngöôøi caùng laïi caøng naëng hôn. Moät vò hoaøng töû treû ñeïp ñi qua, thaáy vaäy lieàn xuoáng öôùm thou thì thaáy nheï boãng, lieàn ñem veà hoaøng cung ngaém nghía. Nhöõng ñeâm traêng saùng naøng thöôøng töø trong caây goã hieän ra, ñeïp loäng laãy, bí maät xeáp ñaët ñoà ñaïc, quaàn aùo trong phoøng hoaøng töû. Hoaøng töû thaáy laï, rình baét gaëp vaø xin ñöôïc cöôùi naøng laøm vôï. Vua cha gieo queû toát, thuaän tình. Hoï soáng vôùi nhau vaø sinh ñöôïc moät trai, moät gaùi. Sau vì nhôù vöôøn döa cuõ, naøng cuøng hai con bieán vaøo caây goã traàm theo bieån troâi veà phöông Nam. OÂng baø giaø ñaõ cheát, naøng laäp laïi vöôøn döa cuõ, döïng baøn thôø cha meï, ñaët ra leã pheùp, daïy daân laøm ruoäng, saên baét thuù röøng, thaû löôùi baét caù, nuoâi daïy con caùi, daïy caùch chöõa beänh… roài taïc töôïng mình treân ñænh nuùi ñaù vaø cuøng con cöôõi chim Loan bay veà coõi tieân. Hoaøng töû daãn tuøy tuøng ñi tìm, tôùi nôi khoâng thaáy, noåi giaän cho quaân lính quaáy nhieãu daân laøng, khoâng kính caån töôïng Baø. Trôøi giaän, noåi phong ba nhaän chìm thuyeàn, caû boïn ñeàu hoùa ñaù. Ñoù laø nhöõng khoái ñaù lôùn nhoû naèm ngoån ngang tröôùc caàu Xoùm Boùng baây giôø. Töø ñoù trôû ñi, treân Cuø Lao Yeán thöôøng coù thaàn thaùnh hieån linh, cöùu nhaân ñoä theá, ai caàu xin gì cuõng ñöôïc.

Taùc giaû Ñaïi Nam Nhaát Thoáng Chí, ngoaøi vieäc ghi laïi truyeàn thuyeát treân, coøn nhaán maïnh theâm moät soá chi tieát ly kì thaàn bí: Töø ñoù Baø caøng hieån linh, thöôøng cöôõi voi traéng daïo chôi treân ñænh nuùi. Khi Baø xuaát hieän, treân nuùi thöôøng coù ba tieáng saám noå vang. Coù khi Baø hieän hình nhö moät daõi luïa noõn naø bay löôïn treân khoâng trung. Khi thì Baø cöôõi treân ñaàu con ñaïi ngaïc ngö (caù saáu) daïo chôi treân ñaûo Yeán, nuùi Cuø.

Tích Thieân Yana Thaùnh Maãu coù moät ñieåm ñaùng löu yù laø noù coù nhieàu ñoaïn töông töï nhö tích Baø Chuùa Lieãu (Lieãu Haïnh Thaùnh Maãu) hay Baø Giaùng Höông Thaùnh Maãu, vaø ñöôïm maøu saéc Laõo giaùo. Ñaây cuõng laø moät chöùng tích noùi leân söï giao löu cuûa hai traøo löu toân giaùo Baéc – Nam, khi laáy nhaùnh ñaøo, ruoäng döa, caønh maãu ñôn hay laáy khuùc goã kyø nam laøm caùc bieåu töôïng vaø lyù giaûi. Vieät söû coøn cheùp raèng, Theá Toå Cao Hoaøng Ñeá (Gia Long) luùc baét ñaàu trò vì ñaõ thaêng cho Baø chöùc “Hoàng Nhôn Phoå Teá Linh ÖÙng Thöôïng Ñaúng Thaàn”, nghóa laø moät vò thaàn cao caû, xaù toäi, ban ôn, huyeàn bí linh dieäu vaø ñöôïc daân chuùng toân troïng.

Khu thaùp Po Nagar hieän nay ñaõ bò hö haïi nhieàu, do thôøi gian vaø do taùc ñoäng cuûa chieán tranh, nhaát laø ôû phía Ñoâng, maët tieàn cuûa thaùp. Hieän nay caùc thaùp ñöôïc truøng tu toân taïo lôùn, taùi hieän laïi khu thaùp baèng nhöõng vaät lieäu chuyeân duøng, nhöng phaàn naøo ñaõ maát ñi veû ñeïp thaåm myõ mang tính lòch söû cuûa moät coâng trình kieán truùc coå xöa. Khu thaùp Baø laø khu di tích lòch söû ñaàu tieân ôû Khaùnh Hoaø ñöôïc Nhaø nöôùc xeáp haïng, caáp “Baèng di tích lòch söû Quoác gia” vaø ñöôïc baûo veä baèng luaät phaùp hieän haønh. Chuøa Long Sôn Ai veà vieáng caûnh Khaùnh Hoaø Long Sôn neân gheù, chuøa Baø ñöøng queân Kim thaân Phaät toå nhôù leân Nhìn oâng Phaät traéng ngoài treân löng trôøi.

Long Sôn Töï toïa laïc taïi laøng Phöôùc Haûi, nay thuoäc phöôøng Phöông Sôn, Nha Trang, ngay beân phaûi QL 1A (ñöôøng 23/10), döôùi chaân hoøn Traïi Thuûy maø treân ñænh laø töôïng Kim thaân Phaät toå ôû ñoä cao 10-12m so vôùi möïc nöôùc bieån. Treân ñòa phaän thaønh phoá Nha Trang coù khoaûng treân döôùi 20 ngoâi chuøa chung, Long Sôn Töï coù quy moâ lôùn hôn caû, laïi naèm treân moät vò trí raát thuaän tieän cho du khaùch, Phaät töû thaêm vieáng vaø caùc buoåi leã caàu sieâu.

94 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Chuøa ñöôïc khai sôn naêm 1889, vôùi teân hieäu ban ñaàu laø “Ñaèng Long Töï”. Vò toå khai sôn chuøa laø ñöùc hoaø thöôïng Ngoä Trí, coù teân thaät laø Nguyeãn Taùm Vaên Nghi, ngöôøi goác Phuù Yeân. Ban ñaàu chuøa laø moät ngoâi nhaø baèng tranh, vaùch ñaát, döïng treân hoøn Traïi Thuûy. Vaøo naêm Canh Tyù 1890, sau nhieàu laàn doät naùt xieâu veïo do möa gioù, vò toå khai sôn ra chuøa môùi quyeát ñònh dôøi vò trí chuøa xuoáng löng ñoài Traïi Thuûy, ñòa ñieåm phoái trí nhö hieän nay.

Hoøa thöôïng Ngoä Trí ñi tu töø nhoû, ñaïi bi ñaïi ñöùc, ñöôïc tín ñoà gaàn xa suøng kính vaø theo ngaøy caøng ñoâng. OÂng coøn laø moät thaày lang chuyeân boác thuoác chöõa beänh cho daân, coù ngheà moäc vaø ngheà chaïm troå. Cuøng vôùi caùc tín ñoà, oâng döïng neân ngoâi chuøa moät caên hai chaùi (töùc Ñoâng Lieâu, Taây Lieâu) ñuû roäng cho töø 30-50 Phaät töû laøm leã cuøng moät luùc, lôïp ngoùi aâm döông vaø ñoåi teân chuøa thaønh Long Sôn Töï. Chính tay hoøa thöôïng ñaõ laøm moät caùi moâ hình caù cheùp, moät baûng hieäu “Long Sôn Töï - Duy Taân Giaùp Daàn” cho chuøa, taïc ba töôïng Phaät -Thích Ca, Di Laëc vaø Ñaïi Phoå Trí. Hoøa thöôïng tòch tu caùch ñaây gaàn 60 naêm. Tín ñoà cho xaây thaùp thôø, taïc long vò khai sôn chuøa taïi haäu toå cuûa chuøa, ôû phía Taây Nam chuøa khoaûng 1000m. Chuøa ñöôïc nhaän saéc phong laø “Saéc Töù Long Sôn Töï”.

Naêm 1940, Nha Trang baét ñaàu ñöôïc môû roäng vôùi quy moâ moät thò xaõ. Caûnh hoang daõ, u tòch cuûa hoøn Traïi Thuûy daàn daàn bò bieán maát döôùi aùnh ñeøn cuûa nhöõng daõy phoá môøi xaây caát. Daân di cö vaøo Nha Trang ngaøy caøng ñoâng ñuùc, vaø chuû yeáu laø caùc tín ñoà ñaïo Phaät. Chính vì vaäy, hoaøn toaøn do söï ñoùng goùp cuûa tín ñoà, chuøa Long Sôn ñöôïc xaây laïi baèng kieán truùc vaø vaät lieäu môùi, xi maêng, coát theùp vaø gaïch, vaãn lôïp ngoùi aâm döông vaø mang ñaày ñuû daùng daáp, veû ñeïp ñieån hình cuûa moät ngoâi chuøa AÙ Ñoâng. Chính dieän ñöôïc môû roäng leân gaáp nhieàu laàn, coù theå ñuû choã cho haøng traêm ngöôøi laøm leã cuøng moät luùc. Chuøa coù ñuû caû Tieàn ñöôøng, Haäu saûnh (haäu toå), nhaø Ñoâng, nhaø Taây, nhaø khaùch, phoøng Taêng, nhaø beáp…

Trong quaù trình xaây döïng chuøa, khoâng theå khoâng keå ñeán coâng söùc ñoùng goùp cuûa caùc cuï nhö Traàn Ñaêng Khoa, Toân Thaát Quyeàn, luùc ñoù laø Hoäi tröôûng vaø Hoäi phoù Hoäi Phaät giaùo thoáng nhaát Khaùnh Hoaø, cuõng nhö cuûa Hoaøng thaân Xuphanuvong laø kyõ sö coâng chaùnh luùc baáy giôø, nguyeân laø Chuû tòch nöôùc CHDCND Laøo. Cuï Traàn Ñaêng Khoa veà sau laø Phoù chuû tòch Quoác hoäi nöôùc Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoøa.

Cuøng luùc vôùi ñaïi truøng tu chuøa, moät töôïng Thích Ca Maâu Ni baèng ñoàng lôùn, naëng 700kg, cao 1,60m ñaõ ñöôïc ñuùc. Cho ñeán nay ñoù laø böùc töôïng chính vaø quyù nhaát cuûa chuøa Long Sôn, ñöôïc ñaët taïi vò trí trang troïng nhaát trong ñieän thôø. Sau böùc töôïng laø taám göông ñieän ngaøy ñeâm toûa saùng, töôïng tröng cho aùnh saùng haøo quang cuûa nhaø Phaät.

Naêm 1963, Thích Ca Phaät Ñaøi vôùi töôïng Phaät Thích Ca ñöôïc xaây caát treân ñænh hoøn Traïi Thuûy cao 39m so vôùi möïc nöôùc bieån, caáu truùc baèng xi maêng coát theùp, do kyõ sö Phuùc Ñieàn phuï traùch, vôùi söï ñoùng goùp vôùi tröôøng Boà Ñeà, haõng nöôùc töông vaø caùc tín ñoà xa gaàn. Ñaây thöïc söï laø moät töôïng ñaøi ñaùnh daáu cuoäc ñaáu tranh thaéng lôïi choáng cheá ñoä Ngoâ Ñình Dieäm cuûa Hoäi Phaät giaùo mieàn Nam. Döôùi chaân ñeá cuûa Thích Ca Phaät Ñaøi laø hình aûnh cuûa caùc vò sö vaø sö ni ñaõ töï thieâu, nhö moät hình töôïng töï veä cuoái cuøng choáng cheá ñoä ñaøn aùp Phaät giaùo cuûa chính quyeàn nhaø Ngoâ. Moät trieäu bao xi maêng ñaõ ñöôïc söû duïng ñeå xaây döïng coâng trình kieán truùc naøy. Töôïng quay veà höôùng Ñoâng, cao 18,5m (toøa sen hình baùt giaùc cao 7m vaø phaàn töôïng cao 11,5m), roäng 6m. Töø ñænh töôïng ñeán saân tröôùc cöûa chuøa ñoä cao cheânh leäch ñeán 50m. du khaùch muoán leân thaêm khu Kim Thaân Phaät Toå phaûi leo 150 baäc thang ôû sau chuøa. Ngoâi chuøa hieän nay laø keát quaû cuûa ñôït truøng tu naêm 1971. Nhìn chung chuøa vaãn toïa laïc taïi vò trí cuõ, kieán truùc cô baûn cuûa chua khoâng thay ñoåi, song tieàn saûnh ñöôïc môû roäng, coù theå ñuû choã cho 500 ngöôøi cuøng laøm leã. Phoái caûnh tröôùc chuøa vaø xung quanh haàu nhö bò tu söûa hoaøn toaøn.

Long Sôn Töï töøng laø truï sôû cuûa Hoäi Phaät hoïc mieàn Trung, Hoäi Phaät giaùo Khaùnh Hoaø, nôi tuyeân truyeàn, coå ñoäng vaø truyeàn baù ñaïo Phaät, nôi ñaøo taïo caùc taêng löõ. Sau moãi kyø ñaïi truøng tu, sinh hoaït vaø truyeàn baù ñaïp Phaät ôû Khaùnh Hoaø laïi caøng phoàn thònh theâm. Ñaïo Phaät aên saâu goác reã moãi gia ñình ngöôøi daân Nha Trang, 70% daân soá Nha Trang laø tín ñoà Phaät giaùo.

Nhaân ñaây cuõng xin giôùi thieäu toång quaùt caùc taäp quaùn sinh hoaït chuøa ôû Khaùnh Hoaø. Toaøn tænh coù khoaûng 267 ngoâi chuøa. Dieân Khaùnh vaø Ninh Hoøa laø hai nôi taäp trung nhieàu chuøa vaø chuøa coå nhaát (Dieân Khaùnh: 51, Ninh Hoaø: 74), chuøa Myõ Long ôû Dieân Loäc xaây naêm 1647, chuøa Phöôùc Long ôû Dieân

95 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Bình: 1684, chuøa Böûu Phong ôû Ninh Bình – cuoái theá kyû XVII). Chuøa ñöôïc chia laøm hai loaïi laø chuøa chung vaø chuøa laøng. Chuøa chung thöôøng do caùc danh taêng ñöùng ra taïo laäp vaø truï trì. Chuøa laøng do ngöôøi laøng taïo laäp, roài cha truyeàn con noái troâng coi thôø cuùng. Chuøa thöôøng coù kieán truùc ña daïng, phaàn lôùn ñöôïc keát caáu chöõ “Tam”. Giöõa baùi ñöôøng, chính ñieän, nhaø taêng thöôøng coù nhöõng khoaûng troáng. Moãi chuøa thöôøng coù caùch baøi trí rieâng cuûa mình nhöng vaãn giöõ tính quy öôùc truyeàn thoáng. Treân noùc tieàn ñình thöôøng ñaép noåi hình töôïng roàng ñoäi hoûa chaâu, hai beân ñaép noåi long hoài, keá ñoù ôû döôùi coù laân, ly, quy, phuïng, maùi chuøa maùi cong theo phöông phaùp “taáu ñao laù maùi” khieán cho nhieàu chuøa troâng luïp xuïp, naëng neà, song vaãn coù nhöõng neùt löôïn cong vöôn leân ñeå ñieàu hoøa, troâng vöõng vaøng vaø haáp daãn. Tröôùc chính ñieän thöôøng coù hai coät troøn to chaïm hình roàng leo, töôïng tröng cho chín con roàng phun nöôùc cho Phaät Thích Ca trong nhöõng ngaøy tu khoå haïnh.

Sau coång chuøa laø saân chuøa vôùi nhieàu caûnh töï taïo ñeïp maét. Nhieàu chuøa coù töôïng Quan Theá AÂm Boà Taùt ñöùng treân ñaøi sen ôû hoà baùn nguyeät. Quan AÂm maét nhìn veà phía xa xaêm, maët töôi, tay traùi caàm AÁn Cam Loà (theá giôùi vaïn höõu), tay phaûi aán quyeát (thoå moäc). Tröôùc chuøa coù nôi troàng 12 caây tuøng, töôïng tröng cho thaäp nhò nhaân duyeân trong giaùo lyù nhaø Phaät.

ÔÛ chính ñieän thöôøng thôø ba vò Tam Theá – A Di Ñaø, Thích Ca Maâu Ni, Di Laëc (quaù khöù, hieän taïi, vò lai). Phaàn nhieàu taïi Khaùnh Hoaø choïn hình töôïng Phaät Thích Ca ñang ngoài thuyeát phaùp. Cuõng coù chuøa choïn Thích Ca Cöûu Long (Thích Ca sô sinh), hay Thích Ca vaøo coõi nieát baøn. Khoâng thaáy coù töôïng Thích Ca trong nhöõng ngaøy tu khoå haïnh (tuyeát sôn). ÔÛ chính ñieän khoâng nhaát thieát phaûi laø boán lôùp baøn thôø vaø ñaày ñuû soá löôïng yeâu caàu, song nhaát quaùn töø ngoaøi vaøo trong baøn thôø phaûi cao daàn. Lôùp ngoaøi cuøng khoâng xaây beä maø ñaët höông aùn. Caùch baøi trí töôïng cuõng ña daïng vaø nhieàu saéc thaùi. Sau thôøi kyø Chaán höng Phaät giaùo (1929 – 1930), caùc chuøa thoáng nhaát ñaët töôïng Thích Ca ôû giöõa, nôi cao nhaát cuõa chính ñieän. Tröôùc kia caùc chuøa laøng thöôøng ñaët töôïng thaùnh hoaëc Thieân Yana laø thaàn chuõ ôû nhöõng vò trí trang troïng nhaát. Nay caùc töôïng naøy vaãn coøn, song ôû caùc vò keá. ÔÛ Khaùnh Hoaø khoâng theo doøng Nam Toâng, maø theo doøng Baéc Toâng, phaùi Thieàn Toâng, nhaùnh Laâm Teá. Leã chuøa ôû Khaùnh Hoaø cuõng khoâng ngoaøi caùc ngaøy leã chung cuûa Phaät giaùo, song nghi leã cöû haønh laïi coù nhöõng saéc thaùi rieâng. Tröôùc ñaây trong nhöõng ngaøy leã chung thöôøng coù leã Phoùng Ñaêng, döïng raïp, döïng töôïng Phaät Baø baèng tre goã, ñaët 12 baøn thôø, coù Phaät tieâu dieän ôû treân trôøi cao töø 7-10m, döôùi choøi ñaët baøn thôø cuùng aâm hoàn. Ngaøy cuoái cuøng khoaûng 0h, ngöôøi ta ñoát aùo giaáy, vaøng baïc,töôïng Baø vaø OÂng tieâu dieän. Ngöôøi ta nhaûy vaøo giaät löôõi cuûa OÂng tieâu dieän, vì töông truyeàn khi treû bò beänh, ñoát leân hoøa nöôùc uoáng thì khoûi. Coù nôi sau khi thay aùo cho Phaät Thích Ca, ngöôøi ta xin aùo cuõ veà cho treû nhoû ñeå ñöôïc Phaät phuø hoä. Ngöôøi daân Khaùnh Hoaø ñeán vôùi ñaïo Phaät khoâng phaûi ñeå tìm ñeán coõi hö voâ, aâm tònh, thoaùt thaân, maø tìm ñeán nôi “tu taâm döôõng tính” cuûa Phaät giaùo. Moät boä phaän lôùn ngöøôi Khaùnh Hoaø khoâng ñi chuøa, nhöng laïi “tu taïi gia”, hay laáy baøn thôø coù töôïng Quan AÂm thôø phuïng vaøo nhöõng ngaøy raèm vaø ngaøy muøng Moät. Bôûi vaäy chuùng ta coù theå thaáy raèng, chuøa khoâng chæ laø nôi daønh cho caùc nhaø tu haønh, caùc tín ñoà Phaät giaùo laøm leã, maø coøn laø nhöõng trung taâm sinh hoaït cuûa laøng xaõ. “Ñaát vua chuøa laøng”, coù hieåu ñieàu ñoù môùi hieåu ñöôïc caáu truùc xaõ hoäi, ñôøi soáng vaên hoùa cuûa moät vuøng ñaát coù moät beà daøy lòch söû phaùt trieån, thaáy ñöôïc taâm tình vaø saéc thaùi vuøng cuûa moät daân toäc.

Quaàn tuï xung quanh Long Sôn Töï coøn coù hai ngoâi chuøa noåi tieáng khaùc cuûa Nha Trang. Ñoù laø chuøa Haûi Ñöùc ôû phía Taây Baéc, noù coå hôn Long Sôn Töï, lôùn vaø naèm ôû ñòa theá trang nghieâm nhaát ôû Khaùnh Hoaø treân ñoä cao töông ñöông vôùi Thích Ca Phaät Ñaøi, vaø chuøa Böûu Phong ôû phía Taây – Taây Nam.

Du khaùch ñeán Nha Trang khoâng theå khoâng vieáng thaêm Long Sôn Töï, bôûi leõ ñaây khoâng chæ laø chuøa trung taâm, moät chính ñöôøng ñaïo Phaät ôû Khaùnh Hoaø, maø coøn vì ôû ñaây laø moät ñieåm cao nhaát, moät thaéng caûnh cuûa thaønh phoá bieån du lòch. Tuy naèm ngay beân QL 1A, song tröôùc chuøa laø moät saân caûnh lôùn, neân ngoâi chuøa vaãn giöõ ñöôïc veû thanh tònh, tónh mòch vaø an bình, vaãn ñöôïm veû huyeàn bí cao sieâu bôûi nhöõng haøng boà ñeà coå thuï toaû boùng xum xueâ, bôûi nhöõng vöôøn hoa caây caûnh, nhöõng haøng caây traùi ñöôïc taïo daùng sôn thuûy höõu tình, vaø bôûi chính loái kieán truùc coå kính cuûa ngoâi chuøa. Ñaëc bieät taïi nôi ñaây, treân khu ñaát baèng phaúng cuûa Thích Ca Phaät Ñaøi, du khaùch coù theå ngaém nhìn toaøn caûnh Nha Trang ôû phía döôùi vôùi nhöõng ñöôøng phoá doïc ngang, nhaø cöûa san saùt, doøng soâng Caùi löõng lôø uoán löôïn

96 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

quanh nhöõng thaûm döøa baát taän, nuùi gaàn vaø ñaûo xa, bieån Nha Trang meânh moâng phía tröôùc, xanh suoát moät maøu xanh ngoïc bích. Nha Trang laø vaäy ñoù, loäng laãy maø bình dò, du khaùch seõ khoâng theå naøo queân. Hoøn Taèm

Hình daùng gioáng con taøm, khoâng coù cö daân sinh soáng, chæ coù caùc dòch vuï kinh doanh du lòch (khu du lòch Hoøm Taèm). Trong baát cöù muøa naøo, hoøn Taèm vaãn laëng gioù, maët nöôùc bieån eâm nhö maët hoà thu. Ñaây laø ñieàu kieän toát thích hôïp cho taém maùt vaø nhöõng cuoäc vui nghæ ngôi hít thôû khoâng khí ñaïi döông trong laønh.

Coøn moät caùch giaûi thích khaùc veà teân Taèm. Vì hoøn naèm ôû vò trí deã nhaän ra cho caùc taøu thuyeàn khi ra khôi coù theå theo vò trí maø veà ñaát lieàn, neân coù teân laø Taàm (Tìm). Do caùch phaùt aâm cuûa cö daân Nha Trang maø laâu daàn thaønh ra hoøn Taèm.

Hoøn Mun Mun coù nghóa laø ñen. Theo lôøi truyeàn, ñaây laø ngoïn nuùi löûa töø xa xöa ñaõ phun phuùn thaïch, theo thôøi gian daøi, ñaõ ñen saàm laïi. Hoøn naøy chæ caùch Nha Trang coù hôn 1g30’ ñi baèng ca noâ. Vaùch ñaù döïng ñöùng ñen huyeàn keát dính nhau. Quanh ñaûo döôùi maët nöôùc bieån trong xanh laø röøng san hoâ muoân maøu lung linh vöøa röïc rôõ vöøa huyeàn aûo. Ñaây laø nôi daønh rieâng cho du khaùch thích bôi laën, khaùm phaù theá giôùi san hoâ ngoaïn muïc, kì dieäu.

Hoøn Tre Theo Quaùch Taán, tröôùc kia coù teân laø hoøn Treû, cuõng goïi laø ñaûo Ñaøm Moâng, caùch bôø bieån chöøng 3km. Ñaây laø moät hoøn ñaûo lôùn, nöùt nhieàu nhaùnh, xa troâng nhö moât con caù saáu boø ra bieån. Quaùch Taán giaûi thích: Ñaøm Moâng laø ñöùa treû cuûa Ñaàm cho neân dòch ra laø hoøn Treû. Sôû dó baûn ñoà cuõ môùi vaøi möôi naêm nay ghi laø hoøn Tre (dòch Anh vaên goïi laø Bamboo island) laø do theo baûn ñoà Phaùp xöa kia, maø chöõ Phaùp thì khoâng coù daáu. Treân ñaûo coù nhieàu nuùi. Hai ngoïn cao nhaát laø hoøn Treû (482m) vaø hoøn Lôùn (414m), vì vaäy ñaûo naøy coù khi goïi laø hoøn Treû maø cuõng coù luùc goïi laø hoøn Lôùn.

Treân ñaûo coù thoân Bích Ñaàm, ñoâng ñuùc ngöôøi ôû. Hoøn Mieáu Chæ caùch ñaát lieàn coù 20 phuùt di chuyeån baèng ca noâ thöôøng, ñöùng taïi Caàu Ñaù, du khaùch cuõng thaáy roõ. Treân ñaûo coù nhieàu phöông tieän giaûi trí, nghó döôõng raát thích hôïp hoaït ñoäng thanh nieân, daõ ngoaïi.

Teân chöõ Haùn tröôùc ñaây goïi laø ñaûo Boàng Nguyeân. Hoøn Thò Tieáng goïi taét teân chöõ Haùn laø Thò Sôn, ôû phía ñoâng coù baùn ñaûo Phöôùc Haø che chaén, phía Taây coù nhieàu ñaûo nhoû tuïm laø hoøn Nöõa, hoøn Reâu, hoøn Troàng, hoøn Saám. Naèm trong vònh Nha Phu gaàn Ñaûo Khæ, tuy nhieân hoøn Thò lôùn hôn nhieàu. Taïi ñaây coù khu du lòch nuoâi thuù hoang daõ, ñeå phuïc vuï du khaùch.

Hoøn Heøo Cuõng coøn goïi laø hoøn Ñoû vaø ñaûo Hoa Lan naèm caùch bôø bieån Nha Trang gaàn hai giôø ñi ca noâ thöôøng. Taïi ñaây coù röøng, coù nuùi vaø baõi bieån keát hôïp thaønh moät caûnh quan haáp daãn. Truù nguï trong nhöõng ngoâi nhaø coù daïng nhaø roâng Taây Nguyeân. Caùc dòch vuï du lòch thieân nhieân giuùp khaùch thích thuù vôùi caùc loaïi hình vui chôi nhö bôi thuyeàn buoàm, saên baét haûi saûn.

Hoøn Choàng Du khaùch tôùi Nha Trang khoâng theå khoâng gheù thaêm Hoøn Choàng, bôûi ñoù laø moät thaéng caûnh raát ñoäc ñaùo, laïi naèm ngay treân ñòa phaän cuûa thaønh phoá Nha Trang, chæ caùch Thaùp Baø 1500m veà phía Ñoâng Baéc. Xe coù theå vaøo ñeán taän Hoøn Choàng baèng con ñöôøng vaøo tröôøng ÑH Thuûy Saûn Nha Trang, qua nhaø nghæ cuûa Lieân ñoaøn Lao ñoäng Khaùnh Hoaø laø ñeán. Coøn moät loái ñi khaùc, ñi quaù leân phía Baéc chöøng 500m,reõ theo loái ra bieån, men theo bôø bieån moät ñoaïn, baïn seõ thaáy Hoøn Choàng hieän ra ngay tröôùc maét.

Hoøn Choàng laø moät baùn ñaûo xinh xaén troøn tròa, hôi traàn truïi song raát noåi tieáng, bôûi ñoù laø moät quaàn theå caùc khoái ñaù hoa cöông lôùn nhoû, ña hình ña daïng xeáp choàng leân nhau, hoaëc chen chuùc, hoaëc cheânh veânh, töôûng chöøng nhö ñöôïc baøn tay taïo hoùa xeáp ñaët neân. Chuùng chia laøm hai nhoùm, nhoùm ñaù phía Baéc nöûa chìm nöûa noåi thöôøng ñöôïc goïi laø Hoøn Choàng. Nhoùm nhoû hôn, naèm phía chaân ñoài phía

97 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ñoâng, goïi laø Hoøn Vôï.

Veà caáu truùc ñòa chaát, ñoù chæ laø phaàn xuaát loä ñaù hoa cöông goác, phaàn rìa cuûa moät phöùc heä ñaù xaâm nhaäp coù teân laø Ñeøo Caû, thaønh taïo cuoái Cainozoi, chòu aûnh höôøng maïnh meõ cuûa caùc taùc nhaân quaù trình phong hoùa vaø baøo moøn cuûa bieån (aùnh naéng maët trôøi, nhieät ñoä, ñoä aåm, nöôùc möa, khoâng khí, soùng vaø gioù bieån…), ñaõ bò nöùt ra vaø vôõ thaønh khoái, theo caùc khe nöùt nguyeân sinh vaø thöù sinh, bieán chaát vaø vôõ vuïn. Phaàn meàm vöõa bò vöõa troâi. Nhöõng khoái taûng vôùi ñoä beàn cao hôn thì trô ra, ñöôïc soùng bieån baøo moøn thaønh troøn tròa, ñöùng vöõng tröôùc thieân nhieân vaø bieån caû bao la döõ doäi, maø ñoái vôùi chuùng laø “laønh ít döõ nhieàu”, vôùi ñuû moïi hình daïng vaø kích thöôùc, cuõng nhö theá ñöùng theá naèm. Ñaây khoâng phaûi laø loaïi ñaù laên töø treân nuùi nhö truyeàn thuyeát.

Ñeán Hoøn Choàng, du khaùch seõ thaáy thaät thích thuù, vì nhö ñang ñöùng tröôùc moät troø chôi thieân nhieân kyø laï. Khoái ñaù vuoâng vöùc naøy cöù nhö ñöôïc neùm xuoáng töø treân trôøi, bò keïp chaët giöõa hai khoái ñaù khaùc, voâ tình taïo neân moät caùi coång ñaù, töïa nhö moät coång thaønh coå xöa, laøm thaønh moät loái ñi roäng raõi cho du khaùch leân xuoáng nhoùm ñaù Hoøn Choàng. Nhöõng taûng ñaù to lôùn coàng keành kia, trôù treâu thay laïi ñöôïc “xeáp” moät caùch cheânh veânh vaø maïo hieåm treân nhöõng phieán ñaù nhoû hôn nhieàu laàn, khieán cho du khaùch neáu ai yeáu boùng vía, chaéc khoâng daùm ñeán gaàn. Vaø kia nöõa, treân ñænh cao nhaát cuûa Hoøn Choàng, ñöùng cheânh veânh moät mình laø khoái ñaù khoång loà, baïn seõ thaáy in loà loä moät daáu aán baøn tay khoång loà, coù ñuû caû 5 ngoùn, in raát saâu vaøo maët Ñoâng cuûa khoái ñaù. Baøn tay naøy laøm chuùng ta lieân töôûng ñeán moät quaù khöù xa xaêm cuûa traùi ñaát, khi maø traùi ñaát naøy coøn toàn taïi nhöõng sinh vaät khoång loà – nhöõng con khuûng long daøi haøng chuïc meùt vaø naëng haøng traêm taán, nhöõng khu röøng ñaïi thuï vôùi nhöõng caây to haøng chuïc ngöôøi oâm khoâng xueå… Quaù trình taïo sôn vaø söï thay ñoåi khí haäu, moâi tröøông ñaõ huûy hoaïi hoaøn toaøn theá giôùi khoång loà ñoù, maø daáu veát cuûa chuùng vaãn coøn in haèn treân nhöõng vaùch ñaù, hang ñoäng ngaøy nay, nhöõng boä xöông nhö coøn ñöôïc giöõ nguyeân veïn trong nhieàu ñòa taàng, nhöõng væa than voâ taän – keát quaû cuûa quaù trình choân vuøi nhöõng khu röøng ñaïi thuï. Vaøo thôøi ñoù, chuùng ta coù theå thuù vò maø töôûng töôïng tieáp, bieát ñaâu chaúng coù toàn taïi moät gioáng ngöôøi khoång loà ñeå thoáng trò chuùng nhö loaøi ngöôøi hieän nay ñang thoáng trò muoân loaøi, moät theá giôùi bao goàm toaøn nhöõng vaät “Con con”. Baøn tay cuûa gioáng ngöôøi khoång loà ñoù, ngaøy nay coøn in loà loä treân vaùch ñaù Hoøn Choàng.

Moät söï tích daân gian keå veà baøn tay khoång loà naøy. Vaøo moät thôøi, vì thaáy traàn gian ñaày hoa thôm, coû daïi, phong caûnh höõu tình, caùc tieân cuûa trôøi cuõng thöôøng keùo xuoáng ñeå kieám thuù vui tieâu khieån, vaø thöôøng taém maùt ôû Suoái Tieân. Caùc tieân oâng thì giôû côø tieân, xeáp nhöõng baøn côø veõ saün treân nhöõng phieán ñaù vuoâng vöùc phaúng lì, say söa caân nhaéc nhöõng böôùc tieán, theá thuû. Caùc tieân baø, tieân coâ troâng töøa töïa nhö nhau ai cuõng ñeïp nhö …”tieân giaùng traàn”, vöùt boû xieâm aùo treân bôø, nhaøo xuoáng suoái tieân, thích thuù vuøng vaãy, ñuøa côït laøm aâm vang caû moät vuøng. Moät chaøng khoång loà cuõng töø xa ñeán, treân ñöôøng ñi tìm thuù vui, ñieàu laï voâ tình loït voâ ñoäng tieân traàn naøy. Kinh ngaïc tröoc caûnh “ngaøn naêm chæ thaáy moät laàn” naøy, chaøng khoång loà say söa ngaém nhìn, voâ tình tröôït chaân suyùt ngaõ, voäi vaøng baùm vaøo nhöõng moâ ñaù beân söôøn suoái. Söôøn ñaù khoâng chòu noåi söùc maïnh cuûa chaøng khoång loà, lôû vaø ñoå aøo aøo xuoáng, vaêng xa taân cöûa bieån, taïo neân Hoøn Choàng ngaøy nay. Khoái ñaù loâi chaøng bíu voâ, coøn in haèn caû baøn tay. Ñaù tung leân trôøi, rôi xuoáng, hoøn sau keït ñöùng giöõa hai hoøn tröôùc, môùi taïo neân caùi “coång thaønh coå” aáy. Vaø cuõng chính vì vaäy maø môùi coù nhöõng taûng ñaù xeáp lôùp naèm cheânh veânh treân nhöõng taûng ñaù nhoû, hay ñöôïc ñaët nghieâng nhö caùi baãy ñaù, chaúng bieát luùc naøo thì saäp xuoáng.

Coøn coù moät truyeàn thuyeát nöõa. Moät chieác thuyeàn cuûa ñoâi vôï choàng ngö daân treû bò soùng to, gioù lôùn ñaùnh troâi daït vaøo cöûa bieån naøy, voán tröôùc kia coøn laø nhöõng vaùch ñaù cao vaø döïng ñöùng. Soùng xoâ thuyeàn ñuïng phaûi vaùch ñaù, vôõ tan taønh. Soùng cuoán troâi ngöôøi vôï ra xa. Ngöôøi choàng voùi lao theo keùo vaøo. Song, cöù moãi laàn keùo vaøo ñöôïc gaán bôø, soùng laïi tung boït traéng xoùa, noåi cao haøng chuïc meùt, ñaùnh baät ngöôøi vôï trôû laïi nhö quyeát chí cöôùp laïi moät sinh linh cho bieån caû. Laàn cuoái cuøng, ngöôøi choàng moät tay dìu ñöôïc vôï, moät tay baùm vaøo vaùch ñaù. Nhöng ñaùng thöông thay, vaùch ñaù voán ñaõ cheânh veânh muoán ñoå, nay theâm söùc naëng töø baøn tay ngöôøi choàng neân ñoå aøo xuoáng bieån, nhaán chìm luoân caû ñoâi vôï choàng baát haïnh noï. Ngöôøi cheát, song daáu aán baøn tay thuûy chung cuûa ngöôøi choàng vaãn coøn haèn treân ñaù, giöõ maõi vôùi thôøi gian. Nhìn ra xa xa moät chuùt, du khaùch seõ thaáy moät hoøn ñaûo nhoû nhaáp nhoâ, nhö nöûa chìm nöûa noåi, ngöôøi ta baûo ñoù chính laø caùnh buoàm cuûa ñoâi vôï choàng thöông taâm noï…

98 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Khoùm ñaù taïo neân Hoøn Vôï bao goàm nhöõng taûng ñaù lôùn xeáp choàng leân nhau, song nhieàu goùc caïnh hôn, do “tuoåi” coøn nhoû, chöa chòu nhieàu aûnh höôûng cuûa soùng bieån baøo moøn. Ñaù nôi Hoøn Vôï naèm keà beân nhau, khaêng khít aâu yeám hôn. Hoøn Vôï nhoû nhaén, laïi naèm ôû moät vò trí kín ñaùo, thaät cuõng gioáng nhö baûn chaát cuûa ngöôøi phuï nöõ, neáu ai chöa nghe tôùi chaéc ít ñeå yù. Moät du khaùch ñeán thaêm Hoøn Choàng ñaõ thuù vò, thaám thía vaø thoát leân: Töôûng chæ rieâng OÂng, hoùa caû Baø Ngaém trôøi ngaém bieån roäng bao la Maën maø ñaõ traûi bao söông gioù Moät maûnh tình rieâng, ta vôùi ta

99 https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam/

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Ñöùng treân Hoøn Choàng, nhìn veà phöông Baéc, du khaùch seõ thaáy ngay tröôùc maët laø moät daõy nuùi chaïy doïc theo höôùng Ñoâng – Taây, vôùi nhieàu ñænh cao khaùc nhau. Ñoù laø nuùi Coâ Tieân. Goïi nhö vaäy laø vì ñöôøng vieàn cuûa caùc ñænh nuùi taïo neân moät hình töôïng ngöôøi con gaùi naèm ngöûa maët leân trôøi, toùc xoõa daøi tôùi chaám nöôùc bieån Ñoâng, moät chaân co cao, moät chaân duoãi daøi veà höôùng Taây. Maùi toùc, vaàng traùn, khuoân maët baàu bónh, loàng ngöïc thanh xuaân nhoâ cao ñaày söùc soáng, ñaàu goái co cao troøn laún, moät tö theá naèm baát ñoäng, traàm tö… thaät laø moät kieät taùc cuûa taïo hoùa khieán cho du khaùch caûm thaáy thuù vò, caûm xuùc trìu meán, löu luyeán…

Döôùi trieàu Duy Taân (1907-1916) Chí só Traàn Cao Vaân vaøo Khaùnh Hoaø tìm ñoàng chí, gheù chôi

Hoøn Choàng coù ñeà moät luaät raèng:

Ñaát naén trôøi nung kheùo ñònh ñoâi Hoøn Choàng ñöïc caùi phoái hai ngoâi OÂng xaây neân ñoáng caây truø muïc, Baø ñuùc ra khuoân ñaù moïc choài. Maây nuùi ruû giaêng maøn tònh tuùc, Nöôùc khe haàu roùt cheùn giao boâi. Non theà giai laõo trô trô ñoù Gioù chaúng lung lay soùng chaúng boài. ...Moät nöõ giaùo vieân höu trí, baø Tuøng Trang möôïn caûnh Hoøn Choàng ñaå taû caûnh eùo le cuûa mình raát yù nhò (Baø Tuøng Trang cuøng “ ñaáng phu quaân” khoâng aên ôû vôùi nhau ñaõ laâu, nhöng vaãn coøn laø vôï choàng. Ñeán luùc giaø hai oâng baø laïi veà Nha Trang chung moät con ñöôøng, baø ñaàu treân, oâng ñaàu döôùi, moãi ngöôøi moät giang sôn ñoäc laäp, khoâng maáy ai bieát ñoù laø caëp vôï choàng.

Hoøn Choàng vaøo nhöõng ngaøy cuoái tuaàn thaät ñoâng vui vaø naùo nhieät. Ñeán ñaây baïn seõ gaëp nhöõng du khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc, ñuû moïi thaønh phaàn, quoác tòch, tuoåi taùc veà ñaây vaõn caûnh nhö traåy hoäi, nhöõng ñoâi trai gaùi beân nhau, vöøa tæ teâ chuyeän troø, tình töï say söa chieâm ngöôõng phong caûnh sôn thuûy höõu tình nhö laøm soáng laïi caâu chuyeän truyeàn thuyeát ñaày thöông taâm cuûa ñoâi vôï choàng treû baát haïnh ngaøy naøo…

Ñoàng Ñeá Moät trung taâm huaán luyeän lôùn nhaát mieàn Trung cuûa quaân ñoäi mieàn Nam ñöôïc thaønh laäp naêm 1956, chuyeân ñaøo taïo caùc haï só quan boä binh. Sau 1975, Ñoàng Ñeá trôû thaønh doanh traïi QÑND Vieät Nam. Ñoàng Ñeá naèm sau nuùi Coâ Tieân.

Ngöôøi daân Nha Trang vaãn coøn löu truyeàn caâu thô noùi veà tröôøng Ñoàng Ñeá tröôùc naêm 1975, khi taïi saân tröôøng coøn moät böùc töôïng moät anh lính Vieät Nam Coäng Hoøa ñöùng trong tö theá nghæ, beân caïnh ñoù laø nuùi Coâ Tieân:

Anh ñöùng ngaøn naêm thao dieãn nghæ Em naèm xoõa toùc ñôïi chôø ai?

Ñeøo Ruø Rì Daøi 2km, cao 120m so vôùi möïc nöôùc bieån. Ñeøo Ruø Rì caùch Nha Trang 5km, döôùi chaân ñoài beân traùi ta thaáy moät ngaõ 3, reõ traùi laø ñöôøng veà TP. HCM, ñi thaúng laø theo QL 1A ñeán Haø Noäi. Ñöôøng beân phaûi ñi caêm cöù Ñoàng Ñeá. Vì coù nhieàu caây coái rì raøo khi gioù thoåi neân ngöôøi ta ñaët laø ñeøo Ruø Rì.

Ñaûo Khæ Treân ñaûo tröôùc kia ñaây laø nôi nuoâi khæ ñeå thí nghieäm, ñieàu cheá vaccin, hôïp taùc giöõa Vieät Nam vaø Lieân Xoâ (cuõ). Sau khi Lieân Xoâ tan vôõ, ñaøn khæ bò boû hoang, khoâng ai troâng nom. Ngaøy nay, khæ nuoâi khoâng coøn cho muïc ñích naøy nöõa maø ñeå tham quan du lòch. Giôø ñaây khæ soáng treân ñaûo nhö moät moâi tröôøng töï nhieân. Neáu coù dòp tham quan treân ñaûo Khæ hay Hoøn Lao, du khaùch seõ thích thuù vôùi nhöõng maøn xieác thuù vui nhoän, baõi bieån saïch, khoâng khí trong laønh…

Ñeøo Roï Töôïng Qua caàu Suoái Tre laø ñeán ñeøo Roï Töôïng. Ñeøo daøi 1km, xöa kia vua Quang Trung choïn nôi naøy laøm nôi huaán luyeän töôïng binh treân ñöôøng tieán quaân vaøo Nam chinh phaït quaân Nguyeãn AÙnh vaø beø luõ neân môùi coù teân goïi nhö hieän nay.

100

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Ngaõ Ba Ninh Hoøa Ñaây laø khu vöïc vöïa luùa chính cuûa tænh Khaùnh Hoaø, nhöng cuõng chính laø nôi deã bò ngaäp luït nhaát, ñoaïn ñöôøng naøy thöôøng hay bò taét ngheõn vaøo muøa möa luõ. Ñaëc saûn noåi tieáng laø nem Ninh Hoøa vôùi chaát xuùc taùc leân men laø laù caây chuøm ruoät. Neáu reõ traùi laø QL29 ñi Buoân Ma Thuoät daøi 146km.

Ñeøo Baùnh Ít Daøi 1km. Qua ñeøo ngay beân phaûi coù taám bieån ñeà “Doác Leát 10km”, ñoù laø ñöôøng vaøo Doác Leát. Ñòa danh naøy coù teân goïi nhö vaäy laø vì nôi ñaây tröôùc kia coù nhieàu ñoài caùt taïo thaønh nhöõng doác cao maø daân cö hai laøng muoán qua thaêm nhau thöôøng leo leân doác roài tuoät xuoáng cho ñôõ meät neân goïi maõi thaønh moät teân rieâng laø Doác Leát. Doác Leát caùch thaønh phoá Nha Trang 46km, taïi Doác Leát hieän coù khu coâng nghieäp ñoùng taøu lôùn cuûa Nam Trieàu Tieân: Hyundai Vinaship – ñaây laø nhaø maùy ñoùng taøu lôùn nhaát Vieät Nam. Qua khoûi ñoaïn ñöôøng naøy laø ñeán huyeän Vaïn Giaõ, Vaïn Ninh.

Ñeøo Coå Maõ - Ñeøo Caû - Vuõng Roâ vaø Ñaïi Laõnh Ñeøo Coå Maõ daøi 2km, treân ñeøo nhìn beân phaûi ta thaáy nhöõng ñuïn caùt raát ñeïp. Ñeøo Caû laø teân moät daõy nuùi cao thuoäc heä thoáng nuùi Ñoâng Tröôøng Sôn, coù söôøn phía ñoâng doác ñöùng vaø tieáp xuùc thaúng vôùi bieån Ñoâng. Ñöôøng chia nöôùc treân ñænh ñeøo Caû, nôi coù QL 1A chaïy qua, laø ranh giôùi phaân chia giöõa hai tænh Phuù Yeân vaø Khaùnh Hoaø (caùch thaønh phoá Nha Trang 90km vaø thò xaõ Tuy Hoaø 30km). Ñaây laø moät ñòa danh raát noåi tieáng, ñöôïc khaùch phöông xa bieát ñeán, bôûi döôùi chaân coù Vuõng Roâ saâu thaúm vaø baõi bieån Ñaïi Laõnh ñöôïc xeáp laø baõi bieån ñeïp baäc nhaát cuûa caû nöôùc.

Daõy Ñeøo Caû coù caáu truùc ñòa chaát khaù ñieån hình. Ñoù laø moät phöùc heä ñaù xaâm nhaäp,bao goàm haàu nhö ñoäc moät loaïi ñaù Granit (ñaù hoa cöông) biotit hocplen, keát tinh haït raát thoâ, ñoâï beàn cöïc cao, möùc ñoä nöùt neû thaáp,vaø thöôøng coù nhöõng monolith (khoái) kích thöôùc lôùn, moät nguyeân lieäu thieân nhieân lí töôûng cho ngheä thuaät taïo hình vaø cho coâng ngheä ñaù traùng laùt. Phöùc heä ñaù granit Ñeøo Caû ñöôïc caùc nhaø ñòa chaát hoïc ñieån hình hoaù vaø laáy teân goïi chung cho taát caû caùc thaønh taïo xaâm nhaäp ñöôïc hình thaønh vaøo cuoái thôøi cainozol, coù cuøng caáu taïo vaø thaønh phaàn ôû suoát moät daõy cuûa Nam Trung Boä – phöùc heä Ñeøo Caû.

Ñöôøng thieân lyù Baéc Nam uoán löôïn quanh co treân 10km ôû löng chöøng Ñeøo Caû. Ñeøo Caû thuoäc ñòa phaän Phuù Yeân raát doác. Sau nhöõng caùnh ñoàng luùa baùt ngaùt cuûa Tuy Hoaø laø ñoät ngoät nuùi cao, xuaát hieän vôùi raát nhieàu heûm, vöïc. QL 1A luùc aån luùc hieän treân löng chöøng ñeøo, coá gaéng naâng daàn bình ñoä ñeå ñaït ñeán ñænh cao, khieán cho du khaùch nhieàu phen hoài hoäp ñeán toaùt moà hoâi khi nhìn xuoáng nhöõng heûm nuùi saâu thaêm thaúm döôùi chaân ñeøo. ÔÛ ñòa phaän cuûa tænh Khaùnh Hoaø, ñoä doác cuûa ñeøo töông ñoái thaáp hôn, döôùi chaân ñeøo laø Vuõng Roâ xanh ngaét moät maøu. Cuoái Ñeøo Caû laø caùnh cung Ñaïi Laõnh, moät laøng chaøi, moät baõi bieån nöùc tieáng gaàn xa.

Treân Ñeøo Caû coù ñænh nuùi Ñaù Bia (Thaïch Bi Sôn), cao 706m, ñöùng söøng söïng uy nghi, saùng sôùm vaø chieàu chieàu maây phuû töù beà, khi aån khi hieän. Trong “Lòch Trieàu Híeân Chöông Loaïi Chí” coù ghi: “Thaïch Bi Sôn ôû bôø bieån laø choã phaân chia ñòa giôùi giöõa caùc trieàu tröôùc vôùi nöôùc Chieâm Thaønh”. Naêm 1471, Vua Leâ Thaùnh Toân nhaân laàn thaân chinh deïp giaëc Chieâm Thaønh, ñaõ töøng sai ñuïc ñaù döïng bia ñeå laøm giôùi haïn vaø löu laïi nhöõng chieán tích. Tuy nhieân, cho tôùi nay nhöõng nhaø khaûo coå hoïc ñaõ daøy coâng tìm kieám xung quanh vaø treân taûng ñaù bia khoång loà naøy, song vaãn chöa tìm thaáy buùt tích noùi treân.

Coøn moät ñieåm noåi tieáng nöõa ôû khu vöïc Ñeøo Caû, phía Ñoâng Baéc cuûa ñænh Thaïch Bi Sôn coù Cape Varella (Muõi Naäy), ngoïn haûi ñaêng ñöùng ôû toïa ñoä 12o55’50” vó ñoä Baéc, 100o23’32” kinh ñoä Ñoâng. Ñaây laø ñieåm cöïc Ñoâng treân ñaát lieàn cuûa Vieät Nam, con maét thöùc ñeâm ñeâm treân ñieåm cöïc ñoâng cuûa ñaát nöôùc, ngaøy ñeâm doõi nhìn ra ñaïi döông meânh moâng, ñònh höôùng cho taøu thuyeàn qua laïi.

Nuùi Ñaù Bia nhoâ haún mình ra bieån Ñoâng, keùo daøi, taïo neân moät baùn ñaûo che chaén soùng gioù cho Vuõng Roâ. Bôûi vaäy, caûng Vuõng Roâ tuy raát saâu, nôi saâu nhaát coù theå ñaït khoaûng 16m, maø quanh naêm soùng yeân beå laëng. Tröôùc naêm 1975, ñaây töøng laø moät caûng quaân söï cuûa Myõ – Nguïy, ñaûm baûo tieáp teá haäu caàn cho haøng loaït caùc caên cöù quaân söï keùo daøi ñeán 20km, suoát töø Ñaø Noâng ñeán Ñoâng Taùc. Vaø cuõng thaät laø thuù vò khi du khaùch coøn bieát raèng, cuõng chính nôi ñaây, Vuõng Roâ coøn laø moät beán caûng maø caùc caùn boä chieán só caùch maïng tieáp nhaän vuõ khí, ñaïn döôïc vaø caùc phöông tieän chieán ñaáu töø mieàn Baéc göûi vaøo, chi vieän cho chieán tröôøng Quaân khu 5, ñöôïc chuyeân chôû baèng nhöõng con taøu khoâng soá cuûa 101

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Haûi quaân Vieät Nam, laøm ñieân ñaûo nhöõng boä oùc chuyeân tính toaùn baèng maùy tính ñieän töû cuûa Laàu Naêm Goùc Hoa Kyø. Bieát bao taán vuõ khí, ñaïn döôïc, muoái gaïo, thuoác men ñaõ ñöôïc boác leân töø Vuõng Roâ vaø vaän chuyeån treân nhöõng ñoaïn ñöôøng naøy ñeå tôùi tay caùc chieán só giaûi phoùng, caùc chieán só töï veä maät trong caùc Caên cöù Caùch maïng vaø ñoâ thò. ÔÛ Vuõng Roâ hieän nay vaãn coøn xaùc moät con taøu khoâng soá töø mieàn Baéc vaøo bò loä, caùc chieán só cuûa ta tranh thuû boác heát haøng, ñaët boäc phaù ñaùnh ñaém taøu, ñaët thuoác noå ñaùnh saäp cöûa haøng, khoâng cho ñòch cöôùp vuõ khí coøn laïi ôû trong hang sau khi ñaõ chuyeån ñöôïc moät phaàn leân caên cöù.

Döøng chaân treân löng chöøng Ñeøo Caû, phoùng taàm maét xa xa, du khaùch seõ coù dòp ngaém toaøn caûnh Vuõng Roâ huøng vyõ, nuùi Ñaù Bia uy nghi, nhöõng hoøn ñaûo xa gaàn, quy tuï laïi taïo neân moät böùc tranh sôn thuûy tuyeät vôøi. Du khaùch coøn thaáy löu luyeán vaø thöông meán nôi ñaây hôn khi bieát raèng, Vuõng Roâ vaø Thaïch Bi Sôn ñaõ chöùng kieán nhöõng böôùc thaêng traàm cuûa lòch söû ñaát nöôùc, taïo neân nhöõng ñieån tích vaãn coøn löu maõi ñeán ngaøn ñôøi sau.

Noùi ñeán bôø bieån Khaùnh Hoaø, khoâng theå khoâng noùi ñeán baõi bieån Ñaïi Laõnh. Nhieàu ngöôøi coøn cho raèng, baõi bieån Ñaïi Laõnh laø baäc nhaát, baõi bieån ôû Nha Trang coøn phaûi khieâm nhöôøng xeáp haïng phía sau noù.

Ñaïi Laõnh naèm keïp giöõa hai ñeøo: Coå Maõ phía Nam vaø ñeøo Caû phía Baéc. Ñaïi Laõnh töïa nhö moät vaønh traêng khuyeát, hay nhö moät chieác löôõi lieàm, maø soáng lieàm laø nhöõng daõy phi lao xanh cong cong chaïy daøi töø muõi ñeán caùn, coøn löôõi laø baõi taém Ñaïi Laõnh saùng loaùng döôùi aùnh maët trôøi, hay nhöõng ñieåm traéng, duø laø môø hay toû. Ngaém nhìn Ñaïi Laõnh töø baát cöù ñieåm naøo cuõng thaáy ngoaïn muïc. Ñaïi Laõnh phoâ veû ñeïp cuûa mình tröôùc bieån caû vaø thieân nhieân maø raát hieàn hoøa. Ngay beân QL 1A laø nhöõng daõy nuùi lieân hoaøn ñöùng söøng söûng vôùi theá hoaønh traùng, daêng luõy daêng thaønh, laøm theá töïa vöõng chaéc cho laøng chaøi naøy. Baõi bieån khaù roäng vaø ñuû daøi, nöôùc bieån luoân xanh bieác maøu ngoïc bích, laáp laùnh, soùng saùnh döôùi aùnh maët trôøi. Thuyeàn beø ngaøy ñeâm ra vaøo san saùt, taáp naäp, töïa nhö caûnh Xoùm Boùng Nha Trang.

Baõi taém Ñaïi Laõnh ñöôïc caáu taïo thuaàn khieát vôùi moät thöù caùt traéng mòn, ñaàm neùn chaët cheõ, khoâng heà gôïn moät maûnh san hoâ hay ñaù soûi vuïn, laïi coù ñoä thoaûi lôùn. Ai khoâng bieát bôi hay chöa moät laàn taém bieån, neáu ñeán vôùi Ñaïi Laõnh luoân caûm thaáy töï tin, yeân taâm ñaàm mình vuøng vaãy trong laøn nöôùc xanh bieác naøy. Baõi taém Ñaïi Laõnh coøn coù moät öu ñieåm ñaëc bieät trôøi phuù nöõa, laø ngay giöõa khu vöïc baõi taém laïi coù moät nguoàn nöôùc ngoït chaûy ra töø chaân nuùi hoøa vaøo bieån caû. Nöôùc quanh naêm maùt laïnh, tinh khieát. Phôi naéng vaø taém bieån thoûa thích, du khaùch coù theå thaûnh thôi ngaâm mình trong suoái nöôùc ngoït, maëc cho nöôùc vuoát ve cô theå, laøn da, röûa troâi heát nhöõng vò maën cuûa muoái bieån coøn ñoïng laïi, mang laïi moät veû thanh thoaùt, nheï nhaøng hoaøn toaøn cho du khaùch. Gaén vôùi khung caûnh thieân nhieân caåm tuù thöôøng laø nhöõng thieân tình söû thô moäng maø eùo le traéc trôû, bôûi nhöõng theá löïc thieân nhieân hay bôøi chính con ngöôøi taïo neân, keát ñoïng trong nhöõng caâu ca, gioïng hoø baát töû vöøa ngoït ngaøo, vöøa cay ñaéng maø ngöôøi xöa ñaõ taëng laïi cho theá heä keá tieáp töïa nhö moät thöù traàm höông keát ñoïng laïi töø nhöõng veát thöông cuûa nhöõng caây gioù nôi sôn cuøng thuûy taän: Böôùc chaân leân ñeøo Caû Troâng sang Vaïn Giaõ, ngoù laïi Tu Boâng Bieát raèng cha meï ñaønh khoâng Anh chôø, em ñôïi, uoång coâng hai ñaøng (Ca dao Khaùnh Hoaø)

Ñaïi Laõnh töø xöa ñaõ ñöôïc lieät vaøo haøng danh lam thaéng caûnh cuûa caû nöôùc. Naêm 1836, vua Minh Maïng ñaõ cho chaïm troå caûnh Ñaïi Laõnh vaøo moät trong chin Ñænh ñoàng ñaët tröôùc saân Theá Mieáu cuûa ñaát ñeá ñoâ. Möôøi baûy naêm sau, vaøo naêm 1853, döôùi thôøi vua Töï Ñöùc, Ñaïi Laõnh laïi ñöôïc giôùi thieäu trong “Töø ñieån quoác gia” do trieàu ñình bieân soaïn. Ñieàu ñoù thaät hieám thaáy ñoái vôùi moät ñòa danh naèm xa haún nôi ñoâ thò, vaø haàu nhö chöa ñöôïc taïo döïng bao nhieâu bôûi baøn tay con ngöôøi.

Ñeán Ñaïi Laõnh, du khaùch coù theå daïo doïc theo daõy phoá chính hoaëc ñi saâu vaøo laøng chaøi ñeå tìm hieåu loái soáng vaø cung caùch sinh hoaït cuûa ngöôøi daân Ñaïi Laõnh, hoaëc mua haûi saûn khoâ laøm quaø. Caù khoâ, toâm khoâ, khoâ möïc vaø nöôùc maém laø nhöõng ñaëc saûn cuûa Ñaïi Laõnh vôùi giaù caû raát phaûi chaêng, khaùch tha hoà choïn löïa. Ñaëc bieät, toâm caù töôi ôû ñaây raát reû, nhaát laø vaøo nhöõng buoåi chieàu hoaëc saùng

102

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

sôùm, khi töøng ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù taáp naäp noái ñuoâi nhau caäp beán. Saûn löôïng ñaùnh baét ôû ñaây quaù lôùn so vôùi möùc tieâu thuï ôû ñòa phöông. Vì vaäy, caù toâm thöôøng ñöôïc mang ñi baùn ôû caùc ñòa phöông laân caän, tôùi Tuy Hoøa, Ninh Hoøa vaø Nha Trang.

Ñeán vôùi Ñaïi Laõnh, du khaùch coøn ñöôïc thöôûng thöùc caùc moùn haûi saûn töôi roùi vöøa môùi ñöôïc ñaùnh baét töø bieån vôùi caùch cheá bieán phong phuù vaø ñaäm ñaø höông vò ñòa phöông. Muøi toâm nöôùng, cua nöôùng, caù khoâ, möïc töôi nöôùng, nhöõng chuù gheï luoäc vaøng röôïm… laøm löu luyeán loøng ngöôøi luùc ñi xa, vaø chaéc chaén vaøo moät ngaøy gaàn ñaây, seõ gheù thaêm laïi maûnh ñaát höõu caûnh höõu tình naøy.

Ñaïi Laõnh cuøng vôùi Vaân Phong, Doác Leát vaø thaønh phoá Nha Trang trong moät töông lai khoâng xa seõ ñöôïc ñaùnh giaù laø moät trong nhöõng ñieåm du lòch vaøo haïng baäc nhaát ôû Ñoâng Nam AÙ. Nghæ ngôi, taém bieån, taém buøn khoaùng, ngoaïn caûnh bieån vaø caâu caù, du lòch theå thao leo nuùi, laø nhöõng dòch vuï nuõi nhoïn cuûa thaønh phoá du lòch töông lai naøy.

Ngöôøi ta hay noùi: “Möa ñoàng coï, gioù Tu Boâng…” chính laø vuøng ñaát naøy. Töø Ñaïi Laõnh sang Vònh Vaân Phong, Quan toaøn quyeàn Phaùp ñaõ döøng laïi khaù laâu tröôùc caûnh non xanh nöôùc bieác, sôn thuûy höõu tình. Nhöõng ngöôøi thaùp tuøng hoûi vieân quan Phaùp thaáy phong caûnh theá naøo? Vieân quan toaøn quyeàn ra veû ñaéc yù baûo: “Tout est bon” (Taát caû ñeàu ñeïp). Ai deø töø aáy nôi naøy coù teân goïi laø Tu Boâng. Tröôùc ñaây ñaõ coù moät döï aùn taùo baïo xaây döïng cuïm khaùch saïn 5 taàng lieân doanh vôùi nöôùc ngoaøi theo yeâu caàu chính cuûa nguoàn khaùch töø Ñoâng AÂu sang. Hoï meâ Ñaïi Laõnh coøn hôn caû Nha Trang. Nhöng nhöõng khuûng hoaûng vöøa qua ôû Ñoâng AÂu khieán döï aùn bò phaù saûn, nay chæ coøn ngoâi nhaø hoang pheá beân QL 1A töø gaàn 10 naêm nay. Töø bôø bieån coù theà nhìn thaáy raát roõ nhöõng baõi caùt traéng phau cuûa nhöõng hoøn ñaûo nhoû nhö Hoøn Ñieäp, Hoøn Vung, Hoøn Mao, Hoøn Gaàm, Hoøn Moät. Neáu ñi veà phía nuùi, phía con soâng Toâ thanh lòch: Toâ giang nöôùc chaûy löõng lôø Maây loàng boùng nöôùc ñoâi bôø tre xanh Truyeàn thuyeát veà töôïng Hoøn Voïng Phu treân ñænh Ñeøo Caû: Ngaøy xöa coù hai anh em soáng cuøng chung vôùi nhau raát hoaø thuaän, ngöôøi anh luoân daønh heát nhöõng söï öu aùi cuûa mình cho ngöôøi em gaùi. Moät ngaøy kia ñang luùc vui ñuøa vôùi nhau ngöôøi anh voâ tình laøm ngöôøi em gaùi bò ngaõ ñeå laïi moät veát thöông daøi ôû ñaàu. Roài chieán tranh xaûy ra, hai anh em bò thaát laic khoâng bieát ñöôïc tung tich cuûa nhau. Thôøi gian daàn troâia4h trôû thaønh moät ngöôøi thöông buoân giaøu coù, ngöôøi em trôû thaønh moät thieáu nöõ xinh ñeïp ñaûm ñang hieàn thuïc, gioûi theâu thuøa deäït vaûi. OÂng trôøi thaät trôù treâu, oâng tô baø nguyeät laïi se duyeân cho hai anh em naøy laáy nhau. Hoï soáng raát haïnh phuùc trong söï ñaàm aám thöông yeâu cuûa nhau vaø coù moät beù trai raát khaùu khænh. Moät ngaøy noï, ngöôøi choàng môùi laáy löôïc chaûi toùc cho vôï phaùt hieän moät veát seïo to treân ñaàu vôï mình,beøn sinh nghi, hoûi vôï veà nguoàn goác veát seïo. Naøng thaät thaø keå laïi ñaàu ñuoâi caâu chuyeän. Trôøi nhö saäp ñoå ñaàu ngöôøi anh! Ngöôøi vôï bao nhieâu naêm nay chung soáng laïi chính laø ngöôøi em thaân yeâu thaát laïc laâu nay. Ngöôøi anh boái roái khoâng bieát tính sao? Anh quyeát ñònh ra ñi, ra ñi vónh vieãn khoâng veà ñaây laø giaûi phaùp toát nhaát ñeå söï thaät maõi im laëng. Ngöôøi vôï thaáy choàng ñi ñaõ laâu maø khoâng veà, ngaøy ngaøy boàng con leân nuùi ngoùng choàng veà, chôø maõi chôø maõi naøng ñaõ hoaù ñaù vôùi noãi nieàm mong ngaøy ñoaøn tuï.

Taïi Laïng Sôn cuõng coù Hoøn Voïng Phu – naøng Toâ Thò, nhöng laïi laø chôø choàng ñi chinh chieán maø

vaãn khoâng veà neân hoùa ñaù, maët höôùng veà phía Baéc.

Ñaàm OÂ Loan Töø treân ñænh ñeøo nhìn xuoáng phía phaûi laø ñaàm OÂ Loan vôùi nhieàu oâ ruoäng. Ñaàm roäng 3km daøi 8km. Ñaàm caùch bieån khoaûng vaøi caây soá vaø coù ñöôøng nöôùc löu thoâng. Bôø phía Taây laø ñoàng baèng, phía Taây Baéc laø nuùi thaáp, bôø phía Ñoâng Baéc laø baõi caùt traéng, bôø phía Ñoâng Nam laø nuùi. Trong vuøng nuùi naøy coù Moä Cao Bieàn laø moät danh thaéng. Maët nöôùc ñaàm laëng nhö tôø neân coù caâu ca dao:

Leû loi nhö cuïm nuùi Saàm Thaûn nhieân nhö maët nöôùc ñaàm OÂ Loan. Ñaàm OÂ Loan gaén lieàn vôùi caâu chuyeän tình cuûa coâ gaùi teân Loan vaø vò quan Ñaøng Trong thôøi

Trònh – Nguyeãn phaân tranh.

Tröôøng Sa

103

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Quaàn ñaûo Tröôøng Sa naèm ôû phía Ñoâng Nam nöôùc ta, ôû giöõa bieån Ñoâng trong khoaûng töø kinh ñoä 111o30’ ñeán 117o20’ Ñoâng vaø vó ñoä 6o5 ñeán 12o Baéc. Toaøn boä quaàn ñaûo goàm treân döôùi 100 hoøn ñaûo vaø coàn, baõi traûi roäng treân moät vuøng bieån öôùc chöøng 16 ñeán 18 vaïn km2, trong ñoù coù 23 hoøn ñaûo vaø coàn, baõi thöôøng xuyeân nhoâ leân khoûi maët nöôùc.

Töø Nha Trang ra thaêm quaàn ñaûo Tröôøng Sa thì hoøn ñaûo ñaàu tieân neân ñeán laø Song Töû Taây. Song Töû Taây caùch bôø bieån Khaùnh Hoøa khoaûng 450km, ñöôïc Haûi Quaân Nhaân Daân Vieät Nam giaûi phoùng vaøo 4h saùng ngaøy 14/4/1975. Ñaûo naøy daøi khoaûng 700m, roäng khoaûng 300m. Beà maët ñaûo ñöôïc phuû moät lôùp saâm nam xanh möôït. Saâm nam thì gaàn nhö ñaûo naøo cuõng coù, ñoù laø moät loaïi caây boø treân maët ñaát, ngoïn caát cao, hoa laám taám maøu vaøng, nhoû hôn hoa caûi, haït nhö haït vöøng, khi giaø taùch ra bay theo gioù, nhaân gioáng ra kín ñaûo. Cuû saâm nam to, daøi, phía cuoái teû ra nhö ñoâi chaân caém vaøo loøng ñaát, thaùi moûng phôi khoâ pha nhö nöôùc cheø. Taïi trung taâm ñaûo coù taám bia chuû quyeàn mang côø ñoû sao vaøng cao hôn 2m.

Hoøn ñaûo thöù hai neân ñeán thaêm laø ñaûo Nam Yeát, daøi gaàn 800m, roäng 200m. Treân ñaûo coù nhieàu caây coái quanh naêm khoâng coù boùng daùng muøa ñoâng, chæ coù muøa thu maùt röôïi ban ñeâm vaø muøa heø noùng böùc ban ngaøy. Ñi giöõa vuøng caây treân ñaûo ñaâu ñaâu cuõng gaëp nhöõng caây quen thuoäc, ñaëc bieät coù loaøi caây baøng bieåu taùn xoøe nhieàu taàng nhö caùi loïng, caønh moïc ngang thöôøng cao ñeán 5 – 7m.

Töø ñaûo Nam Yeát ñi veà phía Ñoâng Baéc chöøng 18 haûi lyù laø ñaûo Sôn Ca, ñaây laø moät hoøn ñaûo nhoû, nhieàu caùt, noåi leân giöõa baõi san hoâ lôùn, neân coøn coù teân laø ñaûo Caùt, treân ñaûo coù nhieàu caây coái xanh toát nhöng taùn thaáp. Bôø ñaûo phía treân laø nhöõng daõi caùt traéng, phía döôùi laø baõi san hoâ lan töø bôû ra ngoaøi bieån 300 – 400m. Khi coù soùng thì baõi san hoâ bao quanh ñaûo ñeàu noåi noït soùng traéng xoùa nhö boâng. Cuõng nhö nhieàu ñaûo khaùc ôû Tröôøng Sa, ñaûo Sôn Ca thöôøng coù nhieàu con Vích, moät loaïi ruøa bieån leân ñeû tröùng, thòt Vích ngon nhö thòt boø.

Noùi ñeán chim thì treân ñaûo naøo cuõng coù, nhöng khoâng nhieàu baèng ñaûo Tröôøng Sa. Tröôøng Sa laø moät hoøn ñaûo baèng phaúng daøi gaàn 600m, roäng hôn 200m, laø hoøn ñaûo naèm ôû phía cöïc Taây cuûa quaàn ñaûo Tröôøng Sa. Treân ñaûo khoâng coù caây to, ven bôø ñaûo laø baõi caùt traéng, chung quanh ñaûo coù nhöõng vaønh san hoâ coù nôi roäng tôùi gaàn 1000m

Treân ñaûo Tröôøng Sa, ñuùng laø theá giôùi cuûa caùc loaøi chim. Buoåi saùng, böôùc ra khoûi nhaø,nhìn leân trôøi, thaáy chim bay raøo raøo nhö moät ñaùm maây, nhìn döôùi ñaát chim non la lieät. Caû ñaûo nhö moät chuoàng chim khoång loà. Phaân chim tích tuï haøng bao nhieâu ñôøi, daày coäm, nöôùc möa cuoán theo chaát phoát phaùt hoøa vôùi san hoâ phong hoùa taïo thaønh nhöõng moû phoát phaùt voâi thieân nhieân loä thieân. Theo caùc nhaø ñòa chaát thì khoan xuoáng ñoä saâu 3m, tæ leä phoát phaùt cuõng vaãn coøn khaù cao.

Caùc thö tòch coå ghi Tröôøng Sa laø laõnh thoå Vieät Nam. Thôøi Phaùp thuoäc, naêm 1933 vuøng ñaát naøy thuoäc Baø Ròa Vuõng Taøu. Naêm 1956 chính quyeàn Saøi Goøn ñöa veà tænh Phöùôc Tuy. Sau ngaøy giaûi phoùng mieàn Nam, naêm 1982 quaàn ñaûo Tröøông Sa ñöôïc toå chöùc thaønh huyeän Tröøông Sa thuoäc tænh Ñoàng Nai. Ñeán nay, quaàn ñaûo Tröøông Sa ñöïôc ñöa veà tænh Khaùnh Hoøa. 

PHÚ YÊN

Phuù Yeân caùch Nha Trang 120km. Coù dieän tích 5278km2. Daân soá khoaûng 768.972 ngöôøi (1/4/1999). Phuù Yeân tröôùc ñaây laø moät phaàn tænh Phuù Khaùnh (Phuù Yeân – Khaùnh Hoøa), ñöôïc taùch ra töø

104

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

naêm 1989, nhöng cô sôû haï taàng thuoäc veà Khaùnh Hoøa. Vì theá chính phuû ñaõ ñaàu tö cho Phuù Yeân 76 trieäu USD ñeå phaùt trieån cô sôû haï taàng vaø kinh teá. Caùc coâng ty nöôùc ngoaøi ñaàu tö vaøo Phuù Yeân cuõng ñöôïc öu tieân nhö coâng ty laép raùp ñieän töû Haøn Quoác vaø laép raùp xe motors Yamaha. Phuù Yeân coù caùnh ñoàng Tuy Hoøa 2000ha troàng luùa, 5500ha döøa, 3000ha ñieàu, 1000ha cafeù, 1000ha thuoác laù. Phuù Yeân hieän coù nhöõng döï aùn quan troïng nhö saân bay daõ chieán Ñoâng Taùc cuûa Quaân ñoäi VN Coäng Hoøa seõ ñöôïc naâng caáp thaønh saân bay daân söï, coâng trình thuûy ñieän soâng Hinh vôùi coâng suaát 7000KWh do Nhaät Baûn vieän trôï. Phuù Yeân ñaõ töøng laø ñaát cuûa vöông quoác Chaêmpa, daáu tích coøn soùt laïi laø thaùp Nhaïn. Phuù Yeân coù caàu Ñaø Raèng daøi 1100m, moät trong nhöõng caàu daøi nhaát mieàn Trung. Töø treân caàu, beân phaûi, treân moät ngoïn ñoài caùt laø thaùp Nhaïn. Soâng Ñaø Raèng Coù dieän tích löu vöïc laø 13.900km2 vaø chieàu daøi doøng chính laø 388km, laø moät doøng soâng chaûy hoaøn toaøn trong laõnh thoå nöôùc ta. Baét nguoàn töø söôøn nuùi Coâng Ca Kinh (1761m) vaø Coâng Ploâng (1376m). Soâng Ñaø Raèng thoaït tieân chaûy theo höôùng Baéc Nam cho ñeán Cheo Reo laø cöûa phuï löu Ay Jun, töø ñaây soâng chaûy theo höôùng Taây Baéc – Ñoâng Nam cho ñeán Cuûng Sôn thì chaïy theo höùông Taây Ñoâng ñeå ñoå ra bieån ôû cöûa Ñaø Dieät (thò xaõ Tuy Hoøa), moät cöûa soâng raát roäng. Soâng Ñaø Raèng coù nhöõng nhaùnh soâng quan troïng nhö: Ay Jun daøi 175km vôùi dieän tích löu vöïc 2950km2, soâng Kroâng H’Naêng daøi 130km vôùi dieän tích löu vöïc 1840km2 vaø soâng Hinh daøi 88km vôùi dieän tích löu vöïc 1040km2.

Thuûy cheá Soâng Ñaø Raèng mang tính chaát cuûa caùc soâng mieàn Trung Trung Boä, laø coù luõ tieåu maõn vaø muøa luõ ngaén, chaäm. Muøa luõ tieåu maõn vaøo caùc thaùng 6, 7, coøn muøa luõ chính vaøo caùc thaùng 9, 10, 11, 12. Löôïng nöôùc muøa luõ chieám hôn 70% toång löôïng nöôùc naêm vaø thaùng coù löu löôïng lôùn nhaát thaùng 11 thì ñaõ chieám 28,5%, baèng löôïng nöôùc 8 thaùng muøa khoâ töø thaùng 1-8. Thaùng kieät nhaát laø thaùng 4 coù löôïng nöôùc chæ baèng 1,4% toång löôïng. Thuûy cheá Soâng Ñaø Raèng raát khaéc nghieät, cho neân ngay töø 1928 ñaõ phaûi xaây döïng ñaäp Ñoàng Cam ñeå laáy nöôùc ngoït töôùi cho caùc caùnh ñoàng ôû Phuù Yeân.

Thaùp Nhaïn Naèm treân ñænh Baûo Sôn, phía Ñoâng thò xaõ Tuy Hoøa, ngöôøi ta goïi laø nuùi Nhaïn. Trong soá nhöõng di tích Chaêmpa coøn soùt laïi ôû tænh Phuù Yeân, thaùp Nhaïn khoâng chæ laø thaùp coøn nguyeân veïn nhaát maø coøn coù giaù trò nhaát caû veà maët lòch söû cuõng nhö ngheä thuaät. Tuy nhieân thaùp Nhaïn cuõng bò hö haïi khaù nhieàu. Ñaëc bieät laø vaøo theá kyû XIX, khi Phaùp môùi chieám nöôùc ta, moät taøu chieán Phaùp khi ñi qua cöûa bieån Tuy Hoøa nhìn thaáy thaùp Nhaïn, thuûy quaân Phaùp töôûng ñoù laø phaùo ñaøi cuûa ta neân ñaõ naõ phaùo vaøo laøm cho ñænh thaùp bò ñoå vaø coång thaùp cuõng bò vôõ. Hieän nay caùch thaùp 20 m laø ñænh thaùp baèng ñaù cao 1,6m, moãi caïnh roäng 0,9m. Ñoù laø moät choûm ñaù coù chaân hình vuoâng ñöôïc chaïm hình caùnh sen phía döôùi, ñænh coù baàu nhoïn. Thaùp Nhaïn laø moät trong nhöõng ngoâi thaùp lôùn cuûa Chaêmpa, moãi caïnh daøi 11m, cao gaàn 20m thuoäc loaïi thaùp taàng hình vuoâng. Treân caùc maët töôøng cuûa thaân thaùp ñöôïc trang trí baèng caùc cöûa giaû nhö moâ típ voán coù cuûa thaùp… Cöûa chính ra vaøo quay veà höôùng Ñoâng vaãn coøn moät traùm cöûa baèng ñaù theå hieän hình Shiva ñang muùa ñieäu muùa vuõ truï. Gioáng caùc thaùp thuoäc phong caùch chuyeån tieáp giöõa phong caùch Myõ Sôn A1 vaø phong caùch cuûa Bình Ñònh, treân maët töøông cuûa thaùp Nhaïn khoâng hoa vaén trang trí, caùc coät ñöùng song song, khoaûng töôøng giöõa caùc coät oáp chæ laø nhöõng khung chöõ nhaät trôn. Voøm cöûa giaû hình cung nhoïn coù hình ñaàu quaùi vaät Kala treân ñænh. Caùc taàng treân laø caáu truùc thu nhoû daàn cuûa phaàn thaân thaùp. Do hö haïi nhieàu neân ngöôøi ta duøng xi maêng che kín caû chaân thaùp neân ta khoâng theå thaáy ñöôïc hình daùng vaø trang trí ôû phaàn naøy. Theo caùc nhaø nghieân cöùu thaùp Nhaïn ñöôïc xaây döïng cuoái theá kyû XI ñaàu theá kyû XII. Thaùp Nhaïn cuõng lieân quan ñeán truyeàn thuyeát Ponagar, ngöôøi ta cuõng coù thôø Baø ôû ñaây. Vì trong truyeàn thuyeát, xöù Tuy Hoøa laø nôi ñaàu tieân Baø gheù khi xuoáng traàn vaø taïi ñaây baø ñaõ gieát cheát quyû döõ vaø khai thoâng cöûa soâng Ñaø Raèng ñeå daân chuùng ra vaøo deã daøng. Ngay khi qua caàu Ñaø Raèng vaø thaùp Nhaïn laø chuùng ta ñaõ vaøo thò xaõ Tuy Hoøa, trung taâm cuûa tænh Phuù Yeân.

Gheành Ñaù Dóa Naèm taïi xaõ An Ninh Ñoâng, huyeän Tuy An, moät gheành ñaù coù caáu taïo kyø laï goàm nhieàu taûng ñaù lôùn döïng ñöùng xeáp ñeàu ñaën theo hình nguõ giaùc. Töø xa ñöùng nhìn hoøn noï gaén vôùi hoøn kia ñeàu ñaën nhö moät toå ong. Beân caïnh Gheành Ñaù Dóa laø khu vöïc Baõi Baøng, vôùi nhöõng taûng ñaù maøu vaøng saùng naèm döôùi nhöõng taùn caây baøng rôïp maùt. Ñaây laø nôi nghæ ngôi, caém traïi daõ ngoaïi lyù töôûng.

105

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Ñeøo Tam Giang Daøi 2km, thuoäc thò traán Chí Thanh. Ñeøo Gaønh Ñoû Qua caàu Ngaân Sôn (soâng Ngaân Sôn) vaø caàu Nhaân Myõ laø ñeøo Gaønh Ñoû daøi 2km, thuoäc thò traán

Soâng Caàu. Ñòa danh naøy löøng danh vôùi ngheà laøm nöôùc maém.

Ñeøo Cuø Moâng Daøi 9km, laø ranh giôùi giöõa tænh Phuù Yeân vaø Bình Ñònh. Theo truyeàn thuyeát thì “Cuø” coù nghóa laø “Quaùi vaät”, “Cuø Moâng” coù nghóa laø “Con Roàng Nhoû”. Chuyeän keå raèng: Thuôû xöa trong khu röøng naøy coù moät con raén soáng raát laâu naêm, noù coá taâm tu luyeän ñeå ñöôïc hoùa kieáp, nhöng tu maõi noù cuõng chæ laø moät con raén. Thaát voïng noù ñi tìm Phaät ñeå hoûi lyù do. Troâng thaáy noù cuõng coù taâm höôùng thieän. Phaät baûo noù phaûi naèm yeân moät choã khoâng cöû ñoäng ñeå tónh taâm. Raén möøng laém, noù trôû veà vaø quyeát taâm laøm theo nhöõng gì Phaät ñaõ daïy noù. Cöù theá naêm thaùng troâi qua raén cöù naèm yeân nhö theá ñaõ haøng ngaøn naêm vaø chaéc ñaõ ñöôïc toaïi nguyeän neáu khoâng coù moät ngaøy kia coù moät tay thôï saên vaøo röøng saên thuù ñaõ laøm hoûng taâm huyeát cuûa con raén ñaùng thöông noï. Chaøng vaøo röøng saên ñaõ vaøi hoâm vaø caûm thaáy coù chuùt meät moûi neân quyeát ñònh tìm choã naøo ñoù ñeå nghæ ngôi. Thaáy coù caønh coå thuï naèm beân ñoáng laø röøng, chaøng beøn ngoài xuoáng vaø nhoùm leân moät ñoáng löûa ñeå naáu chuùt gì ñoù. Nhöng chaøng coù ngôø ñaâu khuùc caây khoâ chaøng ngoài chính laø con raén ñang naèm khoå coâng tu luyeän. Ñoáng löûa chaøng ñoát ngaøy caøng chaùy lôùn, noù taùp vaøo da thòt con raén. Raén caén raêng chòu ñöïng vì khoâng nôõ thaáy taâm huyeát mình ngaøn naêm nay boãng choác bò tieâu huûy. Nhöng cuoái cuøng raén cuõng khoâng theà chòu noåi, noù vaãy mình thaät maïnh vaø phoùng xuoáng khe nuùi. Caûm ñoäng cho hoaøn caûnh con raén, Phaät ñaõ hoaù noù thaønh moät con roàng nhoû.

Bieån Ñoâng Nhieät ñoä nöôùc bieån: Do naèm trong vuøng nhieät ñôùi gioù muøa neân nhieät ñoä trung bình naêm cuûa taàng nöôùc maët bieån Ñoâng thöôøng cao treân 23oC. Tuy nhieân nhieät ñoä cuûa taàng nöôùc maët bieån ñoåi theo muøa, theo khu vöïc vaø theo ñoä saâu cuûa bieån. Trong muøa ñoâng, nhieät ñoä cuûa taàng nöôùc maët dao ñoäng töø 19oC ñeán 27oC vôùi xu theá chung laø caøng dòch veà phía Nam nhieät ñoä caøng taêng. Vaøo muøa Haï, nhieät ñoä cuûa taàng nöôùc maët ít thay ñoåi hôn, trò soá trung bình laø 29oC. ÔÛ moät soá vuøng bieån ven bôø, nhieät ñoä cuûa taàng nöôùc maët taêng do aûnh höôûng nhieät cuûa caùc khoái nöôùc luïc ñòa ñoå ra bieån. Nhieät ñoä nöôùc bieån giaûm theo ñoä saâu cuûa ñaùy bieån. Taïi caùc vònh noâng nhieät ñoä giaûm chaäm. ÔÛ Vònh Baéc Boä, nhieät ñoä taàng nöôùc ñaùy thaáp hôn nhieät ñoä taàng nöôùc maët töø 1 ñeán 2oC. ngoaøi khôi, nhaát laø ôû vuøng bieån saâu, ñoä cheânh leäch caøng lôùn. Taïi ñieåm coù toïa ñoä 12oB ñeán 113oÑ, töø taàng nöôùc maët ñeán ñoä saâu 88m, nhieät ñoä giaûm töø 27,8oC xuoáng coøn 26,3oC, nghóa laø khoaûng 1,5oC/100m, tôùi ñoä saâu 404m, nhieät ñoä chæ coøn khoaûng 9oC, nhö vaäy töø ñoä saâu 88m nhieät ñoä giaûm trung bình 4oC/100m. Taïi ñoä saâu 2500m, nhieät ñoä ño ñöôïc laø 1,94oC.

Gioù bieån: Laø moät bieån kín neân toác ñoä gioù trong bieån Ñoâng khoâng lôùn, toác ñoä trung bình naêm khoaûng 3,2m/s. Tuy nhieân, do naèm trong khu vöïc gioù muøa Ñoâng Baéc neân vaøo muøa Ñoâng, ôû vuøng phía Baéc bieån Ñoâng toác ñoä coù theå ñaït 10-15m/s vaø vaøo muøa Haï khi coù baõo toác ñoä gioù ñaït 30m/s. Caùc vuøng coù gioù maïnh laø Baïch Long Vó, Phuù Quyù, Tröøông Sa, toác ñoä gioù trung bình naêm khoaûng 6-7m/s, gioù muøa taây nam coù aûnh höôûng tôùi phaàn phía Nam cuûa bieån Ñoâng song toác ñoä gioù nhoû hôn nhieàu, ít khi vöïôt 10m/s. Rieâng ôû Vònh Thaùi Lan höôùng gioù khoâng oån ñònh. Töø thaùng hai ñeán thang ba thònh haønh höùông gioù Taây Baéc – Ñoâng Nam, rieâng phaàn trung taâm vònh thònh haønh gioù Nam vaø Taây Nam. Vuøng ven bôø chuû yeáu laø gioù ñaát – gioù bieån hoaït ñoäng. Ñeán heát thaùng naêm môùi coù gioù nam thay theá. Toác ñoä gioù nhoû, ít khi vöôït qjaù 8m/s.

Ñoä muoái trong nöôùc bieån: Tuy laø moät bieån kín song coù nhieàu ñöôøng thoâng vôùi Thaùi Bình Döông, gaàn vôi doøng bieån lôùn Köroâ Sioâ neân ñoä muoái trung bình cuûa bieån Ñoâng ít cheânh leäch vôùi ñoä muoái trung bình cuûa caùc ñaïi döông – bieån Ñoâng mang tính ñaïi döông roõ neùt hôn so vôùi nhieàu vuøng bieån khaùc treân theá giôùi. Theo taøi lieäu cuûa caùc nhaø nghieân cöùu, bieån Ñoâng coù 3 khoái nöôùc coù noàng ñoä muoái khaùc nhau. Khoái nöôùc maët coù ñoä muoái nhoû hôn 32%o phaân boá ôû phaàn phía Taây vònh Baéc Boä, keùo daøi xuoáng vuøng bieån Haø Tónh vaø bao quanh vuøng bieån Taây Nam Boä. Khoái nöôùc coù ñoä muoái 32%o phaân boá ôû trung taâm vaø phía Ñoâng vònh Baéc Boä, chaïy doïc vuøng bieån mieàn Trung roài bao quanh khoái

106

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

nöôùc treân ôû vònh Thaùi Lan. Khoái nöôùc coù noàng ñoä muoái cao hôn 32%o phaân boá ôû Baéc vaø Nam bieån Ñoâng. Döôùi taàng nöôùc saâu, khoái nöôùc naøy taïo neân moät neàn roäng lôùn ôû loøng chaûo vònh Baéc Boä, tieán saùt vuøng nöôùc saâu bôø bieån mieàn Trung vaø trung taâm cuûa vònh Thaùi Lan. ÔÛ caùc vuøng nöôùc ven bôø bieån nöôùc ta, ñoä muoái thay ñoåi theo muøa. Veà muøa ñoâng do löôïng möa nhoû, löôïng boác hôi lôùn vaø do aûnh höôûng cuûa doøng bieån mang nöôùc töø Thaùi Bình Döông vaøo neân ñoä muoái taêng theâm 0,7%o vaø giaûm daàn töø phía Baéc xuoáng phía Nam. Vaøo muøa haï, ñoä muoái laïi giaûm do löôïng nöôùc möa taêng.

Thuûy trieàu: Thuûy trieàu cuûa bieån Ñoâng phöùc taïp vôùi 4 cheá ñoä trieàu khaùc nhau: a) Nhaät trieàu: Laø cheá ñoä trieàu moãi ngaøy coù moät laàn nöôùc leân vaø xuoáng. Kieåu naøy phaân boá ôû phía Ñoâng Baéc bieån Ñoâng (vuøng bieån bôø Taây vaø Taây Baéc Philippines), vònh Baéc Boä (töø baùn ñaûo Loâi Chaâu qua Moùng Caùi ñeán Cöûa Hoäi), vònh Thaùi Lan vaø keùo daøi moät phaàn Taây Nam bieån Ñoâng.

b) Nhaät trieàu khoâng ñeàu: Laø cheá ñoä trieàu coù ngaøy moät laàn nöôùc leân vaø xuoáng, coù ngaøy hai laàn nöôùc leân vaø xuoáng. Kieåu naøy phaân boá doïc theo bôø ñoâng cuûa voøng cung ñaûo (töø Baéc Borneo keùo daøi tôùi Philippines), doïc theo bôø Taây bieån Ñoâng (töø Cöûa Hoäi ñeán Quaûng Bình, töø Ñaø Naüng ñeán muõi Ba Kieäm, töø Caø Mau ñeán Haø Tieân) vaø moät phaàn vuøng bieån Malaysia.

c) Baùn nhaät trieàu: Laø cheá ñoä trieàu moät ngaøy chæ coù moät laàn nöôùc leân hoaëc xuoáng. Kieåu naøy chæ

thaáy ôû khu vöïc eo bieån Ñaøi Loan.

d) Baùn nhaät trieàu khoâng ñeàu: Laø cheá ñoä trieàu coù soá ngaøy baùn nhaät trieàu chieám ña soá. Kieåu naøy phaân boá ôû vuøng bieån Quaûng Chaâu, moät phaàn vuøng bieån phía Nam Ñaøi Loan vaø Philippines, moät phaàn nhoû vuøng bieån Thöøa Thieân, vuøng bieån töø muõi Ba Kieäm ñeán saùt muõi Caø Mau, moät phaàn vuøng bieån Malaysia vaø vuøng bieån phía Nam cuûa ñaûo Borneo.

Doøng chaûy treân bieån: Laø moät bieån kín neân caùc doøng chaûy treân bieån Ñoâng laø caùc doøng chaûy ñòa phöông, phaùt sinh chuû yeáu do gioù muøa vaø chòu aûnh höôûng cuûa ñòa hình ñöôøng bôø bieån. Söï coù maët cuûa caùc doøng bieån töø phía Baéc xuoáng vaø töø Thaùi Bình Döông qua caùc eo bieån vaøo caøng laøm roõ neùt caùc doøng chaûy treân.

a) Doøng chaûy treân bieån Ñoâng: Vaøo ñaàu muøa ñoâng, gioù muøa ñoâng baéc taïo neân moät doøng nöôùc laïnh chaûy theo höôùng Ñoâng Baéc – Taây Nam, chaïy doïc theo bôø bieån mieàn Trung tôùi vuøng bieån Java. Toác ñoä trung bình cuûa doøng bieån ñaït 1 haûi lyù/h (khoaûng 60-70cm/s) vaø ñaït cöïc ñaïi 3 haûi lyù/h (khoaûng 180-200cm/s) vaøo giöõa muøa ñoâng, khoaûng thaùng 12. Tôùi muøa haï, gioù muøa Taây Nam hình thaønh doøng bieån chaûy theo höôùng Taây Nam - Ñoâng Baéc. Doøng bieån naøy töø eo Karimata men theo bôø bieån Nam Boä vaø Nam Trung Boä roài leäch veà höôùng Ñoâng ñeå nhaäp vaøo doøng bieån lôùn Köroâ Sioâ. Toác ñoä trung bình cuûa doøng bieån laø 30cm/s, cöïc ñaïi laø 60cm/s. Trong thaùng chuyeån muøa (thaùng 4) caû hai doøng treân ñeàu suy yeáu neân ñaõ hình thaønh hai doøng chaûy xoaùy troøn: phía Baéc phaân boá ôû cöûa vònh Baéc Boä vaø vuøng quaàn ñaûo Hoaøng Sa. Phía Nam phaân boá ôû vuøng bieån Nam Trung Boä vaø Nam Boä.

b) Doøng chaûy treân caùc vònh: +ÔØ vònh Baéc Boä, vaøo muøa ñoâng coù moät nhaùnh nhoû cuûa doøng laïnh phía Baéc chaûy qua eo bieån Loâi Chaâu, men theo bôø Taây cuûa vònh vôùi toác ñoä 20-30cm/s roài nhaäp vaøo doøng chính ôû vuøng bieån Ñaø Naüng. Sang muøa haï, moät doøng nöôùc aám taùch khoûi doøng chính men theo bôø Taây ñi vaøo vònh Baéc Boä.

+ÔÛ vònh Thaùi Lan, vaøo muøa Ñoâng hình thaønh moät doøng chaûy troøn ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà. Vì vaäy maø doïc bôø bieån Caø Mau - Kieân Giang xuaát hieän doøng bieån chaûy theo höôùng Ñoâng Nam-Taây Baéc vôùi toác ñoä 15-20cm/s. Sang muøa Haï, khi coù gioù Taây Nam laïi hình thaønh doøng chaûy theo höôùng thuaän chieàu kim ñoàng hoà neân xuaát hieän doøng chaûy ôû vuøng bieån Caø Mau - Kieân Giang theo höôùng Taây Baéc-Ñoâng Nam vôùi toác ñoä töø 10-15cm/s.



BÌNH ĐỊNH

Coù dieän tích 6076km2, daân soá 1.461.046 ngöôøi (1/4/1999), trong ñoù ngöôøi Vieät chieám treân

107

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

90%, phía Baéc giaùp Quaûng Ngaõi, phía Nam giaùp Phuù Yeân, phía Taây giaùp Gia Lai, Ñoâng giaùp bieån Ñoâng. Tænh Bình Ñònh coù ñöôøng bôø bieån daøi 134km. Ñòa hình chia laøm 3 vuøng roõ reät: ñoài nuùi, ñoàng baèng, coàn caùt vaø ñaàm hoà ven bieån. Bình Ñònh coù thaønh phoá laø Quy Nhôn vaø caùc huyeän: Vaân Canh, Tuy Phöôùc, An Nhôn, Taây Sôn, Vónh Thaïnh, Phuø Caùt, Phuù Myõ, Hoaøi Nhôn, Hoaøi AÂn vaø An Laõo. Nhieät ñoä trong naêm dao ñoäng töø 25oC tôùi 30oC. Löôïng möa trung bình töø 1700mm/naêm. Coù moät tröôøng ÑH, 325 tröôøng trung hoïc vaø tieåu hoïc, 5 beänh vieän caáp tænh, 11 beänh vieän caáp huyeän vaø nhieàu beänh xaù. Saûn löôïng haûi saûn haøng naêm ñaït treân 50.000 taán, trong ñoù coù nhieàu loaïi coù giaù trò kinh teá cao nhö caù thu, caù ngöø, caù trích, caù chuoàn… 35 loaøi toâm, 20 loaøi möïc, ñaëc bieät coù yeán saøo, toâm huøm, cua Huyønh Ñeá. Veà nuoâi troàng thuûy saûn, toång dieän tích nöôùc lôï töï nhieân Bình Ñònh khoaûng 7600ha, coù ñòa hình vaø moâi sinh thích hôïp vôùi nhieàu loaïi thuûy sinh vaät nhö toâm suù, toâm baïc, toâm ñaát. Veà noâng nghieäp, troàng troït laø ngaønh saûn xuaát chính, keá ñoù laø chaên nuoâi. Caây luùa vaø caây saén laø hai loaïi löông thöïc haøng ñaàu cuûa tænh. Bình Ñònh coøn coù khaû naêng troàng caùc loaïi caây coâng nghieäp nhö döøa, daâu taèm, mía, tieâu, laïc, chuoái, ñieàu. Dieän tích troàng döøa vaø caây coâng nghieäp toaøn tænh hieän nay laø 25.000ha. Chaên nuoâi traâu, boø cho saûn löôïng 21.000 taán thòt/naêm. Coøn coù nhaø maùy cheá bieán ñoâng laïnh coâng suaát 3000 taán/naêm. Veà khoaùng saûn: caùt coù haøm löôïng titan lôùn, töø 80g ñeán 500g/m3 caùt, ñaù granite coù raát nhieàu vôùi maøu saéc ñeïp, khoâng phai, tính trang trí cao. Ñaù maøu hoàng nhaït vaø ñoû saãm coù ôû caùc huyeän An Nhôn, Vaân Canh, Tuy Phöôùc, Quy Nhôn. Ñaù maøu ñen tuyeàn coù ôû huyeän Tuy Phöôùc, Vaân Canh. Naêm 1992, kim ngaïch xuaát khaåu cuûa ngaønh khai thaùc ñaù ñaït 1,215 trieäu USD.

Quy Nhôn coù caûng Quy Nhôn raát lôùn. Caûng naèm ôû vuøng ñieåm caùc nguoàn taøu cuûa Vieät Nam ñeán caùc nöôùc vaø gaàn ñöôøng haøng haûi Quoác teá. Caûng Quy Nhôn naèm kín ñaùo trong ñaàm Thò Naïi coù dieän tích 30km2, ñoä saâu trung bình 5-6m, luoàng chaïy taøu 10-11m, ñaûm baûo cho taøu 15.000 taán ra vaøo thöôøng xuyeân. Bôø bieån töø caûng Thò Naïi ñeán caûng Ñoáng Ña daøi 2,5km. Coù theå noùi maïng löôùi giao thoâng keát hôïp vôùi caûng taïi Quy Nhôn laø moät heä thoáng giao thoâng töông ñoái hoaøn chænh vaø ñoàng boä. Ñöôøng 19 noái lieàn Quy Nhôn vôùi Taây Nguyeân, Laøo, Campuachia coøn khaù toát. Ngoaøi ra coù tuyeán ñöôøng saét ñeán taän caûng vaø hai saân bay Quy Nhôn, Phuø Caùt taïo neân maïng löôùi giao thoâng lieân hoaøn maø ít caûng naøo trong nöôùc coù ñöôïc. QL 19 leân Kontum laø ñöôøng leân Baûo taøng Quang Trung, vuøng thöôïng ñaïo cuûa Taây Sôn, giöõa ñeøo Mang Yang vaø ñeøo An Kheâ. Bình Ñònh voán laø ñaát cuõ cuûa Chieâm Thaønh, tröôùc kia teân Vieät khoâng roõ. Theo saùch Ñoà Baøn Kyù cuûa Hoaøng giaùp Nguyeãn Vaên Hieån trieàu Minh Maïng, thì sau khi bò vua Leâ Ñaïi Haønh ñaùnh laáy maát thaønh Ñòa Rí (982) vua Chieâm Thaønh laø Xaù Lôïi Ñaø Ngoâ Nhaät Hoan chaïy vaøo ñaây ñoùng ñoâ môùi ñaët teân laø Ñoà Baøn. Naêm Canh Thìn (1470), vua Chieâm Thaønh laø Traø Toaøn ñem quaân ra ñaùnh phaù Hoaù Chaâu. Vua Leâ Thaùnh Toâng phaûi caàm quaân ñi ñaùnh deïp. Traø Toaøn ñaïi baïi phaûi ruùt quaân veà giöõ Ñoà Baøn, vuaLeâ Thaùnh Toâng thöøa thaéng ñuoåi ñaùnh, quaân Chieâm choáng khoâng noåi, Traø Toaøn bò baét vaø ñaát Ñoà Baøn bò quaân ta chieám, saùp nhaäp vaøo ñaïo Quaûng Nam ñoåi thaønh phuõ Hoaøi Nhôn. Ñeán thôøi Trònh – Nguyeãn phaân tranh naêm AÁt Tî (1605) Chuùa Tieân Nguyeãn Hoaøng ñoåi teân Hoaøi Nhôn thaønh Quy Nhôn. Bình Ñònh laø queâ höông cuûa Taây Sôn Nguyeãn Hueä. Taây Sôn coù moái quan heä chaët cheõ vôùi ngöôøi Ba Na vì hoï coù quan heä buoân baùn qua laïi. Caùch Quy Nhôn 27km veà höôùng Ñoâng Baéc, thaùp Caùnh Tieân laø kinh ñoâ Chaêmpa töø naêm 1000. Naêm 1799, Nguyeãn AÙnh ñaùnh deïp nhaø Taây Sôn vaø ñoåi teân thaønh laø thaønh Bình Ñònh. Ñeán naêm 1814 thaønh bò nhaân daân phaù huûy.

Thaønh phoá Quy Nhôn Quy Nhôn caùch TP.HCM 660km vaø thuû ñoâ Haø Noäi 1070km. Quy Nhôn coù dieän tích töï nhieân 221,12km2, naèm trong vuøng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, nhieät ñoä trung bình naêm 26,7oC, löôïng möa trung bình naêm 1700mm. Daân soá hieän nay khoaûng 300.000 ngöôøi. Ngaøy 20/10/1898, vua Thaønh Thaùi ra duï thaønh laäp thò xaõ Quy Nhôn, ngaøy 4/7/1998, Thuû töôùng chính phuû ñaõ ra quyeát ñònh coâng nhaän Quy Nhôn laø thaønh phoá caáp 2. Traûi qua bieát bao thaêng traàm, ngaøy nay Tp. Quy Nhôn trôû thaønh trung taâm kinh teá cuûa khu vöïc Nam Trung Boä.

Quy Nhôn hieän nay coù 20 ñôn vò haønh chính, goàm 16 phöôøng vaø 4 xaõ baùn ñaûo, tieàm naêng kinh teá ña daïng, coù nhieàu danh lam thaéng caûnh, sôn thuûy höõu tình: vònh Quy Nhôn vôùi Cuø Lao Xanh, baõi bieån Quy Hoøa, Gaønh Raùng, baõi taém Hoaøng Haäu, nuùi Nhaïn, ñaàm Thò Naïi. Quy Nhôn gaàn thaønh Ñoà 108

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Baøn, kinh ñoâ Chieâm Thaønh vôùi nhieàu ngoïn thaùp ñoäc ñaùo, laø kinh ñoâ ñaàu tieân cuûa nhaø Nguyeãn Taây Sôn vôùi caùc chuøa chieàn coå kính vaø nhieàu di tích vaên hoùa lòch söû ñaõ ñöôïc xeáp haïng.

Nguyeãn Troïng Trí (1912 – 1940) Nhaø thô coù buùt danh laø Haøn Maëc Töû, ngoaøi ra coøn coù buùt hieäu: Phong Traàn, Leä Thanh, Minh Dueä Thò. Veà buùt danh Haøn Maëc Töû nguyeân tröôùc laø Haøn Maïc Töû – coù nghóa laø “Böùc reøm laïnh”. Ngöôøi baïn thô laø Quaùch Taán dí doûm baûo: “Ñaõ coù reøm thì theâm boùng nguyeät vaøo. Hoûi coøn caûnh naøo neân thô baèng!”. OÂng hieåu ra theâm daáu ngöûa treân chöõ A, Haøn Maïc hoùa ra “Haøn Maëc” vaø Haøn Maëc Töû coù nghóa laø “Chaøng Buùt Möïc”. Coøn buùt hieäu Leä Thanh laø gheùp chöõ ñaàu cuûa nôi sinh laø Leä Myõ vaø chöõ ñaàu cuûa chính quaùn Thanh Taân.

OÂng sinh ngaøy 22/9/1912 taïi Leä Myõ (Ñoàng Hôùi – Quaûng Bình), con oâng Ngyueãn Vaên Toaûn vaø baø Nguyeãn Thò Duy. Toå tieân voán hoï Phaïm vaø queâ quaùn ôû Thanh Hoaù. OÂng coá teân Phaïm Chöông lieân can veà quoác söï, gia ñình bò truy naõ, neân ngöôøi con laø Phaïm Boài troán vaøo Thöøa Thieân, ñoåi ra hoï Nguyeãn, theo hoï Meï. Thaân sinh oâng (Nguyeãn Vaên Toaûn) laø con tröôøng cuûa Phaïm Boài, töùc Nguyeãn Boài.

Töø naêm 1930-1931, oâng laøm thô vaø baét ñaàu coù tieáng, nhaát laø coù maáy baøi Ñöôøng luaät nhö Thöùc

Khuya ñöôïc Phan Boäi Chaâu khen vaø hoïa laïi:

Non soâng boán maët nguû mô maøng Thöùc chi mình ta daï chaúng an Boùng nguyeät leo song sôø saãm goái Gioù thu loït cöûa coï maøi chaên Khoùc duøm thaân theá hoa rôi leä Buoàn giuùp coâng danh ñeå daïo ñaøn Choåi ñaäp noâm na vaøi ñieäu cuõ Naêm canh taâm söï vaãn chöa taøn (Haøn Maëc Töû) Chôï lôïi tröøông danh tí chaúng maøng Sao aên khoâng ngon nguû khoâng an? Traêm naêm ngaùn ñoù tuoàng daâu beå Muoân hoï nhôø ai baïn chieáu chaên Cöûa saám gôùm gheâ ngöôøi ñaùnh troáng Tai traâu moûi meät khaùch ñöa ñaøn Loøng sen ñaèng ñaüng tô sen vöôùng Möa gioù bao phen goäc chaúng taøn. (Phan Boäi Chaâu)

OÂng laøm vieäc ôû Sôû Ñaïc Ñieàn Quy Nhôn (1932), thænh thoaûng göûi thô ñaêng ôû tuaàn baùo Phuï Nöõ

Taân Vaên trong Nam,kyù taét buùt hieäu P.T.Quy Nhôn.

Ñaàu naêm 1935, oâng xin thoâi vieäc roài vaøo Saøi Goøn, giöõ trang vaên chöông ôû caùc baùo Saøi Goøn,

Coâng Luaän, Taân Thôøi, Trong Khueâ Phoøng.

Ñöôïc moät naêm oâng trôû veà Quy Nhôn, roài maéc beänh phong, ñieàu trò taïi nhaø khaù laâu khoâng heát, oâng bò cöôõng böùc vaøo nhaø thöông Quy Hoøa. Chaúng bao laâu oâng maát vaøo ngaøy 11/11/1940, höôûng döông 28 tuoåi.

OÂng coøn ñeå laïi cho ñôøi maáy taäp thô nhö: Leä Thanh Thi Taäp, Ñau Thöông, Gaùi Queâ (1936),

Thô Haøn Maëc Töû (1957).

Ngöôøi baïn thô Quaùch Taán moäng thaáy Haøn Maëc Töû:

“OÂi Leä Thanh! OÂi Leä Thanh! Moät giaác tröa nay laïi gaëp mình Nhan saéc chaâu sa maøu phuù quyù Taøi ba bôùt troå neùt tinh anh

109

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Röôïu taân thu cuõ say söa chuyeän Höông laï trôøi cao baùt ngaùt tình Toâi khoùc toâi cöôøi tan caû moäng Nhôù thöông ñöa laïc gioù qua maønh” Moä Haøn Maëc Töû treân moät ngoïn ñoài nhoû, con doác ñeå ñeán thaêm ñöôïc moä ñöôïc ñaët teân laø doác Moäng Caàm, ngöôøi yeâu cuûa nhaø thô. Tröôùc ñaây ngöôøi ta cho raèng oâng maát vì beänh phong, nhöng thaät ra oâng cheát vì beänh kieát lò, suy nhöôïc vaøo naêm 1940. Khu du lòch Ñaøi Xuaân – Traïi phong Quy Hoøa Naêm 1929, oâng Harler, moät ngöôøi laøm coâng taùc töø thieän ñaõ xaây traïi phong. Hieän nay trong traïi coù khoaûng 250 ngöôøi. Maëc duø bôùt beänh hoaëc ñöôïc trò khoûi haún vaãn khoâng muoán ra ngoaøi sinh soáng. Trong khu vöïc naøy coù khoaûng 300 ngoâi nhaø, theo keá hoaïch ñeán naêm 2000 Vieät Nam seõ giaûi quyeát döùt ñieåm beänh phong. Chính quyeàn ñòa phöông ñang coù keá hoaïch bieán nôi ñaây thaønh khu du lòch. Traïi naèm saùt baõi bieån caùt traéng ñeïp vôùi khu caém traïi vaø töôïng danh nhaân theá giôùi. Beân phaûi laø nhaø tieáp khaùch, vaên phoøng laøm vieäc. Ñi saâu vaøo trong laø khu nhaø ôû cuûa nhöõng gia ñình coù ngöôøi maéc beänh phong. Ñaây laø nôi Haøn Maëc Töû ñaõ ôû ñeå chöõa beänh.

Chaøng ngheä só phieâu laõng vôùi thô Haøn Maëc Töû Hoâm nay khi ñeán Quy Nhôn, leân vieáng moä Haøn Maëc Töû taïi Gheành Raùng ta seõ gaëp moät caên leàu nhoû trong ñoù coù moät chaøng ngheä só soáng vaø phieâu du vôùi thô Haøn. Laø moät ngöôøi yeâu thô Haøn, yeâu ñeán say ñaém, anh ñaõ töï nguyeän döïng leàu soáng caïnh moä Haøn ñeå haøng ngaøy ñöôïc troø chuyeän vôùi ngöôøi tri kyû qua thô. Haøng ngaøy vôùi caây buùt löûa treân tay, anh caëm cuïi moät caùch caàn maãn veõ, cheùp thô Haøn treân goã thoâng thôm laøm quaø cho du khaùch yeâu thô Haøn. Moãi moät taùc phaåm hoäi hoïa cuûa Kha laø moät baøi thô cuûa Haøn ñöôïc theå hieän, töøng neùt veõ laø söï theå hieän moãi cung baäc cuûa thô. Thô cuûa Haøn vaø hoïa cuûa Kha hoøa quyeän vôùi nhau taïo neân hoàn cho töøng taùc phaåm.

Dzuõ Kha sinh naêm 1960, teân thaät laø Tröông Vuõ Kha, ngöôøi queâ Phuø Caùt – Bình Ñònh. Sau khi toát nghieäp Myõ thuaät taïi TP. Hoà Chí Minh, vì naëng loøng vôùi queâ höông, oâng veà Quy Nhôn môû phoøng tranh ngheä thuaät taïi Quy Hoøa, nôi nhaø thô Haøn Maëc Töû soáng vaø chöõa trò beänh phong, roài maát naêm 1940. Tranh cuûa Kha chuû yeáu laø tranh thuûy maëc, nhìn tranh ta coù theå thaáy chaát laõng du cuûa ngöôøi ngheä só, thi só trong ñoù. Kha noùi anh thích thô Haøn vaø cuõng thích laøm thô. Nhöõng baøi thô Kha vieát laø moät lôøi taâm söï, buoàn coù, vui coù, taát caû nhöõng vaàn thô ñoù ít nhieàu coù aûnh höôûng töø söï caûm nhaän cuûa thô Haøn. Haøng ngaøy Kha veõ tranh, vieát thô vaø laøm nhöõng coâng vieäc mình thích, moïi lo toan thöôøng nhaät ôû nhaø ñaõ coù vôï lo. Phaûi coâng nhaän trôøi cuõng coâng baèng khi laáy ñi cuûa Kha cuõng nhieàu nhöng buø laïi trôøi laïi cho anh moät ngöôøi vôï tuyeät vôøi. Chò thöông anh, yeâu anh vaø theo anh ñeán ñænh Geành Raùng naøy döïng leàu beân caïnh moä Haøn Maëc Töû ñeå cho anh ñöôïc thoûa öôùc nguyeän cuûa mình vôùi baïn taâm giao. Chò thay anh lo coâng vieäc gia ñình vaø vui cuøng coâng vieäc anh laøm. Anh yeâu thô Haøn vaø tình yeâu töø anh ñaõ truyeàn sang chò. Chò ñoïc thô Haøn, thuoäc thô Haøn vaø bình thô Haøn raát hay khi coù khaùch yeâu thô ñeán nhaø. Khi Kha vaéng nhaø chò thay anh tieáp khaùch thaäp phöông ñeán vieáng moä Haøn vaø nhö moät höôùng daãn vieân chuyeân nghieäp, chò giôùi thieäu tæ mæ cho khaùch veà thaân theá, söï nghieäp vaø cuoäc ñôøi ñaày baát haïnh cuûa Haøn Maëc Töû. Chò giôùi thieäu thô cuûa Haøn ñöôïc khaéc treân goã thoâng qua ngoïn buùt löûa taøi tình cuûa Dzuõ Kha vôùi nieàm xuùc ñoäng xen laãn töï haøo.

Dzuõ Kha töï nguyeän gaén boù cuoäc ñôøi mình vôùi thô Haøn vaø ñænh Geành Raùng thaân thöông naøy. Chaát laõng töû trong anh nhö moät doøng soâng chaûy khoâng coù ñieåm döøng vaø taám loøng cuûa anh cuõng vaäy. Anh thích ñöôïc soáng trong caûnh thieân nhieân loäng gioù, ñöôïc veõ vaø vieát thô Haøn treân caùc taùc phaåm cuûa mình, giöõa cho thô Haøn chaùy maõi. Tuy thôøi gian ngoài vôùi nhau khoâng laâu nhöng anh ñaõ ñeå laïi trong toâi nhieàu aán töôïng saâu saéc khoù queân. Töø maùi toùc boàng beành ngheä só, ñoâi maét saâu thaúm buoàn meânh mang ñeán gioïng noùi traàm aám cuûa ngöôøi con ñaát bieån. Toâi quyù anh khoâng bôûi baïc tieàn maø caûm phuïc anh ôû moät taám loøng giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi vaø giöõa ngöøôi vôùi ñôøi. Trong caûnh bon chen côm aùo gaïo tieàn cuûa cuoäc soáng ñôøi thöôøng, anh khoâng maøng tôùi nhöõng danh voïng cao xa maø töï nguyeän laøm moät ngheä só ngheøo ñeå ngaøy ngaøy caëm cuïi beân giaù veõ, ñeå ñöôïc thaêng hoa vôùi thô Haøn, tieáp vaø giöõ cho thô Haøn aám maõi. Kha noùi anh yeâu thô Haøn vì Haøn thaáu hieåu veà queâ höông oâng, vì vaäy maø Dzuõ Kha gaén boù

110

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

vôùi thô Haøn töø maáy chuïc naêm nay vaø qua anh bao nhieâu du khaùch khi ñeán vôùi Haøn Maëc Töû laïi caøng quyù troïng vaø yeâu thô oâng hôn. Qua Kha chuùng ta ñöôïc bieát theâm nhieàu veà cuoäc ñôøi vaø nhieàu ñieàu thaàm kín maø thi só hoï Haøn chöa kòp giaûi baøy. Anh ñaõ caát coâng ñi tìm vaø ñeán thaêm nhöõng ngöôøi phuï nöõ laø tri aân cuûa thi só hoï Haøn thuûa naøo vaø nhöõng ngöôûi coøn soáng raát traân troïng tình caûm cuûa anh vaø coi anh nhö ngöôøi thaân trong gia ñình.

Soáng treân ñænh Geành Raùng nhö moät cö só nhöng taâm hoàn Kha raát treû, anh coù theå ngoài caû buoåi ñaøm ñaïo thô Haøn vôùi moät khaùch thaäp phöông töø xa ñeán nhö moät ngöôøi baïn ôû xa veà thaêm queâ. Tuy cuoäc soáng coøn nhieàu khoù khaên nhöng Kha vaãn vui vaø soáng vôùi baïn yeâu thô heát mình. Anh thöôøng noùi: “Toâi döïng leàu coû, ñoïc thô Haøn vaø löu buùt löûa thô Haøn ñeå ngöôøi ñôøi luoân nhôù ñeán Haøn, vì toâi yeâu Haøn coù theá thoâi…”

Ngaõ ba Baø Di ÔÛ ñaây, neáu reõ traùi ñöôøng 19 leân Kontum, cuõng laø ñöôøng leân Baûo taøng Quang Trung. Con ñöôøng naøy seõ ñöa du khaùch leân ñeán vuøng ñaát Taây Nguyeân huyeàn bí vôùi caùc nhoùm ngöôøi daân toäc thieåu soá nhö: Giarai, BaNa, M’Noâng, EÂ Ñeâ… caùc thaùc nöôùc huøng vó nhö Yali, Draysap, Krongkmar… caùc buoân laøng naèm saâu giöõa röøng giaø ñaïi ngaøn. Ñaëc saûn treân QL 19 naøy laø maêng khoâ vaø röôïu Baøu Ñaù. Töø ñaây theo QL 1A moät ñoaïn nöõa, phía beân phaûi, treân moät ngoïn ñoài coù 3 thaùp Chaêm nhoû, ñoù laø thaùp Baùnh Ít. Sau khi qua caàu Baø Di thò traán Bình Ñònh, thò traán Phuù Myõ, thò traán Boàng Sôn huyeän Hoaøi Nhôn, thò traán Tam Quan noåi tieáng veà döøa. Tam Quan laø thò traán cuoái cuøng cuûa Bình Ñònh, laø ranh giôùi giöõa Bình Ñònh vaø Quaûng Ngaõi.

Nhaïc voõ Taây Sôn Nhaïc voõ Taây Sôn gaén boù vôùi loø voõ noåi tieáng cuûa ngöôøi Vieät ôû Bình Ñònh. Töông truyeàn loaïi nhaïc naøy do 3 anh em ngöôøi anh huøng aùo vaûi Nguyeãn Hueä ñaët ra cho quaân khôûi nghóa luyeän voõ. Vôùi moät boä troáng 17 chieác, ngöôøi taäp voõ seõ duøng hai tay ñeå ñaùnh 12 chieác, coøn laïi 5 chieác ñaùnh baèng ñaàu, hai goùt chaân vaø hai khuyûu tay. Ngöôøi taäp voõ ñaùnh ñöôïc 17 troáng ñöôïc xem laø “Voõ thuaät nhö thaàn”

Sau khi 3 Ngaøi maát, moãi dòp teá leã ñeå töôûng nieäm nhöõng vò anh huøng ñaõ ñaùnh baät quaân xaâm löôïc ra khoûi bôû coõi, nhaân daân ôû queâ caùc Ngaøi vaãn ñaùnh troáng voõ. Nhaïc voõ Taây Sôn goàm 4 baøi: Xuaát Quaân, Haønh Quaân, Haõm Quaân vaø Khaûi Hoaøn. Noù ñaõ trôû thaønh moät loaïi nhaïc leã trong di saûn ngheä thuaät cuûa ngöôøi Vieät Nam. Thaùp Baùnh Ít Thuoäc thoân Ñaïi Loäc, xaõ Phöôùc Hieäp, huyeän Tuy Phöôùc, Bình Ñònh. Naèm caïnh ñöôøng töø thaønh phoá Quy Nhôn ñi QL 1A, caùch choã ñöôøng giao nhau khoaûng 500m veà höôùng Ñoâng. Töông truyeàn coù baø Thò Thieän laøm baùnh ít vaø baùn ôû chaân nuùi neân thaùp môùi coù teân nhö theá. Thaùp coù nieân ñaïi vaøo cuoái theá kyû XI ñaàu theá kyû XII. Hieän nay chæ coøn laïi 4 kieán truùc, nhöng moãi kieán truùc trong cuïm thaùp laïi coù moät loaïi hình kieán truùc rieâng bieät, laø moät saéc thaùi ngheä thuaät khaùc nhau. Ngoâi thaùp chính uy nghi, ngoâi thaùp Nam maùi cong hình yeân ngöïa thô moäng; thaùp Ñoâng Nam vôùi nhöõng haøng trang trí döôùi daïng quaû baàu loï treân caùc taàng gaây cho ngöôøi xem moät caûm giaùc roän raøng, côûi môû; toaø thaùp coång ñónh ñaïc traàm tö. Ñeán thaêm thaùp Baùnh Ít, du khaùch coù theå thöôûng ngoaïn nhöõng veû ñeïp ña daïng vaø phong phuù, coù theå thoaû maõn nhieàu caûm xuùc khaùc nhau.

Ngoâi thaùp chính coù veû ñöôøng beä vaø hoaønh traùng, caùc coät oáp, caùc ñöôøng gôø nhoâ ra doïc caùc maët töôøng, voøm cuûa caùc cöûa giaû hình muõi lao nhoïn ñoà soä nhöng cuõng khoâng thieáu veû thanh tuù veà ñöôøng neùt. Nhöõng neùt vaïch loõm nheï nhaøng chaïy daøi treân caùc maët töôøng nhö laøm dòu ñi tính trang troïng vaø cöùng raén cuûa caùc maët voøm cuûa khoái kieán truùc, nhöõng hình hoa laù treân caùc dieàm maùi, nhöõng caûnh ca muùa treân caùc maët voøm, caùc cöûa giaû laøm cho caû khoái kieán truùc gaïch nhö vui leân, nhö ñang thaät söï tieáp xuùc vôùi ngöôûi xem.

Sang ngoâi thaùp maùi cong hình yeân ngöïa ôû phía Nam thaùp chính, ngöôøi xem nhö thaáy moät thieân cung huyeàn aûo. Nhöõng hình ngöôøi, hình thuù, hình chim… taát caû ñeàu baèng gaïch ôû döôùi chaân thaùp ñanh öôõn ngöôøi, khuyønh chaân, duøng hai tay naâng boång caû toøa thaùp leân. Maùi thaùp cong hình yeân ngöïa nhö xoøe caùnh bay. Treân maët töôøng cuûa kieán truùc, ngöôøi ngheä só Chaêmpa xöa ñaõ toâ ñieåm baèng nhöõng baêng, nhöõng oâ hình hoa laù, taát caû ñaõ taïo cho ngoâi thaùp maùi cong naøy veû dieãm leä, thô moäng hieám thaáy. 111

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Xuoáng phía döôùi, ngöôøi xem cuõng gaëp hai kieán truùc vôùi hai daùng veû khaùc nhau, thaùp coång coù hình daùng vaø kieán truùc nhö thaùp chính, nhöng nhoû hôn, ít caùc chi tieát trang trí hôn, cho neân aán töôïng veà ngoâi thaùp chính laø laïnh luøng, nghieâm nghò. Trong khi ñoù, cuõng vôùi loái kieán truùc vaø kích thöôùc töông töï, ngoâi thaùp Ñoâng Nam laïi ñem cho ngöôøi xem caûm giaùc vui vaø aám aùp hôn so vôùi thaùp coång. Nhöõng hình aûnh baàu loï treân caùc taàng vôùi caùc khoái cong nhòp nhaøng ñaõ che khuaát vaø laøm meàm ñi nhöùng hình khoái cöùng coûi, khoâ khan, vaø nhôø vaäy maø caû toøa kieán truùc nhö dòu hôn.

Maëc duø moãi ngoâi thaùp trong quaàn theå thaùp Baùnh Ít coù moät neùt rieâng, nhöng nhìn chung, taát caû ñeàu coù moät neùt chung vaø cuõng laø neùt ñaëc tröng cho caû quaân theå, ñoù laø söï thaéng theá cuûa tính hoaønh traùng vaø ngoân ngöõ cuûa caùc khoái lôùn. ÔÛ quaàn theå Thaùp Baùnh Ít, nhöõng ñöôøng neùt thanh tuù, nhöõng daõi hoa vaên trang trí voán laø taám aùo khoaùc kieàu dieãm cho nhöõng thaùp Chaêm theá kyû X (Phong caùch Myõ Sôn A1) gaàn nhö ñaõ maát ñi, thay vaøo ñoù laø moät phong caùch môøi khoûe khoaén, hoaønh traùng – phong caùch Bình Ñònh ra ñôøi. Töùc laø ôû caùc kieán truùc giao thôøi giöõa phong caùch kieán truùc Myõ Sôn A1 kieàu dieãm vaø caùc thaùp khoûe chaéc cuûa phong caùch Bình Ñònh, Thaùp Baùnh Ít vöøa coù neùt trang nhaõ, thanh thoaùt laïi vöøa coù tính hoaønh traùng oai nghieâm.

Thaønh Hoaøng Ñeá (Thaønh Chaø Baøn) Thuoäc ñòa phaän xaõ Nhôn Haäu, huyeän An Nhôn, caùch thaønh phoá Quy Nhôn 27km veà höôùng Taây Baéc. Thaønh ñöôïc xaây döïng vaøo cuoái theá kyû X, döôùi trieàu ñaïi vua Yangpuku Vijaya. Ñaây laø kinh ñoâ cuoái cuøng cuûa vöông quoác Chaêmpa, caùc vua Chaêm ñaõ ñoùng ôû ñaây töø theá kyû XI ñeán theá kyû XV. Di tích hieän nay khoâng coûn nguyeân veïn, chæ coøn soùt laïi caùc böùc töôøng thaønh. Töôøng thaønh xaây döïng baèng ñaù ong, coù haøo, ñöôøng laùt ñaù hoa cöông.

Trong thaønh coù caùc di tích cuõ cuûa ngöôøi Chaêm nhö: gieáng vuoâng, töôïng ngheù, voi, beân cöûa haäu coù goø Thaäp thaùp, treân goø voán coù 10 ngoâi thaùp. Ñaëc bieät coù ngoâi thaùp Caùnh Tieân cao gaàn 20 m, goùc thaùp coù töôïng raén laøm baèng ñaù traéng, hai voi ñaù vaø nhieàu töôïng quaùi vaät. Chuøa Thaäp thaùp Di Ñaø naèm ôû phía Baéc thaønh, chuøa Thaùp Nhaïn naèm ôû Nam thaønh, trong ñoù coøn giöõ nhieàu di tích, hieän vaät lieân quan ñeán vaên hoùa Chaêmpa vaø Taây Sôn.

Ñeán naêm 1778, Nguyeãn Nhaïc töï xöng laø Trung Öông Hoaøng ñeá ñoùng ñoâ ôû ñaây goïi laø Hoaøng Ñeá thaønh, môû roäng veà höôùng Ñoâng xaây döïng nhieàu coâng trình lôùn. Naêm 1779 thaønh bò quaân nhaø Nguyeãn chieám goïi laø thaønh Bình Ñònh. Naêm 1814, nhaø Nguyeãn phaù boû thaønh cuõ, xaây thaønh môùi caùch thaønh cuõ khoaûng 5 km veà höôùng Nam. Tín ngöôõng phoàn thöïc Tín ngöôõng phoàn thöïc laø söï tin töôûng, ngöôõng moä vaø suøng baùi söï sinh toàn naûy nôû cuûa töï nhieân

vaø con ngöôøi (phoàn = nhieàu, thöïc = naûy nôû).

Tín ngöôõng phoàn thöïc hình thaønh töø xa xöa trong lòch söû, treân cô sôû tö duy tröïc quan, caûm tính cuûa cö daân noâng nghieäp tröôùc söï sinh soâi ñeå duy trì söï soáng cuûa con ngöôøi (laø keát quaû cuûa haønh vi giao phoái Ñöïc – Caùi, Nam – Nöõ), tröùôc söï sinh soâi ñeå duy trì söï soáng cuûa caây troàng (caây luùa,…), vaät nuoâi. Hoï nhìn thaáy ôû thöïc tieãn ñoù moät söùc maïnh sieâu nhieân vaø suøng baùi caùc hieän vaät – hieän thöïc ñoù nhö thaàn thaùnh. Nhö vaäy, baûn chaát cuûa tín ngöôõng phoàn thöïc laø tín ngöôõng caàu sinh nôû vaø no ñuû.

ÔÛ nöôùc ta, tín ngöôõng phoàn thöïc töøng toàn taïi suoát chieàu daøi lòch söû, döôùi hai daïng bieåu hieän:

Thôø cô quan sinh duïc nam nöõ vaø thôø baûn thaân haønh vi giao phoái.

1. Thôø cô quan sinh duïc nam nöõ, ñöôïc goïi laø thôø sinh thöïc khí (sinh = ñeû, thöïc = naûy nôû, khí = coâng cuï) ñaây laø hình thöùc ñôn giaûn cuûa tín ngöôõng phoàn thöïc, noù phoå bieán ôû neàn vaên hoùa noâng nghieäp treân theá giôùi.

Thuaät ngöõ cuûa ngaønh daân toäc hoïc treân theá giôùi goïi sinh thöïc laø Linga (cô quan sinh duïc nam)

vaø Yoni (cô quan sinh duïc nöõ).

ÔÛ VN vieäc thôø sinh thöïc khí ñöôïc goïi laø thôø cuùng Noõ Nöôøng, nhöõng teân chæ sinh thöïc khí laø Noõ (neâm) töôïng tröng cho boä phaän sinh duïc nam, Nöôøng (nang, mo nang) töôïng tröng cho boä phaän sinh duïc nöõ. Ngoaøi ra coøn coù caùc bieán theå cuûa vieäc thôø cô quan sinh duïc nam nöõ nhö: thôø coät ñaù töï nhieân, thôø caùc keõ ñaù nöùt töï nhieân, taïc caùc boä phaän cuûa caùc coâng trình kieán truùc coù hình daùng nhö boä phaän sinh duïc nam nöõ (ví duï nhö coät ñaù chuøa Giaïm…).

112

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

2. Thôø haønh vi giao phoái, moät daïng tín ngöôõng phoàn thöïc ñoäc ñaùo, ñaëc bieät phoå bieán ôû Ñoâng

Nam AÙ.

ÔÛ VN coù nhöõng bieåu hieän cuûa tín ngöôõng naøy nhö: Töôïng 4 ñoâi nam nöõ ñang giao hôïp ñöôïc ñuùc baèng ñoàng, gaén treân noùc thaïp ñoàng Ñaøo Thònh (Yeân Baùi, nieân ñaïi 500 naêm TCN). ÔÛ thaân thaïp Ñaøo Thònh khaéc chìm hænh nhöõng con thuyeàn, chieác sau noái ñuoâi chieác tröôùc, khieán cho hai con caù saáu - roàng ñöôïc gaén ôû muõi vaø laùi cuûa hai chieác thuyeàn chaïm vaøo nhau trong tö theá giao hoan. Treân naép troáng ñoàng Hoaøng Haï (Haø Sôn Bình) coù khaéc nhöõng caëp chim ngoài treân löng nhau trong tö theá ñaïp maùi; töôïng coùc giao phoái, ñieäu muùa “tuøng-dí” trong leã hoäi laøng caùc vuøng Trung Chaâu, nay thuoäc tænh Phuù Thoï, vôùi thanh nieân nam nöõ töøng ñoâi muùa caàm trong tay nhöõng vaät bieåu tröng cho sinh thöïc khí nam vaø nöõ, cöù moãi khi nghe ñaùnh troáng (tuøng), hoï laïi ñöa hai vaät ñoù chaïm vaøo nhau (dí); töôïng nam nöõ vôùi boä phaän sinh duïc quaù côõ thöôøng xuyeân coù maët ôû caùc nhaø moà Taây Nguyeân…

Taây Sôn Taây Sôn laø ñòa danh chæ caû vuøng nuùi phía Taây ñoàng baèng cuûa phuû Quy Nhôn xöa. Anh em Taây Sôn laø doøng doõi cuûa Hoà Quyù Ly, nguyeân quaùn ôû Höng Yeân, Ngheä An. OÂng baø hoï bò quaân Nguyeãn baét vaøo Nam nhaân luùc Nguyeãn Höõu Tieán, Nguyeãn Höõu Daät ñem quaân ra laáy 7 huyeän phía Nam soâng Caû, trong cuoäc Trònh – Nguyeãn phaân tranh (1653 – 1657). Hoï ñöôïc ñöa veà laøng Taây Sôn, huyeän Phuø Ly, phuû Quy Nhôn.

Nguyeãn Hueä laø con cuûa oâng Hoà Phi Phuùc! Nhöng taïi sao laïi mang hoï Nguyeãn? Ngöôøi daân Nghóa Bình truyeàn raèng: Coù moät thuôû, daân ôû ñaây sinh con laáy hoï Meï laø phoå bieán ñeå caét nghóa veà vieäc ñoåi thaønh hoï Nguyeãn cuûa anh em Taây Sôn, cuøng hoï vôùi thaân maãu Nguyeãn Thò Ñoàng. Nhöng cuõng nguoàn taøi lieäu söu taàm ôû ñòa phöông vaø coù laàn ñöôïc bieân cheùp cho raèng: Thuôû nhoû anh em Taây Sôn coù hoïc vôùi moät thaày giaùo xöù Hueá, giaùo Hieán, do bò Tröông Thuùc Loan truø daäp, giaùo Hieán troán vaøo phuû Quy Nhôn môû tröôøng daïy hoïc ôû ñaát An Thaùi. Giaùo Hieán mang hoaøi baõo, yù chí cuûa mình ñeå truyeàn laïi cho caùc moân sinh. Giaùo Hieán ñaõ khaùm phaù ra taøi naêng khaùc thöôøng cuûa anh em nhaø Taây Sôn neân heát loøng ñaàu tö cho moät söï nghieäp lôùn veà sau. Hoaøi baõo coøn ñöôïc coå vuõ theâm baèng söùc maïnh cuûa thaàn linh. Giaùo Hieán cho laø coù saám truyeàn “Taây Sôn khôûi nghóa, Baéc thu coâng”- “Phuï Nguyeân phuïc thoáng”. Roài noùi vôùi anh em Nguyeãn Hueä: “Caùc con laø ngöôøi cuûa ñaát Taây Sôn, khôûi nghóa seõ laäp neân söï nghieäp ôû ñaát Baéc, vaø heát loøng giuùp chuùa Nguyeãn ñeå phuïc hoài neàn thoáng nhaát…Caùc con neân ñoåi thaønh hoï Nguyeãn ñeå coù danh nghóa laäp coâng”. Anh em Taây Sôn coù 3 anh em maø ngöôøi ñôøi thöôøng hay goïi laø Taây Sôn Tam Kieät: Nguyeãn Nhaïc, Nguyeãn Hueä (Hoà Thôm), Nguyeãn Löõ.

Nguyeãn Hueä leân ngoâi Hoaøng Ñeá vaøo ngaøy 22/12/1788, trong dòp leã xuaát binh ñi ñaùnh quaân xaâm löôïc Maõn Thanh. Thaùng 10 – 11/1788, Leâ Chieâu Thoáng cöû söù boä sang caàu vieän nhaø Thanh, phuø hôïp vôùi yù ñoà xaâm löôïc cuûa trieàu ñình Trung Quoác. Quaân Thanh döôùi quyeàn cuûa Toång Ñoác Löôõng Quaûng laø Toân Só Nghò vaø Ñeà Ñoác Höùa Theá Thanh traøn qua Laïng Sôn ngaøy 28/11/1788. Ngaøy 21/12, tin veà ñeán Phuù Xuaân. Hoâm sau Baéc Bình Vöông Nguyeãn Hueä leân ngoâi Hoaøng Ñeá ñaët thuû phuû laø Phöôïng Hoaøng Trung Ñoâ taïi Ngheä An.

Röøng Döøa Tam Quan Laø nôi coù dieän tích döøa lôùn thöù hai (6500ha) taïi Vieät Nam – sau tænh Beán Tre. Coâng ñaâu coâng uoång coâng thöøa Coâng ñaâu gaùnh nöôùc töôùi döøa Tam Quan. Caây döøa laø moät loaïi caây troàng ñeïp. Thaân hình truï, voû maøu xaùm hoaëc xaùm naâu, coù khi moïc cao ñeán 30m. Laù döøa coù daïng loâng chim daøi 3-6m, taïo thaønh moät taùn lôùn treân ngoïn caây. Döøa thöôøng ra hoa vaø coù quaû quanh naêm. Hoa döøa thuoäc loaïi cuïm hoa boâng, taïo thaønh töøng buoàng moïc ôû goác laù gaàn phía ñænh caây, hoa ñöïc vaø hoa caùi cuøng naèm treân moät buoàng, vì theá coù khi gioù nheï döøa deã thuï phaán vaø cho naêng suaát cao. Quaû döøa thuoäc loaïi quaû haïch, naëng trung bình 2kg, nhöng naëng nhaát coù theå ñeán 8kg. Moãi buoàng hoa coù theå cho 10 ñeán 30 quaû. Quaû döøa goàm hai boä phaän: Voû vaø ruoät, voû quaû daøy vaø chia ra: voû ngoaøi laø moät maøng cöùng vaø boùng, voû giöõa laø lôùp sô thoâ vaø xoáp, voû trong raát cöùng goïi laø gaùo döøa hay soï döøa. Cuøi döøa chính laø haït naèm beân trong lôùp voû cöùng goàm coù phoâi vaø noäi nhuõ. Quaû döøa luùc coøn non, ruoät chöùa ñaày noäi nhuõ goïi laø söûa döøa hay nöôùc döøa. Nöôùc döøa trong coù vò ngoït, maùt,

113

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

duøng uoáng töôi raát boå vaø coù taùc duïng hoài söùc nhanh. Quaû caøng giaø thì noäi nhuõ caøng ñaëc laïi taïo thaønh lôùp cuøi bao quanh khoang ruoät. Khi quaû ñaõ giaø, noäi nhuõ taïo thaønh moät nhaân cöùng vaø chæ coøn moät ít söûa ôû giöõa. Cuøi döøa luùc naøy raát raén vaø chöùa 66-68% daàu. Döøa laø loaïi caây cho ra nhieàu saûn phaåm hôn baát cöù loaïi caây troàng naøo khaùc. Tröôùc heát, quaû döøa cho ra côm döøa (cuøi döøa), ngoaøi cheá bieán daàu aên, daàu cho coâng nghieäp myõ phaåm, chaát taåy röûa.v.v… coøn coù theå naïo saáy laøm nguyeân lieäu cho coâng nghieäp baùnh keïo hay xuaát khaåu. Nöôùc döøa töôi tinh khieát, boå döôõng, coù theå uoáng töôi hoaëc voâ chai, ñoùng hoäp. Nöôùc döøa khoâ cheá bieán thaønh thaïch döøa vôùi con men Acetor bactor duøng ñeå aên traùng mieän hay aên kieâng. Gaùo döøa duøng laøm than hoaït tính chöõa beänh nhieãm phoùng xaï hoaëc nguyeân töû, hay laøm haøng myõ ngheä. Sôïi voû döøa laøm nguyeân lieäu cho coâng nghieäp goã daùn gia duïng, laøm neäm, thaûm, phaàn buïi xô döøa sau khi xöû lyù coù theå duøng laø phaân boùn. Thaân döøa coù theå laøm nhaø, laøm baøn gheá, haøng myõ ngheä. Gaân laù duøng ñan laùt laøm haøng trang trí.

ÔÛ nöôùc ta, ñeán nay saûn phaåm cuûa caây döøa coøn raát ít, hieäu quaû kinh teá ñem laïi coøn thaáp. Ngoaøi daàu döøa laøm nguyeân lieäu cho ngaønh coâng nghieäp cheá bieán tinh luyeän daàu aên, coâng nghieäp myõ phaåm vaø chaát taåy röûa, nöôùc ta chæ xuaát ñöôïc quaû döøa töôi, quaû döøa khoâ boùc voû, than gaùo döøa, xô döøa vôùi soá löôïng khoâng ñaùng keå vaø giaù caû laïi baáp beâ, gaây thieät thoøi cho ngöôøi troàng döøa, daãn ñeán tình traïng chaët phaù vöôøn döøa ñeå troàng nhöõng loaïi caây troàng khaùc trong nhöõng naêm 1990-1995. Dieän tích caây döøa töø 300.000ha naêm 1989 chæ coøn laïi hôn 200.000ha (1995).

Vieän Caây Coù Daàu – Daàu Thöïc Vaät ñang thöïc hieän döï aùn nghieân cöùu vaø saûn xuaát thöû caùc saûn phaåm töø caây döøa, vôùi söï hoã trôï cuûa Quyõ Phaùt trieån Noâng nghieäp Quoác teá (IFAD) töø naêm 1997 ñeán naêm 2000.

Cuøng vôùi vieäc ña daïng hoùa saûn phaåm laø vieäc chuaån bò ñeå caûi taïo nhöõng vöôøn döøa hieän coù vaø môû roäng dieän tích troàng döøa. Caây döøa raát thích hôïp vôùi vuøng nöôùc lôï ven bieån, ñoä maën khoaûng 5–100 %o, laø vuøng coù dieän tích ñaát hieän nay hoang hoùa raát nhieàu. Vieän Caây Coù Daàu–Daàu Thöïc Vaät ñaõ tuyeån choïn ñöôïc moät soá gioáng döøa naêng suaát cao nhö: PBI21 cho 80,6 traùi/caây/naêm, PBIII 73,7 traùi/caây/naêm. Trong khi ñoù caùc gioáng döøa cuûa nöôùc ta chæ khoaûng 35–40 traùi/caây/naêm. Vieän Caây Coù Daàu–Daàu Thöïc Vaät ñaõ nghieân cöùu caùc loaïi caây troàng, vaät nuoâi xen vôùi döøa ñeå taêng thu nhaäp cho ngöôøi troàng, caùch phoøng tröø dòch haïi döøa, cheá bieán saûn phaåm töø xô , nöôùc döøa.

Vaán ñeà coøn laïi laø vieäc sôùm thaønh laäp Hieäp hoäi caây döøa ñeå coù theå chuû ñoäng phoái hôïp vôùi caùc cô quan khuyeán noâng, Hoäi noâng daân, ñoàng thôøi coù caùc chính saùch thích ñaùng vöøa hoã trôï noâng daân troàng troït vaø cheá bieán theo quy moâ gia ñình, vöøa khuyeán khích ñaàu tö cho cheá bieán coâng nghieäp, nhôø ñoù seõ taïo ra nhöõng thuaän lôïi raát cô baûn ñeå öùng duïng caùc tieán boä khoa hoïc coâng ngheä, nhanh choùng taïo böôùc phaùt trieån vöôït baäc cho caây döøa vaø cheá bieán saûn phaåm töø caây döøa ôû nöôùc ta.

Haùt Boäi Haùt boäi xuaát phaùt töø Bình Ñònh, do Ñaøo Duy Töø bieán cheá loái haùt cheøo ôû ngoaøi Baéc vaø loái haùt ôû ñòa phöông baét chöôùc Chieâm Thaønh, maø taïo ra. Roài moãi ñôøi moãi phong phuù theâm leân vaø ñeán ñôøi Töï Ñöùc, nhôø Ñaøo Taán, Haùt boäi leân ñeán tuyeät ñænh, ngheä thuaät cuõng nhö vaên chöông. Nhöõng keùp haùt noåi danh ñeàu ñöôïc phaåm haøm. Nhieàu boån tuoàng coøn ñeå laïi ñeàu ñöôïc caùc vaên nhaân taøi töû taùn thöôûng, ñöôïc hoan ngheânh nhaát laø nhöõng boån tuoàng:

-“Nguõ Hoå Bình Taây” cuûa cuï Tuù Nguyeãn Dieâu ôû Nhôn AÂn. -“Hoä Sanh” cuûa cuï Ñaøo Thuïy Thaïch, Ñaøo Taán Nhuaän, Traàm Höông, Taân Daõ, Coå Thaønh,

Hoaøng Coån… cuûa cuï Ñaøo Taán. -“Khueâ Caùc Anh Huøng” -“Sôn Haäu”: ñaây laø tuoàng thaày coå. -“Hoaøng Phi Hoå” laø nhöõng boån tuoàng coå, cuï Ñaøo Taán söûa laïi ñoâi ñoaïn. -“Phuïng Nghi Ñình” cuûa cuï Tuù Thaùm. -“Löu Bình Döông Leã” cuûa cuï Tuù Voõ Kieâm. -“Maõi Tieâu” cuûa cuï cöû Huyønh Baù Vaên -“Lyù Phuïng Ñình” (moät con vua Minh Maïng) Ñoù laø nhöõng boån tuoàng thöôøng ñem dieãn. Coøn nhieàu boån khaùc raát hay, nhöng ít thoâng duïng vì 114

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

hoaëc khoù haùt hoaëc khoâng ñuû ñieàu kieän nhö:

-“Lieãu Ñoá” cuûa cuï Tuù Nhôn AÂn. -“Vaïn Böûu Trình Töôøng”, “Quaàn Tieân Hieán Thoaùi”, “Töù Quoác Lai Vöông” cuûa cuï Ñaøo Taán. Ngoaøi nhöõng taùc phaåm cuûa Bình Ñònh thöôïng daãn, baïn haùt cuõng thöôøng duøng nhöõng boån tuoàng

coù tieáng cuûa tænh Quaûng Nam, Quaûng Nghóa, Thöøa Thieân.

Ngaøy xöa khoâng coù tröôøng haùt. Nhöõng ñaùm haùt thöôøng toå chöùc nôi saân ñình, mieãu, ñeàn, töø… hoaëc nôi caùc tö gia. Ban haùt ñöôïc röôùc ñeán, raïp ñaõ ñöôïc ngöôøi ñöùng ra toå chöùc caát saün, haùt xong thì dôû raïp. Saân khaáu raát ñôn sô, ngoaøi ñoâi caâu lieãn ôû tröôùc, taám nghi moân ôû treân, beân trong chæ treo moät taám maøn vaûi (thöôøng laø vaûi thuøng) che khuaát haäu tröôøng chöù khoâng coù phoâng, coù caûnh chi caû. Ngöôøi ñeán xem khoâng quan taâm ñeán ñoà traàn thieát, cuõng khoâng ñeå yù ñeán ñoà trang söùc cuûa baïn haùt. Bao nhieâu tai maét ñeàu doàn vaøo caâu tuoàng, gioïng haùt vaø ñieäu boä cuûa ñaøo, keùp. Bôøi vaäy, chaúng nhöõng haùt ñuùng ñieäu, ñuùng caùch, ñuùng nhòp maø thoâi, ñaøo keùp phaûi raùng loät cho heát tinh thaàn cuûa caâu tuoàng, vôû tuoàng baèng gioïng, hôi vaø ñieäu boä. Ngoân ngöõ, cöû chæ, haønh ñoäng cuûa nhaân vaät bieåu dieãn ñaõ ñuùng roài, coø phaûi laøm theá naøo trong khung caûnh “khoâng coù gì heát” khaùn giaû thaáy theå hieän ra tröôùc maét, quang caûnh moâ taû trong caâu haùt, trong vôû tuoàng, nhö theá laø raát hay.

Sau naøy nhöõng maøn, nhöõng phoâng, nhöõng aùo xieâm röïc rôõ laøm cho caùc ca coâng bôùt nhoïc söùc veà ñieäu boä. Nhöõng caønh nuùi soâng, nhöõng caûnh laâu ñaøi, hoa coû… ñaõ veõ saün roài, vieäc dieãn taû khoâng coøn caàn thieát laém ñeå laøm noåi baät tình töù trong vaên chöông.

Tuoàng thì khaùc nhau, nhöng ñaùm haùt naøo cuõng phaûi beá maïc baèng moät maøn toân vöông nhieàu khi khoâng lieân quan chi ñeán vôû tuoàng caû. Maøn “Toân vöông” baøy ra ñeå chuùc tuïng trieàu ñình vaø caàu cho laøng xoùm, hoaëc gia chuû gaëp ñöôïc nhieàu may maén. Cuoái cuøng haùt moät caâu haùt vaõn:

Nguõ saéc töôøng vaân khai Baéc khuyeát Nhöùt boâi thoï töûu chuùc Nam san Raøy möøng haûi yeán haø thanh Nhaân daân an laïc thaùi bình aâu ca. Vaän nöôùc ñang xoay chuyeån Quaàn thoa cuõng vaãy vuøng Lieàu thaân lo cöùu chuùa Coâng traän quyeát thay choàng Khaúng khaùi khi laâm naïn Kieân trinh luùc khoán cuøng Ngaøn thu göông nöõ kieät Göông saùng haõy soi chung. 

QUẢNG NGÃI

Dieän tích 5177km2, daân soá 1.190.006 ngöôøi (1/4/1999), trong ñoù ngöôøi Vieät chieám treân 90%. Phía Baéc giaùp Quaûng Nam, Nam giaùp Bình Ñònh, Taây giaùp Kontum, Ñoâng giaùp Bieån Ñoâng. Chieàu daøi tænh laø 98km, 2/3 dieän tích toaøn tænh laø röøng, chia laøm hai mieàn roõ reät: mieàn thöôïng du vôùi röøng nuùi cao noái tieáp nhau, Hoøn Thaïch Bích maø tuïc goïi laø Ñaù Vaùch hay Toà Sôn cao 1139m. Mieàn Trung chaâu vôùi caùnh ñoàng xanh töôi traûi doïc theo chaân nuùi phía Taây vaø bôø bieån phía Ñoâng. Boán con soâng chaûy töø Taây sang Ñoâng chia caùch nhöõng caùnh ñoàng ra töøng khoaûng roäng, boài boå phuø sa. Ñi töø Baéc xuoáng Nam 115

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

ta laàn löôït ñi qua caùc con soâng: Traø Boàng, Traø Khuùc, Veä vaø Traø Caâu. Trong ñoù soâng Traø Khuùc laø soâng daøi nhaát.

Ngöôïc doøng lòch söû, Quaûng Ngaõi xöa kia töøng laø ñaát cuûa Chieâm Thaønh, di tích cuûa hoï coøn soùt ôû Chaâu Sa thuoäc huyeän Sôn Tòch vaø Coå Luyõ thuoäc huyeän Tö Nghóa. Töø naêm 617 - 1402, ñaát Quaûng mang teân Coå Luõy Ñoàn, roài Coå Luyõ Chaâu. Naêm 1402 Hoà Quyù Ly sai quaân ñi ñaùnh Chieâm Thaønh. Vua Chieâm daâng ñaát Chieâm Ñoäng- Quaûng Nam baây giôø, nhöng Hoà Quyù Ly baét daâng theâm Coå Luõy, roài chia laøm boán chaâu: Thaêng Hoa, Tö Nghóa. Ñaát Coå Luõy cuûa Chieâm Thaønh saùt nhaäp vaøo nöôùc ta töø ñaáy. Sau ñoù ñaát Coå Luõy ñoåi teân thaønh Tö Nghóa, ñeán ñôøi chuùa Nguyeãn Phuùc Chu (xöng vöông naêm 1674) môùi ñoåi teân thaønh Quaûng Nghóa. Cuoái theá kyû XIX Quaûng Nghóa ñoåi thaønh Quaûng Ngaõi. Quaûng Ngaõi coù caûng Sa Kyø vaø trong töông lai Quaûng Ngaõi seõ phaùt trieån nhanh vì chính phuû ñang quyeát taâm xaây döïng nhaø maùy loïc daàu raát lôùn taïi Dung Quaát, moät vònh lôùn ñöôïc che chaén bôûi nuùi Coâ Toâ. Moät thaønh phoá môùi khoaûng 50.000 daân seõ ñöôïc hình thaønh. Quaûng Ngaõi coù 12 thaéng caûnh noåi tieáng: Long Ñaàu Hí Thuûy, Thieân AÁn Nam Haø, Buùt Laõnh Pheâ Vaân, Lieân Trì Duïc Nguyeät, Vaân Sôn Tuùc Voõ, Thaïch Bích Töø Döông, Coå Luõy Coâ Thoân, Haø Nhai Vaân Ñoä, La Haø Thaïch Traän, An Haûi Sa Baøn, Soâng Traø, Nuùi AÁn. Quaûng Ngaõi coøn noåi tieáng vôùi neàn vaên hoùa coå Sa Huyønh cuõng nhö nhöõng chieán tích Sôn Myõ, Vaïn Töôøng. Ñaëc saûn laø ñöôøng, cua Huyønh Ñeá vaø caùc loaïi haûi saûn.

- Veà haønh chính: Quaûng Ngaõi laø moät thò xaõ cuøng teân vôùi tænh vaø caùc huyeän: Traø Boàng, Sôn Haø, Tö Nghóa, Nghóa Haønh, Minh Long, Ba Tô, Bình Sôn, Sôn Tònh, Moä Ñöùc vaø Ñöùc Phoå. Khí haäu mang tính nhieät ñôùi, muøa naéng töø thaùng 2 ñeán thaùng 8, muøa möa töø thaùng 9 ñeán thaùng 1 naêm sau. Nhieät ñoä trung bình laø 26oC, cao nhaát laø 41oC vaøo thaùng 6, 7, nhieät ñoä thaáp nhaát laø 13oC vaøo thaùng 12 vaø thaùng gieâng.

- Veà kinh teá: Quaûng Ngaõi coù hai vuøng kinh teá chuû yeáu: vuøng ñoàng baèng roäng 151.000ha, laø vuøng troàng luùa, mía, caây coâng nghieäp, rau quaû, saûn xuaát ñöôøng, röôïu, cheá bieán goã, saønh söù… luùa laø caây troàng chính trong cô caáu caây coâng nghieäp vôùi dieän tích treân 91.000ha. Saûn löôïng ñaït 5-7 taán/ha/naêm.Moät nghaønh muõi nhoïn cuûa Quaûng Ngaõi laø mía ñöôøng khoûang 9000ha.

- Veà giao thoâng: coù QL 1A xuyeân suoát. QL 24 noái Quaûng Ngaõi vôùi caùc tænh Taây Nguyeân vaø thoâng thöông vôùi Laøo, Campuchia vaø Ñoâng Baéc Thaùi Lan. Quaûng Ngaõi coù caûng Dung Quaát naèm ôû Ñoâng Baéc tænh, caùch QL1A vaø ñöôøng saét xuyeân Vieät 12km, caùch thò xaõ Quaûng Ngaõi 38km, caùch Ñaø Naüng 95km, caùch saân bay Chu Lai 7km vaø caùch ñöôøng haøng haûi quoác teá 190km. Cöûa vònh daøi 4km, roäng 2km vôùi dieän tích 7km2, nöôùc saâu töø 6 - 20m. Vònh cho pheùp taøu treân 50.000 taán ra vaøo vaø taøu daàu töø 100.000 ñeán 150.000 taán ra vaøo an toaøn keå caû luùc trieàu thaáp. Bôø phía Nam laø vuøng ñaát baèng phaúng coù neàn oån ñònh thích hôïp ñeå xaây döïng kho baõi, toå hôïp coâng nghieäp.

Quaûng Ngaõi coøn coù ñaûo Lyù Sôn caùch ñaát lieàn 25 haûi lyù, dieän tích gaàn 24km2, trong ñoù coù 500ha coù khaû naêng saûn xuaát noâng laâm nghieäp, coøn laïi laø vuøng nuùi ñoài. Toaøn huyeän coù 17.000 daân sinh soáng, chuû yeáu khai thaùc thuyû saûn, troàng toûi haønh. ÔÛ ñaây coù chuøa Hang xaây trong loøng nuùi. Roõ raøng tieàm naêng cuûa Quaûng Ngaõi coøn raát lôùn.

Vaên hoaù Sa Huyønh - Baûi bieån Sa Huyønh Laø teân goïi cuûa moät neàn vaên hoaù coå ñöôïc tìm thaáy treân moät ñuïn caùt coå ven bieån thuoäc xaõ Phoå Thanh, huyeän Ñöùc Phoå. Ñòa danh naøy coù teân goác laø Sa Hoaøng coù nghóa laø caùt vaøng, nhöng do kî huyù teân cuûa chuùa Nguyeãn Hoaøng neân ñaõ ñöôïc ñoåi thaønh Sa Huyønh. Vaên hoaù Sa Huyønh laàn ñaàu tieân ñöôïc bieát ñeán naêm 1909 do moät tay cai thaàu Phaùp laø Vinet phaùt hieän thaáy, sau ñoù noù ñöôïc thoâng baùo treân nieân giaùm cuûaTröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå nhö sau: Moät kho chum khoaûng hai traêm chieác ñöôïc tìm thaáy ôû vuøng Sa Huyønh nhöõng caùi chum baèng ñaát coù chieàu cao trung bình 80cm. Caùc chum coù chöùa noài, bình, ñoà trang söùc baèng thuyû tinh …

Naêm 1923 baø Labarne ñaõ ñeán Sa Huyønh khai quaät vaø phaùt hieän coù hai loaïi chum: moät loaïi hình tröùng, coù naép ñaäy hình loàng baøn uùp, loaïi khaùc hính truï,naép ñaäy hình thang caân. Ngoaøi ra coøn coù noài, bình, chaân ñeøn, vaät trang söùc, coâng cuï saûn xuaát vaø vaät trang söùc baøng ñoàng, saét…

Naêm 1934, baø Coloni ñaõ ñeán Sa Huyønh vaø cho khai quaät moät ñieåm ôû xaõ Long Thaïnh ñaõ phaùt hieän 55 chum. Naêm 1939, oâng Janse cuõng khai quaät 6 nhoùm moä chum, moãi nhoùm töø 3-7 caùi. Naêm 116

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

1957, oâng Malarette phaùt hieän nhieàu maønh goám vöông vaûi.

Nhö vaäy töø naêm 1909-1957 ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän gaàn 1000 moä chum. Ngöôøi ta coøn thaáy nhöõng daïng moä chum gioáng Sa Huyønh ôû Quaûng Bình, Phan Thieát, Daàu Giaây, Haøng Goøn… Ngöôøi ta hieän vaãn chöa bieát moät caùch roõ raøng veà vaên hoaù Sa Huyønh, chæ bieát ñöôïc noù thuoäc vaøo thôøi ñoà saét maø chöa tìm thaáy di chæ cö truù cuûa chuû nhaân neàn vaên hoaù naøy, cuõng nhö chöa tìm thaáy giai ñoaïn sôùm hôn, muoän hôn cuûa noù. Ngöôøi ta chæ suy ñoaùn raèng chuû nhaân cuûa noù laø nhöõng ngöôøi ñi bieån, nhöõng ngöôøi naøy gheù vaøo ñaát lieàn chæ ñeå choân caùc moä chum. Hay phaûi chaêng noù laø tieàn thaân cuûa neàn vaên hoaù Chaêmpa? Ñieàu ñoù coøn ñôïi caâu traû lôøi cuûa caùc nhaø khaûo coå.

Tröôùc khi ñeán trung taâm huyeän Ñöùc Phoå - huyeän ñaàu tieân cuûa Quaûng Ngaõi, phía beân phaûi laø

baõi bieån Sa Huyønh. Ñaây laø moät baõi bieån ñeïp vôùi baõi caùt traéng traõi daøi nöôùc bieån trong xanh.

Sau ñoù seõ ñeán thò traán Sa Huyønh – huyeän Ñöùc Phoå. Roài ñeán huyeän Moä Ñöùc, queâ höông cuûa cuï Phaïm Vaên Ñoàng. Qua thiï traán Soâng Veä, thò traán La Haø (huyeän Tö Nghóa), roài ñeán nghóa trang lieät só tænh Quaûng Ngaõi, tieáp theo laø qua caàu Traø Khuùc, qua khoûi caàu laø ñeán khu chöùng tích Sôn Myõ.

Nuùi Thieân AÁn Ñöôïc xem laø Ñeä nhaát thaéng caûnh cuûa Quaûng Ngaõi. Du khaùch töø trong ra hay ngoaøi vaøo, döøng chaân beân caàu Traø Khuùc, ñi doïc theo taû ngaïn soâng Traø chöøng 1000m seõ ñeán nuùi Thieân AÁn. Nuùi naèm ôû phía Ñoâng huyeän Sôn Tònh, theá nuùi roäng, chu vi ñoä 5 daëm, cao 105 thöôùc. Ñænh nuùi baèng phaúng roäng chöøng 10ha, 4 maët vuoâng coù hình daïng nhö moät caùi aán. Naêm Minh Maïng thöù 11, hình nuùi Thieân AÁn ñöôïc chaïm vaøo Di ñænh. Töø treân nuùi Thieân AÁn nhìn veà phía Ñoâng thaáy moät maøu xanh cuûa ñaïi döông nhö moät ñöôøng maây lieám chaân trôøi bao la, nhìn veà phía taây thaáy daõy Tröôøng Sôn nhö böùc thaønh cao vuùt. Nhìn veà phía Nam laø soâng Traø hieàn hoaø uoán löôïn oâm troïn thò xaõ Quaûng Ngaõi. Treân ñænh Thieân AÁn coù moät ngoâi chuøa cuõ xaây döïng töø thôøi nhaø Leâ (1716), laøm nôi chieâm baùi cho Phaät töû toaøn tænh.

Khu chieán tích Sôn Myõ Töø thò xaõ Quaûng Ngaõi theo QL 1A, qua khoûi caàu Traø Khuùc ñeán ngaõ 3 coù bieån ñeà “Khu chieán tích Sôn Myõ”, reõ phaûi vaøo 12km laø ñeán Baûo taøng Sôn Myõ, phía traùi laø beänh vieän do cöïu chieán binh Myõ xaây döïng.

Sôn Myõ thuoäc xaõ Tònh Kheâ, huyeän Sôn Tònh goàm 4 thoân: Tröôøng Ñònh, Coå Luõy, Myõ Lai, Tö Cung. Khu chieán tích Sôn Myõ goàm moät töôïng ñaøi kyû nieäm lôùn vaø moät nhaø baûo taøng tröng baøy mua laïi töø caùc phoùng vieân ngöôøi Myõ. 504 ñoàng baøo khoâng vuõ khí, khoâng phaûn khaùng ñaõ bò thaûm saùt trong 4 giôø vaøo buoåi saùng kinh hoaøng ngaøy 16/3/1969.

Töôïng ñaøi: Ñöôïc xaây döïng naêm 1992, do Chaâu Ñình Du veõ kieåu, Hoà Thu ñieâu khaéc, anh laø choàng cuûa chò Voõ Thò Lieân, moät trong nhöõng ngöôøi coøn soáng soùt sau vuï thaûm saùt Sôn Myõ. Thoâng qua taùc phaåm ñieâu khaéc naøy, Hoà Thu muoán noùi leân hai yù nghóa lôùn:

+Hình aûnh ngöôøi daân Sôn Myõ bò taøn saùt vaøo ngaøy 16/3/1969, dieãn taû söï cheát choùc choàng chaát: con gaùi oâm xaùc cha, meï oâm xaùc con, anh oâm xaùc em… Hoï laø nhöõng ngöôøi giaø, phuï nöõ, treû con khoâng vuõ khí vaø phaûn khaùng.

+Duø caän keà caùi cheát, hoï vaãn muoán baûo veä cho nhau vaø treân töøng göông maët loä ra neùt phaãn uaát

voâ haïn.

Beân phaûi töôïng ñaøi ngöôøi ta xaây döïng 11 bia ñaù naèm raûi raùc trong khuoân vieân roäng 23ha. 11 bia ñaù naøy xaây döïng treân neàn 11 ngoâi nhaø cuõ cuûa 11 gia ñình bò thaûm saùt maø nay hoï haàu nhö khoâng coøn thaân nhaân naøo. Töôïng tröng cho 274 ngoâi nhaø chaùy, 24 ngoâi nhaø bò tuyeät toân tuyeät töï. Treân nhöõng taám bia naøy ngöôøi ta ghi teân tuoåi nhöõng ngöôøi ñaõ cheát trong nhaø. Trong khuoân vieân coøn hai haàm traùnh phaùo ñöôïc phuïc cheá naêm 1993 nhöng hoaøn toaøn khoâng gioáng haàm cuûa nhöõng ngöôøi daân tröôùc kia voán chæ laø haàm chöõ A daõ chieán ñeå traùnh maûnh bom. Nôi ñaây ta thaáy moät con raïch nhoû nôi lính Myõ ñaõ doàn daân xuoáng vaø baén cheát haøng loaït.

Nhaø baûo taøng: taïi ñaây ngöôøi ta tröng baøy moät soá hình aûnh vaø hieän vaät lieân quan ñeán vuï thaûm saùt Sôn Myõ ngaøy 16/3/1969. Vuï thaûm saùt xaûy ra taïi thoân Tö Cung hay coøn goïi laø laøng Hoàng (Pinkvillle). Ngöôøi Myõ goïi laø Myõ Lai 4. Luùc 7h saùng lính Myõ oà aït ñoå vaøo aáp Myõ Lai 4. Vuï thaûm saùt chuû yeáu xaûy ra taïi caùi chaám nhoû treân baûn ñoà, töùc xoùm Thuaän Yeân, thoân Tö Cung. Keû tröïc tieáp nhuùng 117

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

tay vaøo chính laø löïc löôïng ñaëc nhieäm Barker. Löïc löôïng naøy goàm 3 ñaïi ñoäi: Ñaïi ñoäi Alpha (kí hieäu laø A), thuoäc tieåu ñoaøn 3 trung ñoaøn 1; ñaïi ñoäi Bravo (kí hieäu B) thuoäc tieåu ñoaøn 4 trung ñoaøn 3; ñaïi ñoäi Charlie (kí hieäu C) thuoäc tieåu ñoaøn 1 trung ñoaøn 20 thuoäc Sö ñoaøn boä binh Americal vaø moät ñôn vò phaùo binh. Taát caû ñeàu thuoäc löõ ñoaøn 11. Trong ñoù ñaïi ñoäi Charlie laø ñaïi ñoäi chuû coâng cuûa vuï taøn saùt ñaãm maùu ôû Sôn Myõ, thöïc hieän laø trung ñoäi 1. Chæ huy tröôûng ñaïi ñoäi Charlie laø ñaïi uyù Ernest Medina, sinh 1936 taïi bang New Mexico, chæ huy trung ñoäi 1 laø trung uyù William Calley.

Taûng saùng ngaøy 16/3/1969 nhö thöôøng leä ngöôøi daân Sôn Myõ daäy sôùm lo côm nöôùc cho moät ngaøy lao ñoäng môùi. Khoaûnh khaéc bình yeân boãng choác bò phaù vôõ, 5h30 saùng, caùc traøng phaùo ñuû côõ töø nuùi Raêm, Bình Lieân, Bình Sôn, chi khu Sôn Tònh vaø tieåu khu Quaûng Ngaõi nhaát möïc doäi vaøo 4 thoân cuûa xaõ Sôn Myõ. Ñôït phaùo keùo daøi 30 phuùt vöøa döùt thì hai chieác tröïc thaêng HU.IA bay ñeán vaø ñaûo nhieàu voøng nhaû ñaïn Rocket vaø ñaïi lieân vaøo caùc tuï ñieåm daân cö cuûa hai thoân Tö Cung vaø Coå Luyõ. Keá ñoù moät toáp tröïc thaêng goàm 9 chieác töø Chu Lai (höôùng Baéc) bay vaøo, ñoå quaân xuoùng vaït ruoäng phía Taây thoân Tö Cung. Moät toáp tröïc thaêng khaùc goàm 11 chieác ñoå quaân xuoáng baõi ñaát troáng gaàn xoùm Goø thoân Coå Luõy. Muïc ñích cuûa hoï laø tìm dòeât Sö ñoaøn 48 quaân Caùch Maïng. Khu vöïc Tö Cung laø vuøng ñaát nhoû khoaûng 2,3ha. Khu vöïc naøy naèm saùt ñoài 85, nôi quaân ñoäi Myõ chieám ñoùng goïi laø ñoài Ñoàng Hoang. Ñoái dieän vôùi töôïng ñaøi laø nuùi Ñaàu Voi, coù quaân ñoäi Vieät Nam Coäng Hoaø ñoùng giöõ. Lính Myõ ñaõ xoâng vaøo nhaø ñoát phaù, maëc söùc baén gieát. Taát caû phuï nöõ bò gom laïi, bò haõm hieáp vaø bò gieát cheát. Chæ trong choác laùt, taát caû ngöôøi giaø, phuï nöõ, treû em ñeàu bò gieát. Toån thaát duy nhaát cuûa lính Myõ hoâm ñoù laø anh lính da ñen Harbert Carter, ngöôøi khoâng chòu ñöïng noåi caûnh gieát choùc man rôï ñaõ töï baén vaøo chaân mình ñeå khoûi tham gia vaøo haønh ñoäng toäi aùc. Nhöõng haønh ñoäng toäi aùc naøy ñöôïc trung só Ronald Haeberle, nhieáp aûnh vieân quaân ñoäi Myõ chuïp ñöôïc. Nhöõng böùc aûnh naøy, sau ñoù ñöôïc ñöa ra aùnh saùng ñeå toá caùo toäi aùc naøy leân chính quyeàn Myõ. Keát quaû cuoäc thaûn saùt coù 504 ngöôøi bò gieát, chæ coù moät soá ít may maén thoaùt cheát nhôø nhöõng xaùc ngöôøi cheát ngaõ guïc ñeø leân hoï hoaëc ñaõ kòp chaïy thoaùt tröôùc ñoù. Nhöõng ngöôøi cheát goàm 182 phuï nöõ (17 ngöôøi ñang mang thai), 173 treû em (56 em döôùi 5 thaùng tuoåi), 60 cuï giaø treân 60 tuoåi, 89 trung nieân. Rieâng ôû con möông cuoái xoùm Thuaän Yeân,lính Myõ taøn saùt taäp theå 170 ngöôøi. Rieâng ôû thoân Tö Cung, trong buoåi saùng hoâm aáy, lính Myõ ñaõ taøn saùt 407 ngöôøi, chuû yeáu laø ngöôøi giaø phuï nöõ treû em. Coù 24 gia ñình bò gieát saïch. Veà cuûa caûi, coù 247 caên nhaø bò thieâu huyû, haøng ngaøn traâu boø, gia suùc bò gieát. Vaø hieän nay vaãn coøn raát nhieàu ngöôøi mang veát thöông khoù chöõa laønh veà theå chaát laãn tinh thaàn. Vuï thaûm saùt ñöôïc eùm tôùi thaùng 9 /1969, maëc duø tröôùc ñoù theo baùo caùo cuûa hoï chæ noùi dieät ñöôïc 90 VC, coù moät lính Myõ bò thöông. Ñoái vôùi baùo caùo naøy caùc töôùng Myõ ñaõ nghi ngôø neân cho maùy bay khaûo saùt vaø thaáy nhieàu xaùc cheát phuï nöõ, treû em naèm raõi raùc ñaây ñoù. Nhöng söï vuï ñaõ bò eùm cho tôùi khi coù moät lính Myõ ñaõ khai ra vaø phía Myõ ñaõ laäp uyû ban ñieàu tra. Sau khi ñieàu tra, 35 ngöôøi bò khieån traùch, 16 ngöôøi bò ñeà nghò truy toá, ra tröôùc toaø aùn binh, nhöng cuoái cuøng chæ coù moät ngöôøi bò toäi, trôû veà vaø bò goïi laø quaân gieát treû em. Ngaøy nay Sôn Myõ ñaõ hoài sinh nhöng vaãn caàn moät thôøi gian nöõa ñeå gaén veát thöong cho loøng ngöôøi daân voâ toäi.

Khu coâng nghieäp nhaø maùy loïc daàu Dung Quaát Dung Quaát, nôi caùch ñaây 500 naêm trong moät chuyeán chinh Nam, vua Leâ Thaùnh Toân ñaõ döøng chaân ñeå thöôûng thöùc moät phong caûnh hoang sô ñaày thi vò cuûa moät baõi bieån xanh ngaét, loäng gioù, laø moät vònh saâu vaø roäng. Xung quanh laø moät vuøng ñaát roäng lôùn baèng phaúng. Bao theá kyû troâi qua Dung Quaát vaãn nguû yeân vôùi thôøi gian! Ñeán ngaøy 2/8/1995 cöïu thuû töôùng Voõ Vaên Kieät ñaõ pheâ duyeät “Quy hoaïch toång theå kinh teá troïng ñieåm mieàn Trung” bao goàm hai cuïm coâng nghieäp - du lòch - dòch vuï lôùn ôû Lieân Chieåu (Ñaø Naüng) vaø Dung Quaát (Quaûng Ngaõi). Dung Quaát ñaõ thöùc daäy. Sau moät thôøi gian khaûo saùt nghieân cöùu, Ban quaûn lyù KCN Dung Quaát ñaõ hoaøn chænh Quy hoaïch toång theå coù tính khaû thi ñeå xaây döïng Cuïm CN naøy goàm:

-KCN loïc daàu vaø cheá bieán caùc saûn phaåm daàu moû. -KCN cheá bieán caùc phuï kieän vaø laép raùp caùc giaøn khoan daàu khi, oáng daãn daàu vaø daàu khí. -Khu ñoùng vaø söûa chöõa taøu bieån. -KCN cheá bieán quaëng vaø caùn theùp. -Khu cheá bieán noâng, laâm, haûi saûn.

118

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

-Caûng container cho xuaát nhaäp khaåu vaø trung chuyeån vôùi coâng suaát khoaûng 3 trieäu

container/naêm.

-Khu daân cö dòch vuï vaø ñoâ thò. Thaùng 2/1996 ñaõ khôûi coâng xaây döïng nhaø maùy loïc daàu soá I. Caûng Dung Quaát ñöôïc xaây döïng seõ laø moät haûi caûng quoác teá lôùn vaø hieän ñaïi vaøo baäc nhaát nöôùc, thuaän tieän cho vieäc thoâng thöông, giao löu kinh teá – vaên hoùa vôùi caùc khu vöïc trong nöôùc vaø caùc nöôùc treân TG. Toång giaù trò xaây döïng khu loïc daàu Dung Quaát leân ñeán 1,3 tyû USD, döï ñònh hoaøn thaønh nhaø maùy loïc daàu soá I vaøo cuoái naêm 2001 vôùi coâng suaát 6,5 trieäu taán daàu thoâ/naêm, taïo coâng aên vieäc laøm cho 100.000 lao ñoäng, ngaân saùch nhaø nöôùc taêng khoaûng 6 tyû USD. Cuøng vôùi söï hình thaønh caûng vaø caùc KCN, nôi ñaây seõ xuaát hieän thaønh phoá Vaïn Töôøng vôùi quy moâ 45.000 daân vaøo naêm 2000 vaø 120.000 daân vaøo naêm 2010.

Caûng Dung Quaát Dung Quaát coù teân goïi töø Vuõng Quyùt maø ra. Dung Quaát laø caùch ñoïc cuûa ngöôøi Baéc Boä vaø Baéc Trung Boä, veà maët lòch söû vuøng naøy laø moät ñòa danh gaén lieàn vôùi nhieàu söï kieän troïng ñaïi cuûa theá kyû 15 ñeán thôøi kyø choáng Myõ cöùu nöôùc. ÔÛ boán xaõ cuûa vuøng ñoâng Bình Sôn, daáu tích cuoäc haønh quaân chinh phaït Chieâm Thaønh (1471) cuûa vua Leâ Thaùnh Toâng. Vua ñaõ sai töôùng Leâ Duy Caùc daãn binh só cuøng thuyeàn theo vònh nhoû ban ñeâm ñaùnh chieám cöûa Sa Kyø vaø baùn ñaûo Phöôùc Thieän chaën ñöôøng ruùt lui cuûa quaân ñòch, coøn nhaø vua ñem ñaïi quaân ñeán cöûa Taân Caùp, caû hai caùnh quaân döïng côø thieân töû khieán quaân Chieâm Thaønh hoaûng sôï thaùo chaïy, quaân Ñaïi Vieät chieám toaøn boä khu vöïc nay laø Dung Quaát – xöa laø thaønh Chaâu Sa (thaønh ñaát kieân coá naèm ôû phía Baéc soâng Traø Khuùc). Sau ñoù vöôït qua soâng Traø Khuùc phaù tan heä thoáng phoøng thaønh ôû Coå Luõy (nam soâng Traø Khuùc) laøm chuû hai vuøng Chaâu Tö, Chaâu Nghóa (döôùi thôøi Chieâm Thaønh coù teân laø Coå Luõy Ñoäng) töùc vuøng ñaát Quaûng Ngaõi.

Gaàn 5 theá kyû sau khu vöïc Dung Quaát ñaõ ñaäp tan “Chieán tranh ñaëc bieät”, “Chieán tranh cuïc boä” cuûa Myõ. Vaøo naêm 1964 Myõ cho xaây döïng khu caên cöù Chu Lai lôùn nhaát vuøng Ñoâng Döông, vuøng Dung Quaát trôû thaønh nôi hoaït ñoäng cuûa ta vaø cuûa ñòch. Ngaøy 28/8/1965 Trung ñoaøn 1 (maät danh Trung ñoaøn theùp Quaân khu 5) ñaõ cuøng phoái hôïp vôùi quaân daân Quaûng Ngaõi ñaäp tan cuoäc haønh quaân Starlight: Ñaây laø cuoäc haønh quaân hoãn hôïp vôùi söï tham gia cuûa 8000 quaân Myõ vaø chö haàu, laäp neân moät kyø tích oai huøng trong thôøi kyø khaùng chieán choáng Myõ. Ngaøy nay chuùng ta vaãn thaáy ñöôïc veát tích cuûa thieát giaùp, tröïc thaêng… mang nhaõn USA naèm phôi giöõa naéng möa vaø gioù bieån.

Khu quy hoaïch Dung Quaát coù hai ranh giôùi naèm trong hai huyeän Bình Sôn (Quaûng Ngaõi) vaø Nuùi Thaønh (Quaûng Nam) dieän tích toaøn boä maët ñaát vaø vuøng bieån laø 16.000ha. Khu naøy coù nhieàu ñieàu kieän thuaän lôïi vaø non nöôùc höõu tình. Ñaëc bieät doïc theo bôø bieån phía Ñoâng töø Vaïn Töôøng ñeán An Thaønh coù nhieàu baõi caùt roäng vaø ñoài thoai thoaûi thích hôïp xaây döïng khu daân cö cuõng nhö caùc khu du lòch. Saân bay Chu Lai xaây döïng thôøi chieán coù ñöôøng baêng daøi 3,25km coøn nhieàu ñaát troáng coù theå caûi taïo laïi laøm saân bay Quoác teá vaø nôi söa chöõa maùy bay, vuøng ñaát laân caän coù theå trôû thaønh moät khu coâng nghieäp ñieän töû, coâng ngheä thoâng tin… Phía Taây caûng khoaûng 10 km laø QL 1A vaø tuyeán ñöôøng saét Baéc Nam giuùp cho vieäc löu thoâng ñöôïc deã daøng thuaän tieän. Ngaøy nay caûng Dung Quaát vôùi ñòa theá thuaän lôïi coù raát nhieàu döï aùn veà phaùt trieån kinh teá chaéc chaén seõ laø baøn ñaïp ñöa mieàn Trung phaùt trieån.

Coâng nghieäp daàu khí 1. Coâng nghieäp khai thaùc daàu: Daàu khí laø moät ngaønh coâng 16/3/1969 nghieäp muõi nhoïn goùp phaàn quan troïng vaøo kim ngaïch xuaát khaåu. Tieàm naêng daàu khí Vieät Nam ñöôïc döï baùo ôû möùc khaù cao qua vieäc ñaùnh giaù caùc beå traàm tích. Beå traàm tích soâng Hoàng coù tieàm naêng döï baùo khoaûng 1 tyû taán daàu quy ñoåi, hieän nay ñang coù moät soá phaùt hieän khí ñoát, trong ñoù coù moû khí Tieàn Haûi (Thaùi Bình) ñang ñöôïc khaùi thaùc. Beå traàm tích Cöûu Long coù tieàm naêng döï baùo khoaûng 2 tyû taán daàu quy ñoåi, hieän nay ôû ñaây ñang coù caùc moû daàu khí: Baïch Hoå, Haøm Roàng ñang ñöôïc khai thaùc. Beå traàm tích Thoå Chu – Maõ Lai coù tieàm naêng döï baùo khoaûng vaøi traêm trieäu taán daàu quy ñoåi. Tröõ löôïng khí ñoát ôû caùc moû leân ñeán khoaûng 2000 tyû m3.

Naêm 1994 nhieàu coâng ty thaêm doø daàu khí ñaõ phaùt hieän thaáy daàu vaø khí vôùi tröõ löôïng ñaùng keå: Mitsubishi thaáy daàu ôû loâ I5-2, AEDC thaáy daàu ôû loâ O5-3, FEDCO thaáy daàu ôû loâ II-1, BP (Anh), Statoil (Na Uy), ONGC (AÁn Ñoä) phaùt hieän moû khí lôùn taïi loâ O6 coù tröõ löôïng gaàn 60 tyû m3. Töø naêm 119

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

1998 seõ khai thaùc thöông maïi vôùi saûn löôïng öôùc tính 3 tyû m3/naêm.

Veà tröõ löôïng, theo Petrovietnam, tröõ löôïng daàu khí ñeán 5, 6 tyû taán. Rieâng veà khí theo ñaùnh giaù

cuûa taäp ñoaøn BP, tröõ löôïng khí thieân nhieân ôû Vieät Nam coù theå ñeán 300, 400 tyû m3.

Naêm 1994, moû Baïch Hoå do Xí nghieäp lieân doanh Vietsovpetro khai thaùc cho saûn löôïng 7 trieäu taán. Ngaøy 14/10/1994, moû Ñaïi Huøng ñöôïc chính thöùc khai thaùc bôûi toå hôïp caùc coâng ty BHP (UÙc), Petronas (Malaysia), Total (Phaùp), Sumitomo (Nhaät Baûn) vaø Petrovietnam.

Ñeán naêm 1995, nöôùc ta ñaõ kyù keát ñöôïc 27 hôïp ñoàng tìm kieám, thaêm doø, khai thaùc daàu khí vôùi caùc coâng ty nöôùc ngoaøi, trong ñoù 20 hôïp ñoàng ñang ñöôïc trieån khai thöïc hieän. Nhöõng phaùt hieän môùi veà nhöõng moû daàu, khí ôû theàm luïc ñòa Vieät Nam ñöôïc caùc coâng ty daàu khí tuyeân boá lieân tuïc, ñang trong giai ñoïan xaùc ñònh tröõ löôïng ñeå ñaàu tö khai thaùc theo hôïp ñoàng phaân chia saûn phaåm vôùi Petrovietnam.

Coâng ty daàu khí Nhaät–Vieät (JVPC) tuyeân boá phaùt hieän væa daàu lôùn coù chaát löôïng toát ôû loâ I5-2, lieân minh BP - Statoil - ONGC coâng boá tìm ñöôïc moû khí khoång loà ôû loâ O6 phía Nam Coân Sôn. Lieân minh BP – Statoil cuõng tìm thaáy daàu vaø khí ôû ñoä saâu 3000 m taïi loâ O5-2. BP tìm thaáy daàu ôû loâ 9-2, toång hôïp MJC do Mobil Hoa Kyø ñieàu haønh ñaõ tìm thaáy nhöõng daáu hieäu khaû quan veà daàu khí taïi loâ O5-1B.

Ngaøy 12/10/1997, Xí nghieäp Lieân doanh Vietsovpetro ñaõ hoaøn thaønh khai thaùc taán daàu thoâ thöù 50 trieäu keå töø ngaøy tìm thaáy maïch daàu ñaàu tieân taïi moû Baïch Hoå (6/1986), VSP hieän coù treân 5000 kyõ sö coâng nhaân Vieät Nam, 1000 chuyeân gia, kyõ sö, coâng nhaân Nga laøm vieäc ôû 11 giaøn khoan coá ñònh vaø 6 giaøn khoan nheï BK taïi hai moû Baïch Hoå vaø Haøm Roàng. VSP coøn coù caên cöù dòch vuï toång hôïp treân bôø, hai giaøn neùn khí lôùn nhoû, 3 taøu chöùa daàu Chi Laêng, Chí Linh, Ba Vì. Ñaây laø nhöõng cô sôû vaät chaát kyõ thuaät quan troïng, goùp phaàn ñöa saûn löôïng khai thaùc daøu cuûa VSP töø 20.000 taán/ ngaøy ñeâm (1986) leân 27.000 taán/ngaøy ñeâm (10/1997) vaø cung caáp töø 1,5 ñeán 2 trieäu m3 khí ñoàng haønh/ngaøy.

2. Coâng nghieäp khai thaùc khí ñoát vaø khí ñoàng haønh Ngoaøi daàu khí laø saûn phaåm chính ñöôïc khai thaùc töø moû, coù giaù trò cao trong thöông maïi taïo ra nhieàu loaïi saûn phaåm sau khi ñöa vaøo cheá bieán, coøn coù khí ñoàng haønh laø saûn phaåm phuï ñöôïc khai thaùc, cheá bieán thaønh phaân boùn, gas (khí hoùa loûng ) hoaëc xöû lyù thaønh khí ñoát chaïy tuabin maùy phaùt ñieän.

Tính trung bình cöù khai thaùc döôïc moät taán daàu thoâ thì coù khoaûng 150m3 khí ñoàng haønh thoaùt ra. Hieän nay 3 moû Baïch Hoå, Haøm Roàng do lieân doanh VSP khai thaùc, Ñaïi Huøng do lieân doanh BHP, Petrovietnam, Petronas, Total, Ñaïi Huøng Oil Development (Nhaät) khai thaùc vôùi saûn löôïng toång coäng 20.000 taán daàu thoâ/ngaøy, phaûi ñoát boû ñeán 3 trieäu m3 khí ñoàng haønh (khoaûng gaàn 1,1 tyû m3/naêm)

Moãi m3 khí ñoàng haønh ñöôïc xöû lyù ñöa vaøo chaïy maùy phaùt ñieän cho 3kW ñieän vôùi giaù thaønh chæ baèng 30% so vôùi duøng daàu DO. Khai thaùc cheá bieán vaø söû duïng khí ñoàng haønh ôû nöôùc ta laø moät chöông trình lôùn ñang ñöôïc khaån tröông trieån khai, chaéc chaén seõ mang laïi hieäu quaû kinh teá.

Böôùc ñaàu cuûa chöông trình naøy laø coâng trình ñöa nhanh khí töø moû Baïch Hoå vaøo bôø, cung caáp 1 trieäu m3 khí/ngaøy cho nhaø maùy ñieän tuabin khí Baø Ròa ñeå saûn xuaát 3 trieäu kW ñieän. Giai ñoaïn moät cuûa coâng trình daãn khí vaøo bôø ñöôïc khaån tröông hoaøn taát ñeå söû duïng trong quyù 2/1995. Giai ñoaïn hai laø ñöa khí veà nhaø maùy ñieän Thuû Ñöùc ñöôïc trieån khai cuøng vôùi vieäc chuaån bò xaây döïng nhaø maùy cheá bieán khí hoaù loûng taïi Long Haûi, caûng vaø kho chöùa gas. Voán ñaàu tö cho chöông trình daãn khí, söû duïng vaø cheá bieán khí ñoàng haønh laø raát lôùn, caàn ñeán haøng tyû USD vôùi söï hôïp taùc cuûa nhieàu beân. Giöõa naêm 1994, döï aùn trò giaù 400 trieäu USD ñaõ döôïc kyù keát giöõa Petrovietnam vaø British Gaz (Anh), Mitsui (Nhaät),Tranh Canada Pipeline (Canada).

Döï aùn khai thaùc khí ñoàng haønh töø moû Baïch Hoå ñöa vaøo bôø ñeå saûn xuaát ñieän taïi nhaø maùy ñieän Baø Ròa vaø nhaø maùy ñieän Phuù Myõ I ñaõ taêng saûn löôïng khí söû duïng töø 280 trieäu m3 naêm 1996 leân 600 trieäu m3 naêm 1997. Moät giaøn neùn khí trung taâm coù coâng suaát 5,8 trieäu m3/ ngaøy taïi moû Baïch Hoå do toå hôïp SamSung NTT (Haøn Quoác) vaø Bouygess (Phaùp) coù moät nöûa coâng suaát giaøn neùn khí ñöôïc söû duïng bôm taêng aùp suaát væa ñeå taêng saûn löôïng khai thaùc daàu, phaàn coâng suaát coøn laïi söû duïng ñöa khí vaøo bôø ñeå taêng saûn löôïng khí cho caùc nhaø maùy ñieän töø 1 tyû m3 ñeán 1,4 tyû m3 trong naêm 1998.

Döï kieán ñeán naêm 2000, khi caùc moû Baïch Hoå, Roàng, Ñaïi Huøng ñöôïc taêng cöôøng khai thaùc vaø

120

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

moät soá moû daàu, khí khaùc ñöôïc ñöa vaøo khai thaùc seõ cho saûn löôïng 20 trieäu taán daàu thoâ/naêm, saûn löôïng khí ñoàng haønh ñaït ñeán 3 tyû m3/naêm. Cuøng vôùi khai thaùc, cheá bieán daàu moû, coâng nghieäp khai thaùc, cheá bieán vaø söû duïng khí ôû Vieät Nam seõ phaùt trieån maïnh.

3. Coâng nghieäp loïc daàu: Hieän nay, nöôùc ta nhaäp khaåu gaàn nhö toaøn boä caùc saûn phaåm xaêng daàu caàn thieát, trong khi ñoù laø xuaát khaåu toaøn boä daàu thoâ saûn xuaát ra. Sau moät thôøi gian nghieân cöùu caùc döï aùn ñaàu tö vaøo coâng nghieäp loïc daàu, chính phuû quyeát ñònh chuû ñoäng ñaàu tö xaây döïng nhaø maùy loïc daàu soá I Dung Quaát.

Nhaø maùy naøy coù quy moâ lôùn, coâng suaát 6,5 trieäu taán/naêm, vôùi voán ñaàu tö 1,5 tyû USD vaø ñöôïc xaây döïng theo phöông thöùc nöôùc ta ñaàu tö vaø vay voán moät phaàn cuûa nöôùc ngoaøi. Döï kieán ñeán naêm 2001 nhaø maùy loïc daàu soá I seõ ñi vaøo hoaït ñoäng, tröïc tieáp cung caáp cho thò tröôøng Vieät Nam caùc chuûng loaïi saûn phaåm propilene, khí hoùa loûng, xaêng oâ toâ khoâng pha chì, nhieân lieäu phaûn löïc, daàu hoûa daân duïng, diesel ñoäng cô, diesel coâng nghieäp, nhieân lieäu FO… thay theá haøng ngoaïi nhaäp. Nguyeân lieäu cho nhaø maùy ñöôïc cung caáp töø caùc moû Baïch Hoå, Roàng, Ñaïi Huøng vaø caùc moû khaùc ôû theàm luïc ñòa Vieät Nam. Nhaø maùy loïc daàu soá I Dung Quaát seõ thu huùt haøng vaïn lao ñoäng taïi ñòa phöông vaø khu vöïc, seõ ñoùng goùp 1 tyû USD vaøo GDP cuûa ñaát nöôùc moãi naêm.

Keïo Göông Taïi thò xaõ Quaûng Ngaõi coù ñuû caùc loaïi ñöôøng ngon noåi tieáng nhö: ñöôøng phoåi, ñöôøng pheøn,

maïch nha.

Nhöng ngoït ngaøo thi vò mang maøu saéc Quaûng Ngaõi khoù queân nhaát coù leõ laø moùn keïo Göông:

Chim mía Xuaân Phoå Caù Boáng soâng Traø Keïo Göông Thu Xaø Maïch nha Moä Ñöùc Keïo Göông xuaát xöù töø thò traán Thu Xaø caùch thò xaõ Quaûng Ngaõi chöøng 10km veà höôùng Ñoâng. Coù ngöôøi baûo teân thaät cuûa loaïi keïo Göông noåi tieáng naøy coù nguoàn goác beân Trieàu Chaâu ñöôïc du nhaäp vaøo Thu Xaø töø theá kyû 17 goïi laø “Kia Thöùng” hay “Poâ lí thöùng”. Keïo Göông töøng ñöôïc vua Leâ Trang Toâng, thôøi nhaø Leâ Trung Höng duøng Keïo Göông laøm moùn traùng mieäng trong trieàu noäi. Taïi Quaûng Ngaõi, ngheà laøm Keïo Göông ñöôïc phoå bieán khaép nôi, nhöng chæ coù keïo Göông Thu Xaø môùi coù giaù trò ñaëc bieät vaø ñaõ ñi vaøo ca dao Quaûng Ngaõi nhö moät thöù ñaëc saûn tieâu bieåu cho ñòa phöông. Keïo ñöôïc laøm töø ñöôøng caùt traéng, maïch nha, môõ heo, meø vaø ñaäu phoäng… Thoâng thöôøng ñeå coù 10kg keïo thì phaûi duøng ñeán 3kg ñöôøng caùt, 3kg ñaäu phoäng, 200g maïch nha, 19g môõ heo vaø moät traùi chanh töôi. Keïo Göông tuy reû tieàn nhöng raát coù giaù trò. Mieáng keïo trong suoát nhö pha leâ, gioøn, coù vò ngoït thanh laãn vò beùo. AÊn keïo göông duøng vôùi nöôùc traø thì raát thuù vò! Tuy ngon nhöng keïo göông khoâng ñeå laâu ñöôïc. Neáu ñeå quaù 10 ngaøy keïo seõ coù vò chua vaø maát ñi höông vò thôm ban ñaàu. 

QUẢNG NAM

Sau khi qua khoûi tænh Quaûng Ngaõi, chuùng ta ñeán huyeän Nuùi Thaønh, laø huyeän cöïc Nam cuûa tænh Quaûng Nam, coù thò traán cuøng teân laø Nuùi Thaønh. Töø ñaây ñeán Ñaø Naüng phaûi qua caùc huyeän: Nuùi Thaønh, thò xaõ Tam Kyø, Thaêng Bình (thò traán Haø Lam), Duy Xuyeân vaø Ñieän Baøn thì ñeán Hoøa Vang cuûa Ñaø Naüng.

Ñaát Quaûng Nam chöa möa ñaõ thaém Röôïu hoàng ñaøo chöa nhaám ñaõ say Teân ñaát ñöôïc vua Leâ Thaùnh Toân ñaët ra töø naêm Hoàng Ñöùc thöù 2 (1471) goïi laø ñaïo Quaûng Nam,

121

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

sau ñoåi thaønh xöù Quaûng Nam. Ñeán naêm 1833 trieàu Nguyeãn ñoåi thaønh tænh Quaûng Nam. Ñaïi ña soá ngöôøi Quaûng Nam hieän nay coù nguoàn goác laâu ñôøi töø ñaát Baéc, nhaát laø töø hai tænh Thanh Hoùa vaø Ngheä An. Ngay töø ñaàu theá kyû XV nhaø Hoà ñaõ baét ñaàu coâng cuoäc chieâu moä di daân vaøo Nam. Tieáp ñeán nhaø Leâ caøng ñaåy maïnh coâng cuoäc di daân, baét buoäc nhöõng ngöôøi tuø bò keát aùn löu ñaøy phaûi cuøng gia ñình di cö vaøo ñaát Thuaän Quaûng (Thuaän Hoùa-Quaûng Nam). Ñaát Quaûng Nam laø ñaát “Ñòa linh nhaân kieät” coù nhieàu nhaân vaät raát noåi tieáng trong lòch söû nhö: Hoaøng Dieäu, Nguyeãn Huy Hieäu, Traàn Quyù Caùp, Traàn Cao Vaân, Phan Chaâu Trinh, Huyønh Thuùc Khaùng…

Quaûng Nam coù dieän tích 11.043km2, daân soá 1.372.424 ngöôøi (1/4/1999). Phía Baéc giaùp thaønh phoá Ñaø Naüng vaø Thöøa Thieân, Nam giaùp Quaûng Ngaõi, Taây giaùp Kontum vaø Laøo, Ñoâng giaùp bieån Ñoâng. Tænh Quaûng Nam coù hai thò xaõ Tam Kyø vaø Hoäi An. Caùc huyeän goàm: Hieân, Giaèng, Phöôùc Sôn, Traø My, Ñieän Baøn, Ñaïi Loäc, Duy Xuyeân, Thaêng Bình, Nuùi Thaønh, Queá Sôn, Tieân Phöôùc vaø Hieäp Ñöùc. Khí haäu gioù muøa, muøa möa luõ keùo daøi töø thaùng 9 – 12, löôïng möa trung bình ôû ñoàng baèng laø 2200-2500 mm/naêm, ôû mieàn nuùi laø 4000mm. Nhieät ñoä haøng naêm thaáp nhaát laø 22oC vaø cao nhaát laø 30oC. Quaûng Nam coù nuùi Ngoïc Linh cao 2598m. Soâng ngoøi baét nguoàn töø vuøng röøng nuùi phía Taây vaø ñoå ra bieån Ñoâng. Caùc soâng lôùn Quaûng Nam laø: Soâng Thuyû Tuù, soâng Yeân, Vónh Ñieän, Tröôøng Giang, Tam Kyø, Vónh An, Caây Traâm, Soâng Traàu, Vu Gia… Quaûng Nam ngoaøi ngöôøi vieät coøn coù caùc daân toäc: Caø Tu, Xeâ Ñaêng, Gieû Trieâng, Cor vaø Hoa. Quaûng Nam coù moät beänh vieän caáp tænh laø beänh vieän Tam Kyø. Dieän tích röøng khoaûng 450.000ha vôùi caùc caây tre, nöùa, maây, queá, sa nhaân… Haèng naêm tænh khai thaùc 10.000 taán song maây nguyeân lieäu, 500-1000 taán caây döôïc lieäu, 200-400 taán queá. Kinh teá bieån coù theá maïnh vì Quaûng Nam coù ngö tröôøng lôùn, nuoâi toâm, yeán (taäp trung ôû Hoäi An vaø Cuø Lao Chaøm) haøng naêm khai thaùc töø 600-700kg. Tænh coù truyeàn thoáng troàng luùa nhöng vaãn coùtheå troàng caùc loaïi caây coù giaù trò khaùc nhö: daâu 10.000 ha, haøng naêm coù theå xuaát khaåu 60-80 taán tô, baïc haø, thuoác laù, saén, ngoâ, laïc, döùa, döøa. Chaên nuoâi cuõngphaùt trieån maïnh. Veà khoaùng saûn, Quaûng Nam laøtænh mieàn Trung coù nhieàu khoaùng saûn ñaït tieâu chuaån veà tröõ löôïng vaø chaát löôïng coâng nghieäp nhö: caùt traéng coù haøm löôïng silic ñaït 99.6% (100-120 trieäu taán); than ñaù 10 trieäu taán; ñaùvoâi 1tyû taán; cao lanh 100.000- 150.000 taán; ñaù granit vaø nhieàu loaïi vaät lieäu xaây döïng töï nhieân coù haøng tyû taán. Ba moû vaøng coù quy moâ vöøa vaø nhoû ñang ñöôïc khai thaùc, trong ñoù coù moû Boàng Mieâu ñang lieân doanh vôùi moät coâng ty nöôùc ngoaøi. Moû caùt ñen, thieác, nöôùc khoaùng Phuù Ninh… Veà du lòch, Quaûng Nam coù cuø lao Chaøm hay coøn goïi laø ñaûo Yeán caùch bôø bieån Hoäi An khoaûng 10km. Ñaây laø ñaûo lôùn nhaát goàm 3 ngoïn nuùi ñaù: Ngoaï Long, Tieân Buùt, Baùt Lao vaø moät soá röøng giaø. Cuø lao Chaøm laø nôi sinh tuï cuûa ngö daân vaø cö daân khai thaùc toå yeán. Ñaëc Saûn  Quaûng Nam coù queá Traø My raát noåi tieáng. Traø My laø huyeän mieàn nuùi, caùch thaønh phoá

Ñaø Naüng 120km. Queá Traø My raát daøy, haøm löôïng tinh daàu cao, haøng naêm xuaát khaåu 250-300 taán.



Tieâu Tieân Phöôùc laø gioáng tieâu coù chaát löôïng cao, dieän tích troàng tieâu Tieân Phöôùc khoaûng 120 ha, haèng naêm coù theå xuaát khaåu khoaûng 50 taán tieâu khoâ. Chuû yeáu laø xuaát sang Hoàng Koâng.

 Ngoaøi ra Quaûng Nam coù tô luïa Maõ Chaâu, Maõ Chaâu laø moät thoân thuoäc xaõ Duy An,

huyeän Duy Xuyeân noåi tieáng vôùi ngheà troàng daâu nuoâi taèm,deät luïa.

 

Chieáu hoa Baøn Thaïch noåi tieáng vôùi chaát löôïng beàn, chaéc, ñeïp. Traùi Looøng Boong laø moät traùi thuoäc loaøi caây thaân moäc coù töø moät soá vuøng trung du vaø vuøng nuùi phía Taây Quaûng Nam. Traùi coù voû moûng, maøu vaøng nhaït, ruoät traéng nhieàu muùi thôm, ngoït ñaäm ñaø.  Yeán saøo ôû cuø lao Chaøm raát ñöôïc thò tröôøng nöôùc ngoaøi öa chuoäng vaø laø moät loaïi thöïc

phaåm quyù töø ngaøn xöa.

 Mì Quaûng laø moät moùn ñaëc saûn cuûa ngöôøi daân ñaát Quaûng vaø raát ñöôïc moïi ngöôøi öa

chuoäng.

 Cao Laàu Hoäi An laø moät moùn ñaëc saûn cuûa phoá coå Hoäi An, moùn naøy ñöôïc laøm töø sôïi mì

raát ngon, aên chung vôùi giaù, thòt xaù xíu, baùnh traùng caét nhoû raát ngon.

122

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Huyeän Nuùi Thaønh Moät huyeän naèm ôû phía Nam tænh Quaûng Nam noåi tieáng vôùi nhieàu baõi bieån caùt traéng traûi daøi raát ñeïp nhö: Baõi Raïng, Baõi Baø Tinh.. Nhöng ñeïp nhaát laø Baõi Raïng vôi röøng döông xanh vi vu beân baõi caùt traéng phaúng lì. Beân caïnh ñoù Nuùi Thaønh laø moät ñòa danh noåi tieáng trong phong traøo khaùng chieán choáng Phaùp thôøi Caàn Vöông. Caên cöù Chu Lai Töø ngoaøi vaøo, beân phaûi laø saân bay. Caên cöù naøy khoâng cho du khaùch vaøo tham quan. Khu caên cöù roäng leân tôùi hôn 3000ha. Naêm 1965, khi ñöôïc giao chæ huy cuoäc ñoå boä cuûa thuûy quaân luïc chieán leân vuøng moät chieán thuaät. Töôùng 3 sao thuûy quaân luïc chieán Victor Krulak (Chæ huy tröôûng löïc löôïng ñoå boä Thuûy quaân luïc chieán ôû Thaùi Bình Döông) ñaõ nhaän thaáy raèng vuøng ñoå boä ôû khu vöïc naøy quaù troáng traûi, chæ toaøn laø caùt bieån, khoâng coù caên cöù haäu caàn tieáp lieäu, saân bay yeåm trôï gì caû. Neân ngay laäp töùc Krulak ñaõ cho xaây döïng moät caên cöù trong ñoù coù saân bay ôû ñaây. Krulak ñaõ laáy teân mình ñoïc theo tieáng Trung Quoác trong thôøi gian oâng coøn laøm Trung UÙy taïi Thöôïng Haûi maø teân ñoù phieân aâm ra tieáng Vieät laø “Chu Lai” ñeå ñaët teân cho caên cöù naøy. Sau naøy khi Thuûy quaân luïc chieán doàn ra phía DMZ (vuøng phi quaân söï) thì Chu Lai ñöôïc giao laïi cho Sö ñoaøn boä binh Americal (lính cuûa sö ñoaøn naøy ñaõ gaây ra cuoäc thaûm saùt ôû Myõ Lai). Ngay hoâm nay khu caên cöù quaân söï Chu Lai ñang chuaån bò chuyeån mình böôùc vaøo thôøi kyø coâng nghieäp hoùa hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. Thaùng 6/1999 Chu Lai ñaõ chính thöùc trôû thaønh Ñaëc khu kinh teá Chu Lai keát hôïp vôùi Nhaø maùy loïc daàu Dung Quaát seõ hoaøn thieän trong nay mai, thaønh phoá caûng Ñaø Naüng – thaønh moät tam giaùc ñoäng löïc phaùt trieån cuûa mieàn Trung.

Thaùnh ñòa Myõ Sôn Caùch kinh ñoâ Traø Kieäu 30km veà phía Taây, caùch Ñaø Naüng 69km veà phía Taây-Taây Nam. Quaàn theå kieán truùc naèm goïn trong thung luõng heïp, coù nuùi bao boïc boán beà, thuoäc laøng Myõ Sôn, xaõ Duy Taân, huyeän Duy Xuyeân. Myõ Sôn laø ñónh cao cuûa ngheä thuaät Chaêmpa vôùi quaù trình phaùt trieån lieân tuïc gaàn 9 theá kyû. Duø bò thieân nhieân vaø chieán tranh taøn phaù, Myõ Sôn vaãn coøn daáu veát neàn moùng cuûa 70 toøa thaùnh, laâu ñaøi vaø ñeàn thaùp. Trong ñoù coøn khoaûng 20 ñeàn thaùp coøn nhaän ra phaàn naøo hình daïng, kieán truùc cuûa noù. Thaùng 12/1999 taïi Maroác, Thaùnh ñòa Myõ Sôn ñöôïc UNESCO coâng nhaän laø Di Saûn Vaên Hoùa Theá Giôùi.

Ngaøy xöa, laõnh thoå vöông quoác Chaêmpa traûi daøi töø Ñeøo Ngang-Quaûng Bình ñeán Bình Thuaän ngaøy nay. Chaêmpa coù hai boä laïc: Döøa ôû phía Baéc, töø Thöøa Thieân ñeán ñeøo Cuø Moâng. Coøn boä laïc Cau töø Cuø Moâng vaøo ñeán Bình Thuaän. Töø hai boä laïc naøy ñaõ hình thaønh nhöõng tieåu quoác ñaàu tieân roài sau ñoù vöông quoác Chaêmpa ra ñôøi. Veà kinh teá, ngöôøi Chaêm chuû yeáu soáng döïa vaøo noâng nghieäp. Hoï coøn bieát caùch khai thaùc höông lieäu, traàm höông, hoà tieâu, queá ñeå xuaát khaåu ra nöôùc ngoaøi. Qua bieát bao thaêng traàm cuûa lòch söû, vaøo theá kyû IV, döôùi trieàu vua Bhahadravarman ñaõ cho xaây döïng kinh ñoâ ôû Traø Kieäu, caùch ñaây khoaûng 28km ôû phía Ñoâng. Sau khi kinh ñoâ ñaõ ñöôïc xaây döïng xong, oâng nghó ngay ñeán vieäc thaønh laäp trung taâm toân giaùo phuïc vuï cho kinh ñoâ ñoù. Myõ Sôn töøng chöùng kieán nhöõng thôøi kyø höng thònh röïc rôõ cuõng nhö nhöõng bieán ñoäng cuûa vöông quoác Chaêmpa coå ñaïi. Myõ Sôn khoâng phaûi laø kinh ñoâ maø laø Thaùnh ñòa cuûa Chaêmpa, thôø ñaáng linh thieâng toái cao. Theo AÁn Ñoä giaùo, nôi thôø cuùng phaûi laø nôi thaâm nghieâm. Vì leõ ñoù maø Myõ Sôn ñaõ ñöôïc xaây döïng giöõa moät thung luõng bao boïc bôûi nuùi non hieåm trôû. Amaravati, teân goïi xöa cuûa vuøng Quaûng Nam – Ñaø Naüng ñöôïc vaên bia nhaéc ñeán nhö traùi tim cuûa vöông quoác Chaêmpa trong nhieàu theá kyû. Myõ Sôn laø moät thung luõng raát thaâm nghieâm, nuùi non bao boïc, ngöôøi Chaêm cho ñaây laø maûnh ñaát thieâng, ngoïn nuùi Ñaïi Sôn (Mahabavata) cuõng laø moät ngoïn nuùi thieâng. Con suoái Myõ Sôn cuõng ñöôïc xem laø con suoái thieâng maø doùng suoái naøy laø nhaùnh ñoå ra soâng Thu Boàn.

Kinh ñoâ Traø Kieäu thaát thuû khi ngöôøi Chaêm söû duïng nôi ñaây laøm nôi traán ngöï. Töø nhöõng yeáu toá naøy ngöôøi Chaêm cho xaây döïng ñeàn thôø ñaàu tieân vaøo cuoái theá kyû IV baèng goã ôû Myõ Sôn ñeå thôø thaàn Sisana Bhahadravara. Teân thaàn laø söï keát hôïp cuûa teân caùc vò vua thôøi baáy giôø laø Bhahadravarman vaø thaàn Shiva. Sau vò vua naøy caùc vò vua khaùc leân ngoâi vaø tieáp tuïc xaây döïng ñeàn thaùp. Tröôùc heát laø thôø cuùng thaàn linh, thöù hai laø muoán toû uy quyeàn cuûa mình. Daàn daàn töø theá kyû IV – theá kyû XIII Myõ Sôn trôû thaønh moät quaàn theå goàm khoaûng 70 coâng trình kieán truùc lôùn nhoû. Sau naøy caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ 123

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

phaân thaønh 12 nhoùm. Cuoái theá kyû XIII, do hai boä laïc Cau vaø Döøa khoâng thoáng nhaát vôùi nhau veà quyeàn lôïi cuõng nhö phong tuïc taäp quaùn, trong nöôùc ñaõ xaûy ra noäi chieán. Cuõng thôøi ñieåm naøy, caùc nöôùc laùng gieàng nhö Trung Hoa, Vieät Nam, Khmer ñaõ tieán haønh caùc cuoäc chieán tranh vôùi Chaêmpa. Chính vì nhöõng lyù do ñoù ngöôøi Chaêm ñaõ dôøi kinh ñoâ xuoáng phía Nam ôû vuøng Bình Thuaän ngaøy nay. Sau theá kyû XIII, Myõ Sôn haàu nhö bò boû hoang, khoâng ai xaây döïng ñeàn ñaøi cuõng nhö tieáp tuïc thôø cuùng ôû Myõ Sôn.

Maõi ñeán sau 1898, ngöôøi Phaùp ñaõ phaùt hieän ra Myõ Sôn. Sau naøy nhieàu hoïc giaû nhö Henry Parmentier, Louis Dinor vaø nhieàu nhaø nghieân cöùu khaùc ñaõ ñeán vaø tröïc tieáp nghieân cöùu Myõ Sôn. Luùc baáy giôø coøn khoaûng 50 coâng trình kieán truùc. Nhöng trong cuoäc chieán tranh choáng Myõ, Myõ Sôn laïi naèm trong ñòa baøn neùm bom, cho neân bom ñaõ phaù huûy phaàn lôùn caùc kieán truùc. Hieän coøn khoaûng 20 di tích trong tình traïng khoâng coøn nguyeân veïn. Vaøo naêm 1980-1981, Vieät Nam ñaõ hôïp taùc vôùi Ba Lan trong vieäc truøng tu Myõ Sôn. Qua nhöõng coâng trình nghieân cöùu cuûa Phaùp, Ba Lan vaø Vieät Nam cho raèng: Thaùnh ñòa Myõ Sôn chòu aûnh höôûng lôùn cuûa nhieàu neàn vaên hoùa vì ngaøy xöa ngöôøi Chaêm ñaõ coù quan heä buoân baùn vôùi caùc nöôùc nhö AÛ Raäp, Malaysia, Indonesia vaø ñaëc bieät laø AÁn Ñoä. Khu B coù boá cuïc thaùp nhö sau:

Moät thaùp chính, moät thaùp coång vaø moät nhaø ñoùn khaùch haønh höông goïi laø nhaø Tònh Taâm. Thaùp chính luoân ôû vò trí trung taâm (C1), bôûi noù laø bieåu töôïng cuûa trung taâm vuõ truï, nôi hoäi tuï thaàn linh. Nhöõng thaùp phuï bieåu töôïng cho caùc luïc ñòa, chaâu luïc. ÔÛ AÁn Ñoä ngöôøi ta ñaøo chung quanh nhöõng coâng trình naøy nhöõng raõnh saâu bieåu töôïng cho ñaïi döông. ÔÛ ñaây chuùng ta khoâng thaáy chi tieát ñoù. AÛnh höôûng thöù hai laø caùc thaùp ñöôïc xaây 3 taàng, bieåu hieän cho 3 theá giôùi: döôùi laø theá giôùi traàn tuïc, giöõa laø theá giôùi taâm linh, treân cuøng laø theá giôùi thaàn linh. Höôùng cuûa caùc thaùp mang yù nghóa nhö sau: Phaàn lôùn caùc thaùp coù cöûa quay veà höôùng Ñoâng, ngöôøi Chaêm quan nieäm höôùng Ñoâng laø höôùng toát nhaát – höôùng cuûa thaàn linh. Nhöng cuõng coù nhieàu thaùp quay veà höôùng Taây nhö khu A, E, F laø ñeå thôø oâng baø toå tieân. Höôùng Baéc ñem ñeán cuûa caûi vaät chaát cho vöông quoác Chaêmpa. Thaùp höôùng Baéc ñeå thôø thaàn taøi loäc. Rieâng höôùng Nam caùc nhaø nghieân cöùu chöa tìm ñöôïc yù nghóa cuûa noù.

Vieäc xaây thaùp Chaêm baèng nhöõng vieân gaïch ñoû choàng khít leân nhau khoâng thaáy maïch hoà khieán hình thaønh neân nhöõng huyeàn thoaïi cho raèng: Ngöôøi Chaêm xaây thaùp baèng gaïch moäc, ñeõo goït leân noù, roài nung moät khoái thaùp trong ngoïn löûa khoång loà.

 Caùc chuyeân gia Ba Lan khaúng ñònh raèng ngöôøi Chaêm ñaõ duøng gaïch nung saün gaén vôùi nhau

baèng vöõa ñaát seùt vaø sau ñoù toaøn boä thaùp ñöôïc nung laïi.

 Moät soá nhaø nghieân cöùu thì cho raèng ngöôøi Chaêm ñaõ duøng keo chieát töø thöïc vaät (nhöïa

xöông roàng vaø maät mía hoaëc nhöïa caây daàu raùi) ñeå daùn nhöõng vieân gaïch laïi vôùi nhau.

 Nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaây cho thaáy ngöôøi Chaêm ñaõ söû duïng keát hôïp moät soá bieän phaùp kyõ thuaät khaùc nhau ñeå xaây thaùp: Duøng caùc vieân gaïch coù ñoä loõm ôû maët tieáp xuùc, khi xaây leân khoâng thaáy vöõa ôû giöõa, trong khi beân trong laø moät lôùp vöõa daøy; maøi caùc vieân gaïch trong nöôùc cho thaät khít nhau roài xeáp laïi cho boät gaïch töï keát dính döôùi söùc naëng cuûa troïng löïc cuûa phaàn treân thaùp; duøng caùc vieân gaïch coù maët loõm maët loài theo kieåu aâm döông, khi xeáp leân töï thaân noù lieân keát vôùi nhau. Söï tinh teá cuûa caùc thaùp Chaêm coøn theå hieän ôû voâ soá caùc hình chaïm khaéc tæ mæ, chau chuoát do ngheä nhaân ñuïc ñeõo treân töôøng thaùp. Vieäc ñuïc ñeõo phaûi chính xaùc tuyeät ñoái, töôøng gaïch ñaõ xaây saün khoâng theå vì moät loãi nhoû maø phaûi phaù ñi xaây laïi. Hoaøn toaøn chính xaùc khi H. Parmentier nhaän xeùt raèng ngöôøi Chaêm chaïm gaïch nhö chaïm goã, ñeõo ñaù nhö ñeõo goã.

Nhoùm thaùp B: Thaùp B1: Bieåu töôïng cuûa nuùi Meâru, laø trung taâm vuõ truï, nôi taäp trung caùc vò thaàn. Thaùp coù thôø

thaàn Shiva. Coù moät cöûa ra vaøo, caùc oâ quanh töôøng laø nôi thaép ñeøn caày.

Thaùp B3: Thôø thaàn Skanda – thaàn chieán tranh. Thaùp B4: Thôø thaàn Ganesa – con thaàn Shiva, coù ñaàu voi mình ngöôøi. Ñaâylaø thaàn may maén vaø

haïnh phuùc.

Thaùp B5: Quay veà höôùng Baéc, thôø thaàn Kovera, thaàn taøi loäc.thaùp cuõng laø nôi giöõ ñoà haønh leã. Thaùp B6: Beân trong coù moät hoà nöôùc thaùnh duøng trong caùc nghi leã.

124

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Thaùp B2: Laø thaùp coång ñoái dieän vôùi thaùp chính. Keá nöõa laø nhaø Tónh Taâm, nôi caùc ngöôøi ñi haønh leã tónh taâm, chuaån bò cho nghi leã. Xung quanh B1 coù nhieàu mieáu phuï. Moãi mieáu phuï thôø moät vò thaàn: thaàn Maët Trôøi, Kubera…

moãi vò thaàn giöõ moät höôùng baûo veä thaùp chính. Nhöõng thaùp ñoù ngaøy nay khoâng coøn, chæ coøn laïi B7.

Nhoùm thaùp A: Thaùp A1: Laø ñænh cao cuûa ngheä thuaät Chaêmpa. Sau theá kyû X thì ngheä thuaät Chaêmpa ngaøy caøng mai moät. Thaùp A1 cao 24 m, cao nhaát ôû Myõ Sôn. Ñaù xaây thaùp ñöôïc laáy caùch ñoù khoaûng 15 km. Ngöôøi ta cho raèng ngöôøi Chaêm ñaõ duøng söùc vaät ñeå keùo ñaù doïc theo con suoái. Thaùp A1 coù hai cöûa: cöûa Ñoâng vaø cöûa Taây. ÔÛ trung taâm thaùp coù Linga lôùn nhaát Myõ Sôn, khoâng bieát lyù do gì maø Linga bò khieâng ra ngoaøi.

Linga coù 3 phaàn: Phaàn truï treân cuøng töông öùng cho thaàn Shiva – huûy dieät caùi chöa hoaøn thieän ñeå saùng taïo caùi môùi. Phaàn baùt giaùc ôû giöõa töôïng tröng cho thaàn Vishnu – thaàn baûo toàn. Phaàn hình vuoâng ôû döôùi töôïng tröng cho Brahma – thaàn saùng taïo. Linga naøy töôïng tröng cho tam vò nhaát theå. Trong caùc vaên bia ngöôøi ta thaáy nhaéc ñeán Shiva nhieàu hôn caû.

Cuoäc haønh höông cuûa ngöôøi Chaêm Ngaøy xöa ngöôøi ta xaây döïng ñeàn thôø Chaêm khoâng phaûi ñeå phuïc vuï cho moïi ñoái töôïng maø chuû yeáu laø phuïc vuï cho taàng lôùp vöông quyeàn, quyù toäc Chaêm vaø lôùp tu syõ Balamoân. Nhöõng ngöôøi naøy ñi töø kinh ñoâ Traø Kieäu ñeán ñaây trong nhöõng nhaø tònh taâm, chuaån bò cho nghi leã. Ñeå chính thöùc vaøo buoåi leã, hoï phaûi ñi ngang qua thaùp coång. Thaùp coù chöùc naêng nhö bieân giôùi giöõa cuoäc ñôøi vaø theá giôùi aûo, giöõa taâm linh vaø traàn tuïc. Sau khi qua thaùp coång, ñoaøn haønh höông gheù vaøo thaùp B6 ñeå laáy nöôùc thaùnh roài ñeán thaùp B1. Ñi moät voøng töø traùi qua phaûi caàu cho quoác thaùi daân an vaø töôùi moät ít nöôùc thaùnh leân Linga, nöôùc seõ theo khe raõnh cuûa Yoni chaûy xuoáng ñaát. Ngöôøi Chaêm cho raèng nöôùc naøy seõ laøm cho ñaát ñai phì nhieâu theâm.

Vaên bia ñöôïc ngöôøi Chaêm vieát baèng chöõ Sankrit. Ñaây laø nhöõng taøi lieäu voâ cuøng quyù giaù cho caùc nhaø nghieân cöùu vaên hoùa Chaêmpa. Ngaøy nay ngöôøi Chaêm cuõng coù chöõ vieát nhöng ñaõ hoaøn toaøn khaùc vaø nhöõng ngöôøi coù theå ñoïc vaên bia nay khoâng coøn ai nöõa.

Caùch nhaän bieát Siva: vai ñeo raén, ngoài treân Yoni hay cöôõi thaàn boø Nandin. Goùc thaùp coù nhöõng

con sö töû baûo veä thaùp.

Kinh ñoâ Traø Kieäu Amaravati laø teân Chaêmpa ñöôïc duøng ñeå goïi mieàn ñaát Quaûng Nam xöa. Moät vò vua Chaêm teân Sri Mara khi laäp quoác, laáy teân laø Laâm AÁp ñaõ döïng ñoâ taïi Traø Kieäu, beân doøng soâng Thu Boàn - ôû phía Ñoâng Myõ Sôn. Vöông quoác Laâm AÁp trong khoaûng thôøi gian theá kæ 10 -13 chæ coù hai thaønh phoá chính: thaønh phoá Khu Tuùc, naèm veà phía Baéc thaønh phoá Hueá, goàm 2100 ngoâi nhaø, chung quanh coù voøng thaønh baèng gaïch, thaønh phoá lôùn hôn laø thaønh Simhapura taïi Traø Kieäu vaø ñaây laø kinh ñoâ. Ngöôøi Chaêm goïi Traø Kieäu laø Simhapura - coù nghóa laø Kinh thaønh Sö töû. Trong thôøi hoaøng kim cuûa mình Simhapura ñaõ toàn taïi moät toång theå thaønh quaùch cung ñieän vaø ñeàn thaùp loäng laãy maø caùc söû saùch Trung Quoác khi nhaéc ñeán nôi naøy ñaõ khoâng ngôùt lôøi ca tuïng. Caùc nhaø kieán truùc taøi hoa cuûa Chaêmpa ñaõ söû duïng nhieàu neáp xeáp tinh xaûo thay cho phaûi laøm nhieàu taàng beä, lôïi duïng ñænh ñoài cao ñeå thay theá cho neàn ñaù lôùn töôïng tröng cho chaân nuùi thaàn thaùnh. Hoï ñaõ söû duïng nhöõng bieän phaùp ñôn giaûn, ít toán keùm hôn nhöng vaãn ñaït ñöôïc nhöõng quan nieäm ngheä thuaät AÁn giaùo. ÔÛ Traø Kieäu coù khoaûng 10 coâng trình kieán truùc vaø haøng traêm töôïng phuø ñieâu. Cuõng gioáng ôû Myõ Sôn, thaùp vaø beä ôû Traø Kieäu coøn coù nhieàu hình trang trí, moâ típ phoå bieán nhaát laø hình caùnh laù. Caønh laù uoán cong thaân vaø hai ñaàu, xoaén tít, troâng töôi taén vaø traøn ñaày söùc soáng.

Ngöôøi Phaùp ñaõ ñaøo thaønh Traø Kieäu laáy ñi nhieàu vaät quyù baèng vaøng ngoïc, töôïng ñaù. Sau bao laàn chòu söï taøn phaù cuûa chieán tranh vaø thôøi gian, ñeán Traø Kieäu du khaùch chæ coøn coù theå böôùc chaân leân moät neàn thaùp lôùn nôi töøng ñaët moät ñeàn thôø tuyeät ñeïp tieâu bieåu cho tinh hoa cuûa phong caùch Traø Kieäu trong ngheä thuaät Chaêmpa.

Soâng Thu Boàn Baét nguoàn töø ñænh Ngoïc Linh chaûy ra bieån Ñoâng taïi khu vöïc cöûa bieån Cuø Lao Chaøm toång ñoä

125

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

daøi khoaûng 300km. Trong cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp (1946-1954) soâng Thu Boàn laø ranh giôùi: höõu ngaïn trôû leân phía Taây laø vuøng töï do, taû ngaïn veà phía Ñoâng laø vuøng taïm chieám. Bieát bao cuoäc khaùng chieán aùc lieät choáng thöïc daân Phaùp vaø boïn xaâm löôïc Mó ñaõ dieãn ra hai beân bôø vaø ngay caû treân doøng soâng naøy.

Boø taùi Caàu Moùng Moùn thòt boø taùi Caàu Moáng laø moùn aên ñaëc saûn ngon vaø khaù quen thuoäc vôùi haàu heát caùc khaùch saønh aên moãi khi coù dòp veà Quaûng Nam. Caàu Moáng laø moät ñòa danh ôû beân quoác loä 1A, caùch Ñaø Naüng 15km thuoäc ñòa phaän xaõ Ñieän Phöông, huyeän Ñieän Baøn, nôi ñaây coù haøng chuïc quaùn boø taùi ñöôïc pha thaùi kheùo leùo (töøng mieáng thaùi coù caû thòt laãn da) aên vôùi maém neâm pha töông, ôùt, toûi, ñöôøng, chanh vaø caùc loaïi rau keøm theo nhö chuoái chaùt, kheá chua, rau thôm, baùnh traùng meø nöôùng gioøn

Thòt boø ôû ñaây töø nhöõng con boø nuoâi treân vuøng ñaát Goø Noåi, vì boø aên coû ôû treân ñoù cho thòt coù vò ngoït vaø thôm. Tröôùc khi thui boø, ngöôøi ta nheùt vaøo buïng noù moät soá laù thôm: oåi, chanh… Thui caû con trong thôøi gian nhaát ñònh sao cho thòt coù maøu hoàng ñaøo, höông thôm töø laù caây thaám vaøo töøng thôù thòt cho muøi thôm ñaëc tröng. Boø taùi Caàu Moáng ngaøy caøng xuaát hieän nhieàu nôi treân ñaát Quaûng Nam – Ñaø Naüng, thaäm chí ngay taïi TP.HCM cuõng coù bieåu hieän “boø taùi Caàu Moáng” nhöng vò thòt boø Caàu Moáng vaãn giöõ ñöôïc neùt rieâng cuûa noù. Phoá coå Hoäi An Caùch Ñaø Naüng 30km veà phía Ñoâng Nam. Thò xaõ Hoäi An naèm caïnh beân soâng Thu Boàn, ñeán nay ñaõ ñöôïc hôn 400 tuoåi. Hoäi An haàu nhö vaãn coøn nguyeân veïn treân dieän tích 2km2, goàm caùc phoá Nhaät Baûn, phoá Khaùch, phoá Minh Höông xen laãn vôùi caùc nhaø phoá xa cuûa ngöôøi Vieät. Hoäi An coù khoaûng 50 ngoâi chuøa, mieáu, hoäi quaùn coøn laïi nhö chuøa Trieàu Chaâu, Phuùc Kieán, Döông Thöông Hoäi Quaùn… coù loái kieán truùc raát ñoäc ñaùo, ñieâu khaéc sinh ñoäng maøu saéc loäng laãy theå hieän khaû naêng kheùo leùo moät caùch tuyeät vôøi cuûa caùc ngheä nhaân. Mieáu thôø Quan Coâng döïng töø theá kyû 17, ngoaøi nhöõng neùt chaïm khaéc, maøu saéc cuûa ngöôøi Trung Quoác, treân caùc hoaønh phi, caâu ñoái laø khaåu khí cuûa caùc danh só ngöôøi Vieät. Noåi leân trong kieán truùc Nhaät Baûn laø Chuøa Caàu. Chuøa daøi 28m, roäng 3m. Giöõa loøng caàu veà phía Baéc coù mieáu thôø Baéc Ñeá cöôõi Caåu Long, hai beân ñaàu caàu coù ñoâi töôïng khæ vaø choù. Chuùa Nguyeãn Phuùc Chu naêm 1719 ñaõ ñaët teân cho chuøa laø Lai Vieãn Kieàu, ngaøy nay coøn ghi roõ treân böùc hoaønh phi treo treân Chuøa Caàu. Ngoaøi ra coøn coù chuøa Baø Muï - daáu veát xöa cuûa Chaêmpa.

Hoäi An laø moät ñoâ thò coå caùch Ñaø Naüng veà phía Ñoâng Nam, ñöôøng xe ñi laïi thuaän tieän. Hoäi An toïa laïc beân doøng soâng Thu Boàn töø laâu ñaõ laø ñòa danh noåi tieáng trong lòch söû cuûa nöôùc ta vaø ñöôïc nhieàu taøi lieäu nöôùc ngoaøi nhaéc ñeán nhö moät ñoâ thò, moät thöông caûng coå xöa. Hoäi An tröôùc maét du khaùch vôùi ñöôøng phoá nhoû heïp ñan xen kieåu baøn côø, nhaø cöûa cao moät hoaëc hai taàng san saùt beân loái ñi. Nhöõng maùi ngoùi reâu phong coå kính vaø cuoäc soáng luùc naøo cuõng bình laëng, thanh thaûn troâi qua. Laï thay, ñaát nöôùc traûi qua nhöõng naêm thaùng chieán tranh khoác lieät nhöng Hoäi An nhö vaãn nguyeân veïn nhöõng gì cuûa moät thôøi coå kính xa xöa töø ñöôøng phoá, maùi nhaø ñeán neáp soáng…

Thôùi xa xöa Hoäi An coù nhöõng teân goïi khaùc nhau nhö: Haûi Phoá, Hoaøi Phoá, Hai Phoá…treân baûn ñoà caùc thöông nhaân nöôùc ngoaøi goïi laø Haipho hay Faifo. Ñaõ coù nhieàu taùc giaû, nhieàu nhaø nghieân cöùu coá gaéng giaûi thích nguyeân nghóa cuûa caùc ñòa danh treân.

Tröôùc theá kyû XV, Hoäi An voán laø moät haûi caûng quan troïng cuûa vöông quoác Chaêmpa. Sau ñoù töø cuoái theá kyû XVI ñeán theá kyû thöù XVII caùc chuùa Nguyeãn Ñaøng Trong ñaõ môû nhieàu haûi caûng thu huùt caùc thöông thuyeàn ngoaïi quoác giao löu buoân baùn. Vò trí ñòa lí cuûa Hoäi An ngaøy aáy coù nhieàu thuaän lôïi taïo thaønh moät thò tröôøng, moät caûng khaåu cho vieäc giao löu buoân baùn. So vôùi Ñoâng Kinh (Keû Chôï), Thaêng Long (Haø Noäi), Phoá Hieán (Höng Yeân) vaø ngay caû Phuù Xuaân (Hueá)… Hoäi An coù neùt ñaëc bieät veà hoaït ñoäng kinh doanh xuaát nhaäp khaåu thôøi baáy giôø.

Cöûa bieån Ñaïi Chieâm caùch Hoäi An 5km, soâng Thu Boàn saâu roäng chaûy phía Nam Hoäi An, ñaõ hình thaønh moät ñoâ thò - thöông caûng treân beán döôùi thuyeàn buoân baùn saàm uaát. Nôi ñaây thuyeàn buoân nhieàu nöôùc Chaâu AÙ, Chaâu AÂu ñeán buoân baùn, sinh cô laäp nghieäp, xaây döïng phoá phöôøng, môû thöông ñieám. Caùc thöông thyeàn töø Nhaät Baûn, Ba Tö, Trung Quoác, AÛ Raäp, Boà Ñaøo Nha, Haø Lan, Anh Quoác thöôøng xuyeân caäp beán ñeå trao ñoåi haøng hoùa, mua caùc saûn vaät nhö traàm höông, queá, ngoïc trai, ñoài moài, 126

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

xaø cöø, tô luïa, vaûi voùc… Daân cö Hoäi An ngaøy moät ñoâng ñuùc, phoá xaù môû mang roäng ñeán 2km2. Ñeán theá kyû thöù XIX, ñieàu kieän töï nhieân bieán ñoäng nhieàu, caùc con soâng ñoåi doøng chaûy, cöûa Ñaïi Chieâm bò phuø sa boài ñaép vaø caïn daàn, thuyeàn beø ra vaøo khoù khaên, caûng môùi hình thaønh ôû Ñaø Naüng, Hoäi An khoâng coøn laø nôi buoân baùn phoàn vinh nöõa. Nhòp ñaäp nhö döøng laïi trong dó vaõng. Nhôø theá maø cho ñeán ngaøy nay Hoäi An ñöôïc baûo toàn khaù nguyeân veïn vôùi toång theå kieán truùc khaù phong phuù ña daïng goàm beán caûng, nhaø daân, ñình chuøa, hoâi quaùn, laêng moä.

Khu di tích ñoâ thò coå naèm phía nam thò xaõ Hoäi An. Phoá Leâ Lôïi hieän nay (teân cuõ laø Rue Hoäi An) ñöôïc xaây döïng ñaàu tieân. Sau ngöôøi Nhaät môùi xaây tieáp daõy phoá Traàn Phuù (teân cuõ laø Rue de Cantanais) töùc phoá Nguyeãn Thaùi Hoïc hieän nay. Tieáp ñeán laø daõy phoá Phan Chu Trinh (teân cuõ laø Rue Minh Höông), Traàn Quyù Caùp (töùc Phoá Chôï Cuõ – Place du marcheø), Nguyeãn Thò Minh Khai (Rue Khaûi Ñònh) vaø moät vaøi phoá khaùc ven soâng Hoäi An. Nhöõng phoá treân ñaây vôùi soâng raïch, caàu ñöôøng, ñình, hoäi quaùn, nhaø thôø toäc, mieáu ñeàn, nhaø ôû… taïo thaønh moät toång theå khoâng gian ñoâ thò coå xöa gaàn nhö nguyeân veïn.

Veà maët kieán truùc cuûa Hoäi An, nhaø cöûa mang ñaäm neùt daùng veû truyeàn thoáng ôû caùc ñoâ thò coå nöôùc ta, ñoù laø kieåu nhaø goã hình oáng daøi 40 – 60m thoâng suoát hai maët phoá, noäi dung vaø hình thöùc raát ñaëc saéc ñaõ toàn taïi treân 200 naêm. Phaàn lôùn nhaø ôû maët tieàn tieáp giaùp vôùi ñöôøng phoá duøng ñeå buoân baùn, maët Nam höôùng veà soâng coù caàu caûng rieâng, veû ñeïp khoâng keùm phaàn haáp daãn, daønh laøm nôi chöùa haøng hoùa vaø caùc coâng trình phuï. Khu ôû, sinh hoaït vaø thôø gia tieân ñaët ôû giöõa keá saân trôøi (thieân tónh) saùng suûa vaø thoâng thoaùng. Caïnh saân nhaø coù caàu noái giöõa caùc gian nhaø vôùi nhau ñeå ñi laïi khoâng bò möa naéng. Trong khu ôû thöôøng ñöôïc chuù yù trang trí laøm ñeïp khoâng gian. Treân caùc caáu kieän kieán truùc thöôøng ñuôïc chaïm khaéc raát tinh xaûo veà caùc ñeà taøi hoa laù, caù, chim muoâng.

Hoäi An coù nhieàu chuøa to ñeïp thôø Phaät, thôø Thaùnh. Chuøa thôø cuõng laø hoäi quaùn, nôi tuï hoïp ñoàng höông, ñoàng nghieäp. Ñaùng chuù yù laø caùc chuøa Phuùc Kieán – Maãn Thöông Hoäi Quaùn khôûi döïng naêm 1678, chuøa Nguõ Bang – Döông Thöông Hoäi Quaùn coù töø tröôùc naêm 1740, chuøa Quaûng Trieäu – Quaûng Ñoâng Hoäi Quaùn xaây döïng naêm 1885, chuøa Haûi Nam – Quyønh Phuû Hoäi Quaùn ñöôïc xaây naêm 1881, Trieàu Chaâu Hoäi Quaùn xaây döïng trong suoát 40 naêm töø 1845 – 1885.

Ñaëc saéc cuûa Hoäi An laø ngoâi chuøa Caàu ôû cuoái phoá Traàn Phuù (xaây döïng cuoái theá kyû thöù XVI, ñaàu theá kyû thöù XVII), coøn goïi laø caàu Nhaät Baûn, teân chöõ laø “Lai Vieãn Kieàu” do chuùa Nguyeãn ban taï (Lai = ñeán, Vieãn = xa, Kieàu = caàu – caàu do nhöõng ngöôøi phöông xa ñeán xaây döïng). Maët caàu cong voøng leân ôû giöõa, maùi cuõng uoán cong meàm maïi ñöôïc lôïp ngoùi aâm döông che kín caây caàu 12m. Chuøa vaø caàu ñeàu baèng goã sôn son chaïm troå raát coâng phu, maët chuøa quay veà höôùng bôø soâng. Hai ñaàu coù töôïng thuù baèng goã ñöùng chaàu, moät ñaàu laø töôïng choù, moät ñaàu laø töôïng khæ. Töông truyeàn ñoù laø nhöõng con vaät maø ngöôøi Nhaät suøng baùi thôø töï coå xöa. Phaàn gian chính giöõa goïi laø chuøa thôø moät töôïng goã Baéc Ñeá Traán Voõ (thaàn traán giöõ phöông Baéc) maët hình vuoâng. Khoâng gian kieán truùc nheï nhaøng, khoâng nhöõng ñi laïi leã baùi thuaän tieän maø coù choã töïa lan can ngaém caûnh, choã ngoài baùn höông hoa.

Ñeán thaêm Hoäi An, du khaùch coù theå xuoáng thuyeàn doïc soâng ngaém nhöõng xoùm laøng xanh bieác vöôøn caây traùi. Tôùi vuøng cöûa Ñaïi Chieâm vaø Cuø Lao Chaøm ñeå thaêm 6 hoøn ñaûo lôùn nhoû coù dieän tích 6000ha vôùi khu röøng caém coù nhieàu thuù quyù nhö traâu röøng, khæ vaø 7 hang yeán. ÔÛ ñaây bieån laëng, khoâng khí trong laønh. Cöûa Ñaïi Chieâm laø nôi taém bieån, nghæ maùt lyù töông.

Ñeán Hoäi An vaøo dòp töø moàng 2 - 7 thaùng Gieâng (AÂL) haøng naêm, du khaùch seõ ñöôïc chieâm ngöôõng caûnh du thuyeàn ôû cöûa Ñaïi Chieâm vaø tham gia caùc leã hoäi daân gian do caùc ngö daân ñòa phöông toå chöùc.

Ñeán nhöõng naêm 80 cuûa theá kyû naøy, giôùi haâm moä ngheä thuaät ñieâu khaéc vaø kieán truùc trong vaø ngoaøi nöôùc phaùt hieän ôû Hoäi An moät veû ñeïp ñoäc ñaùo cuûa ñoâ thò quyù hieám coù ñoä tuoåi khoaûng 400 naêm, ñöôïc toå chöùc cuûa Lieân Hieäp Quoác Veà Giaùo Duïc, Khoa Hoïc Vaø Vaên Hoaù, UNESCO, ñöa vaøo chöông trình hoaït ñoäng.

ÔÛ Hoäi An 55% soá tieàn baùn veù daønh cho vieäc truøng tu caùc kieán truùc coå. Thaùng12/1999, taïi Maroác UNESCO ñaõ chính thöùc coâng nhaän Phoá coå Hoäi An laø di saûn vaên hoùa theá giôùi. Ñeå giöõ gìn hoàn cuûa Phoá coå, chính quyeàn ñòa phöông khoâng ngöøng caûi taïo caùc di tích coøn laïi. 127

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Moät vieäc laøm ñöôïc moïi du khaùch uûng hoä laø Ñeâm Raèm Phoá Coå - ñöôïc toå chöùc vaøo ngaøy 14 aâm lòch haøng thaùng. Luùc ñoù Hoàn Phoá coå ñöôïc taùi hieän: khoâng xe maùy, khoâng ñeøn ñieän, chæ coøn aùo the, guoác moäc, tieáng rao lanh laõnh vang leân khaép phoá coå, ñeøn loàng giaêng giaêng khaép loái, du khaùch seõ ñöôïc ñaém mình trong aùnh traêng huyeàn hoaëc, aùnh neán lung linh cuûa Ñeâm raèm phoá coå.

Thaùng 11/2000 taïi Hoäi Nghò thöôøng nieân cuûa UNESCO ñöôïc toå chöùc taïi Malaysia ñaõ trao taëng giaûi thöôûng xuaát saéc veà quaûn lyù, baûo toàn di saûn vaên hoùa theá giôùi naêm 2000 cho Hoäi An vôùi 3 lí do: Ñoâ thò coå Hoäi An ñöôïc ñaùnh giaù laø coâng trình ñöôïc baûo toàn xuaát saéc, ñöôïc xem laø maãu hình cho coâng taùc nghieân cöùu- baûo toàn; Hoäi An laø di saûn vaên hoùa tieâu bieåu cho chieán löôïc baûo toàn di saûn cuûa UNESCO Chaâu AÙ- Thaùi Bình Döông.

Baûo taøng lòch söû Thuoäc laøng Minh Höông, tröng baøy nhöõng hieän vaät maø caùc nhaø khaûo coå Vieät Nam vaø nöôùc ngoaøi ñaõ tìm ñöôïc döôùi loøng ñaát, ôû baõi bieån, soâng taïi thò xaõ Hoäi An. Taïi ñaây, ngöôøi ta tröng baøy caùc hieän vaät theo ba thôøi kyø vaên hoùa: vaên hoùa Sa Huyønh- theá kyû thöù II sau Coâng Nguyeân trôû veà tröôùc; Vaên Hoùa Chaêmpa- töø theá kyû thöù II ñeán theá kyû thöù XV, Vaên Hoùa Ñaïi Vieät sau theá kyû thöù XV.

Ñaïi ña soá daân soáng ôû Hoäi An luùc baáy giôø laø ngöôøi Trung Hoa vaø ngöôøi Nhaät baûn neân Hoäi An hieän taïi coøn hai khu phoá coå: khu phoá Trung Hoa vaø khu phoá Nhaät Baûn. Ngöôøi Trung Hoa ñeán Vieät Nam töø 5 tænh: Phuùc Kieán, Quaûng Ñoâng, Haûi Nam, Trieàu Chaâu vaø Gia AÁn. Bang Gia AÁn hieän nay chæ coøn 4 - 5 ngöôøi maø thoâi. Moãi bang ngöôøi ta xaây döïng moät hoäi quaùn, laø nôi hoïp maët ñoàng höông. Chuøa Baø- Hoäi Quaùn cuûa ngöôøi Phuùc Kieán laø ñeïp hôn caû. Luùc ñoù ngöôøi Trung Hoa coù khoaûng 6000 ngöôøi baây giôø chæ coøn khoaûng 2000 ngöôøi vaø ña soá laø lai vôùi ngöôøi Vieät.

Vaøo luùc ñoù ngöôøi Nhaät coù khoaûng 1000 ngöôøi nhöng sau nhöõng naêm 1640, ngöôøi Nhaät phaûi ruùt veà nöôùc theo leänh cuûa Nhaät Hoaøng. Sau thôøi gian ñoù Hoäi An chæ coøn 4-5 gia ñình. Ñeán baây giôø khoâng ai bieát hoï ñaõ ñi ñaâu. Naêm 1640, moät thöông gia Nhaät coù theá löïc ñaõ cöôùi coâng chuùa cuûa chuùa Nguyeãn laø Ngoïc Hoa.

Veà ñòa lí, soâng lôùn cuûa Quaûng Nam laø soâng Thu Boàn, xöa kia goïi laø soâng Hoaøi. Cöûa soâng laø cöûa Ñaïi Chieâm. Vì vaäy, ngöôøi ta goïi baõi bieån Hoäi An laø baõi bieån Cöûa Ñaïi, caùch Hoäi An 4km. Ngöôøi ta goïi laø Soâng Nhôù, Beán Chôø. Doøng soâng chaûy qua nhieàu theá kyû, chôû phuø sa boài thaønh nhöõngñaûo nhoû laép daàn caûng. Do ñoù khoaûng theá kyû thöù XVII, taøu beø khoâng theå vaøo Hoäi An ñöôïc. Moät caûng môùi ñöôïc môû ra ôû cöûa soâng Haøn- Ñaø Naüng.

Teân Hoäi An coù theå ñöôïc giaûi thích nhö sau: Soâng Hoäi An laø nôi gaëp gôõ cuûa ba con soâng: soâng Tröôøng Giang töø phía Nam chaûy ra, soâng Thu Boàn vaø Vu Gia töø Taây chaûy xuoáng. Chöõ “Hoäi” ôû ñaây coù nghóa laø hoäi thuûy, hôn nöõa Hoäi An khi xöa laø nôi hoäi tuï cuûa nhieàu daân toäc treân theá giôùi, neân “Hoäi” ôû ñaây cuõng coù nghóa laø hoäi nhaân. “An” coù nghóa laø bình an. Tuy laø nôi gaëp gôõ cuûa nhieàu, daân toäc ôõ nhieàu quoác gia khaùc nhau tôùi ñaây buoân baùn nhöng chöa heà xaûy ra nhöõng bieán coá veà naïn kyø thò chuûng toäc, maøu da.

Caùc hieän vaät  

Hieän vaät baèng goã ñeå moùc vaøo sau thuyeàn ñöôïc ñaët ôû theàm nhaø. Boä chum maø ngöôøi ta phaùt hieän ôû Sa Huyønh, Quaûng Ngaõi. Naêm 1990, caùc nhaø khaûo coå Vieät Nam vaø Quoác teá ñaõ phaùt hieän ñöôïc ôû xaõ Caåm Haø, Thanh Haø nhöõng moä chum naøy caùch Hoäi An 3 km. Trong caùc chum ngöôøi ta tìm thaáy moät ít tro vaø hai ñoàng tieàn xöa cuûa Trung Quoác. Ñoù laø ñoàng tieàn Vöông Maõn vaø Höõu Thuø ñöôïc löu haønh ôû Trung Quoác cuoái theá kyû II SCN.



Töôïng nöõ vuõ coâng Chaøm baèng ñaù laø nhöõng hieän vaät thuoäc neàn vaên hoùa Chaêmpa ñöôïc tìm thaáy ven bieån, vaø nhöõng vieân gaïch maø ngöôøi Chaêm duøng ñeå xaây thaùp töø Theá kyû IV – VIII ôû Quaûng Nam – Ñaø Naüng.



Thò xaõ Hoäi An. Hoäi An coù dieän tích 60km2, daân soá 80.000 ngöôøi. Goàm ba phöôøng noäi thò laø Caåm Phoâ, Minh An vaø Sôn Phong. Coù 6 xaõ vuøng ven vaø moät xaõ ngoaøi khôi, xaõ ngoaøi khôi laø Taân Hieäp (Cuø Lao Chaøm- chöùng toû ñaây laø maûnh ñaát cuûa ngöôøi Chaêm xöa). Cuø Lao Chaøm coù khoaûng 2500 daân, ñôøi soáng khoù khaên nhöng coù nguoàn taøi nguyeân quyù giaù laø toå yeán. Moãi saùng coù moät taøu chôû löông thöïc ra tieáp teá cho Cuø Lao Chaøm vaø trôû veà luùc 14-15 giôø.

128

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät



Hình aûnh soâng Thu Boàn qua nhieàu theá kyû phuø sa ñaõ laáp daàn caûng Hoäi An. Vì vaäy töø ñaây ñeán cöûa Ñaïi chöøng 4-5 km maø thuyeàn beø khoâng theå vaøo ñöôïc. Ngöôøi ta phaûi laäp caûng soâng Haøn. Naêm 1906, ngöôøi Phaùp ñaõ laøm döôøng xe löûa töø Hoäi An ñeán Ñaø Naüng doïc theo bôø bieån nhöng thaát baïi vì caùt neân ñöôøng ray khoâng choáng noåi vôùi möa gioù. Vaøo thôøi Minh Maïng naêm thöù hai coù ñaøo moät con soâng noái soâng Thu Boàn vôùi Ñaø Naüng goïi laø soâng Coå Coø chaûy ngang qua QL 1A taïi huyeän Ñieän Baøn.



Töôïng thaàn Quibeâra baèng ñaù cuûa ngöôøi Chaêm ñöôïc tìm thaáy ôû ven bieån. Ñaàu theà kyû thöù XVII, ngöôøi Nhaät veà nöôùc sau khi ñaõ sinh soáng ôû Hoäi An moät thôøi gian, hoï ñaõ ñeå laïi moät soá bia moä. Hieän nay coøn hai moä cuûa thöông nhaân Nhaät choân giöõa caùnh ñoàng caùch ñaây khoaûng 3 km.



Trong baûo taøng coù moät böùc töôïng tröôùc ñaây ñöôïc thôø ôû chuøa Caàu. Thôøi kyø chieán tranh, khoâng ai baûo quaûn neân töôïng ñaõ bò hö ôû caùnh tay, hieän nay ngöôøi ta phuïc cheá moät töôïng môùi ñeå thôø. Theo truyeàn thuyeát Nhaät Baûn, hoï ñang ôû treân löng moät con quaùi vaät khoång loà. Ñuoâi ôû Nhaät Baûn, ñaàu ôû AÁn Ñoä, mình chaïy ngang qua Hoäi An. Moät khi con quaùi vaät aáy cöû ñoäng thì nöôùc Nhaät coù ñoäng ñaát, Vieät Nam coù luït loäi vaø AÁn Ñoä coù haïn haùn xaûy ra. Vì theá, ngöôøi Nhaät thôø moät vò thaàn cuûa ngöôøi Hoa laø Baéc Ñeá Traán Voõ – vò thaàn trò thuûy.

 Nhöõng quaû caân coå ñöôïc tìm thaáy ôû nhaø buoân soá 103 Traàn Phuù. Thieát bò baèng goã ñeå ño

löôøng caùc thöù haït maø mieàn Baéc goïi laø ñaáu, mieàn Trung goïi laø ang.



Boàn höông baèng gang, ngöôøi ta thöôøng ñaët tröôùc saân chuøa ñeå ñoát nhang hay giaáy baïc moãi khi cuùng leã. Chuøa naøy ñaõ bò phaù ñi ñeå xaây döïng tröôøng hoïc mang teân Boà Ñeà. Chuùng ta chæ coù theå nhìn thaáy aûnh cuûa ngoâi chuøa.

 

Nhöõng maãu trang trí treân ñaù cuûa ngöôøi daân Hoäi An vaøo theá kyû XVI – XVII. Caûnh thöông caûng Hoäi An buoân baùn vaøo theá kyû XVII phoûng theo moät taám aûnh cuûa moät ngöôøi khaùch du lòch Anh, coù nhöõng choøi canh vaø nhöõng thuyeàn buoàm. Du khaùch seõ thaáy laïi moâ hình chieác thuyeàn naøy trong Hoäi Quaùn Phuùc Kieán.



Chieác thuyeàn buoàm mieàn Trung vaøo cuoái theá kyû XVI. Hình daùng gioáng nhö moät chieác ghe baàu. Moät chieác neo baèng goã lim ñöôïc tìm thaáy ôû cöûa Ñaïi Chieâm. Haàu heát caùc ñình chuøa ôû Hoäi An ñeàu ñöôïc laøm baèng goã lim. Lim laø loaïi goã raát cöùng, naëng vaø moái moït khoâng theå aên ñöôïc. Chính nhôø vaäy maø Hoäi An coù theå toàn taïi ñöôïc ñeán ngaøy nay.

 Hai vaät baèng goã laø hai maét cuûa nhaø ngöôøi daân phoá Hieán, noù ñöôïc xem laø linh hoàn cuûa

ngoâi nhaø vaø ñeå xua ñuoåi taø ma.



Nhöõng vieân ngoùi aâm döông xöa cuûa laøng goám Thanh Haø. “Thanh” vì laø toå tieân cuûa laøng xuaát phaùt töø Thanh Hoùa vaøo. Khoaûng naêm 1400, cha con Hoà Quí Ly di daân vaøo Nam. Ñình laøng Thanh Hoaù hieän vaãn coøn vaø ñöôïc coâng nhaän laø di tích quoác gia, caùch Hoäi An 3 km.

Vaøo theá kyû thöù XVI ngöôøi Boà Ñaøo Nha ñeán Hoäi An vaø xin chuùa Nguyeãn laäp thöông ñieám.

Theo söû cuõ thì ngöôøi Boà Ñaøo Nha ñaõ giuùp Chuùa Nguyeãn ñuùc suùng ôû thaønh Phuù Xuaân - Hueá.

Quan Coâng mieáu Ñaây laø chuøa OÂng hay chuøa OÂng Boån, thôø Quan Coâng. Chuøa ñöôïc xaây döïng naêm 1653, do ngöôûi Hoa vaø ngöôøi Vieät cuøng ñoùng goùp xaây döïng. Ngöôøi Vieät Nam cuõng thôø Quan Coâng, nhö moät maãu möïc cuûa ñaïo ñöùc con ngöôøi. Beân traùi laø Chaâu Xöông, phaûi laø Quan Bình - con nuoâi cuûa Quan Coâng. Beân phaûi coù con ngöïa ñoû, chính laø con xích thoá ñaõ giuùp Quan Coâng trong traän maïc. Beân traùi coù con ngöïa traéng. Khi tuaàn du thöông caûng Hoäi An, vua Minh Maïng coù taëng chuøa 200 neùn baïc ñeå tu söûa. Khi vaøo Nam cuï Nguyeãn Nghieãm - thaân sinh cuûa Nguyeãn Du coù taëng cho chuøa moät baøi thô baèng chöõ Nho ca ngôïi ñaïo ñöùc cuûa Quan Coâng.

Hoäi Quaùn Phuùc Kieán Laø nôi hoäi hoäp cuûa nhöõng ngöôøi ñoàng höông voán ñeán Hoäi An töø tænh Phuùc Kieán, Trung Quoác. Ngöôøi Vieät goïi ñaây laø chuøa nhöng ngöôøi Hoa goïi ñaây laø Hoäi Quaùn. Hoäi Quaùn naøy ñöôïc xaây döïng naêm 1697. Ban ñaàu ngöôøi ta chæ xaây döïng Hoäi quaùn baèng nhöõng thanh tre. Chöùc naêng thöù nhaát laø thôø Thaùnh Maãu - vò thaàn cuûa ngöôøi ñi bieån. Chöùc naêng thöù hai laø ñeå thô øsaùu vò quan Phuùc Kieán phoø Minh choáng laïi trieàu Maõn Thanh vaø ñaõ hi sinh ôû Trung Quoác. Chöùc naêng thöù 3 laø nôi hoäi hoïp cuûa coäng ñoàng ngöôøi Phuùc Kieán.

129

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Nhìn leân cao treân coång ta thaáy 3 chöõ ñoû “Kim Sô Töï”- chính laø teân cuûa ngoâi chuøa xöa ôû tænh Phuùc Kieán. Beân coång nhìn leân cao coù 3 chöõ “Thieân Haäu Cung“, boán chöõ ñen beân döôùi laø “Hueä Ngaõ Ñoàng Nhaân“ nghóa laø ngöôøi boán phöông ñeàu laø anh em caû. Hoï luoân keâu goïi ñoaøn keát, soùng hoaø bình vôùi nhau.

Caên nhaø phía tröôùc laø Tieàn Ñình. Gian nhaø giöõa laø Baùi Ñình- nôi laøm leã, gian trong chaùnh ñòeân

thôø Thieân Haäu Thaùnh Maãu, ñaøng sau chaùnh ñieän laø Haäu Cung thôø saùu vò quan Phuùc Kieán.

Chaùnh ñieän laø nôi thôø Thieân Haäu, treân baøn thôø böùc töôïng nhoû laø töôïng cuõ tröôùc ñaây. Baây giôø

kinh teá phoàn thònh, ngöôøi ta veà Trung Quoác thænh böùc töôïng môùi hôn, lôùn hôn.

Thieân Haäu laø ngöôøi con gaùi queâ ôû Phuùc Kieán, thuôû nhoû baø thuoäc nhieàu kinh keä vaø coù taøi chöõa beänh cho nhieàu ngöôøi. Naêm 29 tuoåi Baø maát. Vua nhaø Minh phong cho baø chöùc Thieân Haäu Thaùnh Maãu. Ngöôøi beân phaûi laø Thieân Lyù Nhaõn, beân traùi laø Thuaän Phong Nhó. Hai vò naøy thöôøng baùo cho baø bieát nhöõng ngöôøi ñang gaëp naïn treân bieån ñeå kòp thôøi cöùu giuùp.

Trong chuøa coù moâ hình chieác thuyeàn cuûa ngöôøi daân Phuùc Kieán vaøo theá kyû XVI - XVII. Con chaùu laøm moâ hình chieác thuyeàn naøy ñeå kính nhôù ñeán oâng baø toå tieân. Moät ñieàu ñaùng chuù yù laø caùc hoäi quaùn ngöôøi Trung Hoa ñeàu quay veà höôùng caûng.

Con roàng phía sau laø Tieåu Baïch Long lo coâng vieäc möa gioù ôû bieån Ñoâng. Nhaø Toå Vaøo giöõa theá kyû thöù XVII, nhaø Minh ôû Trung Quoác bò Maõn thanh laät ñoå. Saùu vò quan trung thaønh cuûa nhaø Minh trôõ thaønh saùu vò töôùng baøi Thanh phuïc Minh. Nhöng nhöõng coá gaéng cuûa hoï bò phaù saûn vaø hoï ñaõ hi sinh. Nhöõng ngöôøi Hoa sinh soáng ôû Vieät Nam ña phaàn trung thaønh vôùi nhaø Minh, neân coäng ñoàng ngöôøi Phuùc Kieán ñaõ thôø saùu vò töôùng ñoù nhö “Luïc Taùnh Vöông Gia” xem hoï nhö vò toå tieân. Haèng naêm coù toå chöùc ngaøy gioã cho saùu vò töôùng aáy vaøo ngaøy 16-2 AÂL. Nhìn kyõ caùc pho töôïng ta thaáy ba maøu roõ reät: maøu ñoû töôïng tröng cho ngöôøi coù taùnh khí noùng naûy, maøu xanh töôïng tröng cho ngöôøi coù taùnh khí ñieàm ñaïm, maøu hoàng töôïng tröng cho ngöôøi coù taùnh khí oân hoøa.

Beân traùi laø baøn thôø thaàn taøi. Coù hai vò thaàn: traùi laø Phuùc Thaàn – vò thaàn ban phaùt cuûa caûi, phuùc loäc. Phaûi laø Phaùp Thaàn – vò thaàn giaùo duïc vaø tröøng phaït nhöõng ngöôøi söû duïng tieàn baïc khoâng phuø hôïp vôùi ñaïo lí.

Baøn thôø beân phaûi: töôïng lôùn laø baø chuùa sinh thai, baø naén ra hình haøi cuûa nhöõng haøi nhi. Hai beân laø hai baø haàu, moät baø lo veà khi sinh vaø moät baø lo veà khai töû. ÔÛ döôùi thaáp coù töôïng 12 Baø muï, moãi Baø muï coù nhieäm vuï chaêm soùc ñöùa treû moãi thaùng trong möôøi hai thaùng ñaàu tieân. Vì theá khi ñöùa treû chöa ñaày naêm cöôøi hay noùi gì ñoù, ngöôøi ta cho laø Baø daïy, hoaëc khi chuùng bò teù ngaõ nhöng khoâng bò thöông gì, ngöôøi ta cho raèng coù Baø muï che chôû. Chính vì vaäy ngöôøi ta hay toå chöùc ñaày thaùng hay thoâi noâi ñeå toû loøng bieát ôn caùc Baø muï. Ngaøy xöa trong leã ngöôøi ta chuaån bò 12 mieáng traàu, 12 mieáng cau ñeå daâng cuùng 12 Baø muï, vaø coù rieâng moät laù traàu moät quaû cau cho Baø chuùa sinh thai.

Gian beân hoâng thôø nhöõng ngöôøi daân Phuùc Kieán maát taïi Hoäi An. ÔÛ gian naøy ñaëc bieät coù baøi vò cuûa nhöõng vò Bang tröôûng, töùc laø nhöõng vò coù coâng xaây döïng Hoäi quaùn. Coù taát caû 24 vò. Beân phaûi laø baøi vò con chaùu phaùi nöõ, beân traùi laø baøi vò con chaùu phaùi nam. Treân moät soá baøi vò ngöôøi ta coù daùn aûnh. Gian nhaø Ñoâng vaø Taây phía tröôùc Chaùnh ñieän duøng laøm nôi hoäi hoïp vaø aên uoáng cuûa coäng ñoàng. Gian nhaø Ñoâng coù chöõ Phuùc ñoái dieän laø gian coù chöõ Thoï. Ngöôøi ta chuùc cho coäng ñoàng phoàn vinh, sinh nhieàu con chaùu.

Treân böùc phuø ñieâu veõ caûnh Thieân Haäu Thaùnh Maãu ñang cöùu nhöõng ngöôøi maéc naïn treân bieån. Beân kia laø phuø ñieâu moâ taû Luïc Taùnh Vöông Gia ñang chieán ñaáu vôùi quaân Maõn Thanh. Goùc traùi cuûa phuø ñieâu coù hình moät ngöôøi lí nh nhaø Thanh bò baét laøm tuø binh.

Loái kieán truùc maùi nhoû hình mai cua coøn goïi laø maùi voû cua, moät loái kieán truùc thuaàn tuùy cuûa

ngöôøi Trung Hoa.

Lai Vieãn Kieàu – Chuøa Caàu Laø nôi ngaên caùnh khu phoá ngöôøi Hoa vaø ngöôøi Nhaät Baûn. Khi xöa nôi ñaây laø doøng nöôùc mang teân “Khe Ao Ao”. Khe daãn nöôùc töø trong laøng ra soâng. Ngöôøi Nhaät laøm caàu naøy vaøo naêm 1593 vaø hoaøn thaønh vaøo naêm 1696. caàu coù caùc teân:

130

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Caàu Nhaät Baûn: vì caàu do ngöôøi Nhaät Baûn xaây döïng. Nhìn röôøng nhaø thaáy röôøng naøy choàng leân röôøng kia. Loaïi hình naøy ngöôøi ta goïi laø “choàng röôøng giaû thuû”, thuû laø baøn tay, caùc röôøng choàng leân nhau, uùp xuoáng nhö baøn tay. ÔÛ hai ñaàu caàu coù hai con khæ vaø hai con choù. Coù ngöôøi cho raèng ngöôøi Nhaät ñaët khæ vaø choù ôû hai ñaàu caàu ñeå ñaùnh daáu coâng vieäc xaây döïng caàu baét ñaàu vaøo naêm Thaân vaø keát thuùc vaøo naêm Tuaát. Nhöng caùch giaûi thích naøy khoâng thuyeát phuïc vì ngöôøi Nhaät coù raát nhieàu coâng trình kieán truùc ñöôïc trang trí hình aûnh khæ vaø choù.

Chuøa Caàu: vì ngay treân caàu coù moät ngoâi chuøa do ngöôøi Hoa xaây döïng khi caàu hoaøn thaønh 50 naêm. Theo ngöôøi Nhaät thì luùc baáy giôø chuøa thôø Baéc Ñeá – vò thaàn baûo hoä cho ba nöôùc Nhaät, Vieät Nam vaø AÁn Ñoä. Coøn ñoái vôùi ngöôøi Hoa taïi Hoäi An thì chuøa laø nôi giaûi quyeát tranh chaáp giöõa hai khu vöïc Nhaät Baûn vaø Trung Hoa.

Lai Vieãn Kieàu: ÔÛ ñaàu caàu coù taám bieån ñeà “Lai Vieãn Kieàu”. Vaøo naêm 1719, Chuùa Nguyeãn Phuùc Chu nhaân chuyeán tuaàn du ôû thöông caûng Hoäi An bieát raèng caàu do ngöôøi Nhaät Baûn xaây döïng neân ñaõ ban taëng teân aáy. Nghóa laø “Caàu cuûa nhöõng ngöôøi phöông xa xaây döïng”.

Hieän saøn goã ñaõ ñöôïc laøm laïi, coøn taát caû maùi vaø röôøng caàu vaãn coøn nguyeân veïn sau 400 naêm do laøm baèng goã lim. Hieän ôû caàu coøn hai taám bia, moät cuûa ngöôøi Vieät vaø Trung Hoa, moät cuûa ngöôøi Phaùp ghi laïi coâng ñoùng goùp xaây döïng vaø tu söûa caàu.

Nhaø coå Phuøng Höng Nhaø coå Phuøng Höng laø nôi chöùng kieán söï ra ñôøi cuûa 8 theá heä cuûa gia ñình Phuøng Höng. Noù ñaõ ñöôïc xaây döïng treân 200 naêm qua, vaø laø moät maãu nhaø ñeïp nhaát cuûa loái kieán truùc coå ôû Hoäi An. Naêm 1985, ngoâi nhaø naøy ñöôïc xeáp haïng nhaát ôû Vieät Nam nhö moät kieåu maãu veà loái kieán truùc truyeàn thoáng coù giaù trò vaên hoùa cao

Noù ñöôïc coi laø kieåu maãu vì noù coøn giöõ ñöôïc nguyeân veïn nhöõng yeáu toá kieán truùc xöa nhôø vaøo chaát löôïng tuyeät vôøi cuûa vaät lieäu vaø söï chaêm soùc cuûa ñaïi gia ñình. Nhaø coå Phuøng Höng laø kieán truùc toång hôïp cuûa 3 tröôøng phaùi kieán truùc laø Vieät Nam, Nhaät Baûn vaø Trung Hoa. Heä thoáng ban coâng vaø cöûa chôùp laø cuûa ngöôøi Trung Hoa. Maùi nhaø ôû gian giöõa coù boán höôùng goïi laø maùi “töù haûi” laø kieán truùc Nhaät Baûn (gioáng maùi cuûa Chuøa Caàu). Coøn laïi laø heä thoáng söôøn goã, heä thoáng xaø ngang, xaø doïc, maùi truyeàn thoáng hai höôùng ôû gian tröôùc vaø gian sau laø kieán truùc Vieät Nam. Nhaø naøy roäng vaø cao nhaát trong vuøng. Vôùi heä thoáng 80 coät goã lim taát caû ñöôïc ñaët treân chaân ñaù ñeå traùnh vieäc tieáp xuùc giöõa chaân coät vôùi ñaát. Khu vöïc naøy gaàn soâng neân moãi naêm thöôøng xaûy ra luït loäi, nöôùc daâng leân khoaûng 0,5m.

Naêm 1964 xaûy ra traän luït lôùn, nöôùc daâng cao 2,5m, leân ñeán gaùc goã, 160 ngöôøi daân ñaõ ñeán ñaây cö truù trong 3 ngaøy. Cuoái naêm 1999, hai côn “Ñaïi hoàng thuûy” ñaõ nhaän chìm caû khu phoá coå laøm thieät haïi cô sôû vaät chaát raát lôùn. Coù moät cöûa saäp thoâng vôùi taàng treân, ñeå khi luït loäi coù theå chuyeån haøng hoùa leân taàng treân vì ñaây laø nhaø buoân.

Heä thoáng cöûa treân song döôùi baûn deã di chuyeån trong nhaø, coù theå maùt vaøo muøa heø vaø aám vaøo muøa ñoâng. Caùc caùnh cöûa coù theå thaùo rôøi ra. Ngöôøi ta cuõng lôïp ngoùi aâm döông, giöõ cho ngoâi nhaø maùt meû, thoâng thoaùng quanh naêm vì maùi nhaø coù nhieàu khe raõnh. Boä phaän ñôõ maùi hieân ñöôïc chaïm khaéc hình caù cheùp voán laø bieåu töôïng cho söï may maén vaø thònh vöôïng. Caù cheùp ñoái vôùi ngöôøi Hoa laø söï may maén, ñoái vôùi ngöôøi Nhaät Baûn laø quyeàn löïc vaø ñoái vôùi ngöôøi Vieät laø söï thònh vöôïng.

Gian giöõa coù trang thôø nhöõng vò thaàn bieån phuø hoä. Ngöôøi xöa thöøông duøng taøu ñeå di chuyeån haøng hoùa vaø thoâng thöông vôùi nöôùc ngoaøi. Tröôùc moãi laàn ñi bieån buoân baùn ngöôøi ta tuï taäp laïi ñeå cuùng thaàn. Thuyeàn tröôûng thay maët cho caû ñoaøn thaû 7 con suùc saéc trong toâ ñeå thöû vaän may cho ñoaøn. Hoï thaû 3 laàn, neáu coù moät laàn coù ñöôïc 4 maët ñoû trôû leân coù nghóa laø may maén thì hoï seõ ra khôi, khoâng thæ hoï hoaõn chuyeán ñi laïi.

Soâng Thu Boàn ñoåi doøng ra phía sau laøng beân kia bôø soâng. Soâng nhoû, moãi naêm coù hieän töôïng boài ñaép phuø sa. Hoäi An coù caùc ngheà coå truyeàn nhö theâu tay, moäc trang trí, nuoâi taèm, öôm tô deät vaûi, deät chieáu. Muoán xem caùc coâng vieäc naøy du khaùch coù theå ñeán tham quan nhaø soá 41 Leâ Lôïi. Vaøo theá kyû XVII ngöôøi ta ñaõ söû duïng coâng cuï thoâ sô ñeå deät baèng tay loaïi vaûi thoâ sô. Coøn coâng vieäc deät chieáu, trong moät ngaøy hai ngöôøi coù theå laøm ra hai chieác chieáu. Nuoâi taèm: voøng ñôøi con taèm töø 26 – 28 ngaøy. Ngaøy thöù 20 cho keùn (khoaûng 3 ngaøy, khoâng aên), sau ñoù töø keùn nöùt ra ngaøi. Ngöôøi ta choïn nhöõng con 131

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

ngaøi maïnh vaø cho giao phoái ñeå cho ra moät theá heä môùi.

Maùi ngoùi AÂm Döông ÔÛ Vieät Nam hieän nay, coù leõ chæ Hoäi An môùi coøn coù nhieàu ngoâi nhaø lôïp baèng ngoùi AÂm Döông. Treân maùi nhaø, caùc mieáng ngoùi ñöôïc xeáp choàng leân nhau so le khoaûng 3 – 4cm vaø ta chæ nhæn thaáy caùc haøng ngoùi döông goà leân chaïy song song theo chieàu doác xuoáng. Caùc vieân ngoùi voán ñaõ thaãm maøu laïi thoâ nhaùp, vì vaäy cuøng naêm thaùng chuùng bò phuû moät lôùp reâu ñen xæn laøm cho ngoâi nhaø coù moät daùng veû cuõ kyõ, coå loã vaø cam chòu. Trong raát nhieàu caùc böùc aûnh ngheä thuaät chuïp caûnh Hoäi An, ta thöøông thaáy caùc daõy maùi ngoùi aâm döông cao thaáp xoâ leäch ñeø beân treân nhöõng ngoâi nhaø thaáp trong daõy phoá heïp. Ñeán nay heã cöù noùi ñeán aûnh ñeïp veà Hoäi An thì ngöôøi ta thöøông nghó ñeán caùc böùc aûnh naøy.

Hieän nay, ôû caùc daõy phoá beân ngoaøi khu phoá coå daân chuùng vaãn thích lôïp loaïi ngoùi aâm döông

naøy vaø caùc loø ngoùi ôø laøng Thanh Haø beân bôø soâng Hoäi, ngöôøi ta vaãn coøn saûn xuaát loaïi ngoùi naøy.

Ñaây coù leõ laø kieåu ngoùi du nhaäp töø Trung Hoa vaø Nhaät Baûn töø caùc theá kyû XVI, XVII khi maø ngöôøi Hoa vaø ngöôøi Nhaät ñeán buoân baùn, môû cöûa haøng vaø ñònh cö ôû Hoäi An. ÔÛ vuøng Hoa Nam Trung Quoác vaø ôû Nhaät, vaãn coøn raát nhieàu khu phoá coå cuõng lôïp ngoùi aâm döông kieåu naøy. Taïi caùc cung ñieän, ñeàn mieáu thì caùc vieân ngoùi naøy ñöôïc traùng men maøu vaø caùc vieân ngoùi döông thì heïp hôn vaø cong nhieàu hôn, ñeå loä caû lôùp ngoùi aâm beân döông goïi laø ngoùi OÁng. ÔÛ Hoäi An, kieåu ngoùi oáng naøy thöôøng thaáy ôû caùc ngoâi chuøa hoaëc Hoäi quaùn cuûa ngöôøi Hoa.

Ngoùi AÂm Döông laø moät loaïi ngoùi cong maët truï. Khi xeáp leân caùc thanh ñôõ treân maùi nhaø thì moät haøng ngoùi ñöôïc xeáp ngöûa goïi laø haøng aâm vaø moät haøng ngoùi ñöôïc xeáp uùp goïi laø ngoùi Aâm Döông, hai haøng töïa vaøo nhau laøm cho nöôùc möa troâi doïc xuoáng maø khoâng rôùt vaøo nhaø. ÔÛ Hoäi An, ngoùi ñöôïc laøm baéng ñaát nung, coù ñoä daøy 4 –5 mm, raát raén vaø nhaùm vì coù pha caùt. Moãi mieáng ngoùi laø moät hình vuoâng coù caïnh khoaûng 19-20cm bò uoán cong nhö moät khuùc oáng böông to bò cheû laøm tö. Taïi moät soá thò traán bieân giôùi Baéc Vieät Nam, ñoâi khi ta cuõng thaáy coøn moät soá ngoâi nhaø lôïp ngoùi Aâm Döông. ÔÛ thò traán Baéc Haø, moät ñieåm du lòch noåi tieáng cuûa Laøo Cai, du khaùch coù theå thaáy nhöõng lôùp ngoùi naøy treân noùc cuûa caùc dinh thöï cuõ cuûa vua H’moâng ñöïôc xaây naêm 1921 vaø ôû ñeàn Baéc Haø, nôi thôø Ñöùc Thaùnh Traàn. Trong kinh thaønh Hueá vaø caùc laøng xung quanh, ôû caùc ñieän phuû, laêng taåm… vaãn coøn nhieàu loaïi ngoùi naøy.

Neáu baïn ñeán Haø Noäi caùch ñaây nöõa theá kyû, trong caùc daõy phoá baây giôø goïi laø khu phoá coå vaãn coøn raát nhieàu nhöõng ngoâi nhaø heïp, thaáp vôùi lôùp maùi ngoùi doác, khaáp kheånh xaùm maøu reâu cuõ. Nhöõng goùc phoá cuõ naùt xieâu veïo vôùi lôùp ngoùi doác naøy ñaõ taïo nguoàn caûm höùng voâ taän cuûa Buøi Xuaân Phaùi, moät ngheä só baäc nhaát cuûa ñaát Haø Thaønh. OÂng ñaõ veõ haøng traêm böùc veõ lôùn nhoû, baéng nhieàu chaát lieäu treân nhieàu loaïi giaáy coù trong tay veà caùc maùi ngoùi naøy. Qua tranh cuûa oâng, ngöôøi ta boãng nhaän ra veû ñeïp u uaát nhaãn naïi cuûa caùc ngoâi nhaø cuõ kyõ, cuûa caùc ngoõ heïp reâu phong. Ngöôøi ta goïi nhöõng daõy phoá naøy laø Phoá Phaùi vaø goïi ngöôøi laø hoïa só traàm maëc laø oâng Phaùi Phoá.

Ñeán ngaøy nay khi taát caû moïi ngöôøi coù vaên hoaù ñeàu thaáy yeâu quyù veû ñeïp hoøai caûm cuûa nhöõng daõy phoá coå Haø Noäi thì cuõng laø luùc haàu nhö chaúng coøn nhöõng ngoâi nhaø coå naøo nöõa. Taát caû ñaõ bieán maát, ñaõ bò phaù ñi deå xaây laïi, ñeå côi nôùi do nhu caàu böùc xuùc cuûa nhöõng ngöôøi soáng ôû ñoù. Caùc daõy phoá naøy baây giôø vaãn coøn ñöôïc goïi laø phoá coå nhöng nhöõng ngoâi nhaø vôùi maùi ngoùi coå thì haàu nhö khoâng coøn nöõa. Coøn nhöõng böùc tranh phoá quyù giaù cuûa oâng Phaùi thì cuõng ñaõ aâm thaàm ra ñi vaø naèm cheát trong caùc boä söu taäp ôû nöôùc ngoaøi. Ña soá caùc böùc tranh Phaùi Phoá ôû caùc gallery hieän nay ñeàu laø caùc tranh cheùp laïi hoaëc laø tranh giaû, maïo nhaän teân oâng Phaùi.

Maùi ngoùi coå Hoäi An khoâng ñöôïc noåi danh, khoâng ñöôïc ñi vaøo ngheä thuaät nhö maùi ngoùi ôû Haø Noäi, nhöng maùi coå Hoäi An thì vaãn coøn trong khi maùi coå Haø Noäi ñaõ trôû thaønh dó vaõng. Ngoùi coå Hoäi An laø loaïi ngoùi Aâm Döông coøn Haø Noäi laø ngoùi laù ñeà, muõi haøi. Maùi ngoùi coå Hoäi An thì ñöôïc naâng ñôõ baèng boä khung xaø coät goã coøn maùi coå Haø Noäi thì ñeø vaøo hai haøng töôøng gaïch chaïy doïc thaân nhaø. Taát caû caùc söï khaùc nhau laø nhö vaäy vaø lieäu raèng ngöôøi ta coù ruùt ra ñöôïc kinh nghieäm gì khoâng veà söï maát coøn cuûa caùc di saûn vaên hoaù.

Ñoâi Maét cöûa - Linh hoàn cuûa caên nhaø coå

132

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

ÔÛ beân treân moãi chieác cöûa ra vaøo ôû ngay maët ñöôøng cuûa môõi caên nhaø coå thöôøng coù hai khoanh goã troøn troâng nhö hai con maét cuûa ngoâi nhaø ñang nhìn ra ñöôøng, goïi laø maét cöûa. Caùc maét cöûa coù ñöôøng kính khoaûng hôn 20 cm,beà daøy khoaûng 10 cm ñöôïc chaïm khaéc, thöôøng laø hình troøn löôõng cöïc aâm döông vaø caùc vaïch baùt quaùi, xung quanh laø caùc hoaï tieát meàm nhö 8 caùch hoa cuùc. Coù chieác coù hình naêm con dôi töôïng tröng cho “nguõ phuùc”, coù maét cöûa chæ goàm coù moät chöõ “thoï”, caù bieät coù chieác hình vuoâng hoaëc baùt giaùc.

ÔÛ mieáu Quan Coâng, maét cöûa coù hình maët hoå goïi laø “hoå phuø”. Trong Hoäi quaùn Phuùc Kieán, maét

cöûa haäu cung coù hình ñoâi roàng chaàu maët trôøi vaø ñoâi giao long chaàu maët traêng.

Ngöôøi Hoäi An quan nieäm con ngöôøi, con vaät ñeàu phaûi coù maét ñeå nhìn ñôøi vaø nhìn vaøo loøng mình thì caùc ñoà vaät gaén vôùi vaän may cuûa con ngöôøi cuõng phaûi coù maét. Caùc thuyeàn ghe ôû Hoäi An cuõng ñöôïc veõ vaøo hai beân muõi thuyeàn hai con maét raát to vaø roõ, ñeå nhìn thaáy moïi tai öông treân bieån khôi. Caùi nhaø, nôi maø con ngöôøi soáng caû ñôøi trong ñoù phaûi coù ñoâi maét ñeå baûo veä mình vaø cuõng ñeå môû cöûa taâm hoàn mình vôùi xaõ hoäi.

Trong caùc ñình chuøa ôû mieàn Baéc, ngöôøi ta cuõng duøng caùc ñinh goã lôùn laøm loã quay cho truïc caùch cöûa ñaàu kia nhoâ ra phía tröôùc maët vaø ñöôïc goït moûng hoaëc coù hình nöûa khoái caàu goïi laø traùi gaêng, hay maét roàng.

Ngöôøi ta ñeám ñöôïc tôùi 14 loaïi maét cöûa khaùc nhau ôû Hoäi An. Tröôùc kia, vaøo caùc ngaøy leã teát, gia chuû buoäc leân moãi maét cöûa moät daûi luïa ñieàu nhöng töø vaøi naêm laïi ñaây, du khaùch ñeán nhieàu neân ngöôøi ta khoâng haï xuoáng nöûa maø treo daûi luïa ñoû suoát naêm.

Neáu ñi löôùt qua, coù ngöôøi khoâng nhaän ra coù ñoâi maét cöûa treân thanh xaø goà lôùn baéc ngang beân treân cöûa ra vaøo, nhöng neáu nhìn thaáy thì ai cuõng coâng nhaän raèng ñoù ñuùng laø”ñoâi maét“ cuûa ngoâi nhaø. Vaøo buoåi toái khi moãi caên nhaø nhö ñang nguû, ñoâi maét cöûa cuõng nhö nhaém laïi, khi trôøi möa dai daúng maét cöûa nhö ñaãm nöôùc maét vaø noù haân hoan cöôøi moãi khi trôøi naéng. Vaøo beân trong nhaø vaø quan saùt kyõ, ta nhaän ra laø ñöoâi cuûa maét cöûa keùo xuyeân qua chieác xaø ngang vaø ñöôïc khoeùt moät loã troøn thaúng ñöùng. Ñoù chính laø caùi choát quay giöõ cho caùnh cöûa coù theå môû ra ñoùng vaøo maø khoâng caàn coù baûn leà.

Neáu baïn muoán coù moät ñoâi maét cöûa ñeå laøm kyû nieäm, hay ñeå trang trí cho ngoâi nhaø cuûa mình thì baïn coù theå tìm mua ôû caùc cöûa hieäu baùn ñoà goã löu nieäm treân phoá Leâ Lôïi ngay trong khu phoá coå. Coù loaïi ñöôïc ñeå moäc, coù loaïi ñöôïc sôn maøu hoaëc ñöôïc phuû sôn maøi. Neáu thích baïn coù theå ñaët theo yù mình, 6 giôø sau coù theå laáy ngay. Chöõ Quoác Ngöõ Khi caùc giaùo só tìm caùch truyeàn ñaïo vaøo Vieät Nam thì hoï gaëp nhöõng khoù khaên do ngoân ngöõ baát ñoàng. Trong thôøi kyø ñaàu, caùc giaùo só ñeán theo caùc thuyeàn buoân vaø löu laïi khoaûng 3 thaùng. Khi caùc taøu ñaõ ñaày haøng, hoï laïi ra ôû theo caùc thuûy thuû, vì vaäy hoï khoâng coù ñieàu keän ñeå hoïc noùi tieáng Vieät.

Ñeán khi linh muïc E. Buzomi ñöôïc giaùo ñoaøn chæ ñònh ôû laïi laâu daøi vaø tieâp tuïc vieäc truyeàn ñaïo thì vieäc giaûng ñaïo thoâng qua nhöng ngöôøi pheân dòch laø caùc thaày doøng Nhaät Baûn toû ra thieáu hieäu quaû. Giaùo só phöông Taây ñaàu tieân coù theå noùi thoâng thaïo vaø giaûng ñaïo baèng tieáng Vieät laø Francesco di Fina, roài maáy naêm sau coù C.Borri vaø ñaët bieät laø Alexandre de Rhodes ñaõ boû coâng ra hoïc vaø nghieân cöùu saâu saéc tieáng vieät.

A.de Rhodes sinh naêm 1591 ôû Avi gon nöôùc Phaùp, naêm 1612 oâng gia nhaäp Giaùo Hoäi vaø ñeán Vieät Nam töø 1624 ñeán 1645 vôùi nhieäm vuï cuûa moät nhaø truyeàn giaùo. Naêm 1624 khi ñeán Ñaøng Trong, A de Rhodes ñaõ thaáy ”Caùc cha Femades vaø Buzomi vaãn phaûi giaûng ñaïo qua phieân dòch. Chæ coù cha F. di Fina thì khaùc, oâng noùi tieáng Vieät khaù toát vaø toâi nhaän thaáy nhöõng baøi thuyeát giaùo cuûa oâng coù ích hôn nhöõng baøi thuyeát giaùo cuûa caùc cha khaùc”

Tuy nhieân vieäc hoïc Tieáng Vieät khoâng phaûi ñôn giaûn, ñaëc bieät laø do tieáng Vieät coù daáu gioïng raát deã laàm laãn. Keå veà böôùc ñaàu hoïc tieáng Vieät cuûa mình, A. de Rhodes vieát “…nghe nhöõng ngöôøi baûn xöù, nhaát laø phuï nöõ, toâi töôûng nhö nghe tieáng chim hoùt líu lo vaø toâi maát heát hy voïng coù theå noùi ñöôïc thöù tieáng ñoù” Linh muïc Joseph Tiesanier ngöôøi Phaùp, ôû Vieät Nam töø 1653 ñeán 1663 noùi: “Caùc thöù tieáng naøy laøm toâi phaùt sôï, vì thaáy noù khaùc so vôùi tieáng Chaâu AÂu vaø toâi haàu nhö maát heát hy voïng laø seõ hoïc ñöôïc“

133

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Raát nhieàu naêm tröôùc ñoù, moät ngöôøi nhaät laø Yajiro ñaõ thöïc hieän vieäc phieân aâm vaø taïo ra moät maãu vaên töï kieåu Latinh ñeå ghi aâm tieáng Nhaät. Sau ñoù nhieàu giaùo só Phöông Taây ñaõ duøng caùc kieåu maãu töï La tinh ñeå phieân aâm tieáng Trung Quoác vaø ñaõ vieát nhieàu saùch truyeàn giaùo töø theá kyû 16.

Tuy nhieân, vieäc phieân aâm vaø bieân soaïn moät maãu töõ latinh cho tieáng Vieät khoù khaên phöùc taïp hôn nhieàu. ÔÛ Trung Quoác ngöôøi ta vieát chöõ Haùn vaø noùi tieáng Haùn, tieáng noùi vaø chöõ vieát thoáng nhaát vôùi nhau. Coøn ôû Vieät Nam vaøo luùc naøy ngöôøi ta noùi tieáng Vieät nhöng caùc vaên baûn vieát duøng trong hoïc taäp vaø haønh chính laïi laø chöõ Haùn. Khi ñoïc caùc vaên baûn vieát ngöôøi ta laïi ñoïc theo kieåu nöõa tieáng Haøn nöõa tieáng Vieät goïi laø aâm Haùn – Vieät. Coù moät kieåu chöõ vieát caûi tieán töø chöõ Haùn deã duøng ñeå vöøa ghi aâm tieáng Vieät vöøa ghi nghóa tieáng Haùn, goïi laø chöõ Noâm. Heä chöõ Noâm naøy chöa hoaøn chænh vaø luùc ñoù coøn raát ít ñöôïc söû duïng roäng raõi. Ñaõ coù nhieàu giaùo só boà Ñaøo Nha, Taây Ban Nha, YÙ vaø Phaùp boû ra nhieàu coâng söùc trong nhieàu naêm trôøi ñeå nghieân cöùu taïo ra moät kieåu chöõ vieát latin cho tieáng Vieät.

Ñaây laø moät coâng trình phaùt trieån daàn daàn vôùi söï ñoùng goùp coâng söùc cuûa nhieàu ngöôøi, keå caû ngöôøi Nhaät vaø ngöôøi Vieät Nam. Trong luùc thöïc hieän hoï cuõng vaän duïng caùc kinh nghieäm cuûa heä maãu töï latin duøng cho tieáng Trung Quoác vaø tieáng Nhaät. Ñaàu tieân laø ngöôøi ta coá gaéng phieân aâm tieáng Vieät vaø sau ñoù laø vieäc saùng cheá caùc vaên töï. Luùc ñaàu caùc chöõ phieân aâm döïa vaøo tieáng YÙ vaø Boà, vì khi ñoù tieáng Boà laø ngoân ngöõ chuû yeáu duøng trong caùc giao dòch cuûa caùc thöông thuyeàn chaâu AÂu vaø sau ñoù laø moät kieåu ngoân ngöõ hoãn hôïp Boà Ñaøo Nha, Taây Ban Nha vaø YÙ thöôøng goïi laø lingua franca. Caùc caùch phieân aâm luùc ñaàu chöa coù luaät leä chaët cheõ vaø thoáng nhaát, noù coøn thoâ sô vaø chöa hôïp lyù. Daàn daàn trong quaù trình thöïc teá söû duïng, ngöôøi ta caûi tieán nhieàu. Moät caûi tieán mang tính quyeát ñònh cuûa caùc coâng trình naøy laø vieäc saùng taïo ra caùc daáu vaø quy öôùc vieát caùc daáu.

Ñaây laø moät lónh vöïc phöùc taïp, khoù khaên caû veà vieäc nghieân cöùu saùng taïo vaø veà kyõ thuaät in aán, vì trong caùc boä con chöõ ñuùc latin chöa coù caùc con daáu naøy. Aán phaåm ñaàu tieân in baèng chöõ Quoác ngöõ laø cuoán Töï ñieån An Nam – Boà Ñaøo Nha – Latin (Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum) cuûa A. de Rhodes, in taïi Rome naêm 1652. Trong lôøi töïc cuûa cuoán töø ñieån, oâng vieát: “Ñeå khôûi thaûo cuoán töø ñieån naøy, khoâng nhöõng toâi nhôø chính ngöôøi baûn xöù ñaõ giuùp toâi hoïc tieáng trong suoát 12 naêm… maø toâi coøn hoïc hoûi nhöõng nhaø truyeàn giaùo khaùc. Toâi ñaõ töøng hoïc vôùi F. de Pina, G. de Amral vaø A. Barbosa… moãi oâng ñaõ laøm moät cuoán töø vöïng. Nhöng tieác raèng caû hai oâng ñeàu cheát sôùm. Toâi lôïi duïng coâng vieäc cuûa caû hai oâng vieát ra cuoán töø vöïng môùi, coù chöùa theâm tieáng Latin.” Cuoán töø ñieån raát daøy, 500 trang vaø ñaõ vöôït xa hai cuoán töø ñieån cuûa Amral vaø Barbosa veà söï hoaøn chænh cuûa caùc phieân aâm. A. de Rhodes laø moät nhaø ngoân ngöõ hoïc taøi ba. Rieâng veà caùc daáu saéc, huyeàn, hoûi, ngaõ, naëng maø oâng saùng cheá ra thì oâng cho raèng ñoù laø linh hoàn cuûa tieáng Vieät, “cuõng gioáng nhö nhöõng gam trong nhaïc Chaâu AÂu”. Ñieàu naøy ñeán nay baát cöù ngöôøi nöôùc ngoaøi naøo khi hoïc tieáng Vieät cuõng thaáy nhö vaäy. Ñaëc bieät hôn nöõa, trong cuoán töø ñieån naøy, A. de Rhodes ñaõ ghi cheùp khaù ñaày ñuû lôøi aên tieáng noùi cuûa ngöôøi Vieät khi ñoù laøm cho khi tra töø ñieån ngöôøi ta coù caûm töôûng nhö ñoïc moät cuoán vaên hoùa söû cöông theá kyû XVII

Nhieàu ngöôøi cho raèng tröôùc khi cho ra ñôøi cuoán töø ñieån naøy, A. de Rhodes ñaõ giam mình gaàn 3 naêm trôøi trong khuoân vieân cuûa nhaø thôø Hoäi An. Ñeå hoaøn taát coâng vieäc, oâng cuõng söû duïng hai phöông ngöõ chuû yeáu laø Hoäi An vaø Haø Noäi (khi ñoù coù teân laø Thaêng Long) ñeå xaây döïng heä thoáng phieân aâm tieáng Vieät. Moät giaùo só ngöôøi Phaùp khaùc laø Pigneau de Beùhaine cuõng coù coâng nhieàu trong vieäc caûi tieán chöõ Quoác ngöõ. Naêm 1773, oâng bieân soaïn xong cuoán Töø ñieån An Nam – Latin vôùi moät kieåu phieân aâm ñaõ ñaït ñeán moät hình thöùc oån ñònh. Sau ñoù, vaøo naêm 1832, giaùm muïc Tabert vaø moät soá ngöôøi Vieät ñaõ hoaøn thaønh hai cuoán töø ñieån nöõa. Keå töø ñoù, chöõ Quoác ngöõ ñònh hình vaø cho ñeán nay cuõng khoâng thay ñoåi maáy. Qua gaàn traêm naêm söû duïng vaø phaùt trieån, chöõ quoác ngöõ ñaõ ñöôïc söûa ñoåi vaø daàn thay theá hoaøn toaøn cho chöõ Haùn vaø chöõ Noâm vaøo ñaàu theá kyû XX vaø hieän nay laø vaên töï phoå bieán vaø chính thöùc cuûa Vieät Nam.

Cao Laàu Hoäi An coù moät moùn aên noåi tieáng laø Cao laàu, moùn naøy ñuùng laø saûn phaåm rieâng cuûa Hoäi An, cho neân khi noùi ñeán moùn aên naøy laø ngöôøi ta phaûi gheùp caû nôi xuaát xöù cuûa noù vaøo vaø goïi laø Cao laàu Hoäi An. ÔÛ baát cöù nhaø haøng aên uoáng naøo, ôû thöïc ñôn cuûa baát kyø khaùch saïn naøo ôû Hoäi An ta cuõng thaáy coù

134

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

moùn Cao laàu naèm ôû moät vò trí trang troïng. Coøn ñi trong phoá coå thì tìm moät caùi baûng hieäu coù chöõ “Cao laàu phoá Hoäi” laø deã nhaát.

Chæ quanh coù moät moùn aên khoâng maáy caàu kyø maø ñaõ coù raát nhieàu caâu chuyeän. Tröôùc heát laø caùi teân Cao laàu. Laàu hay Laâu coù nghóa laø caùi gaùc ñeïp ñeõ nhö trong caùc töø “Laâu ñaøi”, “Laàu son”… Ngaøy xöa nhöõng ngöôøi sang troïng giaøu coù trong caùc dòp ñaëc bieät thöôøng ñeán aên treân laàu gaùc cuûa caùc nhaø haøng quyù phaùi. Ñi aên ñoà ngon, ñoà ñaëc saûn ngöôøi ta goïi laø ñi aên cao laâu theo kieåu goïi cuûa ngöôøi Trung Quoác, nhöõng ngöôøi noåi tieáng laø caàu kyø trong vieäc aên uoáng. Theá thì Cao laàu Hoäi An coù gì ñaëc bieät ñeán noãi hoï coi moùn naøy laø cao löông myõ vò? Coù ngöôøi ñöa ra lôøi giaûi thích raèng: ñuùng ñaây laø moùn aên quyù cuûa Hoäi An vì thaønh phaàn protite trong Cao laàu laø thòt lôïn, moät moùn aên ñaét vaø hieám. Soáng ôû moät vuøng ñaát ven bieån, bao quanh bôûi caùc nhaùnh soâng cho neân thöùc aên ñaïm ñoäng vaät cuûa ngöøôi Hoäi An xöa kia chuû yeáu laø toâm caù, haûi saûn. Khi ñoù lôïn ôû ñaây hieám, khoù nuoâi, nhoû con neân vì theá thòt raát chaéc vaø ngon. Hôn nöõa moùn naøy laïi laø moùn aên cuûa ngöôøi Nhaät, nhöõng thöông gia giaøu coù vaø kyõ tính vôùi moät ñôøi soáng vaät chaát cao hôn haún nhöõng ngöôøi Vieät ôû ñòa phöông.

Cao laàu chaéc haún laø moùn aên Nhaät bôûi leõ ñeán nay caû ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Hoa ñeàu coâng nhaän ñaây khoâng phaûi laø moùn cuûa mình. Vaøo naêm 1990, coù moät cuoäc hoäi thaûo quoác teá ôû Hoäi An. Caùc ñaïi bieåu Nhaät Baûn ñeán ñaây, khi aên moùn Cao laàu ñeàu khaúng ñònh raèng ñaây laø moùn Nhaät, laø moùn mì ôû vuøng Iceù (Icedon). Thì ra moùn Cao laàu naøy ñaõ ñöôïc nhaäp caûng töø Nhaät vaøo Hoäi An töø hôn 300 naêm maø vaãn coøn ñeán taän ngaøy nay. Trong khi ñoù thì ngay caû khu phoá Nhaät moät thôøi vang boùng vôùi bao nhieâu laàu son gaùc tía nguy nga thì cuõng ñaõ tan thaønh khoùi buïi töø laâu roài.

Traêm naêm bia ñaù cuõng moøn Ñuùng laø: Nghæn naêm bia mieäng cuõng coøn trô trô. Trong hoaøn caûnh naøy thì “bia mieäng” laø caùi mieäng aên uoáng chöù khoâng phaûi laø caùi mieäng noùi naêng. Nhöng daãu sao vaãn chính laø caùi mieäng cuûa ngöôøi ta ñaõ löu giöõ ñöôïc moùn Cao laàu ôû Hoäi An hôn 3 theá kyû nay.

Sau khi ñaõ nhaát trí veà nguoàn goác Phuø Tang cuûa cao laàu, caùc ñaïi bieåu Nhaät laïi ñi ñeán moät söï nhaát trí nöõa laø: Cao laàu Hoäi An ngon hôn nhieàu so vôùi mì Iceù ôû Nhaät. Xem xeùt kyõ thì ngöôøi ta phaùt hieän ra raèng mì Cao Laàu ôû Hoäi An ngon hôn nhieàu so vôùi moùn mì Iceù ôû Nhaät. Xem xeùt kyõ thì ngöôøi ta phaùt hieän ra raèng mì Cao Laàu ôû Hoäi An vaãn coøn ñöôïc nhaøo, uû, caùn, saáy baèng tay theo loái thuû coâng ngay taïi beáp coøn mì ôû Nhaät baây giôø ñöôïc saûn xuaát haøng loaït trong nhaø maùy. Thòt lôïn ôû Nhaät laø thòt öôùp laïnh chöù khoâng coù thòt töôi. Ñaáy laø chöa keå ñeán gia vò, rau coû vaø taøi ngheä cuûa ngöôøi ñaàu beáp.

Chaúng caàn aên thöû ta cuõng coù theå hình dung ra söï khaùc nhau giöõa mì Iceù Nhaät vaø Cao laàu Hoäi An. Noù cuõng gioáng nhö söï khaùc nhau giöõa caø pheâ boät töï nhieân ñöôïc pha baèng phin vôùi caø pheâ coâng nghieäp tan nhanh ñoùng trong goùi giaáy baïc vaäy.

Haøng traêm naêm, sau khi ngöôøi Nhaät ra ñi, ngöôøi Hoäi An vaãn tieáp tuïc laøm vaø tieáp tuïc aên moùn naøy, nhöng roài ngöôøi ta queân maát ñoù laø mì Nhaät maø goïi luoân laø Cao laàu, khoâng nhöõng theá hoï coøn cho laø ñaëc saûn ñòa phöông vaø goïi laø Cao Laàu Hoäi An. Ai ñeán Hoäi An cuõng meâ moùn Cao laàu. Roài ngöôøi Hoäi An ñi xa xöù cuõng mang theo moùn naøy vaø töø nhöõng naêm 1950 ngöôøi ta ñaõ thaáy caùc quaùn Cao laàu Hoäi An ôû Saøi Goøn, Quaûng Ngaõi, Ñaø Naüng, roài vaøo khoaûng 1960, 1970 caùi teân Cao laàu Hoäi An ñaõ thaáy coù ôû maõi caùc nöôùc Phaùp, Anh, UÙc xa xoâi. Trong khi ñoù thì ñeán taän cuoái nhöõng naêm 1980 thì ngaønh coâng nghieäp du lòch huøng maïnh cuûa theá giôùi môùi nhôù ñeán phoá coå Hoäi An. Ñuùng laø Cao laàu Hoäi An ñaõ ñöôïc theá giôùi bieát ñeán tröôùc caû phoá Coå Hoäi An.

Coâng baèng maø noùi thì chaúng phaûi rieâng moùn mì Iceù Nhaät Baûn, maø ngay caû Cao laàu Hoäi An hoâm nay ñaõ khoâng coøn ñöôïc nhö xöa nöõa roài. ÔÛ Hoäi An hoâm nay ngöôøi ta vaãn coøn tieác reû nhaéc tôùi Cao laàu oâng Canh, Cao laàu Naêm Cô hay môùi gaàn ñaây thoâi, muoán aên Cao laàu ñuùng vò ngöôøi ta phaûi chôø tôùi sau 2 giôø chieàu, khi aáy baø cuï Beù môùi thuûng thænh gaùnh haøng ra chôï Cuõ chæ baùn ñeán 5 giôø, caùi ngöõ giôø chöa ai ñoùi nhöng ngöôøi ta vaãn cöù aên vì nghieän caùi vò cao laàu chính coáng cuûa Baø. Maáy naêm nay Baø ñaõ cao tuoåi vaø ñaõ nghæ baùn haøng nhöng ôû phoá coå töø khoaûng tröa ñeán chieàu vaãn coù vaøi gaùnh cao laàu ñi daïo baùn.

Sôïi mì Cao laàu ñöôïc cheá bieán raát coâng phu. Mì phaûi ñöôïc haáp nhieàu laàn roài phôi khoâ. Tröôùc

135

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

khi aên laïi haáp laïi. Sôïi Cao laàu khoâng ñöôïc meàm maø phaûi gioøn khi nhai coù caûm giaùc saàn saät. Theo Baø Beù thì muoán laøm mì Cao laàu thaät ngon, döùt khoaùt phaûi ngaâm gaïo trong nöôùc tro maø phaûi laø loaïi tro ñoát töø cuûi ôû Cuø Lao Chaøm, coøn nöôùc xay gaïo baét buoät phaûi laáy nöôùc ôû gieáng Baù Leã, moät caùi gieáng Chaøm naèm trong ngoõ 35 ñöôøng Phan Chu Trinh. Thòt heo laøm xíu Cao laàu phaûi laø gioáng heo coû, nhoû ngöôøi, loâng ñen, thaû roâng ngoaøi baõi. Thöïc ra muoán moâ taû roõ raøng caùi söï khaùc nhau tinh teá trong moät moùn aên quaû laø khoù, nhaát laø ñoái vôùi du khaùch, nhöõng ngöôøi môùi aên moùn Cao laàu laàn ñaàu tieân. Ñeå giaûi thích trong tröôøng hôïp naøy, coù moät caâu noùi cöûa mieäng baèng tieáng anh raát noåi tieáng ôû Hoäi An maø ñaõ ñöôïc vieát raát to treân töôøng cuûa quaùn Treat,s Cafe: “Same same but different!” töùc laø “Na naù nhöng maø khaùc”

Quaû laø nhö theá, ôû Hoäi An coù maáy chuïc quaùn coù moùn Cao laàu, ôû quaùn naøo thì noù cuõng vaãn laø Cao laàu nhöng thöïc söï thì Cao laàu ôû moãi quaùn laïi khaùc nhau. Nghe ñaâu Lonely Planet - Nhaø xuaát baûn saùch du lòch noåi tieáng- cuõng ñaõ ñöa caâu naøy vaøo saùch cuûa mình. Trong moät soá nhaø haøng ngöôøi ta coøn caûi bieân moùn Cao laàu baèng caùch cho soát chua ngoït hoaëc chao daàu nhö kieåu Spagetti, aên cuõng raát ngon. Vaán ñeà laø khi goïi moùn baïn phaûi bieát roõ mình ñònh aên Cao laàu Hoäi An chính coáng hay Cao laàu kieåu môùi.

Beân döôùi caùi teân Cao laàu bao giôø cuõng laø moùn Hoaønh thaùnh laø moät caùi teân raát laï vì vaäy nhieàu ngöôøi ñeán Hoäi An ñeàu muoán aên thöû xem sao. Tuy vaäy khi vaøo quaùn goïi hoaønh thaùnh, theá naøo ngöôøi phuïc vuï cuõng hoûi luoân Hoaønh thaùnh loaïi gì? Neáu baïn vaãn chöa hieåu thì hoï seõ giaûng giaûi cho baïn raèng coù tôùi ba loaïi hoaønh thaùnh: Nöôùc, chieân vaø mì. Nhöng caû ba moùn ñeàu goïi laø hoaønh thaùnh vì ñeàu coù thaønh phaàn chính laø nhaân toâm giaõ ñöôïc tuùm baèng moät maûnh voû baùnh laøm baèng boät mì.

Ngöôøi Hoäi An voán tính chieàu khaùch, moùn aên phaûi ngon ñaõ ñaønh nhöng laïi coøn phaûi hôïp khaåu

vò. Moãi ngöôøi moãi tính, khaùch naøo cuõng coù quyeàn yeâu caàu.

Rieâng coù vieäc xaøo thöùc aên baèng chaûo noùng vôùi daàu laïc, ôû ñaây ngöôøi ta caån thaän phaân chia ra

laøm 5 caáp ñoä khaùc nhau coù teân goïi haún hoi laø: Toâ, xaøo, chaáy, chieân, um.

Ñeå kho caù thì laïi coøn nhieàu kieåu hôn, ít nhaát laø 8 kieåu cô baûn: kho tieâu, kho maën, kho ngoït, kho aáp chaûo, kho toä, kho rim, kho Taøu, kho khoâ. Neáu nhìn vaøo cung caùch naáu nöôùng quy cuõ vaø caån troïng nhö theá naøy thì ngöôøi ta phaûi xem laïi khi vaãn noùi raèng ngöôøi Hoäi An coù taâm tính ñôn giaûn.

Khi aên moùn hoaønh thaùnh mì, du khaùch Trung Quoác nhaän ra nay ñoù laø moät moùn aên raát phoå bieán ôû Quaûng Ñoâng. Moùn naøy coøn coù caû ôû Haø Noäi, Saøi Goøn…. Maø ngöôøi ta vaãn goïi laø mì vaèn thaén hay maèn thaén. Coù ngöôøi keå raèng ñaây laø moùn aên coù töø thôøi nhaø Thanh, do chính vua Caøn Long ñaët teân. Hoaønh thaùnh laø ñoïc theo tieáng Quaûng Ñoâng cuûa chöõ “vaân thoán” töùc laø nuoát maây döïa vaøo yù caâu thô “Baïch Vaân Thoán Nguyeät” (maây traéng uoáng traêng).

Caøn Long noåi tieáng gioûi caû vaên chöông caû voõ ngheä laïi thích giaû daïng thöôøng daân. Trong moät laàn vi haønh, oâng vua nhaø Thanh naøy bò laïc ñöôøng vaø tìm vaøo moät quaùn nhoû. Ruûi thay thöùc aên ñaõ heát, chuû quaùn veùt voäi chæ coøn ít boät mì, toâm vaø vaøi quaû tröùng. OÂng ta lieàn nhanh tay nhaøo boät vaø cheá bieán ra moät moùn aên chöa coù bao giôø. Nhaø vua aên heát saïch vaø caûm ñoäng maø ñaët teân cho moùn naøy nhö vaäy.

Thì ra moùn ngon naøo cuõng ñöôïc bao phuû quanh noù nhöõng huyeàn thoaïi. Nhöng khoâng roõ vì sao maø chæ ôû Hoäi An môùi coù hoaønh thaùnh chieân? Möôøi, hai möôi naêm tröôùc, khi maø Hoäi An coøn vaéng veû, aån daät thì ai cuõng bieát caùc tieäm chuyeân baùn hoaønh thaùnh nhö tieäm Baø Hai Hueá gaàn Chuøa OÂng, tieäm Hoøa Vinh tröôùc chuøa Nguõ Bang. Baây giôø ôû Hoäi An quaùn naøo cuõng coù hoaønh thaùnh vaø ngöôøi ta coi ñaáy laø moät ñaëc saûn Hoäi An chính coáng. Côø Ngöôøi ôû Hoäi An Moät baøn côø lôùn ñöôïc keû ñaäm treân saân ñaáu. 32 voõ sinh thuû dieãn 32 quaân côø töø töôùng ñeán toát maëc nhöõng boä trang phuïc hai maøu xanh, ñoû chia thaønh hai quaân. Sau phaàn khai maïc, möôøi quaân toát muùa hai daõy côø tieán vaøo giöõa saân trong tieáng troáng thuùc quaân doàn daäp. Laàn löôït töøng loaïi quaân côø söû duïng nhieàu loaïi binh khí coå truyeàn nhö maõ ñao, teà mi coân, song xæ, song giaõn, tröôøng kieám, ñaïi ñao…. Vöøa bieåu dieãn kyõ thuaät ñaëc tröng cuûa voõ coå truyeàn daân toäc vöøa traøn vaøo saân. Khi quaân só hai beân ñaõ chieám lónh vò trí trong tö theá chieán ñaáu, hai Töôùng xuaát hieän töø hai phía baøn côø tieán vaøo trung traän. Töôùng ñoû laø moät huaán luyeän vieân nam mang bia ñoäi maõo, hieân ngang trong chieán baøo, tay traùi vuoát 136

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

raâu, tay phaûi caàm thanh long ñaïi ñao muùa moät ñöôøng “xung thieân ñeà ñao” vaø chæ Töôùng xanh khieâu chieán. Töôùng xanh laø moät nöõ voõ sinh vôùi voùc daùng khoûe maïnh, khuoân maët anh thö xinh ñeïp nhöng khoâng keùm phaàn oai phong laãm lieät cuõng muùa tít moät voøng “phöông thieân hoïa kích” saün saøng ngheânh chieán. Hai töôùng bieåu dieãn nhöõng ñoøn theá giao ñaáu giöõa tieáng reo hoø cuûa quaân só. Troáng thu quaân vöøa ñaùnh xong, chæ tröø hai töôùng ñöùng ôû trung cung, taát caû caùc quaân coøn laïi ñeàu ngoài xeáp haøng treân saân ñuùng vò trí cuûa mình. Phaùt thanh vieân ñoïc nhöõng nöôùc ñi ñaàu tieân cuûa hai kyø thuû vaø caùc quaân côø baét ñaàu di ñoäng. Moãi theá baét quaân laø moät hieäp ñaáu xaûy ra khoaûng moät vaøi phuùt trong tieáng troáng thuùc quaân doàn daäp, naùo nöùc vaø keát thuùc ñaày kòch tính. Vaøo nhöõng giaây phuùt cuoái cuûa traän ñaáu khi maø moät trong hai kyø thuû laâm vaøo theá bí gaây caán nhaát thì nhöõng traän giao chieán ngaøy caøng aùc lieät laøm nhieàu khaùn giaû phaûi hoài hoäp. Khi beân ñoû thua, treân baøn côø ngöôøi xaûy ra moät cuoäc hoãn chieán giöõa quaân só hai beân ñeå ñi ñeán keát thuùc quaân ñoû bò baét cuøng vôùi töôùng só cuûa mình. Töôùng xanh daãn taát caû “tuø binh” ñi voøng quanh saân chaøo khaùn giaû trong tieáng voã tay vang doäi.

Yeán Saøo ôû Cuø Lao Chaøm Yeán saøo töùc laø toå cuûa chim haûi yeán, moät loaøi chim yeán bieån laøm toå trong caùc vaùch hang cheo

leo treân moät soá ít caùc ñaûo ñaù hoang vu ôû vuøng Ñoâng Nam AÙ.

Loaøi chim naøy tieát ra moät löôïng lôùn nöôùc boït trong mieäng roài keùo thaønh sôïi nhoû nhö sôïi mieán, cuoän thaønh toå hình voû soø goïi laø tai yeán, dính vaøo vaùch ñaù. Tai yeán luùc ñaàu traéng môø roài traéng ñuïc vaø trôû thaønh tai yeán “giaø”, moãi tai khoaûng 10g.

Toå yeán khoâng nhöõng laø moät moùn aên vöøa ngon vöøa boå vöøa quyù hieám maø ngöôøi ta coøn tin raèng ñoù laø moät vò thuoác ñaëc bieät coù theå chöõa trò ñöôïc beänh ho lao, moät trong boán caên beänh khoù chöõa nhaát trong y hoïc phöông Ñoâng coå xöa. Yeán thöôøng ñöôïc aên theo hai caùch: neáu haáp caùch thuûy vôùi ñöôøng pheøn thì laø yeán ngoït; neáu haáp caùch thuûy vôùi nöôùc haàm gaø tô goïi laø yeán maën.

Trong caùc böõa tieäc cung ñình, trong caùc moùn aên boå döôõng cuûa caùc hoaøng ñeá thì yeán laø moät moùn ñaàu baûng vaø khoâng theå thieáu ñöôïc. Vì theà ngöôøi ta goïi caùc böõa tieäc ñaëc bieät xa xæ trong cung vua laø “yeán tieäc”. ÔÛ caùc laøng xaõ Vieät Nam coù tuïc leä möøng thoï nhöõng ngöôøi cao nieân trong laøng, tuïc leä chuùc thoï boá meï giaø vaø caøc böõa tieäc naøy ñöôïc goïi laø “yeán laõo” maëc duø chæ moät soá raát ít gia ñình quyeàn quyù môùi coù theå mua yeán laøm coã. Trong cheá ñoä phong kieán tröôùc kia, yeán laõo laø moät trong caùc nghi leã ñöôïc ñöa vaøo theå cheá quoác gia, ngaøy nay taäp tuïc naøy laïi ñang ñöôïc phuïc hoài ôû nhieàu nôi.

Chim yeán coù teân khoa hoïc laø Collocaliafucipllaga Gemami Vuslalet, coù thaân nhoû hôn quaû boùng baøn vôùi boä loâng naâu ñen rieâng hoâng vaø buïng maøu xaùm. Chim yeán coù caùnh vuùt daøi tôùi hôn 10cm, ñuoâi cheû ñoâi,moû ngaén nhöng coù theå haù raát roäng duøng ñeå ñôùp moài laø caùc con coân truøng ñang bay trong khoâng khí.

Ngöôøi Trung Quoác goïi chim yeán laø Huyeàn ñieåu ngöôøi Anh goïi laø Seo Swallow, ngöôøi Phaùp laø Salangane hay Hirondelles de mer. Chim yeán bay raát khoeû, vaøo muøa kieám moài, noù bay lieân tuïc suoát möôøi maáy giôø ñoàng hoà khoâng nghæ, löôïn ñi löôïn laïi treân khoâng trung quanh caùc chaân nuùi, söôøn ñoài, bìa röøng ñeå hôùp moài vôùi quaûng ñöôøng toång coäng leân ñeán haøng traêm km.

Töø thaùng 11 ñeán thaùng 3 aâm lòch, chim yeán veà laøm toå treân caùc hang ñaù döïng ñöùng. Moãi toå ñeû hai tröùng vaø thay nhau aáp. Phaûi hôn moät naêm sau khi nôû thì chim non môùi coù theå töï kieám moài vaø laøm toå môùi. Laø moät loaøi caån troïng vaø kyõ tính, chim yeán chæ laøm toå ôû caùc vaùch hang ñaù cao khoâ thoaùng, ôû caùc nôi thaät hieåm trôû, coù soùng voã döôùi chaân, khoâng keû thuø naøo coù theå ñeán ñöôïc maø laïi deã bay ñi kieám moài.

Thaät may maén vaø cuõng raát ngaãu nhieân, töø 400 naêm tröôùc ñaây ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän ra ôû Cuø Lao Chaøm coù moät soá hang ñaù laø nôi coù raát nhieàu chim yeán veà laøm toå, nhö hang Toø Voø, hang Khoâ, hang Tai, hang Caû… Theo caùc tö lieäu cuûa caùc thöông nhaân, giaùo só. Chaâu AÂu ñaõ ñeán Hoäi An vaøo thôøi kyø naøy vaø döïa vaøo caùc vaên bia, gia phaû vaø chuyeän keå cuûa daân, ngöôøi ta cho raèng caùc ngö daân laøng Thanh Chaâu ñaõ laàn ñaàu tieân phaùt hieän ra toå yeán ôû trong hang Toø Voø treân ñaûn Hoøn Lao.

Tuy nhieân, töø vieäc tìm ra hang toå yeán ñeán khi bieát caùch khai thaùc roài cheá bieán, caát giöõ, tìm nguoàn tieâu thuï nhö moät maët haøng oån ñònh laø caû moät thôøi gian daøi laâu, traéc trôû, nhaát laø khi ñoù vieäc giao löu thoâng tin, ñi laïi, coøn raát khoù khaên. Hôn nöõa neáu ngöôøi ta tham lam maø laáy heát caùc toå yeán thì ñaøn 137

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

yeán seõ boû ñi. Vì vaäy, ngöôøi daân ôû Cuø Lao Chaøm ñaõ phaûi maøy moø qua nhieàu naêm thaùng, qua vaøi theá heä lieân tuïc vöøa khai thaùc vöøa thaêm doø, tìm hieåu taäp tính cuûa chim roài vöøa ñuùc ruùt kinh nghieäm qua caùc thaát baïi vöøa giaûi quyeát caùc tranh chaáp quyeàn lôïi ñoàng thôøi lieân tuïc caûi tieán veà quy trình, veà phöông tieän, coâng cuï… Cuoái cuøng thì ngöôøi daân laøng Thanh Chaâu ñaõ döïng neân ñöôïc moät ngheà ñoäc ñaùo: khai thaùc, baûo veä vaø sô cheá yeán saøo. Veà sau ngheà naøy lan xuoáng Khaùnh Hoøa, Bình Ñònh. Tuy nhieân so vôùi toå yeán ôû caùc nôi naøy vaø caû ôû Singapore nöõa, thì yeán saøo Cuø Lao Chaøm vaãn ñöùng vaøo haøng ñaàu.

Chæ rieâng vieäc ñi laáy toå yeán ñaõ laø caû moät coâng vieäc ñoøi hoûi tinh thoâng ngheà nghieäp, khoûe maïnh, deûo dai, can ñaûm vaø linh hoaït. Vaøo thaùng tö laø muøa khai thaùc, ngöôøi ta phaûi chuaån bò ñaày ñuû duïng cuï vaø löông thöïc roài leân thuyeàn ñi ra caùc hang yeán. Caùc hang naøy ñeàu ngaäp nöôùc bieån, khoâng theå ra baèng ñöôøng boä. Ñaàu tieân hoï phaûi duøng caùc caây tre to vaø daøi noái vaøo nhau thaønh moät heä khung daøn giaùo trong hang, nhieàu khi caùc giaøn cao tôùi hai ba thaân tre phaûi gaùc leân caùc saøn thuyeàn. Sau ñoù laø leo leân cao choùt voùt ñeå kieåm tra xem xeùt, phun nöôùc vaøo caùc vaùch hang cho toå yeán meàm ra. Ñeå laáy toå yeán, ngöôøi ta phaûi kheùo leùo vaø maïo hieåm treo mình treân cao maáy chuïc meùt hang, doøng daây ñu xuoáng loøng hang, laùch mình qua caùc khe ñaù heïp döïng ñöùng cheo leo, maø chæ sô yù moät chuùt laø coù theå maát maïng.

Quy trình khai thaùc phaûi raát nghieâm ngaët ñeå khoâng laøm kinh ñoäng ñaøn yeán veà toå luùc hoaøng hoân, khoâng truyeàn saâu haïi, dòch beänh cho chim, maø vaãn khoâng boû soùt moät caùi toå naøo coù theå laáy ñöôïc. Caû naêm ngöôøi ta chæ khai thaùc coù 2 - 3 kyø, moãi kyø chæ trong 4-5 ngaøy. Tuy nhieân, suoát naêm hoï phaûi canh gaùc theo doõi baûo veä hang vaø ñaøn chim. Thöôøng xuyeân coù ngöôøi leo leân laøm saïch thaønh hang, duøng xi maêng traùt caùc khe nöùt treân vaùch hang ngaên nöôùc doät, ñaép theâm caùc vaùch nhaân taïo ñeå taêng dieän tích laøm toå cho ñaøn chim, ñaép ñaäp ngaên döôùi chaân hang ñeå soùng khoâng phaù toå…

Ngöôøi daân ôû ñaây tin raèng ngöôøi coù coâng taïo döïng neân ngheà yeán Thanh Chaâu laø moät ngöôøi nhaø hoï Traàn, teân laø Tieán. Veà sau trieàu ñình nhaø Nguyeãn laäp “Ñoäi Thanh Chaâu” vaø giao cho daân ñòa phöông toaøn quyeàn khai thaùc toå yeán roài noäp thueá haøng naêm. Vaøo ñaàu theá kyû XIX, “Ñoäi Thanh Chaâu” ñöôïc toå chöùc laïi theo kieåu quaân ñoäi, caét cöû caùc chöùc vuï goàm toaøn ngöôøi Thanh Chaâu ñeå troâng coi vieäc khai thaùc yeán ôû caû ba tænh Quaûng Nam, Bình Ñònh, Khaùnh Hoøa, giao cho oâng Hoà Vaên Hoøa laøm quaûn lónh. Suoát gaàn moät theá kyû, con chaùu nhaø Hoà thay nhau giöõ chöùc vuï naøy.

Töø ñaàu theá kyû XX, caùc chuû nhaø buoân ñöôïc ñaáu thaàu ñeå toaøn quyeàn khai thaùc yeán töøng kyø töø 3 ñeán 5 naêm. Hieän nay, Ñoäi yeán saøo Hoäi An, con chaùu cuûa laøng ngheà yeán Thanh Chaâu vaãn tieáp tuïc khai thaùc yeán döôùi söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc vaø ôû Cuø Lao Chaøm, saûn löôïng yeán taêng haøng naêm töø 10-30%, chieám 20% toång thu nhaäp cuûa toaøn thò xaõ Hoäi An.

Toå yeán ñem veà ñöôïc laøm saïch baèng caùch laáy dao nhoïn, hoaëc nhíp nhaët heát loâng, phaân chim, muøn ñaát, reâu… baùm vaøo. Caùc loaïi toå yeán ñöôïc phaân haïng roài ñoùng goùi 0,5 vaø 1kg. Loaïi quyù nhaát laø yeán huyeát maøu ñoû maùu, roài ñeán yeán thieân maøu hôi saãm, xaáu nhaát laø yeán vuïn.

Xung quanh ñôøi soáng cuûa loaøi haûi yeán vaø ngheà yeán ñoäc ñaùo nôi bieån xa ñöôïc bao phuû raát nhieàu huyeàn thoaïi caûm ñoäng vôùi nhöõng caâu haùt, lôøi ru, nhieàu nghi leã tín ngöôõng maø ngö daân laøng yeán Thanh Chaâu vaãn coøn löu giöõ. Ñoái vôùi du khaùch thì böùc maøn huyeàn thoaïi veà yeán saøo coøn daøy ñaëc hôn bôõi nhöõng ngöôøi bình thöôøng khoù ai coù theå mua hoaëc aên yeán. Neáu khoâng tin caùc baïn coù theå ñi khaép Hoäi An hoaëc ra taän Cuø Lao Chaøm thöû tìm xem sao. Ngay trong cuoán saùch vaên hoaù aåm thöïc cuûa phoá coå Hoäi An do chính caùc thaønh vieân trong Chi hoäi vaên ngheä daân gian Hoäi An bieân soaïn vöøa môùi xuaát baûn naêm 2000 cuõng khoâng thaáy noùi ñeán moùn yeán saøo naøy bôõi vì ngay caû ngöôøi daân ôû Cuø Lao Chaøm vaø ôû Hoäi An cuõng chaúng maáy ai ñöôïc moät laàn aên yeán. Neáu ai muoán aên chaéc phaûi tìm ñeán caùc nhaø haøng cao caáp ôû Hoàng Koâng, Ñaøi Baéc hoaëc Singapore vôùi caùi giaù ít nhaát cuõng 20 USD cho moät cheùn yeán nhoû.

Caùc coå vaät döôùi bieån Cuø Lao Chaøm Laø moät caûng bieån quoác teá suoát nhieàu theá kyû, döôùi loøng caùc laïch soâng cöûa bieån vaø theàm luïc ñòa quanh Hoäi An coøn laø nôi caát giöõ raát nhieàu caùc xaùc taøu thuyeàn bò ñaém, caùc haøng hoaù thöông maïi maø ñeán nay ñöôïc goïi laø caùc coå vaät. Haàu heát moïi thöù ñeàu ñaõ bò muûn naùt, vuøi laáp, tan röûa nhöng chæ rieâng 138

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

coù caùc ñoà goám söù vaø moät ít ñoà ñoàng laø khoâng heà thay ñoåi.

Ñaõ nhieàu naêm, trong khi ñaùnh löôùi moät soá ngö daân Cuø Lao Chaøm ñaõ keùo leân ñöôïc baùt, dæa, loï goám coå… Ngöôøi thì laïi vöùt xuoáng bieån, ngöôøi thì mang veà nhaø vöùt laên loùc nhö caùc ñoà boû ñi. Coù nhöõng chieác dóa vaø vaïi lôùn ñöôøng kính 40-50 cm coù giaù trò haøng maáy chuïc ngaøn ñoâ la treân thò tröôøng quoác teá, thì ôû caùc laøng chaøi ñöôïc duøng ñeå ñöïng gaïo, ñeå laøm maùng lôïn. Roài ñeán ñaàu nhöõng naêm 1990, khaùch ñi du lòch ñeán Hoäi An nhieàu vaø caùc coå vaät voâ giaù trò naøy ñaõ loät vaøo maét nhöõng ngöôøi am hieåu. Sau ñoù laø moät laøn soùng caùc ngöôøi söu taàm goám söù, caùc tay buoân ñoà coå trong nöôùc vaø quoác teá aâm thaàm tìm ñeán Hoäi An. Chaéc haún laø ñaõ coù nhieàu ngöôøi boãng nhieân trôõ thaønh trieäu phuù sau vaøi laàn lui tôùi nôi naøy. Coù nhöõng ngöôøi saên luøng taùo tôïn ñaõ in nhieàu cataloge goám söù vaø nhôø ngöôøi daân ñòa phöông ñi vaøo caùc laøng xoùm ñeå tìm mua cho hoï.

Vaøo naêm 1993 neáu ai coù ñeán Hoäi An thì ñeàu thaáy haøng chuïc cöûa hieäu baøy baùn ñoà söù coå treân caùc giaù goã cao, choaùng heát caû maët töôøng laø san saùt caùc daõy baùt, ñóa, loï bình men lam coøn baùm ñaày voû haø, chöùng tích cuûa haøng traêm naêm naèm döôùi ñaùy bieån saâu. Nhieàu ngö daân boû ngheà ñaùnh caù quay sang moø laën, truïc vôùt coå vaät traùi pheùp. Côn soát saên luøng ñoà coå leân ñeán cao traøo vaøo naêm 1994 ñaõ khieán cho caùc nhaø nghieân cöùu, caùc ngöôøi laøm coâng taùc baûo taøng ôû Vieät Nam heát söùc lo ngaïi vaø Nhaø nöôùc ñaõ baét tay vaøo ñeå ngaên chaën vieäc truïc vôùt vaø buoân baùn coä vaät “ñoà bieån” ôû Vieät Nam.

Luùc naøy moïi ngöôøi môùi hieåu ra raèng ôû ñaùy bieån Cuø Lao Chaøm coù xaùc moät chieác taøu goã bò ñaém, mang theo noù raát nhieàu ñoà goám söù ôû Vieät Nam vôùi nieân ñaïi vaøo khoaûng theá kyû XIV. Caùc ñoà naøy ngoaøi giaù trò kinh teá coøn coù giaù trò raát lôùn cho vieäc nghieân cöùu vaên hoaù, lòch söû noùi chung vaø veà ngheä thuaät goám söù coå Vieät Nam noùi rieâng. Theo caùc thö tòch coå thì goám söù Vieät Nam ñöôïc phaùt hieän raát sôùm vaø ñaõ coù nhöõng thôøi kyø raát huy hoaøng, coù luùc coøn ñöôïc ñaùnh giaù cao hôn caû ñoà goám cuûa Trung Hoa, cöôøng quoác veà goám söù theá giôùi. Tuy vaäy caùc baûo taøng ôû Vieät Nam khoâng coøn löu giöõ ñöôïc nhieàu hieän vaät quyù. Moät soá ít caùc maãu vaät coù giaù trò nhaùt cuûa goám söù coå Vieät Nam laïi naèm ôû moät vaøi vieän baøo taøng nöôùc ngoaøi.

Ñeán ñaàu naêm 1997, ngöôøi ta ñaõ baét tay vaøo vieäc truïc vôùt chieác taøu coå naøy vôùi söï chuaån bò chu ñaùo, thaän troïng. Tham gia vaøo vieäc truïc vôùt naøy ngoaøi hai coâng ty Vieät Nam vaø Malaysia, ngoaøi caùc ban nghaønh cuûa ñòa phöông coøn coù Baûo taøng lòch söû, Baûo taøng Quaûng Nam, Vieän Khaûo Coå, Boä Quoác Phoøng vaø Boä Noäi Vuï. Ba ñôït khaûo saùt ñöôïc tieán haønh vaøo thaùng 4, 5 vaø 6/1997, vôùi caùc maùy moùc töø Malaysia ñöa sang, keå caû maùy hkaûo saùt töø xa R.O.V, maùy doø töø tính, maùy quay phim thaû saâu vaø maùy ñònh vò veä tinh töø maët ñaát GPS. Ngöôøi ta ñaõ ñònh vò ñöôïc nôi taøu ñaém vaø coù hình aûnh sô boä veà caùc choàng goám men quanh xaùc taøu.

Sau ñoù laø caùc ñôït tieán haønh truïc vôùt raát quy moâ vaø toán keùm. Ngoaøi caùc tröôûng phoù ban laø ñaïi dieân Baûo taøng lòch söû Vieät Nam, coâng ty vôùt Visal Vieät Nam vaø Saga Malaysia, coøn coù ñaïi dieän caùc boä, ngaønh lieân quan vaø nhieàu chuyeân gia söû hoïc, khaûo coå hoïc cuûa Anh, Malaysia vaø Coäng Hoaø Sec.

Ñôït truïc vôùt ñaàu tieân vaøo thaùng 8/1997 coù duøng moät xaø lan coâng trình 2000 taán vôùi caùc maùy moùc thieùt bò vaø heä thoáng phoøng aên nghæ cho hôn 40 chuyeân gia vaø thuyû thuû. Tuy nhieân do doøng haûi löu quaù maïnh vaø thay ñoåi baát thöôøng, laàn naøy chæ coù 41 maãu vaät ñöôïc vôùt leân.

Cuoái thaùng 5/1998 ñôït truïc vôùt thöù hai döôïc tieán haønh thaän troïng hôn vôùi caùc khung nhoâm caêng oâ vuoâng ñeå ño veõ vaø xaùc ñònh vò trí di vaät. Thôï laën duøng maùy thoåi buøn caùt ñeå laøm loä dieän hieän vaät vaø laáy leân theo töøng oâ nhoâm. Sau 53 ngaøy treân bieån, ngöôøi ta vôùt theâm ñöôïc 992 maãu vaät goám thì phaûi ngöøng vì muøa möa baõo ñaõ ñeán.

Laàn truïc vôùt thöù ba cuõng laø laàn cuoái cuøng baét ñaàu vaøo ngaøy 23/4/1999. Laàn naøy ngöôøi ta quyeát ñònh phöông phaùp laën baõo hoaø vôùi moät xaø lan chöùa caùc thieát bò chuyeân laën khai quaät vaø moät xaø lan chuyeân duøng ñeå xöû lyù khaûo coå hoïc caùc hieän vaät ñöôïc truïc vôùt leân. Sau moät thaùng truïc vôùt soá hieän vaät ñöa leân quaù nhieàu ngöôøi ta phaûi huy ñoäng moät xaø lan thöù 3 tôùi ñeå tieáp tuïc chöùa, xöû lyù, röûa, ñaùnh soá, ghi cheùp,veõ, chuïp aûnh caùc hieän vaät.

Cuoái thaùng 6/1999 coâng vieäc truïc vôùt hoaøn thaønh vôùi toång soá hieän vaät thu ñöôïc 278.947 trong ñoù chuû yeáu laø ñoà goám coå Vieät Nam, moät soá laø ñoà Trung Quoác, ngoaøi ra coøn coù caùc vaät duïng treân taøu baèng ñoàng, saét, ñaù… trong ñoù coù giaù trò nhaát laø caùc ñoà goám Chu Ñaäu.

139

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Neáu muoán xem caùc hieän vaät naøy, caùc baïn coù theå ñeán Nhaø baûo taøng Goám söù Maäu dòch taïi soá nhaø 80 Traàn Phuù ôû ngay trong khu phoá coå Hoäi An. Baûo taøng Lòch söû Vieät Nam taïi Haø Noäi cuõng coù moät ngaên rieâng tröng baøy caùc ñoà goám naøy. Khaù nhieàu di vaät goám söù trong ñôït truïc vôùt naøy hieän ñang baøy baùn taïi caùc thò tröôøng coå vaät ôû Ñoâng Nam AÙ vaø moät soá nôi khaùc treân theá gioùi. Ñoù laø phaàn hieän vaät maø coâng ty truïc vôùt Malaysia ñöôïc aên chia theo hôïp ñoàng vaø sau ñoù hoï ñem baùn vaø vì theá thò tröôøng goám coå theá giôùi bieát` ñeán moät maët haøng goïi laø goám taøu ñaém Cuø Lao Chaøm.

Ngay laäp töùc caùc ngheä nhaân goám söù Vieät Nam ñaõ cho ra loø caùc saûn phaåm goám giaø coå theo maãu maõ cuûa caùc ñoà truïc vôùt. Caùc moùn giaû coå naøy hieän coù baùn raát nhieàu ôû caùc quaày baùn ñoà löu nieäm ôû caùc thaønh phoá lôùn nhö: Haø Noäi, TP.HCM, Hueá, Ñaø Naüng, Haûi Phoøng, vaø taát nhieân ôû thò xaõ Hoäi An nöõa. Vôùi 7-8 USD laø baïn coù theå mua ñöôïc moät chieác dóa men lam theo kieåu ñôøi Traàn Vieät Nam theá kyû XIII, hình thöùc beân ngoaøi khaù gioáng maãu thaät. Coøn veà caâu chuyeän chieác taøu ñaém thì ai cuõng bieát raèng ñaáy khoâng phaûi laø chieác taøu duy nhaát naèm trong loøng bieån quanh Cuø Lao Chaøm vaø Hoäi An, vaø chaéc chaén ñaây khoâng phaûi laø chieác taøu cuoái cuøng ñöôïc tìm thaáy.

Vaø daãu raèng moät ngaøy naøo ñoù ngöôøi ta seõ coù theå tìm thaáy heát caùc coå vaät döôùi ñaùy bieån thì ño cuõng chæ laø nhöõng maûnh nhoû coøn soùt laïi. Bieát bao nhieâu thöù khaùc coù giaù trò hôn nhieàu ñaõ vónh vieãn theo thôøi gian hoaø tan vaøo nöôùc ñaïi döông hoaëc bò cuoán troâi theo caùc doøng haûi löu khoâng moät phuùt giaây ngöøng chaûy. Tuy nhieân nhìn ngaém nhöõng choàng baùt dóa goám coå bò buøn bieån vaø haøo oác baùm ñaày chung quanh, ngöôøi ta coù theå hình dung ra caùi ngaøy maø maët nöôùc bieån xung quanh Cuø Lao Chaøm bò xeù doïc ngang bôõi caùc ñoäi thöông thuyeàn quoác teù ñaày aép caùc moùn haøng quyù haêm hôû vöôït gioù baõo ñi ñeán caùc phöông trôøi xa. Vaø ngöôøi ta cuõng nhôù laïi caùi ngaøy maø nhöõng con ngöôøi gioûi giang, can tröôøng ham laøm giaøu töø caùc beán caûng xa xoâi treân khaép theá giôùi ñoå ñeán ñeå mua baùn trao ñoåi baèng haøng chuïc thöù tieáng khaùc nhau vaøo caùc muøa hoäi chôï treân maûnh ñaát Hoäi An naøy. Ñaõ coù khoâng khoâng bieát bao nhieâu toan tính, tham voïng, bieát bao nhieâu haïnh phuùc khoå ñau noái tieáp nhau tan bieán theo thôøi gian treân vuøng ñaát kyø laï naøy ñeå roài chæ coøn soùt laïi maáy ngoâi laøng nhoû vaø nhöõng caên nhaø goã ñôn sô, eâm aû maø ta ñang ñi qua hoâm nay vôùi caùi teân hieàn laønh Cuø Lao Chaøm.

Baõi Bieån Cöûa Ñaïi Cöûa Ñaïi coøn goïi laø Cöûa Ñaïi Chieâm caùch Hoäi An 4km, ñi thaúng theo ñöôøng Traàn Höng Ñaïo, ñöôøng Cöûa Ñaïi. Ñaây laø moät baõi bieån ñeïp thu huùt nhieàu du khaùch, xa xa ngoaøi khôi laø 7 hoøn ñaûo cuûa Cuø Lao Chaøm (caùch 7km theo ñöôøng chim bay vaø 20km theo ñöôøng taøu thuyû, ñi taøu maát 3h) treân ñaûo coù khoaûng 2500 daân soáng baèng ngheà bieån vaø khai thaùc toå yeán. 

THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG

Laø thaønh phoá caûng lôùn thöù ba vaø tröïc thuoäc Trung Öông. Tröôùc ñaây Ñaø Naüng coù dieän tích 90km2, daân soá khoaûng 450.000 ngöôøi. Nhöng hieän nay do söï saùp nhaäp cuûa huyeän Hoaø Vang vaø quaàn ñaûo Hoaøng Sa neân dieän tích leân ñeán 942km2, daân soá 684.131 ngöôøi (1/4/1999). Ñaø Naüng coù 5 quaän laø Haûi Chaâu, Thanh Kheâ, Sôn Traø, Nguõ Haønh Sôn vaø Lieân Chieåu; coù hai huyeän Hoøa Vang vaø quaàn ñaûo Hoaøng Sa. Hoaøng Sa caùch Ñaø Naüng 170 haûi lyù, goàm 120 ñaûo nhoû vôùi toång dieän tích khoaûng 305km2. Ñaø Naüng caùch Haø Noäi khoaûng 760 km vaø TP.HCM khoaûng 963 km. Nhieät ñoä trung bình laø 27oC. Ñaø Naüng laø cöûa ngoõ thoâng thöông vôùi beân ngoaøi khoâng chæ cuûa ñaát mieàn Trung, maø Laøo cuõng töøng quaù caûnh ñeå xuaát khaåu haøng hoùa baèng ñöôøng bieån. Ñaø Naüng coù 3 maët ñöôïc bieån bao quanh vaø coù nuùi bao boïc. Tröôùc maët laø nuùi Sôn Traø cao 693 m, söøng söûng nhö moät böùc töôøng thaønh ngaên chaën soùng to gioù lôùn. Nuùi Sôn Traø coøn goïi laø nuùi Khæ, treân coù caên cöù quaân söï Myõ ñeå baûo veä thaønh phoá trong chieán tranh. Vì vaäy Ñaø Naüng laø moät caûng kín gioù, neân vònh chính ñöôïc goïi laø Vònh soâng Haøn, ngaøy nay ñaõ ñöôïc ñoåi teân thaønh caûng Ñaø Naüng. Ñaø Naüng naèm beân bôø soâng Haøn, moät thôøi Ñaø Naüng ñöôïc ñaët teân laø Cöûa Haøn, coù caû Chôï Haøn, Soâng Haøn.

Ngöôïc doøng lòch söû, tröôùc naêm 1403, Ñaø Naüng thuoäc vöông quoác Chaêmpa. Nhöng ñeán naêm 1403, Hoà Quyù Ly ñaùnh vaø buoäc Chaêmpa phaûi nhöôøng phaàn laõnh thoå naøy. Vua Chieâm daâng ñaát Chieâm

140

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Ñoäng- Quaûng Nam baây giôø- Nhöng Hoà Quyù Ly baét daâng theâm Coå Luõy, roài chia laøm 4 chaâu: Thaêng, Hoa, Tö, Nghóa. Nguyeãn Caûnh Chaân chòu traùch nhieäm troâng coi vaø oâng ñöa daân Ngheä An vaø Thuaän Hoaù vaøo laäp nghieäp. Naêm 1471 vua Leâ Thaùnh Toâng toå chöùc laïi. OÂng toå chöùc ñaïo Thöøa Tieân ôû Quaûng Nam. Teân Quaûng Nam coù töø ñaây. Quaûng coù nghóa laø roäng bao la, Nam töùc laø ñaát phía Nam cuûa Ñaïi Vieät. Vaøo theá kyû thöù XVI ngöôøi Boà Ñaøo Nha ñeán ñaây vaø cöûa Haøn ñöôïc goïi laø Ñaø Naüng. Tröôùc thôøi Minh Maïng goïi laø xöù Quaûng Nam, traán Quaûng Nam,dinh Quaûng Nam. Sau khi Phaùp xaâm löôïc Ñaø Naüng vaøo ngaøy 1/9/1858, hoï ñaõ ñaët cho Ñaø Naüng caùi teân goïi laø Tourane. Naêm 1888 Paul Peau toaøn quyeàn Phaùp chæ ñònh thaønh laäp thaønh phoá Ñaø Naüng ñoäc laäp taùch ra tænh Quaûng Nam – Ñaø Naüng. Ñeán theá kyû XIX do Hoäi An bò thu hep daàn, Ñaø Naüng ngaøy caøng phaùt trieån vaø trôû thaønh trung taâm thöông nghieäp vaø laø moät thöông caûng mieàn Trung, Ñaø Naüng trôû thaønh thaønh Thaùi Phieân. Thaùi Phieân ôû huyeän Hoaø Vang tham gia phong traøo Duy Taân hoäi, cuøng vua Duy Taân, Traàn Cao Vaân choáng Phaùp. Sau khi cuoäc khôõi nghóa bò baïi loä Vua Duy Taân bò ñaøy sang Reunion, Traàn Cao Vaân vaø Thaùi Phieân bò cheùm ñaàu ôû cöûa An Hoaø phía Baéc thaønh phoá Hueá. Thaùng 8/1945, Nhaät trao Ñaø Naüng cho chính quyeàn Vieät Nam. Naêm 1962 Phaùp chia ra laøm hai tænh Quaûng Nam vaø Quaûng Tín. Naêm 1975 hai tænh naøy saùt nhaäp thaønh tænh Quaûng Nam Ñaø Naüng. Thaùng 1/1997, Trung Öông coù chæ thò taùch thaønh phoá Ñaø Naüng (coù caû huyeän Hoaø Vang) tröïc thuoäc Trung Öông.

Nhö vaäy sau khi chieám ñöôïc nöôùc ta, Phaùp ñaõ xaây döïng Ñaø Naüng thaønh moät thaønh phoá ôû mieàn Trung vaø laø moät haûi caûng quan troïng. Ñeán thôøi Myõ Ñaø Naüng hoaøn toaøn thay ñoåi, Myõ ñaõ bieán Ñaø Naüng thaønh moät quaân caûng lôùn ôû mieàn Nam, moät caên cöù haäu caàn chieán löôïc quan troïng ôû Ñoâng Nam AÙ vaø Ñoâng Döông. Ngoaøi beán caûng hieän ñaïi nhö: kho tieáp lieäu khoång loà, Myõ coøn xaây döïng saân bay raát lôùn vaø hieän ñaïi coù theå duøng ñeå haï caùnh maùy bay chieán löôïc B52. Caùc daøn Raña treân nuùi Sôn Traø coù theå kieåm soaùt moät vuøng trôøi bao goàm caû vuøng bieån vaø ñaát lieàn roäng lôùn. Ñaø Naüng coù caùc nuùi chính nhö: Haûi Vaân, Sôn Traø, Baø Naø (1000 m) cuøng Nguõ Haønh Sôn (Non Nöôùc). Caùc soâng Ñaø Naüng goàm: Caåm Leä, Thu Boàn, Haøn…

Cô sôû haï taàng: Ñaø Naüng coù moät beänh vieän ña khoa caáp tænh, beänh vieän C tröïc thuoäc Trung Öông hieän ñaïi. Coù tröôøng Ñaïi hoïc Kyõ thuaät, tröôøng Ñaïi hoïc Kinh teá vaø tröôøng Ñaïi hoïc Ngoaïi ngöõ. Nhieàu trung taâm ngoaïi ngöõ, Trung taâm ñaøo taïo ngheà, Cô sôû nghieân cöùu vaø öùng duïng khoa hoïc kyõ thuaät.

Khu Coâng Nghieäp Hoøa Khaùnh Dieän tích: 423,5ha. Dieän tích ñaát duøng cho ñaàu tö trong giai ñoaïn ñaàu: 92,5 ha. Dieän tích ñaát cho caùc coâng ty môùi: 150 ha. Caùch saân bay Ñaø Naüng 10 km veà phía Ñoâng, caùch caûng bieån Tieân Sa 20 km vaø caùch caûng soâng Haøn 13 km veà phía Ñoâng

Vaán ñeà caáp ñieän: moät traïm phaùt ñieän vôùi coâng suaát 110/35/KV vaø hieän nay bieán ñieän 110

KV/22KV – Lx25 MVA ñang ñöôïc xaây döïng.

Caáp nöôùc: duøng nguoàn nöôùc ngaàm, öôùc tính 500m3 /ngaøy ñeâm. Khu Coâng nghieäp Hoøa Khaùnh coù theå söû duïng cho coâng nghieäp ñieän, maùy moùc, laép raùp, cheá bieán noâng saûn, laâm saûn, thuûy saûn vaø hoùa daàu.

Khu Coâng nghieäp Lieân Chieåu Toång dieän tích 373,5ha. -Ñaát duøng cho ñaàu tö giai ñoaïn ñaàu: 98,5ha. -Ñaát daønh cho caùc coâng ty môùi: 38,5ha. Hieän nay caùc con ñöôøng noäi boä vaø maët baèng ñang ñöôïc hoaøn thieän. Caùch saân bay Ñaø Naüng vaø trung taâm thaønh phoá 12km veà phía Baéc. Caùch caûng Tieân Sa 30km veà phía Ñoâng vaø gaàn vôùi caûng Lieân Chieåu.

Ñieän: Doøng ñieän 06 KV Nöôùc: Duøng nöôùc ngaàm.

141

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

KCN Lieân Chieåu coù theå söû duïng cho caùc ngaønh coâng nghieäp naëng, uoán theùp, cheá bieán muû cao

su, xi maêng, hoùa chaát, vaät lieäu xaây döïng.

Caûng Ñaø Naüng Voán laø thöông caûng quan troïng cuûa Ñaøng Trong vaø ñoùng moät vò trí quan troïng veà chieán löôïc quaân söï cuûa ñaát Kinh Kyø cuûa caùc Chuùa Nguyeãn. Chính vì theá laàn löôït caùc Chuùa Nguyeãn ñaõ xaây thaønh quaùch vaø caùc ñoàn baûo veä kieåm soaùt vieäc ra vaøo cuûa taøu beø nöôùc ngoaøi, cuøng caùc thöông nhaân vaø haøng hoùa xuaát nhaäp khaåu. Caûng lôùn laø Caûng Tieân Sa vaø Caûng soâng Haøn goäp thaønh Caûng Ñaø Naüng, moät caûng ñöôïc xeáp haøng thöù 3 veà quy moâ trong caû nöôùc sau caûng Saøi Goøn vaø caûng Haûi Phoøng. Treân baûn ñoà haøng haûi quoác teá, caûng Ñaø Naüng ôû vaøo giöõa bôø bieån Vieät Nam ñoàng thôøi laø taâm ñieåm cuûa bao lôn Thaùi Bình Döông, noái lieàn vôùi truïc giao thoâng huyeát maïch ñöôøng saét, boä, thuûy vaø haøng khoâng cuûa Vieät Nam. Caûng Ñaø Naüng laø cöûa ngoõ thoâng ra Thaùi BÌnh Döông cuûa caû mieàn Trung vaø Taây Nguyeân. Roäng xa hôn laø vuøng Nam Laøo, Ñoâng Baéc Campuchia, moät phaàn Thaùi Lan, Myanmar. Caûng naèm trong vònh Sôn Traø, phía Ñoâng laø baùn ñaûo Tieân Sa, phía Baéc vaø phía Nam laø Haûi Vaân Sôn vaø nuùi Phöôùc Töôïng taïo thaønh moät vuõng roäng töông ñoái kín gioù, laø nôi neo ñaäu an toaøn cho taøu beø ngay trong nhöõng côn baõo lôùn. Caûng Ñaø Naüng goàm hai phaàn:

-Caûng saâu Tieân Sa coù 728m caàu caûng, 15.800m2 nhaø kho vaø 154.000m2 baõi. Ñoä saâu 11m.

Cuøng moät luùc coù theå tieáp nhaän 4 taøu troïng taûi töø 20.000 ñeán 25.000 taán.

-Caûng soâng Haøn vôùi 750m caàu caûng, 11.000m2 nhaø kho vaø 10.000m2 baõi. Ñoä saâu laø 8m. Cuøng

moät luùc coù theå tieáp nhaän 4 taøu troïng taûi töø 4000 ñeán 5000 taán.

Saân bay Ñaø Naüng Naèm giöõa loøng thaønh phoá, ôû cuoái ñöøông Nguyeãn Vaên Linh laø saân bay lôùn thöù 3 caû nöôùc sau saân bay Taân Sôn Nhaát vaø Noäi Baøi. Ñöôïc xaây döïng töø naêm 1940 roäng 6km2, ñöôïc trang bò khaù hieän ñaïi. Coù hai ñöôøng baêng chính daøi 3048m, coù maët beâ toâng chòu löïc 14 taán/m2 coù theå tieáp nhaän caùc loaïi maùy bay vaän taûi haøng hoùa vaø haønh khaùch côõ lôùn. Ñöôïc naâng caáp thaønh saân bay quoác teá vaøo thaùng 3/1989, chính laø saân bay döï bò cuûa ñöôøng bay quaù caûnh quoác teá Chaâu AÂu - Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông vaø cuõng laø saân bay Trung Boä cuûa Chaâu AÙ naèm beân bôø bieån coù taàm bay lyù töôûng neân coù raát nhieàu haõng haøng khoâng quoác teá laáy Ñaø Naüng laøm ñieåm bay qua. Chính phuû Vieät Nam ñaõ ban haønh quy cheá coâng nhaän saân bay Ñaø Naüng laø moät trong nhöõng saân bay quoác teá cuûa Vieät Nam ñoàng thôøi laø saân bay trung taâm cuûa khu vöïc mieàn Trung goàm caùc saân bay veä tinh nhö: Phuù Baøi (Hueá), Quy Nhôn (Bình Ñònh), Pleiku (Gia Lai), Nha Trang (Khaùnh Hoøa). Trong töông lai saân bay Ñaø Naüng seõ laø saân bay quoác teá hieän ñaïi vôùi löu löïông 800.000 ñeán 1.000.000 haønh khaùch moãi naêm. Töø saân bay Ñaø Naüng vaøo thaønh phoá maát 15 phuùt (7km).

Ñöôøng saét, ñöôøng boä, ñöôøng soâng: Ñaø Naüng coù tuyeán ñöôøng saét quoác gia ñi qua daøi 130km. Töø Ga Ñaø Naüng coù caùc nhaùnh ñöôøng saét ra taän caûng soâng Haøn daøi 2,3km vaø Tieân Sa 17km. Veà maïng löôùi ñöôøng boä coù hai truïc ñöôøng doïc QL 1A vaø QL 14 giao löu vôùi caùc tænh trong nöôùc cuøng vôùi Laøo, Campuchia vaø Ñoâng Baéc Thaùi Lan. Khu cheá xuaát ven bieån töø caûng Tieân Sa ñeán Phoá coå Hoäi An vôùi dieän tích haøng ngaøn ha coù caùc ñaëc ñieåm thuaän lôïi nhö gaàn caûng, gaàn saân bay, gaàn thaønh phoá Ñaø Naüng. Ñaø Naüng gaàn caùc ñòa ñieåm du lòch thuaän lôïi veà giao thoâng, vaän taûi, ñieän, nöôùc… Ñaây laø khu cheá xuaát vaøo loaïi lôùn ôû mieàn Trung Vieät Nam coù nhieàu öu ñieåm veà kinh teá vaø kyõ thuaät.

Baõi taém Ñaø Naüng Thaønh phoá Ñaø Naüng coù nhieàu baõi taém saïch keùo daøi haøng chuïc caây soá nhö baõi taém Non Nöôùc, Myõ Kheâ, Thanh Bình, Tieân Sa, Nam OÂ… möïc nöôùc ven bôø khoâng saâu, soùng bieån eâm nheï, bôø caùt traéng phaúng mòn maøng. Ñaëc bieät ôû caùc baõi taém ñeàu coù khaùch saïn, nhaø nghæ vaø caùc cöûa haøng ñaëc saûn khaù khang trang. Coå vieän Chaøm Baûo taøng ñöôïc thaønh laäp naêm 1915 döôùi söï giuùp ñôõ cuûa tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå cuûa Phaùp ôû Haø Noäi. Ñeán naêm 1916 baûo taøng hình thaønh daõy nhaø chính. Naêm 1927 – 1928, khi ngöôøi ta khai quaät ôû Traø Kieäu di tích kinh ñoâ Chaêmpa coå, ngöôøi ta thu ñöôïc nhieàu hieän vaät vaø mang veà ñaây tröng baøy.

142

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Naêm 1934 – 1935, ngöôøi ta khai quaät caùc di tích ôû Bình Ñònh, kinh ñoâ cuoái cuøng cuûa vöông quoác Chaêmpa, thu ñöôïc raát nhieàu hieän vaät neân ñaõ xaây theâm hai daõy hai beân cuûa baûo taøng ñeå tröng baøy nhöõng hieän vaät tìm ñöôïc naøy. Baûo taøng chính thöùc ñöôïc khaùnh thaønh naêm 1939 goàm 4 phoøng vaø 6 haønh lang tröng baøy 294 hieän vaät nguyeân baûn baèng ñaù sa thaïch, moät soá ít baèng ñaát nung chæ coù vaøi caùi laø baûn sao. Caùc hieän vaät coù nieân ñaïi töø theá kyû VII ñeán theá kyû XV.

Phoøng Myõ Sôn: Myõ Sôn laø Thaùnh ñòa cuûa vöông quoác Chaêmpa, caùch Ñaø Naüng khoaûng 70 km veà phía Taây Nam, coù nieân ñaïi töø theá kyû IV – XII. Vua Chaêm xaây döïng ñeàn ñeå thôø caùc vò thaàn trong toân giaùo AÁn Ñoä vaø caùc vò vua coù coâng xaây döïng vöông quoác Chaêmpa. Theo caùc khaùm phaù cuûa nhöõng nhaø khaûo coå ngöôøi Phaùp thì thì ôû Myõ Sôn coù khoaûng 70 coâng trình kieán truùc. Hieän nay chæ coøn 20 coâng trình vì chieán tranh vaø thôøi gian taøn phaù.

Baøn thôø Myõ Sôn, nieân ñaïi theá kyû IV, ñaây laø taùc phaåm coå nhaát cuûa baûo taøng, phía treân laø boä linga – yoni, nhöng hieän nay boä linga – yoni ñoù vaãn coøn ôû Myõ Sôn. Khi ngöôøi Phaùp saép xeáp, ngöôøi ta ñaët teân laø töôïng thaàn Skanda – vò thaàn chieán tranh – con trai cuûa thaàn Siva vaø nöõ thaàn Uma. Oâng ñaõ coù coâng tieâu dieät aùc quyû Takara ñem laïi söï bình yeân cho thaàn Indra. Xung quanh Skanda laø caùc vò thaàn chæ phöông höôùng. Böùc aûnh muùa luïa daâng cuùng thaàn linh, hai beân laø hai con hoå, xung quanh laø caûnh ñôøi soáng cuûa caùc tu só röøng saâu: luyeän thuoác, thuyeát phaùp, chöõa beänh…

Siva ñöôïc meänh danh laø thaàn huyû duyeät, thaàn coù ba maét ñeå nhìn thaáu hieän taïi, quaù khöù vaø

töông lai. Töôïng ñöôïc ñaët giöõa phoøng.

Böùc phuø ñieâu moâ taû söï haï sanh cuûa thaàn Brahma –vò thaàn saùng taïo. Thaàn Brahma ñöôïc sinh ra töø roán cuûa Vishnu- thaàn baûo toàn. Moät ñoaù sen ñöôïc moïc ra töø roán thaàn Vishnu vaø Brahma ñöôïc hoaù thaân töø hoa sen ñoù. Luùc ñoù Vishnu ñang naèm treân con raén 7 ñaàu. Brahma coù 4 ñaàu. Theo truyeàn thuyeát thì Brahma coù tôùi 5 ñaàu. Oâng laáy chaát ngyeân nhieãm trong ngöôøi sinh ra moät ngöôøi con gaùi, sau ñoù oâng bò moät muõi teân cuûa thaàn Kama baén vaøo tim neân ñem loøng yeâu con gaùi mình. Ñeå tìm thaáy coâ gaùi khaép moïi nôi Brahma ñaõ moïc ra raát nhieàu ñaàu. Chuyeän ñeán tai thaàn Siva, Siva ñaõ duøng con maét thöù 3 cuûa mình chieáu vaøo ñaàu thöù 5 cuûa Brahma vaø huûy dieät noù. Töø ñoù Brahma chæ coøn 4 ñaàu vaø bieát saùm hoái.

Thaàn Ganesa laø con trai cuûa thaàn Siva. OÂng laø vò thaàn haïnh phuùc vaø may maén. Thaàn coù ñaàu voi, mình ngöôøi. Truyeàn thuyeát keå raèng khi Siva ñi xa vì nhöõng cuoäc chieán tranh, thaàn ñaõ ñeå vôï ôû nhaø maø khoâng bieát raèng baø ñang coù mang. 18 naêm sau quay trôû veà, thaàn noåi côn ghen töùc khi thaáy moät ngöôøi con trai hoaøn toaøn xa laï trong nhaø mình. Thaàn ñaõ cheùm ñaàu ngöôøi con trai aáy maø khoâng bieát laø con trai mình. Sau ñoù, khi ñaõ hieåu ñöôïc söï tình, Siva voâ cuøng aân haän vaø theà raèng khi oâng vaøo röøng, ngöôøi ñaàu tieân oâng gaëp seõ phaûi hy sinh caùi ñaàu cho ngöôøi con toäi nghieäp cuûa oâng. Ñi maõi vaøo röøng oâng chaúng thaáy ai ngoaïi tröø moät con voi, oâng ñaønh chaët ñaàu voi vaø hoùa pheùp cho gaén vaøo thaân mình cuûa con trai mình. Töø ñoù Ganesa coù caùi ñaàu voi. Haøng naêm ngöôøi Chaêm ñaõ toå chöùc leã hoäi ñeå töôûng nhôù thaàn Ganesa vaøo muøa Xuaân.

Taám bia kyù ôû Myõ Sôn: ÔÛ Myõ Sôn coù nhieàu taám bia kyù ñöôïc khaéc baèng tieáng Phaïn coå. Thoâng thöøông treân bia kyù ngöôøi ta ghi thôøi gian xaây ñeàn thaùp vaø thôø cuùng nhöõng vò vua naøo, thaàn naøo. Hieän nay chöõ vieát cuûa ngöôøi Chaêm coù nhieàu thay ñoåi. Caùch ñaây chöøng 50 naêm caùc nhaø nghieân cöùu coù theå ñoïc hieåu nhöõng chöõ treân bia kyù nhöng baây giôø nhöõng ngöôøi coù theå ñoïc hieåu chaúng coøn ai.

Boä nhoùm 7 linga töôïng tröng cho 7 vì sao treân trôøi. Phía döôùi laø hình aûnh cuûa buoåi muùa nhaïc

cung ñình: Nhaø vua caàm kieám ôû chính giöõa, hai beân laø caùc nhaïc coâng vaø vuõ nöõ.

Haønh lang: töôïng nöõ thaàn Seravasti – vôï cuûa Brahma, ñöôïc meänh danh laø nöõ thaàn thô ca; töôïng nöï thaàn Laksmi – vôï cuûa Vishnu, ñöôïc meänh danh laø nöõ thaàn saéc ñeïp vaø phuù quyù; töôïng nöõ thaàn Uma – vôï cuûa Siva, nöõ thaàn cuûa aùnh saùng ñeïp.

Phoøng Traø Kieäu: Traø Kieäu caùch Ñaø Naüng 50 km veà phía Taây Nam, caùch Myõ Sôn 20 km. Traø Kieäu töøng laø kinh ñoâ cuûa vöông quoác Chaêmpa coå vaøo theá kyû IV. Hieän nay Traø Kieäu chaúng ñeå laïi daáu veát gì caû.

Tröôùc maët laø boä Linga – Yoni. Ngöôøi Chaêm thôø thaàn Siva döôùi hai hình thöùc: töôïngthaàn Siva hay Linga vaø Yoni. Ngöøôi Chaêm coù Leã taém Linga: ngöôøi ta boïc Linga trong Cosha baèng vaøng, sau ñoù 143

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

hoï ñoå leân ñoù söûa hoaëc nöôùc roài ñi chung quanh caàu nguyeän. Coù theå uoáng moät chuùt nöôùc ñoù ñeå caàu söï may maén. Khaép nôi trong khu vöïc cö truù cuûa ngöôøi Chaêm coù theå baét gaëp nhieàu lin ga nhö ôû treân beä thôø trong thaùp, ôû vò trí coù tính c aùch trang trí, ôû caû treân ñænh thaùp… Ngöôøi Chaêm coù cuoäc soáng gaén lieàn vôùi noâng nghieäp, nghóa laø tröôùc khi Baølamoân giaùo xaâm nhaäp ñaõ coù tuïc thôø sinh thöïc khí roài. Vaø mieàn Trung laø vuøng mang tính caùch thieân veà döông tính, cho neân tuïc thôø sinh khí nam (Linga) phoå bieán hôn. Veà hình daùng linga coù ba loaïi:

-Loaïi chæ coù phaàn hình truï troøn. Ñaây laø loaïi linga coå nhaát tìm ñöôïc ôû OÙc Eo (An Giang). Linga naøy coù khi gaëp haøng chuïc caùi döïng thaønh haøng. Loaïi naøy ôû AÁn Ñoä khoâng coù, noù mang ñaäm neùt tính caùch baûn ñòa Chaêm.

-Linga thöù hai coù caáu taïo hai phaàn: Phaàn treân vaãn laø hình truï troøn, phaàn döôùi laø moät vaät theå to,

deïp coù hình troøn hoaëc hình vuoâng.

-Linga thöù ba coù caáu taïo 3 phaàn, caáu truùc 3 phaàn naøy phaûn aûnh nhöõng aûnh höôûng trieát lyù Baølamoân giaùo AÁn Ñoä: Phaàn hình vuoâng ôû döôùi öùng vôùi thaàn Brahma saùng taïo, khuùc hình baùt giaùc ôû giöõa mang tính chuyeån tieáp, öùng vôùi thaàn Vishnu baûo toàn, coøn phaàn truï treân öùng vôùi thaàn Siva phaù huûy.

Ngoaøi caùc Linga thoâng thöôøng trong caùc ñeàn thaùp Chaêm, ta coøn gaëp loaïi Linga hình maët ngöôøi (Mukhlinga). Ñoù laø khoài töôïng Linga maø moät nöõa phaàn tröôùc taïc töôïng phuø ñieâu hình cuûa oâng vua Chaêm vôùi nhöõng daáu hieäu roõ reät cuûa Siva nhö hình boø thaàn Nanñin …

Treân töôøng coù böùc phuø ñieâu thaàn Vishnu ngoài treân raén Naga 13 ñaàu. Raén Naga khaùc raén Sesa ôû phoøng Myõ Sôn, 13 ñaàu töôïng tröng cho söï baát dieät. Thaàn Vishnu ngoài coù 4 caùnh tay, moãi caùnh tay coù 4 yeáu toá taïo neân vuõ truï laø: ñaát, löûa, nöôùc vaø khoâng khí. Vishnu coù vaät cöôõi laø chim thaàn Garuda.

ÔÛ giöõa phoøng laø baøn thôø Traø Kieäu. Treân coù ñaët moät Linga vaø Yoni. Boán maët xung quanh baøn thôø laø böùc phuø ñieâu moâ taû tröôøng ca Ramayana, ñoaïn hoaøng töû Rama cöôùi coâng chuùa Shita. Maët moät laø caûnh nhaø vua höùa gaû coâng chuùa Shita cho hoaøng töû Rama. Rama laø ngöôøi cao nhaát caàm cung. Theo truyeàn thuyeát thì Vishnu coù 12 hoaù thaân, trong ñoù coù hoaù thaân thaønh hoaøng töû Rama. Naêm ngöôøi khieân moät thanh kieám töôïng tröng cho 50.000 ngöôøi. Maët hai laø caûnh söù giaû nhaø vua mang leã vaät ñeán cöôùi hoaøng töû Rama. Nhaø vua ngoài giöõa. Maët ba moâ taû caûnh ñaùm cöôùi coù nhieàu ngöôøi tham döï, coù caùc chò em cuûa coâng chuùa vaø hoaøng töû. Maët thöù tö moâ taû vuõ nöõ Apsara töø treân trôøi xuoáng ñeå chuùc möøng ñaùm cöôùi.

Phía goùc phoøng beân traùi laø taùc phaåm ñieâu khaéc ñöôïc ñaùnh giaù laø taùc phaåm ñeïp nhaát cuûa baûo taøng. Hình caùc vuõ nöõ ñöùng tröôùc moät ñoaù hoa sen caùch ñieäu, caùc vuõ nöõ naøy mang ñaäm neùt cuûa phuï nöõ Chaêm theå hieän qua trang phuïc, neùt maët, ñoà trang söùc…

Phoøng Ñoàng Döông: Vöông trieàu Ñoàng Döông - moät khu vöïc noåi tieáng ôû Ñoâng Nam AÙ thôøi baáy giôø veà Phaät giaùo. Vua Indavarmanha laø ngöôøi raát suøng ñaïo Phaät, ñaõ tích cöïc xaây döïng kinh ñoâ Ñoàng Döông, ñoàng thôøi xaây döïng Ñoàng Döông laø moät tu vieän Phaät giaùo raát lôùn trong khu vöïc. Vaøo thôøi ñieåm naøy, Phaät giaùo (Ñaïi thöøa) ôû Chaêmpa phaùt trieån cao ñoä. Ñoàng Döông caùch Ñaø Naüng 60km veà phía taây nam. Nay ñaõ bò phaù huyû hoaøn toaøn.

Baøn thôø Ñoàng Döông treân cuøng coù vò Boà Taùt baûo hoä cho nhaø Vua, nhöng ngöôøi ta khoâng tröng baøy hình töôïng naøy nöõa maø thay vaøo ñoù laø moät töôïng Siva, vì ñaëc ñieåm ñaëc bieät cuûa Chaêmpa laø Phaät Giaùo vaø Balamoân giaùo khoâng xung khaéc nhau. Keá beân laø töôïng vua. Xung quanh baøn thôø moâ taû caûnh soáng cuûa Phaät Thích Ca tröôùc khi xuaát gia. Ngöôøi ta môùi phaùt hieän ra moät hình aûnh nhö khi hoaøng töû caét toùc ñi tu, caûnh oâng thaønh chaùnh quaû, caùc tín ñoà ñeán cuùng döôøng, caûnh oâng bò quyû vöông ñeán caùm doã.. Hai töôïng lôùn ñöùng hai beân laø töôïng thaàn baûo veä coù khuoân maët hung döõ, ñang ñöùng treân moät con boø (hoaëc traâu) trong mieäng coù ngaäm moät ngöôøi chieán só. Ñieàu ñoù laø töôïng tröng cho söùc maïnh.

Töôïng Phaät phaùi Ñaïi Thöøa: Phaät thöôøng khoâng ngoài tö theá naøy vì laø tö theá cuûa nhaø vua, tö theá ngoài ñeå tay leân ñaàu goái. Treân töôøng coù baûn ñoà ñaát nöôùc Chaêmpa xöa taïi mieàn Trung Vieät Nam. Vöông quoác ChaêmPa hình thaønh vaø phaùt trieån töø theá kyû thöù II – theá kyû XVII traûi qua caùc trieàu ñaïi:

-Vöông quoác Chaêmpa ra ñôøi vaø vöông trieàu Gangaragia toàn taïi töø cuoái theá kyû thöù II - ñaàu theá kyû VIII. Ñaây laø thôøi kyø höng thònh vaø chieám öu theá cuûa Baéc Chaêm. Khu Lieân laøm vua ñöôïc maáy chuïc 144

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

naêm, roài chaùu laø Phaïm Huøng thay. Sau ñoù laø con trai Phaïm Huøng laø Phaïm Giaät. Phaïm Giaät cheát, töôùng Phaïm Vaên laøm vua 12 naêm (337-349). Sau ñoù con laø Phaïm Phaät leân thay(349-361) (“Phaïm” khoâng phaûi laø hoï cuûa ngöôøi Chaêm, coù theå laø phieân aâm ra Haùn Vieät cuûa töø “Poâ” - ngöôøi ñöùng ñaàu). Phaïm Phaät coù coâng hôïp nhaát Baéc Chaêm vaø Nam Chaêm, ñaët teân nöôùc laø Chaêm pa. Coù theå ñoù laø moät loaøi hoa (ta thöôøng goïi laø hoa ñaïi hay hoa söù - Michelia champacca lenale), hoaëc teân cuûa vuøng ñaát Ñoâng Baéc AÁn Ñoä vaø sau naøy coøn coù ôû nhieàu ñòa ñieåm khaùc. Phaïm Phaät coù theå laø oâng vua Bhadravarman ñöôïc bieát ñaàu tieân trong caùc bia kyù ñeå laïi. Nhöng sau khi hai vua naøy maát tình hình laïi baát oån neân trong suoát moät theá kyû khoâng thaáy bia kyù ñeå laïi. Ñeán ñaàu theá kyû VI vua Gangaragia leân ngoâi vaø töø ñoù ñeán khi dôøi ñoâ vaøo Nam (naêm 731) laø thôøi kyø phaùt trieån yeân oån vaø thònh vöôïng cuûa vöông quoác Chaêm pa. Caùc nhaø söû hoïc goïi thôøi kyø naøy laø vöông trieàu Gangaragia goàm coù 9 ñôøi vua. Ñaây laø thôøi kyø chòu aûnh höôûng maïnh vaø roõ reät cuûa AÁn Ñoä giaùo vaø vaên hoùa AÁn Ñoä.

Kinh ñoâ luùc ñoù laø Traø Kieäu, maø söû saùch goïi laø Sinhapura (thaønh sö töû), beân bôø soâng Thu Boàn, nay thuoäc xaõ Duy Sôn, huyeän Duy Xuyeân, Quaûng Nam. Traø Kieäu laø moät di tích ñaõ ñöôïc nhaø nöôùc xeáp haïng, ôû ñoù coù 10 coâng trình kieán truùc tuyeät haûo, tieâu bieåu cho neàn vaên hoaù phaùt trieån cao cuûa cuûa ngöôøi Chaêm ñaõ toàn taïi hôn ngaøn naêm tröôùc.

Beân caïnh coá ñoâ Traø Kieäu, thôøi aáy ngöôøi Chaêm ñaõ xaây döïng khu ñeàn thôø hay coøn goïi laø Thaùnh Ñòa Myõ Sôn. Theo quan nieäm AÁn Ñoä Giaùo, ñeàn thôø - trung taâm tín ngöôõng cuûa vöông quoác - duøng ñeå thôø ñaáng thieâng lieâng toái cao phaûi laø nôi toân nghieâm, caùch bieät vôùi theá giôùi ngöôøi ñôøi. Do ñoù Thaùnh Ñòa Myõ Sôn ñöôïc xaây döïng giöõa moät thung luõng bao boïc bôûi nuùi non truøng ñieäp, caùch kinh ñoâ Traø Kieäu khoaûng 28 km veà phía Taây. Ôû ñaây toàn taïi moät toång theå kieán truùc goàm 70 coâng trình ñeàn thaùp xaây döïng baèng gaïch tuyeät ñeïp.

-Vöông trieàu Panduraga (giöõa theá kyû thöù VIII – giöõa theá kyû thöù IX): vaøo giöõa theá kyõ thöù VIII, Baéc Chaêmpa coù nhieàu bieán ñoäng neân trung taâm Chaêmpa chuyeån vaøo Nam, xaây döïng neân vöông trieàu Panduranga ôû vuøng Khaùnh Hoøa - Phan Rang. Theo söû lieäu thì vöông trieàu naøy coù 6 ñôøi vua keùo daøi trong khoaûng moät theá kyû. Trung taâm cuûa Chaêmpa luùc naøy laø thaùp Ponagar. Thöïc teá Ponagar khoâng phaûi laø cung vua maø laø nôi thôø thaàn.

-Vöông trieàu Ñoàng Döông - hay trieàu ñaïi Indrapura (giöõa theá kyû thöù IX-cuoái theá kyû thöù X): Giöõa theá kyû thöù IX, trung taâm Chaêmpa chuyeån ra maïn Baéc. Kinh ñoâ ñöôïc xaây döïng taïi Ñoàng Döông beân bôø soâng Ly Ly- moät nhaùnh cuûa soâng Thu Boàn, caùch coá ñoâ Traø Kieäu khoaûng 15 km veà phía Ñoâng Nam. Kinh ñoâ naøy ñöôïc mang teân “Thaønh phoá Indrapura- thaønh phoá chieáu ñaày haøo quang”. Khaùc vôùi caùc vöông trieàu tröôùc ñaây, trong thôøi kyø vöông trieàu Ñoàng Döông, Phaät giaùo ñaõ phaùt trieån raát maïnh, nhieàu nhaø söû hoïc ñaõ goïi ñaây laø vöông trieàu Phaät giaùo duø Aán Ñoä giaùo khoâng bò baøi xích. Nhieàu di tích Phaät giaùo, trong ñoù coù caû caùc töôïng Phaät baèng ñoàng noåi tieáng ñöôïc phaùt hieän ôû Ñoàng Döông treân bia kyù Ñoàng Döông ñaõ thaáy noùi nhieàu tôùi “noãi ñau cuûa con ngöôøi vaø söï luaân hoài”, “coõi nieát baøn tuyeät dieäu vaø coâng xaõ taêng ni…”

Ñoàng Döông laø nôi taäp hôïp caû cung ñieän vaø ñeàn chuøa chöù khoâng taùch ra nhö Traø Kieäu, Myõ Sôn tröôùc ñaây. Trong soá gaàn 30 coâng trình hieän nay ñaõ tìm thaáy ôû Ñoàng Döông coù caû caùc ñeàn chuøa Phaät giaùo vaø caùc thaùp Aán Ñoä giaùo.

Vöông trieàu Ñoàng Döông hay Trieàu ñaïi Inrapura coø 9 ñôøi vua, keùo daøi gaàn hai theá kyû. Trong thö tòch Trung Quoác, töø thôøi kyø naøy goïi Chaêmpa laø Chieâm Thaønh (Phieân aâm töø chöõ Phaïn Champapuru)

-Vöông trieàu Vijaya (theá kyû X – giöõa XV) Vaøo cuoái theá kyû X, kinh ñoâ Ñoàng Döông bò taán coâng nhieàu laàn, neân khi vua Yangbucu Vijaya leân ngoâi (999) quyeát ñònh dôøi ñoâ vaøo naêm 1000. Thaønh Vijaya maø söû saùch goïi laø thaønh Ñoà Baøn vôùi trung taâm ñieåm ñöôïc ñaùnh daáu baèng moät ngoïn thaùp goïi laø Thaùp Caùnh Tieân. Thaønh Ñoà Baøn ñöôïc xaây döïng treân moät goø ñaù ong (An Nhôn, Bình Ñònh), naèm giöõa caùnh ñoàng ba maët Baéc, Taây, Nam ñeàu coù nuùi aùn ngöõ, phía Ñoâng baêng ra bieån Ñoâng baèng cöûa Thò Naïi.

Vöông trieàu naøy keùo daøi trong 5 theá kyû vôùi nhieàu bieán ñoäng vaø thöïc teá ñaõ coù nhieàu laàn dôøi ñoâ

veà phöông Nam. Trong thôøi kyø naøy, laõnh thoå Chaêmpa baét ñaàu thu heïp daàn.

145

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

-Trieàu ñaïi Panduranga II (giöõa theá kyû X – cuoái theá kyû XVII): Sau khi thaønh Ñoà Baøn thaát thuû, vöông quoác Chaêmpa baét ñaàu böôùc vaøo thôøi kyø cuoái cuøng cuûa noù. Bieân giôùi phía Baéc Chaêmpa luøi vaøo ñeán taän ñeøo Cuø Moâng. Luùc ñaàu ñoùng ñoâ ôû Kauthara (Khaùnh Hoøa), ñeán giöõa theá kyû XVII chuyeån veà vuøng Phan Rang. Tuy coù nhieàu nhöng trong thôøi kyø naøy kinh teá xaõ hoäi Chaêmpa cuõng coù luùc vaãn phaùt trieån, nhaát laø vuøng Phan Rang vaøo cuoái theá kyû XVI, ñaàu theá kyû XVII. Ñeán cuoái theá kyû XVII, khi nhaø Nguyeãn chieám ñöôïc Phan Thieát thì vöông trieàu Chaêmpa maát haún ñoäc laäp, chæ toàn taïi nhö moät theá löïc baùn töï chuû. Töø ñaàu theá kyû XIX, nhaát laø töø thôøi Minh Maïng, Chaêmpa ñaõ trôû thaønh moät daân toäc trong coäng ñoàng daân toäc Vieät Nam.

Nhö vaäy, trong lòch söû phaùt trieån, vöông quoác Chaêmpa coù 4 trung taâm lôùn: 1.Phía Baéc, thöøông goïi laø vuøng Amaravati töø Bình Trò Thieân (cuõ) ñeán Quaûng Nam – Ñaø Naüng. 2.Vuøng Vijaya thuoäc phaïm vi Quaûng Ngaõi – Bình Ñònh. 3.Vuøng Kauthara thuoäc Phuù Yeân – Khaùnh Hoøa – Nha Trang. 4.Vuøng Panduranga thuoäc Thuaän Haûi (Bình Thuaän – Ninh Thuaän) Haønh laøng beân hoâng phoøng Traø Kieäu: Baøn thôø Vuù, thôø baø meï sinh ra vöông quoác Chaêmpa. Noù coøn cho thaáy raèng vai troø quan troïng cuûa ngöôøi phuï nöõ trong Vaên hoùa Chaêmpa vaø ngöôøi ta toân thôø söï sinh soâi naûy nôû, söï maøu môõ phì nhieâu. Ñaây laø aûnh höôûng roõ neùt cuûa vaên hoùa baûn ñòa.

Haønh lang phía tröôùc phoøng Traø Kieäu: phuø ñieâu Siva vôùi ñieäu muùa Tamdaoa, ñieäu muùa vuõ truï. Khi muùa thaàn moïc raát nhieàu caùnh tay xeáp thaønh moät hình troøn, bieåu töôïng cho söï xoay troøn cuûa vuõ truï. Siva khi muùa ñieäu muùa naøy vôùi yù nghóa laøm vieäc thieän maëc duø oâng laø vò thaàn huûy dieät.

Phuø ñieâu thaàn Vishnu – hoùa thaân cuûa thaàn Vishnu – ñang naâng moät ngoïn nuùi. Theo truyeàn thuyeát khi thaàn Vishnu laáy ñi leã vaät cuûa thaàn Indra, Indra laø moät vò thaàn toái cao treân trôøi, neân Indra noåi giaän hoùa pheùp laøm möa truùt xuoáng nôi thaàn Vishnu ñang ôû. Trôøi möa 7 ngaøy lieàn, Vishnu duøng ngoùn tay uùt cuûa mình naâng nuùi leân ñeå baûo veä moïi ngöôøi vaø suùc vaät. Sau 7 ngaøy, thaáy khoâng theå thaéng noåi Vishnu, thaàn Indra cöôõi voi bay xuoáng thaùn phuïc thaàn Vishnu.

Phoøng thaùp Maãm – kinh ñoâ Vijaya: Ñieâu khaéc thôøi kyø naøy tinh xaûo hôn qua caùc hình töôïng

con vaät.

Vaät ñaàu voi mình sö töû. Ñaàu voi bieåu töôïng cho söï thoâng minh cuûa caùc thaàn linh, mình sö töû bieåu tröng cho söùc maïnh cuûa caùc vò vua Chaêm. Con vaät naøy thöôøng ñöôïc ñaët trong thaùp, baûo veä söï toân nghieâm cuûa ñeàn thaùp.

Roàng keát hôïp 3 neàn ngheä thuaät Chaêm, Khmer, Vieät Nam thôøi Lyù, Traàn. Ñuoâi roàng coù hình ñuoâi caù saáu – ngheä thuaät Khmer; chaân gioáng sö töû – ngheä thuaät Chaêmpa; ñaàu roàng – ngheä thuaät Vieät Nam thôøi Lyù, Traàn. Haït ngoïc laø hình aûnh vaên hoùa Vieät Nam caàu cho möa thuaän gioù hoøa.

Phía tröôùc coù hai con Makara – thuûy quaùi – bieåu töôïng cuûa nöôùc. Chuùng ñöôïc ñaët ôû loái ra vaøo thaùp hoaëc trang trí treân maùi thaùp. Chim thaàn Garuda – vaät cöôõi cuûa Vishnu – ngaäm moät con raén vì chuùng coù moái thuø vôùi nhau. Theo truyeàn thuyeát, meï cuûa raén Naga ñaõ haï nhuïc vaø baét meï cuûa chim laøm noâ leä. Baøn thôø treân coù töôïng Siva khoâng ñaàu. Treân traàn laø nhöõng hình trang trí treân nhöõng ñeàn thaùp. Moãi thôøi kyø coù kieán truùc khaùc nhau. Caùch trang trí ôû ñaây hoaøn thieän vì ñaây laø giai ñoaïn phaùt trieån cao cuûa ñieâu khaéc Chaêmpa.

Ngoaøi ra chuùng ta neân phaân bieät töôïng sö töû vaø chim Garuda trong phoøng naøy. Nhö vaäy thaùp Maãm thuoäc nhoùm thaùp Vijaya, ñöôïc xaây döïng vaøo theá kyû XI – XIII, naèm caïnh Ñoà Baøn. Phong caùch trang trí kieán truùc nghieâng veà hình aûnh caùc con thuù. Sau ñoù ngheä thuaät ñieâu khaéc tinh xaûo naøy daàn bò suy thoaùi. Nguõ Haønh Sôn Nguõ Haønh Sôn töøng laø nhöõng hoøn ñaûo, sau khi hieän töôïng bieán thoaùi xaûy ra thì nhöõng hoøn ñaûo ñoù trôû thaønh nhöõng ngoïn nuùi coù nhieàu hang ñoäng ñeïp nhö ngaøy nay. Teân goïi Nguõ Haønh Sôn coù töø thôøi vua Minh Maïng

Ñöôøng leân Nguõ Haønh Sôn – nuùi Thuûy – toång coäng laø 157 baäc tam caáp. Ngoâi chuøa ñaàu tieân chuùng ta gaëp laø chuøa Non Nöôùc hay coù teân goïi laø Tam Thai Töï. Sôû dó coù teân goïi chuøa Non Nöôùc laø vì ôû ñaây moät beân laø non, moät beân laø nöôùc, non nöôùc höõu tình. Vua Minh Maïng ñaõ ñaët teân nuùi laø Kim, 146

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Moäc, Thuûy, Hoûa, Thoå. Nôi ñaây coù 16 ñieåm tham quan goàm 3 chuøa, 5 ñoäng, 6 hang vaø 2 voïng. Neáu tham quan heát maát ít nhaát laø hai giôø.

Voïng Giang Ñaøi: Laø moät voïng cao, töø ñaây coù theå nhìn bao quaùt caû 5 ngoïn nuùi ôû 4 höôùng. Treân voïng coù moät gheá ñaù – voán laø taûng ñaù thieân nhieân ñöôïc goït ñeõo chuùt ñænh maø thaønh, vua Minh Maïng moãi laàn ñeán ñaây ñeàu ngoài ñeå ngaém caûnh. Coù taám bia ñaù khaéc caùch ñaây 200 naêm ñeà 3 chöõ: “Voïng Giang Ñaøi”. Treân bia ñaù coù ñeà nhöõng chöõ nhoû: “Minh Maïng thaäp baùt nieân, thaát nguyeät caùc nhaät” (Nghóa laø: Naêm Minh Maïng thöù 18, vaøo moät ngaøy ñeïp trôøi ta ñeán ñaây ngaém caûnh). Vua Minh Maïng ngoaøi vieäc ñeán ñaây ngaém caûnh coøn thaêm ngöôøi em hoï xuaát gia quy y ôû chuøa Non Nöôùc vaø cuõng ñeå leã Phaät. Voïng laø Ñænh cao, Giang yù chæ soâng Caåm Leä. Thöïc chaát coù caû thaûy 6 ngoïn nuùi, Hoûa sôn coù hai ngoïn nuùi töôïng tröng cho aâm vaø döông, ñænh cao nhaát khoaûng 100m so vôùi maët nöôùc bieån. Trong Nguõ Haønh Sôn, Thuûy sôn laø ngoïn nuùi ñeïp nhaát vaø lôùn nhaát, dieän tích 15ha. Ñaây laø moät khoái ñaù döïng ñöùng coù choùp nuùi keùo daøi chia thaønh 3 ngoïn: Thöôïng Thai, Trung Thai vaø Haï Thai taïo thaønh hình sao Tam Thai. Ngoïn nuùi cao nhaát laø Kim Sôn. Phía Taây giaùp soâng Caåm Leä hay soâng Haøn, Ñoâng giaùp bieån Ñoâng, Nam caùch Hoäi An 17km, Baéc caùch baùn ñaûo Sôn Traø 15km.

Chuøa Non Nöôùc (Tam Thai Töï): “Tam” laø chæ 3 daõy nuùi phía sau chuøa, “Thai” laø caûnh thieân thai ñeïp cuûa nuùi röøng ôû ñaây. Chuøa ñöôïc xaây döïng töø thôøi vua Minh Maïng (1825). Vaøo naêm naøy nhaø vua coù moät ngöôøi em cuøng cha khaùc meï ñi tu ôû ñaây. Chuøa ñaõ qua 14 ñôøi truï trì, ngöôøi cuoái cuøng laø Thích Trí Giaùc, nay ñaõ hôn 80 tuoåi, hieän ñang ôû taïi moät ngoâi chuøa ôû Hoäi An. Naêm 1901 moät côn baõo ñaõ laøm hö haïi gaàn nhö hoaøn toaøn ngoâi chuøa. Naêm 1907, chuøa ñöôïc truøng tu. Naêm 1946, chuøa ñöôïc truøng tu lôùn vaø laàn truøng tu gaàn ñaây nhaát laø naêm 1995. Neùt coå cuûa chuøa hieän coøn moät Ñaïi Hoàng Chung vaø töôïng A Di Ñaø trong chuøa. Coång tam quan laø böùc töôøng thaønh coù töø thôøi Minh Maïng. Haønh cung phía beân phaûi laø nôi vua saên baén, Haønh cung beân traùi laø ñeå vua nghæ ngôi.

Trong Chaùnh ñieän, ôû giöõa laø töôïng Phaät A Di Ñaø laøm baèng ñaát seùt nung ñaõ coù treân 100 naêm. Beân phaûi laø töôïng Quan AÂm baèng thaïch cao, beân traùi laø Ñaïi Theá Chí. Phía sau chaùnh ñieän laø nôi thôø toå, goàm 13 baøi vò cuûa caùc vò sö chuû trì. Coù caû buùt chæ hình quaït maøu vaøng cuûa vua Minh Maïng phong cho chuøa laø Quoác Töï.

Ñoäng Hoa Nghieâm (Ñoäng Huyeàn Khoâng): Ñoäng Hoa Nghieâm naèm treân maët ñaát coøn ñoäng Huyeàn Khoâng naèm saâu töø 5-6 m trong loøng ñaát vaø laø ñoäng lôùn nhaát ôû ñaây. Naêm 1825, coång tam quan ñöôïc xaây döïng, coù 3 chöõ “Huyeàn Khoâng Quan” vieát baèng chöõ Nho. Ñoäng Hoa Nghieâm coù töôïng Phaät Quan Theá AÂm Boà Taùt ñöôïc laøm baèng beâ toâng naêm 1960, do ngheä nhaân Nguyeãn Chaát – ngöôøi Non Nöôùc – Hoøa Haûi thöïc hieän.

Ba chöõ Nho treân vaùch: “Huyeàn Khoâng Ñoäng” ñöôïc khaéc töø thôøi Minh Maïng. “Huyeàn” coù nghóa laø huyeàn aûo, “Khoâng” chæ aùnh saùng maët trôøi loït vaøo ñoäng coäng vôùi khoùi höông môø môø aûo aûo nhö coõi hö khoâng. Ôû treân cao coù töôïng Phaät Thích Ca baèng beâ toâng ñöôïc ñuùc naêm 1960.

Cöûa ñoäng coù 4 vò Kim Cang hoä phaùp canh giöõ. Ñoäng naèm ôû meù söôøn nuùi, cao 18m, daøi 17m.

vua Gia Long coù ñeán ñaây vaø gaëp vò ñaïo só tu thieàn Hueä Ñaïo Minh.

Baøn thôø chính giöõa thôø Ñòa Taïng Vöông. Ñeàn thôø beân traùi thôø Phaät vaø Phoå Hieàn, Boà Taùt ôû giöõa. Beân traùi thôø OÂng Tô Baø Nguyeät. OÂng “nhòn maëc ñeå aên” vaø OÂng “nhòn aên ñeå maëc”. Beân phaûi thôø Quan Coâng, Quan Bình vaø Chaâu Xöông.

Ñeàn thôø Baø Linh Sôn Thaùnh Maãu ñeå baù taùnh thaäp phöông ñeán caàu haïnh phuùc may maén. Ñoái dieän beân phaûi thôø baø Baùt Boä Kim Cöông – em ruoät Baø Linh sôn Thaùnh maãu. Baù taùnh ñeán

caàu ñi ñöôøng may maén vaø loäc taøi.

Mieáu nhoû beân traùi thôø Quan Coâng phía treân vaø Hoä phaùp phía döôùi. Nhöõng pho töôïng naøy ñeàu

baèng xi maêng vaø ñöôïc laøm khoaûng 50 naêm trôû laïi ñaây.

Beân traùi coù troáng baèng ñaù duøng ñeå ñaùnh khi cuùng. Nhuõ vuù trong, vuù ñöôïc ñuïc saùt beân ñeàn thôø

lôùn.

Treân traàn beân phaûi ta coù theå thaáy nhöõng hình aûnh nhö: hai voøi voi, khuoân maët ngöôøi thöôïng coå,

con coùc ñang ngaäm con coø… vaø nhieàu hình aûnh khaùc tuøy theo trí töôûng töôïng cuûa moãi ngöôøi.

Nôi ñaây töøng xaûy ra moät traän ñaùnh vaøo naêm 1968, ñaïi ñoäi tröôûng Phan Hieäp hay coøn goïi laø 147

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Phan Haønh Sôn ñaõ chæ huy traän ñaùnh Myõ vaø giaønh thaéng lôïi lôùn. Boä ñoäi choïn nôi ñaây laø traïm cöùu thöông X2. Quaân ñoäi Myõ bieát ñöôïc ñieàu naøy neân ñaõ ñieàu maùy bay töø saân bay Nöôùc Maën ñeán ñaây thaû bom. Chính nhôø nhöõng quaû bom ñoù maø aùnh saùng traøn vaøo ñoäng nhieàu hôn, Phan Haønh Sôn ñaõ keùo phaùo leân ñænh nuùi nhôø vaøo loã hoång phía Ñoâng vaø ñaõ baén rôi 19 maùy bay Myõ (21/8/1968).

Coång Trôøi (Hang Gioù Taây): Böôùc ra khoûi Huyeàn Khoâng Ñoäng laø ñeán cöûa hang Gioù Taây – Coång Trôøi. Nhieàu ñoaøn laøm phim ñaõ ñeán ñaây ñeå quay ngoaïi caûnh vì caûnh ôû ñaây raát ñeïp. Sôû dó coù teân Hang Gioù Taây laø vì coång ñoùn gioù töø phía Taây vaøo.

Ñoäng Vaân Thoâng: ÔÛ beân phaûi, trong ñoäng coù ñöôøng leân trôøi (yù chæ leân ñænh nuùi cao). Ñöôøng raát

khoù ñi vaø nguy hieåm. Coù ñöôøng leân vaø xuoáng doác ñaù cheo leo, maát hôn 2 giôø leân vaø xuoáng.

Thieân Long Coác: beân traùi hang Gioù laø ñoäng Thieân Long Coác – roàng cuûa trôøi. Mieäng hang nhö mieäng con roàng ñang haù to. Ñoäng saâu khoaûng 15m, thoâng vôùi ñoäng Taøng Chôn. Caùc nhaø ñòa chaát phaân tích maãu ñaù cho bieát raèng ñaù trong Thieân Long Coác khoaûng 700 naêm nöõa seõ laø moät loaïi ñaù raát quyù hieám.

Tieáp theo hang Thieân Long coác laø mieäng hang Gioù Ñoâng, ñoùn gioù töø bieån Ñoâng vaøo.

…Nguõ Haønh 5 cuïm ngaém cuøng khôi Thieân nhieân moät böùc khoâng môø nhaït Nhaân taïo ngaøn naêm khoù ñoåi dôøi Khaùch vieáng chuøa thieâng say leã ñaïo Ngöôøi xem caûnh laï thaém duyeân ñôøi Môùi hay trôøi ñaát töø nguyeân thuûy Ñaõ coù baøn tay kheùo tuyeät vôøi… (Hoaøi Thu)

Töø cöûa hang Gioù Ñoâng ñeán chuøa Linh ÖÙng phaûi qua 118 baäc theàm ñaù. Töø nôi ñaây neáu thôøi tieát

toát ta coù theå thaáy Cuø Lao Chaøm ngoaøi bieån Ñoâng vaø laøng chaïm khaéc ñaù.

Voïng Haûi Ñaøi: Xaây döïng cuøng naêm vôùi Voïng Giang Ñaøi. Cuõng coù gheá ñaù vua ngaém trôøi bieån meânh moâng vaø höùng gioù töø bieån Ñoâng thoåi vaøo. Ñöôøng xuoáng thaêm Linh ÖÙng Töï vaø ñoäng Taøng Chôn beân phaûi coù moä cuûa hoøa thöông Thích Höông Sôn (sinh 1912), ngöôøi coù coâng lôùn vôùi chuøa Linh ÖÙng. OÂng vieân tòch naêm 1975. Thaùp ñöôïc truøng tu naêm 1995.

Chuøa Linh ÖÙng: Luùc ñaàu chuøa môùi xaây coù teân laø Döôõng Chôn Am. Sau ñoù ñöôïc xaây döïng lôùn ra vaø coù teân laø Döôõng Chôn Ñöôøng. Sau ñoåi teân thaønh ÖÙng Chaân Töï vaø cuoái cuøng laø Linh Sôn Töï. Ñaây laø ngoâi chuøa lôùn ñöôïc xaây döïng töø tröôùc thôøi Gia Long vaø ñeán thôøi Minh Maïng ñöôïc xaây döïng laïi baèng gaïch lôùn hôn.chuøa ñaõ qua 9 ñôøi hoøa thöôïng truï trì, ngöôøi cuoái cuøng laø Thích Höông Sôn. Naêm 1992, chuøa ñöôïc truøng tu. Trong saân chuøa beân phaûi coù töôïng Phaät Thích Ca döôùi boùng caây boà ñeà ñöôïc xaây döïng naêm 1992. Chung quanh coù 10 taám tranh baèng ñaù moâ taû caûnh Phaät. Trong chuøa ôû giöõa thôø Boån Sö Maâu Ni Thích Ca. Beân phaûi laø Quan Theá AÂm Boà Taùt, beân traùi laø Ñòa Taïng Vöông Boà Taùt. Ñoäng Taøng Chôn: Phía sau chuøa Linh ÖÙng laø ñoäng Taøng Chôn. “Taøng” coù nghóa laø “Baûo

taøng”, laø kho taøng quyù. “Chôn” nghóa laø “chaân lyù”, goàm 5 ñoäng nhoû:

Ñoäng Baøn Côø Tieân: Tröôùc ñaây trong ñoäng coù baøn côø ñaù vaø gheá ñaù töï nhieân, nh7ng vì chieán tranh naêm 1968 ñoäng bò phaù hoûng naëng. Ngöôøi ta ñaõ gheùp vaøo moät baøn ñaù. Töông truyeàh raèng xöa kia caùc Tieân oâng thöôøng ñeán ñaây ñeå chôi côø.

Ñoäng Phaät A Di Ñaø (ñoäng Dôi): Coù töôïng Phaät baèng beâ toâng do Nguyeãn Nhaät Minh ñuùc naêm

1992.

Ñoäng Chieâm Thaønh: 1000 naêm tröôùc, ñaây laø nôi sinh soáng cuûa ngöôøi Chaêm. Trong ñoäng coøn

löu laïi caùc töôïng ñaù cuûa ngöôøi Chaêm.

Ñoäng Tam Thanh: Coù töôïng Thích Ca Maâu Ni ngoài vaø nhaäp nieát baøn. Beân phaûi laø töôïng 13 vò La haùn. Beân traùi thôø Linh Sôn Thaùnh Maãu caàu loäc taøi, haïnh phuùc vaø ñi ñöôøng may maén. Coù hai vò thaàn baèng ñaù ñaõ 100 naêm.

Hang Gioù: Thoâng vôùi Thieân Long Coác. Tôùi ñaây khoâng neân ñi tieáp vì nguy hieåm. Trong hang

Gioù coù töôïng Phaät A Di Ñaø treân cao vaø töôïng Thích Ca Maâu Ni phía döôùi.

148

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Baõi bieån Non Nöôùc Baõi taém Non Nöôùc caùch Nguõ Haønh Sôn 2km. Ñaây laø moät trong nhöõng baõi taém ñeïp nhaát nöôùc. Tröôùc naêm 1972, ñaây laø nôi taäp trung nghæ maùt cuûa caùc só quan cao caáp quaân ñoäi Myõ vôùi teân goïi China Beach. Nôùi ñaây quanh naêm chan hoøa aùnh naéng, nöôùc bieån aám aùp suoát naêm. Baõi bieån traûi daøi hôn 1km, caùt traéng, mòn, soùng eâm nheï. Treân baõi bieån coù khaùch saïn Non Nöôùc raát tieän nghi.

Ñöùng treân chuøa Linh ÖÙng hay Voïng Haûi Ñaøi nhìn veà höôùng Ñoâng coù theå thaáy baõi bieån Non

Nöôùc. Naêm 1993, giaûi löôùt soùng chuyeân nghieäp quoác teá ñöôïc toå chöùc taïi ñaây.

Laøng chaïm khaéc ñaù Non Nöôùc Ñeán thaønh phoá Ñaø Naüng hay tham quan Nguõ Haønh Sôn chuùng ta thaáy baøy baùn raát nhieàu caùc saûn phaåm baèng ñaù nhö töôïng Phaät, caùc con thuù, caùc vaät duïng trong nhaø nhö oáng taêm, gaït taøn, coái ñaù… caùc saûn phaåm naøy ñöôïc chaïm khaéc khaù kheùo leùo, do caùc ngheä nhaân ôû xaõ Hoaø Haûi thöïc hieän.

Ngheà cheá taùc ñaù ôû ñaây ñöôïc löu truyeàn töø nhieàu ñôøi vaø coù tính cha truyeàn con noái. Nguyeân lieäu cheá taùc ñaù phaûi khai thaùc saâu trong loøng ñaát, ngöôøi coù kinh nghieäm coù theå nhaän bieát ñöôïc maïch ñaù, chaát löôïng ñaù vaø caùch khai thaùc ñaù. Vieäc ñaøo haàm nhö vaäy khaù coâng phu, gaëp ñöôïc væa ñaù ngöôøi thôï phaûi choïn caét ra töøng taûng. Ñaù ñaøo döôùi ñaát môùi ñem leân töông ñoái meàm, duøng ñuïc saét coù theå cheû ra töøng mieáng hoaëc ñeûo phaùt caùc vaät ñònh cheá taùc. Sau moät thôøi gian ra ngoaøi khoâng khí, ñaù daàn daàn raén laïi. Ngöôøi thôï phaûi tranh thuû ñeõo goït luùc ñaù môùi ñaøo leân, nhö vaäy ñôõ toán coâng söùc.

Ngöôøi thôï khi ñaõ coù ñöôïc taûng ñaù phaûi xem kyõ caùc vaân ñaù ñeå quyeát ñònh xöû lyù cuõng nhö cheá taùc saûn phaåm hôïp lyù. Caùc vaân ñaù laø yeáu toá quyeát ñònh veû ñeïp cuõng nhö chaát löôïng saûn phaåm. Thöôøng ñaù coù vaân ñeïp thôï ñaù taïo neân caùc maûng hình trang trí hoaëc nhöõng böùc tranh phong caûnh ñeïp. Nhöõng duïng cuï taïc ñaù nhö ñuïc, dao… ñöôïc laøm baèng moät loaïi theùp ñaëc bieät vaø ñöôïc reøn vôùi moät kyõ thuaät cao ñeå taêng ñoä cöùng. Ngöôøi thôï taïc ñaù ngoaøi taøi naêng, oùc myõ thuaät coøn ñoøi hoûi tính tæ mæ vaø loøng kieân trì. Ñaù ôû Non Nöôùc laø ñaù hoa cöông coù nhieàu vaân ñeïp, vöøa cöùng laïi vöøa beàn. Vì vaäy ngöôøi thôï ñaù phaûi kieân nhaãn, thaän troïng töøng nhaùt ñuïc sao cho löïc vöøa phaûi khi giaùng buùa, nhöng phaûi döùt khoaùt ñeå ñöôøng neùt ñöôïc thaúng, saéc neùt vaø meàm maïi… Trong quaù trình ñeõo, taïc ngöôøi ta duøng maùy phun nöôùc ñeå giaûm bôùt nhieät vaø ñaù ít bò beå, meû. Saûn phaåm sau khi hoaøn thaønh ñöôïc ñaùnh boùng mòn ñeå laøm laùng vaø cho caùc vaân ñaù noåi leân roõ hôn. Baùn Ñaûo Sôn Traø Thôøi xa xöa, Sôn Traø laø moät hoøn ñaûo lôùn chaén ngöï ngoaøi bieån. Ñoù laø moät khoái nuùi goàm ba hoøn nhoâ leân, hoøn phía Nam nhö hình con ngheâ choàm ra bieån goïi laø hoøn Ngheä. Hoøn phía Taây hình daïng nhö moû dieàu haâu goïi laø hoøn Moû Dieàu. Hoøn phía baéc vöôn daøi ra nhö moät con ngöïa goïi laø nuùi Coå Ngöïa. Vôùi thôøi gian nhöõng doøng nöôùc ven bieån Ñoâng taûi phuø sa cuûa nhieàu doøng soâng boài daàn Traø ñaûo, chính ñaûo vaøo bôø thaønh moät baùn ñaûo nhö moät chieác naám goïi laø baùn ñaûo Sôn Traø.

Baùn ñaûo naøy cuøng vôùi nuùi Haûi Vaân vaây bieån laïi thaønh moät caùi vuõng roäng vaø kín, maët nöôùc phaúng laëng trong xanh, goïi laø vuõng Ñaø Naüng. Nuùi Sôn Traø naèm ôû ñoä cao 693m. Röøng moïc xanh um, trong röøng nhieàu khæ, höôu nai vaø moät soá loaøi ñoäng vaät khaùc. Baùn ñaûo Sôn Traø ñöôïc lieät vaøo danh saùch röøng caám vôùi caûnh trí ñeïp nhö thieân ñöôøng. Tuïc truyeàn raèng tieân haï xuoáng nôi naøy neân ngöôøi xöa coûn goïi laø nuùi “Tieân Sa”. Nuùi Sôn Traø nhoâ ra bieån khoáng cheá caû moät daûi bôø bieån daøi cuûa mieàn Trung Trung boä, ñaõ taïo cho Ñaø Naüng moät vai troø quan troïng veà kinh teá laãn quaân söï

Töø chaân nuùi Sôn Traø chaïy daøi veà phía Nam laø moät daûi caùt daøi 15km coù ñoaïn hình cong nhö löôõi lieàm (baõi caùt Nam OÂ), coù ñoaïn keùo daøi thaúng taép 8km nhö Myõ Kheâ Baéc, Myõ An ñeán Nguõ Haønh Sôn môùi cheách ra bieån. Neùt ñaëc bieät laø baõi taém choã naøo cuõng toát, sau baõi taém laø röøng phi lao xanh toát, phía tröôùc laø bieån meânh moâng, thaáp thoaùng trong söông muø buoåi sôùm laø cuø lao nhö hình chieác mai ruøa naèm giöõa bieån khôi.

Coâng vieân 29/3 Coâng vieân naøy laø tuï ñieåm vui chôi lôùn nhaát cuûa Ñaø Naüng, roäng 21ha trong ñoù moät nöûa laø maët nöôùc. Khoâng gian thoaùng ñaõng, nhöõng boàn hoa, vöôøn caây, thaûm coû ñan xen vaøo nhau ñöôïc chaêm soùc thöôøng xuyeân. Hoà nöôùc trong coâng vieân laø nôi du thuyeàn, xe ñaïp nöôùc, thuyeàn roàng. Trong coâng vieân coøn coù khu vöïc troø chôi daân gian, troø chôi ñieän töû, nhaø haøng thuyû taï.

149

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Haøng naêm coøn toå chöùc hoäi hoa xuaân vaøo dòp Teát Nguyeân ñaùn Töôïng meï Nhu Naèm treân ñöôøng Ñieän Bieân Phuû - truïc loä chính daün vaøo trung taâm thaønh phoá Ñaø Naüng, ngöôøi ta döïng töôïng ñaøi Meï Nhu baèng ñoàng. Meï laø Baø meï Vieät Nam anh huøng cuûa ñaát Quaûng. Meï coù 4 ngöôøi con ñaõ hy sinh trong chieán tranh. Meï töøng thsm gia coâng taùc daân vaän ôû phöôøng Thanh Kheâ. Quaân ñoäi Vieät Nam Coäng Hoaø ñaõ phaùt hieän meï nuoâi giaáu caùn boä chieán só Caùch maïng. Chuùng baét meï vaø tra taán daõ man baét meï phaûi khai taát caû caùc ñoàng chí vaø cô sôû nhöng meï thaø cheát chöù khoâng khai nöûa lôøi. Cuoái cuøng do khoâng chòu noåi cöïc hình meï ñaõ hy sinh. Xung quanh töôïng meï laø caùc con cuûa Meï. Töôïng ñoàng vôùi chaát lieäu laáy töø nhöõng voû bom, noøng phaùo.

Sau khi qua khoûi tröôøng ÑH Baùch khoa Ñaø Naüng, nhìn beân phaûi coù moät daõi caùt traéng vaø doïc theo laø nhöõng haøng döông. Ñoù töøng laø doanh traïi cuûa Sö ñoaøn 3 Boä binh Myõ. Ngaøy nay ñöôïc söû duïng laøm khu caûng, kho haøng quaù caûnh cho nöôùc baïn Laøo. Laøo xuaát vaø nhaäp haøng baèng ñöôøng naøy vaø ñi veà baèng ñöôøng 9 Nam Laøo.

Khu vöïc caàu Nam OÂ: Khu vöïc laøng Nam OÂ noåi tieáng vôùi ngheà laøm phaùo, nhöng ngaøy nay ngöôøi ta khoâng coøn laøm ngheà naøy nöõa vì töø naêm 1995 nhaø nöôùc khoâng coøn cho ñoát phaùo, daân ôû ñaây chuyeån sang ngheà khaùc, ñoù laø ngheà ñaùnh baét haûi saûn vaø laøm nöôùc maém. Nöôùc maém Nam OÂ raát noåi tieáng: “Nöôùc maém Nam OÂ, caù roâ Xuaân Thieàu”. Caùch laøng Nam OÂ 2km veà phía Nam laø baõi bieån Xuaân Thieàu coøn coù teân laø baõi taém Nam OÂ. Ñaây xöa kia chính laø nôi ñoå boä cuûa Löõ ñoaøn 9 Thuûy quaân Luïc chieán Hoa Kyø vaøo ngaøy 8/3/1965. Nöôùc Maém Nam OÂ Nam OÂ laø moät thoân, ñuùng hôn laø moät laøng ñaùnh caù nhoû beù naèm ngay quoác loä 1A, saùt bieån, ñöôïc bao boïc bôûi nhöõng traûng caùt traéng mòn maøng keùo daøi haøng caây soá. Thieân nhieân khoâng phuù cho Nam OÂ maûnh ñaát maøu môõ caây xanh boán muøa töôi toát. Nhöng buø laïi Nam OÂ coù moät theá maïnh khieán nhieàu nôi ao öôùc: moät vuøng bieån giaøu coù vôùi nhieàu loaïi haûi saûn quyù hieám, coù giaù trò treân laõnh vöïc xuaát khaåu, vôùi söï thoâng minh, caàn cuø, hoï ñaõ cheá bieán ra moät loaïi nöôùc maém tuyeät haûo vôùi danh xöng nöôùc maém Nam OÂ.

Nguoàn nguyeân lieäu chính laøm nöôùc maém Nam OÂ nhö bao vuøng khaùc laø caù côm than. Coù caù roài, phaûi coù muoái. Caàn chuù yù khoâng phaûi loaïi muoái naøo cuõng coù theå duøng ñöôïc. Muoán nöôùc maém ngon, höông vò ñaäm ñaø ngöôøi ta choïn muoái Caø Naù haït to, töø hai ñeán ba naêm tuoåi. Coøn caù côm than phaûi löïa choïn kyõ: boû nhöõng con khoâng ñöôïc töôi, quaù to hoaëc quaù nhoû vaø röûa laïi baèng nöôùc bieån. Duïng cuï ñöïng laøm nöôùc maém phaûi laø chum, vaïi laøm baèng goã mít, bôøi lôøi, baèng laêng, kî laøm baèng xi maêng. Ngöôøi daân Nam OÂ troän caù vôùi muoái theo tæ leä 10 caù vaø 4 muoái, luùc troän caù phaûi troän thaät ñeàu khoâng ñöôïc maïnh tay vì deå laøm naùt caù. Ñeå chum trong phoøng toái, khoâ raùo, nhieät ñoä trung bình… Khoaûng 6-7 thaùng sau ngöôøi ta troän caù muoái laïi, khoaûng moät thaùng sau thì duøng ñöôïc, luùc ñoù caên phoøng seõ nöùc thôm muøi nöôùc maém. Ngöôøi ta laáy vó ra, troän ñeàu leân vaø loïc maém baèng thöù vaûi mòn ñeå maém nhæ nhæ ra, coù maøu ñoû ñaäm ñeán maøu caùnh giaùn vôùi chaát löôïng phaûi noùi laø tuyeät haûo.

Theo nhöõng gia ñình coù nhieàu ñôøi truyeàn thoáng cheá bieán nöôùc maém Nam OÂ thì chuyeän cheá bieán nöôùc maém khoâng phaûi deã. Beân caïnh nhöõng kinh nghieäm thì tuaân thuû quy trình laøm nöôùc maém raát nghieâm ngaët. Chæ caàn sô yù moät tí, nöôùc maém seõ maát ngon. Ngaøy nay, nöôùc maém Nam OÂ daàn daàn maát ñi caùi danh chaát löôïng cuûa noù. Ngöôøi ta nhaéc laïi chæ ñeå nuoái tieác ngaäm nguøi xen laãn söï xoùt xa. Chuùng ta hy voïng moät ngaøy naøo ñoù nöôùc maém Nam OÂ seõ laáy laïi ñöôïc nhöõng gì ñaõ vuoät khoûi taàm tay.

Hoaøng Sa Caùch ñaát lieàn tôùi 150 haûi lyù, laø ñoàn tieàn tieâu cuûa toå quoác Vieät Nam, aùn ngöõ ba kinh ñoä: töø 111o ñeán 113o Ñoâng vaø ba vó ñoä: töø 15o ñeán 17o Baéc. Quaàn ñaûo Hoaøng Sa töø laâu laém roài ñaõ laø laõnh thoå Vieät Nam, nay laø moät huyeän cuûa thaønh phoá Ñaø Naüng.

Treân caùc baûn ñoà vuøng Ñoâng Nam AÙ do ngöôøi Phöông Taây veõ vaøo caùc naêm 1595 vaø 1613 ñeàu coù ghi quaàn ñaûo naøy thuoäc veà vöông quoác An Nam, teân goïi cuûa nöôùc ta ngaøy ñoù. Coù ñieàu hoï goïi ñoù laø quaàn ñaûo Praxen (sau ñoïc cheäch thaønh Pa-ra-xen) cuõng nhö goïi quaàn ñaûo Tröôøng Sa laø Xpratli.

Quaàn ñaûo Hoaøng Sa goàm treân 30 hoøn lôùn nhoû, chia ra laøm hai nhoùm: nhoùm phía Taây coù teân 150

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

chung laø nhoùm löôõi lieàm vì caùc ñaûo saùt lieàn nhau nhö moät vaàng traêng non hình löôõi lieàm; nhoùm phía Ñoâng coù teân laø An Vónh. Taát caû ñeàu laø ñaûo san hoâ coù nôi aên lieàn vôùi ñaûo, coù nôi laïi hình thaønh moät vaønh khaên bao boïc moät vuøng nöôùc taïo neân moät ñaàm nöôùc laëng giöõa bieån khôi. Ñaàm nöôùc thoâng vôùi beân ngoaøi nhôø moät cöûa thoâng töùc choã gaõy vôõ ôû moät ñoaïn vaønh khaên, ñoù cuõng laø loái cho thuyeàn beø vaøo ra.

Nhoùm löôõi lieàm ôû caùc ñaûo Hoaøng Sa, Höõu Nhaät, Quang AÛnh, Duy Moäng, Quang Hoøa, Baïch Qui, Tri Toân… Trong soá naøy ñaûo Hoaøng Sa lôùn nhaát neân ñaõ ñöôïc laáy teân rieâng cuûa mình ñaët thaønh teân chung cho caû quaàn ñaûo. Ñaûo coù hình daùng töïa quaû xoaøi ñaët naèm nghieâng treân maët bieån, chieàu daøi non moät km vaø chieàu roäng khoaûng 700m. Quanh ñaûo coù moät baõi caùt vaøng bao boïc. Thöïc ra ñaây laø nhöõng maûnh vuïn san hoâ vôõ ra thaønh caùt. Treân ñaûo caây coái xanh töôi moïc thaønh röøng. Döøa vaø phi lao thì baït ngaøn. Tieáp theo laø loaøi baøng bieån cao ñeán 10m, roài muø u cao khoaûng 7m. Saùt maët ñaát laø bæm bæm, coû choâng, coû xaû töû. Loái vaøo beán chính cuûa ñaûo laø phía Ñoâng. Taïi ñoù coù moät caàu taøu xaây vöôn ra ngoaøi baõi san hoâ, daøi 180m. Caàu taøu daãn ñeán khu trung taâm ñaûo, nôi ñoù coù gieáng nöôùc ngoït, coù traïm khí töôïng laäp töø naêm 1938 vaø ngoïn haûi ñaêng cuõng ñöôïc xaây döïng khoaûng thôøi gian ñoù. Traïm khí töôïng kieâm voâ tuyeán ñieän baùo aáy vôùi nhöõng vieân chöùc Vieät Nam ñieàu haønh ngay töø khi thaønh laäp, töøng ñöôïc toå chöùc khí töôïng quoác teá bieåu döông veà nhöõng soá lieäu quan traéc cuûa noù taïo an toaøn cho taøu bieån vaø maùy bay qua laïi vuøng bieån Ñoâng.

Ñaûo Hoaøng Sa cuõng nhö phaàn lôøn caùc ñaûo khaùc trong cuïm coù moät taøi nguyeân ñaùng chuù yù laø nguoàn phaân boùn photphat voâ taän. Loaïi phaân boùn naøy do nguoàn phaân chim tích luõy haèng bao ñôøi taïo ra. Nöôùc möa cuoán theo chaát photphat hoøa tan vôùi nhöõng san hoâ ñaõ phaân hoùa taïo thaønh nhöõng moû photphat voâi loä thieân. Töø naêm 1920, chính quyeàn thöïc daân ñaõ cho pheùp moät coâng ty Nhaät Baûn khai thaùc photphat ôû ñaây. Naêm 1956, thôøi Nguî quyeàn Saøi Goøn, moät coâng ty tö baûn cuõng ra ñaây khai thaùc nguoàn phaân boùn ñoù. Naèm ôû phía Taây Nam ñaûo Hoaøng Sa laø ñaûo Quang AÛnh vaø ñaûo Höõu Nhaät. Chæ hoøn ñaûo sau môùi coù nöôùc ngoït vaø coù moät mieáu nhoû laäp töø thôøi Gia Long.

Nhoùm phía Ñoâng naèm veà phía Ñoâng Baéc nhoùm löôõi lieàm coù teân nhoùm An Vónh, laáy teân moät laøng ôû tænh Quaûng Ngaõi cuõ coù nhieàu ngöôøi tham gia ñoäi Hoaøng Sa laø moät ñoäi coâng taùc ñaët ra töø ñaàu ñôøi Nguyeãn, haøng naêm cöù tôùi thaùng 3 laø ra caùc ñaûo naøy tìm kieám haûi saûn, ñeán thaùng 8 quay veà ñaát lieàn. Nhoùm naøy goàm caùc ñaûo Phuù Laâm, Linh Coân, ñaûo Caây, ñaûo Baéc, ñaûo Giöõa, ñaûo Taây, ñaûo Nam… Lôùn hôn caû laø ñaûo Phuù Laâm vaø Linh Coân (keå chung caû quaàn ñaûo Hoaøng Sa thì ñaây thì ñaây cuõng laø hai ñaûo lôùn nhaát vì dieän tích roäng tôùi 1,5km2). Taïi ñoù, caây coái cuõng phong phuù nhö beân ñaûo Hoaøng Sa.

Vôùi treân 30 hoøn ñaûo lôùn nhoû giöõa bieån Ñoâng, quaàn ñaûo Hoaøng Sa cuøng vôùi haøng traêm hoøn ñaûo cuûa quaàn ñaûo Tröôøng Sa töø raát laâu ñôøi thuoäc chuû quyeàn cuûa Vieät Nam. Ñieàu khaúng ñònh naøy hoaøn toaøn coù cô sôû phaùp lyù vöõng chaéc vôùi ñaày ñuû tö lieäu vaên kieän lòch söû vaø thöïc teá. Ngay töø naêm 1701, nhöõng giaùo só phöông Taây ñi treân con taøu Amphitrit töø Phaùp sang Trung Quoác ñaõ vieát trong moät böùc thö: “Taøu thuaän gioù chaúng bao laâu laø tôùi ngang taàm Hoaøng Sa. Ñoù laø moät quaàn ñaûo thuoäc vöông quoác An Nam”. Giaùm muïc Marin thì ñaõ thuaät laïi vuï 3 chieác taøu buoân Haø Lan töø Nhaät Baûn veà naêm 1714, gaëp baõo ôû Hoaøng Sa, ñoaøn thuûy thuû ñaõ leân ñöôïc ñaûo, ñöôïc ngö daân Vieät Nam ñöa veà Nha Trang, chuùa Nguyeãn ñaõ caáp tieàn, gaïo vaø giuùp hoï leân taøu khaùc veà nöôùc. Seâ-nho (Chaigneau) moät ngöôøi Phaùp laøm vieäc taïi trieàu vua Gia Long ñaõ vieát trong “Tôø trình veà xöù Ñaøng Trong” naêm 1820 göûi veà Phaùp: “Nöôùc An Nam goàm xöù Ñaøng Trong, xöù Ñoâng Kinh, moät soá ñaûo coù daân cö khoâng xa bôø bieån vaø ñaûo Hoaøng Sa”.

Naêm 1833, giaùm muïc Tabert cuõng xaùc nhaän: “Toâi khoâng lieät keâ heát caùc hoøn ñaûo ôû Nam Kyø, toâi chæ löu yù raèng töø 34 naêm nay, quaàn ñaûo Pa- ra-xen maø ngöôøi Vieät goïi laø Caùt Vaøng hay Hoaøng Sa goàm nhieàu hoøn ñaûo… ñaõ do nguôøi Vieät xöù Ñaøng Trong chieám höõu”.

Trong thö tòch Vieät Nam thì Leâ Quyù Ñoân (theá kyû 18) roài caùc xöù thaàn nhaø Nguyeãn (theá kyû 19) ñaõ vieát nhieàu veà chuû quyeàn cuûa Vieät Nam ñoái vôùi Hoaøng Sa vaø treân thöïc teá thì suoát theá kyû 18 vaø 19, caùc ñoäi Hoaøng Sa vaãn ra ñaûo laøm vieäc.

Khu du lòch Baø Naø – Suoái Mô

151

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Ñöôïc khaùnh thaønh ñi vaøo hoaït ñoäng ngaøy 2/9/1998. Baø Naø do ngöôøi Phaùp phaùt hieän vaøo thaùng 4/1901. Ngaøy 15/11/1902 hoaøn thaønh con ñöôøng leân Baø Naø daøi khoaûng 20km. 27/5/1919 chuaån y baûn veõ thieát keá khu nghæ döôõng Baø Naø cho quan chöùc Phaùp ôû mieàn Trung. Qua hai cuoäc chieán tranh haøng traêm ngoâi bieät thöï vaø coâng trình coâng coäng treân ñænh Baø Naø trôû thaønh hoang pheá.

Baø Naø cao 1482m treân ñænh coù moät soá khu vöïc baèng phaúng. Nhieät ñoä ôû Baø Naø coù möùc cheânh leäch khaù cao so vôùi ñoàng baèng töø 10 ñeán 12oC. Muøa heø dao ñoäng töø 15 – 26oC giöõa tröa, hieám khi vöôït quaù 25 ñoä. Ñaëc bieät Baø Naø coù 4 muøa trong ngaøy: saùng xuaân, tröa haï, chieàu thu, toái ñoâng… thuaän lôïi cho vieäc nghæ döôõng tieâu khieån, boài boå söùc khoûe…

Theo soá lieäu chöa ñaày ñuû, Baø Naø coù khoaûng 544 loaøi thöïc vaät baäc cao vaø 256 loaøi ñoäng vaät, trong ñoù coù 6 loaøi thöïc vaät vaø 44 loaøi ñoäng vaät ghi vaøo saùch ñoû… ngaøy 9/8/1986, khu Baø Naø – Nuùi Chuùa ñöôïc coâng nhaän laø röøng ñaëc duïng. Hieän nay, moät soá bieät thöï taïi khu DL Baø Naø ñaõ ñöôïc truøng tu ñaày ñuû tieän nghi, saün saøng phuïc vuï khaùch tham quan. Coâng trình caùp treo daøi 1km treân ñænh ñaõ ñöôïc hoaøn thaønh vaøo ngaøy 29/3/2000. Baø Naø - Nuùi Chuùa, moät thaéng caûnh ñöôïc goïi laø Ñaø Laït mieàn Trung, moät thaéng caûnh khoâng theå boû qua cuûa Ñaø Naüng.

Baø Naø – Nuùi Chuùa caùch thaønh phoá Ñaø Naüng 30km veà phía Taây, thuoäc phaïm vi haønh chính cuûa

hai xaõ Hoøa Ninh vaø Hoøa Phuù, huyeän Hoøa Vang, Ñaø Naüng.

Naèm trong toaï ñoä ñòa lyù: 15o55’ ñeán 16o4’22’’ vó Baéc vaø 107o59’25’’ ñeán 108o6’30’’ kinh

Ñoâng.

Phía Baéc giaùp xaõ Hoøa Baéc vaø Hoøa Lieân – huyeän Hoøa Vang. Phía Nam giaùp huyeän Ñaïi Loäc – Quaûng Nam. Phía Ñoâng giaùp caùc xaõ Hoøa Sôn, Hoøa Nhôn, Hoøa Phong – Hoøa Vang. Phía Taây giaùp huyeän Hieân – Quaûng Nam.

Toång dieän tích toaøn khu vöïc: 17.641ha. Dieän tích ñaát khu DL ñænh nuùi Baø Naø: 25.830m2. Trong ñoù Baø Naø: 7500m2, Nuùi Chuùa:

16.200m2, khu Ñaù Xeû vaø caùc khu leû khaùc: 2130m2.

Nhö vaäy Baø Naø – Nuùi Chuùa naèm ôû vuøng giao löu giöõa mieàn Baéc vaø mieàn Nam, ñaëc tröng cho

vuøng röøng nuùi chaïy daøi ven bieån mieàn Trung.

Heä thoáng nuùi Baø Naø – Nuùi Chuùa coù ñoä cao cao nhaát laø 1487m, thuoäc thöôïng nguoàn cuûa 3 nhaùnh soâng chính: phía Ñoâng laø nhöõng nhaùnh suoái ñoå veà soâng Tuùy Loan; phía Nam laø caùc nhaùnh suoái ñoå veà soâng Loã Ñoâng, phía Taây laø caùc nhaùnh suoái ñoå veà phía soâng Vaøng.

Ñaëc ñieåm ñòa hình phöùc taïp bò chia caét bôûi nhieàu heä suoái, ñoä daùt söôøn nuùi ngaén, ñoä cheânh cao

ñòa hình lôùn, ñoä cao trung bænh hôn 800m, ñoä doác phoå bieán laø 25 – 35o.

Ñòa chaát – thoå nhöôõng: Neàn ñòa chaát trong khu vöïc goàm 3 loaïi ñaù: granit, ñaù seùt bieán chaát, ñaù caùt keát. Coù 3 nhoùm ñaát chính: nhoùm ñaát Feralit nuùi thaáp phaùt trieån treân caùc loaïi ñaù granit, seùt bieán chaát, ñaù caùt keát, coù dieän tích laø 11.816ha; nhoùm ñaát Feralit muøn treân nuùi trung bình phaùt trieån treân caùc loaïi ñaù granit, ñaù caùt keát coù dieän tích laø 1062ha; nhoùm ñaát Feralit ñoài thaáp phaùt trieån treân ñaù granit, ñaù caùt keát vaø bieán ñoåi do troàng luùc nöôùc, coù dieän tích laø 4763ha.

Khí haäu – thuûy vaên: Laø khu vöïc naèm trong vuøng nhieät ñôùi gioù muøa, coù löôïng böùc xaï doài daøo, löôïng möa lôùn, phaân boá khoâng ñoàng ñeàu do aûnh höôûng cuûa yeáu toá ñòa hình. Caøng leân cao nhieät ñoä caøng giaûm, ñoä aåm taêng, hình thaønh ñai aù nhieät ñôùi aåm treân nuùi.

-Cheá ñoä nhieät vuøng nuùi Baø Naø:

+ Nhieät ñoä trung bình naêm: 18,3oC. + Nhieät ñoä trung bình nhöõng thaùng muøa noùng <26oC. + Nhieät ñoä trung bình nhöõng thaùng muøa laïnh <20oC. +Bieân ñoä nhieät ngaøy ñeâm: 5,3oC. -Cheá ñoä möa aåm: +Löôïng möa bình quaân naêm: 5185 mm. +Soá ngaøy möa trong naêm: 189 ngaøy. +Ñoä aåm trung bænh: 93%. -Cheá ñoä gioù: Khí haäu khu vöïc ñænh Baø Naø moät naêm coù hai muøa roõ reät:

152

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

+Muøa möa töø thaùng 9 ñeán thaùng 4 naêm sau, thöôøng coù gioù muøa ñoâng baéc hoaëc taây baéc. +Muøa khoâ töø thaùng 5 ñeán thaùng 8, thöôøng coù gioù muøa ñoâng nam, ñoâng (noàm), ñoâi khi coù gioù

taây nam. Nhöõng thaùng trong muøa naøy thöôøng khoâ raùo.

Toaøn boä khu vöïc Baø Naø – Nuùi Chuùa thuoäc vuøng thöôïng nguoàn cuûa 3 nhaùnh soâng Tuùy Loan, soâng Loã Ñoâng huyeän Hoøa Vang – Ñaø Naüng vaø soâng Vaøng ôû huyeän Hieân – Quaûng Nam. Ñaëc ñieåm cuûa vuøng naøy laø naèm trong voøng baùn sôn ñòa neân vuøng thöôïng nguoàn coù nhieàu khe suoái nhoû chia caét ñòa hình phöùc taïp vaø ñoä doác lôùn. Heä thoáng thuûy vaên ôû Baø Naø keát hôïp vôùi ñòa hình cao, doác taïo ra nhieàu gheành, laø ñieàu kieän ñeå xaây döïng nhöõng ñieåm tham quan du lòch.

Heä thöïc vaät: Qua ñieàu tra böôùc ñaàu ñaõ thoáng keâ ñöôïc 544 loaïi thöïc vaät baäc cao thuoäc 379 chi, 36 hoï thöïc vaät khaùc nhau. Trong 136 hoï thöïc vaät ñaõ thoáng keâ ñöôïc coù moät soá hoï caây goã coù nhieàu coâng duïng khaùc nhau:

- Nhoùm loaïi caây ñoäc: 10 loaøi thuoäc 8 hoï. - Nhoùm caây coù quaû aên ñöôïc: 28 loaøi thuoäc 16 hoï. - Nhoùm caây naáu nöôùc uoáng: 4 loaøi thuoäc 3 hoï. - Nhoùm loaøi cho rau vaø thay rau: 13 loaøi thuoäc 11 hoï. - Nhoùm laøm thöùc aên gia suùc: 8 loaøi. Ngoaøi ra coù moät soá loaøi chöa xaùc ñònh ñöôïc coâng duïng cuûa noù. *Caùc loaøi caây quyù hieám: Caên cöù vaøo tieâu chuaån ñaõ ñöôïc Toå chöùc Baûo veä thieân nhieân vaø taøi nguyeân thieân nhieân Quoác teá

(LUCN) ñöa vaøo saùch ñoû laø nhöõng loaøi: Traàm höông, Caåm lai, Seán maät, Traéc, Kim giao, Guï lau.

Heä ñoäng vaät: Döïa vaøo keát quaû söu taàm maãu vaät, quan saùt ôû thöïc vaät, cuøng vôùi nhöõng soá lieäu

ñaõ coù, Sôû Noâng laâm – Thuûy saûn Ñaø Naüng ñaõ thoáng keâ ñöôïc 256 loaøi trong ñoù:

-Lôùp thuù coù 62 loaøi thuoäc 26 hoï, 8 boä. -Lôùp chim coù 179 loaøi thuoäc 46 hoï, 16 boä. -Lôùp boø saùt: 17 loaøi thuoäc 8 hoï, 2 boä. So saùnh vôùi thaønh phaàn loaøi cuûa Vöôøn Quoác gia Baïch Maõ (Thöøa Thieân Hueá) thì thaønh phaàn

loaøi cuûa khu vöïc Baø Naø cuõng töông öùng vôùi khu Baïch Maõ.

*Ñaëc ñieåm khu heä ñoäng vaät Baø Naø: Vôùi nhöõng keát quaû thoáng keâ ñöôïc cho thaáy ñoäng vaät khu vöïc Baø Naø raát phong phuù, ñaëc tröng cho khu heä ñoäng vaät Nam Tröøông Sôn vôùi caùc loaøi höôu vaøng, cheo cheo, choàn dôi, soùi vaøng, tró sao, gaø loâi loâng traù, khæ ñuoâi daøi, traên daây,… Ñaëc tröng cho khu heä Baéc Tröøông Sôn nhö: Gaø tieàn maët vaøng, gaø loâi lam maøu traéng, truùt,… Ñaëc tröng cho khu ñeäm giöõa hai heä ñoäng vaät Baéc vaø Nam Tröôøng Sôn.

*Nhoùm ñoäng vaät quyù hieám: Toång soá loaøi quyù hieám ñöôïc ghi trong saùch ñoû Vieät Nam theo tieâu chuaån cuûa Toå chöùc Baûo veä thieân nhieân vaø taøi nguyeân thieân nhieân Quoác teá (LUCN) laø 44 loaøi. Trong ñoù lôùp thuù: 23 loaøi, lôùp chim 12 loaøi, lôùp boø saùt 9 loaøi. Trong soá 44 loaøi ñoäng vaät quyù hieám coù 9 loaøi thuù, 3 loaøi chim vaø 2 loaøi boø saùt thuoäc ñoái töôïng coù nguy cô bò tieät chuûng, ñoù laø: Chaø vaù chaân naâu, Vöôïn maù hung, Choù soùi, Gaáu choù, Gaáu ngöïa, Hoå, Baùo hoa mai, Höôu vaøng, Hoaüng lôïn, Gaø loâi traéng Beli, Gaø loâi lam maøu traéng, AÙc laø, Raén hoå chuùa. Trong soá ñoù, Hoaüng vaø Vöôïn maù hung coøn töông ñoái nhieàu.

+ Giai ñoaïn tìm kieám vaø phaùt kieán (1900 – 1915) Thaùng 2/1900, Toaøn quyeàn Ñoâng Döông Paul Doumer giao nhieäm vuï cho Ñaïi uùy Thuûy quaân Luïc chieán Debay ñi thaùm saùt vaø nghieân cöùu vôùi baùn kính 150 km trong daõy Tröôøng Sôn tính töø Ñaø Naüng nhaèm tìm kieám moät ñòa ñieåm ñeå döïng khu ñieàu döôõng cho ngöôøi Phaùp ôû mieàn Trung Trung boä, cuï theå laø ôû Hueá vaø Ñaø Naüng.

Theo leänh treân, Ñaïi uùy Debay ñaõ khaûo saùt khu Ñoàng Ngaõi (phía Taây Hueá), A-Touat (Laøo), Loâ Ñoâng vaø Traø My thuoäc Quaûng Nam. Cuoäc khaûo saùt gaëp raát nhieàu khoù khaên trôû ngaïi, neân ñeán cuoái thaùng 7/1900, ñoaøn khaûo saùt tan raõ, khoâng thu ñöôïc keát quaû gì.

Khoâng töø boû yù ñònh thieát laäp moät khu an döôõng ôû mieàn Trung Trung boä, thaùng 12/1900, Toaøn quyeàn Doumer giao cho Ñaïi uùy Debay tieáp tuïc cuoäc khaûo saùt. Phaùi ñoaøn thöù hai naøy, ngoaøi Ñaïi uùy

153

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Debay laø tröôûng phaùi ñoaøn, coøn coù Trung uyù Becker cuûa ñôn vò Boä binh nheï Chaâu Phi, Trung uùy Decherf cuûa Trung ñoaøn 3 Lính baûn xöù Baéc Kyø, Vener cuûa Trung ñoaøn 10 Boä binh thuoäc ñòa. Phaùi ñoaøn rôøi Haø Noäi, ngaøy 13/2/1901, ñeán Ñaø Naüng ngaøy 14/2 vaø ngaøy 22/2 ñeán Hueá ñeå baét ñaàu cuoäc khaûo saùt. Sau nhieàu cuoäc thaùm saùt gay go, cuoái cuøng vaøo thaùng 4/1901 phaùi ñoaøn ñaõ phaùt hieän ra Baø Naø, ñòa ñieåm maø Ñaïi uùy Debay ñaõ ghi trong baùo caùo laø: “Trong raëng nuùi cuûa thung luõng Tuùy Loan, moät ñòa ñieåm khaû dó ñeå thieát laäp moät nôi an döôõng”.

Do nhieàu nguyeân nhaân, cuoäc khaûo saùt Baø Naø taïm döøng vaø ñeán ngaøy 17/7, Debay vaø Becker môùi trôû laïi Baø Naø, ñeå Trung uùy Decherf ôû laïi Ñaø Naüng vì ñang bò beänh. Cuoäc khaûo saùt laàn nay keùo daøi ñeán ngaøy 8/8/1901. Sau cuoäc khaûo saùt naøy, Debay ñaõ coù moät baùo caùo töông ñoái toaøn dieän cho Toaøn quyeàn Doumer veà vò trí ñòa lyù, khí haäu, ñoäng, thöïc vaät, thuûy vaên vaø oâng cuõng ñeà xuaát phöông aùn xaây döïng con ñöôøng ñeán Baø Naø. Töø nhöõng ñaùnh giaù toaøn dieän, Debay ñaõ khaúng ñònh Baø Naø laø nôi nghæ döôõng toát nhaát so vôùi nhöõng nôi oâng töøng ñeán tröôùc ñaây, vì nhöõng lyù do sau ñaây:

-Khoâng khí trong laønh, raát thích hôïp vôùi ngöôøi AÂu Chaâu. -Vò trí gaàn thaønh phoá Ñaø Naüng, ñi laïi töông ñoái deã daøng. -Coù haøng loaït nhöõng cao nguyeân nho nhoû töø 1-2ha caùcnh nhau khoâng xa, coù theå xaây döïng

nhöõng nôi ôû vaø deã daøng noái lieàn chuùng laïi vôùi nhau baèng con ñöôøng nhoû. -Quang caûnh lyù töôûng, coù theå nhìn bao quaùt caû moät vuøng roäng lôùn. Ngay khi nhaän ñöôïc baùo caùo cuûa Debay, Toaøn quyeàn Doumer ñaõ cho pheùp môû ngay con ñöôøng leân ñænh Baø Naø. Moät daáu moái ñaùng löu yù trong thôøi gian naøy: Ngaøy 2/10 Trung UÙy Decherf trong khi ñang giaùm saùt vieäc xaây döïng moät chieác caàu, ñaõ bò thöông naëng do moät caây to ñoå vaøo ngöôøi vaø ñaõ qua ñôøi ôû Ñaø Naüng vaøo ngaøy 5/10. Ñeán ngaøy 15/11/1902 con ñöôøng moøn leân ñænh Baø Naø ñaõ hoaøn thaønh. Ngay trong thôøi ñieåm naøy, ngöôøi Phaùp ñaõ xaây döïng moät caên nhaø lôùn ôû ñoä cao 1360 m, döï phoøng cho cuoäc thaêm vieáng vaø ôû laïi ngaén ngaøy cuûa Toaøn quyeàn Doumer. Ñaùng tieác, vì nhöõng lyù do khaùc nhau maø Toaøn quyeàn Doumer ñaõ khoâng theå ñeán ñöôïc Baø Naø – nôi maø oâng doàn moïi quyeát taâm vaø vôùi yù chí saét ñaù cuûa mình, Ñaïi uùy Debay ñaõ vöôït qua bao gian khoå ñeå tìm ra… Sau ñoù moät thôøi gian Baø Naø bò rôi vaøo queân laõng.

Thuïc ra, töø söï loãi heïn cuûa Toaøn quyeàn Doumer vôùi Debay, vaøo cuoái naêm 1902 ñeán 1915, Baø Naø khoâng phaûi hoaøn toaøn rôi vaøo queân laõng, maø vì söï haáp daãn cuûa “moät nôi an döôõng tuyeät vôøi” (qua lôøi keå cuûa Debay) vaø söï toø moø veà “1 loaïi caây coù nhöïa” maø moät soá caùn boä laâm nghieäp vaø nhaø buoân Phaùp luùc baáy giôø laàm töôûng laø cao su ñaõ thoâi thuùc nhieàu cuoäc tìm kieám nöõa. Chaúng haïn: -Cuoäc khaûo saùt cuûa oâng H.Cosserat vaø Travel baïn oâng vaøo thaùng 7/1904. -Cuoäc khaûo saùt cuûa hai kieàu daân Phaùp ôû Ñaø Naüng: OÂng Meunier vaø oâng Demars, vieân chöùc cuûa coâng ty cheø ôû Trung boä (nguyeân laø hieäu buoân Lombard vaø coâng ty ôû Ñaø Naüng) ñeå tìm kieám caây cao su vaøo thaùng 6/1906.

-Cuoäc khaûo saùt cuûa oâng Amedeo, nhaân vieân laâm nghieäp ôû Ñaø Naüng thöïc hieän vaøo thaùng

9/1909.

-Cuoäc khaûo saùt cuûa oâng Dujadin, giaùm ñoác phaân khu laâm nghieäp Ñaø Naüng vaøo thaùng 5/1914. Trong khoaûng 9 naêm ñaèng ñaüng aáy (1906 – 1915) duø ñaõ coù nhöõng cuoäc khaûo saùt laùc ñaùc neâu treân, nhöng Baø Naø vaãn bò boû rôi vaøo queân laõng neáu khoâng coù söï kieän quan troïng laø vaøo ngaøy 31/1/1912, chính phuû Toaøn quyeàn Ñoâng Döông ñaõ ra Nghò ñònh coâng nhaän Baø Naø laø khu baûo toàn laâm nghieäp.

+ Giai ñoaïn taäp trung nghieân cöùu vaø kieán thieát Baø Naø (1915 – 1923) Söï kieän coâng nhaän Baø Naø laø khu baûo toàn laâm nghieäp ñaõ ñaùnh daáu moác quan troïng thuùc ñaåy söï

taäp trung nghieân cöùu raëng nuùi vaø goùp phaàn to lôùn thu huùt söï quan taâm ñeán noù.

Nhaän thöùc saâu saéc taàm quan troïng cuûa vieäc nghieân cöùu tìm kieám nhöõng khaû naêng ñeå xaây döïng moät khu nghæ maùt treân nuùi Baø Naø, naêm 1915 oâng Gulbler, Giaùm ñoác Sôû Laâm nghieäp Trung boä ñaõ giao cho oâng Marboeuf, luùc naøy laø Giaùm ñoác phaân khu laâm nghieäp Ñaø Naüng thöïc hieän caùc cuoäc khaûo saùt nhaèm muïc ñích nghieân cöùu laâm sinh cuûa Baø Naø, ñoàng thôøi xaùc ñònh laïi con ñöôøng cuûa Ñaïi uùy Debay. -Cuoäc khaûo saùt thöù nhaát töø ngaøy 23 – 27/8/1915, oâng Marboeuf ñaõ phaùt quang con ñöôøng

154

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Debay cuõ.

-Cuoäc khaûo saùt thöù hai vaøo thaùng 10/1915, Marboeuf ñaõ ôû laïi treân ñænh Baø Naø 21 ngaøy. Töø

ñaây oâng chæ ñaïo vieäc xaây döïng Traïm Laâm nghieäp ñaàu tieân treân ñænh Baø Naø.

Cuõng töø cuoäc khaûo saùt laàn thöù hai naøy, oâng Marboeuf ñaõ coù moät baùo caùo ñaày thuù vò veà Baø Naø. OÂng ñaõ ví Baø Naø nhö Langbiang vaø oâng ñaõ ngoài vaét veûo treân moät thaân caây ngoaøi naéng töø 11h tröa ñeán 2h chieàu ñeå söôûi aám trong moät caûm giaùc voâ cuøng saûng khoaùi.

Bò quyeán ruõ bôûi Baø Naø naêm 1916 baùc só Gaide, Giaùm ñoác Sôû Y teá Trung Boä quyeát ñònh leân Baø Naø ñeå xem thöïc hö nhö theá naøo nhaèm ra quyeát ñònh xaây döïng khu nghæ maùt. Cuøng ñi vôùi oâng laø baùc só Judet De Lacombe, baùc só tröôøng Ñaø Naüng, oâng Denisse, Giaùm ñoác Coâng ty daàu löûa Phaùp AÙ ôû Ñaø Naüng vaø oâng Dujardin, Giaùm ñoác Khu laâm nghieäp Ñaø Naüng. Luùc baáy giôø ñuôøng leân Ñaø Naüng coøn khoù khaên, cöïc nhoïc nhöng buø laïi hoï ñaõ ñöôïc taän höôûng moät quang caûnh tuyeät myõ vôùi moät khí haäu eâm dòu khoâng ngôø.

Töø naêm 1917-1918, taäp trung cho vieäc tu söûa ñöôøng saù. Trong khoaûng thôøi gian naøy oâng Beison, moät luaät sö taïi Ñaø Naüng ñaõ töøng löu laïi taïi traïm laâm nghieäp treân ñænh Baø Naø 18 ngaøy. Trôû veà Ñaø Naüng, vì quaù thích thuù vôùi chuyeán nghæ maùt naøy, oâng laäp töùc xin chính quyeàn cho pheùp xaây döïng moät ngoâi nhaø rieâng taïi Baø Naø. Thaùng 5/1919 oâng Beisson nhaän ñöôïc giaáy pheùp xaây döïng nhaø ôû. Töø ñaây cuøng vôùi moät thaàu khoaùn ngöôøi Vieät, oâng baét tay vaøo vieäc thöïc hieän nguyeän voïng cuûa mình vaø ñeán thaùng 7/1920 ngoâi nhaø ñaàu tieân theo saùng kieán cuûa moät tö nhaân ñaõ coù taïi Baø Naø.

Ñieàu ñaùng löu yù naêm 1919 laø theo leänh cuûa oâng Gulbler, GÑ Sôû Laâm nghieäp Trung boä, oâng Coursange, Nhaân vieân kieåm laâm taäp söï, ñöôïc söï giuùp ñôõ cuûa Linh muïc Vallet, linh muïc phuï traùch xöù ñaïo Phuù Thöôïng, ñaõ ñoåi loä trình leân nuùi. Thay vì ñi theo loái cuõ cuûa Ñaïi uùy Debay töø Hoäi Vöïc (Hoaø Phuù), hoï ñaõ baét ñaàu töø Cao Sôn – An Lôïi ñeå leân ñænh Baø Naø (nhö hieän nay). Söï thay ñoåi loä trình treân, ngoaøi vieäc ñi laïi thuaän lôïi, noù coøn môû ra moät cô hoäi toát cho vieäc phaùt trieån ngaønh troàng vaø cheá bieán cheø cuûa toaøn vuøng. Luùc baáy giôø caùc chi nhaùnh buoân cheø noåi tieáng cuûa Hieäp hoäi Thöông maïi Ñoâng Döông, Phi Chaâu, caùc haûng buoân nöôùc ngoaøi nhö J. Flard, Cuenin,… ñaõ coù maët thöôøng tröïc taïi ñaây.

Thoâng qua caùc hoäi buoân noåi tieáng, cheø Phuù Thöôïng ñaõ töøng moät thôøi kyø vang boùng ôû naêm chaâu. Töø moät vuøng trung du ngheøo khoù laëng leõ, boãng trôõ neân roän raøng taáp naäp, boùng daùng nhöõng coâ thoân nöõ haùi cheø treân nöông sôùm trôû neân quen thuoäc vôùi khaùch ñöôøng xa. (Ngaøy nay Baø Naø ñaõ ñöôïc phuïc hoài vaø taùi thieát. Con ñöôøng xöa nay ñaõ roäng môû. Neân chaêng coù nhöõng chính saùch ñeå phuïc hoài vaø phaùt trieån ngheà troàng vaø cheá bieán cheø truyeàn thoáng cuûa vuøng An Ngaõi – Cao Sôn).

Veà maët haønh chính, trong thôøi gian naøy ñaõ coù nhöõng quyeát ñònh quan troïng ñoái vôùi Baø Naø. +Ngaøy 27/5/1919, Toaøn quyeàn Ñoâng Döông ra Nghò ñònh chuaån y baûn veõ maët baèng phaân loâ caáp ñaát xaây döïng do Leprince, Nhaân vieân Sôû Coâng chính Quaûng Nam veõ theo yeâu caàu cuûa Coâng söù Quaûng Nam, oâng Galtier.

Qua bao thaêng traàm, cuoái cuøng cuõng ñeán luùc Chính quyeàn Ñoâng Döông quan taâm ñeán khu nghæ

maùt Baø Naø.

+Naêm 1920, 3 baùc só: Marque, A. Sallet vaø Raynaud leân Baø Naø khaûo saùt vaø laäp baùo caùo ñaùnh

giaù veà veä sinh dòch teå cuûa khu nghæ maùt Baø Naø.

+Thaùng 2/1921, oâng Emile Morin, moät nhaø buoân ôû Ñaø Naüng ñaõ tieán haønh xaây döïng hai ngoâi nhaø lôùn vôùi 22 buoàng tieän nghi treân ñænh Baø Naø. Ñeán thaùng 5/1923, khaùch saïn naøy baét ñaàu ñoùn khaùch. Nhöõng con ñöôøng moøn noái lieàn caùc neàn nhaø (ngaøy nay vaãn coøn daáu veát) cuõng ñöôïc môû trong thôøi gian naøy bôûi caùc nhaân vieân Sôû Laâm nghieäp Trung boä, goàm caùc oâng Paoli, Spick, Cadays, Niolle… theo leänh cuûa Giaùm ñoác Sôû, oâng Boulangeù. Ñaëc bieät, oâng Vissac, Kyõ sö Sôû coâng chính Ñaø Naüng laø ngöôøi tröïc tieáp chæ ñaïo vieäc môû ñöôøng oâ toâ töø caàu An Lôïi leân ñeán ñoä cao 300m, ruùt ngaén thôøi gian ñi töø Ñaø Naüng leân Baø Naø chæ coøn 5 tieáng.

Tieán ñoä xaây döïng ñöôøng oâ toâ cuûa Phaùp trong thôøi gian naøy raát chaäm. Naêm 1938, leân ñeán cao

trình 600m, naêm 1939: 900 m, naêm 1940: 1200 m vaø sau ñoù 1400m.

Töø coâng trình giao thoâng naøy caùc bieät thöï, nhaø haøng daàn daàn moïc leân, nhaát laø ôû ñoä cao töø 155

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

1200m trôû leân ñænh. Theo taøi lieäu cuûa cuûa Cadiere, luùc naøy Baø Naø ñaõ coù ñeán 100 coâng trình bao goàm caùc bieät thöï vaø caùc nhaø haøng, böu ñieän, traïm xaù, nhaø nguyeän… moãi thaùng trung bình ñoùn töø 120-150 ngöôøi ñeán löu truù nghó döôõng. Cao ñieåm naêm 1943 coù luùc ñeán 450 ngöôøi.

Trong thôøi gian höng thònh Phaùp ñaõ boá trí taïi Baø Naø ñoàn lính khoá xanh vôùi bieân cheá khoaûng hôn moät trung ñoäi ñeå canh gaùc, tuaàn tieåu vaø baûo veä dinh thöï, nhaø cöûa vaø taøi saûn cuûa khu naøy. Sau ngaøy Nhaät ñaûo chaùnh Phaùp (9/3/1945) löïc löôïng vuõ trang naøy vaãn ñöôïc ngöôøi Nhaät duy trì ñeå baûo veä Baø Naø.

Ngaøy 17/8/1945, sau khi cöôùp chính quyeàn Toång An Phöôùc (Taây Hoøa Vang), Ban chæ ñaïo cöôùp chính quyeàn Toång An Phöôùc ñaõ laõnh ñaïo ñoaøn bieåu tình hôn 200 ngöôøi keùo leân cöôùp chính quyeàn ôû khu nghæ maùt Baø Naø.

Naêm 1946 cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp laàn thöù hai baét ñaàu: Baø Naø ñi vaøo thôøi kyø hoang pheá. + Giai ñoaïn hoang pheá (1945-1975) Chieán tranh theá giôùi thöù II vaø sau ñoù laø cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp, Baø Naø gaàn nhö boû

troáng khoâng söû duïng vaøo muïc ñích nghæ maùt.

Trong thôøi kyø choáng Myõ, quaân ñoäi Myõ ñaõ chieám ñænh Baø Naø laäp ñoàn truù ñeå quan saùt vaø khoáng cheá toaøn khu vöïc thaønh phoá Ñaø Naüng vaø caùnh Taây Hoøa Vang. Luùc naøy, vieäc vaän chuyeån cuûa quaân ñoäi Myõ chuû yeáu baèng maùy bay tröïc thaêng.

Sau ngaøy mieàn Nam hoaøn toaøn giaûi phoùng (1975) do khoâng coù ngöôøi quaûn lí caùc coâng trình

kieán truùc ñaõ bò hoang pheá laïi caøng theâm hoang pheá hôn do söï ñaäp phaù böøa baõi ñeå tìm pheá lieäu.

Sau naêm 1975, ñaõ coù nhöõng cuoäc khaûo saùt vôùi muïc ñích khaùc nhau cuûa caùc nghaønh laâm nghieäp, döôïc, du lòch, khoa hoïc coâng ngheä vaø moâi tröôøng… cho ñeán ngaøy 11/10/1997, taïi quyeát ñònh 3754/QÑ-UB cuûa UBND thaønh phoá pheâ duyeät döï aùn khaû thi xaây döïng tuyeán ñöôøng du lòch phaân khu nghæ maùt Baø Naø, khu du lòch Baø Naø thöïc söï ñöôïc ñaùnh thöùc sau gaàn moät theá kyû hoang pheá.

+ Giai ñoaïn phuïc hoài, taùi thieát (1997-nay) Gaàn moät theá kyû, do chieán tranh vaø thôøi gian huûy hoaïi, caùc coâng trình kieán truùc cuûa khu nghæ maùt Baø Naø ñaõ ñi vaøo hoang pheá. Sau moät thôøi gian khaûo saùt vaø nghieân cöùu toaøn dieän Baø Naø, ñaàu naêm 1997 UBND thaønh phoá Ñaø Naüng chæ ñaïo caùc nghaønh, caùc caáp doàn moïi noã löïc ñeå khoâi phuïc vaø taùi thieát khu du lòch Baø Naø nhaèm muïc ñích phuïc vuï nhu caàu nghæ döôõng cuûa nhaân daân vaø tham quan cho khaùch du lòch.

Trong giai ñoaïn naøy, caàn löu yù nhöõng chuû tröông sau ñaây: -Quyeát ñònh 199/CT ngaøy 9/8/1986 cuûa Chuû tòch Hoäi ñoàng Boä tröôûng (nay laø Thuû töôùng chính

phuû) coâng nhaän khu Baø Naø- Nuùi Chuùa laø röøng ñaëc duïng.

-Quyeát ñònh 3754/QÑ-UB ngaøy 11/10/1997 cuûa UBND thaønh phoá pheâ duyeät döï aùn khaû thi xaây

döïng tuyeán ñöôøng du lòch leân khu nghæ maùt Baø Naø.

-Quyeát ñònh 5055/QÑ-UB ngaøy 4/9/1998 cuûa UBND thaønh phoá Ñaø Naüng pheâ duyeät quy hoaïch

chi tieát khu du lòch nghæ maùt Baø Naø.

-Coâng vaên 470/CV-UB ngaøy 4/4/1998 cuûa chuû tòch UBNDTP V/v giao cho Coâng ty Du lòch Dòch vuï Ñaø Naüng caûi taïo vaø xaây döïng caùc bieät thöï, xaây döïng caùc cô sôû dòch vuï vaø nhaø haøng phuïc vuï du lòch taïi Baø Naø.

Vôùi quyeát taâm cao cuûa Ñaûng boä vaø nhaân daân thaønh phoá Ñaø Naüng, ngaøy 2/9/1998, nhaân dòp kyû nieäm laàn thöù 54 Quoác khaùnh nöôùc Coäng Hoøa Xaõ Hoâi Chuû Nghóa Vieät Nam vaø 140 naêm quaân daân thaønh phoá Ñaø Naüng ñaùnh thöïc daân Phaùp, caùc haïng muïc coâng trình thieát yeáu taïi Baø Naø nhö ñöôøng giao thoâng, phuïc hoài hai bieät thöï, xaây döïng caùc bungalow vaø moät nhaø haøng 300 choã,… ñaõ hoaøn thaønh, khu du lòch Baø Naø - Nuùi Chuùa chính thöùc khai tröông vaø ñoùn khaùch.

Hieän nay, taïi khu du lòch Baø Naø, hai trong soá haøng traêm bieät thöï cuûa Phaùp ñaõ ñöôïc khoâi phuïc vôùi teân goïi môùi laø bieät thöï Hoaøng Lan vaø bieät thöï Voïng Nguyeät. Ngoaøi ra taïi khu trung taâm treân ñænh ôû ñoä cao 1450m laø moät khu Bungalow goàm 24 giöôøng nghæ theo töøng gian rieâng bieät, moät nhaø haøng goàm 150 choã ngoài vaø caùc dòch vuï: quaày bar, karaoke, thieát bò tham quan, daõ ngoaïi, picnic, camping do Trung taâm Du lòch Baø Naø thuoäc Coâng ty Du lòch Dòch vuï Ñaø Naüng (Danatour tröïc tieáp quaûn lyù) saün

156

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

saøng phuïc vuï nhu caàu cuûa khaùch.

Theo chæ ñaïo cuûa UBND thaønh phoá, töø nay ñeán cuoái naêm 1999, caùc coâng trình cô baûn nhö heä thoáng caáp nöôùc, ñieän thaép saùng vaø caùc coâng trình coâng coäng khaùc nhö böu ñieän, saân tennis, khu baûo toàn ñoäng thöïc vaät vöôøn hoa, caây caûnh…caùc dòch vuï aên uoáng, giaûi khaùt, chöõa beänh cuûa caùc thaønh phaàn kinh teá seõ laàn löôït hình thaønh taïi Baø Naø. Döï kieán, ñeán 29/3/2000, nhaân dòp kyû nieäm 25 naêm ngaûy giaûi phoùng thaønh phoá Ñaø Naüng, cooâng trình caùp treo (cabine cable) vôùi coâng suaát 400 khaùch/giôø seõ hoaøn thaønh. Toaøn boä con ñöôøng töø Hoaø Khaùnh ñeán Baø Naø seõ ñöôïc thaåm thaáu nhöïa. Caùc dòch vuï vui chôi giaûi trí, theå thao nhö: caàu loâng, coâng vieân khuûng long, baûo taøng tieâu baûn ñoäng thöïc vaät, vöôøn hoa caây caûnh… seõ chính thöùc khai tröông phuïc vuï khaùch.

+ Giaù trò nghæ döôõng cuûa KDL Baø Naø Vôùi ñieàu kieän ñòa chaát, thoå nhöôõng vaø khí haäu, thuûy vaên nhö ñaõ neâu ôû phaàn I, qua nhieàu ñôït khaûo saùt thöïc teá, baùc só Gaide, ngöôøi ñöôïc giao nhieäm vuï nghieân cöùu ñeå ñeà ra quyeát ñònh xaây döïng khu nghæ maùt Baø Naø ñaõ coù ñaùnh giaù veà giaù trò nghæ döôõng cuûa Baø Naø nhö sau: “Khí haäu Baø Naø laø khí haäu khaù khoâ raùo, thöôøng xuyeân eâm dòu, vôùi ngaøy aám vöøa phaûi, ñeâm maùt tuyeät dieäu. Caùi khí haäu trong laønh, oân hoøa naøy töông töï nhö khí haäu mieàn Ñòa Trung Haûi, phuø hôïp tuyeät vôøi ñoái vôùi nhöõng cô theå meät moûi, suy nhöôïc vì nhöõng ngaøy heø quaù noùng böùc vaø ñaëc bieät ñoái vôùi phuï nöõ vaø treû em”.

ÔÛ moät chöông khaùc, Gaide vieát: “…Toùm laïi, söùc khoûe chung cuûa nhöõng ngöôøi AÂu nghæ taïi ñaây ñöôïc phuïc hoài vaø taêng cöôøng nhanh choùng nhôø ñôït chöõa beänh baèng ñoä cao. Vôùi nhöõng ngöôøi giaûm suùt söùc löïc vì phaûi löu laïi laâu ngaøy ôû ñaát thuoäc ñòa, vôùi nhöõng ngöôøi bò suy suïp vì caùi noùng gay gaét, vôùi nhöõng ngöôøi suy nhöôïc thaàn kinh vì laøm vieäc quaù söùc, khí haäu tuyeät haûo ôû ñaây ñaõ traû laïi cho hoï söï naêng ñoäng, söùc maïnh vaø nghò löïc. Nhöng nhìn chung, phuï nöõ vaø treû em môùi laø nhöõng ngöôøi ñöôïc höôûng thuï nhieàu nhaát. Thaät laø tuyeät dieäu khi thaáy hoï hoàng haøo vaø beùo toát leân.”

Ñeå keát luaän cho baùo caùo cuûa mình, oâng vieát “… Cuoái cuøng, chuùng toâi muoán khaúng ñònh raèng moät laàn nghæ maùt muøa heø ôû Baø Naø laø moät cuoäc chöõa beänh baèng ñoä cao tuyeät haûo, thích hôïp ñaëc bieät vôùi nhöõng gia ñình, nhöõng caù nhaân thích nghó ngôi hoaøn toaøn yeân tónh. Hôn nöõa, nhôø caùi toaøn caûnh tuyeät dieäu cuûa bieån caû vaø daõy Tröôøng Sôn, vôùi nhöõng boái caûnh vaø taùc duïng cuûa söï phoái hôïp aùnh saùng raát ña daïng luoân coù tröôùc maét, nhöõng ngaøy nghæ ôû ñaây raát deã chòu vaø ñaëc bieät quyeán ruõ. Theo chuùng toâi, ñoù cuõng chính laø öu theá cuûa Baø Naø so vôùi Ñaø Laït. Vì ôû Ñaø Laït chaân trôøi bò haïn cheá vaø khoâng heà thay ñoåi.”

Taát nhieân veà nhieàu maët Baø Naø khoâng theå so saùnh. Nhöng öu theá hôn haún cuûa Baø Naø so vôùi Ñaø Laït cuõng nhö vôùi nhöõng ñieåm nghæ maùt noåi tieáng khaùc cuûa nöôùc ta nhö SaPa, Tam Ñaûo, ñoù laø VEÛ ÑEÏP HUØNG VÓ CUÛA CAÙI NHÌN TOAØN CAÛNH TÖØ BAØ NAØ.

Vaøo nhöõng luùc trôøi quang maây taïnh, töø treân nhöõng nhöõng moûm nuùi cao, taàm maét chuùng ta coù theå bao quaùt caû moät vuøng khoâng gian roäng lôùn, phía Taây laø daõy Tröøông Sôn nguùt ngaøn maây phuû, phía Ñoâng laø bieån caû meânh moâng vôùi ñoài nuùi ñaûo xa vaø nhöõng vònh ven bôø… Veà phía Baéc, taàm nhìn coù bò vöôùng bôûi raëng Haûi Vaân, nhöng sau nhöõng choùp nuùi chaäp chuøng ta vaãn thaáy bieån khôi môø aûo ñeán taän chaân trôøi. Vaø qua nhöõng choã khuyeát cuûa daõy nuùi, ta coù theå quan saùt nhöõng coàn caùt phía xa, nhöõng ñaàm phaù yeân tónh caïnh thaønh phoá Hueá. Toaøn caûnh phía Ñoâng traûi ra moät veû ñeïp ñoäc ñaùo. Ngay tröôùc raëng nuùi saùt Baø Naø hieån hieän vaønh ñai xanh cuûa laøng Phuù Thöôïng vôùi nhöõng ñieåm saùng traéng cuûa nhöõng ngoâi nhaø coå kính. Roài chaâu thoå soâng Tröôøng Ñònh (Cu Ñeâ) vôùi cöûa soâng Nam OÂ ñoå ra bieån caû. Vònh Ñaø Naüng veõ moät vaønh cung vieàn caùt traéng ñeán taän raëng nuùi Sôn Traø. Vaøo luùc bieån yeân soùng laëng ta coù theå quan saùt cuoäc soáng sinh ñoäng ñang dieãn ra treân vònh Ñaø Naüng vôùi töøng ñoaøn thuyeàn ñaùnh caù töø caùc laøng chaøi Thanh Kheâ, Thuaän Phöôùc,… keùo ra. Nhöõng chaám ñen di chuyeån treân moät maûng saùng ban mai môø aûo, coù luùc laøm ta khoâng phaân bieät ñöôïc chuùng baäp beành treân soùng hay lô löõng giöõa löng trôøi.

Ñaø Naüng ñoù vôùi nhöõng coâng trình kieán truùc. Caûng soâng Haøn vôùi doøng soâng maûnh mai vaét doïc vaø Nguõ Haønh Sôn hieän ra vôùi nhöõng hoøn non boä ñaët kheùo leùo treân neàn caùt traéng. Ñoàng baèng meânh moâng keùo daøi taàm nhìn ñeán taän nhöõng thung nuùi töø phía Taây Quaûng Nam ñoå xuoáng. Thaät khoù coù theå dieãn ñaït heát nhöõng caûm nhaän tröôùc toaøn caûnh huøng vó maø neân thô naøy.

157

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Caùi ñeïp cuûa Baø Naø coøn naèm trong söï tónh laëng ñeán tuyeät vôøi. Khoâng khí deã chòu, thi thoaûng coù nhöõng côn gioù nheï lay ñoäng cuoán theo höông thôm cuûa muoân ngaøn kyø hoa dò thaûo. Tieáng roùc raùch töø xa cuûa suoái nöôùc vaúng tôùi, tieáng xaøo xaïc cuûa laù röøng, tieáng ve ngaân laõng du, moäng mò,…Caû moät toång theå saùc maøu, aâm thanh cuøng luùc traøn ñeán, môn man, ve vuoát laøm cho thôøi gian chieâm ngöôõng thieân nhieân Baø Naø trôû neân raïng rôõ hôn, rung caûm hôn.

Khoâng caàn phaûi baøn caõi gì theâm veà giaù trò cuûa khu nghæ maùt. Bôûi leõ Gaide vaø nhöõng coäng söï ñaày traùch nhieäm cuûa oâng ñaõ nghieân cöùu, ñaùnh giaù raát kyõ veà noù. Vaø vôùi nhöõng gì chuùng ta töøng caûm nhaän veà Baø Naø cuõng ñaõ noùi leân taát caû nhöõng giaù trò voán coù cuûa noù.

+ Tín ngöôõng vaø truyeàn thuyeát taïi Baø Naø Trong taäp hoài kyù “Nuùi Baø Naø, nôi nghæ maùt cuûa mieàn Trung Trung boä”, Baùc só Albert Sallet ñaõ coù coâng söu taàm vaø vieát laïi moät caùch haáp daãn veà tín ngöôõng daân gian vaø moät soá caùc truyeàn thoáng chung quanh Baø Naø.

Trong taøi lieäu naøy nhaèm ñaùp öùng nhu caàu cuûa nhöõng du khaùch quan taâm ñeán vaán ñeà XH nhaân vaên cuûa Baø Naø, chuùng toâi xin ñöôïc ghi laïi moät vaøi maãu chuyeän söu taàm cuûa Albert Sallet vôùi caùch nhìn môùi, nhaèm traùnh nhöõng quan nieäm cho raèng ñaây laø chuyeän meâ tín dò ñoan.

1. Chuyeän veà nhöõng thaàn linh: Haàu nhö taát caû moïi ngöôøi Vieät Nam ôû nhöõng thoân laøng quanh nuùi ñeàu coi ngoïn nuùi laø linh thieâng, ñöôïc kính sôï. Daáu aán cuûa Toâ-tem giaùo coå xöa ñaõ truyeàn laïi cho nhöõng ngöôøi daân ngheøo khoù, hieàn laønh söï toân kính, khieáp haõi tröôùc nhöõng hieän töôïng, vaät theå to lôùn, huøng vó chung quanh hoï. Nhöõng thaàn nuùi, thaàn noâng, thaàn soâng, thaàn bieån… luoân luoân ôû beân hoï, ñe doïa khi lôõ laàm, hay che chôû khi hoï bò naïn. Vì theá nhöõng daân laøng quanh nuùi Baø Naø vaãn thöôøng xuyeân cuùng leã caùc vò thaàn linh ngöï laãn khuaát trong röøng saâu ñaïi ngaøn. Töø daáu aán cuûa tín ngöôõng naøy seõ coù bao nhieâu laø caâu chuyeän veà thaàn linh vaø ma quyû. Baø Naø tónh laëng neân ñeâm ñeán caøng coâ tòch vaø trôû thaønh moät theá giôùi huyeàn bí. Moät tieáng ñoäng xaøo xaïc cuûa laù hay cuûa loaøi thuù ñi aên ñeâm, moät boùng vöôïn boàng con thoaét aån thoaét hieän treân caønh, moät aùnh laân tinh cuûa loaøi coân truøng phaùt saùng, moät reûo khí ñaù baát ngôø boác leân, hay moät caùi boùng quaùi dò cuûa thaân caây,… taát caû neáu nhö ban ngaøy gaàn guõi thaân thöông thì ñeâm ñeán ñeàu trôû neân ma quaùi, kinh hoaøng do noãi sôï haõi taïo cho con ngöôøi töôûng töôïng ra nhöõng hình aûnh hoang ñöôøng…

2. Chuyeän veà Baø Chuùa Thöôïng Ngaøn (Chuùa Nuùi) Seõ khoâng bao giôø ñeám heát nhöõng vò thaàn linh trong tín ngöôõng cuûa daân gian Vieät Nam. Chæ rieâng trong phaïm vi cuûa nuùi röøng ñaõ bao goàm caùc vò thaàn ôû treân nuùi cao, caùc vò thaàn trong röøng vaéng, caùc vò thaàn ôû vuøng thaáp, roài caùc vò thaàn ôû döôùi loøng suoái, loøng soâng,… Tuy nhieân, döôøng nhö coù moät thieän thaàn maø nhieàu ngöôøi kính caån nhaát, ñoù laø vò thieän thaàn nöõ giôùi maø ngöôøi ta goïi laø “Ñöùc Baø”, hay “Baø Chuùa Thöôïng Ngaøn”, “Baø Chuùa Nuùi”. Baø coù quan heä baø con gì vôùi “Phaät Baø”? Thaät ra ñaây laø moät tín ngöôõng mang ñaäm daáu aán tö töôûng maãu heä. Ñoái vôùi nhöõng daân toäc töøng coù lòch söû toân thôø cheá ñoä maãu heä thì taát caû nhöõng gì to lôùn, linh thieâng, ñaùng kính neå ñeàu thuoäc veà “Baø”. Coù haøng loaït caùc daãn chöùng veà teân goïi söï vaät hay trong ca dao tuïc ngöõ cuûa ngöôøi Vieät theå hieän yeáu toá naøy. Chuùng toâi seõ coù dòp baøn theâm trong phaàn giaûi thích veà ñòa danh “Baø Naø”.

Mieáu Baø vaø Am Baø hieän coù treân ñöôøng leân Baø Naø chæ laø hai nôi thôø phöôïng Baø do nhöõng ngöôøi phu môû ñöôøng phuïng laäp sau naøy. Nhöõng ngöôøi thôï röøng thoâng thuoäc cho raèng mieáu thôø Baø ôû moät nôi raát thanh vaéng theo nhöõng loái quanh co, raéc roái cuûa caùc con khe, con suoái trong nuùi daãn ñeán moät hang ñoäng coù maùi hieân ñaù vôùi moät baøn côø baèng ñaù caåm thaïch traéng.

Chung quanh nhöõng vaán ñeà veà Ñöùc Baø hay Baø Chuùa Thöôïng Ngaøn ñeàu toûa ra moïi söï toát laønh

vaø tin töôûng, tröø nhöõng ai ngaïo maïn, phaù phaùch laøm toån haïi ñeán röøng thieâng môùi bò tröøng trò.

3. Truyeàn thuyeát veà vua Gia Long vôùi Baø Naø- Nuùi Chuùa Qua daáu veát cuûa nhöõng loaøi caây ñöôïc mang töø ñoàng baèng leân nhö cam, mít, cheø ôû moät khoaûng ñaát troáng phía Taây Baéc cuûa ngoïn nuùi Chuùa, nhieàu ngöôûi keå laïi raèng ñaây laø nôi truù aån cuûa Gia Long khi bò Taây Sôn truy kích. Trong vaøi naêm gaàn ñaây, nhöõng ngöôøi noâng daân cuûa thoân Hoäi Vöïc (xaõ Hoøa Phuù) vaø Tröôøng Ñònh (xaõ Hoøa Lieân) trong luùc laøm vöôøn ñaõ tìm thaáy nhieàu loaïi tieàn ñoàng thôøi Gia

158

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Long, caøng khaúng ñònh theâm truyeàn thuyeát veà söï aån naùu cuûa Gia Long taïi khu vöïc xung quanh nuùi Baø Naø.

Chính trong thôøi gian naøy, moät ngöôøi hoï Maïc (khoâng roõ teân) ôû laøng Hoäi Vöïc ñaõ töøng cung caáp traâu, boø, löông thaûo cho quaân ñoäi Gia Long. Sau naøy, ñeå ban thöôûng cho ngöôøi coâng boäc trung thaønh naøy, Gia Long ñaõ cho môøi oâng ra trieàu ñình ñeå phong cho moät chöùc quan, nhöng Maïc voán quen vôùi thoân daõ vaø tha thieát vôùi ngoïn nuùi cuûa mình, ñaõ caûm ôn nhaø vua vaø töø choái moïi aân hueä vua ban. Gia Long ñaõ ban cho oâng töôùc “Bình Höông Xöû Só” vaø ngoâi moä cuûa oâng ñöôïc yeâu caàu xaây lôùn 10m x 7m, coù taám ñaù laøm naép haàm moä vaø taám bia ghi haøng chöõ “Coå Vieät bình höông xöû só Maïc coâng moä”.

+ Giaûi thích veà ñòa danh Baø Naø Teân goïi Baø Naø coù töø bao giôø vaø do ñaâu maø coù? Nhieàu ngöøôi ñaõ ñaët ra caâu hoûi naøy vaø cuõng ñaõ

coù nhieàu caùch giaûi thích khaùc nhau, nhöng cho ñeán nay chöa coù moät caùch giaûi thích naøo thoûa ñaùng.

Trong “Ñaïi Nam Nhaát Thoáng Chí” nuùi Baø Naø vaø nuùi Chuùa ñöôïc ghi laø “Giao’ lao sôn” hoaëc

“Soùc Dao sôn” vaø “Chuùa sôn”, tuyeät nhieân khoâng thaáy ghi Baø Naø.

Coù yù kieán cho raèng “Baø Naø” coù theå laø teân cuûa moät doøng khe, hay teân cuûa moät xoùm daân ñòa

phöông cö nguï beân söôøn nuùi phía Baéc.

Theo nhaø nghieân cöùu Nguyeãn Vaên Xuaân thì “Baø Naø” cuõng nhö Baø Reùn, Baø Duï ñeàu laø teân goác

Chaêm.

Theo thieån yù cuûa chuùng toâi “Baø Naø” laø danh xöng thuaàn Vieät chæ khu ñaát troáng baèng phaúng treân ñænh Baø Naø. “Naø” laø teân goïi chæ nhöõng khu ñaát roäng vaø phaúng ôû caùc trieàn nuùi, nôi coù theå canh taùc, troàng troït ñöôïc. “Naø” töông öùng vôùi bieån, baõi ôû doïc soâng, hay ñoài, goø ôû vuøng nuùi nhöng ít phaúng hôn… Doïc soâng Thu Boàn, nôi haï löu vuøng Goø Noåi, nhöõng khu ñaát phaúng do phuø sa boài ñaép ñöôïc goïi laø nhöõng “baõi daâu” hay “bieån baép”, “baõi baép” nhöng leân daàn vuøng thöôïng nguoàn, töø Trung Phöôùc ñeán Hoøn Keõm, Ñaù Döøng nhaân daân ôû ñaây goïi laø nhöõng “Naø daâu” hay “Naø baép” bôûi ñòa hình cuûa nhöõng baûi boài ôû ñaây moät beân laø soâng coøn moät beân laø nuùi. Veà danh töø “Baø” trong “Baø Naø” nhö treân chuùng toâi ñaõ noùi laø daáu aán cuûa cheá ñoä maãu heä. “Baø” ñöôïc duøng phoå bieán trong teân goïi nhöõng söï vaät, hieän töôïng to lôùn, huøng vó ñaùng kính sôï. Trong heä thoáng caùc thaàn cuûa Vieät Nam coù raát ít caùc oâng Phaät, oâng Thaùnh,oâng Thaàn. Trong khi ñoù coù raát nhieàu nhöõng Baø Vuù, baø Muï, Baø Phaät, Baø Ñaù, Baø Loài, baø Chuùa Ngoïc, Baø Thaùi Döông. Coù nhöõng töôïng ñaù roõ raøng laø bieåu hieän cuûa ngöôøi nam hoaëc con thuù gioáng ñöïc nhöng ñöôïc thôø cuùng döôùi teân Baø hoaëc baø Chuùa. Taïi Hoäi An , moät töôïng sö töû vôùi neùt ñaëc thuø cuûa gioáng ñöïc laïi ñöôïc goïi laø Ñaïo Baø Loài, töôïng moät nhaân vaät coù raâu raäm ôû Thanh Chaâu cuõng ñöôïc goïi laø töôïng Baø Loài hoaëc thaùp Baøng An laø moät Linga cao lôùn ñöôïc goïi laø baø Thaùi thöôïng. Daáu aán naøy coøn roõ neùt trong tuïc ngöõ, ca dao Vieät Nam hay teân goïi caùc söï vaät, ví duï nhö: “OÂng tha, baø chaúng tha”, “Leänh oâng khoâng baèng coàng baø”, “Böôm böôùm baø”, “rau raêm baø”,… cuõng nhö “Caùi” trong “ñöôøng caùi”, “soâng caùi”,… “BAØ” trong danh xöng “Baø Naø” coù lieân quan maät thieát vôùi tín ngöôõng cuûa nhaân daân trong vuøng vôùi khu Nuùi Chuùa vaø vieäc thôø phuïng toân kính “Ñöùc Baø” hay “Baø Chuùa Thöôïng Ngaøn”.

+ Ñieåm tham quan Töø ñaàu An Lôïi (km0) leân ñeán ñænh Baø Naø (km15) laø moät caûnh quan thieân nhieân huøng vó vôùi lôùp lôùp röøng giaø nhieät ñôùi. Caøng leân cao, söông khoùi caøng baûng laûng vaø nhieät ñoä thaáp daàn cho ta caûm giaùc saûng khoaùi. Qua töøng chaëng ñöôøng, töøng cua xeáp gaáp khuùc, tuøy theo ñòa hình maø caûnh röøng thay ñoåi, chuyeån maøu theo töøng thaûm thöïc vaät ñaëc tröng cuûa töøng ngoïn ñoài, töøng caùnh röøng ñaïi ngaøn. Söï baát ngôø luoân baøy ra tröôùc maét du khaùch, noù cuoán huùt, thoâi thuùc khaùt voïng maïo hieåm ñeå khaùm phaù nhöõng bí aån cuûa moät thieân nhieân hoaønh traùng vaø kyø vó naøy. Döôùi ñaây laø moät soá ñieåm tham quan môùi, haáp daãn cuûa Baø Naø:

Hang ñaù Choàng (km5): töø caàu An Lôïi reõ phaûi men theo loái moøn nhoû döôùi taùn röøng thöa vaø ñaày daây chaïc chìu, thi thoaûng coù vaøi thaân caây lôùn ngaõ chaén ngang loái ñi, vöôït hôn 500m laø ñeán moät hang ñoäng lôùn. Tröôùc mieäng hang coù moät caây choø thaân to ñeán hai ngöôøi oâm, taïo cho hang ñoäng veû thaâm u, huyeàn bí. Khoâng gioáng nhöõng hang ñaù voâi thöôøng thaáy, hang ñaù Choàng ñöôïc taïo bôûi nhöõng taûng ñaù lôùn 5 – 8m3 xeáp choàng leân nhau töø phía sau döôùi loøng nuùi leân hun huùt, thaêm thaúm. Nhieät ñoä trong 159

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

hang xuoáng coøn 18oC, khí ñaù boác leân laïnh buoát. Ngoài treân mieäng hang nghe tieáng suoái chaûy roùc raùch, vang voïng töø ñaùy, nhöng khi caàm ñeøn pin vaøo saâu 50m trong loøng hang vaãn khoâng tìm ra suoái. Hang toái vaø coù nhöõng boùng dôi chaäp choaïng. Caøng vaøo saâu voøm hang caøng roäng, cuøng luùc coù theå ñi töø 8 – 10 ngöôøi, song phaûi heát söùc thaän troïn. Vieäc ñöa ñieän vaøo hang seõ taïo cho ñieåm tham quan naøy theâm haáp daãn.

Am Baø (km 6): töø Hang ñaù Choàng ñeán Am Baø ñuùng 1km. Taïi ñaáy treân moät ngoïn ñoài phaúng, Chi cuïc kieåm laâm Hoaø Vang ñaõ döïng moät Traïm kieåm laâm ñeå quaûn lyù baûo veä röøng ñaëc duïng Baø Naø. Khoaûng saân roäng nhieàu hoa, caây röøng laï vaø ñaày boùng maùt cuøng ngoâi nhaø coù kieán truùc haøi hoøa laø ñieåm döøng xe lyù töôûng ñeå baêng qua phía beân kia ñöôøng thaép höông vieáng Am Baø. Theo taøi lieäu cuûa baùc só Albert Sallet trong taäp saùch vieát veà Baø Naø vaø lôøi keå cuûa daân ñòa phöông, thì Am Baø do chính nhöõng ngöôøi phu môû ñöôøng phuïng laäp ñeå thôø Baø Chuùa Thöôïng Ngaøn (Thaàn Nuùi). Trong tín ngöôõng daân gian, Thaàn nuùi laø moät ngöôøi ñaøn baø coù khuoân maët to lôùn vaø ñoû choùi. Thaàn raát linh thieâng, thöôøng xuaát hieän giöõa tröa vaø baát ngôø khi coù ai ñoù ñi vaøo röøng chaët phaù böøa baõi. Caïnh Am Baø, nhöõng caùn boä cuûa Traïm kieåm laâm ñaõ môû moät con ñöôøng baèng phaúng daøi chöøng 500m ñeå vaøo röøng nguyeân sinh. Ñaây cuõng laø moät ñieåm du ngoaïn thuù vò, haáp daãn du khaùch.

Suoái Tieân (km10): Ngay taïi coät moác km10, theo doøng suoái nhoû töø thung röøng chaûy ra chieác coáng baûn 2,5m, treøo leân söôøn moät con doác nhoû, khaùch seõ ñeán moät taûng ñaù lôùn phaúng coù tieát dieän 8m x 4m, cuøng luùc 20 ngöôøi coù theå ngoài chôi ngaém caûnh. Ñieàu kyø dieäu laø moät beân söôøn taûng ñaù Meï coù moät thanh ñaù nhoû hình voøng cung oâm 1/3 löng nhö moät ñöùa con ñang aâu yeám baùm vaøo loøng Meï ñaù.

Töø taûng ñaù Meï ñoå xuoáng chaân ñoài vaøi chuïc meùt laø moät con suoái nhoû. Nhöõng ngöøôi thôï röøng quen goïi noù laø suoái Taøu Löûa vì men theo con suoái naøy vaøo saâu trong thung luõng coù moät voøm ñaù gioáng heät chieác ñaàu maùy taøu hoûa maø hoï thöôøng vaøo ñoù ñeå traùnh möa naéng. Doøng suoái uoán khuùc chaûy giöõa hai söôøn ñoài, moät beân laø bôø söôøn cao, lôùp lôùp caây coå thuï vöôn mình quang ñaõng, moät beân phaúng hôn vôùi töøng buïi thaûo moäc thaáp, luøn, nhöõng cuïm hoa côm nguoäi tím ngaét baâng khuaâng. Ñaâu ñoù töøng caønh hoùp buoâng thoõng töø treân cao xuoáng, thænh thoaûng xoeø ra nhöõng tia laù vaøng, xanh nhö nhöõng chuøm phaùo hoa trong nhöõng ngaøy leã hoäi. Toaøn caûnh con suoái gaàn gioáng nhö Khu du lòch Suoái Tieân (Thuû Ñöùc); neáu ñöôïc boài ñaép toân taïo theâm, ñaây seõ laø ñieåm du lòch voâ cuøng haáp daãn.

Thung luõng Vaøng – ñoài Voïng Nguyeät (km14,5): cuoäc haønh trình töø saùng sôùm qua nhöõng ñieåm döøng töø Hang ñaù Choàng, Am Baø ñeán Suoái Tieân, vöøa ñuùng tröa du khaùch seõ ñeán ñoài Voïng Nguyeät. Taïi ñaây sau khi leo maáy baäc tam caáp seõ ñeán moät ngoïn ñoài. Töø treân ñoài cao naøy ngoài nhìn toaøn caûnh thaønh phoá Ñaø Naüng laáp laùnh döôùi naéng vaøng vaø höôûng gioù bieån töø ñoä cao 1400m. Moät böõa tröa thaät ngon mieäng taïi bieät thöï Voïng Nguyeät. Gioù maùt röôïi. Tieáng ve röøng raâm ran, laõng du qua töøng caùnh röøng nhanh choùng ru ta vaøo moät giaác nguû saâu.

Sau giaác nguû tröa, khaùch coù theå thaû boä 200m töø bieät thöï xuoáng thung luõng Vaøng vaø ngoài treân nhöõng phieán ñaù saïch trôn, thaû chaân cho doøng suoái maùt mieân man. Roài töø ñaây doøng suoái roùc raùch quyeán ruõ du khaùch qua töøng voøm caây, hoác ñaù maø moãi nôi laø moät tieåu caûnh kyø aûo…

Thung luõng Vaøng ñöôïc ngöôøi Phaùp raát quan taâm khi xaây döïng khu nghæ maùt Baø Naø khoâng chæ do tröôùc ñaây coù nhieàu vaøng sa khoaùng (maø hoï ñaõ khai thaùc caïn kieät), maø coøn do ñaây laø nguoàn nöôùc chính cung caáp cho khu trung taâm Baø Naø. Cuoái naêm 1999, khi döï aùn caùp treo thi coâng xong, du khaùch seõ coù dòp töø ñoài Voïng Nguyeät “bay” qua ñænh Baø Naø ôû ñoä cao 1482m ñeå chieâm ngöôõng toaøn caûnh thung luõng Vaøng vaø veát tích caùc ngoâi bieät thöï cuõ, coù leõ khoâng moät nôi naøo treân ñaát nöôùc naøy coù theå saùnh…

Suoái Nai vaø thaùc Caàu Voàng (Nuùi Chuùa): töø ñænh Baø Naø (khu trung taâm) theo ñöôøng oâ toâ qua Nuùi Chuùa 200m laø tôùi nhöõng chieác truï voâi ñoå naùt treân neàn moät ngoâi bieät thöï roäng. Coù khaù nhieàu nhöõng caây sôn tuøng coå kính ñeå chieâm ngöôõng. Sôn tuøng vaø thoâng laù nhoïn to lôùn, caønh xoaén vôùi ñuû daùng, theá môø aûo trong söông muø gioáng nhö nhöõng böùc tranh thuûy maëc cuûa Trung Quoác. Töø con ñöøông lôùn naøy theo loái moøn cuûa ngöôøi Phaùp veà phía Nam khoaûng 200m, seõ ñeán moät ngoïn thaùc cao 12m, döïng ñöùng, ñoå nöôùc ì aàm xuoáng loøng suoái ñaù. Cuøng luùc, töø 8 ñeán 10 ngöôøi coù theå ngoài treân nhöõng phieán ñaù roäng maëc cho doøng nöôùc trong laønh ñoå xuoáng saûng khoaùi. Coù leõ khoâng coù lieäu phaùp naøo xoùa 160

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

ñi öu phieàn nhanh choùng baèng caùch ngoài döôùi doøng thaùc naøy xuyeân qua nhöõng taùn röøng thöa laù, aùnh naéng maët trôûi roïi vaøo ñaùm buïi nöôùc baén leân laøm thaønh nhöõng chieác caàu voàng lung linh kyø aûo. Döïa treân ñaëc ñieåm naøy neân thaùc coù teân laø thaùc Caàu Voàng.

Nöôùc cuûa thaùc Caàu Voàng taïo thaønh moät doøng suoái ñeïp maø hai beân bôø caùt in nhieàu daáu chaân nai. Thænh thoaûng nhöõng ngöôøi thôï röøng ñaõ gaëp nhöõng chuù nai con ngô ngaùc xuoáng suoái uoáng nöôùc. Do vaäy hoï ñaõ ñaët teân cho con suoái naøy laø suoái Nai.

Khaùc vôùi nhöõng thung luõng khaùc, suoái Nai coù moät thaûm thöïc vaät töông ñoái ñaëc tröng. Nôi ñaây ñaày nhöõng caây döông xæ khoång loà vôùi chieàu cao ñeán 10m, nhieàu loaøi hoa laï, thaân nhoû, thaáp vaø hoa saëc sôõ baùm vaøo vaùch ñaù. Nhöõng caây xaù xò (Hoaøng Ñaèng ?) cao 15 – 20m söïc nöùc muøi thôm. Nhöõng buïi cau röøng hoang daõ xoeø taùn taïo cho caûnh trí vöøa nhö xa xaêm vöøa nhö gaàn guõi, thaân thuoäc.

Ñeøo Haûi Vaân Ñeøo Haûi Vaân naèm giöõa thaønh phoá Ñaø Naüng vaø tænh Thöøa Thieân Hueá. Vua Leâ Thaùnh Toâng töûng ñeán ñaây, ngöôõng moä tröôùc phong caûnh huøng vó, höõu tình ñaõ goïi nôi ñaây laø “Ñeä nhaát Huøng quan”. Xöa kia, khi vua Chieâm Thaønh laø Cheá Maân daâng hai chaâu OÂ vaø Lyù (Rí) cho vua Traàn Anh Toâng (1306) ñeå laøm sính leã cöôùi Coâng chuùa Huyeàn Traân thì ñeøo Haûi Vaân duøng laøm ranh giôùi cho Ñaïi Vieät vaø Chieâm Thaønh ngoùt moät theá kyû (1306 – 1402). Ñeán naêm 1402 nhaø Hoà ñem quaân ñi ñaùnh Chieâm Thaønh. Vua Chieâm laø Ba Ñích Lai phaûi caét ñaát Chieâm Ñoäng vaø Coå Luõy ñeå caàu hoøa. Töø aáy Haûi Vaân môùi thuoäc veà Vieät Nam.

Ñeøo Haûi Vaân cao 496m, daøi 21km, löng töïa vaøo daõy nuùi Baïch Maõ cao 1172m. Ñeøo aùn ngöõ con ñöôøng Thieân lyù Baéc Nam. Coù ñöôøng xe löûa chaïy xuyeân qua loøng nuùi. Ñænh ñeøo coù Haûi Vaân Quan ñöôïc xaây töø thôøi nhaø Traàn vaø truøng tu naêm Minh Maïng thöù 7 (1826).

Chaân ñeøo phía Nam coù kho xaêng daàu cuûa Myõ, baây giôø laø kho xaêng daàu Lieân Chieåu ñang ñöôïc xaây döïng. Leân ñeøo ta coù theå thaáy laøng cuøi. Töø ñænh ñeøo coøn 80km laø ñeán thaønh phoá Hueá. Töø ñaây gioïng noùi cuûa ngöôøi daân ñòa phöông vaø khí haäu ñaõ khaùc haún vôùi khu vöïa phía Nam ñeøo.

Ngaøy 27/8/2000 Chính phuû Vieät Nam ñaõ khôûi coâng xaây döïng ñöôøng haàm xuyeân ñeøo Haûi Vaân daøi khoaûng 12,18km, thôøi gian thi coâng trong 5 naêm vôùi voán ñaàu tö 251,042 trieäu USD. Khi hoaøn thaønh ñaây seõ laø moät trong nhöõng ñöôøng haàm xuyeân nuùi daøi nhaát Chaâu AÙ. Song song ñoù, Chính phuû vaø Boä GTVT ñang cho truøng tu laïi con ñöôøng boä ven bieån taïi ñeøo Haûi Vaân ñöôïc xaây döïng töø thôøi Phaùp, nay thì gaàn nhö hö haïi toaøn boä. Khi con ñöôøng naøy xaây xong seõ coù giaù trò raát lôùn trong vieäc phaùt trieån kinh teá, du lòch, ñaëc bieät laø an toaøn cho ñöôøng haàm Haûi Vaân khi gaëp söï coá. Ñöôøng ñeøo cuõ seõ ñöôïc taùi hieän laïi quang caûnh ngaøy xöa ñeå phuïc vuï du lòch.

…Haûi Vaân maây phuû muø anh ñôïi Ngöï Bình naéng cöïc ñaù khoâng reo…

Coâng chuùa Huyeàn Traân Con gaùi Traàn Nhaân Toâng, em gaùi Anh Toâng, khoâng roõ naêm sinh naêm maát. Töø naêm 1293, Nhaân Toâng thoaùi vò, truyeàn ngoâi cho con laø Anh Toâng, roài ra tu ôû nuùi Yeân Töû. Ñeán naêm Taân Söûu 1301, nhaân coù phaùi boä Chieâm Thaønh sang giao haûo, Thöôïng hoaøng Nhaân Toâng ñöôïc môøi du ngoaïn nöôùc Chieâm. Traàn Nhaân Toâng chaáp thuaän, theo chaân phaùi ñoaøn ñeán soáng trong cung ñieän vua Chieâm cuûa Cheá Maân (Jaya Sinbavarman III) ngoùt 9 thaùng. Roài khi chia tay trôû veà nöôùc nhaø, caûm loøng Cheá Maân ñaõ haäu ñaõi, Thöôïng hoaøng Nhaân Toâng höùa gaû coâng chuùa Huyeàn Traân cho (maëc duø Cheá Maân ñaõ coù vôï chính thaát, ngöôøi xöù Java, mó hieäu laø Hoaøng haäu Tapasi). Töø aáy Cheá Maân vaãn thöôøng sai söù sang toû vieäc caàu hoân nhöng trieàu ñình Vieät coøn do döï, khoâng traû lôøi döùt khoaùt.

Ñeán naêm Bính Ngoï 1306, vua Traàn Anh Toâng gaû Huyeàn Traân cho Cheá Maân ñeå ñoåi laáy hai chaâu OÂ, Lyù. Huyeàn Traàn veà Chieâm, ñöôïc phong Hoaøng haäu, mó hieäu Parameâcvari. Chæ non moät naêm thì Cheá Maân maát. Tuïc nöôùc Chieâm, vua maát thì hoaøng haäu phaûi vaøo hoûa ñaøn ñeå tuaãn tang. Traàn Anh Toâng bieát theá lo ngaïi cho tính maïng cuûa Huyeàn Traân, lieàn sai Nhaäp noäi haønh khieån Thöôïng thö taû boäc xaï laø Traàn Khaéc Chung vaø An phuû söû laø Ñaëng Vaên sang Chieâm, giaû tieáng ñi ñieáu tang ñeå tìm caùch cöùu Huyeàn Traàn ñua veà nöôùc.

Traàn Khaéc Chung laøm troøn söù maïng, cöùu ñöôïc Huyeàn Traân. Nhöng treân ñöôøng veà laïi cuøng

161

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Huyeàn Traân tö thoâng. Do ñoù, Höng Nhöôïng vöông Traàn Quoác Taûng heã troâng thaáy Khaéc Chung laø chöûi maéng: “Hoï teân ngöôøi naøy khoâng toát, coù leõ nhaø Traàn maát vì ngöôøi naøy chaêng?”.

Huyeàn Traân veà ñeán Thaêng Long ngaøy 18, muøa thu naêm Höng Long 16 (Maäu Thaân 1308). Töø

ñoù soáng troïn ñôøi trong caûnh hiu quaïnh, beõ baøng!

Trong daân gian, cuoäc ñôøi Huyeàn Traân bò nhaân daân ñaøm tieáu khaù nhieàu. Só phu phaàn nhieàu

möôïn chuyeän Chieâu Quaân coáng Hoà ñaët laøm thô Noâm cheá gieãu. Giôùi bình daân thì coù ca dao:

Con vua laáy gaõ baùn than Noù ñöa leân ngaøn cuõng phaûi ñi theo! Nhöng cuõng khoâng theå queân ñöôïc coâng lao cuûa Huyeàn Traân, vì quoác gia ñaïi söï maø phaûi theo

laøm vôï vua Chieâm, chaáp nhaän mieäng löôõi theá gian, neân cuõng coù ngöôøi ngaäm nguøi maø thô raèng:

Tieác cho caây queá giöõa röøng Ñeå cho thaèng Maùn thaèng Möôøng noù leo… 

THỪA THIÊN HUẾ

Baõi Bieån Laêng Coâ

Döôùi chaân ñeøo veà phía Baéc laø Laêng Coâ vôùi nhöõng laøng chaøi hieàn hoaø aån mình döôùi caùc taùn döøa xanh. “Laêng Coâ” ngaøy xöa voán coù teân goïi laø “Laøng Coø” bôûi vì coù raát nhieàu coø sinh soáng taïi ñaây. “Laøng coø” ñöôïc ñoïc traïi thaønh “Laêng Coâ”. Cuõng coù truyeàn thuyeát cho raèng vò tieàn hieàn khai khaån vuøng ñaát naøy voán laø moät ngöôøi con gaùi. Sau khi maát, ñeå nhôù ôn, ngöôøi daân ñaõ xaây laêng ñeå thôø coâ gaùi vaø goïi laø Laêng Coâ. Thôøi Phaùp thuoäc, vuøng ñaát phía Baéc ñeøo Haûi Vaân ñöôïc goïi laø L’An Cu. Teân Laêng Coâ cuõng coù theå laø do ñoïc traïi cuûa cuïm töø naøy.

Töø treân ñænh ñeøo nhìn xuoáng, Laêng Coâ nhö moät taám luïa traéng meàm maïi bao quanh khung caûnh thieân nhieân xanh maùt, thuyeàn beø ñaäu san saùt troâng thaät neân thô. Laêng Coâ coøn coù ñaëc saûn laø maém soø huyeát, maém toâm vaø caùc ñaëc saûn bieån khaùc raát reû vaø ngon.

Daân cö taïi Laêng Coâ phaàn lôùn laø theo ñaïo Thieân Chuùa Giaùo, taïi ñaây coù moät nhaø thôø. ÔÛ Laêng Coâ coøn coù khaùch saïn, nhaø haøng Laêng Coâ chuû yeáu laø khaùch nöôùc ngoaøi ôû. Töø Ñaø Naüng ñeán Hueá ta phaûi vöôït qua 3 ñeøo: Haûi Vaân (20km), Phuù Gia (3km), Phöôùc Töôïng (4km). Qua khoûi Phöôùc Töôïng laø ñeán khu vöïc Caàu Hai hay Ñaù Baïc. Beân phaûi ta thaáy moät bieån nöôùc meânh moâng ñoù laø phaù Caàu Hai. Phaù Caàu Hai noái lieàn vôùi phaù Tam Giang (naèm ñoaïn töø Hueá ñeán QuaûngTrò). Ta coøn ñi ngang qua di tích lòch söû - ñöôøng moøn Hoà Chí Minh, caàu Phuù Baøi.

Röøng Quoác Gia Baïch Maõ Röøng Quoác gia Baïch Maõ naèm ôû phía Nam tænh caùch Hueá 55km. Naêm 1925 döôùi thôøi Phaùp thuoäc moät döï aùn thaønh laäp vöôøn quoác gia Baïch Maõ - Haûi Vaân roäng 50.000ha ñeå baûo veä loaøi gaø lam maøu traéng, moät kyõ sö ngöôøi phaùp teân Geùrard ngaøy 28/7/1932 ñeà xuaát döï aùn khu nghæ maùt Baïch Maõ ñeán naêm 1935 thì hoaøn taát. Baïch Maõ laø moät vuøng röøng nuùi coù dieän tích 15km2 cao 1444m so vôùi maët nöôùc bieån. Baïch Maõ coù khí haäu maùt meû nhôø aûnh höôûng cuûa nöôùc bieån vaø ñoä cao. Veà muøa heø nhieät ñoä cao nhaát chæ 19-20oC. Vöôøn quoác gia Baïch Maõ laø trung taâm cuûa daõy röøng xanh töï nhieân coøn laïi duy nhaát cuûa Vieät Nam keùo daøi töø bieân giôùi Laøo ñeán bieån Ñoâng. Laø phaàn cuoái cuûa daõy Tröôøng Sôn Baéc, vöôøn nhö moät böùc tranh huøng traùng ñöôïc deät neân bôûi nhieàu daõy nuùi cao chia caét vaø thaáp daàn ra bieån. Ñoä doác bình quaân cuûa toaøn khu vöïc laø 25 ñoä, coù nôi bieán ñoäng töø 45-60oC. Muøa möa baét ñaàu töø thaûng 9 vaø keát thuùc vaøo thaùng Gieâng naêm sau. Löôïng möa trung bình naêm khaù lôùn 3500mm. Ñaëc bieät ôû ñoä cao töø 900m ñeán 1450m löôïng möa trung bình haøng naêm laø 7977mm. Röøng quoác gia Baïch Maõ hieän nay coù khoaûng 1286 loaøi thöïc vaät vaø 723 loaøi ñoäng vaät ñaëc bieät nhaát laø boä gaø. Taïi röøng Quoác gia Baïch Maõ hieän nay coù khoaûng 139 ngoâi bieät thöï xinh xaén ñöôïc xaây döïng theo loái kieán truùc ñaëc bieät nhö khaùch saïn Morin, caùc bieät thöï cuûa caùc vieân chöùc cao caáp hoï Thaân, hoï Hoà Ñaéc taïo cho Baïch Maõ moät boä maët raát myõ leä treân nuùi ñoài phoùng khoaùng. Nhöõng thaéng caûnh noåi tieáng cuûa Baïch Maõ coù thaùc

162

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Ñoã Quyeân, suoái Hoaøng Yeán, Haûi Voïng Ñaøi, ñöôøng moøn Tró sao. Ngaøy 15/7/1991, ñöôïc coâng nhaän laø vöôøn Quoác gia, Baïch Maõ ñang thay da ñoåi thòt chaøo ñoùn du khaùch boán phöông. Hieän nay Vieät Nam coù 10 vöôøn Quoác gia: Ba Beå, Tam Ñaûo, Ba Vì, Caùt Baø, Cuùc Phöông, Beán En, Baïch Maõ, Yokdon, Caùt Tieân, Coân Ñaûo.

Saân Bay Phuù Baøi Caùch Hueá 13km, maát khoaûng 30 phuùt oâ toâ. Saân bay coù töø thôøi Phaùp, noù töøng laø nôi ñoùng quaân cuûa sö ñoaøn 3 Thuyû Quaân Luïc Chieán Myõ. Sö ñoaøn naøy coù nhieäm vuï phuï traùch vuøng I chieán thuaät cuûa chính quyeàn cuõ. Ñaõ coù khoaûng 3000 quaân Myõ ñoùng taïi ñaây trong thôøi gian ñoù. Hieän nay laø saân bay daân duïng Phuù Baøi - Hueá. Tröôùc khi ñeán saân bay Phuù Baøi, phía beân phaûi, giöõa ñoàng ruoäng coù nhieàu ñaøi thu soùng radio cuûa Myõ (Radio bunkers).

Nhö vaäy, töø Ñaø Naüng ñeán Hueá chòu söï kieåm soaùt cuûa Löõ Ñoaøn 1 Thuyû Quaân Luïc Chieán. Töø Hueá ñeán Quaûng Trò chòu söï kieåm soaùt cuûa Löõ Ñoaøn 3 Thuûy Quaân Luïc Chieán. Ngaøy nay, saân bay trôû thaønh moät trong nhöõng saân bay lôùn cuûa mieàn Trung. Nhaân dòp leã hoäi Festival Hueá 2000 Vietnam Airline ñaõ ñaàu tö 64 tæ ñoàng naâng caáp saân bay Phuù Baøi, keùo daøi ñöôøng baêng leân 3400m coù theå ñoùn ñöôïc caùc loaïi maùy bay nhö: Boeing, Airbus… Môùi ñaây chính phuû ñaõ quyeát ñònh ñaàu tö khoaûng 150 tæ ñoàng naâng caáp saân bay Phuù Baøi thaønh caûng haøng khoâng quoác teá Phuù Baøi - ñaây laø moät cô hoäi raát lôùn cho thaønh pboá Hueá - thaønh phoá Festival phaùt trieån.

Ñoâi neùt veà Thöøa Thieân Hueá Tænh Thöøa Thieân-Hueá coù dieän tích töï nhieân laø 5010km2 daân soá ñeán ngaøy 1/4/1999 laø 1.045.134 ngöôøi. Trong ñoù 30% daân soá laø ngöôøi daân toäc thieåu soá nhö: Cô Tu, Taø OÂi, Vaân Kieàu, Hia… Phía Baéc giaùp tænh Quaûng Trò, Nam giaùp Quaûng Nam, Ñaø Naüng, Taây giaùp Laøo, Ñoâng giaùp Bieån Ñoâng. Tænh lò laø thaønh phoá Hueá, caùc huyeän: Phong Ñieàn, Quaûng Ñieàn, Phuù Vang, Höông Traø, Höông Thuûy, A Löôùi, Phuù Loäc vaø Nam Ñoàng. Nhieät ñoä trung bình haèng naêm laø 25oC.

Ngaønh du lòch tænh chuû yeáu taäp trung vaøo thaønh phoá Hueá – nôi voán moät thôøi gian daøi laø kinh ñoâ lòch söû cuûa nöôùc Vieät Nam. Nôi ñaây coù soâng Höông nuùi Ngöï thô moäng, coù caùc di tích lòch söû, coù heä thoáng thaønh quaùch, cung ñieän, laêng taåm. Moãi coâng trình laø moät thaønh töïu tuyeät myõ cuûa kieán truùc caân ñoái, söï haøi hoøa raát töï nhieân ñeán noãi ñoâi luùc ngöôøi ta queân ñi ñoù laø nhöõng coâng trình cuûa con ngöôøi. Ñænh cao cuûa kieán truùc Hueá laø quaàn theå cung ñieän, nhaø ôû Ñaïi Noäi (goàm 140 coâng trình lôùn nhoû) vaø laêng cuûa caùc vua Nguyeãn (Hieän coù 5 laêng lôùn coøn hoaøn chænh, hoaønh traùng, myõ leä, maø ñaày neùt ñaëc thuø). Trong moät baøi vieát cuûa 40 nhaø Ñoâng Phöông hoïc Quoác teá, quaàn theå laêng taåm cuûa caùc vua Nguyeãn ñöôïc coâng nhaän laø Di saûn Vaên hoùa Theá giôùi.

Hueá coøn laø trung taâm Phaät giaùo cuûa mieàn Trung, vôùi treân 100 ngoâi chuøa coå kính. Trong ñoù coù caùc chuøa noåi tieáng nhö: Töø Ñaøm, Linh Muï, Baùo Quoác, Truùc Laâm, Dieäu Ñeá, Tuùy Vaân,… rieâng chuøa Linh Muï ñöôïc xem laø bieåu töôïng cuûa thaønh phoá Hueá.

Beân caïnh ñoù, Hueá coøn laø moät thaønh phoá daøy ñaëc nhöõng di tích lòch söû vaên hoùa nhö khu nghóa trang Ba Ñoàn vôùi ngoâi moä khoång loà choân hôn 6000 haøi coát nhaân daân Hueá töû naïn trong ngaøy kinh ñoâ thaát thuû naêm 1885. Khu vöôøn moä cuï Phan Boäi Chaâu, khu bia Tieán só nhaø Nguyeãn ôû Vaên Thaùnh Mieáu, Nhaø baûo taøng coå vaät Hueá, Quoác Töû Giaùm,… Ñaëc bieät laø tröôøng Quoác Hoïc Hueá thaønh laäp naêm 1896, laø caùi noâi saûn sinh nhieàu nhaân taøi cho ñaát nöôùc nhö Hoà Chí Minh, Phaïm Vaên Ñoàng, Voõ Nguyeân Giaùp, Toá Höõu, Xuaân Dieäu, Huy Caän, Teá Hanh, Toân Thaát Tuøng, Ñaëng Vaên Ngöõ (caùc nhaø khoa hoïc)…

Phía Ñoâng Hueá, caùch thaønh phoá chöøng 15km laø bieån. Baõi taém Thuaän An thu huùt haøng vaïn ngöôøi trong nhöõng ngaøy heø. Phía Nam Hueá töø caàu Hai ñeán ñeøo Haûi Vaân laø tam giaùc Baïch Maõ – Laêng Coâ – Tö Hieàn, moät khu vöïc lyù töôûng ñeå phaùt trieån coâng nghieäp du lòch bieån vôùi hai baõi taém tuyeät vôøi laø Caûnh Döông vaø Laêng Coâ, cuøng nhöõng thaéng caûnh vaø di tích noåi tieáng nhö chuøa coå Tuùy Vaân vaø di tích Chaøm treân nuùi Linh Thaùi.

Veà loaïi hình du lòch mieàn nuùi, tænh coù Laâm vieân Quoác gia Baïch Maõ treân ñoä cao 1400m. Taïi

ñaây du khaùch coù theå saên chim, thuù, höôûng khoâng khí maùt meû trong laønh cuûa khí haäu oân ñôùi.

Phía Taây Hueá, con ñöôøng 12 môû leân thung luõng A Sao vaø ñöôøng moøn Hoà Chí Minh. Phía Baéc Hueá chæ caùch 60 km laø ñòa baøn du lòch lieân Quaûng Trò, coù La Vang thaùnh ñöôøng, Thaønh coå Quaûng 163

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Trò…

Thöøa Thieân-Hueá coù caùc loaïi hình vaên hoùa ngheä thuaät noåi tieáng nhö: ca Hueá, tuoàng Hueá, Ca muùa cung ñình, hoø giaõ gaïo vaø caùc leã hoäi truyeàn thoáng nhö: Leã caàu ngö, Leã hoäi laøng reøn Hieàn Löông, Leã OÂng Leã Baø taïi ñieän Hoøn Cheùn…

Hueá coù moät neàn vaên hoùa aåm thöïc truyeàn thoáng vôùi caùc moùn aên noåi tieáng vaø ñoäc ñaùo maø chæ

Hueá môùi coù. Ñoù laø caùc moùn aên cung ñình.

Ñeán nay Hueá ñaõ toàn taïi ñöôïc treân 355 naêm vaø ñöôïc UNESCO xeáp vaøo moät trong 315 Di saûn vaên hoùa cuûa nhaân loaïi caàn ñöôïc baûo veä vaø toân troïng. Ñoù cuõng laø moät trong nhöõng tieàm naêng du lòch lôùn cuûa Hueá.

Lòch söû Kinh ñoâ Hueá Ñôøi Hoàng Baøng (2879 – 258 TCN) ñaát Hueá thuoäc veà boä Vieät Thöôøng. Boä naøy goàm daõy ñaát töø Phuù Haûi Laêng (Quaûng Trò) ñeán Phuû Ñieän Baøn (Quaûng Nam). Ñôøi Thuïc Phaùn An Döông Vöông (214 TCN), Taàn Thuûy Hoaøng sai Ñoà Thö vaø Söû Loäc cöôùp ñaát Lónh Nam, ñaët ra 3 quaän laø Nam Haûi, Queá Laâm vaø Töôïng Quaân. Naêm thöù 3 TCN, vua Vuõ Ñeá nhaø Haùn dieät xong nhaø Trieäu, chia ñaát Töôïng Quaân ra laøm 3 quaän laø Giao Chæ, Cöûu Chaân, Nhaät Nam. Nhaät Nam coù 5 huyeän.

Cuoái ñôøi Haùn, nhaân luùc nhaø Haùn loaïn laïc, daân huyeän Töôïng Laâm – quaän Nhaät Nam (Boä laïc Döøa – Chaêmpa) voán laø nôi xa xoâi nhaát ñaõ lieân tuïc noåi leân vaø giaønh thaéng lôïi. Ngöôøi laõnh ñaïo khôûi nghóa laø Khu Lieân leân laøm vua goïi laø Laâm AÁp. Ñeán naêm 248, ngöôøi Laâm AÁp ñaùnh chieám huyeän Taây Quyeàn, phaù thaønh cuõ cuûa nhaø Haùn vaø laäp neân thaønh môùi ñaët teân laø Khu Tuùc hay coøn goïi laø Thaønh Loài. Thaønh Khu Tuùc ñöôïc toå chöùc chaët cheõ vaø maïnh meõ, che chôû cho kinh ñoâ Traø Kieäu caùch ñoù 140km veà phía Nam. Ñeán theá kyû VIII, ñôøi Ñöôøng, Laâm AÁp ñoåi Quoác hieäu thaønh Chieâm Thaønh. Töø ñoù ñaát Hueá thuoäc Chieâm Thaønh cho ñeán ñaàu theá kyû XIV.

Naêm 1069, vua Lyù Thaùnh Toâng ñaùnh Chieâm Thaønh, baét ñöôïc vua Cheá Cuû (Rudravarman III), vua Chieâm Thaønh ñoàng yù daâng 3 chaâu laø: Ñòa Lyù, Ma Linh, Boá Chính ñeå ñöôïc trôû veà nöôùc. Nhöõng chaâu aáy nay thuoäc ñòa haït tænh Quaûng Bình vaø Quaûng Trò.

Naêm 1075, vua Lyù Nhaân Toâng sai Lyù Thöôøng Kieät veõ hình theå nuùi soâng vaø ñoåi chaâu Ñòa Lyù

thaønh chaâu Laâm Bình, chaâu Ma Linh thaønh chaâu Minh Linh, vaø Boá Chính thaønh Boá Chaùnh.

Ngoaøi ra coøn chieâu moä daân cö ñeán khai khaån ñaát ñai vaø sinh soáng. Ñoù laø cuoäc di daân ñaàu tieân cuûa Vieät Nam. Naêm 1103, vua Chieâm Thaønh laø Cheá Ma Na ñaùnh ñoøi laïi 3 chaâu. Naêm 1104, vua Lyù Nhaân Toâng sai Lyù Thöôøng Kieät ñaùnh giaønh laïi 3 chaâu ñoù.

Naêm 1306, vua Traàn Anh Toâng gaû em gaùi cuûa mình laø Huyeàn Traân Coâng Chuùa cho vua Chieâm Thaønh laø Cheá Maân ñoåi laáy hai chaâu OÂ vaø Lyù. Sau ñoù naêm 1307, hai chaâu naøy ñöôïc ñoåi teân thaønh Thuaän chaâu vaø Hoùa chaâu. Thuaän chaâu goàm caùc huyeän Ñaêng Xöông (töùc Thuaän Xöông – thuoäc phuû Trieäu Phong – Quaûng Trò), Haûi Laêng (Quaûng Trò) vaø caùc huyeän Phong Ñieàn, Quaûng Ñieàn, Höông Traø (Thöøa Thieân). Chaâu Hoaù goàm caùc huyeän Phuù Vang, Phuù Loäc (Thöøa Thieân) vaø caùc huyeän Dieân Phöôùc, Hoøa Vang (Quaûng Nam – Ñaø Naüng).

Cuoái ñôøi Traàn, nhaø Minh cai trò nöôùc ta vaø ñaët ra phuû Thuaän Hoùa goàm caû hai chaâu. Thaùng 10/1558, Chuùa Nguyeãn Hoaøng vaøo traán ñaát Thuaän Hoùa. Töø soâng Gianh trôû vaøo goïi laø Ñaøng Trong. Caùc Chuùa Nguyeãn laàn löôït ñoùng phuû ôû AÙi Töû (1558 – 1570), Traø Baùt (1570 – 1600), Ñinh Caùt (1600 – 1626), Phöôùc Yeân (1626 – 1636), Kim Long (1636 – 1687). Naêm 1687 chuùa Nguyeãn Phuùc Traên dôøi phuû veà Phuù Xuaân- khu vöïc thaønh noäi Hueá ngaøy nay.

Phuù Xuaân laø teân cuõ cuûa thaønh phoá Hueá. Ñeán cuoái theá kyû XIX, sau khi thöïc daân Phaùp ñaùnh chieám thaønh Phuù Xuaân naêm 1885, ñòa danh Hueá daàn daàn thay theá Phuù Xuaân. Chöõ Hueá töùc chöõ Hoùa ñoïc traïi maø ra.

Naêm 1712, chuùa Nguyeãn Phuùc Chu laïi dôøi phuû ra laøng Baùc Voïng (huyeän Quaûng Ñieàn). Naêm 1738, Nguyeãn Phuùc Khoaùt noái ngoâi, dôøi phuû veà Phuù Xuaân, beân höõu phuû cuõ. Vaøo theá kyû XVII – XVIII vuøng Thuaän Hoùa vaø Ñaøng Trong ñaõ trôû thaønh khu vöïc phaùt trieån cuûa caû nöôùc ta. Naêm 1776, vuøng Thuaän Hoùa ñaõ coù daân soá leân ñeán 126.857 ngöôøi vaø khai thaùc ñöôïc 256.507 maãu ruoäng. Vaøo theá kyû XVIII, Phuù Xuaân ñaõ trôû neân moät trung taâm kinh teá, chính trò, vaên hoùa lôùn cuûa Ñaøng Trong. Xöù Thuaän 164

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Hoùa vôùi thuû phuû Phuù Xuaân laø nôi taäp trung nhieàu laøng vaø phöôøng thuû coâng coù tieáng veà deät, goám, naáu ñöôøng, reøn saét, ñuùc ñoàng… Phuù Xuaân coøn laø moät thöông caûng lôùn cho ghe thuyeàn trao ñoåi buoân baùn. Ñaëc bieät, coù caùc thuyeàn töø Gia Ñònh ñem gaïo ra baùn.

Muøa xuaân naêm 1771, cuoäc khôûi nghóa Taây Sôn buøng noå. Thaùng 6/1786, Nguyeãn Hueä tieán quaân ra Thuaän Hoùa, nhanh choùng haï Phuù Xuaân trong voøng 10 ngaøy, chieám toaøn boä Ñaøng Trong. Thaùng 12/1787, taïi Phuù Xuaân, Nguyeãn Hueä leân ngoâi Hoaøng Ñeá treân nuùi Baân - caïnh nuùi Ngöï Bình, laáy nieân hieäu laø Quang Trung. Ngay sau ñoù daãn quaân ra Baéc tieâu dieät quaân Thanh vaø laät ñoå vua buø nhìn Leâ Chieâu Thoáng, Phuù Xuaân trôû thaønh kinh ñoâ cuûa trieàu ñaïi Taây Sôn. Nguyeãn Hueä laø ngöôøi coù tö töôûng ñoåi môùi. OÂng maát thaùng 9/1792, thoï 39 tuoåi. Sau khi Quang Trung cheát thì Taây Sôn suy yeáu.

Naêm 1802, Nguyeãn AÙnh leân ngoâi laáy nieân hieäu laø Gia Long, laäp neân trieàu Nguyeãn ñoùng ñoâ taïi Phuù Xuaân, chia ñaát nöôùc thaønh 29 tænh. Taïi Phuù Xuaân nhaø Nguyeãn cho xaây döïng cung ñieän, laêng taåm, dinh thöï. Vieäc xaây kinh thaønh phaûi huy ñoäng moät löïc löôïng leân ñeán 5000 - 8000 ngöôøi. Giöõa luùc ñang xaây döïng kinh ñoâ, moät cuoäc khôûi nghóa do Ñoaøn Tung khôûi xöôùng vaøo naêm 1866 maø nhaân daân goïi laø khôûi nghóa “Chaøy Voâi” keùo veà kinh ñoâ nhaèm laät ñoå Töï Ñöùc.

Naêm 1885, kinh ñoâ Hueá rôi vaøo tay Phaùp. Phong traøo Caàn Vöông keùo daøi 15 naêm. Vaøo ñaàu theá kyû thöù XX, Hueá laø nôi dieãn ra nhieàu hoaït ñoäng yeâu nöôùc. Cuoái naêm 1925, Phaùp baét cuï Phan Boäi Chaâu veà giam loûng ôû Hueá. Töø naêm 1930, Hueá trôû thaønh ñòa baøn hoaït ñoäng cuûa nhieàu laõnh tuï Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam nhö Leâ Duaån, Traàn Phuù, Phan Ñaêng Löu, Nguyeãn Chí Thanh…

Thaùng 8/1945, haøng vaïn ngöôøi hoïp mitting tröôùc Ngoï Moân, côø Queû bò haï xuoáng, côø ñoû sao vaøng ñöôïc keùo leân, Baûo Ñaïi ñoïc lôøi thoaùi vò vaø trao AÁn Kieám cho chính quyeàn caùch maïng. Trong buoåi leã lòch söû naøy, OÂng noùi “Thaø laøm daân moät nöôùc ñoäc laäp, coøn hôn laøm vua moät nöôùc noâ leä”. Naêm 1963, pbong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân caùc taàng lôùp toân giaùo buøng noå leân ñænh ñieåm. Roài cuoäc tieán coâng teát Maäu Thaân naêm 1968, quaân giaûi phoùng giaønh laøm chuû Hueá trong 25 ngaøy ñeâm, giaûi thoaùt cho 2000 ñoàng baøo chieán só yeâu nöôùc bò giam giöõ.

Ñuùng 10h30 ngaøy 25/3/1975, laù côø caùch maïng ñöôïc keùo leân ñænh coät côû tröôùc Ngoï Moân, thaønh

phoá Hueá hoaøn toaøn giaûi phoùng.

Hueá ngaøy nay laø tænh lî cuûa tænh Thöøa Thieân. “Thöøa Thieân” nghóa laø thöøa leänh trôøi ñeå trò nöôùc. Naêm 1822, môùi coù teân phuû Thöøa Thieân, sau laø tænh Thuaän Thieân. Hueá ngaøy nay coøn baûo löu moät khoái löôïng lôùn nhöõng di saûn vaät chaát vaø tinh thaàn mang tính vaên hoùa ngheä thuaät truyeàn thoáng Vieät Nam.

Lòch söû Thaønh phoá Hueá Thaønh phoá Hueá naèm treân ñoâi bôø doøng soâng Höông, giöõa mieàn Trung nöôùc Vieät, löng döïa vaøo

daõy Tröôøng Sôn huøng vó, maët höôùng ra bieån Ñoâng caùch xa chöøng 12km.

Hueá naèm trong vuøng nhieät ñôùi gioù muøa vôùi hai muøa möa naéng roõ reät. Ñaàu trieàu Nguyeãn, thaønh phoá Hueá ngaøy nay laø ñaát kinh sö cuûa trieàu ñình. Ñeán thôøi Phaùp thuoäc, vaøo ngaøy 20/10/1898, vua Thaønh Thaùi ra duï thaønh laäp Thò xaõ Hueá. Ñeán ngaøy 12/12/1929, Toøan quyeàn Ñoâng Döông ra nghò ñònh chuyeån Thò xaõ Hueá leân Thaønh phoá Hueá. Hueá hieän nay laø thaønh phoá loaïi 2, thuû phuû cuûa tænh Thöøa Thieân - Hueá vôùi daân soá 291.761 (1/4/1999) phaân boá khoâng ñeàu treân dieän tích 67,77km2 goàm 20 phöôøng noäi thaønh vaø 5 xaõ ngoaïi thaønh.

Phaàn thaønh phoá beân bôø baéc soâng Höông coù Kinh thaønh Hueá cuûa nhaø Nguyeãn (1802-1945) xaây döïng töø naêm 1805, ñeán naêm 1993 ñöôïc UNESCO coâng nhaän laø Di saûn vaên hoaù nhaân loaïi. Ñoái dieän vôùi Kinh thaønh veà phía bôø Nam, cuoái theá kæ XIX ñaàu theá kæ XX ñöôïc xem laø moät khu Taây vôùi caùc cô quan haønh chaùnh, khu buoân baùn, tröôøng hoïc cuûa chính quyeàn baûo hoä maø tieâu bieåu laø Toaø Khaâm Söù (1876), haõng buoân vaø khaùch saïn Morin (1901), Tröôøng Quoác Hoïc (1896) vaø Tröôøng nöõ trung hoïc Ñoàng Khaùnh (1917). Hueá laø moät trong nhöõng trung taâm vaên hoùa du lòch cuûa Vieät Nam, ngoaøi caùc di tích cuûa nhaø Nguyeãn, caùc Chuøa phaät, danh lam thaéng caûnh, Hueá coøn laø nôi hình thaønh tinh thaàn yeâu nöôùc cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh, cuûa caùc vò laõnh ñaïo Caùch maïng noåi tieáng theá kæ 20 nhö Cöïu Thuû Töôùng Phaïm Vaên Ñoàng, Ñaïi töôùng Voõ Nguyeân Giaùp, ñaïi töôùng Nguyeãn Chí Thanh, nhaø thô Toá Höõu. Thaùng 4/2000, Hueá ñöôïc choïn laøm Thaønh phoá Festival cuûa quoác gia vaø quoác teá.

Soâng Höông

165

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Soâng Höông töø laâu ñaõ trôû thaønh bieåu töôïng cuûa Hueá. Tröôùc kia noù coù teân laø Loâ Dung. Sau ñoåi laø Höông Giang. Treân thöôïng nguoàn soâng coù thöù coû Thaïch Xöông Boà, moät vò thuoác coù muøi höông. Thöù coû naøy ñaõ taåm höông vaøo nöôùc, laøm cho doøng soâng thoang thoaûng moät muøi thôm neân môùi mang teân laø Höông Giang.

Soâng baét nguoàn töø nuùi cao treân 1000m, giöõa bieân giôùi Vieät Laøo. Baét ñaàu töø hai nguoàn Taû Traïch vaø Höõu Traïch ñeán Baèng Laõng thì hôïp chung thaønh moät doøng soâng Höông trong xanh dòu daøng chaûy qua thaønh phoá. Tröôùc khi ñoå ra bieån Ñoâng, soâng chia thaønh nhieàu nhaùnh toaû roäng khaép kinh kyø, khoù coù doøng soâng naøo ñeïp baèng. Ngöôøi ta ví soâng Höông nhö coâ gaùi Hueá. Luùc chaûy dòu daøng, luùc hieàn hoøa, luùc luõ döõ doäi nhö coâ gaùi hay nhoõng nheõo, tính tình thay ñoåi thaát thöôøng, bí aån.

Soâng Höông nhö moät ñöôøng ranh giôùi töï nhieân giöõa hai khu vöïc: Bôø Baéc laø khu Hoaøng Gia,

cung ñieän. Bôø Nam laø thaønh phoá hieän ñaïi vôùi nhöõng con phoá roäng raõi, coâng sôû, khaùch saïn..

Soâng Höông laø nôi hoø heïn cuûa caùc ñoâi nam nöõ. Laø baàu söûa ngoït ngaøo nuoâi döôõng neàn aâm nhaïc

vaø thi ca Hueá. Chính doøng soâng naøy laø nieàm caûm höùng cho caùc nhaø vaên, nhaø thô töø xöa ñeán nay.

“Höông giang nhaát tím nguyeät, Thieân coå höõu ña saàu”. (Höông giang moät doøng soâng, ñeå laïi moái saàu thieân coå). Vôùi Cao Baù Quaùt thì: “Soâng Höông nhö moät thanh kieám döïng ngang trôøi”. Hoaëc nhaø thô khaùc thì:

“Neáu nhö khoâng coù doøng Höông Caâu thô xöù Hueá giöõa ñöôøng ñaùnh rôi Neáu nhö khoâng coù doøng Höông Ngöôøi tình cho Hueá, ngöôøi thöông nôi naøo” Hay nhaø thô Thu Boàn thì thaâm thuùy hôn: “Con soâng duøng daèng, con soâng khoâng chaûy Soâng chaûy vaøo loøng neân Hueá raát saâu”

Theá ñaáy, caùi saâu laéng tröõ tình cuûa ngöôøi daân xöù Hueá cuõng do soâng Höông taïo neân. Ngöôøi ta coøn giaûi thích con gaùi Hueá aên raát cay nhöng noùi chuyeän raát ngoït ngaøo laø do uoáng nöôùc soâng Höông. Ngaøy nay loaïi bia noåi tieáng ôû Hueá laø Huda cuõng laáy nöôùc töø soâng Höông ñeå saûn xuaát.

Coù theå noùi raèng, chöa ñeán Hueá neáu chöa thöôûng thöùc ñoø haùt Höông Giang, chöa ngoài thuyeàn roàng ngöôïc doøng soâng Höông ngaém caûnh soâng nöôùc thô moäng vaø caùc di tích phía trung löu, chöa thaám vaøo loøng ñieäu hoø maùi nhì, maùi ñaåy man maùc moät khung trôøi xöù Hueá.

Nuùi Ngöï Bình Nuùi naèm phía Ñoâng Nam thaønh phoá Hueá, ñoái dieän vôùi Ngoï Moân vaø caùch Ngoï Moân 3km, ôû treân cuøng moät truï, thaúng haøng. ÔÛ vò trí ñoù, nuùi Ngöï ñöôïc xem laø bình phong cuûa Hoaøng thaønh, laøm tieàn aùn cho kinh thaønh.

Nuùi cao 105m, coù hình thang caân vôùi hai caïnh ñeàu ñaën, ñænh baèng. Teân goïi cuõ laø Baèng Sôn. Ñeán thôøi Gia Long goïi laø Ngöï Bình. Treân nuùi coù röøng thoâng xanh töôi maùt. Ngöôøi ta khoâng theå khoâng nhaéc ñeán Nuùi Ngöï Bình khi noùi ñeán Hueá. “Nuùi Ngöï bình tröôùc troøn sau meùo Soâng An Cöïu naéng ñuïc möa trong” Caàu Traøng Tieàn Laø chieác caàu saét baéc qua soâng Höông, naèm giöõa loøng thaønh phoá Hueá. Caàu ñöôïc baét ñaàu xaây döïng naêm Thaønh Thaùi thöù 9 (1897) vaø hoaøn thaønh naêm Thaønh Thaùi thöù 11 (1899). Ban ñaàu noù chæ laø chieác caàu goã, maët caàu laùt baèng vaùn goã lim. Ñeán naêm Thaønh Thaùi thöù 16 (1904) caàu bò baõo thoåi. Naêm 1904 ngöôøi Phaùp xaây döïng laïi caàu môùi baèng saét vaø xi maêng.

Teân goïi cuûa caàu cuõng coù nhieàu thay ñoåi. Ban ñaàu coù teân Thaønh Thaùi.sau Chieán tranh Theá giôùi I caàu mang teân thuû töôùng Phaùp Clemonccan. Naêm 1945 chính phuû ngaén nguûi Traàn Troïng Kim caàu ñöôïc ñoåi thaønh caàu Nguyeãn Hoaøng. Nhöng duø caàu coù thay ñoåi theá naøo thì daân chuùng vaãn goïi laø caàu Traøng Tieàn, vì caàu naèm caïnh sôû ñuùc tieàn cuõ. Caàu goàm 6 vaøi moãi vaøi daøi 66,85m roäng 6,2m. Toång coäng chieàu daøi cuûa caàu laø 401,1m. Caàu coù 12 nhòp ñöôïc thieát keá theo kieåu kieán truùc Gothique moãi

166

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

nhòp coù thaønh hình baùn nguyeät. Caùc nhòp thieát keá lieàn nhau laøm thaønh moät daõy soùng ñeàu ñaën, meàm maïi nhö laø nöôùc soâng Höông. Hieän nay coù 3 caây caàu baét ngang doøng soâng Höông: Caàu Phuù Xuaân (caàu môùi), Traøng Tieàn, Baïch Hoå (caàu xe löûa) neáu nhö soâng Höông laø nôi hoø heïn cuûa caùc ñoâi trai gaùi thì caàu Traøng Tieàn laø nôi noái nhòp cho löùa ñoâi. Ngöôøi ta coù caâu haùt nhö sau:

“Caàu Traøng Tieàn saùu vaøi 12 nhòp Anh qua khoâng kòp toäi laém anh ôi Bôõi vì ai maø em phaûi mang tieáng chòu lôøi Coù xa nhau ñi chaêng nöõa, cuõng bôûi oâng trôøi maø xa” Chôï Ñoâng Ba Töø Nam ra Baéc hay töø Baéc vaøo Nam, du khaùch ñeàu bieát ñeán 3 teân chôï noåi tieáng: Ñoàng Xuaân - Haø Noäi, Beán Thaønh - Saøi Goøn, Ñoâng Ba - Hueá. Chôï Ñoâng Ba tröôùc kia töø thôøi vua Gia Long ñaët taïi phöôøng Ñoâng Phöôùc (tröôùc ngaøy giaûi phoùng naêm 1975 goïi laø phöôøng Thaùi Traïch, nay ñöôïc ñoåi teân thaønh phöôøng Thuaän Thaønh) chôï ñöôïc xaây döïng baèng gaïch vaø lôïp ngoùi, goïi laø chôï Ñoâng Phöôùc hay Qui Daõ Thò. Qua teân chôï, chính quyeàn nhaø Nguyeãn muoán bieåu hieän raèng sau khi thaéng Taây Sôn, doøng hoï Nguyeãn ñaõ trôû veà ñaát cuõ. Veà sau chôï ñöôïc dôøi ra cöûa Ñoâng Hoa neân ñöôïc mang teân chôï Ñoâng Hoa, ñaët taïi vöôøn hoa Phan Ñaêng Löu baây giôø. Vì kieâng teân cuûa baø Hoà Thò Hoa queâ quaùn ôû Thuû Ñöùc laø vôï cuûa Vua Minh Maïng, Vua ñaõ ñoåi teân chôï thaønh chôï Ñoâng Ba (ñoïc traïi töø Ñoâng Hoa) ngaøy kinh ñoâ thaát thuû, chôï bò giaëc Phaùp ñoát saïch maõi ñeán naêm 1887 vua Ñoàng Khaùnh môùi cho xaây döïng laïi goàm coù “ñình chôï” vaø “quaùn chôï’ laáy teân laø Ñoâng Ba.

Ñeán naêm Thaønh Thaùi thöù 11 (1899) chôï Ñoâng Ba moät laàn nöõa di chuyeån ra ngoaøi, ñaët taïi phoá Traøng Tieàn nhöng vaãn giöõ teân cuõ laø Chôï Ñoâng Ba baây giôø. Sau khi dôøi ñoâ ra phoá Traøng Tieàn chôï Ñoâng Ba ñöôïc xaây döïng vôùi qui moâ lôùn hôn, Chôï Ñoâng Ba laø coâng trình ñöôïc xaây döïng vaøo loaïi sôùm cuøng vôùi Tröôøng Quoác Hoïc vaø Caàu Traøng Tieàn döôùi thôøi Vua Thaønh Thaùi. Nhaân daân Hueá coøn nhôù Caâu ca dao,töø naêm Thìn

Chôï Ñoâng Ba ñem ra ngoaøi giaïi Caàu Traøng Tieàn ñuùc laïi ximaêng Vaøo ñaàu theá kyû thöù XX Chôï Ñoâng Ba laø moät coâng trình kieán truùc keát hôïp Ñoâng - Taây tieâu bieåu ôû Hueá. Sau ngaøy mieàn Nam hoaøn toaøn giaûi phoùng, Treân moät dieän tích 16.000m2 vôùi 300.018 maët haøng nhöng chôï Ñoâng Ba luùc baáy giôø ñaõ ñoå naùt coù ñeán 70% leàu quaùn taïm bôï. Chính vì theá, ñaàu naêm 1986 UBND tænh Bình Trò Thieân (cuõ) ñaõ caûi taïo vaø xaây döïng chôï. Chôï coù dieän tích 14.000m2 goàm 2000 saïp. Laàu chuoâng ñöùng ôû trung taâm chôï ñöôïc caûi taïo vaø xaây döïng laïi qui moâ, baûo ñaûm ñoä beàn, mó thuaät hôn mang daùng daáp cuûa Hueá. Laàu chuoâng daøi 66 m, roäng 36m vôùi dieän tích neàn 2376m2 mang tính chaát “ñình chôï” truyeàn thoáng. Ngaøy 10/10/1987, chôï Ñoâng Ba ñöôïc khaùnh thaønh trong nieàm vui khoân taû cuûa ngöôøi daân xöù Hueá vaø nhaân daân caû nöôùc.

Tröôøng Quoác Hoïc Hueá Tröôøng Quoác Hoïc laø moät trong nhöõng tröôøng trung hoïc ñaàu tieân ñöôïc thaønh laäp ôû Vieät Nam döôùi thôøi Vua Thaønh Thaùi vaøo naêm 1896. Ban ñaàu tröôøng chæ coù moät toøa Ñoác giaùo ñöôøng vaø 3 toøa cho caùc vieân trôï giaùo cö truù. Ñeán naêm thaønh Thaùi thöù 10 (1898) laøm theâm hai daõy lôùp hoïc 46 phoøng. Tröôøng ñöôïc xaây döïng laïi vaøo 1917. Döôùi thôøi Phaùp thuoäc, Tröôøng Quoác Hoïc laø trung taâm vaên hoaù ôû Trung Kì. Hoïc sinh töø Ngheä An ñeán Bình Ñònh ñeàu phaûi ñeán ñaây theo hoïc baäc Trung Hoc. Tröôøng Quoác Hoïc laø moät trong nhöõng nôi löu giöõ laïi nhieàu nhöõng kyû nieäm cuûa nhöõng baäc nhaân taøi cuûa ñaát nöôùc, moät thôøi töøng laø hoïc sinh cuûa tröôøng nhö: Nguyeãn AÙi Quoác, Traàn Phuù, Leâ Duaån, Phaïm Vaên Ñoàng, Voõ Nguyeân Giaùp, Toá Höõu…

Chuøa Thieân Muï Töø caàu Phuù Xuaân chaïy ñeán kinh thaønh Hueá, ngang qua Ngoï Moân, thaúng ñeán moät ngaõ ba, thaúng vaøo moät con ñöôøng nhoû thì ñeán chuøa Thieân Muï. Sau khi qua khoûi ngaõ ba, chuùng ta ñi thaúng ñeán laøng Kim Long (Roàng Vaøng). Töø trung taâm ñeán chuøa Thieân Muï, chuùng ta coù theå ñi baèng thuyeàn. Laøng Kim Long ngaøy xöa coù teân laø An Ninh Haï, coøn An Ninh Thöôïng laø nôi coù chuøa Thieân Muï. Laøng Kim Long ngaøy xöa ñaõ noåi tieáng coù nhieàu coâ gaùi ñeïp. Vua Thaønh Thaùi vaø Duy Taân laáy vôï cuõng laø

167

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

ngöôøi laøng naøy. Hai vò vua naøy laø ngöôøi duy nhaát cho pheùp vôï aên chung maâm va xöng hoâ anh em. Doøng Höông buoåi saùng söông môø lan toaû nhö laøn khoùi moûng, ñoù chính laø thi höùng cho nhaø thô Haøn Maëc Töû saùng taùc baøi thô noåi tieáng “Ñaây Thoân Vó Daï”.

Hueá laø nôi coù nhieàu chuøa chieàn nhaát Vieät Nam. Hueá coù hôn 100 ngoâi chuøa lôùn nhoû vaø hôn 200 Nieäm phaät ñöôøng. Nhö vaäy laø gaàn 300 ngoâi chuøa cho 30 vaïn daân Hueá. Chuøa Thieân Muï, Dieäu Ñeá, Baùo Quoác, Giaùc Hoaøng, Linh Höïu laø naêm ngoâi chuøa ñöôïc xeáp haøng Quoác töï. Chuøa Thieân Muï gaén lieàn vôùi lòch söû Nam tieán cuûa Ñaïi Vieät, noù laø ngoâi chuøa ñaàu tieân ôû ñaát thaàn kinh. Töø theá kæ thöù XIV, Hueá ñöôïc môû mang. Naêm 1558, Nguyeãn Hoaøng vaøo Nam traán thuû töø Ñeøo Ngang trôû vaøo. Chuùa Nguyeãn Hoaøng nghó raèng phaûi coù moät chaát keo ñeå keát dính con ngöôøi ôû vuøng ñaát môùi ñöôïc khai hoang vaø bieát raèng chæ coù toân giaùo môùi laøm ñöôïc ñieàu ñoù. Ngaøy xöa ngöôøi ta laáy Nho Giaùo ñeå trò nöôùc, Phaät Giaùo ñeå an daân, Laõo Giaùo ñeå giaûi thích vuõ truï. Trong khi ñi khaûo saùt, Nguyeãn Hoaøng ñi töø döôùi leân thaáy ngoïn ñoài Haø Kheâ ñoät khôûi leân giöõa soâng Höông raát ñeïp, gioáng nhö daùng moät con roàng ñang quay ñaàu nhìn laïi, chöùa chan nieàm hy voïng. Chuùa döøng laïi vaø nghe ngöôøi daân keå laïi raèng: “Ñeâm ñeâm ngöôøi ta thöôøng thaáy coù moät ngöôøi ñaøn baø xuaát hieän treân ñoài. Baø maëc quaàn luïc aùo ñoû. Baø noùi raèng roài ñaây seõ coù moät vó chaân chuùa ñeán ñaây laäp chuøa ñeå tu long khí cho beàn long maïch”. Nguyeãn Hoaøng nghe xong raát möøng rôõ neân ñoåi ñoài Haø Kheâ thaønh Thieân Muï Sôn - nghóa laø nuùi cuûa ngöôøi ñaøn baø linh thieâng. Sau ñoù oâng cho xaây chuøa ñaët laø Thieân Muï. Sau khi chuøa hoaøn taát, Chuùa Nguyeãn Phuùc Khoaùt cho ngöôøi sang Trung Quoác môøi hoaø thöôïng Thích Ñaïi Saùng veà giaûng kinh Phaät vaø mang nhieàu kinh Phaät veà ñaây. Töø ñoù Phaät giaùo mieàn Trung baét ñaàu phaùt trieån maïnh. Ñeán thôøi Chuùa Nguyeãn Phuùc Lan - chaùu noäi Nguyeãn Hoaøng - choïn laøng Kim Long xaây döïng thuû phuû cuûa mình naêm 1635. Naêm 1687, chuùa Nguyeãn Phuùc Traên choïn Phuù Xuaân laøm thuû phuû, bôûi ñaát Phuù Xuaân hoäi ñuû caùc yeáu toá: “Nhaát caän thò, nhò caän sôn, tam caän loä”.

Thôøi gian phaùt trieån cöïc thònh cuûa Chuøa Thieân Muï laø thôøi chuùa Nguyeãn Phuùc Chu. Vaøo naêm 1710, chuùa Nguyeãn Phuùc Chu cho ñuùc laïi Ñaïi Hoàng Chung naëng 2,5 taán. Chuoâng naøy ñöôïc ñaùnh giaù laø chuoâng naëng thöù hai Vieät Nam sau chuoâng ôû chuøa Coå Leä - Nam Ñònh naëng 9 taán. Ngöôøi ta noùi ngaøy xöa khi ñaùnh chuoâng, tieáng vang ñeán taän bieån Thuaän An caùch ñoù 12 daëm. Vì daân chuùng ñaõ ñoùng goùp nhieàu vaøng baïc neân tieáng chuoâng vang raát xa!

Naêm 1844, Thieäu Trò cho xaây döïng thaùp cao 21m, 7 taàng, moãi taàng thôø moät töôïng Phaät (soá 7 laø soá linh thieâng cuûa nhaø Phaät). Taàng treân cuøng coù töôïng Phaät baèng vaøng. Naêm 1942 töôïng phaät baèng vaøng naøy maát ñi cuøng vôùi hai chöõ Ngoï Moân ôû Hueá. Ngaøy nay ngöôøi ta khoâng ñöôïc vaøo thaùp nöõa vì thaùp coù daáu hieäu xuoáng caáp.

Bia beân traùi ghi laïi lòch söû xaây döïng thaùp cuûa vua Thieäu Trò. Chuøa Thieân Muï ñöôïc xeáp vaøo haøng thöù 12 trong soá 20 caûnh ñeïp cuûa ñaát thaàn kinh. Tröôùc maët chuøa laø Soâng Höông, xa xa laø nuùi Kim Phuïng vaø laêng Minh Maïng laøm tieàn aùn cho chuøa. Beân phaûi laø daõy Tröôøng Sôn, nhìn xa hôn nöõa laø ñoàng baèng phía Nam cuûa Hueá. Naêm 1714, nhaø bia ñoái dieän chuoâng ñöôïc xaây döïng, noùi leân quaù trình ñuùc chuoâng. Bia ruøa khaéc baøi bia kyù cuûa Chuùa Nguyeãn Phuùc Chu.

Cuoái theá kyû thöù XVIII chuøa bò chieán tranh taøn phaù. Naêm 1815 vaø 1831 vua Gia Long vaø Minh Maïng ñaõ cho truøng tu chuøa ñeïp hôn. Naêm 1904 coù traän baõo lôùn laøm chuøa bò ñoå naùt. Naêm 1907, Vua Thaønh Thaùi cho truøng tu nhöng kieán truùc nhoû hôn.

Ñình Höông Nguyeän: Böôùc leân 15 baäc tam caáp töø coång tam quan laø ñeán ñình Höông Nguyeän, maø ngaøy nay chæ coøn laïi caùi neàn ôû tröôùc thaùp Phöôùc Duyeân. Ñaây laø coâng trình kieán truùc baèng goã cuûa vua Thieäu Trò (1841-1847). Sau ñoù ñaõ bò baõo ñaùnh ñoå. Ñaây laø moät ngoâi nhaø töù giaùc ñoäc ñaùo cuûa 150 naêm tröôùc. Ñöùng ôû giöûa nhaø nhìn leân ta seõ thaáy hình baùt quaùi ñöôïc caáu truùc kheùo leùo ôû giöõa maùi coù moät soá baøi thô chöõ Haùn ñöôïc chaïm noåi.

Qua khoûi saân tröôùc laø coång tam quan chuøa, beân treân coù ñeà “Thieân Muï Töï” coù 3 cöûa ra vaøo, caû 3 cöûa naøy ñeàu coù Hoä Phaùp traán giöõ. Ngay sau coång tam quan laø laàu chuoâng vaø laàu troáng ñoái xöùng nhau. Keá ñoù ñoái xöùng hai beân taû höõu Thaäp Nhò Döôïc Xoa Ñaïi Töôùng ngoài treân caùc con thuù.

Ñieän Ñaïi Huøng: Tieáp tuïc ñi vaøo trong ta ñeán ñieän Ñaïi Huøng. Ñaây laø nôi chính ñieän trong chuøa. Kieán truùc laø kieåu truøng thieàm ñieäp oác. Ñieän ñöôïc phuïc cheá naêm 1959. Caùc coät, keøo, laêng, beä ñeàu

168

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

ñöôïc xaây baèng beâ toâng vaø phuû leân ngoaøi moät lôùp sôn giaû goã. Trong ñieän thôø Phaät Di Laïc, Phaät coù tai to ñeå nghe nhöõng chuyeän khoù nghe trong thieân haï, buïng to ñeå bao dung nhöõng chuyeän khoù dung trong thieân haï, mieäng roäng ñeå cöôøi nhöõng chuyeän khoù cöôøi trong thieân haï.

ÔÛ böùc hoaønh treân coù 4 chöõ “Linh Thöû Cao Phong”. Ngöôøi ta so saùnh nôi chuøa toaï laïc gioáng

nhö ñoài Linh Thöûu ôû AÁn Ñoä, nôi Phaät ñaéc ñaïo.

Qua khoûi nôi thôø töôïng phaät Di Laïc, ôû beân trong ngöôøi ta thôø Tam Theá Phaät chính giöõa, hai

beân laø Vaên Thuø vaø Phoå Hieàn.

ÔÛ cöûa coù baûng coâng nhaän Di tích vaên hoaù thaùng 10/1993. Chuøa ñaõ ñöôïc UNESCO coâng nhaän

laø Di saûn Vaên hoaù Theá giôùi cuøng vôùi Kinh Thaønh Hueá.

Ñi theo loái beân hoâng ñieän ra phía vöôøn sau laø nhaø tröng baøy nhöõng hình aûnh vaø chieác xe cuûa

Hoaø thöôïng Thích Quaûng Ñöùc, ngöôøi ñaõ töï thieâu ñeå choáng cheá ñoä ñaøn aùp Phaät Giaùo.

Sau nöûa laø moä cuûa Hoaø Thöôïng Thích Ñoân Haäu, truï trì taïi ñaây. OÂng nguyeân laø phoù chuû tòch hoäi ñoàng Phaät Giaùo yeâu nöôùc trong thôøi kyø choáng Myõ, ngöôøi coù coâng trong coâng cuoäc Chaán höng Phaät giaùo ôû Hueá cuõng nhö ôû Vieät Nam. Naêm 1959, taïi chuøa Töø Ñaøm ñaõ dieãn ra Hoäi nghò thoáng nhaát Phaät giaùo Vieät Nam. Naêm 1963, taïi Saøi Goøn ñaõ noå ra phong traøo choáng chính quyeàn Ngoâ Ñình Dieäm ñaøn aùp Phaät giaùo. Ngoâi thaùp naøy ñöôïc xaây döïng naêm 1987. Naêm 1992 thì oâng maát.

Phía sau töôøng raøo laø moät con raïch nhoû. Chuyeän keå ngaøy xöa Cao Bieàn (ñôøi Ñöôøng - Trung Quoác) ñaõ töøng ñeán ñaây khaûo saùt vaø cho raèng ñaây laø nôi ñaàu roàng linh thieâng neân ñaõ cho ñaøo con raïch naøy ñeå caét ñöùt long maïch, laøm maát thieâng vuøng ñaát naøy. Chuùa Nguyeãn lo sôï neân cho xaây moät con ruøa nôi ñaây ñeå yeåm laïi. Coá Ñoâ Hueá Naêm 1635, Chuùa Nguyeãn Phuùc Lan choïn laøng Kim Long laøm thuû phuû, nhöng chæ keùo daøi hôn 50 naêm. Naêm 1687, dôøi veà Hueá. Naêm 1788, thôøi Quang Trung laø moác thöù hai. Moác thöù ba laø thôøi Gia Long. Neáu Phong Chaâu laø kinh ñoâ phong kieán ñaàu tieân cuûa Vieät Nam thôøi kyø vua Huøng thì Hueá laø nôi chöùng kieán trieàu ñaïi phong kieán cuoái cuøng cuûa Vieät Nam töø 1802-1945 (13 ñôøi vua). Kinh Thaønh Hueá ñöôïc xaây döïng töø naêm 1804 - 1832. Taïi sao Gia Long khoâng choïn Thaêng Long hay Gia Ñònh maø choïn Hueá laøm kinh ñoâ cuûa caû nöôùc ñaàu theá kæ thöù XIX? Caùc lí do sau:

-Neáu choïn Thaêng Long ngoaøi Baéc thì e raèng daân chuùng coøn coù yù töôûng phoø Leâ. Ngoaøi Baéc coù

nhieàu keû syõ toân thôø nhaø Leâ, maëc duø thôøi kyø Leâ Trung Höng ñaõ suy taøn.

-Neáu choïn Gia Ñònh thì töø ñaáy ra Hueá raát xa. Vaø ñieàu kieän giao thoâng raát haïn cheá. -Hueá naèm giöõa hai ngoïn ñeøo: ñeøo Ngang phía Baéc vaø ñeøo Haûi Vaân naèm phía nam. Ñaây laø ñòa

theá lyù töôûng veà maët phoøng thuû.

-Choïn Hueá, Gia Long coù söùc maïnh yeåm trôï töø phía Ñoàng Nai. Ñoù khoâng nhöõng laø söùc maïnh veà kinh teá maø coøn laø söùc maïnh gaén boù huyeát thoáng. Bôûi vì ña soá nhöõng ngöôøi vaøo môû mang vuøng ñaát Ñoàng Nai ñeàu xuaát phaùt töø Phuù Xuaân vaø Quaûng Bình.

-Hueá töøng laø nôi ñoùng ñoâ cuûa caùc chuùa Nguyeãn, neân Gia Long xem Hueá nhö queâ cha ñaát toå. Gia Long ñaõ cuøng caùc quan ñaïi thaàn khaûo saùt ñòa theá vaø thieát keá Kinh Thaønh. Döïa vaøo nguyeân taéc ñòa lí nhö Phong thuûy cuûa Ñoâng phöông vaø Thuyeát aâm döông nguõ haønh cuûa dòch hoïc, caùc nhaø kieán truùc ñaàu theá kæ XIX ñaõ cho heä thoáng thaønh quaùch vaø cung ñieän quay maët veà höôùng Nam. Hoï duøng nuùi Ngöï Bình cao 104m (caùch bôø nam soâng Höông 3km) laøm tieàn aùn vaø hai hoøn ñaûo nhoû mang teân Coàn Heán vaø Daõ Vieân treân soâng Höông laø “Taû Thanh Long” vaø “Höõu Baïch Hoå” chaàu vaøo tröôùc maët Kinh Thaønh. Kinh ñoâ Hueá goàm coù 3 toaø thaønh:

-Voøng thaønh thöù nhaát: goïi laø Kinh Thaønh hay Phoøng Thaønh duøng ñeå baûo veä, che chôû nhöõng cô

quan cuõng nhö nhöõng sinh hoaït cuûa guoàng maùy chính quyeàn trung öông.

-Voøng thaønh thöù hai: Hoaøng Thaønh, naèm trong Kinh Thaønh, duøng ñeå baûo veä caùc cô quan, sinh hoaït leã nghi, cuøng caùc hoaït ñoäng chính trò quan troïng cuûa trieàu ñình, trong coøn coù caùc mieáu thôø caùc vua, chuùa Nhaø Nguyeãn.

-Voøng thaønh thöù ba: Töû Caám Thaønh ngaên caùch nôi aên, choán ôû vaø sinh hoaït haèng ngaøy cuûa gia ñình nhaø vua vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Hoaøng Thaønh vaø Töû Caám Thaønh coøn goïi chung laø Hoaøng Cung 169

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

hay Ñaïi Noäi. Hieän nay Töû Caám Thaønh khoâng coøn gì caû.

Kinh Thaønh Ñòa ñieåm cuûa Kinh Thaønh Hueá nguyeân ñaõ ñöôïc caùc Chuùa Nguyeãn choïn laøm thuû phuû cuûa Ñaøng Trong töø naêm 1687-1775, roài sau ñoù nhaø Taây Sôn duøng laøm kinh ñoâ cuûa caû nöôùc töø naêm 1788-1801. Sau khi Nguyeãn Aùnh chieám laïi thaønh Phuù Xuaân vaø leân ngoâi Hoaøng ñeá vôùi nieân hieäu Gia Long, ñòa ñieåm laïi ñöôïc choïn ñeå xaây döïng kinh ñoâ vôùi quy moâ lôùn hôn. Töø naêm 1803, chính vua Gia Long vaø caùc quan vieân trong Giaùm Thaønh Veä ñaõ ñi khaûo saùt ñòa theá, thieát keá maët baèng, ñöa kích thöôùc vaø caùch thöùc xaây döïng. Hoï ñöa vaøo phöông phaùp kieán truùc thaønh luyõ cuûa Vauban (moät kyõ sö coâng binh ngöôøi Phaùp soáng vaøo theá kyû XVII) ñeå thöïc hieän.

Vieäc thi coâng baét ñaàu töø naêm 1805, keùo daøi ñeán naêm 1832 môùi hoaøn taát. Trong 27 naêm aáy coù

naêm laøm coù naêm nghæ. Vaø thöôøng chæ laøm vaøo muøa naéng raùo trong naêm.

Trong ñôït thi coâng ñaàu tieân vaøo muøa heø naêm 1805, khoaûng 3 vaïn daân vaø lính ñaõ ñöôïc huy ñoäng töø 8 tænh mieàn Trung veá Hueá ñeå ngaên soâng ñaøo haøo vaø ñaép leân moät caùi thaønh sô khôõi baèng ñaát. Ngöôøi ta ngaên chaën vaø ñaép laáp moät soá ñoaïn cuûa hai chi löu beân taû ngaïn Soâng Höông laø soâng Kim Long vaø soâng baïch Yeán, ñoàng thôøi lôïi duïng moät soá khuùc soâng coøn laïi ñeå laøm caùc hoà vaø hai con keânh: moät ôû trong thaønh laø Ngöï Haø,Vaø moät ôû ngoaøi thaønh laø Hoä Thaønh Haø. Rieâng Hoä Thaønh Haø daøi 7 km, roäng trung bình 35m (ñöôïc ñaøo baèng tay).

Töø naêm 1818-1822, Kinh Thaønh ñaõ ñöôïc oáp gaïch laùt. Trong hai naêm 1831-1832, Minh Maïng cho xaây theâm töôøng baén choàng leân maët ngoaøi cuûa voøng thaønh. Sau ñoù kinh thaønh coøn ñöôïc tu boå vaøo caùc naêm 1838, 1842, 1848, 1884.

Kinh Thaønh Hueá coù hình gaàn nhö hình vuoâng, neáu tính caû thaønh phuï laø Traán Bình Ñaøi nöõa thì chu vi gaàn 11km. Töùc 5,2km2, daøy 21m. Dieän tích maët baèng thaønh noäi ño ñöôïc 520 ha, töùc 5,2km2. Chöa keå vuøng ñaát duøng ñeå thieát laäp heä thoáng phoøng ngöï ôû ngoaïi vi Kinh Thaønh.

(cöûa Ñoâng - Nam) (cöûa ngaên, daønh cho vua) (cöûa saäp, daønh cho Hoaøng Haäu, cung taàn myõ nöõ ñi ra ngoaøi) (cöûa chaùnh Nam, duøng cho caùc quan voõ ñi) (cöûa chaùnh Ñoâng) (cöûa Ñoâng-Baéc) (cöûa Taây - Nam)

Veà ngheä thuaät boá phoøng quaân söï, kinh thaønh Hueá ñöôïc xaây döïng theo kieåu thaønh luõy cuûa Vauban chung quanh xaây 24 phaùo ñaøi vaø gaùc baûo, cuøng moät thaønh phuï laø Traán Bình Ñaøi. Taát caû caùc boä phaän ñoù cuøng vôùi vaønh ñai baûo veä beân ngoaøi laø Hoä Thaønh Haø, haøo, thaønh giai (glacis), phoøng loä (berme)… taïo neân moät Kinh Thaønh coù 10 cöûa ñeå ra vaøo: Thöôøng Ñöùc Theå Nhôn Quaûng Ñöùc Nhaø Ñoå Ñoâng Ba Keû trai Höõu Cöûa chaùnh Taây Haäu An Hoaø (cöûa chaùnh Baéc) (cöûa Taây-Baéc)

          Maët tröôùc kinh thaønh coù 4 cöûa, caùc maët coøn laïi moãi maët hai cöûa, moãi cöûa coù hai voïng laàu cao

5m. Ngoaøi ra, coøn coù hai cöûa phuï ôû Ñoâng vaø Taây thaønh, goïi laø thuûy quan.

Moät soá boä phaän lieân quan ñeán kinh thaønh laø:

(1805) (1807) (1836) (1827) (1821)

(1825)

        Traán Bình Ñaøi Kyø Ñaøi Quan Töôïng Ñaøi Luïc Boä Quoác Söû Quaùn Laàu Taøng Thô Toân Nhôn Phuû (1832) Cô Maät Vieän, töùc Tam Toøa (1899)

170

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

(1819)

  Phuù Vaên Laâu Ngheânh Löông Ñình, Thöôïng Baïc Vieän (1875)…

Tröôùc beán Vaên Laâu Ai ngoài, ai caâu Ai saàu, ai thaûm Ai thöông, ai caûm Ai nhôù, ai troâng? Thuyeàn ai thaáp thoaùng beân soâng Ñöa caâu maùi ñaåy chaïnh loøng nöôùc non

171

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Coät Côø Hueá Ñöôïc xaây döïng naêm 1807 döôùi thôøi vua Gia Long, Kyø Ñaøi cao 17m, coù ba taàng theå hieän cho tam taøi (Thieân, Ñòa, Nhaân), caøng leân cao dieän tích caøng heïp. Taàng moät coù dieän tích 9 x 12m. Treân ñaøi coù 8 nhaø nhoû ñeå 8 khaåu ñaïi baùc vaø hai ñieåm caùnh ôû hai hoâng taàng ba. Thoaït ñaàu coät côø ñöôïc laøm baèng goã cao 27m. Sau nhöõng laàn söûa chöõa, ñeán 1948 coät côø ñöôïc xaây baèng xi maêng, coát saét cao 37 m, 4 taàng. Nhö vaäy neáu tính luoân caû Kyø Ñaøi thì coät côø cao 54m.

Döôùi thôøi phong kieán, trong nhöõng ngaøy ñaïi leã, ñænh coät côø coù treo moät laù côø raát lôùn daøi 4m

roäng 6m, ôû giöõa theâu moät con roàng. Chung quanh côø vieàn hình raêng cöa.

Quoác Töû Giaùm Laø tröôøng ñaïi hoïc duy nhaát luùc baáy giôø. Ñeå ñaøo taïo nhaân taøi, laàn ñaàu tieân Quoác Töû Giaùm ñöôïc thaønh laäp chính thöùc vaøo naêm 1076 taïi Thaêng Long döôùi thôøi Lyù. Ñeán ñaàu trieàu Nguyeãn thì Quoác Töû Giaùm ñöôïc thaønh laäp taïi Hueá.

Khoa thi ñaàu tieân ñöôïc toå chöùc naêm 1822 vaø khoa thi cuoái cuøng ñöôïc toå chöùc taïi Quoác Töû Giaùm vaøo naêm 1919 döôùi thôøi Khaûi Ñònh. Vaên Mieáu Quoác Töû Giaùm luùc ñaàu ñöôïc xaây döïng taïi laøng An Ninh. Naêm 1908, Quoác Töû Giaùm ñöôïc dôøi vaøo Thaønh Noäi.

Trong suoát thôøi Gia Long trò vì (1802- 1810), trieàu ñình nhaø Nguyeãn chæ môû nhöõng khoa thi Höông neân chöa döïng bia tieán só. Thôøi Minh Maïng (1820-1840) trôû ñi môùi môû caùc khoa thi Hoäi neân môùi xaây bia tieán só.

Quoác Töû Giaùm chieám moät khu vöïc khaù roäng, moãi beà khoaûng 200m. Giöõa khu vöïc chính laø Di Luaân Ñöôøng, treân laàu coù böùc hoaønh vôùi doøng chöõ Minh Trung Caùc. Ñoù laø buùt tích cuûa Thieäu Trò cuøng vôùi con daáu cuûa oâng. Ngoaøi ra coøn moät böùc khaùc coù neùt chöõ cuûa nhaø vua, moät baøi thô ngaén trang trí quanh töôøng. Toaø nhaø naøy ñöôïc xaây döïng baèng goã theo kieåu “Truøng Thieàm Ñieäp OÁc”. Haàu heát caùc boä phaän trong nhaø ñeàu ñöôïc chaïm troå tinh teá vaø ñöôïc trang trí theo loái “nhaát thi nhaát hoïa”.

Khu vöïc phía sau laø Taân Thô Vieän (thö vieän tröôøng). Hai beân maët sau laø Di Linh Ñöôøng- hai phoøng hoïc. Hai saân tröôùc xaây hai daõy cö xaù cho sinh vieân. Hai beân Taân Thô Vieän xaây ngoâi nhaø ôû cho quan Teá Töûu (hieäu tröôûng) vaø quan Tö Nghieäp (hieäu phoù). Trong khu vöïc naøy coù maáy ngoâi nhaø khaùc nhau laøm nôi cho caùc giaùo quan (thaày daïy) vaø nhaân vieân. Hieän nay, haàu heát caùc coâng trình naøy vaãn coøn. Taám bia tröôùc tröôøng ngaøy nay chuùng ta coøn thaáy laø baøi thô cuûa Thieäu Trò vaø 14 baøi thô khaùc cuûa vua Töï Ñöùc.

Baûo Taøng Coå Vaät - Ñieän Long An Baûo taøng coù dieän tích 6330m2, bao goàm toaø nhaø chính ôû giöõa vaø moät soá nhaø kho, nhaø ôû cho nhaân vieân. Toaø nhaø chính töøng laø ñieän Long An trong cung Baûo Ñònh, ñöôïc xaây döïng naêm 1845 thôøi Thieäu Trò. Nôi ñaây laø choán vui chôi giaûi trí cho vua Thieäu Trò khi ñi laøm leã Ñònh Ñieàn haøng naêm. Naêm 1847,vua Thieäu Trò qua ñôøi, nôi ñaây duøng ñeå thôø vua. Naêm 1885, quaân Phaùp ñoùng ôû ñaây neân vua Thaønh Thaùi cho dôøi vieäc thôø cuùng veà ñieän Phuïng Tieân. Naêm 1913, Hoäi Ñoâ Thaønh Hieáu Coå cuûa ngöôøi Phaùp ñöôïc thaønh laäp. Neân naêm 1923,baûo taøng Khaûi Ñònh ñöôïc thaønh laäp vaø toàn taïi cho ñeán ñôøi Baûo Ñaïi. Naêm 1947, baûo taøng Khaûi Ñònh ñöôïc ñoåi thaønh Baûo Taøng Coå Vieän. Ñeán naêm 1958, baûo taøng Coå Vieän ñöôïc ñoåi thaønh Baûo Taøng Hueá. Sau 30/4/1975, coù theå goïi laø Nhaø Tröng Baøy Coå Vaät hay Baûo Taøng Hueá. Hieän nay goïi laø Baûo Taøng Myõ Thuaät Cung Ñình Hueá.

Ñaây laø moät coâng trình kieán truùc baèng goã quí vôùi ngheä thuaät cung ñieän ñoäc ñaùo. Toaø nhaø ñöôïc laøm theo kieåu “Truøng thieàm ñieäp oác”. Coù taát caû 128 coät vaø caùch trang trí noäi ngoaïi thaát cöïc kyø phong phuù. Treân töôøng goã cuûa toaø nhaø trang trí treân 1000 baøi thô vaên baèng chöõ Haùn vaø haøng traêm hình aûnh coå vaät theo moâtíp coå ñieån vôùi nhöõng ñöôøng neùt chaïm troå tinh teá vaø khaûm noåi baèng nhöõng vaät lieäu quyù giaù nhö xöông, xaø cöø, ñoài moài. Ñaëc bieät nhaát coù hai baøi thô cuûa Vua Thieäu Trò, moãi baøi 56 chöõ theo kieåu “Hoài vaên kieám lieân hoaøn” saép xeáp theo hình Baùt quaùi, coù theå ñoïc thaønh 64 baøi thô thaát ngon vaø nguõ ngoân khaùc nhau. Tröôùc ñaây coù hôn 10.000 hieän vaät ñöôïc tröng baøy nhöng ñaõ bò thaát laïc, maát maùt nhieàu.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 172

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Toaø nhaø naøy laø toaø nhaø keùp goàm boä maùi cuûa nhaø tröôùc vaø sau lieân keát nhau chaët cheõ. Caùch naøy coøn goïi laø chính doanh - tieàn doanh, tieàn ñieän - haäu ñieän. Nhaø tröôùc coù 7 gian vôùi 8 boä, hai beân coù hai chaùi ñôn, nhaø sau chæ coù 5 gian vôùi 6 boä, hai beân laø hai chaùi keùp.

Hai khoâng gian cuûa nhaø tröôùc vaø nhaø sau noái lieàn nhau baèng moät khoâng gian thöù 3 taïo neân bôõi moät heä thoáng vì keøo ñaëc bieät laø traàn voû cua naèm giöõa haøng coät cuoái nhaø tröôùc vaø ñaàu nhaø sau. Beân treân traàn uoán cong meàm maïi vaø heä thoáng vì keøo xinh xaén laø moät haøng maùng xoái baèng ñoàng khaù lôùn höùng nöôùc möa töø hai maùi nhaø chaûy xuoáng ñeå daãn ra hai ñaàu maùng xoái, thoaùt ra ngoaøi baèng hai ñaàu roàng haù mieäng.

Chung quanh toaø nhaø laø cöûa baûng khoa loàng kính thu aùnh saùng töï nhieân. Ñieän coù neàn cao ñeå traùnh luït, maùi laøm thaáp ñeå traùnh gioù baõo. Caùc nhaø kieán truùc xöa ñaõ kheùo leùo taïo ra aûo giaùc chieàu cao: Caét phaàn maùi che bao xung quanh ra laøm 3 taàng, maø taàng giöõa laø haøng coå dieâm ñeå trang trí. Chuoát nhoû caùc coät hieân ñöùng xuoáng maët saân chöù khoâng töïa leân neàn. Trang trí hình löôõng long tranh chaâu vaø hình hoài long ôû hai ñaàu trong tö theá muoán bay boång leân khoâng trung. Maùi ôû ñaây phaúng khoâng cong leân nhö ñình chuøa Mieàn Baéc. Töø ñoù ñeán bôø Quyeát Ñieän ngöôøi ta trang trí hình töù linh. Treân saân döôùi maùi hieân tröôùc toaø nhaø coù tröng baøy khoaûng 20 hieän vaät baèng ñaù vaø kim loaïi goàm bia ñaù, suùng thaàn coâng, töôïng quan, vaïc ñoàng, Chuoâng ñoàng noäi thaát coù chöøng 30 hieän vaät ñöôïc tröng baøy thaønh 6 khu:

-Caùc tuû kính ôû tieàn doanh chöùa caùc hieän vaät baèng vaøng baïc, ngoïc, ngaø, phaùp lam, saønh söù, hai beân döïng caùc böùc traán phong laøm baèng maây döôùi thôøi Töï Ñöùc ñan noåi nhöõng danh lam thaéng caûnh noåi tieáng ôû mieàn Baéc vaø mieàn Trung.

-Chính doanh gian giöõa tröng baøy nhöõng hieän vaät ngaøy xöa trang hoaøng ôû thaønh Noäi: Quaû caàu baèng goã chaïm loäng sôn son thieáp vaøng - töôïng tröng cho vöông quyeàn, böùc caûnh döïng hình troøn baèng ñaù quyù thôøi Vua Minh Maïng caëp ñoäc bình baèng goã khaûm thôøi vua Töï Ñöùc, phích nöôùc cuûa Hoaøng Thaùi Haäu Töø Duõ, giaøy cuûa Vua vaø Hoaøng Haäu

-Gian thöù beân traùi tröng baøy caùc vuõ khí baèng baïc, ñoàng, saét. Tuû kính coù saùch baèng gaám, ñoàng,

thôøi Gia Long coù caû saùch baèng vaøng.

-Hai beân keá tieáp ôû beân phaûi coù ñoà khaûm chaïm nhö baøn, gheá, saäp guï, tuû, traán phong, caùc ñaàu hoà

- moät troø chôi cuûa vua quan ngaøy tröôùc.

-Gian thöù nhaát beân traùi, ôû caùc phaàn giöõa coù caùc maûnh khí baèng ñoàng duøng trong sinh hoaït gia ñình nhö boä choâng khaùnh thôøi Thieäu Trò, ñoäc bình khaûm tam khí, boä lö tam söï, hoaû loø, caëp chaân ñeøn loàng raát lôùn thôøi Khaûi Ñònh, duïng cuï ñong luùa gaïo thôøi Minh Maïng

-Hai gian keá tieáp coøn laïi laø ñoà goã sôn son thieáp vaøng nhö: ngaøi teá töû, aùn thô, baøn gheá, keä vua,

long saøng, traán phong, moät boä ñoàng khaùnh baèng ñaù ñeå cöû nhaïc khi teá leã ôû Ñaøn Nam Giao.

Ngoaøi nhöõng hieän vaät ñöôïc tröng baøy, baûo taøng coøn coù haøng ngaøn ñoà söù baèng men lam. Ñoà söù men lam laø ñoà söù laøm baèng ñaát nung do trieàu ñình Hueá ñaët laøm ôû caùc loø goám beân Trung Quoác, saûn xuaát theo maãu, kích côõ sôû thích cuûa Vua vaø hoaøng haäu, hoaøng töø, quan laïi Ñieàu ñaùng chuù yù laø baûo taøng coøn 80 hieän vaät Chaøm söu taäp ñöôïc taïi Quaûng Trò, Thöøa Thieân vaø mang ra töø Traø Kieäu sau nhöõng cuoäc khaûo coå naêm 1927.

Toùm laïi caùc hieän vaät tröng baøy chuû yeáu laø: Boä (chieân) bieân chung duøng ñeå teá giao (1846); hoäc, ñaáu laø nhöõng ñôn vò ño löôøng luùa gaïo; suùng ñieåu thöông (TK XVII-XIX); ñoà töï khí baèng ñoàng; aùo vua, aùn thö cuûa vua Töï Ñöùc; Long Saøng; saäp guï; ñaàu hoà; Bình phong; Quaû caàu chaïm cöûu long, chaäu söù, boä duïng cuï uoáng röôïu hình loàng ñeøn; aám cheùn baèng ngaø voi cuûa vua Ñoàng Khaùnh (1885-1889); göông soi baèng ñoàng; baøn uûi ñoàng; loø ñoàng; vaù muùc, baøi thô lieân hoaøn goàm 64 baøi thô, aùo, uûng, haøi cuûa vua vaø hoaøng haäu; baùt baûo binh khí - bieåu thò uy veä cuûa vua chuùa, ñoà phaùp lam…

Giôùi Thieäu Troø Chôi Ñaàu Hoà Laø moät troø chôi coù nguoàn goác Trung Hoa. Baûn thaân teân goïi noù cuõng ñaõ theå hieän caùi goác phöông Baéc cuûa noù. “Ñaàu” trong tieáng haùn coù nghóa laø neùm, “Hoà” laø caùi bình. Ñaàu Hoà laø neùm vaät vaøo bình. Vaät neùm ôû ñaây laø nhöõng muõi teân laøm baèng goã taùo hay goã daàu, daøi hôn thöôùc ta (thöôùc ta daøi 40cm), coù moät ñaàu deïp, ñaàu kia troøn vaø nhoïn, coù söùc ñaøn hoài cao. Bình laøm baèng goã, töïa nhö caùi baàu röôïu coù eo,

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 173

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” mieäng leäch, trong ñöïng ñaäu xanh ñeå khi neùm teân seõ caém vaøo ñaàu, khoûi vaêng ra ngoaøi. Coù moät loaïi Hoà thöù hai, cao khoaûng thöôùc röôõi, ñaùy troøn vaø thuûng, mieäng hoà loe, thaúng ñöùng, hai beân coå bình ngöôøi ta gaén theâm hai Hoà nhoû hôn bình naäm röôïu. Hoà ñöôïc keâ treân giaù troøn baèng goã, beân trong coù moät caùi troáng nhoû naèm caùch ñaùy Hoà nöõa gang tay. Moät laùt goã daøy hình baàu duïc coù tính ñaøn hoài ñöôïc goïi laø con ngöïa ñöôïc ñaët treân chieáu caùch Hoà 5m khi muõi teân ñöôïc neùm ñi seõ bay goõ vaøo con ngöïa, roài naûy leân rôi vaøo mieäng bình, loït xuoáng ñaùy, goõ leân maët troáng phaùt ra nhöõng tieáng keâu “Binh, Binh”. Neáu ñöôïc nhö vaäy laø tính moät ñieåm.

Minh Maïng vôùi chuøm thô cha truyeàn con noái Ñeå phaân bieät doøng chính, doøng thöù, giöõ kyû cöông trong hoaøng toäc vaø baûo ñaûm traät töï trong hoaøng gia, vua Minh Maïng sau vaøi naêm leân ngoâi, ñaõ saùng taùc chuøm thô Ñeá Heä Thi (1 baøi) vaø Phieân Heä Thi (10 baøi), moãi baøi coù 20 chöõ (Nguõ ngoân). Ñeá Heä Thi laø baøi thô goàm nhöõng chöõ ñaàu seõ ñaët teân cho con, chaùu, chaét,… thuoäc doøng chính (tröïc heä cuûa vua Minh Maïng): Mieân, Hoàng, Öng, Böûu, Vónh Baûo, Quyù, Ñònh, Long, Tröôøng Hieàn, Naêng, Kham, Keá, Thuaät Theá, Thoaïi, Quoác, Gia, Xöông. Nhö theá caùc con trai cuûa vua Minh Maïng ñeàu coù teân baét ñaàu baèng chöõ Mieân: Mieân Thaåm, Mieân Trinh,… Caùc chaùu noäi trai cuûa vua Minh Maïng ñeàu coù teân baét ñaàu baèng chöõ Hoàng: Hoàng Baûo, Hoàng Nhaäm,… Caùc chaét noäi trai ñeàu baét ñaàu baèng chöõ Öng: Öng Lòch, Öng Ñaêng,…

Cöù theá maø tieáp tuïc cho ñeán chöõ thöù 20. Phieân Heä Thi laø 10 baøi thô do vua Minh Maïng daønh taëng cho nnhöõng anh em ruoät cuûa mình (cuøng con vua Gia Long). Chaúng haïn baøi Phieân Heä Thi do vua Minh Maïng taëng cho Ñònh Vieãn Quaän Vöông (con thöù 6 cuûa vua Gia Long):

Tònh, Hoaøi, Chieâm, Vieãn, Aùi Caûnh, Ngöôõng, Maãu, Thanh, Kha Nghieãm, Khaùc, Do, Trung, Ñaït Lieâu, Trung, Taäp, Caùt, Ña. Töøng theá heä cuûa con chaùu Ñònh Vieãn Quaän Vöông cuõng theo ñoù maø ñaët teân cho mình. Moãi chöõ,

moãi caâu trong caùc baøi thô ñeàu coù yù nghóa toát ñeïp maø vua Minh Maïng choïn loïc.

Saùng taïo neân chuøm thô naøy, vua Minh Maïng coù öôùc voïng, khao khaùt ngai vaøng ñöôïc baûo ñaûm”Truyeàn töû löu toân” ít nhaát 20 ñôøi. Theá nhöng môùi ñeán naêm 1945, ñôøi thöù 5 laø Vónh Thuïy (vua Baûo Ñaïi) thì söï nghieäp cha truyeàn con noái ñaõ chaám döùt baèng Caùch Maïng Thaùng 8. Keå ra giaác mô cuûa vua Minh Maïng cuõng ñaõ khaù daøi: hôn moät theá kyû!

Cöûu Vò Thaàn Coâng Chín coã thaàn coâng naøy ñöôïc ñuùc töø thôøi Gia Long thöù II (1803) vôùi nguyeân lieäu laø nhöõng maûnh ñoàng thu ñöôïc töø trieàu Taây Sôn nhö moät chieán lôïi phaåm. Nhaø vua laáy töù thôøi: Xuaân, haï, thu, ñoâng vaø Nguõ haønh : Kim, Moäc, Thuûy, Hoûa, Thoå ñaët teân cho 9 khaåu suùng.

Naêm Gia Long thöù 15 (1816) nhaø vua phong töôùc Thaàn Oai Voâ Ñòch Thöôïng Töôùng Quaân. Moãi khaåu naëng töø 10.200kg ñeán 10.600kg, daøi 5,1m, ñöôøng kính 0,22m, phía sau laø choã lôùn nhaát roäng 0,6m. Treân khaåu thaàn coâng ñöôïc chaïm troå tæ mæ. Ngöôøi ta coøn khaéc treân khaåu suùng nhöõng chi tieát nhö teân, troïng löôïng, caùch duøng ñaïn döôïc, teân ngöôøi chæ huy ñuùc vaø baøi kyù keå coâng vieäc ñaùnh nhaø Taây Sôn cuøng vieäc thu ñuùc suùng.

Moãi coã ñöôïc ñaët treân giaù goã daøi 2,75m, cao 1,73m, coù baùnh xe ñeå di chuyeån vaø ñöôïc chaïm troå ñeïp. 9 coã suùng naøy laø vaät töôïng tröng, ñöôïc xem nhö laø thaàn linh baûo veä Kinh Thaønh vaø Hoaøng Thaønh chöù khoâng duøng ñeå ñaùnh traän.

Ñaïi Noäi (Hoaøng Thaønh vaø Töû Caám Thaønh)

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 174

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ñaïi Noäi ngaøy nay laø nôi maø Chuùa Nguyeãn Phuùc Traên (1687-1691) ñaõ xaây döïng thuû phuû cuûa Ñaøng Trong vaøo naêm 1687 khi oâng dôøi thuû phuû töø laøng Kim Long veà. Sau ñoù thuû phuû Phuù Xuaân ñöôïc dôøi ñi nôi khaùc.

Ñeán thôøi Gia Long sau khi choïn Phuù Xuaân laøm kinh ñoâ cho caû nöôùc thoáng nhaát vaøo naêm 1802, nhaø vua laïi duøng vò trí aáy ñeå xaây döïng moät soá cung ñieän ñôn giaûn daønh cho Hoaøng gia aên ôû vaø trieàu ñình laøm vieäc. Naêm 1904, Vua Gia Long ñaõ giao cho hai ñaïi thaàn Nguyeãn Vaên Chöông vaø Leâ Chaát ñöùng ra ñieàu khieån coâng taùc xaây döïng Ñaïi Noäi, bao goàm Hoaøng Thaønh vaø Cung Thaønh. Cung Thaønh naèm trong loøng Hoaøng Thaønh. Vaøo naêm 1822 döôùi thôøi Minh Maïng (1820-1840) Cung Thaønh ñöôïc goïi laø Töû Caám Thaønh.

Ñaïi Noäi tröôùc ñaây xaây theo hình gaàn vuoâng, moãi caïnh daøi khoaûng 600m, dieän tích khoaûng 37,5ha. Thaønh xung quanh xaây baèng gaïch cao 4m, daøy 1m, beân ngoaøi thaønh coù heä thoáng haøo goïi laø Kim Thuyû hoà ñeå baûo veä thaønh. Moãi maët thaønh troå ra moät cöûa ñeå ra vaøo. Nhö vaäy toång coäng coù 4 cöûa. Coù 10 caàu ñaù baéc qua haøo ñeå thoâng thöông trong ngoaøi.

Maët baèng Ñaïi Noäi coù haøng traêm coâng trình kieán truùc vôùi nhieàu khu vöïc khaùc nhau nhö nôi cöû haønh ñaïi leã, khu vöïc thôø phuïng caùc vua chuùa Nguyeãn, khu aên ôû cuûa meï vua, khu vöïc nhaø kho, khu hoïc taäp, khu vui chôi cuûa caùc hoaøng töû… Khu vöïc quan troïng vaø roäng lôùn nhaát naèm ôû trung taâm Ñaïi Noäi laø Töû Caám Thaønh.

Töû Caám Thaønh coù maët baèng gaàn vuoâng, moãi caïnh gaàn 300m,voøng töôøng bao quanh cao 3,5m ngaên caùch nôi sinh hoaït cuûa nhaø vua vaø hoaøng gia vôùi beân ngoaøi. Trong khu vöïc naøy coù hôn 50 coâng trình kieán truùc caùc loaïi, nhieàu cung ñieän vaøng son loäng laãy.

Veà ngheä thuaät kieán truùc cuûa Ñaïi Noäi noùi chung, coù theå neâu ra maáy ñaëc ñieåm nhö sau:  Boá cuïc maët baèng kieán truùc raát chaët cheõ, ñaêng ñoái. Phaàn lôùn caùc coâng trình kieán truùc ñeàu ñoái xöùng töøng caëp qua ñöôøng truïc chính vaø ôû nhöõng vò trí tieàn, haäu, taû, höõu, thöôïng, haï, nhaát quaùn. Caùc con soá 9 vaø 5 trong Kinh dòch ñaõ ñöôïc söû duïng nhieàu trong kieán truùc vì noù öùng vôùi maïng Thieân Töû.

 Caùc coâng trình kieán truùc ñaõ bieåu hieän roõ tö töôûng ñoäc toân nhaân quyeàn. Töû Caám Thaønh laø moät tieåu vuõ truï cuûa Hoaøng Gia, trong ñoù coù ñaày ñuû moïi tieän nghi sinh hoaït nhö aên, ôû, laøm vieäc, giaûi trí. Ñieän Caøn Thaønh, nôi nhaø vua aên nguû, toïa laïc ôû trung taâm vuõ truï ñoù.

Boán cöûa vaøo Hoaøng Thaønh laø: -Cöûa chính Ngoï Moân daønh cho vua khi ra vaøo Thaønh coù ñoaøn ngöï ñaïo ñi theo trong nhöõng dòp

quan troïng.

-Cöûa sau phía Baéc laø cöûa Hoaø Bình daønh cho vua ñi chôi hoaëc ñi ñaùnh giaëc, yù muoán luoân coù söï

hoøa bình.

-Cöûa beân traùi phía Ñoâng laø cöûa Hieån Nhôn daønh cho nam giôùi vôùi yù ñaõ laø ngöôøi nam thì phaûi

coù coâng danh hieån vinh trong xaõ hoäi.

-Cöûa beân phía Taây laø cöûa Chöông Ñöùc daønh cho nöõ giôùi vôùi yù nhaéc ngöôøi phuï nöõ phaûi giöõ ñöùc

haïnh.

Hoaøng Thaønh ñöôïc xaây döïng töø naêm 1804-1833. Ngoï Moân Ngoï Moân vöøa laø coång chính vöøa laø boä maët cuûa Ñaïi Noäi. Ngoï Moân ñöôïc xaây döïng vaøo naêm

1833 khi vua Minh Maïng cho quy hoaïch laïi maët baèng toång theå trong Ñaïi Noäi.

Vì Kinh dòch quy ñònh vua bao giôø cuõng quay veà höôùng Nam ñeå cai trò thieân haï, vì vaäy Ngoï Moân ñöôïc xaây döïng treân truïc Baéc – Nam. Do ñoù trieàu Minh Maïng ñaõ ñaët cho coång naøy laø Ngoï Moân thay vì teân cuõ laø Nam Khuyeát Ñaøi. Ngoï Moân neân ñöôïc nghó laø coång phía Nam vôùi yù nghóa khoâng gian chöù khoâng neân cho raèng “Ngoï” ôû ñaây mang tính thôøi gian laø giôø Ngoï - luùc maët trôøi ñöùng boùng giöõa ngaøy.

Ngaøy xöa coång thaønh ñoùng quanh naêm, chæ môû ra khi vua ra vaøo Hoaøng Thaønh coù ñoaøn ngöï ñaïo ñi theo vaø trong nhöõng dòp tieáp söù thaàn ngoaïi quoác hay nhöõng dòp leã quan troïng. Tuy nhieân Ngoï Moân khoâng chæ laø caùi coång maø noù laø toång theå cuûa moät loái kieán truùc khaù phöùc taïp. Beân treân coù laàu Nguõ

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 175

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Phuïng ñöôïc xem nhö moät leã ñaøi duøng ñeå toå chöùc moät soá cuoäc leã haøng naêm cuûa trieàu ñình nhö leã Truyeàn Loâ (ñoïc teân caùc só töû ñoå tieán só), leã Ban Soùc (phaùt lòch), leã duyeät binh… Vaø ñaây cuõng nôi dieãn ra cuoäc leã thoaùi vò cuûa vua Baûo Ñaïi ngaøy 30/8/1945.

Veà maët kieán truùc, coù theå chia Ngoï Moân laøm hai heä thoáng: Heä thoáng neàn ñaøi beân döôùi vaø heä

thoáng Laàu Nguõ Phuïng beân treân. Maëc duø caû hai ñöôïc thieát keá aên khôùp nhau töø toång theå ñeán chi tieát.

Heä Thoáng Neàn Ñaøi

 Cao gaàn 5m, xaây treân maët thaønh hình chöõ “U” vuoâng goùc. Ñaùy daøi 57,77m vaø caùnh daøi 27,06m, vaät lieäu kieán truùc chính baèng ñaù voà, ñaù thanh vaø ñoàng thau. ÔÛ phaàn giöõa coù ba loái ñi song song: Ngoï Moân daønh cho vua ñi, Taû Giaùp Moân vaø Höõu Giaùp Moân daønh cho quan vaên vaø quan voõ. Trong loøng moãi caùnh hình chöõ”U” troå moät loái ñi nhö ñöôøng haàm goïi laø Taû vaø Höõu Dòch moân daønh cho lính traùng vaø voi ngöïa. ÔÛ phaàn treân cuûa naêm loái ñi ñeàu xaây cuoán thaønh voøm cao, nhöng rieâng ôû hai ñaàu ba loái ñi giöõa coù keát caáu nhöõng heä thoáng xaø ngang vaø xaø doïc baèng ñoàng thau vôùi tieát dieän 15 x 12cm ñeå gia coá cho söï chòu löïc töø Laàu Nguõ Phuïng

Töø maët ñaát ngöôøi ta ñi leân neàn daøi baèng hai heä thoáng tam caáp xaây baèng ñaù thanh ôû hai beân,

naèm loä thieân nhöng raát kín ñaùo.

Quanh treân neàn ñaøi laø heä thoáng nöõ töôøng (töôøng hoa, lan can) ñöôïc trang trí baèng kieåu gaïch hoa

ñuùc roãng traùng men nguõ saéc.

Heä thoáng laàu Nguõ Phuïng

 Laàu Nguõ Phuïng coù hai taàng, döôùi lôùn treân nhoû. Boä söôøn laøm baèng goã lim. Laàu goàm chín boä maùi lôïp ngoùi oáng traùng men vaøng vaø xanh. Ngoùi ñöôïc lôïp theo kieåu aâm döông. Laàu döïng ôû treân cao 1,14m xaây treân ñaøi. Toaø nhaø laàu coù 100 caây coät chaün, trong ñoù coù 48 coät aên suoát caû hai taàng. Soá 100 naøy cuõng laø con soá höôùng veà ñaát toå. Hôn nöõa noù cuõng töôïng tröng cho 50 aâm vaø 50 döông coäng laïi theå hieän cho aâm döông haøi hoaø. Ñaâu coù aâm döông haøi hoaø thì ôû ñoù coù vaïn vaät sinh soâi naûy nôû. Ngoùi vaøng hoaøng löu ly cho vua vì vua laø minh thoå maø ñaát laïi maøu vaøng neân nhaø ôû cuûa vua lôïp vaøng, aùo vua cuõng maøu vaøng (Hoaøng Baøo)…

Maùi taàng döôùi ñôn giaûn, noái lieàn chaïy quanh khaép caùc phía ñeå che möa naéng cho caùc daõy haønh lang. Nhöng ôû taàng treân thì maùi chia ra thaønh 9 boä khaùc nhau, trong ñoù boä maùi ôû giöõa cao hôn 8 boä maùi hai beân. Xung quanh caùc phía taàng döôùi ñeàu ñeå troáng tröø toaø nhaø chính giöõa coù caùc heä thoáng cöûa göông ôû maët tröôùc. Coøn ôû taàng treân thì maët tröôùc nhaø giöõa döïng laù saùch, chung quanh nong vaùn, nhöng coù troå nhieàu cöûa soå vôùi nhieàu daïng khaùc nhau nhö hình troøn, hình quaït, hình caùi caùnh…

Toång theå heä thoáng Ngoï Moân nhö voøng tay chuû nhaân ñoùn chaøo khaùch vaøo. Sôû dó coù hình chöõ “U” vaø heä thoáng Laàu Nguõ Phuïng ñöôc chia laøm 9 boä maùi lôùn nhoû, cao thaáp laø ñeå traùnh söï naëng neà cuûa moät coâng trình kieán truùc hình khoái khaù ñoà soä. Hôn nöõa ñaây laø moät coâng trình kieán truùc ñöôïc ñaùnh giaù cao veà tính thieân nhieân. So vôùi Trung Quoác,khoaûng töø Thieân An Moân ñeán Ngoï Moân raát roäng lôùn. Ngoï Moân coù 5 cöûa naèm treân ñöôøng thaúng töôïng tröng cho nguõ haønh nhöng nhìn vaøo laïnh luøng, uy nghi, u tòch. Trong khi ñoù Ngoï Moân ôû Hueá coù ao hoà, maët nöôùc, caây caûnh haøi hoøa. Caùc vua khoâng kheùo ñöa thieân nhieân vaøo kieán truùc ngoaøi nhöõng kyõ thuaät maøi giöõa ñaù, gaïch, trang trí hoa laù… Chính noù ñaõ laøm cho kieán truùc Ngoï Moân trôû neân meàm maïi, caûm giaùc khoâng naëng neà maø nheï nhaøng. Duø laø hoïc taäp nhöng coù söï saùng taïo hôn veà thieân nhieân, neân khoâng theå ñaùnh giaù vua Minh Maïng laáy toaøn boä kieán truùc Ngoï Moân Trung Hoa vaøo ñaây. Ñoù laø söï saùng taïo ñoäc ñaùo cuûa kieán truùc nhaø Nguyeãn.

Soá 5 töôïng tröng cho Nguõ Haønh, soá 9 trong Kinh dòch öùng vôùi maïng Thieân Töû vaø soá 100 laø soá

coäng cuûa Haø Ñoà vaø Laïc Thö.

Gaïch traùng men ñöôïc vua Thaønh Thaùi mua töø Phaùp veà thay vaøo. Heä thoáng cöûa kính ñöôïc thay theá töø thôøi Khaûi Ñònh. Chuoâng ñuùc naêm 1822 thôøi Minh Maïng. Beân trong laàu Nguõ Phuïng phaàn döôùi coù böùc aûnh noùi leân quang caûnh cuûa Leã Truyeàn Loâ. Hai beân laø caùc quan thuoäc Boä Hoïc vaø Boä Leã, giöõa laø caùc oâng Ngheø ñoã Tieán só. Vua ngöï chính giöõa hai chöõ Ngoï Moân (ngaøy xöa baèng vaøng, nhöng ñaõ bò maát naêm 1942 cuøng vôùi töôïng Phaät baèng vaøng ôû chuøa Thieân Muï). Chuùng ta coøn thaáy caùc quan caän thaàn,

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 176

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” quan vaên, quan voõ vaø quan truyeàn loâ – ngöôøi thay maët vua ñoïc caùc chieáu chæ saéc phong. Ngoaøi ra coøn coù maët caùc quan laïi ñòa phöông leân ñeå röôùc caùc oâng Ngheø veà baùi toå.

Coù caû sô ñoà buoåi leã thieát trieàu treân Ngoï Moân vaø caû danh saùch caùc vò tieán só cuûa trieàu Nguyeãn. Trieàu Nguyeãn coù 32 khoa thi, khoa ñaàu tieân naêm 1822, khoa thi cuoái cuøng naêm 1919 döôùi thôøi Khaûi Ñònh vaø choïn ra ñöôïc 293 vò tieán só. Nguyeân taéc khoâng phong Traïng nguyeân neân ngöôøi ñoã ñaàu baûng goïi laø Tieán só ñeä nhaát giaùp.

Thaønh Hueá ñöôïc xaây döïng theo kieán truùc Vouban, thaønh ñaàu tieân theo kieåu naøy laø thaønh Gia Ñònh. Trong Hoaøng cung xöa coù treân 1000 coâng trình kieán truùc vaø ñöôïc quy hoaïch xaây döïng trong 27 naêm traûi qua hai ñôøi vua. Nguyeân laø 1200 coâng trình, baây giôø chæ coøn soùt laïi 480 coâng trình vaø ta choïn loïc, quy hoaïch baûo toàn 350 haïng muïc coâng trình.

Ngoï Moân ñöôïc UNESCO taøi trôï 100.000USD ñeå taùi thieát. Coâng trình tu söûa ñöôïc baét ñaàu töø

1993, ñeán nay môùi hoaøn thaønh.

Tröôùc khi vaøo Hoaøng cung chuùng ta phaûi qua moät caùi hoà goïi laø hoà Kim Thuûy phía tröôùc Ngoï Moân, beân ngoaøi laø hoà Thanh Haø. Trong Hoaøng cung cuõng coù nhieàu hoà nöõa nhö Thaùi Dòch… Ngaøy xöa coù quy ñònh ai ñi qua Ngoï Moân cuõng phaûi xuoáng ngöïa vaø thaùo noùn ra.

Ñoái vôùi trieâu Nguyeãn coù hai vaán ñeà thuoäc noäi toäc ñöôïc quy ñònh töø thôøi Gia Long, ñoù laø:   Moät khoâng laäp Thaùi Töû Hai khoâng phong töôùc vöông cho anh em vua traùnh tình traïng con caùi tranh giaønh laãn

nhau hoaëc anh em noåi leân choáng laïi nhaø vua.

Noäi cung voâ Hoaøng Haäu Trieàu ñình voâ Teå töôùng Thi cöû voâ Traïng nguyeân.

Coù 3 luaät chính keùo daøi töø thôøi vua Minh Maïng ñeán thôøi Baûo Ñaïi laø:    Ñoù laø baøi toaùn maø Minh Maïng giaûi ñöôïc ñeå traùnh tình traïng luõng ñoaïn trieàu ñình. Hôn nöõa Minh maïng cuõng ra leänh: “Noäi thaân ngoaïi thích”, töùc beân Noäi môùi ñöôïc tham gia trieàu chính vaø thaùi giaùm chæ laø ngöôøi phuïc dòch trong noäi cung chöù khoâng ñöôïc laø ngöôøi ñöa tin giöõa caùc vua vôùi caùc thaàn khaùc. Tuyeät nhieân thaùi giaùm khoâng ñöôïc tham gia vaøo vieäc trieàu chính. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc ghi vaøo Vaên Mieáu vaø khaéc ôû Kinh saùch. Hoà Thaùi Dòch Ñöôïc xaây döïng naêm 1833, hoà ngaên caùch Ngoï Moân vaø saân Ñaïi Trieàu Nghi. Hoà hình chöõ nhaät, ngang 76,5m, roäng 46m. Chung quanh hoà coù xaây lan can baèng gaïch men trang trí hoa vaên. Hoà ñöôïc troàng sen, ven hoà troàng söù, döôùi hoà thaû caù cho vua ngaém.

Caàu Trung Ñaïo Caàu Trung Ñaïo baéc qua hoà Thaùi Dòch. Caàu ñöôïc xaây baèng gaïch, maët döôùi goàm nhieàu voøm uoán. Hai ñaàu coù hai coång baèng döïng baèng 4 coät ñoàng, treân coät ñoàng trang trí hoa sen. Ñieàu naøy mang yù nghóa nhö laø nhöõng ngoïn ñuoác soi saùng cho nhaø vua. Hai coät giöõa cao chaïm noåi roàng 5 moùng. Tuy hai truï ñoái xöùng nhau nhöng moät beân roàng vöôn leân, moät beân roàng lao xuoáng taïo söï sinh ñoäng, haáp daãn. Phía treân coù nhöõng khung hình chöõ nhaät trang trí baèng phaùp lam röïc rôõ vaø coù gaén 4 chöõ noåi khaù lôùn “Trung Hoøa vò ñuïc”. “Trung” laø caùi goác lôùn cuûa thieân haï, “Hoaø” laø ñaït ñaïo cuûa thieân haï. Khi thöïc hieän ñöôïc söï dung hoøa roài thì trôøi ñaát yeân oån, vaïn vaät sinh soâi naûy nôû. Caàu Trung Ñaïo daãn ñeán saân chaàu tröôùc ñieän Thaùi Hoøa.

Caàu Trung Ñaïo naèm treân truïc chính töø ngoaøi vaøo laø nhöõng coâng trình kieán truùc daønh cho vua.

Ñoái xöùng hai beân laø hai coâng trình theo nguyeân taéc “nam taû-nöõ höõu”, vaø “taû vaên-höõu voõ”.

Saân Baùi Ñình Saân naøy laø nôi caùc quan ñaïi thaàn ñöùng xeáp haøng theo phaåm traät quay maët veà ñieän Thaùi Hoøa ñeå laøm leã ñaïi trieàu. ÔÛ chính ñieän Thaùi Hoøa chæ coù vua ngöï treân ngai vaøng, caùc hoaøng thaân vaø 4 vò ñaïi thaàn haàu vua.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 177

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

ÔÛ hai saân beân coù hai con laân – moät trong töù linh (roàng theå hieän vua, laân theå hieän loøng trung thaønh, ruøa: söï tröôøng thoï, phuïng: söùc maïnh vaø trí tueä, neáu phuïng ñaët trong kieán truùc daønh cho phaùi nöõ thì theå hieän cho caùi ñeïp). Laân ôû ñaây theå hieän loøng trung thaønh cuûa caùc quan.

Saân chaàu coù 3 caáp. Hai caáp treân laùt ñaù thanh, caáp döôùi laùt gaïch. Taàng cao nhaát goïi laø ñeä nhaát baùi ñình daønh cho caùc quan nhaát phaåm ñeán quan tam phaåm. Taàng hai laø ñeä nhò baùi ñình daønh cho caùc quan töø töù phaåm ñeán cöûu phaåm. Taàng ba laø ñeä tam baùi ñình daønh cho höông haøo, kyø laõo trong hoaøng toäc töø 70 tuoåi trôû leân. ÔÛ hai beân taàng ba naøy coù hai con ngheâ baèng ñoàng ñöùng quay ñaàu vaøo ñieän Thaùi Hoøa laøm chöùc naêng “giaùm saùt” caùc quan thi haønh leã. Ñaây laø nôi trieàu ñình Nguyeãn cöû haønh caùc cuoäc ñaïi leã thöôøng kyø vaø baát thöôøng nhö leã ñaêng quang, leã vaïn thoï, leã ñaïi khaùnh tieát…

Töø caáp moät ñeán caáp hai hai beân coù 18 bia quy ñònh phaåm traät cuûa caùc quan ñeå theo ñoù maø saép

haøng theo thöù töï. Beân traùi nhaø vua laø quan vaên, beân phaûi laø quan voõ.

Ñieän Thaùi Hoøa Ñieän Thaùi Hoøa laø trung taâm kieán truùc cuûa Hoaøng cung. Noù laø ngoâi ñieän cho tôùi nay coøn löu laïi neùt vaøng son loäng laãy vaø mang treân mình noù nhöõng daáu aán vaên hoùa ngheä thuaät truyeàn thoáng saâu ñaäm. Ñieän ñöôïc lôïp maùi ngoùi hoaøng löu ly. Neáu Ngoï Moân coù 100 coät goã lim thì Ñieän Thaùi Hoøa coù 96

coät.

So saùnh vôùi maáy chuïc cung ñieän khaùc trong phaïm vi Hoaøng cung trieàu Nguyeãn, Ñieän Thaùi Hoøa laø coâng trình kieán truùc quan troïng nhaát, xeùt veà nhieàu maët chöùc naêng, vò trí, yù nghóa lòch söû, giaù trò vaên hoùa ngheä thuaät,…

Vaøo ñaàu theá kyû XIX, khi quy hoaïch maët baèng heä thoáng kieán truùc cung ñình kinh thaønh Hueá, caùc nhaø kieán truùc ñöông thôøi ñaõ ñònh vò cho Ñieän Thaùi Hoøa ôû ngay trung taâm ñieåm cuûa noù chæ vì moät lyù do ñôn giaûn nhöng raát heä troïng: Ñoù laø nôi ñaët ngai vaøng. Döôùi cheá ñoä quaân chuû, ngai vaøng laø bieåu töôïng cuûa thieâng lieâng, ñoàng thôøi laø moät khaùi nieäm cao caû nhaát trong thieân haï.

Ngoâi ñieän naèm treân truïc chính cuûa Hoaøng cung ñöôïc ñaët teân Thaùi Hoøa. Caùi teân mang yù nghóa caàn söï hoøa hôïp giöõa aâm vaø döông, cöông vaø nhu thì môùi höõu ích cho vaïn vaät. ÔÛ moät caâu trong queû caøn, Chu Hy ñaõ chuù thích raèng: “Quaân ñaïo cöông nhò nhu, thieân haï voâ baát trò hæ”, nghóa laø ñaïo laøm vua bieát cöùng bieát meàm, thì moïi vieäc trong thieân haï ñeàu bình trò ñöôïc caû.

Ñieän ñöôïc khôûi coâng ngaøy 21/2/1805, ñöôïc hoaøn thaønh 10/1805. Luùc ñoù vò trí Ñieän ôû gaàn Ñaïi

Trung Moân. Naêm 1806, vua Gia Long chính thöùc toå chöùc leã ñaêng quang taïi ñaây.

Naêm 1834, vua Minh Maïng cho xaây döïng laïi Ñieän ôû vò trí ngaøy nay treân neàn cao 2m, ñieän daøi 44m vaø cao hôn 30m. veà sau ñöôïc tu boå nhieàu laàn, ñaëc bieät laø vaøo naêm 1990-1991. Vì ñaëc ñieåm thôøi tieát Hueá möa baõo nhieàu neân kieán truùc phaûi ñöôïc thieát keá xaây döïng cho phuø hôïp. Töùc laø hoï laøm neàn cao choáng luõ luït nhöng khoâng theå laøm maùi cao ñeå traùnh baõo. Kieán truùc tieâu bieåu laø “truøng thieàm ñieäp oác” hoaëc “choàng dieâm” töùc hai maùi naèm treân moät neàn. Beân ngoaøi laø tieàn doanh, tieáp vaøo trong laø chính danh. Tieàn vaø chính doanh noái tieáp nhau baèng traàn hay goïi laø voû cua – traàn thöøa löu, töùc laø noái hai gian nhaø laïi vôùi nhau nhöng phía treân coù chöùc naêng laø maùng xoái, noái maùi sau cuûa toøa nhaø tröôùc vôùi maùi tröôùc cuûa toøa nhaø sau.

Ñieän naøy xaây theo nhaø keùp nhö treân ñaõ giaùi thích. Heä thoáng söôøn nhaø laøm baèng goã lim. Caùc haøng coät 96 caùi ñeàu veõ roàng sôn son theáp vaøng. Giöõa bôø noùc ñaép löôõng long chaàu nguyeät. ÔÛ ñaàu vaø goùc maùi ñaép hoài long. Boä maùi hoaøng löu ly chia laøm 3 taàng (truøng thieàm) ñeå traùnh söï naëng neà cuûa toøa nhaø quaù lôùn, ñoàng thôøi toân cao ngoâi ñieän, taïo aûo giaùc chieàu cao. Ñoù laø chöa keå bôø cao cuûa caùc bôø noùc, nhöõng hình roàng, baàu röôïu, maët trôøi ñaép noåi. Taát caû ñeàu bay boång vöôn leân neàn trôøi.

Saùch Ñaïi Nam Thöïc Luïc cho bieát raèng ngay sau khi laøm leã leân ngoâi chính thöùc vaøo naêm 1806, vua Gia Long ñaõ “ñònh trieàu nghi moãi thaùng laáy ngaøy moàng Moät vaø ngaøy Raèm ñaët ñaïi trieàu ôû Ñieän Thaùi Hoøa, quan töø luïc phaåm trôû leân maëc aùo muõ ñai trieàu vaøo laïy chaàu”. Vaøo caùc thôøi vua cuoái cuûa nhaø Nguyeãn, trong nhöõng buoåi leã ñaïi trieàu ñöôïc toå chöùc ôû ngoâi ñieän naøy vaø saân chaàu tröôùc maët noù, ngöôøi ta thaáy ñuû caùc quan töø nhaát phaåm ñeán cöûu phaåm tham döï. Ñaây cuõng laø nôi trieàu ñình nhaø Nguyeãn cöû haønh caùc cuoäc ñaïi leã thöôøng kyø vaø baát thöôøng nhö: leã ñaêng quang, leã vaïn thoï, leã ñaïi khaùnh tieát, leã

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 178

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Höng quoác Khaùnh nieäm,… Trong nhöõng buoåi leã aáy, vua ngöï treân ngai vaøng, ngai ñöôïc ñaët treân caùc tam caáp töôïng tröng cho Thieân-Ñòa-Nhaân. Chæ coù caùc Hoaøng thaân môùi ñöôïc “thöôïng ñieän” ñeå ñöùng chaàu hai beân Ngöï Toïa, coøn taát caû caùc quan baùch tính ñeàu xeáp haøng ngoaøi saân ñaïi trieàu theo thöù töï phaåm traät vaø theo nguyeân taéc taû vaên höõu voõ.

Phía beân treân ngai coù treo böûu taùn laøm baèng phaùp lam nguõ saéc, trang trí nguõ long, chung quanh

coøn trang trí caùc dieàm baèng goã chaïm chín con roàng theáp vaøng choùi loïi.

Treân traàn goã moãi ngaên ñeàu coù treo loàng ñeøn trang trí thô vaên theo loái “nhaát thi nhaát hoïa”. Heä

thoáng röôøng coät lieân keát chaët cheõ, vöõng vaøng tröôùc gioù baõo.

Beân trong ta coøn thaáy caëp haïc ñöùng treân löng ruøa do toång traán Nam Ñònh ñuùc taëng vua Khaûi Ñònh nhaân sinh nhaät laàn thöù 40. Tieáp ñoù laø hai con laân bieåu hieän loøng trung thaønh cuûa caùc quan ñoái vôùi vua. Quaû caàu giöõa coù hình roàng vaø laân bieåu hieän cho uy quyeàn. Ñoà söù tröng baøy ôû ñaây laø ñoà söù Giang Taây – Trung Hoa laøm theo ñaët haøng cuûa nhaø vua. Trong ñieän cuõng tröng baøy Baèng coâng nhaän quaàn theå di tích Hueá laø Di saûn vaên hoùa Theá giôùi cuûa UNESCO. ÔÛ ñaây coøn coù nhieàu baøi thô noùi leân caûnh thaùi bình thònh trò cuûa ñaát nöôùc döôùi trieàu ñaïi Nguyeãn.

Veà trang trí cuõng nhö kieán truùc coù ñieàu ñaùng löu yù laø con soá 5 vaø soá 9. Töø Ñaïi Cung Moân ñi ra Ñieän Thaùi Hoøa vua phaûi böôùc leân heä thoáng theàm neàn döôùi laø 9 caáp, neàn treân laø 5 caáp. Soá baäc caáp leân ñeä nhaát vaø ñeä nhò baùi ñình coäng laïi laø 9, heä thoáng baäc theàm neàn ñieän laø 5 caáp. Töø saân Ñaïi Trieàu Nghi nhìn vaøo hay ôû Töû Caám Thaønh nhìn ra ta coù theå thaáy moãi maùi ñieän ñeàu ñaép 9 con roàng trong caùc vò theá khaùc nhau.

Ñieän Thaùi Hoøa coù hai ñieåm ñaëc saéc laø: - - Muøa heø raát maùt, muøa ñoâng laïi raát aám Vua ngoài treân ngai vaøng ôû trung taâm nghe raát roõ nhöõng tieáng noùi töø khaép nôi trong ñieän

cuõng nhö ôû ngoaøi voïng vaøo. Chöa ai giaûi thích ñöôïc ñieàu naøy.

Treân coù treo ba chöõ lôùn “Thaùi Hoøa Ñieän” Töû Caám Thaønh Keá tieáp ta thaáy moät neàn cao, nôi ñoù xöa kia laø Ñieän Caàn Chaùnh – nôi laøm vieäc cuûa vua vaø nôi thieát thöôøng trieàu moät thaùng boán laàn. Chæ coù quan töø töù phaåm trôû leân môùi vaøo thieát trieàu ôû ñaây. Hai nhaø hai beân laø nôi quan söûa soaïn trang phuïc ñeå vaøo yeát kieán vua. Saân naøy cuõng ñeå leàu choõng ñeå toå chöùc thi Ñình. Sau ñoù yeán tieäc cuõng toå chöùc taïi ñaây. Thôøi Gia Long hai nhaø naøy ñeå tieáp caùc söù thaàn. Nhöng thôøi Töï Ñöùc chuyeån cô quan ngoaïi giao ra ngoaøi kinh thaønh goïi laø toøa Thöông Baïc. Cô quan ngoaïi giao phaûi chuyeån ñi vì aâm möu xaâm chieám cuûa Phaùp ngaøy caøng roõ reät.

Treân neàn saân naøy coù hai caùi vaïc ñoàng ñuùc vaøo naêm 1660, döôùi thôøi chuùa Nguyeãn Phuùc Taàn. Vaïc ñöôïc trang trí ñeïp, moãi caùi naëng 1,5 taán, töôïng tröng cho uy quyeàn cuûa nhaø vua, coù yù raên ñe, nhaéc nhôû loøng trung thaønh cuûa moïi ngöôøi. Hình thöùc xöû töû ngaøy xöa laø “tam ban trieàu ñieån”: moät thanh göôm, moät cheùn thuoác ñoäc vaø moät daõi luïa. Coù phaùp tröôøng rieâng naèm ôû An Hoøa treân ñöôøng ra Baéc goïi laø “coång cheùm”, chöù khoâng xöû ôû ñaây vì ñaây laø nôi vua ôû. Trong Töû Caám Thaønh khi coù cung taàn ñau oám, thì cung taàn ñoù ñöôïc ra ngoaøi ñeå ngöï y chöõa trò chöù khoâng bao giôø ñöôïc ñeå cheát ôû trong Töû Caám Thaønh. Chæ coù meï vua, vôï, con vua khi beänh thì ñöôïc ôû taïi ñaây.

Phía sau ñieän Caàn Chaùnh ta thaáy coù moät böùc töôøng, ñoù laø nôi ngaên caùch vôùi Töû Caám Thaønh. Beân trong Töû Caám Thaønh coù ñieän Caøn Thaønh, laø nôi vua aên ôû. Keá ñeán laø Cung Khoân Thaùi, Luïc Vieän (hieän nay vaãn coøn). Haàu heát caùc coâng trình trong Töû Caám Thaønh giôø ñaây khoâng coøn gì caû.

Theo ñöôøng ñi veà beân tay phaûi ta thaáy nhaø haùt. Xa xa laø Thaùi Bình Laâu – nôi vua ñoïc saùch, ngaâm thô. Trong lòch söû oâng vua Töï Ñöùc noåi tieáng hieáu thaûo, ngaøy chaün oâng ra trò vì, ngaøy leõ oâng vaøo vaán an Meï. Trong Töû Caám Thaønh coøn coù neàn cao cuûa cung ñieän Kieán Trung ñöôïc xaây döïng töø thôøi Khaûi Ñònh. Chæ coù moät ngöôøi ñaøn oâng duy nhaát ñöôïc vaøo noäi caám laø vua. Theo nguyeân taéc “nöõ thaäp tam, nam thaäp luïc” nghóa laø con caùi vua nöõ 13, nam 16 tuoåi seõ laäp gia ñình. Sau ñaùm cöôùi vua cho hoï xuaát phuû ôû rieâng nhaø ôû ngoaøi. Neáu ngöôøi con trai ñoù ñöôïc choïn laøm vua thì sau khi laáy vôï seõ ñöôïc ôû

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 179

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” trong ñieän Tieàn Ñeá. Töï Ñöùc laáy vôï luùc 15 tuoåi. Con daâu vua goïi laø Phuû Thieác, trieàu Nguyeãn goïi laø Hoaøng Tích.

Thaùi Bình Laâu Thaùi Bình Laâu laø nôi vua ñoïc saùch, ñöôïc xaây döïng trong vöôøn Thieäu Phöông. Ñaây laø toøa nhaø duy nhaát trong Töû Caám Thaønh coøn nguyeân veïn. Phía tröôùc coù hoøn non boä, bieåu töôïng cho veû ñeïp thieân nhieân caây coû. Ñoù laø thuù chôi tao nhaõ. Caû nuùi soâng, caây caûnh thu vaøo ñaây.

Tröôùc coù moät ngoâi nhaø ñeå caùc quan vaøo ñaây chaàu vua. Beân hoâng coù vöôøn Ngöï Uyeån. Töø Thaùi

Bình Laâu ra vöôøn phaûi qua hai coång.

Nhaø xaây thôøi Minh Maïng baèng goã. Vua Khaûi Ñònh ñaõ cho tu söûa laïi, cho trang trí khaûm. Ba vò treân noùc nhaø laø Haûi OÁc Khieâm Truø chöù khoâng phaûi laø Phöôùc Loäc Thoï. “Truø” laø moät theû. Ba oâng gaëp nhau noùi raèng: “Cöù 10 naêm seõ ñeå moät theû vaøo bình, khi vaøo ñöôïc 10 theû töùc laø 100 naêm”. Hoï caàu mong cho söï tröôøng thoï vaø phaùt trieån.

Trang trí ôû ñaây ña soá laø caùc hình aûnh caù hoùa roàng, phöôïng (aùo cuûa vua Khaûi Ñònh coù caû hình

chim phöôïng vì oâng naøy raát thích maøu meø).

Treân coù ñeà ba chöõ “Thaùi Bình Laâu”. Phía sau laø Ngöï Tieàn Vaên Phoøng, coù hoà Ngöï Haø ñeå vua ñi

daïo treân hoà. Baø naøo ñöôïc ngöï cuøng vua laø moät ñaëc aân lôùn.

Duyeät Thò Ñöôøng Nhaø haùt hoaøng gia xaây döïng naêm 1826 döôùi thôøi Minh Maïng. Nhaø haùt xaây theo hình chöõ nhaät. Treân traàn nhaø maøu xanh lô veõ hình maët trôøi, maët traêng, tinh tuù töôïng tröng cho vuõ truï. Toøa nhaø noái lieàn cung ñieän nhaø vua vaø caùc baø hoaøng baèng moät haønh lang.

Saân khaáu hình vuoâng ñaët giöõa toøa nhaø, khoâng coù söï baøi trí ñeå phaân bieät giöõa thôøi thöïc vaø theá giôùi öôùc leä cuûa saân khaáu. Böùc töôøng ôû cuoái saân khaáu troå ra hai cöûa, dieãn vieân vaøo phía phaûi vaø ra phía traùi. Sau böùc töôøng ñoù laø moät phoøng roäng ñöïng ñaïo cuï. ÔÛ vò trí cao nhaát trong phoøng laø moät caùi khaùm thôø hai oâng toå ngheà haùt boäi. Phoøng naøy troå cöûa ra saân ôû meù ñoâng Töû Caám Thaønh, caùc ngheä nhaân ra vaøo loái naøy. Ñoái xöùng vôùi böùc töôøng qua saân khaáu laø moät caùi ñaøi cao chia laøm hai baäc: baäc cao naèm saùt töôøng Taây daønh cho caùc baø hoaøng vaø cung taàn myõ nöõ, baäc thaáp hôn laø nôi vua ngoài xem haùt. Hai baäc naøy ñöôïc ngaên bôûi moät lôùp saùo truùc ñeå beân trong coù theå nhìn roõ beân ngoaøi khoâng theå nhìn thaáy beân trong. Hai beân choã vua ngoài ñaët vaøi boä baøn gheá daønh cho quoác khaùch.

Ñaây laø nhaø haùt coå nhaát coøn laïi cuûa ngaønh saân khaáu Vieät Nam. Nhaø haùt ñaõ ngöng hoaït ñoäng töø sau thaùng 8/1945. Hieän nay ngöôøi ta ñang truøng tu vaø trong töông lai khoâng xa du khaùch seõ ñöôïc thöôûng thöùc laïi nhöõng laøn ñieäu ca muùc nhaïc cung ñình ngaøy xöa.

Theá Mieáu Sau löng Theá Mieáu laø Höng Mieáu thôø chuùa Nguyeãn Phuùc Luaân – cha cuûa vua Gia Long. Vua

Gia Long maát ñöôïc phong laø Theá Toå Cao Hoaøng Ñeá.

Theá Mieáu ñöôïc xaây döïng naêm 1821, khaùnh thaønh 1822. Vua Minh Maïng cho troàng nhieàu caây thoâng vaø uoán caây taïo hình chim phöôïng hoaøng vì quan nieäm choã naøo coù phöôïng hoaøng saø xuoáng laø choã coù thaùi bình, an cö.

(1841 – 1847) (1848 –1883)

Nguyeân taéc thôø ôû ñaây laø “Nhaát taû nhaát höõu, nhò taû nhò höõu”. Theá Mieáu coù 12 aùng thôø : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. (1802 – 1819) Gia Long – Nguyeãn Theá Toå (1820 –1840) Minh Maïng – Nguyeãn Thaùnh Toå Thieäu Trò – Nguyeãn Hieán Toå Töï Ñöùc – Nguyeãn Döïc Toâng (1883) Duïc Ñöùc (1883) Hieäp Hoaø (1883 – 1884) Kieán Phuùc – Nguyeãn Giaûn Toâng Haøm Nghi (1884 –1888) Ñoàng Khaùnh - Nguyeãn Caûnh Toâng (1885 –1888) Thaønh Thaùi (1889 – 1907)

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 180

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

11. Duy Taân (1907 –1916) 12. Khaûi Ñònh – Nguyeãn Hoaèng Toâng (1916 – 1925) AÙng thôø vua Gia Long ôû giöõa. Ñænh thôø to hôn coù hình roàng, nhöõng ñænh khaùc chæ coù hình laân.

Ñoái dieän Theá Mieáu laø Hieån Laâm Caùc. Chính giöõa saùt Hieån Laâm Caùc laø Cöûu Ñænh.

Cöûu Ñænh Cöûu Ñænh laø 9 cöûu ñoàng lôùn ñöôïc ñaët tröôùc saân Theá Mieáu. Cöûu Ñænh ñöôïc ñuùc vaøo naêm 1835 ñeán naêm 1837 döôùi thôøi Minh Maïng. Vua ñaët teân cho moãi Cöûu Ñænh vaø ñònh roõ vò trí cuûa noù. Cao Ñænh ôû giöõa roài ñeán hai beân traùi phaûi laø Nhaân, Chöông, Anh, Nghi, Thuaàn, Tuyeân, Duõ, Huyeàn. Teân Ñænh cuõng laø teân nieân hieäu cuûa caùc Vua ñöôïc thôø ôû Theá Mieáu: Cao – Gia Long, Nhaân - Minh Maïng, Chöông - Thieäu Trò, Anh - Töï Ñöùc, Nghò - Kieán Phuùc, Thuaàn - Ñoàng Khaùnh, Duõ vaø Huyeàn chöa kòp töôïng tröng cho vua naøo thì nhaø Nguyeãn suïp ñoå naêm 1945.

Cöûu Ñænh bieåu thò cho uy quyeàn, cho söï lôùn maïnh vaø tröôøng toàn maõi maõi cuûa trieàu Nguyeãn.

Chuù yù ta seõ thaáy chaân ñænh vaø quai ñænh khoâng ñænh naøo gioáng ñænh naøo.

Cöûu Ñænh ñöôïc xeáp haøng ngang döôùi theàm Hieån Laâm Caùc vaø theo thöù töï ñoái dieän vôùi caùc aùng thôù caùc vua trong Theá Mieáu. Rieâng Cao ñænh ñöôïc ñaët nhích leân phía tröôùc 3m haøm yù nhaéc nhôû coâng lao to lôùn cuûa vua Gia Long - vò Vua ñaàu tieân khai sinh ra trieàu Nguyeãn. Cao Ñænh ñoái dieän aùng thôø Vua Gia Long, naëng 2,5 taán, cao 2,5m. Moãi Ñænh vua coù khaéc hình aûnh nuùi non soâng ngoøi, traùi caây, laâm saûn vaät… noåi tieáng khaép 3 mieàn ñan xen nhau. Cao ñænh coù nuùi Tieân Toân Sôn - goác gaùc cuûa caùc vua Nguyeãn ôû Thanh Hoaù, coù hình keânh Vónh Teá chaïy töø Chaâu Ñoác ñeán Haø Tieân, hình maët trôøi - ví vôùi vua Gia Long chieáu vaøo Hieån Laâm Caùc (nhöõng ñænh khaùc coù hình traêng vaø sao), thuyeàn luùa soâng Beán Ngheù (chuyeän keå raèng khi vua Gia Long löu laïc ñeán ñaây, quaân Taây Sôn ñaùnh ñuoåi sau löng nhöng khoâng coù thuyeàn qua soâng, boãng con ngheù chaïy tôùi ñöa vua sang soâng), coù hoa Töû Vi ôû Hueá coù maøu tim tím maø ngöôøi ta noùi raèng khi coù moät boâng hoa ruïng xuoáng thì caû caây rung leân…

Khi ñuùc Cöûu Ñinh ngöôøi ta phaûi duøng ñeán 60 loø naáu ñoàng, moãi loø naáu chaûy 35 kg ñoàng. Vieäc naáu chaûy ñoàng lieân tuïc ñeå ñoå vaøo khuoân khoâng nghæ cho ñeán khi hoaøn taát. Khuoân ñænh ñöôïc ñaët ngöôïc döôùi loøng ñaát. Ñoàng naáu chaûy ñöôïc ñoå vaøo töø chaân ñænh.

Hieån Laâm Caùc Hieån Laâm Caùc ñöôïc xaây döïng cuøng luùc vôùi Theá Mieáu treân moät neàn hình chöõ nhaät . ÔÛ phía tröôùc vaø sau coù hai heä thoáng baäc caáp noái vôùi saân Theá Mieáu, hai beân thaønh ñöôïc ñaép hai hình roàng chi thaønh ba loái ñi, loái ñi giöõa daønh cho vua. Hieån Laâm Caùc laø kieán truùc baèng goã ba taàng. Taàng moät thôø Trôøi, taàng hai thôø Thaønh Hoaøng, taàng ba tuyeân döông nhöõng coâng traïng cuûa nhöõng vò vua anh minh.

Ñaây laø ñaøi töôûng nieäm duy nhaát ghi coâng nhöõng ngöôøi ñaõ goùp phaàn saùng laäp ra trieàu Nguyeãn. Caùc vua ñöôïc thôø trong Theá Mieáu, caùc coâng thaàn ñöôïc thôø trong Taû Höõu Tuøng Tö ôû hai beân Hieån Laâm Caùc. Vì tính caùch thieâng lieâng nhö theá neân trieàu Nguyeãn ñaõ coù chæ duï caám laøm moïi coâng trình kieán truùc trong kinh thaønh cao hôn Heån Laâm Caùc.



Taàng moät: quanh ba maët ngoaøi cuûa hai chaùi ñöôïc xaây gaïch ñeå taêng söùc chòu löïc cuûa caùc haøng coät vaø che bôùt phaàn noäi thaát. Ba gian giöõa ñeå troáng döïng lan can goã raát ñeïp, ñöôïc chaïm troå tinh vi. Gian beân phaûi baéc caàu thang leân taàng treân, noåi baät nhaát laø hai thaønh tay vòn. Trong caùc oâ hoäc trang trí baèng chöõ “Vaïn”, chöõ “Thoï”… Ñaàu vaø cuoái tay vòn ñeàu chaïm noåi hình ñaàu roàng vaø ñuoâi roàng uoán löôïn, vöøa ñeïp, vöøa trang nghieâm.

 Taàng hai: ngaøy xöa nôi ñaây ñöôïc ñaët aùng thö vaø saäp ngöï sôn son theáp vaøng. Taàng hai

leân taàng ba baèng moät caàu thang chín baäc coù keát caáu ñôn giaûn.



Taàng ba: coù moät gian, maët tröôùc vaø sau döïng cöûa laù saùch. Töø boán coät chính ôû boán goùc vöôn ra nhöõng caùnh tay choáng ñôõ toaøn theå phaàn döôùi cuûa boä maùi treân cuøng. Heä thoáng naøy coù giaù trò keát caáu vaø trang trí taïo neân maûng toái, saùng cho maët ngoaøi, laøm taêng theâm veû thaâm nghieâm cho coâng trình.

Ñieàu khoù khaên cho vieäc phuïc cheá laø laøm sao ñeå tìm thay theá cho ñöôïc boán caây coät goã thoâng caû

ba taàng cao 14m, boán coät thoâng hai taàng cao 8m.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 181

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ñaøn Nam Giao Trong lòch söû caùc trieàu ñaïi quaân chuû Vieät Nam, keå töø nhaø Lyù (1010-1225), Ñaøn Nam Giao ñaõ

ñöôïc thieát laäp taïi kinh ñoâ Thaêng Long ñeå teá trôøi.

Trong thôøi Haäu Leâ (1427 –1788), quy caùch kieán truùc ñaøn teá trôøi vaø nghi leã cuùng teá ñöôïc chænh

ñoán ñaøng hoaøng hôn.

Rieâng ôû Hueá xöa nay coù boán vò trí Ñaøn Nam Giao khaùc nhau ñeå caùc vua chuùa leân teá trôøi haèng naêm hoaëc 3 naêm/laàn. Döôùi thôøi Nguyeãn Phuùc Lan (1635 – 1648), ñaøn teá trôøi ñöôïc thieát laäp ôû moät khoaûng ñaát thuoäc laøng Kim Long, gaàn nôi Chuùa ñoùng thuû phuû.

Qua trieàu Taây Sôn (1788 – 1801) leã teá trôøi dieãn ra ôû moät ngoïn ñoài ôû phía Taây nuùi Ngöï Bình,

goïi laø hoøn thieâng hay nuùi Ba Taàng.

Ñeán thôøi caùc vua nhaø Nguyeãn, ngay sau khi leân ngoâi (1802), Gia Long cho ñaép ñaøn ôû laøng An Ninh vaøo naêm 1803 ñeå teá trôøi. Nhöng sau ñoù 3 naêm, trieàu ñình nhaø Nguyeãn laïi boû vò trí aáy ñeå xaây Ñaøn teá khaùc ôû laøng Döông Xuaân nhö chuùng ta thaáy hieän nay. Ñaøn teá trôøi loä thieân naøy ñöôïc khôûi coâng xaây döïng töø ngaøy 25/3/1806, do Toång cheá Phaïm Vaên Nhaân ñöùng ra ñieàu khieån. Naêm 1807, trieàu ñình Gia Long ñaõ tieán haønh Leã teá giao ñaàu tieân taïi ñaây.

Khuoân vieân ñaát Ñaøn Nam Giao hình chöõ nhaät khaù roäng, daøi 390m, roäng 265m, giôùi haïn bôûi voøng töôøng thaønh xaây baèng ñaù boïc xung quanh. Trong khuoân vieân aáy, ngaøy xöa troàng raát nhieàu thoâng, moät loaïi caây töôïng tröng cho ngöôøi quaân töû. Khi môùi xaây Ñaøn xong, ngöôøi ta troàng moät cuïm thoâng ñöùng bieät laäp ôû phía Nam ñaøn teá (trong khuoân vieân) ñeå töôïng tröng cho vua Gia Long. Taïi khuoân vieân naøy caùc hoaøng thaân vaø caùc quan lôùn trong trieàu ñình moãi ngöôøi phaûi troàng moät caây. ÔÛ moãi caây treo moät taám theû baèng ñoàng hay baèng ñaù khaéc teân hoï ngöôøi troàng, ngaøy thaùng naêm troàng vaø thöôùc taác cuûa moãi caây khi môùi troàng. Caùc quan coù nhieäm vuï chaêm soùc caây thoâng cuûa mình, neáu thoâng cheát phaûi troàng caây khaùc theá vaøo. Naêm 1834, trong moät dòp teá giao, chính vua Minh Maïng cuõng ñaõ töï tay troàng 10 caây thoâng ôû Trai Cung. Nhaø vua cho treo bieån ñoàng khaéc baøi minh do chính vua soaïn treân moãi thaân caây. Nhôø vaäy maø ngaøy xöa ôû Ñaøn Nam Giao ñaõ coù ñöôïc moät röøng thoâng xanh rì baùt ngaùt.

Ñaøn Nam Giao giôùi haïn bôûi moät khuoân töôøng xaây baèng ñaù, chaân töôøng sôn ñen ñeå ngaên caùch vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Ñaøn teá ñöôïc xaây döïng thaønh 3 taàng, döôùi lôùn treân nhoû choàng leân nhau, töôïng tröng cho thuyeát tam taøi Thieân, Ñòa, Nhaân. Moãi taàng mang hình daïng, maøu saéc rieâng nhö trôøi troøn ñaát vuoâng, thieân thanh ñòa hoaøng.

Taàng treân heát hình troøn, goïi laø Vieân Ñaøn, ñöôøng kính 40,5m, cao 8m, töôïng tröng cho trôøi. Lan can xung quanh queùt voâi maøu xanh. Ñeán ngaøy teá giao, ngöôøi ta döïng leân ôû taàng naøy moät nhaø hình noùn lôïp vaûi maøu xanh goïi laø Thanh OÁc.

Taàng keá coù hình vuoâng, goïi laø Phöông Ñaøn coù moãi caïnh cao 1m, töôïng tröng cho ñaát. Lan can 4 phía queùt voâi maøu vaøng (ñòa hoaøng). Moãi laàn teá, ngöôøi ta döïng leân ôû ñoù moät nhaø vuoâng lôïp vaûi vaøng, nhoû hôn nhaø treân, goïi laø Hoaøng OÁc.

Taàng döôùi cuøng cuõng hình vuoâng, moãi caïnh 165m, cao 0,85m, lan can chung quanh queùt voâi

maøu ñoû töôïng tröng cho ngöôøi xích töû (con ñoû). Taïi ñaây, khi teá coù 28 vaên sinh vaø vuõ sinh ñöùng muùa.

Ba taàng coäng laïi cao 4,65m. Ñaøn Nam Giao quay maët veà höôùng Nam. Voøng töôøng baèng ñaù, chung quanh khuoân vieân cuûa ñaøn naøy coù troå 4 cöûa troâng raát roäng nhaém theo 4 höôùng Ñoâng, Taây, Nam, Baéc. Tröôùc moãi cöûa ñeàu xaây moät taám bình phong raát lôùn baèng gaïch cao 3,2m, roäng 12,5m, daøy 0,8m. Trong caùc dòp leã, tröôùc moãi cöûa caém hai laù côø ñaïi vôùi maøu saéc khaùc nhau: cöûa Baéc maøu ñen, cöûa Nam maøu ñoû, cöûa Ñoâng maøu xanh, cöûa Taây maøu traéng.

Nhö vaäy hình thöùc, phöông höôùng vaø maøu saéc cuûa kieán truùc Ñaøn Nam Giao ñeàu aùp duïng nguyeân taéc aâm döông nguõ haønh cuûa dòch hoïc. Theo thuyeát Thieân meänh cuûa ñaïo Nho xöa, vua laø Thieân töû, nhaän leänh cuûa Trôøi xuoáng traàn cai trò thieân haï. Vua coø thaàn quyeàn, cho neân chæ coù vua môùi coù quyeàn cuùng teá trôøi ôû Ñaøn Nam Giao.

Heä thoáng laêng taåm ôû Hueá

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 182

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ngoaøi heä thoáng kinh thaønh vaø hoaøng cung, cuõng nhö nhöõng di tích chuøa chieàn, Hueá coøn coù heä thoáng laêng taåm raát noåi tieáng (coù 7 khu laêng taåm). Bôûi coù quan nieäm “sinh kyù töû quy” – soáng göûi thaùc veà, nghóa laø cuoäc soáng treân traàn gian naøy chæ laø taïm bôï, caùi cheát môùi trôû veà theá giôùi vónh haèng vaø nhö theá, caùi nhaø ôû chæ laø taïm bôï, caùi moà môùi laø caùi muoân ñôøi. Cho neân caùc vua Nguyeãn raát toán coâng söùc cho vieäc xaây döïng laêng taåm cuûa mình. Vua Minh Maïng laø ngöôøi tìm theá ñaát xaây laêng kyõ löôõng nhaát trong soá caùc vua coù xaây laêng. Vuøng ñaát ñoù phaûi hoäi ñuû 4 yeáu toá:

höôùng nuùi höôùng nöôùc

höôùng nuùi ñoài bao boïc

caùch Hueá 18km ñöôøng thuûy

caùch Hueá 7km ñöôïc vua Thaønh Thaùi xaây döïng sau khi oâng leân ngoâi

caùch laêng Töï Ñöùc 500m

 Taàm sôn ñieåm huyeät:  Taàm thuûy ñieåm huyeät:  Taàm phong ñieåm huyeät: höôùng gioù  Taàm linh ñieåm huyeät: Coù 7 laêng ôû Hueá, ñoù laø: 1. Laêng Gia Long: 2. Laêng Minh Maïng: caùch Hueá 16km ñöôøng thuûy, 14km ñöôøng boä 3. Laêng Thieäu Trò: caùch Hueá 10km 4. Laêng Töï Ñöùc: 5. Laêng Duïc Ñöùc: 6. Laêng Ñoàng Khaùnh: 7. Laêng Khaûi Ñònh: caùch Hueá 10km Coù 4 laêng lôùn vaø ñaùng chuù yù laø laêng Gia Long, Minh Maïng, Töï Ñöùc vaø Khaûi Ñònh. Moãi laêng mang moät daùng veû rieâng bieät ñoäc ñaùo, loái kieán truùc boäc loä roõ tính hoaønh traùng. Laêng Minh Maïng mang daùng veû thaâm nghieâm, laêng Thieäu Trò coù kieán truùc thanh thoaùt, laêng Töï Ñöùc thô moäng, laêng Khaûi Ñònh tinh xaûo, chòu aûnh höôûng cuûa kieán truùc Taây phöông.

Quaàn theå kieán truùc vua Nguyeãn khaùc vôùi kieán truùc laêng taåm cuûa caùc vua nhaø Minh – Trung Hoa ôû choã laêng cuûa vua Trung Hoa mang caûm giaùc laïnh luøng u tòch. Coøn kieán truùc laêng taåm nhaø Nguyeãn laø gaïch noái giöõa thieân nhieân vaø con ngöôøi. Chính söï hoøa quyeän ñoù laø moät tuyeät taùc thô trong kieán truùc. Laêng taåm Hueá ñöôïc ñaùnh giaù nhö sau: vôùi caûnh thieân ñöôøng choùng qua treân döông theá, laêng taåm cuûa caùc vua Nguyeãn ñöôïc xaây döïng ñeå laøm thieân ñöôøng vónh vieãn cho mai sau.

Laêng Töï Ñöùc – Khieâm Laêng Laêng Töï Ñöùc ñöôïc xaây döïng trong moät boái caûnh lòch söû cöïc kyø khoù khaên cuûa ñaát nöôùc vaø cuõng chính baûn thaân nhaø vua. Vua sinh naêm 1829, leân ngoâi naêm 20 tuoåi (1848). Sau ñoù 10 naêm, thöïc daân Phaùp taán coâng Ñaø Naüng (1558), môû maøn cho coâng cuoäc xaâm chieám nöôùc ta, roài ñaùnh chieám Gia Ñònh (1859) vaø moät soá tænh khaùc ôû Nam Kyø (1862)… Vua Töï Ñöùc ñaõ laø ngöôøi haáp thuï khaù ñaày ñuû neàn vaên hoùa vaø trieát hoïc Ñoâng phöông vôùi moät soá maâu thuaãn noäi taïi cuûa noù giöõa caùi tích cöïc luùc treû vaø tieâu cöïc luùc giaø, giöõa söï soáng vaø caùi cheát. Caøng thaát baïi giöõa vieäc nöôùc vieäc nhaø khi caøng luoáng tuoåi oâng caøng bi quan yeám theá. Nhaø vua nghó ñeán caùi cheát taát nhieân seõ ñeán vôùi ñôøi mình vaø ñeå vôi bôùt ñi nhöõng daèn vaët khoå ñau trong quaõng ñôøi coøn laïi, cho neân ñaõ haï leänh xaây döïng laêng taåm nhö hoaøng cung thöù hai ñeå thænh thoaûng leân ñaây tieâu khieån, nghæ ngôi vaø cuõng ñeå “ngoâi nhaø laâu daøi cuûa traãm” (vi voâ vónh vuõ – trong baøi Khieâm Cung Kyù).

Ñöùng trong thôøi ñaïi ngaøy nay nhìn laïi hoaøn caûnh khoù khaên baáy giôø cuûa ñaát nöôùc, quy moâ kieán truùc lôùn lao toán keùm cuûa laêng vua vaø caùc danh xöng Khieâm Cung, Khieâm Laêng ñöôïc duøng ñeå ñaët teân cho noù, chuùng ta thaáy ñoù cuõng laø moät maâu thuaãn noäi taïi khoù bieän minh ñöôïc cuûa chính nhaø vua.

Nhöng duø sao, sau khi xaây döïng xong, vua Töï Ñöùc cuõng coøn soáng theâm 16 naêm nöõa, cho ñeán naêm 1883, thoï 55 tuoåi. Nhö vaäy vua Töï Ñöùc trò vì 36 naêm, laø ngöôøi trò vì laâu nhaát trong soá 13 vua trieàu Nguyeãn.

Vua Töï Ñöùc teân thaät laø Nguyeãn Phuùc Hoàng Nhaäm con thöù hai cuûa Vua Thieäu Trò. Theo oâng Buøi Vaên Trung leû ra ngöôøi leân ngoâi phaûi laø con trai tröôûng Nguyeãn Phuùc Hoàng Baûo, vì laø oâng naøy vöøa laø con trai tröôûng vöøa laø ngöôøi cao lôùn, ñeïp trai, thoâng minh, saùng suûa, khoâng coù khuyeát taät gì ñeå coù theå truaát ngoâi cuûa oâng ta ñöôïc. Trong khi Hoàng Nhaäm laø ngöôøi oám yeáu vaø môùi sinh ra laø ngöôøi uyû mò,

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 183

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” ñaõ mang nhieàu thöù beänh trong ñoù caên beänh ñaäu muøa maø haäu quaû di chöùng caên beänh naøy laø di chöùng voâ sinh. Laøm vua maø khoâng theå coù con laø moät ñieàu cöïc kyø baát tieän. (Theo nghieân cöùu cuûa ngöôøi Phaùp vua Töï Ñöùc coù ñeán 103 baø vôï maø khoâng coù moät ngöôøi con naøo) Theo Buøi Vaên Trung coù nhöõng phe phaùi trong trieàu ñình muoán gaït Hoàng Baûo ra ñeå Hoàng Nhaäm leân ngoâi taïi vì hoï coù hoï thoâng gia vôùi Vua Thieäu Trò. Hay nhö Nguyeãn Tri Phöông ngöôøi coù quan heä thoâng gia vôùi vua Töï Ñöùc. Theo nghieân cöùu cuûa Buøi Vaên Trung thì hai vò quan ñaïi thaàn coù coâng ñöa Hoàng Nhaäm leân ngoâi thay Hoàng Baûo laø Tröông Vaên Queá vaø Nguyeãn Tri Phöông. Vua Töï Ñöùc laø vua ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu trong lòch söû vì oâng gaëp phaûi nhieàu ruûi ro:



Thöù nhaát laø trieàu ñaïi cuûa oâng keùo daøi maø laïi yeáu, coù nhieàu ñieàu baát haïnh cho ñaát nöôùc. Quaù trình xaâm löôïc nöôùc ta cuûa thöïc daân Phaùp (1858- 1884) dieãn ra toaøn boä döôùi thôøi Vua Töï Ñöùc. Trong quaù trình ñoù trieàu ñình Töï Ñöùc ñi töø thaát baïi naøy ñeán thaát baïi khaùc, thaát baïi caû treân maët traän quaân söï laãn ngoaïi giao. Baûn thaân mình laø ngöôøi caàm ñaàu ñaát nöôùc tröôùc hoaï xaâm löôïc daãn ñeán tai hoaï lôùn laø hoaøn toaøn maát nöôùc, maø trong quaù trình daøi vaøi chuïc naêm oâng laïi khoâng vöïc noåi cô ñoà cuûa mình leân thì ñoù laø moät traùch nhieäm maø nhaø vua khoâng theå naøo choái boû ñöôïc trong lòch söû (Nhöng neáu chuùng ta bình taâm maø xem xeùt thì haàu heát caùc nöôùc trong khu vöïc ñeàu thaát baïi tröôùc söùc maïnh xaâm löôïc cuûa caùc nöôùc phöông Taây, cho neân vieäc vua Töï Ñöùc thua cuõng khoâng phaûi laø moät ñieàu khoâng bình thöôøng cho laém). Vaø Vua Töï Ñöùc cuõng thöøa nhaän traùch nhieäm ñoù cuûa mình baèng vieäc vieát “Khieâm Cung Kyù” laø moät baøi vaên bia cho mình töø khi coøn soáng (nhieàu chuïc naêm tröôùc khi oâng cheát) vôùi muïc ñích bieän minh vôùi haäu theá. Trong ñoù, oâng thöøa nhaän vì baát taøi ñaõ ñeå cho maát nöôùc. Vua Töï Ñöùc laø moät ngöôøi raát gioûi veà vaên hoïc, ham thích vaên chöông, thô phuù, gioûi thô Haùn vaø caû thô Noâm. Ñaëc bieät, oâng laø ngöôøi am hieåu raát saâu raát uyeân thaâm veà Nho giaùo. Nhöng nhöõng taøi naêng naøy cuûa Töï Ñöùc trong hoaøn caûnh luùc ñoù cuûa ñaát nöôùc laïi coù haïi nhieàu cho vua Töï Ñöùc, bôõi vì noù laøm cho oâng tha thieát quaù vôùi nhöõng caùi coå truyeàn trong khi ñaát nöôùc ñang ñoøi hoûi canh taân.



Ñieàu thöù hai laø trieàu ñình Töï Ñöùc coù nhieàu choã yeáu maø nhöõng trieàu vua tröôùc khoâng coù. Ñoù laø vieäc vua Töï Ñöùc leân ngoâi bò ngöôøi ta ñaøm tieáu nhieàu, nghóa laø oâng khoâng phaûi laø con tröôûng laïi ñöôïc leân ngoâi thay cho ngöôøi anh cuûa mình, roài tình huoáng daãn daét ñeán choã Töï Ñöùc phaûi gieát haïi anh cuûa mình vì coù nhöõng aâm möu noåi loaïn töø phía Hoàng Baûo. Vaø sau ñoù vua Töï Ñöùc cho ñeán cuoái ñôøi vaãn mang noãi daøy voø gheâ gôùm vì ñaõ gieát haïi anh mình maø gieát tôùi möùc khoâng coøn ngöôøi noùi doõi ñeå thôø cuùng höông khoùi. Maø ñoái vôùi luaân lyù bò coi laø moät toäi aùc. Chính ñieàu naøy khieán cho uy tín vua Töï Ñöùc trôû neân raát mong manh trong haøng nguõ ñaïi thaàn, taàng lôùp nho só voán laø choå döïa cuûa trieàu ñình.



Ñieàu khoù khaên thöù 3 laø Töï Ñöùc voán laø ngöôøi nhu nhöôïc, khoâng quyeát ñoaùn maø phaûi laøm vua vaøo thôøi ñieåm coù nhieàu tö töôûng traùi ngöôïc nhau trong trieàu ñình vaø nho só. Cho neân Vua Töï ñöùc khoâng ñuû baûn lónh ñeå khaúng ñònh moät choïn löïa thaønh ra cöù dao ñoäng giöõa hai beân. Ngöôøi baûo ñaùnh Taây, keû laïi baûo hoaø Taây, ngöôøi baûo phaûi cöùng raéng, ngöôøi aïi noùi phaûi meàm deûo maø Vua Töï Ñöùc cöù nghieâng beân naøy ngaõ beân kia. Cho neân cuoái cuøng vieäc lôùn khoâng theå laøm ñöôïc. OÂng laø ngöôøi do döï ñeán noãi luùc cheát cuõng khoâng chæ ñònh ñöôïc ai laø ngöôøi noái ngoâi cho mình. OÂng nuoâi nhieàu con nuoâi, ñeán khi cheát oâng ñeå laïi di chieáu laø nhöôøng ngoâi cho ngöôøi con lôùn tuoåi nhaát (ñeå traùnh naïn quyeàn thaàn, vì cuoái ñôøi vua Töï Ñöùc ñaõ xuaát hieän nhöõng quyeàn thaàn). Ñaõ coù choïn löïa nhö vaäy nhöng vua Töï Ñöùc laø ngöôøi do döï ñeán noãi laïi ghi theâm trong di chieáu noùi raèng thaät ra ngöôøi naøy khoâng coù taøi ñöùc, laïi coù taät xaáu naøy taät xaáu khaùc… Chính ñieàu naøy ñaõ laøm xaûy ra bi kòch ñoái vôùi oâng vua keá vò Töï Ñöùc laø vua Duïc Ñöùc.

Töï Ñöùc soáng nhieàu chuïc naêm trong ñôøi mình taïi Khieâm Laêng, ñoù laø caùch giaûi saàu ñeå laøm giaûm ñi nhöõng noãi ñau khoå vì nhöõng tình huoáng eùo le trong cuoäc ñôøi cuûa mình. Vua cho khôûi coâng xaây döïng laêng vaøo naêm 1864 vaø döï ñònh hoaøn taát trong voøng 6 naêm. Coâng vieäc xaây laêng huy ñoäng ñeán 5 vaïn binh lính. Ngöôøi thaàu vì muoán laäp coâng neân ñaõ cöôõng baùch binh lính caät löïc xaây laêng, khieán cho sau hai naêm xaây döïng laøm noåi loaïn chaøy voâi. Ñoù laø cuoäc khôûi nghóa maø binh lính duøng chaøy ñaäp voâi laøm khí giôùi ñeå tieán vaøo kinh ñoâ Hueá. Quaân noåi loaïn tieán vaøo theo 3 loái Chöông Ñöùc, Hieån Nhôn, Hoøa

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 184

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Bình nhöng cuoäc noåi loaïn thaát baïi, nhöõng ngöôøi caàm ñaàu ñeàu bò baét vaø gieát cheát. Sau söï kieän naøy Töï Ñöùc caùch chöùc hai vò quan troâng coi vieäc xaây döïng.

Toác ñoä thi coâng quaù khaån tröông neân coâng trình hoaøn thaønh chæ sau 3 naêm xaây döïng (1867). Sau khi laêng ñaõ hoaøn thaønh Töï Ñöùc vaãn coøn soáng theâm 16 naêm nöõa, neân ñaây cuõng laø hoaøng cung thöù hai cuûa oâng.

Luùc ñaàu laêng coù teân Vaïn Nieân Cô, nhöng do Hoaøng Khieâm bò seùt ñaùnh, vua sôï raèng vì mình ñaõ ñoäng ñeán oai trôøi neân quyeát ñònh ñoåi teân laø Khieâm Cung. Voøng la thaønh bao boïc xung quanh laêng coù dieän tích 12ha bao boïc gaàn 50 coâng trình lôùn nhoû, chia thaønh 3 khu vöïc, bao goàm: Khu vui chôi giaûi trí, khu aên ôû vaø khu sinh hoaït, khu an taùng vua. Nhö ñaõ noùi, vua Töï Ñöùc laø ngöôøi am töôøng thaâm thuùy veà thô vaên, neân khi maát ñi oâng ñeå laïi cho ñôøi 500 baøi thô chöõ Haùn, 400 baøi thô chöõ Noâm vaø raát nhieàu aùng thô vaên khaùc. Thô vaên cuûa oâng phaûn aùnh oâng laø moät ngöôøi nhaân haäu, moät taâm hoàn ña caûm, moät tö chaát thieân veà vaên chöông ngheä thuaät. Tö chaát aáy coù theå thaáy roõ trong ngheä thuaät kieán truùc laêng.

Caùc nhaø kieán truùc lôïi duïng moät con suoái töï nhieân, ngaên doøng taïo thaønh hoà Löu Khieâm, treân hoà ngöôøi ta cho ñaép moät ñaûo nhoû mang teân Tònh Khieâm thô moäng. Ñình Taï moïc beân hoà ñeå vua caâu caù vaø ngaém caûnh. Ñoái dieän, cheách beân kia hoà laø Xung Khieâm – moät ngoâi nhaø khaù lôùn xaây treân maët hoà laø nôi vua laøm thô. Treân hoà coù nhieàu sen traéng, ñoû nôû höông thôm ngaùt.

Qua khoûi Khieâm Cung Moân laø coång tam quan hai taàng döïng treân moät khoái ñaát cao, chuùng ta böôùc vaøo moät heä thoáng cung ñieän goàm nhieàu toaø nhaø lôùn nhoû. Töø ngoaøi vaøo trong, chuùng ta baét gaëp toaø ngang daõy doïc, nôi ñaây laø ñoaøn tuyø tuøng, cung nöõ nghæ ngôi khi ñeán ñaây. Tieáp theo, ôû giöõa laø ñieän Hoaø Khieâm – nôi laøm vieäc cuûa vua. Sau khi vua cheát, nôi naøy thaønh nôi thôø vua vaø hoaøng haäu. Hai beân taû höõu laø Phaùp Khieâm Vu vaø Leã Khieâm Vu daønh cho caùc quan vaên voõ theo haàu. Tieáp theo ñieän Hoaø Khieâm laø ñieän Löông Khieâm – nôi aên nghæ cuûa vua. Sau khi vua cheát nôi naøy thaønh nôi thôø meï vua, töùc baø Töø Duõ Hoaøng Thaùi Haäu. Beân phaûi ñieän Löông Khieâm (beân traùi tính töø ngoaøi vaøo) laø OÂn Khieâm Ñöôøng – nôi giöõ ñoà ngöï duïng cuûa vua. Beân traùi ñieän Löông Khieâm laø nhaø haùt Minh Khieâm Ñöôøng, xaây döïng vaøo naêm 1886 (vua ngoài phía döôùi nhìn leân saân khaáu, phía treân chæ laø choã ngoài cuûa vua giaû). Ñaây laø nhaø coå thöù hai cuûa Duyeät Thò Ñöôøng trong thaønh noäi. Coù moät haønh lang töø ñieän OÂn Khieâm Ñöôøng daãn ra Trì Khieâm Ñieän vaø Y Khieâm Ñieän – laø choã ôû cuûa caùc cung phi theo haàu vua, ngay khi luùc vua coøn soáng hay ñaõ cheát.

Trôû ra coång tam quan, ñi voøng ra phía sau, chuùng ta ñeán khu laêng moä vua. Nhaø cöûa ôû Khieâm Laêng baèng goã nhöng caùc coâng trình trong khu laêng moä hoaøn toaøn baèng gaïch ñaù. Tröôùc tieân chuùng ta ñeán AÂn Baùi Ñình vôùi hai haøng töôïng quan vaên voõ laïnh luøng ñöùng hai beân. phaùi sau Baùi Ñình laø Bi Ñình vôùi taám bia baèng ñaù thanh lôùn nhaát Vieät Nam, naëng 20 taán, cao 5m, ñöôïc baûo veä baèng moät toøa nhaø ñoà soä, kieân coá, coät to vaùch daøy vôùi cöûa cuoán. Treân bia coù khaéc baøi “Khieâm Cung Kyù” cuûa vua Töï Ñöùc. OÂng vieát baøi vaên bia naøy thay cho bia “Thaùnh Ñöùc Thaàn Coâng” trong nhöõng laêng khaùc. Baøi vaên bia daøi 4935 chöõ laø moät baøi töï thuaät cuûa nhaø vua veà cuoäc ñôøi, söï nghieäp cuõng nhö nhöõng ruûi ro, beänh taät cuûa mình. Töï Ñöùc muoán duøng taám bia naøy ñeå keå coâng cuõng nhö nhaän toäi vôùi lòch söû. OÂng töï luaän: “Khoâng saùng suoát trong vieäc bieát ngöôøi, aáy laø toäi cuûa ta, duøng ngöôøi khoâng ñuùng choã, cuõng laø toäi cuûa ta..”. Vaø roài oâng coù yù nhöôûng cho söû saùch ñôøi sau ñaùnh giaù coâng toäi cuûa mình. Treân bia khoâng coù moät loãi sai naøo. Tieáp sau taám bia laø hai truï bieåu söøng söûng nhö hai ngoïn ñuoác toûa saùng quyeàn uy vaø taøi ñöùc cuûa nhaø vua. Keá ñeán laø hoà Tieåu Khieâm hình baùn nguyeät ñöïng nöôùc möa ñeå linh hoàn nhaø vua röûa toäi, vaø cuõng coù yù noùi raèng traêng khuyeát roài traêng laïi troøn, moïi vieäc roài seõ toát ñeïp hôn.

Treân ngoïn ñoài naèm beân kia hoà Tieåu Khieâm laø Böûu Thaønh, xaây baèng gaïch, chính giöõa laø nôi vua yeân nghæ. Böûu Thaønh ñöôïc bao boïc bôûi röøng thoâng reùo raét boán muøa. OÂng vua thi só ñaõ naèm ñoù yeân bình giöõa khoâng gian cuûa thô vaø nhaïc. Laêng khoâng mang tính ñoái xöùng coå ñieån nhö caùc laêng khaùc, kieán truùc khoâng truøng laëp maø laïi raát sinh ñoäng. Phía treân noùc ñieän coù moät bình hoà loâ, ñoù chính laø bình thaùi cöïc ñöïng khí aâm döông cuûa vuõ truï. Thænh thoaûng ta laïi thaáy baùt quaùi treân noùc ñieän. ÔÛ ñaây ñöôøng neùt kieán truùc thaät haøi hoøa, phoùng khoaùng, gaàn guõi vôùi thieân nhieân.

Laêng Khaûi Ñònh (ÖÙng Laêng)

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 185

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Vua Khaûi Ñònh leân ngoâi naêm 1916, laø vò vua thöù 12 cuûa trieàu Nguyeãn vaø laø ngöôøi cuoái cuøng

xaây döïng laêng taåm cho mình.

Sau khi daäp taét cuoäc khôûi nghóa Thaùi Phieân - Traàn Cao Vaân naêm 1916, chính phuû baûo hoä Phaùp baét vua Duy Taân ñaøy sang ñaûo Reùunion ôû Phi Chaâu, roài ñöa Nguyeãn Phuùc Böûu Ñaûo – con trai duy nhaát cuûa vua Ñoàng Khaùnh leân ngai vaøng. Böûu Ñaûo ñaët nieân hieäu laø Khaûi Ñònh, trò vì ñöôïc 9 naêm thoï 40 tuoåi. Khaûi Ñònh choïn mieàn nuùi Chaâu Chöõ – coøn goïi laø Chaâu EÂ, caùch Hueá 10km ñeå xaây laêng. Toïa laïc ôû vò trí naøy laêng laáy moät quaû ñoài nhoû ôû phía tröôùc laøm tieàn aùn, hai ngoïn nuùi phía tröôùc (Choùp Vung vaø Kim Sôn) laøm Long Chaàu Hoå Phuïc. Höôùng laêng chaùnh Taây, coù khe Chaâu EÂ chaûy töø taû sang höõu laøm thuûy taï, goïi laø Minh Ñöôøng. Nhaø vua ñoåi teân nuùi Chaâu Chöõ, vöøa laøm haäu chaåm vöøa laøm nôi xaây döïng laêng thaønh ÖÙng Sôn neân laêng coøn ñöôïc goïi laø ÖÙng Laêng.

Dieän tích khu vöïc khoaûng 1ha. Laêng ñöôïc khôûi coâng xaây döïng ngaøy 4/9/1920 vaø keùo daøi trong 11 naêm môùi hoaøn taát. Ngöôøi ta trieäu taäp nhieàu ngheä nhaân noåi tieáng khaép nöôùc nhö Phan Vaên Taùnh, Nguyeãn Vaên Khaû… Ñeå coù kinh phí xaây döïng laêng, vua cho taêng thueá ñieàn 30% trong caû nöôùc. Laêng hoaøn thaønh naêm 1931, coù nghóa laø khi chöa hoaøn taát vieäc xaây laêng thì nhaø vua ñaõ baêng haø naêm 1925.

Khaûi Ñònh sai ngöôøi sang Phaùp mua saét theùp, xi maêng,ngoùi… Cho thuyeàn sang Trung Quoác , Nhaät Baûn mua ñoà söù thuûy tinh maøu ñeå kieán thieát coâng trình. So vôùi laêng cuûa caùc vua tieàn nhieäm, laêng vua Khaûi Ñònh coù moät dieän tích raát khieâm toán, nhöng laïi coù moät kieán truùc raát ñaëc bieät. Ñoù laø söï hoäi nhaäp kieán truùc AÙ – AÂu, kieán truùc Vieät Nam coå ñieån vaø hieän ñaïi. Toång theå laêng laø moät khoái noåi chöõ nhaät vöôn leân cao tôùi 127 baäc caáp. Thoaïi nhìn laêng gioáng nhö moät toøa laâu ñaøi ôû Chaâu AÂu vì ñöôïc xaây döïng baèng beâ toâng treân moät söôøn nuùi. Coù söï xaâm nhaäp nhieàu tröôøng phaùi kieán truùc: AÁn Ñoä giaùo, Phaät giaùo, Roman, Gothique… ñaõ ñeå laïi nhöõng daáu aán cuï theå. Nhöõng truï coång hình thaùp – aûnh höôûng kieán truùc AÁn Ñoä, truï bieåu daïng Stupa cuûa nhaø Phaät, haøng raøo nhö nhöõng caây thaùnh giaù, nhaø bia vôùi nhöõng haøng coät baùt giaùc vaø voøm cöûa theo loái Roman bieán theå… Ñoù laø keát quaû cuûa söï giao thoa vaên hoùa Ñoâng - Taây.

Coâng trình goàm naêm phaàn lieàn nhau. Hai beân laø taû höõu tröïc phoøng daønh cho lính hoä laêng. Phía tröôùc laø ñieän Khaûi Thaønh, nôi coù aùn thôø vaø chaân dung cuûa vua Khaûi Ñònh, chính giöõa laø böûu taùn, pho töôïng nhaø vua vaø moä phaàn. Trong cuøng laø khaùm thôø coù baøi vò vua. Trong laêng coù hai pho töôïng ñoàng taïc hình vua: moät pho töôïng ngoài treân ngai vaøng vaø moät pho töôïng ñöùng. Söï coù maët cuûa vua trong laêng laø moät ñieàu ñaëc bieät so vôùi nhöõng laêng khaùc. Pho töôïng ngoài treân ngai ñöôïc laøm ôû Paris vaøo naêm 1920 do ngöôøi Phaùp taëng khi Khaûi Ñònh sang döï hoäi chôï Mersaille, pho töôïng naøy roãng neân khoâng naëng laém. Pho töôïng ñöùng ñöôïc ñuùc taïi Hueá do moät soá thôï queâ ôû Quy Nhôn thöïc hieän. Keå töø naêm 1975 noù ñöôïc caát vaøo kho trong laêng.

Giaù trò ngheä thuaät cao nhaát cuûa laêng laø phaàn trang trí noäi thaát cuûa cung Thieân Ñònh (yù noùi vieäc laøm vua cuõng nhö vieäc xaây laêng taåm laø do trôøi ñònh). Taøn boä noäi thaát cuûa 3 gian giöõa trong cung Thieân Ñònh ñeàu ñöôïc trang trí baèng nhöõng phuø ñieâu gheùp baèng saønh söù vaø thuûy tinh. Ñoù laø nhöõng boä tranh töù quyù, baùt böûu, nguõ phuùc, boä khay traø, vöông mieän… keå caû nhöõng vaät duïng hieän ñaïi nhö ñoàng hoà baùo thöùc, vôït tennis, ñeøn daàu hoûa… do caùc ngheä nhaân ñaàu theá kyû XX thöïc hieän. Ñoù laø nhöõng taùc phaåm ngheä thuaät meàm maïi, soáng thöïc vaø voâ cuøng röïc rôõ. Treân traàn 3 gian giöõa cuûa cung Thieân Ñònh ñöôïc trang trí 3 böùc hoïa “Cöûu Long AÅn Vaân” lôùn vaøo baäc nhaát nöôùc ta do ngheä nhaân Phan Vaên Taùnh saùng taùc. Ngaøy nay caùc hoïa só Vieät Nam hieän ñaïi coâng nhaän ñoù laø nhöõng böùc tranh hoaønh traùng coù giaù trò myõ thuaät cao nhaát cuûa neàn hoäi hoïa nöôùc ta.

Treân baøn thôø gian tröôùc coù aûnh cuûa vua Khaûi Ñònh vaø du khaùch ñi veà höôùng naøo cuõng coù caûm giaùc nhö vua cuõng nhìn theo höôùng ñoù. Ñaëc bieät chieác böûu taùn beân treân pho töôïng ñoàng trong chính taåm vôùi nhöõng ñöôøng löôïn meàm maïi, thanh thoaùt khieán ngöôøi xem coù caûm giaùc noù ñöôïc laøm baèng nhung luïa maø khoâng ngôø raèng noù laø moät khoái beâ toâng naëng moät taán. Thi haøi nhaø vua ñöôïc ñöa vaøo döôùi pho töôïng baèng moät ñöôøng ñòa ñaïo daøi 50m ngay phía sau nhaø bia, trong khi caùc laêng khaùc ngöôøi ta khoâng theå xaùc ñònh thi haøi nhaø vua ôû ñaâu. Sau löng ngai vaøng vua Khaûi Ñònh ngoài coù hình maët trôøi

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 186

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” ñang laën, yù chæ vua baêng haø. Ngoaøi ra trong laêng coøn coù haøng traêm chöõ thoï theo nhieàu kieán truùc khaùc nhau, yù noùi vua soáng maõi vôùi muoân daân.

Laêng Minh Maïng (Hieáu Laêng) Vaøo thaùng 2/1820 vua Gia Long baêng haø, Hoaøng töû Nguyeãn Phuùc Ñaûm, con trai thöù 4 cuûa vua vaø laø con cuûa baø vôï thöù hai leân noái ngoâi, ñaët nieân hieäu laø Minh Maïng (theo leõ hoaøng töû Caûnh leân ngoâi nhöng vì Caûnh cheát). Vua Gia Long coù nhieàu con trai (trieàu Nguyeãn khoâng phong hoaøng haäu, thaùi töû vaø teå töôùng), nhöng hoaøng töû Caûnh khi ñöôïc göûi laøm con tin thì ñaõ ñöôïc coi laø thaùi töû. Giaùm muïc Baù Ña Loäc (Pigneau de Beùhame) daïy hoïc cho Nguyeãn Caûnh (Hoaøng töû Caûnh ñöôïc röûa toäi theo nghi leã cuûa Thieân chuùa giaùo) vôùi mô öôùc bieán ñaát nöôùc Ñaøng Trong thaønh ñaát Kitoâ giaùo, nhöng Hoaøng töû Caûnh cheát vì beänh ñaäu muøa khieán yù ñoà cuûa Baù Ña Loäc khoâng thaønh. Sau ñoù vua Gia Long khoâng choïn truyeàn ngoâi cho con trai cuûa Hoaøng töû Caûnh maø truyeàn ngoâi cho Hoaøng töû Ñôûm, töùc vua Minh Maïng. Hoaøng töû Ñôûm toû ra laø ngöôøi suøng Nho hoïc vaø gheùt ngöôøi phöông Taây. Ñaây laø moät löïa choïn ñeå tröø haäu hoaïn cuûa vua Gia Long trongluùc mình ít nhieàu coù mang ôn ngöôøi phöông Taây. Vua Minh Maïng laø moät vò vua coù caù tính maïnh meõ, oâng coøn taäp trung quyeàn haønh nhieàu hôn döôùi thôøi vua Gia Long. OÂng laø ngöôøi thieát laäp neàn quaân chuû chuyeân cheá taäp trung nhaát töø tröôùc ñeán nay. Boä maùy haønh chaùnh ñöôïc thieát laäp moät caùch heä thoáng töø TW ñeán ñòa phöông chaët cheõ nhaát döôùi thôøi vua Minh Maïng. OÂng cuõng laø ngöôøi môû mang bôø coõi nöôùc ta roäng raõi. OÂng laø ngöôøi toân suøng Nho hoïc neân oâng cho thieát laäp laïi caùc khoa thi moät caùch oån ñònh nhöng oâng cuõng laø ngöôøi saùng suoát thaáy nhöõng haïn cheá cuûa khoa cöû, ñoù laø khoâng ñuû ñeå tìm kieám vaø ñaøo taïo nhaân taøi. OÂng coù nhöõng hoaøi baõo lôùn lao ñoù laø chieám noát vuøng ñaát coøn laïi cuûa Chaân Laïp vaø aùp ñaët nhieàu chöùc quan trong trieàu ñình Chaân Laïp. Minh Maïng laø moät oâng vua kieân quyeát vaø ñoäc taøi nhöng laø ngöôøi coù traùch nhieäm ñoái vôùi ñaát nöôùc.

Vieäc ñaàu tieân vua Minh Maïng laøm laø xuoáng chieáu caàu hieàn, tìm ngöôøi taøi gioûi. Vieäc thöù hai laø thay ñoåi boä maùy quan laïi. Vieäc thöù 3 laø toå chöùc khoa thi ñaàu tieân vaøo naêm 1822 (ñôøi vua Minh Maïng coù 54 vò tieán só trong toång soá 293 vò tieán só cuûa trieàu Nguyeãn). Vieäc thöù 4 laø Minh Maïng thoáng nhaát chính saùch noäi trò vaø vaên hoùa (caám maëc quaàn khoâng ñaùy). Naêm 1831 – 1832 thoáng nhaát quyeàn haønh töø TW ñeán ñòa phöông, laäp dinh Quaûng Ñöùc – Thöøa Thieân Phuû. OÂng laø vò vua trò nöôùc an daân taøi nhaát, vôï nhieàu nhaát (treân 500 baø), coù con nhieàu nhaát. OÂng laäp gia ñình naêm 16 tuoåi, 30 tuoåi leân ngoâi.

Veà quan heä ngoaïi giao: Coù quan heä roäng raõi vôùi caùc nöôùc laân bang. Haàu heát caùc nöôùc Ñoâng

Nam AÙ ñeàu thaàn phuïc vua Minh Maïng, keå caû Xieâm.

Veà chính saùch Noâng nghieäp: Môû roäng ñeâ ñieàu, cho ñaøo keânh Vónh Teá. Veà chính saùch quaân söï: Xaây döïng haûi ñaøi, môû roäng bieân cöông roäng lôùn nhaát. OÂng coøn coù chính saùch bieåu döông löïc löôïng vôùi caùc boä toäc. Laøm vua ñöôïc 7 naêm, Minh Maïng sai ngöôøi ñi tìm ñaát xaây laêng cho mình. Quan ñòa lyù Leâ Vaên Ñöùc ñaõ tìm ra moät vò trí toát ôû ñòa phaän nuùi Caåm Kheâ, gaàn ngaõ 3 Baèng Laêng, nôi hôïp löu hai nguoàn taû höõu traïch taïo ra soâng Höông. Nhöng maõi 14 naêm caân nhaéc vua môùi quyeát ñònh choïn nôi naøy.

Thaùng 4/1840, vua xem laïi choã ñaát vaø ñoåi teân vuøng nuùi Caåm Kheâ ôû ñoù thaønh ra Hieáu Sôn. Vua sai caùc ñaïi thaàn tieán haønh vieäc khaûo saùt ñòa theá, ño ñaïc ñaát ñai. Hoï veõ toaøn boä nuùi ñoài khe suoái, soâng ngoøi ôû ñaây vaø sô ñoà caùc döï aùn kieán truùc töø La thaønh, Böûu thaønh, ñieän, laàu, ñình, taï, ñöôøng, vieän cho ñeán nhöõng nôi ñaøo hoà, laøm caàu, döïng cöûa… Ñích thaân vua pheâ chuaån, xem xeùt hoïa ñoà thieát keá cuûa caùc quan.

Thaùng 9/1894, trieàu ñình huy ñoäng 3000 lính vaø thôï leân ñieàu chænh maët baèng vaø xaây döïng voøng La thaønh chung quanh khu vöïc kieán truùc. Khu ñaát naøy roäng 14ha, daøi 700m. Taát caû caùc coâng trình ñaêng ñoái theo truïc doïc theå hieän söï beàn vöõng. Sau 8 thaùng thi coâng coâng trình, ngaøy 20/1/1841, nhaø vua baêng haø giöõa luùc 50 tuoåi.

Moät thaùng sau (20/2/1841), vua Thieäu Trò cho tieáp tuïc vieäc xaây laêng vaø sai caùc ñaïi thaàn Taï Quang Cöï, Haø Duy Phieân, Nguyeãn Höõu Leã, Nguyeãn Tri Phöông, Toân Thaát Ñöôøng ñöùng ra lo lieäu coâng taùc aáy. Trieàu ñình ñieàu gaàn moät vaïn lính vaø thôï ôû Boä Binh vaø Boä Coâng leân laøm vieäc: 7 vieân quan vôùi 140 vieân suaát ñoäi, 7000 bieàn binh, hôn 20 laïi dòch vaø thôï thuyeàn caùc loaïi.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 187

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Trong khoâng khí oi böùc cuûa muøa heø naêm aáy (1841), taïi coâng tröôøng aáy coù ñeán 3000 ngöôøi bò beänh kieát lò cuøng moät luùc. Nhaø vua baét Thaùi Y vieän phaûi ñem taát caû y sinh vaø thuoác men trong vieän leân chöõa cho baèng ñöôïc. Ngay sau ñoù beänh dòch bò daäp taét. Vieäc xaây döïng laêng laïi tieáp tuïc. Quan taøi vua Minh Maïng ñöôïc ñöa vaøo choân ôû Böûu Thaønh baèng ñöôøng toaïi ñaïo ngaøy 20/8/1841 vaø taám bia “Thaùnh Ñöùc Thaàn Coâng” môùi hoaøn taát theo ñoà aùn cuûa vua Minh Maïng ñeå laïi.

Laêng Minh Maïng laø moät toång theå kieán truùc quy moâ goàm khoaûng 40 coâng trình lôùn nhoû, naèm treân moät khu ñoài nuùi soâng hoà thoaùng maùt. Thaày ñòa lyù Leâ Vaên Ñöùc raát chí lí khi choïn ñòa cuoäc naøy, vì vöøa hôïp vôùi thuaät phong thuûy, vöøa hôïp vôùi caûnh quan chung quanh. Toaøn boä laêng gioáng nhö cô theå con ngöôøi naèm goái ñaàu leân nuùi Kim Phuïng, hai chaân xuoâi duoãi ra phía ngaõ 3 soâng tröôùc maët, hai nöûa hoà Tröøng Minh nhö ñoâi caùnh tay buoâng xuoâi töï nhieân.

Laêng coù chieàu saâu hun huùt (töø Ñaïi Hoàng Moân ñeán ñieåm taän cuøng cuûa La thaønh) tuy cao nhöng cuõng khoâng haïn cheá ñöôïc taàm maét nhìn töø trong laêng ra ñeán vuøng nuùi non ñeïp ñeõ ôû xa xa beân ngoaøi. Ñöùng ôû caàu Höõu Baät nhìn veà phía Nam, caûnh vaät nuùi non caây coû in boùng xuoáng ñaùy hoà Tröøng Minh troâng nhö böùc tranh thuûy maëc.

Beân trong La thaønh, caùc coâng trình kieán truùc ñöôïc boá trí ñoái xöùng nhau töøng caëp qua truïc chính xuyeân taâm laêng. Taát caû ñöôïc xeáp ñaët theo moät traät töï chaët cheõ, coù heä thoáng, gioáng nhö tình traïng xaõ hoäi ñöông thôøi, moät xaõ hoäi ñöôïc toå chöùc theo chính saùch TW taäp quyeàn cuûa cheá ñoä quaân chuû toân suøng Nho hoïc ñeán möùc toái ña. Boá cuïc kieán truùc aáy cuõng noùi leân caù tính vaø phong caùch cuûa chính vua Minh Maïng. Böûu thaønh xaây theo hình troøn bieåu thò vua laø maët trôûi, laø ñaáng chí toân coù quyeàn chi phoái toaøn boä xaõ hoäi quaân chuû aáy.

Laêng naèm treân höõu ngaïn soâng Höông. Töø ngoaøi beán soâng vaøo laêng laø 150m. Kieán truùc laêng noùi leân tham voïng oâm caû vuõ truï cuûa vua Minh Maïng. Laêng coù 5 voøng troøn: moä vua hình troøn ôû giöõa – töôïng tröng cho maët trôøi. Voøng thöù hai laø hoà baùn nguyeät – hoà Taân Nguyeät. Voøng thöù 3 laø La thaønh. Voøng thöù 4 laø soâng Höông. Voøng thöù 5 laø ñöôøng chaân trôøi.

Neáu töø treân khoâng nhìn xuoáng, ta thaáy quaàn theå kieán truùc naøy goàm hai chöõ “Minh” + “Maïng”. Nhöng neáu quan saùt töø maët ñaát thì thaáy ñöôïc chöõ “Minh” goàm hai chöõ “Nhaät” vaø “Nguyeät” coäng laïi. Töø ngoaøi vaøo trong coù 5 taàng saân töôïng tröng cho Nguõ haønh.



Môû ñaàu Thaàn ñaïo laø Ñaïi Hoàng Moân, coång chính ñi vaøo laêng, cao 9m, roäng 12m. Coång naøy coù 3 loái ñi vôùi 24 maùi loâ nhoâ cao thaáp, ñöôïc trang trí raát ñeïp. Coång chæ môû ra moät laàn luùc ñöa quan taøi cuûa vua vaøo laêng. Sau ñoù ñöôïc ñoùng kín. Ra vaøo phaûi qua hai cöûa phuï laø Taû Hoàng Moân vaø Höõu Hoàng Moân. Sau Ñaïi Hoàng Moân laø saân laùt gaïch Baùt Traøng, hai beân coù hai haøng töôïng quan vieân, voi, ngöïa.

 Cuoái saân laø Bi Ñình hay Phöông Ñình naèm treân ñoài Phuïng Thaàn Sôn. Beân trong coù bia

“Thaùnh Ñöùc Thaàn Coâng” baèng ñaù cuûa vua Thieäu Trò vieát veà coâng ñöùc vaø tieåu söû cuûa vua cha.

 

Tieáp ñeán laø saân trieàu leã, chia laøm 4 baäc. Môû ñaàu cho khu vöïc taåm ñieän (nôi thôø cuùng vua) laø Hieån Ñöùc Moân, ñöôïc giôùi haïn trong moät lôùp thaønh hình vuoâng bieåu töôïng cho maët traùi ñaát – Trôøi troøn ñaát vuoâng. ÔÛ trung taâm khu vöïc naøy coù ñieän Suøng AÂn, thôø baøi vò cuûa vua vaø baø Taû Thieân Hoaøng Haäu (Hoà Thò Hoa), meï vua Thieäu Trò. Nôi ñaây töôïng tröng laø nôi nghæ ngôi cuûa vua.

 Quanh ñieän Suøng AÂn laø Taû Höõu Phoái Ñieän vaø Taû Höõu Tuøng Phoøng ñeå thôø caùc quan vaø

cung taàn, cuõng ñöôïc giôùi haïn trong lôùp thaønh hình vuoâng – bieåu töôïng cho ñaát.



Tieáp ñeán laø Hoaøng Traïch Moân laø ranh giôùi giöõa nôi thôø vaø moä taùng, ñaày hoa ngaùt höông thôm, laø khu vöïc môû ñaàu cho moät theá giôùi ñaày an nhaøn sieâu thoaùt, voâ bieân. Böôùc xuoáng 17 baäc theàm baèng ñaù thanh dòu maùt ñeå rôi mình vaøo khoaûng khoâng gian ñaày hoa thôm coû laï.



Ba caây caàu Trung Ñaïo (giöõa), Taû Phuï (traùi), Höõu Baäc (phaûi) baéc qua hoà Tröøng Minh seõ ñöa chuùng ta ñeán Minh Laâu naèm ôû chaân ñoài Tam Taøi Sôn, laø nôi vua ngaém caûnh, ngaém traêng vaø suy ngaãm nhaân theá. Toøa nhaø naøy coù hình vuoâng, hai taàng (töôïng tröng cho löôõng nghi), 8 maùi (töôïng tröng cho baùt quaùi).

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 188

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”



Hai beân Minh Laâu veà phía sau laø hai truï bieåu döïng treân hai quaû ñoài Bình Sôn vaø Thaønh Sôn, töôïng tröng cho uy quyeàn vaø coâng ñöùc vua. Hai hoa sen treân hai truï bieåu nhö hai ngoïn ñuoác toûa saùng cho cuoäc ñôøi. OÂng nghó raèng oâng ñaõ hoaøn thaønh coâng ñöùc vaø thanh thaûn ñeå ñi vaøo coõi vónh haèng.



Ngay sau Minh Laêng laø hai vöôøn hoa hình chöõ thoï ñoái xöùng nhau qua ñöôøng thaàn ñaïo – moät bieåu töôïng caàu mong söï vónh cöûu cuûa vöông nghieäp nhaø vua döôùi aâm phaàn vaø söï beàn laâu cuûa vöông quyeàn trieàu Nguyeãn treân döông theá.



Keá ñeán laø coång vôùi haøng chöõ ñeà “Chaùnh ñaïi quang minh” ñeå böôùc qua caàu “Thoâng minh chính tröïc” vaøo theá giôùi voâ bieân. “Chaùnh ñaïi quang minh” laø ñöôøng loái tö töôûng trò nöôùc cuûa vua Minh Maïng.



Sau khi qua coång chuùng ta ñi leân caàu “Thoâng minh chính tröïc” baéc qua hoà Taân Nguyeät oâm laáy Böûu thaønh hình troøn naèm ôû giöõa. Hoà laø yeáu toá aâm hoøa hôïp vôùi yeáu toá döông laø Böûu thaønh, bieåu töôïng cuûa maët trôøi. Qua caàu coù 333 baäc ñaù daãn ñeán nôi yeân nghæ cuûa nhaø vua naèm treân ñoài Khai Traïch, ñöôïc giôùi haïn bôûi Böûu thaønh hình troøn. Ñaây chính laø trung taâm vuõ truï, noùi leân khaùt voïng oâm choaøng trôøi ñaát vaø öôùc muoán laøm baù chuû cuûa vua Minh Maïng. Ngaøy nay, coång vaøo ñoài Khai Traïch luoân ñöôïc khoùa kín vì ngöôøi ta khoâng roõ vua ñöôïc choân chính xaùc ôû choã naøo, sôï voâ yù daãm leân long theå nhaø vua.

Nhö vaäy ôû phaàn tröôùc laêng, maät ñoä kieán truùc thöa, thoaùng. Caøng vaøo saâu, maät ñoä kieán truùc caøng daøy. Caùc nhaø kieán truùc thôøi aáy ñaõ ñöa 3 khu kieán truùc ôû Gia Long naèm theo chieàu ngang nhaäp laøm moät, cho naèm theo chieàu doïc trong moät truïc duy nhaát ôû laêng Minh Maïng. Hoï cuõng ñaõ khoân kheùo lôïi duïng ñöôïc theá ñaát vaø caùc ngoïn ñoài ñeå naâng chieàu cao cuûa caùc coâng trình kieán truùc leân, ñoàng thôøi caùc hoà ñaõ ñöôïc baøn tay con ngöôøi taïo ra nhö nhöõng noát nhaïc traàm ñeå toaøn boä kieán truùc vaø thieân nhieân trong laêng trôû thaønh moät khuùc nhaïc raát phong phuù veà aâm ñieäu vaø tieát taáu. Nhöõng caùnh cöûa goã ôû Hieån Ñöùc Moân, Hoaøng Traïch Moân, Minh Laâu khi môû taïo ra nhöõng baát ngôø thích thuù cho ngöôøi ñeán chieâm ngöôõng. Kieán truùc, phong caûnh vaø ñoä cao thaáp cuûa ñöôøng thaàn ñaïo cöù thay ñoåi maõi theo böôùc chaân ñi. Caùc kieán truùc sö baäc thaày ngaøy nay cuõng phaûi khaâm phuïc tröôùc ngheä thuaät taïo hình tuyeät dòu cuûa laêng naøy. Laêng Minh Maïng ñöôïc nhieàu du khaùch thích nhaát vì noù theå hieän yù chí veà theá giôùi vuõ truï moät caùch ñoäc ñaùo cuûa ngöôøi Vieät Nam, ñoù laø neùt ñeïp veà giaù trò tö töôûng.

Nhöõng lyù do thaønh phoá Hueá ñöôïc coâng nhaän laø Di Saûn Vaên Hoùa Theá Giôùi  Thaønh phoá Hueá xöa töøng laø thuû phuû cuûa Ñaøng Trong, roài kinh ñoâ nhaø Nguyeãn, trieàu ñaïi

phong kieán cuoái cuøng cuûa nöôùc ta.

 Hueá coøn löu giöõ ñeán ngaøy nay nhieàu daáu tích cuûa quaàn theå kieán truùc, thaønh quaùch, cung

ñieän, ñeàn chuøa, laêng taåm uy nghi, traùng leä cuûa vua chuùa nhaø Nguyeãn.



Caùc coâng trình laø thaønh quaû lao ñoäng saùng taïo cuûa haøng vaïn ngöôøi lao ñoäng qua caùc thôøi kyø, coù giaù trò lôùn veà lòch söû vaên hoùa. Quaàn theå kieán truùc naøy laïi gaén keát haøi hoøa vôùi caûnh saéc thieân nhieân höõu tình cuûa soâng Höông, nuùi Ngöï, ñan xen vôùi nhöõng goø ñoài chaäp chuøng, nhöõng khu nhaø vöôøn xum sueâ caây laù, vuøng ñaàm phaù meânh moâng.

 Vaên hoùa Hueá coøn laø söï keát hôïp haøi hoøa giöõa vaên hoùa daân gian vaø vaên hoùa cung ñình.

Nhöõng ñieäu hoø, ñieäu lyù ñöôïc tieáp thu vaø caûi bieân phuïc vuï cho vua chuùa trôû thaønh ca muùa cung ñình.

 Neùt vaên hoùa Hueá coøn theå hieän ôû haøng chuïc laøng ngheà: kim hoaøn, ñuùc ñoàng, ngheà theâu…

moãi taùc phaåm nhö göûi gaém caû taâm hoàn ngöôøi daân xöù Hueá.

 Vaên hoùa aåm thöïc Hueá cuõng raát phong phuù, haøng chuïc moùn aên cung ñình coøn giöõ ñöôïc

cho ñeán ngaøy nay, haøng chuïc loaïi baùnh ñaëc saéc maø chæ tìm thaáy ôû Hueá.



Hueá coøn laø nôi coù nhieàu leã hoäi truyeàn thoáng daân gian, caùc leã hoäi ñöôïc toå chöùc coâng phu vaø baøi baûn: Leã hoäi Ñieän Hoøn Cheùn, leã hoäi caàu ngö ôû Thaùi Döông Haï, hoäi chôï muøa xuaân Gia Laïc, vaät voõ laøng Sình, tuïc ñua traûi treân soâng Höông.

Chính vì vaäy cuoäc hoïp laàn thöù 17 taïi Colombia quyeát ñònh coâng nhaän quaàn theå di tích Hueá laø taøi saûn vaên hoùa chung. Ngaøy 2/8/1994 leã trao vaên baûn coâng nhaän ñaõ ñöôïc toå chöùc troïng theå taïi Hoaøng cung Hueá, laø di saûn vaên hoùa lòch söû ñaàu tieân ôû nöôùc ta ñöôïc ghi vaøo danh muïc Theá giôùi.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 189

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Chuøa Töø Ñaøm Chuøa toïa laïc treân moät khoaûng ñaát cao, roäng, baèng phaúng, caùch trung taâm thaønh phoá 2km. Tröôùc chuøa coù nuùi Kim Phuïng laøm tieàn aùn. Beân traùi laø chuûa Linh Quang vaø nhaø thôø cuï Phan Boäi Chaâu, phía sau laø chuøa Thieân Minh. Chuûa do hoøa thöôïng Minh Hoaøng Töû Dung saùng laäp khoaûng naêm 1695. Naêm 1703 Chuùa Nguyeãn Phuùc Chu ñaõ ban cho chuøa taám bieån “Saéc Töù AÁn Toân Töï”. Naêm 1841, vua Thieäu Trò ñoåi teân cho chuøa laø chuøa Töø Ñaøm. Naêm 1936, chuøa laø truï sôû hoaït ñoäng cuûa An Nam Phaät Hoäi Hoïc. Naêm 1951, chuøa môû ñaïi hoäi, ñaët neàn moùng sô khôûi cho coâng cuoäc thoáng nhaát Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam. Nhöõng naêm 60, chuøa Töø Ñaøm laø nôi xuaát phaùt caùc cuoäc ñaáu tranh choáng cheá ñoä ñoäc taøi cuûa Ngoâ Ñình Dieäm. Sau naêm 1975, chuøa laø nôi hoäi hoïp cuûa Ban trò söï Hoäi Phaät giaùo Thöøa Thieân Hueá.

Phan Boäi Chaâu (1867-1940) Chí só Danh só nguyeân teân Phan Vaên San, sau ñoù ñoåi teân laø Phan Boäi Chaâu, hieäu Saøo Nam vaø nhieàu bieät hieäu khaùc: Hai Thu, Thò Haùn, Ñoäc Tónh Töû, Haõn Maïn Töû. Con oâng Phan Vaên Phoåi vaø baø Nguyeãn Thò Nhaøn, sinh ngaøy 26/12/1867. Queâ ôû laøng Ñan Nhieãm, huyeän Nam Ñaøn, Ngheä An (nay laø xaõ Nam Hoøa).

OÂng noåi tieáng thoâng minh töø nhoû, naêm 1900 ñoã giaûi Nguyeân tröôøng thi Ngheä An, nhieät tình yeâu nöùôc, ngay töø naêm 17 tuoåi ñaõ höôûng öùng phong traøo Caàn Vöông, oâng vieát baøi Bình Taây thu Baéc roài cuøng baïn laø Traàn Vaên Löông thaønh laäp ñoäi “Só töû Caàn Vöông” ôû queâ nhaø.

Töø khi ñoã giaûi Nguyeân, oâng caøng doác taâm trí lo cho vieäc nöôùc, giao keát vôùi chí só khaép nôi. Naêm 1904 thaønh laäp hoäi Duy Taân, naêm sau cuøng Taêng Baït Hoå sang Trung Quoác, roài Nhaät Baûn gaây döïng phong traøo Ñoâng Du. Naêm 1908, bò truïc xuaát khoûi Nhaät, oâng trôû laïi Trung Quoác, roài sang Thaùi Lan, xaây döïng caên cöù hoaït ñoäng ôû nöôùc ngoaøi.

Sau caùch maïng Taân Hôïi 1911, oâng trôû laïi Trung Quoác thaønh laäp “Hoäi Vieät Nam Quang Phuïc” vaø “Hoäi Chaán Hoa Höng AÙ”. Naêm 1911 oâng bò Long Teá Quang baét giam ôû Quaûng Chaâu. Ra tuø, oâng caøng tích cöïc hoaït ñoäng. Naêm 1911 caûi toå Hoäi Vieät Nam Quang Phuïc thaønh Ñaûng Vieät Nam Quoác Daân.

Ñeán naêm 1925 oâng bò tay sai Phaùp baét coùc taïi Thöôïng Haûi, giaûi veà nöôùc. Chuùng ñònh thuû tieâu kín, nhöng vieäc baïi loä phaûi ñöa ra xöû ttöôùc hoäi ñoàng ñeà hình cuûa chuùng, keát aùn khoå sai chung thaân. Nhaân daân toaûn quoác ñaáu tranh ñoøi aân xaù cho oâng. Toaøn quyeàn Varenne buoät loøng ra leänh aân xaù cho oâng nhöng phaûi an trí taïi Hueá (Beán Ngöï). Töø ñaáy oâng khoâng coøn hoaït ñoäng chính trò gì ñöôïc nöõa, chæ coøn nieàm an uûi ñöôïc nhaân daân vaãn höôùng loøng toân kính vôùi bieät danh “oâng giaø Beán Ngöï”.

Trong cuoäc ñôøi oâng coù söï laàm lôõ ñaùng tieác laø vieát ban thö neâu chính kieán “Phaùp Vieät ñeà hueà”, maø chính oâng cuøng toû ra aân haän. Khoaûng naêm 1924, oâng cuõng töøng tieáp xuùc vôùi vò laõnh tuï Nguyeãn AÙi Quoác (töùc Baùc Hoà) vaø toan theo ñöôøng höôùng xaõ hoäi chuû nghóa nhöng chöa kòp thi haønh thì ñaõ bò chuùng baét coùc, roài quaûn thuùc.

Thô vaên cuûa oâng phoå bieán saâu roäng trong quaàn chuùng. Saùch baùo vieát veà oâng raát nhieàu. OÂng laø taùc giaû cuûa nhieàu taùc phaåm vaên hoïc yeâu nöôùc, caùch maïng ñoùng goùp phong phuù cho neàn vaên hoïc Vieät Nam. Goàm:

- - - - - - - - -

Töï phaùn hay Phan Boäi Chaâu Nieân bieåu. Löu caàu huyeát leä taân thö, Vieät vong thaûm traïng (Thaûm traïng Vieät Nam maát nöôùc) Haûi ngoaïi huyeát thö, Giaùc quaàn thö. Vieät Nam vong quoác söû, Nam Quoác daân tu tri. Chu dòch quoác aâm giaûi, Phan Saøo Nam tieân sinh quoác vaên thi taäp. Vieät Nam quoác sö khaûo, Nöõ quoác daân tu tri. Khoâng hoïc ñaêng, Saøo Nam vaên taäp. Nguïc Trung thö, Truøng Quang taâm söû, Xaõ hoäi chuû nghóa. Vaø caùc tieåu truyeän: Traàn Ñoâng Phong truyeän, Hoaøng Phan Thaùi truyeän, Haø Thaønh lieät só truyeän, Ngö Haûi oâng lieät truyeän (Truyeän Ñaëng Thaùi Thaân), Tieåu La tieân sinh lieät truyeän (Truyeän

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 190

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Nguyeãn Thaønh), Töôùc thaùi thieàn sö truyeän (Truyeän oâng thaày rau - Nguyeãn Dieäm), Chaâu töôùng quaân (Truyeän Hoaøng Hoa Thaùm ), Phaïm Hoàng Thaùi truyeän.

Khi coøn soáng oâng ñöôïc luaät sö Bona (ngöôøi Phaùp) xöng tuïng: “Cuï Phan (Phan Boäi Chaâu) laø ngöôøi quaû khoâng hoå laø keû aùi quoác, aùi quaàn chaân chính. Daãu toâi laø ngöôøi Phaùp, ñoái vôùi cuï Phan toâi cuõng phaûi ngöôõng moä. Toâi ngöôõng moä laø ngöôõng moä caùi thaân theá quang minh, caùi tinh thaàn cao thöôïng, caùi nghò löïc baát di, baát khuaát ñaõ chöùng toû ra trong vieäc laøm cuûa cuï”.

Ngaøy 29/10/1940 oâng maát taïi leàu tranh Beán Ngöï, Hueá, thoï 73 tuoåi. AÙo Daøi Theo moät soá taøi lieäu löu truyeàn thì chieác aùo daøi cuûa phuï nöõ Vieät Nam khôûi phaùt töø thôùi Chuùa Nguyeãn Phuùc Khoaùt (khoaûng cuoái theá kyû 18). Xuaát phaùt töø yù ñoà muoán thay ñoåi trang phuïc cuûa ngöôøi daân xoaù ñi moät thoùi quen cuõ taïo moät neà neáp môùi cho vöông quoác. Neàn taûng laø chieác aùo daøi cuûa ngöôø phuï nöõ Chaêm, keát hôïp vôùi chieác aùo daøi töù thaân vaø moät soá trang phuïc cuûa ngöôøi daân toäc khaùc, trieàu thaàn ôû Phuù Xuaân ñaõ saùng taïo neân moät maãu môùi – Chieác aùo daøi. Chính noù laø saûn phaåm keá thöøa ñöôïc caùi ñeïp cuûa trang phuïc ôû caû hai mieàn Nam-Baéc. Khôûi phaùt töø Hueá nhöng noù laø saûn phaåm vaên hoùa ñaïi dieän cho caû ba mieàn Baéc-Trung-Nam vaø töø laâu noù trôû thaønh taøi saûn chung cuûa caû daân toäc.

Theo thôøi gian, ñöôøng neùt chieác aùo daøi cuõng bieán ñoåi ñoäi chuùt. Luùc thì roäng, luùc thì oâm saùt thaân hình cuûa ngöôøi phuï nöõ. Luùc coå cao, luùc coå thaáp, laïi coù luùc coå troøn, coå beït. Luùc aùo daøi chaám goùt, luùc laïi löng löõng gaàn ñaàu goái. Chieác aùo daøi hieän ñaïi coù thaân töông ñoái saùt thaân ngöôøi, laøm cho thaân theå phuï nöõ hieän leân ñöôøng cong meàm maïi, phuø hôïp vôùi voùc daùng nhoû nhaén cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam. Hai taø aùo thaû xuoáng ngang giöõa oáng chaân, thöôùt tha bay trong gioù, quaán quít töøng böôùc ñi. Thaân aùo xeû hôi cao, taø aùo nôùi roäng vöøa phaûi coù theå hôi loe, chieàu daøi coù khi chæ baèng ba phaàn tö caùnh tay taïo daùng khoûe, treû trung. Taát caû ñeàu theå hieän caùi ñeïp trang nhaõ, kín ñaùo nhöng vaãn meàm maïi. Chieác aùo daøi haøm chöùa nhieàu ñieàu veà caùi ñeïp cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam: kín ñaùo, dòu daøng, thuøy mî…

Gaàn ñaây, caùc moät thôøi trang cuûa nöôùc ngoaøi ñöôïc du nhaäp vaøo Vieät Nam nhöng boä aùo daøi

truyeàn thoáng vaãn ñöôïc phuï nöõ Vieät Nam soáng ôû trong vaø ngoaøi nöôùc öa chuoäng.

Tranh laøng Sình Laøng Sình coù teân chöõ laø Laïi AÂn thuoäc toång Hoaøi Taøi huyeän Tö Vang, phuû Trieäu Phong, xöù Thuaän Hoùa (nay laø huyeän Höông Phuù – Thöøa Thieân Hueá). Laøng naèm ôû ven bôø Nam haï löu soâng Höông, caùch Hueá khoâng xa (beân kia soâng Baûo Vinh). Laøng Sình noåi tieáng veà hoäi vaät muøng Möôøi thaùng Gieâng, nhöng laøng Sình coøn noåi tieáng veà moät ngheà laøm tranh thôø in vaùn khaéc. Tröôùc kia haàu heát tranh thô in vaùn hay baùn ôû chôï vuøng naøy do daân laøng Sình laøm neân goïi laø “Tranh Sình”.

Thôøi höng thònh cuûa tranh Sình, nhöõng ngöôøi trong caùc gia ñình ôû ñaây ñeàu bieát in vaø toâ maøu cho tranh. Tranh laøm ra baùn buoân ngay taïi nhaø hay baùn cho haøng maõ ôû chôï, coù khi ñöôïc ñaët töø tröôùc. Giaáy in tranh laø giaáy moäc, maøu tröôùc kia laáy maøu töø töï nhieân (thöïc vaät, kim loaïi, soø ñieäp), sau laø saûn phaåm hoùa hoïc goàm caùc maøu cô baûn: ñoû, vaøng, xanh vaø ñen. Baûn khaéc töø goã mít. Tranh ôû ñaây in loái ngöûa vaùn roài duøng tay vuoát giaáy cho thaúng, in laáy moät neùt vaø maûng ñen, sau döïa vaøo ñaáy maø toâ maøu. Moät soá tranh in ñen xong laø hoaøn chænh.

Tranh Sình chuû yeáu laø tranh thôø, tranh tín ngöôõng phuïc vuï daân gian. Tranh laøng Sình coù khoaûng 50 ñeà taøi khaùc nhau, phaûn aùnh tín ngöôõng coå sô, tö töôûng cuûa ngöôøi Vieät coå tröôùc moät thieân nhieân hoang sô, thaàn bí vaø linh dò. Cuoäc soáng cuûa con ngöôøi bò chi phoái bôûi nhieàu tai hoaï neân hoï caàn ñeán söï che chôû cuûa thaàn linh. Ngöôøi ta cuùng tranh ñeå caàu mong ngöôøi yeân, vaät thònh, phuï nöõ sinh nôû ñöôïc “meï troøn con vuoâng”, treû con mau lôùn, ngöôøi oám choùng khoûi.

Beân caïnh yù nghóa thôø cuùng, tranh Sình coøn khaéc hoïa baèng hình aûnh sinh ñoäng nhöõng sinh hoaït vaên hoùa, xaõ hoäi, lao ñoäng. Nhoùm tranh muoân thuù thuoäc (chaäu, hoa,, thuyeàn beø…). Tranh Sình ñôn giaûn nhöng ñeïp moät caùch bình dò töï nhieân. Moät trong nhöõng ñeà taøi khaù phoå bieán vaø ñeïp laø boä tranh toá nöõ, moãi böùc veõ moät coâ ñöùng bieåu dieãn moät loaïi nhaïc cuï. Trang phuïc cuûa caùc coâ ñeàu gioáng nhau laø aùo “maõ tieân”, aùo traéng daøi maëc trong, saùo caùnh maøu baän ngoaøi, maøu aùo coù theå thay ñoåi khi toâ maøu sao cho vui.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 191

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Trang laøng Sình naëng veà tính chaát thôø cuùng, chöa ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu thöôûng ngoaïn cuûa daân gian, chöa phaûn aùnh ñöôïc nieàm laïc quan, yeâu ñôøi nhö tranh teát, tranh sinh hoaït Ñoâng Hoà. Tranh laøng Sình ñaõ bò thaát truyeàn töø laâu, nhöng daãu sao noù ñaõ coù moät thôøi gian gaàn guõi vôùi bao gia ñình ôû mieàn Trung.

Toâm Chua Hueá Nhöõng ngöôøi daân Hueá tha höông sau chuyeán thaêm nhaø thöôøng khoâng theå khoâng mang theo moät vaøi thöù höông vò queâ höông, vaø trong nhöõng thöù ñoù döôøng nhö khoâng theå thieáu thaåu toâm chua. Du khaùch tröôùc khi rôøi Hueá ñeàu muoán mua vaøi thaåu toâm chua veà cho ngöôøi thaân. Toâm chua giôø ñaây nhieàu nôi khaùc trong nöôùc coù theå laøm theo coâng thöùc. Song thaät ra, chæ ôû Hueá, toâm chua môùi ngon, cuõng nhö côm heán vaäy.

Taát caû caùc loaïi toâm ñeàu laøm ñöôïc, toâm caøng töôi caøng ngon. Ñaëc bieät toâm raèn, luùc chí toâ coù maøu ñoû töï nhieân haáp daãn. Bôûi laø moät moùn ñaëc saûn ngon neân vieäc laøm toâm chua nhieàu naêm trôû laïi ñaây ñaõ trôû thaønh moät ngheà nu6i soáng nhieàu ngöøôi. Ngaøy tröôùc, moãi khi coù gioã, tieäc, caùc gia ñình thöôøng töï laøm laáy. Nay thì ña soá ra chôï mua, chæ coøn ngöôøi “keùn “ aên thích töï mình laøm cho ñaûm baûo chaát löôïng. Choïn toâm töôi soáng, ñeàu con, caét raâu, röûa saïch ñeå raùo, ngaâm vôùi röôïu cho ñeán khi heát muøi röôïu, vôùt ra ñeå raùo nöôùc. Maêng voøi (phaàn non), toûi xaét laùt moûng, cuû rieàng xaét roái, ôùt thaùi thaønh laùt daøi. Troän ñeàu toâm, xoâi, maêng voøi, toûi, ôùt, rieàng, nöôùc maém ngon hoaëc muoái, cho vaøo thaåu thuûy tinh hoaëc thaåu men, laáy vaøi thanh tre moûng gaøi laïi vaø ñaäy naép, ñeå nôi coù naéng aám ñoä 3 ngaøy. Sau ñoù ñöa vaøo nôi khoâ raùo vaø maùt. Töø 5 ñeán 7 ngaøy, maøu traéng cuûa xoâi, maêng, rieàng, toûi, maøu ñoû cuûa toâm, ôùt cho ta moät thaåu toâm chua chín vöøa, ñeïp vaø thôm ngon. ÔÛ caùc gian haøng baùn toâm chua, khi khaùch mua, neáu khaùch yeâu caàu hoï theâm cuû rieàng vaøo. Bôûi vì vôùi toâm chua vôùi teùp chua, caøng nhieàu cuû rieàng vaøo thì aên caøng ngon. Khi aên giaû theâm ôùt, toûi, ñöôøng, boät ngoït. Coù theå thay rau soáng baèng döa giaù, cuû kieäu. Moät mieáng aên gheùm, vò ngoït buøi cuûa toâm,vò beùo cuûa thòt, vò cay thôm cuûa rieàng, toûi, ôùt, vò chua cuûa kheá, vò chaùt cuûa vaû, höông thôm cuûa rau… Taát caû doàn leân ñaàu löôõi moät vò tuyeät vôøi.

Côm Heán Ngöôøi Vieät Nam aên côm kieåu naøo cuõng laø côm noùng chæ coù côm heán nhaát thieát laø phaûi aên nguoäi. Vôùi ngöôøi Hueá hình nhö ñeå baøy toû quan nieäm raèng chaûng coù vaät gì treân ñôøi naøy ñaùng boû ñi neân môùi baøy ra moùn caù leïp keïp rau möng. Côm nguoäi vôùi nhöõng con heán nhoû laên taên laøm soát ruoät ngöôøi cheá bieán moùn aên.

Heán ôû Hueá ngon nhaát laø heán Coàn. Heán coù vò chuû cuûa côm heán, xaøo keøm theo buùn taøu (mieán), maêng khoâ vaø thòt heo thaùi chæ. Moùn thöù ba trong côm heán laø rau soáng. Rau soáng laøm baèng thaân chuoái hoaëc baép chuoái xaét moûng nhö sôïi tô, troän laãn vôùi moùn baïc haø, kheá vaø rau thôm thaùi nhoû, coù khi coøn ñieåm theâm nhöõng caùnh boâng vaïn thoï vaøng, nhìn töôi maét vaø coù theâm muøi höông rieâng.

Nöôùc luoäc côm heán ñöôïc muùc ra töø chieác noài bung boác khoùi nghi nguùt baèng chieác gaùo laøm baèng soï döøa xinh xaén, cho vaøo ñaày moät caùi toâ ñaõ coù ñuû côm nguoäi, heán saøo, rau soáng vaø ñöôïc gia theâm ñuû vò ñoà maøu. Nöôùc heán coù giaõ theâm göøng, maøu traéng ñuøng ñuïc. Meâ nhaát laø caùi maøu ñuøng ñuïc aáy, aên côm heán maø cheâ nöôùc ñuïc laø… daïi.

Boä ñoà maøu cuûa côm heán laø nhieâu kheâ nhaát thieân haï goàm 10 vò: ôùt töông, ôùt maøu, ruoác soáng, baùnh traùng nöôùng boùp vuïn, muoái rang, haït ñaäu phoäng rang môõ giaõ hôi thoâ thoâ, meø rang, da heo rang gioøn, toùp môõ, vò tinh. O baùn côm heán muùc baèng gaùo muø u nhoû xíu thoaên thoaét nhö ñang vaåy nöôùc thaùnh.

Höông vò baùt ngaùt suoát ñôøi ngöôøi cuûa côm heán laø muøi ruoác thôm daäy leân taän oùc vaø vò cay ñeán traøo nöôùc maét. Ngöôøi meâ côm heán vaãn chöa vöøa loøng vôùi vò cay saün coù, coøn ñoøi theâm moät traùi ôùt töôi ñeå caén keâu caùi roáp. Nöôùc maét ñaàm ñìa, moà hoâi roøng roøng nhoû theá maø cöù xì xuïp, xuyùt xoa keâu ngon.

Muoái möôøi moùn Coù “Boø baûy moùn”, “Côø taây chín moùn”, thì cuõng coù “Muoái möôøi moùn”! Tröôùc heát laø ñóa muoái rang traéng mòn. Keá ñeán laø muoái tieâu, muoái ôùt, muoái tieâu chanh, muoái ruoát saû ôùt, muoái meø, muoái ñaäu phoäng, muoái khuyeát, muoái saû thòt, muoái daàu lai… Möôøi loaïi muoái naøy theå hieän söï phong phuù trong söï

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 192

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” khoù khaên cuûa mieàn Trung. Moãi loaïi muoái ñöôïc duøng cho moãi moùn aên khaùc nhau: muoái saû thòt duøng vôùi döa chua, muoái vöøng aên vôùi côm noùng, muoái ruoát saû ôùt thích hôïp cho caùc saûn phuï.

Baõi bieån Thuaän An Vuøng cöûa Thuaän An laø nôi gaëp gôõ cuûa doøng Höông trong xanh vôùi bieån Ñoâng qua Phaù Tam Giang. Dòch veà phía phaûi khoaûng 500m laø baõi bieån Thuaän An, moät ñieåm du lòch bieån nhieät ñôùi haáp daãn, caùch Hueá 13km veà phía Ñoâng Baéc. Du khaùch coù theå ñeán Thuaän An baèng ñöôøng boä qua nhöõng xoùm laøng truø phuù, caây traùi xum xueâ, nhöõng caùnh ñoàng luùa baùt ngaùt. Hoaëc coù theå xuoâi theo doøng Höông Giang löôùt qua nhöõng caûnh saéc thieân nhieân thô moäng, dieãm leä ôû ñoaïn cuoái con soâng.

Baõi bieån Thuaän An keùo daøi gaàn 1km. Bôø bieån doác thoai thoaûi caùt traéng mòn maøng. Hoaït ñoäng naùo nhieät nhaát ôû Thuaän An laø vaøo muøa taém bieån töø thaùng 4 ñeán thaùng 9. ÔÛ ñaây du khaùch coù theå tham quan caùc khu di tích lòch söû nhö: Thaønh Traán Haûi, Ñình Thaùi Döông. Ngoaøi ra du khaùch coøn coù theå thöôûng thöùc caùc ñaëc saûn bieån nhö: toâm, soø huyeát, möïc… vaø caùc moùn aên truyeàn thoáng cuûa ngöôøi daân ñòa phöông nhö baùnh loïc, baùnh naäm… Vaøo ngaøy 11, 12 thaùng Gieâng, Thuaän An dieãn ra leã hoäi “Caàu Ngö” thu huùt haøng ngaøn ngöôøi taïi saân ñình Thaùi Döông roài röôùc qua baõi bieån Thuaän An theo höôùng ñaäp ñaù Vó Daï.

Xöa nay baõi bieån Thuaän An laø vò trí quaân söï heát söùc quan troïng nhaèm baûo veä kinh thaønh Hueá neân ñaõ xaûy ra nhieàu cuoäc chieán aùc lieät. Naêm 1786, Nguyeãn Hueä ñaõ ñaùnh chieám toaøn boä toaùn quaân ñoàn truù cuûa chuùa Nguyeãn ôû Thuaän An ñeå chieám Phuù Xuaân. Trong cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp cuoái theá kyû XIX, naêm 1883, phaùi chuû chieán trong quaân ñoäi Nguyeãn choáng traû quyeát lieät chieán thuyeàn cuûa Phaùp taïi Thuaän An. Khi trôû laïi xaâm löôïc Vieät Nam, Phaùt ñaõ xaây döïng cöûa Thuaän An thaønh moät quaân caûng lôùn vôùi aâm möu chieám ñoùng laâu daøi. Tieáp theo Myõ ñaõ xaây döïng Thuaän An thaønh moät quaân caûng hieän ñaïi, vôùi saân bay daõ chieán, caên cöù haûi quaân, trung taâm vieãn thoâng, caên cöù haäu caàn…

Phaù Tam Giang Töø ñaàu theá kyû XIX ngöôûi daân Quaûng Trò, ThöøaThieân Hueá ñaõ löu truyeàn caâu ca:

“Thöông em anh cuõng muoán voâ Sôï truoâng nhaø Hoà, sôï phaù Tam Giang” Xöa kia ngöôøi ta sôï phaù Tam Giang vì phaù naøy thuoäc loaïi roäng lôùn nhaát nöôùc ta, coù chieàu daøi tôùi km, chieàu roäng coù choã tôùi 20km vaø naèm doïc theo duyeân haûi tænh Thöøa Thieân Hueá. Phaù ñöôïc ngaên caùch töø bieån Ñoâng bôûi nhöõng traûng caùt cao nguùt ngaøn. Phaù roäng lôùn nhö vaäy neân vieäc ñi laïi treân phaù raát nguy hieåm vì moãi khi gaëp gioù to, soùng lôùn, thuyeàn deã bò laät chìm.

Goïi laø Phaù Tam Giang vì phaù naøy coù 3 con soâng ñoå vaøo: soâng Höông, soâng OÂ Laâu, soâng Boà. Vaøo muøa möa, luõ soâng traøn veà, phaù Tam Giang ñaày aáp nöôùc vaø sau ñoù thoaùt ra bieån baèng hai cöûa Thuaän An vaø Tö Hieàn. Vaøo muøa khoâ, nöôùc phaù caïn, thuûy trieàu leân ñem nöôùc maën vaøo phaù vaø ngöôïc theo caùc soâng, ñi saâu vaøo ñaát lieàn. ÔÛ soâng Höông nöôùc maën xaâm nhaäp tôùi ñòa phaän Thieân Muï.

Theo quy luaät töï nhieân thì nhöõng ñaàm phaù duø lôùn ñeán maáy cuõng mau choùng bò caùc soâng mang phuø sa tôùi laáp ñaày. Tuy nhieân, vì soâng Höông, soâng Boà vaø soâng OÂ Laâu laø nhöõng con soâng nhoû, löôïng phuø sa ít, neân quaù trình boài laáp phaù Tam Giang xaûy ra raát chaäm. Song neáu so vôùi ñaàu theá kyû XIX thì phaù Tam Giang ngaøy nay ñaõ bò laáp heïp vaø noâng ñi raát nhieàu, khoâng coøn soùng döõ, khaùch qua laïi an toaøn hôn haún xöa.

Vua Gia Long vôùi teân nöôùc Vieät Nam Nöôùc ta laø moät nöôùc nhoû ôû phía Nam Trung Quoác. Ñeå ñöôïc yeân oån, caùc trieàu ñaïi phong kieán nöôùc ta tröôùc ñaây duø luoân choáng laïi söï xaâm löôïc cuûa phong kieán phöông Baéc, töï xöng vöông vaø töï ñaët teân nöôùc cho mình, nhöng bình thöôøng vaãn giöõ moái giao haûo, thaäm chí chòu saéc phong. Caùc trieàu ñaïi phong kieán phöông Baéc luùc aáy, luoân mang tinh thaàn Ñaïi Haùn, neân chæ coi nöôùc ta laø moät quaän cuûa Trung Hoa. Trieàu ñình phöông Baéc goïi nöôùc ta laø quaän Giao Chæ vaø vua nöôùc ta laø Giao Chæ Quaän vöông. Khoaûng theá kyû VII, caùi teân An Nam xuaát hieän do nhaø Ñöôøng ñaët laïi cheá ñoä haønh chính ôù nöôùc ta, goïi laø An Nam Ñoâ hoä phuû vaø cöû moät quan An Nam ñoâ hoä cai trò. Ñaàu theá kyû XIX, sau khi thoáng nhaát ñaát nöôùc, vua Gia Long sai söù sang Trung Quoác xin saéc phong vaø ñoåi teân An Nam thaønh Nam

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 193

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Vieät. Nhaø Thanh sôï chöõ Nam Vieät truøng vôùi teân nöôùc cuõ bao goàm caû Löôõng Quaûng neân khoâng ñoàng yù. Vua Gia Long baûo: “Neáu khoâng cho ñoåi teân nöôùc thæ khoâng chòu phong”. Quaân Thanh ñaõ bò phong traøo Taây Sôn ñaùnh baïi ôû Vieät Nam, quaân nhaø Nguyeãn laïi thaéng Taây Sôn, neân nhaø Thanh sôï maát loøng Gia Long phaûi dung hoøa ñoåi chöõ Nam Vieät thaønh Vieät Nam ñaët teân cho nöôùc ta. Ñaàu naêm 1804, vua Thanh sai aùn saùt Quaûng Taây Teà Boá Saâm ñem caùo saéc vaø quoác aán qua phong cho vua Gia Long. Nöôùc ta coù quoác hieäu Vieät Nam coù töø ñoù.

Ñeán ñôøi Minh Maïng, cöông vöïc nöôùc ta roäng lôùn hôn nhieàu so vôùi caùc thôøi tröôùc. Coù leõ vì theá maø vua Minh Maïng thaáy teân nöôùc ra ñôøi töø ñaàu trieàu Gia Long khoâng coøn thích hôïp, beøn xuoáng Duï ñoåi teân nöôùc thaønh Ñaïi Nam hay Ñaïi Vieät Nam. Duï ra ngaøy 2/3/1838. Ñeán nöûa sau theá kyû XIX, nöôùc ta bò thöïc daân Phaùp chieám ñoùng vaø chia thaønh 3 kyø vôùi 3 teân vaø 3 cheá ñoä khaùc nhau. Ñoù laø An Nam (Trung Kyø), Tonkin (Baéc Kyø) vaø Cochinchine (Nam Kyø). Teân Vieät Nam hay Ñaïi Nam bò huûy boû. Trieàu ñình nhaø Nguyeãn chæ coøn moät soá quyeàn haønh nhoû taïi Trung Kyø. Tuy nhieân caùc vua cuoái trieàu Nguyeãn vaãn giöõ teân nöôùc cuûa mình laø Ñaïi Nam. Maõi cho ñeán ngaøy 30/8/1945, sau khi vua Baûo Ñaïi trao aán kieám cho phaùi ñoaøn ñaïi dieän Chính phuû Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoøa, teân nöôùc Ñaïi Nam môùi hoaøn toaøn chaám döùt vaø teân Vieät Nam ñöôïc söû duïng cho ñeán ngaøy nay.



QUẢNG TRỊ

Tænh Quaûng Trò phía Baéc giaùp tænh Quaûng Bình, Nam giaùp Thöøa Thieân-Hueá, Ñoâng giaùp bieån Ñoâng, Taây giaùp CHDCND Laøo. Dieän tích töï nhieân 4592km2, daân soá 573.331 ngöôøi (1/4/1999). Quaûng Trò naèm treân truïc giao thoâng quan troïng xuyeân Baéc-Nam, caû veà ñöôøng saét laãn ñöôøng boä, laïi naèm treân tuyeán ñöôøng 9 chaïy theo höôùng Ñoâng-Taây noái QL 1A vôùi cöûa khaåu Lao Baûo sang Laøo. Cuõng gioáng nhö caùc tænh laùng gieàng, Quaûng Trò naèm ôû phaàn eo cuûa laõnh thoå Vieät Nam hình chöõ S, keà vaøo nuùi phía Taây, ngoaûnh maët ra bieån Ñoâng roäng lôùn. Treân toaøn daûi ñaát mieàn Trung, möa naéng hai muøa cöïc ñoan. Thieân nhieân Quaûng Trò caøng khaéc nghieät hôn bôûi thôøi tieát gioù phôn Taây-Nam. Haøng naêm töø thaùng 4 ñeán thaùng 7, nhöõng traän gioù phôn Taây-Nam khoâ noùng huùt qua ñeøo Lao Baûo, thoác veà phía Ñoâng Haø vaø ñoàng baèng duyeân haûi gaây neân thôøi tieát naéng noùng, hanh khoâ. Tröø nhöõng ngaøy coù gioù phôn, coøn laïi laø thôøi tieát khí haäu gioù muøa vôùi nhieät ñoä trung bình laø 25oC, löôïng möa haøng naêm laø 2500-2700mm, ñoä aåm töø 85-90%.

Moãi teân ñaát, teân laøng, teân nuùi, teân soâng cuûa Quaûng Trò ñeàu mang nhöõng daáu son choùi loïi nhö: Thaønh Chaâu Hoùa, moät thôøi vaøng son treân ñaát Chieâm Thaønh, moät thôøi töï haøo cuûa Chaâu OÂ. Thaùp Chaøm An Xaù. Thaønh Taân Sôû, do nhöõng nhaø yeâu nöôùc döïng neân phaát côø Caàn Vöông, keâu goïi toaøn daân khaùng

Phaùp.

Chieán khu Ba Loøng, Thuûy Ba, Chuøa Mai Xaù, Chôï Gio, nhaø tuø Lao Baûo. Trong cuoäc khaùng

Soâng Beán Haûi – noãi ñau chia caét. Haøng raøo dieän töû MacNamara, ñòa ñaïo Vónh Moác, Thaønh Coå

chieán 9 naêm choáng Phaùp, laøng Thuûy Ba trôû thaønh chieán khu. Quaûng Trò, ñöôøng 9, Khe Sanh…

Thaùnh Ñòa La Vang Nhö ñaõ noùi, neáu ñi töø phía Hueá, ngay tröôùc khi qua caàu Traéng, Thò xaõ Quaûng Trò, beân traùi coù

moät con ñöôøng mang teân Leâ Lôïi, chuùng ta ñi thaúng vaøo laø ñeán nhaø thôø La Vang.

Nhaø thôø La Vang caùch thò xaõ Quaûng Trò 4km. Theo daân ñòa phöông, coù hai caùch giaûi thích teân goïi La Vang. Chuyeän keå raèng vì nhöõng ngöôøi theo ñaïo Coâng Giaùo bò caùc chuùa Nguyeãn ñaøn aùp, hoï phaûi chay troán ñeán nôi ñaây voán tröôùc kia laø röøng saâu. Trong röøng coù raát nhieàu thuù döõ, ñeå huø doaï vaø ñuoåi thuù ñi, ngöôøi ta thöôøng gaùnh caùi thuøng roãng vaø la thaät lôùn moãi khi thaáy luõ thuù ñeán gaàn. Maõi roài ngöôøi ta goïi xöù naøy laø “La Vang”. Caùch giaûi thích thöù hai laø nhöõng ngöôøi theo ñaïo coâng giaùo bò ñuoåi gieát hoï chaïy ñeán ñaây, voán chæ laø moät nôi röøng saâu hoang vaéng, Taïi ñaây hoï phaûi ñoái phoù vôùi nhöõng

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 194

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” khoù khaên maø töôûng chöøng khoâng qua ñöôïc, ñoù laø beänh taät vaø ñoùi khaùt. Trong côn tuyeät voïng hoï ñaõ caàu xin ñöùc meï vaø nhö moät pheùp maøu, Ñöùc Meï hieän ra vaø baûo hoï ñi tìm moät loaïi laù maøu vaøng ñeå chöõa beänh. Vì theá hoï ñaõ ñaët teân nôi naøy laø “Laù Vaøng”

Ngöôøi ta noùi vaøo naêm 1798, Ñöùc Meï ñaõ hieän ra taïi ñaây. Naêm 1945, nhaø thôø La Vang ñöôïc xaây döïng. Thôøi tröôùc nôi ñaây laø moät nhaø thôø lôùn, nguy nga, loäng laãy. Ñöôïc toaø thaùnh Vatican phong laø “Tieåu Vöông Cung Thaùnh Ñöôøng La Vang”. Naêm 1972, vaøo chieán dòch “Muøa heø ñoû löûa” nhaø thôø bò bom ñaïn caøy phaù, chæ coøn laïi boä söôøn cuûa noù. Rieâng töôïng ñöùc meï ôû khu vöïc Ñöùc Meï hieän ra, caùch nhaø thôø khoaûng 60m thì khoâng heà haán gì. Naêm 1998, nhaân kæ nieäm 200 naêm Ñöùc Meï hieän ra, trung taâm Thaùnh Maãu La Vang ñaõ ñöôïc truøng tu söûa chöõa lôùn nhö: vöôøn töôïng leã ñaøi, ñöôøng ñi, nhaø khaùch. Naêm 1998,Thaùnh ñòa La Vang tieáp ñoùn khoaûng 1,5 trieäu löôït ngöôøi ñeán haønh höông baùi taï.

Thaønh Coå Quaûng Trò 81 ngaøy ñeâm cuûa chieán dòch Thaønh Coå Quaûng Trò laø moät trong nhöõng trang söû bi huøng cuûa cuoäc chieán ñaáu ñeå ñi ñeán cuoäc hoäi ñaøm Paris. Haøng vaïn ngöôøi con thaân yeâu cuûa ñaát nöôùc ñöôïc gôõi veà Thaønh Coå. Caùc anh ñaõ ngaõ xuoáng ñeå ñoåi laáy hoaø bình cho queâ höông. Tröôùc naêm 1972 chính quyeàn Saøi Goøn goïi thaønh laø thaønh Ñinh Coâng Traùng. Thaønh Coå ñöôïc xaây döïng vaøo naêm Gia Long thöù 8 (1809), luùc ñaàu chæ laø boán böùc töôøng thoâ sô. Maõi ñeán naêm Minh Maïng thöù 4 (1823), thaønh môùi chính thöùc ñaép baèng ñaát. Vaøo naêm 1827, thaønh ñöôïc xaây döïng laïi baèng gaïch. Caáu truùc thaønh theo kieåu Vauban, boán maët coù boán cöûa ra vaøo. Boán goùc coù boán phaùo ñaøi nhoâ haûn ra ngoaøi ñeå canh giöõ 4 cöûa thaønh.

Thaønh coù chu vi 2160m, caïnh daøi 400m. Beân trong thaønh coù Haønh cung ñöôïc bao quanh baèng töôøng daøy 2m ôû chaân, treân 1m, cao 3m. Haønh cung laø ngoâi nhaø 3 gian, hai chaùi laø nôi vua ñeán ñeå teá leã baùi maïng, thaêng chöùc cho caùc quan caáp tænh ôû Quaûng Trò, hay toå chöùc caùc leã teá dòch kinh teá trong naêm. Ngoaøi Haønh cung, trong thaønh coøn coù coät côø, dinh Tuaàn Vuõ, dinh AÙn Saùt, dinh Laõnh Binh, Ti Phieân, Ti Mieát, kho thoùc, thöông chính, nhaø kieåm hoïc. Khi Phaùp ñaët chính quyeàn baûo hoä, chuùng xaây theâm nhaø lao, toøa maät thaùm (xaây döïng 1939 – 1942), traïi lính khoá xanh, cô quan thueá.

Thaønh coå Quaûng Trò ñöôïc caû theá giôùi bieát ñeán. Ñoù laø 81 ngaøy ñeâm chieán dòch Thaønh Coå, töø 28/6 ñeán 16/9/1972 caùc chieán só quaân giaûi phoùng thaønh choáng quaân Nguïy phaûn kích taùi chieám Quaûng Trò, 81 ngaøy ñeâm ñaõ ghi vaøo lòch söû daân toäc moät trang vaøng choùi loïi. Sau 81 ngaøy ñeâm, ta dieät 180 maùy bay, 24000 teân ñòch. Sau chieán dòch ñoù, ñòch töø boû yù ñònh ñaùnh chieám Thaønh Coå Quaûng Trò. Muøa xuaân naêm 1972, ta giaûi phoùng Quaûng Trò vaø cuõng ñaõ phaù huûy 240 xe quaân söï. Nguïy quyeát duøng hoûa löïc maïnh, taäp trung 140 löôït maùy bay B52, 200 maùy bay quaân söï chieán ñaáu, 16 taøu khu truïc ngoaøi khôi lieân tieáp doäi bom vaøo Thaønh Coå. Trong voøng 3km vuøng thò xaõ Quaûng Trò vaø vuøng ven coù ngaøy chòu tôùi hai vaïn quaû ñaïn phaùo côõ lôùn. Taát caû phoá xaù haàu nhö bò phaù huûy hoaøn toaøn. Duy nhaát coù moät ngoâi nhaø ñöùng vöõng, ñoù laø tröôøng Boà Ñeà. Nhöng töôøng cuõng raùch naùt, thuûng loã choã nhö maét löùôi. Nay tröôøng ñöôïc baûo veä nhö moät nhaân chöùng soáng cho chieán dòch 81 ngaøy ñeâm lòch söû.

81 ngaøy ñeâm ôû Thaønh Coå Quaûng Trò chæ thaáy ñöôïc qua nhöõng gì hoang taøn coøn laïi ñeán hoâm nay. Nhöõng ngoâi nhaø reâu phong, ñoå naùt, nhöõng daõy phoá nham nhôû veát ñaïn khi taùi chieám Quaûng Trò, phía beân kia mong caém ñöôïc côø Thaønh Coå trong moät phuùt ñeå choäp hình aûnh göûi veà baøn Hoäi nghò Paris. Chæ vì muoán caém côø maø suùng ñaïn ñaõ noå vang trôøi, giaän döõ. Ban ngaøy Thaønh Coå bò phuû kín moät maøu ñen xì cuûa khoùi ñaïn. Ñeâm veà, “Loø löûa” Thaønh Coå môùi thaät söï taêng nhieät ñoä, ñoû böøng caû baàu trôøi, rung chuyeån caû Theá giôùi. Traän ñoï söùc keát thuùc, Thaønh Coå bò suïp hoaøn toaøn, gaïch ñaù choàng chaát ngoån ngang laøm ñaát Thaønh Coå daøy leân 0,7m. Caùc nhaø chuyeân moân quaân söï ñaõ tính toaùn, soá löôïng bom ñaïn cuûa Myõ doäi xuoáng Thaùnh Coå baèng söùc coâng phaù cuûa 7 quaû bom nguyeân töû. Gaàn moät vaïn chieán só ñaõ ngaõ xuoáng. Maùu, xöông caùc anh ñaõ troän laãn, vuøi saâu döôùi loøng ñaát Thaønh Coå.

Moät phaàn tö thaá kyû ñi qua, nhöng hoâm nay, moãi laàn ngöôøi daân Thaønh Coå ñaøo ñaép, xaây döïng coâng trình laø moãi laàn gaëp haøi coát lieät só., nhö theå moät ñaïo lyù luoân nhaéc nhôû ngöôøi daân Thaønh Coå. Trong töøng nhaùt cuoác, thôù ñaát ñöôïc ñaøo leân, hoï khoâng bao giôø thôø ô vôùi caùc hieän vaät: Haït cuùc aùo Toâ

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 195

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Chaâu, ñoâi deùp cao su, ngoøi buùt maùy… Daãu coâng vieäc coù gaáp gaùp, hoï vaãn ñaøo theâm vaøi taác ñaát, coá coâng tìm kieám vôùi hy voïng caùc anh ñang naèm laïnh leõo taïi nôi naøy.

Taïi bôø Nam soâng Thaïch Haõn, trong moät laàn phaùt hieän haøi coát lieät só, khoâng ai khoûi ngheïn ngaøo rôi nöôùc maét tröôùc moät ngöôøi lính khi ra ñi mang theo lôøi heïn hoø, theà öôùc ñöôïc khaéc vaøo phaàn chuoâi cuûa caây buùt maùy Tröôøng Sôn: “Hoaøi em yeâu!… Ngaøy 11/12/1971. Anh, Nguyeãn Vaên Trung”. Moät kyû vaät cuûa ngöôøi chieán só naèm laïi vôùi boä haøi coát trong loøng ñaát sau gaàn 25 naêm.

Trong moãi ngöôøi daân Thaønh Coå, möa luõ gioâng baõo caøng laøm taêng theâm tình ngöôøi ñoái vôùi hoï. Taïi haàm chöõ A, gaàn tröôøng Boà Ñeà, nguyeân laø nôi döøng chaân cho caùc thöông binh tröôùc luùc ñöa sang bôø baéc soâng Thaïch Haõn. Hoøa bình laäp laïi, coù moät caây xaø cöø moïc ôû leân vò trí ñoù. 20 naêm sau, caây to lôùn, ngöôøi oâm khoâng xueå. Moät laàn côn loác ñi qua laøm baät goác caây xaø cöø, ngöôøi ta phaùt hieän ra trong boä reã cuûa caây ñang oâm troïn moät haøi coát nöõ lieät só, maùi toùc daøi coøn nguyeân veïn. Coù ngöôøi baûo raèng, tröôùc luùc hy sinh, coâ laø nöõ y taù cöùu thöông. Baèng nhöõng söï phaùt hieän tình côø ñoù, ñeán nay coù ñeán hôn 400 lieät só ñöôïc ñöa veà an nghæ taïi nghóa trang Thaønh Coå.

Vieäc xaùc ñònh haøi coát lieät só moãi khi phaùt hieän ñöôïc laø noãi traên trôõ. Thöïc teá chieán tröôøng Thaønh Coå, ngöôøi chieán só coù voâ vaøn kieåu cheát khaùc nhau. Hy sinh luùc ruùt lui, khi côûi aùo quaàn khi bôi qua soâng, khi bò chaùy boûng, khi bò thöông phaûi côûi aùo quaàn ñeå baêng boù roài cheát. Nghóa laø hoï hy sinh trong luùc khoâng coù tö trang thì tìm ñaâu ra nhöõng hieän vaät, nhö bi ñoâng, cuùc aùo, quai deùp, buùt maùy… Ngöôøi daân Thaønh Coå ñaõ phaùt hieän ñöôïc nhieàu haøi coát lieät só nhöng vaãn khoâng coù tö trang keøm theo. Töø thöïc teá caùc kieåu hi sinh ôû Thaønh Coå, ñeán hoâm nay haøng traêm haøi coát lieät só ñöôïc phaùt hieän, khoâng coù ai tìm ra ñöôïc teân tuoåi. ÔÛ nghóa trang Thaønh Coå taát caû caùc lieät só ñeàu voâ danh.

Ñeå ghi laïi caùc coâng tích aáy, Quaûng Trò ñaõ xaây döïng ñaøi töôûng nieäm Thaønh Coå Quaûng Trò ngay treân neàn ñaát Thaønh Coå, 81 baäc thang töôïng tröng cho 81 ngaøy ñeâm lòch söû. Phaàn treân troøn, phaàn döôùi vuoâng bieåu töôïng cuûa quan nieäm trôøi troøn ñaát vuoâng. Coù moät loã troøn thoâng töø phaàn treân xuoáng phaàn döôùi bieåu töôïng cho aâm döông haøi hoaø. Nghóa trang Lieät só Tröôøng Sôn Thò xaõ Ñoâng Haø laø laø tænh lî cuûa tænh Quaûng Trò, daân soá khoaûng 72.000 ngöôøi. Nôi ñaây töøng laø truï sôû chæ huy cuûa quaân ñoaûn 3 Myõ. Con ñöôøng 9 seõ laø con ñöôøng Lieân Aù trong töông lai. Ñoâng Haø coù 3 con ñöôøng: 9, 9A, 9B. Phía Nam Quaûng Trò coù caùc huyeän: Trieäu Phong,Haûi Laêng (Trung taâm Myõ Chaùnh), thò xaõ Quaûng Trò, Phía Baéc coù caùc huyeän: Gio Linh, Vónh Linh, phía Taây coù: Cam Loä, Dakroâng Höông Hoùa. Tænh Quaûng Trò coù hai con soâng lòch söû: Soâng Beán Haûi chia ñoâi Vieät Nam töø naêm 1954 ñeán naêm 1972, soâng Thaïch Haõn chia ñoâi ñaát nöôùc töø naêm 1972 ñeán naêm 1975 vaø laø nôi trao traû tuø binh.

Nghóa trang lieät só Tröôøng Sôn ôû xaõ Vónh Tröôøng, phía taây huyeän Gio Linh, saùt truïc ñöôøng 15, caùch Ñoâng Haø 30 km veà phía Taây - Baéc. Töø Ñoâng Haø theo Quoác loä 1 veà phía Baéc, ñeán ñöôøng 75 (gaàn Doác Mieáu), queïo traùi. Töø ñaây coù nhieàu ñöôøng daãn vaøo nghóa trang.

Nghóa trang ñöôïc xaây döïng töø sau naêm 1975 ñeán naêm 1977. Dieän tích cuõ laø 140.000ha, nhöng nay qui hoaïch coøn 21.000ha. Nghóa trang coù toång coäng 10.324 moä, chia laøm 5 khu vöïc moä chí. Nghóa trang naèm ôû thöôïng nguoàn soâng Beán Haûi – ñieåm xuaát phaùt cuûa boä ñoäi Tröôøng Sôn vaøo chi vieän cho mieàn Nam. Ñaøi töôûng nieäm cao 16,5m, khu vöïc nghóa trang chia laøm 3 khu vöïc: Baûo taøng, töôïng ñaøi vaø moä chí (5 khu).

Ñaøi toå quoác ghi coâng coù 3 maët, bieåu töôïng cuûa 3 nöôùc Ñoâng Döông döïa vaøo nhau ñaùnh Myõ. Beân traùi cuûa ñaøi töôûng nieäm ôû quaû ñoài beân laø nhaø bia vaø töôïng ñaøi cao hôn 10m, vôùi khoái löôïng 3 binh chuûng chuû löïc cuûa ñöôøng Hoà Chí Minh, khoái löôïng goàm: beân phaûi laø caùc chieán só vaän taûi giô tay cao chæ veà phía Nam, beân traùi laø caùc chieán só coâng binh giô cao khaåu AK nhö baùo hieäu ñöôøng ñaõ thoâng, sau löng laø nhöõng chieán só phoøng khoâng ñang giöông maùy ño xaï tieâu bieåu cho löïc löôïng baûo veä ñöôøng. Quanh töôïng ñaøi coù 10 khoái löôïng phaûn aùnh caùc löïc löôïng tham gia chieán ñaáu ôû Tröôøng Sôn: Guøi ñaïn , haùi rau röøng, chieán só ñöôøng oáng. Ngaøy töôûng nieäm haøng naêm laø 20/5.

Caàu treo Dakroâng

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 196

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Caàu treo Dakroâng ñöôïc xaây döïng töø 1/6/1975 ñeán 2/9/1976 thì hoaøn thaønh. Caàu do tröôøng Ñaïi Hoïc Xaây Döïng Haø noäi thieát keá. Caàu treo Dakroâng noái ñöôøng 9 vaø ñöôøng Tröôøng Sôn. Coù nghóa laø khi ta qua caàu laø ta ñaõ vaøo ñöôøng Tröôøng Sôn, baây giôø laø quoác loä 14. Chaïy doïc beân traùi ñöôøng 9 laø soâng Dakroâng, ñaây laø thöôïng nguoàn cuûa soâng Thaïch Haõn xuoâi veà Quaûng Trò, ñoå ra cöûa Vieät. Caûnh quan huøng vó, döôøng quanh co leân doác, moät beân laø nuùi, moät beân laø thung luõng soâng Dakroâng. Caàu Dakroâng döùng vöõng giöõa nuùi ñoài huøng vó. Ñöôøng Tröôøng Sôn Ñöôøng Tröôøng Sôn xuaát phaùt töø Taân Kyø – Ngheä An ñeán Chôn Thaønh Soâng Beù. Boä chính trò TW Ñaûng giao nhieäm vuï cho Quaân ñoäi Nhaân daân Vieät Nam môû ñöôøng vaän chuyeån söùc ngöôøi, söùc cuûa chi vieän cho Mieàn Nam. Thaùng 5/1959, binh ñoaøn Tröôøng Sôn ra ñôøi, laáy teân ñoaøn laø 559. Luùc ñaàu binh ñoaøn môû nhöõng ñöôøng nhoû ñeå ngöôøi vaø ngöïa coù theå thoà, guøi vuõ khí, löông thöïc chi vieän cho chieán tröôøng.

Töø naêm 1965 khi Myõ tröïc tieáp nhaûy vaøo mieàn Nam, tieán haønh “ Chieán tranh cuïc boä”, Ñoaøn 559 ñaõ cuøng nhaân daân taïi choã môû theâm ñöôøng cho cô giôùi vaän chuyeån. Sau 13 naêm (1959-1972) ôû Tröôøng Sôn, 5 truïc ñöôøng doïc Baéc Nam vaø 21 truïc ñöôøng ngang Ñoâng Taây ñaõ ñöôïc môû taïo thaønh moät maïng löôùi ñöôøng chieán löôïc toaû khaép nuùi röøng. Toång chieàu daøi ñöôøng moøn Hoà Chí Minh daøi 13.645 km, neáu coäng theâm caùc ñöôøng voøng ñöôøng traùnh thì daøi gaàn 16.000 km. Ñöôøng moøn Hoà Chí Minh ñaõ vaän chuyeån töø haäu phöông Mieàn Baéc ra chieán tröôøng Mieàn Nam 1.349.057 taán haøng, ñaõ ñöa ñoùn treân 4 trieäu ngöôøi ra vaøo trong nhöõng naêm ñaùnh Myõ.

Ñöôøng Tröôøng Sôn hay coøn goïi laø ñöôøng moøn Hoà Chí Minh laø teân chung cuûa moät heä thoáng ñöôøng doïc ngang trong tuyeán vaän chuyeån cuûa ñöôøng daây 559 bao goàm nhieàu con ñöôøng khaùc nhau: ñöôøng 12, 128A, 128B, 15A, 20,10,16,18, 14, 48, B45. Vôùi chöùc naêng söû döïng moãi con ñöôøng khaùc nhau nhö: ñöôøng guøi, xe ñaïp thoà, cô giôùi, ñöôøng daây thoâng tin, ñöôøng oáng daãn daàu. Treân ñöôøng Tröôøng Sôn ñaõ oâm trong loøng mình nhöõng ngöôøi con öu tuù ñeán töø moïi mieàn toå quoác trôû veà vôùi ñaát meï thaân yeâu: 19.000 lieät só ñaõ ngaõ xuoáng.

Döï aùn ñöôøng Tröôøng Sôn Coâng nghieäp hoùa Döï aùn quy hoaïch toång theå Xa loä Baéc Nam ñaõ ñöôïc Thuû Töôùng Chính Phuû pheâ duyeät ngaøy 24/9/1997. Xa loä Baéc Nam daøi 1690km töø ngaõ 3 Hoøa Laïc (Haø Taây) ñeán ngaõ 4 Bình Phöôùc (TP. HCM), qua 16 tænh thaønh.

Ñöôøng roäng 23m vôùi 4 laøn xe chaïy, giöõa coù laøn phaân caùch, moät soá ñoaïn ñaëc bieät môû roäng 6 laøn xe chaïy. Neáu thôøi gian xaây döïng laø 6 naêm, thì bình quaân moãi naêm caàn 500 tæ ñoàng. Neáu thôøi gian hoaøn thaønh laø 3 naêm thì bình quaân moãi naêm caàn 1.200 tæ ñoàng.

Ñöôøng 9 Nam Laøo Ñöôøng 9 laø con ñöôøng vaét ngang Tröôøng Sôn noái Ñoâng Haø vôùi Savanakhet, ñöôïc Phaùp cho xaây döïng töø 1914. Ñöôøng coù chieàu daøi 330km, trong ñoù phaàn chaïy treân laõnh thoå Vieät Nam laø 83km, baét ñaàu töø km754, Quoác loä 1A (TX Ñoâng Haø) vaø keát thuùc ôû thò traán Lao Baûo. Ñöôøng 9 chaïy treân laõnh thoå Savanakhet daøi 247km, cuoái cuøng gaëp Quoác loä 13 (truïc doïc xuyeân Laøo vaø noái lieàn 3 nöôùc ôû baùn ñaûo Ñoâng Döông). Phaùp xaây döïng ñöôøng 9 vôùi yù ñònh xieát chaët caùc nöôùc Ñoâng Döông trong voøng cai trò cuûa mình. Vaøo thôøi gian khaùng chieán choáng Myõ, Myõ duøng ñöôøng 9 laøm haønh lang Ñoâng Taây, ngaên chaën baèng bom ñaïn hoøng chaët ñöùt ñöôøng moøn Hoà Chí Minh. Myõ thaû bom, raûi chaát ñoäc hoùa hoïc hai beân ñöôøng 9. Trong ñeâm nhöõng con thuyeàn nhoû xuoâi doøng Dakroâng chôû boä ñoäi qua soâng. Töø naêm 1954 ñeán 1975 cuøng vôùi caùc tuyeán ñöôøng khaùc, caùc ñieåm vöôït ñöôøng 9 ñaõ ñöa ñoùn 2 trieäu löôït caùn boä, chieán só, vaän chuyeån 16.136 taán haøng hoùa guøi thoà cuøng haøng taán saùch baùo, taøi lieäu töø mieàn Baéc vaøo mieàn Nam.

Chieán tranh ñaõ qua ñi, trong coâng cuoäc xaây döïng vaø phaùt trieån ñaát nöôùc, ñöôøng 9 trôû thaønh

ñöôøng xuyeân AÙ, noái lieàn khu vöïc Ñoâng Baéc Thaùi Lan, Laøo vôùi Vieät Nam.

Khe Sanh – Saân Bay Taø Côn

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 197

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ngay sau khi xuoáng ñeøo Raøo Quaùn, ta seõ ñeán trung taâm thò traán Khe Sanh. Töø Khe Sanh leân Lao Baûo 20km. Töø Khe Sanh leân Laøng Vaây khoaûng 5km. Thò traán coù khoaûng 7500 daân. Taïi thò traán coù nhaø khaùch Mieàn Nuùi ñeå khaùch ôû laïi khi sang Laøo hoaëc töø Laøo sang. Taïi thò traán ta seõ gaëp moät ngaõ 3 töôïng ñaøi, queïo phaûi laø ñöôøng 14B ñaát ñoû. Ñi theâm 2,5km seõ ñeán caên cöù Khe Sanh. Men theo con ñöôøng moøn beân tay phaûi ñi saâu vaøo 700m seõ gaëp moät bia töôûng nieäm ñaët ngay nôi tröôùc kia laø ñöôøng baêng chính cuûa phi tröôøng Taø Côn thuoäc caên cöù Khe Sanh. Khe Sanh caùch DMZ 20km.

Treân ñöôøng töø ngaõ ba töôïng ñaøi vaøo, hai beân laø khu kinh teá môùi. Xe döøng laïi taïi ngaõ ba beân phaûi coù gieáng nöôùc ñeå ñi boä vaøo. Laïi ñeán ngaõ ba ñaàu tieân vaø queïo traùi roài ñi thaúng laø ñeán saân bay Taø Côn.

Naèm treân moät bình nguyeân baèng phaúng giöõa ñöôøng 14B vaø soâng Raøo Quaùn taïi nôi töøng laø xoùm Taø Côn cuûa ñoàng baøo daân toäc Vaân Kieàu. Trong tieáng Vaân Kieàu, “taø côn” coù nghóa laø ñeïp. Quaû thaät nôi ñaây ñeïp vôùi ñaát ñoû bazan meàm maïi döôùi chaân, caây xanh nguùt taàm maét vaø chung quanh truøng ñieäp nuùi non huøng vó, khoâng khí maùt laønh nhö ôû Ñaø Laït. Laøng Khe Sanh ñöôïc thaønh laäp töø khi nhöõng ngöôøi Phaùp baét ñaàu khai phaù caùc ñoàn ñieàn cao su ôû vuøng naøy. Ngöôøi ñaàu tieân laø Eugeøne Poilane, xuaát thaân töø moät gia ñình noâng daân Phaùp taïi vuøng Sain Sauve de Landemont. OÂng sinh ngaøy 16/3/1888, oâng laø moät chuyeân gia trong nghaønh ñuùc suùng. Naêm 1909, oâng ñeán Ñoâng Döông laøm vieäc ôû cuïc vuõ khí haûi Quaân Phaùp. Naêm 1922, oâng ñöôïc chuyeån sang laøm vieäc ôû Cuïc Nghieân cöùu röøng ôû Ñoâng Döông vaø naêm ñoù Poilane ñaõ ñeán Khe Sanh laàn ñaàu tieân. Luùc ñoù chæ coù moät ngoâi nhaø duy nhaát cuûa cô quan troâng coi vieäc xaây döïng ñöôøng thuoäc ñòa soá 9 do chính phuû xaây ñeå sang Laøo. Ñeán ñaây Poilane raát thích khí haäu maùt meû ôû ñaây, laïi theâm caây xanh töôi toát, ñaát ñoû phì nhieâu. Ñeán naêm 1926, oâng trôû laïi vaø khai phaù ñoàn ñieàn cao su ñaàu tieân, ñoàng thôøi laäp moät ñoàn ñieàn caù pheâ. Töø ñoù laøng Khe Sanh daàn daàn ñöôïc hình thaønh. Con ñöôøng töø ñöôøng 9 vaøo caên cöù Khe Sanh chính laø ñaát cuûa ñoàn ñieàn Poilane.

Khe Sanh laø moät caên cöù chieán ñaáu ñöôïc boá phoøng chaët cheõ nhaát. Caên cöù coù moät ñöôøng baêng daøi 3900 feet (1189m) ñuû söùc cho maùy bay tieáp lieäu C130 leân xuoáng deã daøng. Ñöôøng baêng ñöôïc xaây döïng vaøo naêm 1968. Coù moät saân bay daønh rieâng cho tröïc thaêng vaø caùc coâng söï baûo veä tröïc thaêng, coù baõi duøng ñeå thaû duø tieáp teá trong tröôøng hôïp bò bao vaây maùy bay khoâng ñaùp ñöôïc. Coù ñieåm laáy nöôùc saùt soâng Raøo Quaùn neân khoâng sôï bò caét nguoàn nöôùc. Moät kho ñaïn döï tröõ rieâng, ngoaøi ra coù hai traän ñòa phaùo 105mm baûo veä hai ñaàu caên cöù vaø moät traän ñòa coái 106mm.

Di tích cuïm cöù ñieåm Taø Côn cuûa Myõ – Nguî ñöôïc xaây döïng naêm 1967 goàm saân bay vaø heä thoáng phoøng thuû kieân coá, coù 10.000 quaân ñoùng giöõ vaø haøng vaïn quaân cô ñoäng. Ngaøy 9/7/1968 Taø Côn, Khe Sanh ñöôïc giaûi phoùng, dieät baét 17.000 teân. Traän ñaùnh Khe Sanh laø traän ñaùnh cuoái cuøng cuûa töôùng West Moreland, hai thaùng tröôùc khi oâng veà höu.

Laøng Vaây Laøng Vaây caùch Khe Sanh 5km. Treân truïc ñöôøng 9, laøng Vaây ôû phía beân phaûi, traïi löïc löôïng ñaëc bieät Laøng Vaây beân traùi. Ñoài naøy naèm saùt ngay beân traùi ñöôøng 9, hieän chæ coøn soùt laïi moät soá loâ coát coâng söï. Treân ñoài coù moät töôïng bia töôûng nieäm. Traïi ñöôïc xaây döïng naêm 1959 vôùi heä thoáng phoøng thuû kieân coá, luoân coù 6 ñaïi ñoäi Myõ – Nguî ñoùng giöõ cuøng löïc löôïng öùng cöùu nhaèm aùng ngöõ phía ñöôøng 9 vaø ngaên chaën caùc tuyeán ñöôøng tieáp teá cuûa caùch maïng.

Ngaøy 7/2/1968, ta dieät caên cöù ñieåm Laøng Vaây vaø baét soáng 660 teân ñòch. Laàn ñaàu tieân xe taêng

quaân giaûi phoùng tham chieán ôû chieán tröôøng mieàn Nam.

Cöûa Khaåu Lao Baûo Cöûa khaåu Lao Baûo caùch thò xaõ Ñoâng Haø khoaûng 80km ngay caïnh soâng SeâPoân, gaàn nhaø tuø Lao

Baûo nôi giam giöõ caùc chieán só caùch maïng cuûa ta thôøi Phaùp thuoäc.

Töø cöûa khaåu Lao Baûo ñeán thuû ñoâ Laøo laø 650km, ñeán Savanthakhet laø 150km. Hieän nay chính phuû ta ñang coù döï aùn naâng caáp quoác loä 9 thaønh con ñöôøng xuyeân AÙ trong töông lai. Ñaây laø moät trong nhöõng cöûa khaåu lôùn nhaát cuûa Vieät Nam vôùi ñaát nöôùc baïn Laøo anh em ñöôïc naâng caáp laø cöûa khaåu quoác teá naêm 1993. Tieàn Laøo 1000 kíp töông ñöông 12.000 ñoàng Vieät Nam. Neáu du khaùch muoán laáy Passport vaø Visa ñeå sang Laøo phaûi traû 1.500.000 VNÑ.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 198

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Caên Cöù Doác Mieáu Caên cöù Doác Mieáu ñöôïc meänh danh laø “Ñoâi maét thaàn”. Caùch Ñoâng Haø 15km veà phía Baéc theo Quoác loä 1. Ñoái dieän caên cöù Doác Mieáu laø nghóa trang lieät só huyeän Gio Linh. Doác Mieáu naèm treân moät ngoïn ñoài beân phaûi neáu ta ñi töø thò xaõ Ñoâng Haø tôùi, caùch Caàu Hieàn Löông 7km.

Ñaây laø moät caên cöù voâ cuøng quan troïng naèm trong heä thoáng phoøng thuû cuûa cuïm caên cöù Khe Sanh vaø heä thoáng phoøng thuû Mc Namara, vì noù laø moät trong nhöõng ñieåm chuû yeáu cuûa haøng raøo ñieän töû Mc Namara, naèm ôû phía Nam ngay gaàn khu DMZ.

DMZ – Caàu Hieàn Löông – Soâng Beán Haûi DMZ chaéc chaén laø moät töø khoâng xa laï vôùi nhöõng cöïu chieán binh Myõ. Vó tuyeán 17 khi ñöôïc choïn laøm giôùi tuyeán taïm thôøi chia ñoâi hai mieàn Nam – Baéc ñaõ chaïy gaàn truøng vôùi soâng Beán Haûi vaø vuøng ñaát roäng khoaûng 10km hai beân bôø soâng naøy (moãi beân 5km) ñöôïc goïi laø vuøng “phi quaân söï – DMZ”. Soâng Beán Haûi ôû ñaàu nguoàn chaïy thaáp hôn veà phía Nam so vôùi caùi vó tuyeán mô hoà ñoù, khi xuoáng ñeán ñoàng baèng, gaàn Trung Löông noù ñoåi doøng chaûy höôùng ra Baéc, roài queïo phaûi ñaâm ra bieån. Cuù queïo phaûi naøy ñaõ voâ tình truøng truùng ngay vôùi vó tuyeán 17. Vaø töø ñoù soá phaän ñaõ bieán con soâng thaønh moät ñöôøng phaân caùch ñau thöông, hoaøi voïng vaø phaãn noä cuûa moät daân toäc ñang kyø voïng noãi toaøn veïn sôn haø.

Soâng Beán Haûi coøn coù teân laø Raøo Thaønh, xuaát phaùt töø daõy Tröôøng Sôn, daøi 10km töø ngoïn nguoàn cho ñeán Cöûa Tuøng. Soâng Beán Haûi voán chæ laø moät doøng soâng nhoû, nôi roäng nhaát cuõng chæ khoaûng 200m, ñoaïn soâng coù caàu Hieàn Löông roäng 170m. Ñaàu nguoàn cuûa soâng raát heïp, ñoaïn cuoái Cöûa Tuøng loøng soâng roäng 30m.

Caây caàu Hieàn Löông baéc qua soâng trôû thaønh caây caàu lòch söû. Caàu do coâng binh Phaùp xaây döïng töø naêm 1950, tröôùc ñoù daân qua laïi hai beân bôø soâng chæ baèng thuyeàn. Caàu coù 7 nhòp, daøi 178m, ñöôïc laùt baèng 894 mieáng vaùn, 450 mieáng vaùn phía Baéc thuoäc chuû quyeàn cuûa ta, 444 mieáng vaùn bôø Nam thuoäc Vieät Nam Coäng Hoøa. Theo hieäp ñònh Geneve moãi vuøng taäp keát Nam – Baéc ñöôïc chuû quyeàn 89m caàu. Hai ñaàu caàu coù hai coät côø phaân bieät ranh giôùi hai beân. Phía Baéc caàu Hieàn Löông 10km laø Vónh Linh, phía Nam 15km laø Ñoâng Haø. Coät côø beân ñaàu caàu bôø Baéc laø bieåu töôïng cuûa yù chí baát khuaát. Ñaàu tieân coät côø laøm baèng goã, cao 16m. Treân ñænh treo laù côø baèng sa tanh ñoû roäng 24m2. Nhaân daân bôø Nam nhaén raèng “Nhìn thaáy laù côø laø nhìn thaáy Baùc Hoà, nhìn thaáy mieàn Baéc”. Thaùng 4/1956, chính phuû ta quyeát ñònh xaây coät côø lôùn vaø kieân coá hôn. Sau hai thaùng thi coâng coät côø laøm baèng oáng theùp cao 34m hoaøn thaønh. Treân ñænh coù moät ngoâi sao baèng ñoàng ñöôøng kính 1,2m. Ñænh ngoâi sao gaén 15 boùng ñieän loaïi 500W, laù côø roäng 134m2. Haøng ngaøy laù côø ñöôïc keùo leân töø 6h30-18h. Vaøo dòp leã teát côø ñöôïc keùo 24/24. AÂm möu phaù hoaïi hieäp ñònh Geneve, phaù hoaïi toång tuyeån cöû thoáng nhaát ñaát nöôcù, Myõ Nguïy thaáy roõ laù côø kia ñaõ trôû thaønh moät khaùt voïng thoáng nhaát cuûa nhaân daân hai mieàn Baéc Nam! Chuùng ñaõ doäi bom leân laù côø aáy. Khoâng ñeå ñòch beû gaõy yù chí thoáng nhaát, côø gaõy laïi döïng leân, côø raùch vaù laïi, 11 laàn côø gaõy, 11 laàn côø laïi ñöôïc döïng leân. Töø 19/5/1956 ñeán 28/10/1967, 264 laàn laù côø Toå quoác ñaõ ñöôïc noái tieáp nhau treo leân ñeå vuøng trôøi giôùi tuyeán khoâng bao giôø vaéng boùng ngoïn côø ñoû sao vaøng.

Ñeå baûo veä ngoïn côø, quaân daân Vónh Linh ñaõ xaây 48 uï suùng, ñaøo 18km chieán haøo, ñaùnh 300 traän

lôùn nhoû ñeå giöõ caàu, 13 ngöôøi hi sinh, 16 ngöôøi bò thöông.

Töø naêm 1968-1972 beán ñoø Tuøng Luaät ngay soâng Beán Haûi ñaõ ñöa 1,5 trieäu löôït boä ñoäi qua soâng, 4000 löôït quaân daân, daân coâng vöôït tuyeán, haøng ngaøn taán ñaïn döôïc, vuõ khí, löông thöïc chi vieän cho bôø Nam. Cao ñieåm nhaát laø ñeâm 20/5/1968, beán ñoø Tuøng Luaät huy ñoäng tôùi 145 chuyeán ñoø, chuyeån vaøo mieàn Nam 21.000 ngöôøi, doác söùc cho chieán dòch Maäu Thaân giaønh thaéng lôïi treân chieán tröôøng. Hieàn Löông maõi maõi coøn trong söû saùch, coøn trong taâm töôûng da dieát cuûa ngöôøi daân Vieät:

“Duø caùch chia beân ni beân nôù Ñoâi bôø vaãn moät daï thöông nhau” Caây caàu hieän nay ñöôïc xaây döïng laïi sau naøy, vaøo naêm 1974. Caây caàu nguyeân thuûy ñaõ bò Myõ

ñaùnh saäp vaøo naêm 1967. Caây caàu môùi hoaøn thaønh 6/1999.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 199

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Haøng Raøo Ñieän Töû Mac Namara Myõ tung thaùm baùo, bieät kích xuoáng nuùi röøng Tröôøng Sôn, taêng cöôøng neùm bom, baén phaù ñöôøng moøn Hoà Chí Minh khoâng ngaên chaën noåi löïc löôïng phía Baéc taêng cöôøng cho mieàn Nam. Thaùng 7/1966, 47 nhaø khoa hoïc quaân söï ñaõ hoïp döôùi söï chuû toïa cuûa boä tröôûng Boä Quoác phoøng Myõ Mac Namara nhaèm nghieân cöùu xaây döïng haøng raøo ñieän töû naøy treân cô sôû söû duïng coâng cuï vuõ khí hieän ñaïi môùi phaùt minh. Chi phí döï truø khoaûng 80.000 USD/naêm vaø maát moät naêm môùi xaây döïng xong.

Haøng raøo goàm 12 lôùp keõm gai choàng leân nhau, cao 3m. Treân maët caøi mìn töï ñoäng. Phía tröôùc laø baõi mìn daøy ñaëc roäng 100m. Tính ra moãi meùt vuoâng coù 4 quaû mìn. Chuùng raûi chaát ñoäc hoùa hoïc phaù truïi caây coái, taïo neân moät vuøng ñaát traéng tröôùc vuøng kieåm soaùt. Ngaøy ñeâm caùc phöông tieän khoa hoïc taân kì cuûa Myõ ñaët treân caên cöù vaø treân maùy bay thaùm thính suoát 24/24 giôø treân vuøng trôøi thuoäc haøng raøo ñieän töû Mac Namara. Ñeán naêm 1972, chieán dòch taán coâng noãi daäy maïnh meõ treân chieán tröôøng Quaõng Trò – Doác Mieáu – Coàn Tieân, quaân ñòch ñaõ thaùo chaïy, boû laïi haøng raøo “Baát khaû xaâm phaïm” vaøo queân laõng. Taân Sôû Naêm 1884, trieàu ñình Hueá kyù hoaø öôùc Giaùp Thaân coâng nhaän quyeàn baûo hoä cuûa Phaùp treân toaøn laõnh thoå Vieät Nam. Tuy vaäy, nhaân daân ta ôû caùc ñòa phöông khoâng vì haønh ñoäng phaûn boäi ñaàu haøng giaëc cuûa nhöõng ngöôøi caàm quyeàn maø chòu haï vuõ khí. Ngay taïi trieàu ñình, moät nhoùm trieàu thaàn yeâu nöôùc taäp hôïp chung quanh Toân Thaát Thuyeát (sau khi vua Töï Ñöùc cheát, Toân Thaát Thuyeát giöõ chöùc Phuï chính ñaïi thaàn, ñoàng thôøi laø Thöôïng thö Boä Binh) vaãn bí maät chuaån bò löïc löôïng ñeå choáng Phaùp.

Toân Thaát Thuyeát ra leänh thaønh laäp vaø cuûng coá caùc sôn phoøng thay theá cho caùc quaân thöù thôøi Töï Ñöùc, noåi tieáng nhaát laø sôn phoøng Taân Sôû caùch thò traán Cam Loä 15km - naèm treân ñöôøng töø Cam Loä ñi Mai Lónh. Caùc taøi lieäu lòch söû ghi nhaän raèng: Thaønh Taân Sôû xaây döïng naêm 1885, caáu truùc hình chöõ nhaät, moät chieàu khoaûng 700m, moät chieàu khoaûng 500m goàm hai voøng thaønh noäi vaø ngoaïi - moät kieåu thaønh daõ chieán. Tröôùc khi noå ra cuoäc phaûn coâng ôû kinh thaønh Hueá, Toân Thaát Thuyeát cho chuyeån töø Hueá ra Taân Sôû moät phaàn khaù lôùn suùng oáng, ñaïn döôïc, tieàn baïc, chaâu baùu. Coøn thoùc, gaïo, muoái vaø caùc nhu yeáu phaåm khaùc nhö chuyeån töø Baéc vaøo theo ñöôøng bieån, ñeán cöûa Vieät roài chuyeån tieáp theo soâng Ñoâng Haø vaø cuoái cuøng gaùnh boä vaøo Taân Sôû.

Saùng ngaøy 5/7/1885, cuoäc phaûn coâng ôû Hueá do Toân Thaát Thuyeát chæ huy thaát baïi, oâng ñaõ ñöa vua Haøm Nghi - moät oâng vua coù tö töôûng baøi phaùp-ra Quaûng Trò vaø ñeán sôn phoøng Taân Sôû. Ngaøy 9/7/1885 taïi ñaây, Toân Thaát Thuyeát laáy danh nghóa vua Haøm Nghi ban chieáu Caàn Vöông laàn thöù nhaát (10/5/1885), keâu goïi nhaân daân caû nöôùc öùng nghóa nhaø vua ñaùnh giaëc cöùu nöôùc. Cuõng taïi ñaây, ngaøy 14/7/1885, Toân Thaát Thuyeát laïi laáy danh nghóa vua Haøm Nghi ra duï khoâi phuïc nguyeân haøm vaø thaêng chöùc cho caùc quan laïi voán thuoäc phaùi chuû chieán, ñaõ töøng choáng laïi leänh baõi binh cuûa trieàu ñình, ñöùng vaøo haøng nguõ khaùng chieán cuûa nhaân daân nhö: Nguyeãn Cao, Laõ Xuaân Oai, Nguyeãn Vaên Giaùp…

Song ít laâu sau nhìn thaáy Taân Sôû coù nhieàu ñieàu baát lôïi; cö daân thöa, ñaát ñai xaáu, chung quanh nhieàu nuùi non hieåm trôû, neáu Phaùp ñoùng ñoàn taïi Cam Loä thì Taân Sôû nhö ôû trong moät caùi roï neân Toân Thaát Thuyeát quyeát ñònh ñöa vua ra Baéc. Nhöng vöøa môùi haønh quaân thì Phaùp ñaõ vaây cöûa soâng Nhaät Leä, keùo quaân ñeán thaønh Ñoàng Hôùi chaën ñöôøng tieán cuûa ñoaøn xe giaù, buoäc oâng phaûi trôû laïi Taân Sôû laàn thöù hai. Cuoái thaùng 7/1885, quaân Phaùp ñoùng ôû Cam Loä. Taân Sôû ôû vaøo theá bò vaây chaän. Tröôùc tình hình ñoù Toân Thaát Thuyeát phaûi ñöa vua Haøm Nghi theo ñöôøng Mai Lónh, vöôït ñeøo Lao Baûo sang ñaát Laøo roài ngöôïc theo höôùng Baéc ñeán ñeøo Quy Hôïp ra Sôn Phoøng Haø Tónh – Höông Kheâ. ÔÛ ñaây vua ban chieáu Caàn Vöông laàn thöù hai, keâu goïi toaøn daân ñöùng leân ñaùnh ñuoåi thöïc daân Phaùp, ñaùnh ñoå boïn tay sai cuûa giaëc.

Höôûng öùng chieáu Caàn Vöông cuûa vua Haøm Nghi, nhaân daân caû nöôùc ñaõ ñöùng leân choáng giaëc. Maáy thaäp kyû qua, Taân Sôû naèm trong khu caên cöù caùch maïng, khaùng chieán cuûa nhaân daân Bình Trò Thieân, laïi gaàn vôùi caùc di tích lòch söû veà chieán dòch ñöôøng 9 Nam Laøo, neân xöùng ñaùng laø moät ñòa ñieåm caàn ñöôïc giöõ gìn ñeå tham quan, nghieân cöùu.

Cöûa Tuøng

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 200

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Laø moät baõi bieån ñeïp, nôi nghæ maùt lyù töôûng cuûa tænh Quaûng Trò vaø laø cöûa soâng Beán Haûi ñoå ra bieån. Baõi taém cöûa Tuøng khoâng roäng vaø daøi nhöng mang moät veû ñeïp raát rieâng. Baõi bieån baèng phaúng, nöôùc trong xanh, caùt mòn. Bieån luùc naøo cuõng loäng gioù.

Cöûa Tuøng nhö moät böùc tranh sinh ñoäng, thay ñoåi maøu saéc töøng giôø döôùi aùnh naéng maët trôøi. Thaät

thuù vò khi ñöôïc ngoài treân thuyeàn xuoâi doøng Beán Haûi ngaém nhìn caûnh saéc nôi ñaây.

Cöûa Tuøng laø ñieåm du lòch coù nhieàu tieàm naêng vaø ñang thu huùt raát nhieàu söï quan taâm cuûa du

khaùch gaàn xa.

Ñòa ñaïo Vónh Moác Ñòa ñaïo ñöôïc xaây döïng ôû xoùm Vónh Moác, xaõ Vónh Thaïnh, huyeän Vónh Linh – huyeän cöïc Baéc cuûa tænh Quaûng Trò. Laøng Vónh Moác caùch Ñoâng Haø 42km, naèm saùt bieån, caùch cöûa Tuøng khoâng xa laém. Ñaây laø caàu noái giöõa ñaát lieàn vôùi ñaûo Coàn Coû (caùch ñaát lieàn 28km), laø caên cöù haäu caàn vaø laø khu ñeäm giöõa chieán tröôøng mieàn Baéc vaø mieàn Nam, do ñoù luoân bò bom ñaïn Myõ caøy phaù.

Ñeá quoác Myõ ñaõ tieán haønh ôû Vónh Linh moät cuoäc huûy dieät man rôï vaø khoác lieät. Treân trôøi maùy bay doäi bom xuoáng, keå caû B52, ngoaøi bieån phaùo ñaïn baén vaøo. Ôû bôø Nam soâng Hieàn Löông haøng traêm noøng phaùo côõ töø 40 tôùi 105 li baén qua. Tính trung bình moãi ngöôøi daân Vónh Linh phaûi höùng 7 taán bom vaø 800 quaû ñaïi baùc.

Rieâng Vónh Moác, moät laøng queâ nhoû beù chöa ñaày 1km2 vôùi 300 daân cuûa 82 noùc nhaø phaûi chòu moät khoái bom ñaïn khoång loà cuûa 1003 traän oanh kích raûi thaûm, chöa keå phaùo cuûa caùc nôi baén tôùi. Ñeán thaùng 6/1965 caû thoân Vónh Moác bò thieâu chaùy. Daân muoán soáng phaûi ra ñi hoaëc chui vaøo loøng ñaát. Daân Vónh Moác quyeát giöõ ñaát ñeå chi vieän cho Coàn Coû vaø ñeå öùng chieán vôùi Myõ – Nguïy ôû bôø Nam. Ñòa ñaïo ñöôïc khôûi coâng ñaøo töø töø thaùng 6/1966 vôùi nhöõng coâng cuï heát söùc thoâ sô: cuoác, xeûng, ñuoác thaép saùng vaø loøng quyeát taâm baùm ñaát. Bom vaãn rôi nhöng suoát 3 thaùng quaân vaø daân Vónh Moác ñaõ boû ra 18.000 ngaøy coâng ñaøo ñaát, moi töø ruoät ñaát ra moät khoái löôïng ñaát khoång loà 600.000m3.

Ban ñaàu ñòa ñaïo Vónh Moác chæ saâu 3-5m, sau ñoù ngöôøi ta ñaøo saâu ñeán 10m, roài ñeán 28m vaø daàn daàn trôû thaønh moät heä thoáng ñöôøng haàm khaù phöùc taïp. Ñòa ñaïo coù 3 taàng. Taàng moät daøi 700m, taàng hai daøi gaàn 1km, taàng 3 caùch maët ñaát 28m vaø daøi 400m . Toång coäng chieàu daøi cuûa ñòa ñaïo laø 2034m. Ñòa ñaïo cao 1,5-1,8m, roäng töø 1-2m, cöù caùch 3m laïi khoeùt moät oâ laøm nôi ôû cho moät gia ñình. Töø truïc chính daøi 768m toûa ra nhieàu nhaùnh tôùi 13 cöûa, 7 cöûa môû ra bieån, 6 cöûa troå ra ñoài.

- - - Taàng moät laø nôi sinh soáng cuûa nhaân daân. Taàng hai laø truï sôû Ñaûng uûy, Uyû ban vaø Ban chaáp haønh cuûa caùc löïc löôïng vuõ trang. Taàng ba chuû yeáu laø kho caát giöõ haøng ngaøn taán haøng cho ñaûo Coàn Coû, mieàn Nam vaø daân

laøng ñang soáng baùm truï. Moãi taàng ñeàu coù gieáng nöôùc vaø nhaø veä sinh

Trung taâm ñòa ñaïo laø hoäi tröôøng chöùa ñöôïc 150 ngöôøi, coù lôùp hoïc, traïm xaù – 17 em beù ñaõ ra ñôøi ôû ñaây. Luùc ñoâng nhaát coù khoaûng 1200 ngöôøi sinh soáng vaø laøm vieäc trong ñòa ñaïo. Quanh ñòa ñaïo coù 8200m haøo giao thoâng. Nhöõng luùc taïnh bom ngöôøi daân ra ñoàng saûn xuaát. Hoï toå chöùc haàm hoá cho gia suùc. Ñeâm ñeán ngöôøi ta keùo thuyeàn dìm daáu döôùi nöôùc leân ñeå chôû haøng chi vieän cho ñaûo Coàn Coû. Ngöôøi daân ñaõ soáng trong ñòa ñaïo töø 1968 – 1972.

Truï sôû Chính phuû Caùch maïng Laâm thôøi Mieàn Nam Vieät Nam Chính phuû Caùch maïng Laâm thôøi mieàn Nam Vieät Nam chính thöùc thaønh laäp vaøo ngaøy 8/6/1969. Ñeán naêm 1973 ñöôïc caùc nöôùc yeâu chuoäng hoøa bình chính thöùc coâng nhaän vaø ñeán laäp quan heä ngoaïi giao. Truï sôû ñöôïc ñaët ôû Quaûng Trò töø 6/6/1973 ñeán 30/4/1975.

Truï sôû goàm 3 khu nhaø chính: Nhaø trình quoác thö, nhaø tieáp khaùch, nhaø nghæ cuûa khaùch. Ngoaøi ra

coøn coù nhaø nghæ cuûa caùc ñaïi söù vaø baûo veä.

Camp Caroll Camp Caroll caùch Ñoâng Haø khoaûng 22km. Camp Caroll coøn coù teân laø ñoài 241 (cao ñoä) hay caên cöù hoûa löïc Taân Laâm cuûa quaân ñoäi Saøi Goøn xaây döïng naêm 1958. Hieän nay laø noâng tröôøng hoà tieâu. Ñi ñeán ngaõ 3 Mai Loäc queïo traùi ta vaøo ñöôøng nhöïa coù nhieàu tieâu hai beân ñöôøng. Ngay ngaõ 3 tröôùc khi queïo vaøo coù nuùi Ñaàu Maùu aùng ngöõ giöõa ñöôøng 9, töø ngaõ 3 naøy ñeán Camp Caroll khoaûng 3km.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 201

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Cuøng vôùi ñôït trieån khai cuûa thuûy quaân luïc chieán doïc theo DMZ, thaùng 9/1966, boán khaåu ñaïi phaùo Tom Long 175mm – ñöôïc meänh danh laø vua chieán tröôøng cuûa ñaïi ñoäi C (battery C), tieåu ñoaøn 6, trung ñoaøn 2 phaùo binh ñaõ trieån khai ôû cao ñieåm 241. Caùi teân Camp Caroll töø traän thung luõng soâng Cam Loä hay Mutters Ridge, ngöôøi tham chieán ôû Vieät Nam chæ ñöôïc moät thaùng.

Cao ñieåm 241 Taân Laâm laø caên cöù hoaû löïc maïnh nhaát trong heä thoáng phoøng thuû ñöôøng 9 cuûa ñòch vaø laø maét xích chuû yeáu trong haøng raøo ñieän töû Mc Namara. Vaøo luùc cao ñieåm, Camp Caroll coù hoaû löïc raát maïnh goàm 4 khaåu 175mm, 6 khaåu 155mm, 6 khaåu 105mm. Thaùng1/1967, khi aùp löïc cuûa quaân giaûi phoùng taêng leân ôû Khe Sanh, Camp Caroll di chuyeån bôùt hai khaåu 175mm ñeán Rock Pile ñeå baén hoã trôï cho Khe Sanh. Sau khi quaân ñoäi Myõ ruùt, Camp Caroll trôû thaønh chæ huy sôû cuûa trung ñoaøn 56, sö ñoaøn 3 boä binh quaân ñoäi Saøi Goøn do Phaïm Vaên Ñính chæ huy. Trong chieán dòch “Muøa heø ñoû löûa” 1972, chæ 3 ngaøy sau khi cuoäc taäp kích baét ñaàu (töø 30/3-2/4) döôùi aùp löïc cuûa trung ñoaøn 24, sö ñoaøn 304 boä binh, trung ñoaøn 68 sö ñoaøn 38 phaùo binh ta xieát chaët voøng vaây buoäc trung ñoaøn 56 phaûi ñaàu haøng vaø trôû veà vôùi caùch maïng. Cao ñieåm 241 ñaàu haøng taäp theå goàm chæ huy sôû cuûa trung ñoaøn 56 vaø 400 lính cuûa moät tieåu ñoaøn tröïc thuoäc. Naêm 1972, phía Nam vó tuyeán 17 vaãn coù moät soá vuøng giaûi phoùng cuûa quaân caùch maïng, töø ñoù hoï naõ phaùo vaøo caùc caên cöù cuûa Myõ chöù khoâng phaûi töø bôø Baéc naõ phaùo sang.

Rock Pile Rôøi Camp Caroll tieáp tuïc ñi theo ñöôøng 9, sau khi qua caàu Ñaàu Maùu, chuùng ta seõ baét gaëp moät nuùi ñaù ñang khai thaùc beân traùi (ñöôøng baét ñaàu coù nuùi ñoài quanh co chaäp chuøng), caùch ñoù hai phuùt ñi xe, beân phaûi ta laø moät ngoïn nuùi xanh cao, ñænh nhoïn. Ñoù laø Rock Pile.

Rock Pile cao 230m, khoâng coù ñöôøng leân xuoáng, toaøn boä tieáp lieäu ñeàu do tröïc thaêng mang xuoáng. Thaäm chí lính Myõ taém cuõng baèng nöôùc töø tröïc thaêng phun xuoáng vaø quaàn aùo dô ñöôïc gom mang veà giaët ôû Philippines. Myõ ñaõ duøng Rock Pile laøm ñieåm quan saùt. ÔÛ phía baéc Rock Pile khoaûng 1km coù moät daõy nuùi keùo daøi 5km leân phía cöïc baéc, ôû ñoù coù nuùi Caây Tre. Caùch ñaây 20km veà phaùi baéc laø soâng Beán Haûi, caùch 10km phía baéc laø Khe Hoá – ñieåm xuaát phaùt cuûa ñöôøng moøn Hoà Chí Minh, caùch 10km phía Nam laø Mutters’. ÔÛ Rock Pile coù khaûu phaùo 105 li, cöù hai phuùt laïi baén moät phaùt.

Truoâng Nhaø Hoà Ñaïy laø daûi coàn caùt ven bieån roäng lôùn nhaát nöôùc ta. Nhaân daân mieàn Trung hay goïi truoâng laø

nhöõng baõi ñaát caèn coõi hoaëc nhöõng coàn caùt ôû ven bieån.

Thöông em anh cuõng muoán voâ Sôï truoâng nhaø Hoà, sôï phaù Tam Giang Vaøo thôøi caùc chuùa Nguyeãn, truoâng nhaø Hoà laø nôi aån naùu cuûa boïn cöôùp ñöôøng nhuõng nhieãu nhaân daân. Ai coù vieäc phaûi qua laïi truoâng nhaø Hoà ñeàu raát sôï chuùng. Ñoù laø chuyeän xöa, caùi teân truoâng nhaø Hoà vaø caûnh saéc thieân nhieân ñaõ ñi vaøo lòch söû. Ñòa danh truoâng nhaø Hoà ñaõ thöïc söï xa laï vaø bò laõng queân khoâng nhöõng ñoái vôùi chuùng ta vaø ngay caû ñoái vôùi ngöôûi daân Quaûng Trò.

Caàu Quaùn Haøu Ñaây laø moät trong nhöõng ñòa danh aùm aûnh caùc baùc taøi xeá cuûa nöôùc ta tröôùc ngaøy 18/10/2000. Caàu Quaùn Haøu baéc qua doøng soâng Nhaät Leä, con soâng hieàn hoøa thô moäng oâm troïn thò xaõ Ñoàng Hôùi nhö moät coâ gaùi ñoûnh ñaûnh, ñoâi khi doøng soâng Nhaät Leä nhö moät con quaùi vaät hung tôïn cuoán phaêng moïi thöù theo doøng chaûy cuûa mình. Vaøo muøa möa luõ, QL 1A luoân bò taét ñöôøng taïi Quaùn Haøu, nöôùc soâng chaûy xieát, ñöôøng bò ngaäp luït, phaø khoâng hoaït ñoäng! Ngaøy 18/10/2000, Boä Giao thoâng Vaän taûi nöôùc ta ñaõ chính thöùc thoâng caàu Quaùn Haøu, ñaây laø chieác caàu cuoái cuøng thay theá phaø treân tuyeán QL 1A töø Haø Noäi ñi TP. HCM. Caàu daøi 548m, roäng 12m, coù 9 nhòp. Nhòp daøi nhaát leân ñeán 102m, ñoä cao thoâng thuyeàn treân soâng Nhaät Leä laø 6m roäng 50m. Kinh phí xaây döïng laø treân 160 tæ ñoàng ñöôïc thi coâng töø thaùng 11/1996 do Toång cty Xaây döïng coâng trình giao thoâng 4 ñaûm traùch.



https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 202

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

QUẢNG BÌNH

Tænh Quaûng Bình coù dieän tích 7984km2. Daân soá khoaûng 793.836 ngöôøi (1/4/1999 ), coù thò xaõ laø Ñoàng Hôùi vaø caùc huyeän: Tuyeân Hoaù, Quaûng Traïch, Boá Traïch, Leä Ninh. Treân ñòa baøn tænh Quaûng Bình, ngoaøi ngöôøi Kinh sinh soáng coøn coù daân toäc Bru (Vaân Kieàu). Ñòa hình Quaûng Bình phöùc taïp, ñeøo doác, röøng nuùi nhieàu, ñoàng baèng heïp. Coù hai con soâng chính chaûy qua laø soâng Nhaät Leä, do soâng Ñaïi Giang vaø Kieán Giang hôïp thaønh vaø soâng Gianh hay coøn goïi laø soâng Raøo Naäy.

Soâng Gianh laø con soâng quan troïng nhaát ôû phía Nam daõy Hoaønh Sôn. Soâng baét nguoàn töø Khe Neït, chaûy töø khoái nuùi ñaù voâi Keû Baøng. Soâng ñöôïc hôïp laïi bôûi 3 nguoàn: nguoàn töø nuùi Höông Sôn (Ngheä Tónh), nguoàn töø nuùi Kim Linh vaø nguoàn töø nuùi An Naùu. Soâng daøi 158km, do chaûy qua vuøng nuùi ñaù voâi neân doøng soâng coù nhieàu hang ñoäng ñeïp nhö: ñoäng Ninh Caàm, ñoäng Laïc Sôn… Phuï löu höõu ngaïn cuûa soâng Gianh laø soâng Trooùc (soâng Son) cuõng chaûy qua mieàn nuùi ñaù voâi ñeå laïi hang ñoäng tuyeät ñeïp laø ñoäng Phong Nha.

Naêm Minh Maïng thöù 19 vua cho ñuùc Cöûu Ñænh, Soâng Gianh ñaõ döôïc khaéc leân Chöông Ñænh.

Doøng soâng beù nhoû hieàn hoaø ñaõ ñeå laïi moät kæ nieäm ñau thöông trong lòch söû daân toäc Vieät Nam.

Theá kyû thöù XVI, trong tình traïng ñaát nöôùc roái ren, söï xung ñoät Leâ – Maïc chöa döùt, thì chieán

tranh Trònh – Nguyeãn laïi baét ñaàu.

Naêm 1558, Nguyeãn Hoaøng xin vaøo Nam traán thuû hai xöù Thuaän Hoùa ñeå traùnh doøng hoï Trònh chuyeân quyeàn ôû trieàu ñình saùt haïi. Hieåu ñöôïc yù ñoà ñoù cuûa hoï Nguyeãn, hoï Trònh khoâng theå ngoài yeân vaø chieán tranh vì theá maø buøng noå. Hai beân ñaùnh nhau töø 1627 ñeán 1672. Trong khoaûng gaàn nöûa theá kyû ñoù hai beân ñaõ giao chieán 7 laàn vôùi nhöõng traän ñaùnh aùc lieät nhöng khoâng phaân thaéng baïi, neân ñaõ phaân ñoâi ñaát nöôùc laáy soâng Gianh laøm giôùi tuyeán. Phía Baéc soâng Gianh thuoäc veà hoï Trònh goïi laø Ñaøng Ngoaøi, phía Nam thuoäc veà hoï Nguyeãn goïi laø Ñaøng Trong. Tình traïng chia caét keùo daøi ñeán gaàn cuoái theá kyû XVIII, cho ñeán khi ngöôøi anh huøng aùo vaûi Nguyeãn Hueä noåi daäy khôûi nghóa, ñaùnh Nam deïp Baéc thoáng nhaát sôn haø.

Tænh Quaûng Bình coù nhieàu caûnh ñeïp: Ñoäng Phong Nha, soâng Nhaät Leä… Coù nhieàu gioáng caây thuoác nhö Boá Chính, Tam Thaát, Sa Nhaân… Ngoaøi ra coøn coù suoái nöôùc noùng Leä Ninh caùch Ñoàng Hôùi 35km coù nhieät ñoä ñeán 105oC. Ngöôøi ta coøn khaùm phaù ôû khu vöïc Baøu Troù, nôi ñaây laø moät thaéng caûnh, moät di chæ khaûo coå hoïc vaø laø moät kho nöôùc ngoït voâ taän naèm ôû phía Ñoâng Baéc thò xaõ Ñoàng Hôùi. Ngöôøi ta cho raèng vaøo thôøi kyø ñoà ñaù môùi, töùc khoaûng 5000 naêm tröôùc, ngöôøi nguyeân thuûy soáng taäp trung ôû Baøu Troù. Cuoäc khai quaät naêm 1923 do ngöôøi Phaùp tieán haønh ñaõ thu ñöôïc 14 baøn nghieàn haït, moät chì löôùi vaø caùc maûnh goám vôõ. Naêm 1980, Khoa Lòch söû khaûo coå tröôøng ÑH Toång Hôïp Hueá khai quaät laïi vaø thu ñöôïc 31 rìu ñaù, 47 baøn maøi, 8 chaøy nghieàn vaø nhieàu maûnh ñoà goám khaùc. Nhu vaäy thò xaõ Ñoàng Hôùi naèm beân phaûi soâng Nhaät Leä vaø beân traùi laø queâ höông Meï Suoát. Taïi thò xaõ Ñoàng Hôùi ta coù theå thaêm baõi bieån Nhaät Leä, nhaø thôø Tam Hoøa bò bom baén naùt gaàn ñoù. Gaàn Ñoàng Hôùi coøn coù Luõy Thaày do Ñaøo Duy Töø xaây döïng naêm 1630 luùc oâng boû ñaát Baéc vaøo Nam phuïc vuï cho nhaø Nguyeãn vaø coøn daïy hoïc haùt Boäi.

Thaønh phoá Ñoàng Hôùi Laø thuû phuû cuûa tình Quaûng Bình, naèm beân soâng Nhaät Leä thô moäng, caùch cöûa bieån chöa ñaày moät caây soá theo ñöôøng chim bay. Laø nôi heïp nhaát cuûa laõnh thoå Vieät Nam, töø Ñoâng sang Taây chæ coù 50km.

Töø naêm 1964 trôû ñi, thò xaõ Ñoàng Hôùi coøn nguyeân veïn caû moät toøa thaønh coå vaø nhöõng daõy phoá xinh xaén, duyeân daùng… Moät soá saùch baùo cuûa ngöôøi Vieät, ngöôøi Phaùp töøng goïi thò xaõ Ñoàng Hôùi laø thò xaõ Hoa Hoàng, hay “Paris thu nhoû”.

Thaønh coå Ñoàng Hôùi ñöôïc xaây döïng töø naêm Gia Long thöù 10 (1812) vaø ñeán naêm Minh Maïng thöù 5 (1824) thì ñöôïc xaây döïng laïi baèng gaïch. Thaønh cao khoaûng 4m, chu vi 1860m, hình vuoâng, 4 goùc coù rìa raêng kheá. Maët tieàn cuûa Ñoàng Hôùi höôùng veà phía Taây baèng moät coâng trình kieán truùc ñeïp mang

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 203

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” teân “Quaûng Bình Quan”. Thuôû xöa thaønh Ñoàng Hôùi laø moät khoái thaønh luõy vöõng chaéc, beá theá traán thuû moät vò trí hieåm yeáu treân bôø soâng Nhaät Leä vaø caém moät choát ñoäc ñaùo treân con ñöôøng caùi quan ngaøy xöa. Phía Baéc cöûa Nhaät Leä laø Baøu Troù, moät hoà nöôùc ngoït ñuû nöôùc tieâu duøng cho toaøn thò xaõ Ñoàng Hôùi. Baøu naèm giöõa caùc ñoäng caùt lôùn, 4 muøa nöôùc maøu xanh ngoïc bích. Töø naêm 1923, taïi khu vöïc Baøu Troù, caùc nhaø khaûo coå Phaùp ñaõ phaùt hieän nhieàu di vaät thôøi ñoà ñaù. Di chæ Baøu Troù ñöôïc duøng ñeå ñaët teân cho moät giai ñoaïn vaên hoùa, tieàn söû phaân boá ôû vuøng ven bieån töø Ngheä An ñeán Thöøa Thieân Hueá.

Ngaøy nay thaønh coå Ñoàng Hôùi ñaõ bò ñoå naùt vì bom ñaïn, chæ coøn laïi vaøi ñoaïn thaønh vaø nhöõng haøo saâu ñaày nöôùc. Nhöng thò xaõ giôø ñaây ñaõ hoài sinh, ñaøng hoaøng vaø to ñeïp hôn. Vaø töø naêm 2004, Chính phuû ñaõ coâng nhaän thò xaõ Ñoàng Hôùi leân thaønh phoá Ñoàng Hôùi, laø thaønh phoá caáp II tröïc thuoäc tænh Quaûng Bình.

Soâng Son Soâng Son hay coøn goïi laø soâng Trooùc, naèm beân höõu ngaïn soâng Gianh. Caàu baêc qua soâng Son laø caàu soâng Son. Coù hai truyeàn thuyeát veà con soâng naøy. Truyeàn thuyeát thöù nhaát mang tính lòch söû: Ñaàu theá kyû XIX, khi quaân Taây Sôn thaát thuû tröôùc quaân cuûa Nguyeãn AÙnh, treân ñöôøng chaïy ra Baéc, quaân Taây Sôn chaïy ñeán doøng soâng naøy. Ñang luùc tìm caùch sang soâng thì quaân Nguyeãn AÙnh ñaõ röôït tôùi nôi. Traän chieán khoác lieät xaûy ra. Quaân Taây So8n söùc cuøng löïc kieät, thua traän, xaùc cheát nhö raï, maùu ñoå xuoáng doøng soâng thaønh moät maøu ñoû thaãm. Ñeå kyû nieäm söï kieän lòch söû daân ñòa phöông ñaõ ñaët teân cho doøng soâng naøy laø soâng Son.

Truyeàn thuyeát thöù hai keå raèng: Xöa ôû vuøng naøy coù moät coâ gaùi raát ñeïp, con cuûa moät phuù gia giaøu coù. Coâ ñem loøng thöông yeâu moät chaøng tieàu phu ngheøo khoå. Vì quan nieäm moân ñaêng hoä ñoái maø gia ñình coâ gaùi nhaát ñònh can ngaên tình caûm cuûa hai ngöôøi. Coâ gaùi vaãn moät möïc saéc son. Hai ngöôøi ñöa nhau ñeán moät ngoïn ñoài vaø nguyeän theà seõ gaëp nhau ôû kieáp lai sinh. Theá roài hai ngöôøi daét nhau ra moûm ñaù caïnh doøng soâng roài cuøng gieo mình xuoáng töï vaãn. Daân trong vuøng bieát chuyeän, thöông tieác cho moái tình trong traéng, thuûy chung cuûa ñoâi trai gaùi noï, ñaõ ñaët teân cho doøng soâng laø soâng Son ñeå nhaéc nhôû moái tình son saéc thuûy chung.

Ñoäng Phong Nha Ñi thuyeàn ngöôïc doøng soâng Son khoaûng 40 phuùt laø ta seõ ñeán cöûa ñoäng Phong Nha. Doïc hai beân bôø soâng laø xaõ Sôn Traïch, beân traùi laø laøng Löông, beân phaûi laø laøng Giaùo. Daân cö saàm uaát, caây coái xanh töôi nhôø phuø sa cuûa soâng buø ñaép. Ngoài treân thuyeàn ngaém caûnh vaät huøng vó thaät laø caùi thuù khoâng deã daøng coù ñöôïc. Sôn Traïch töïa nhö moät loøng chaûo xung quanh coù nuùi bao boïc. Taát caû nhöõng nuùi naøy ñeàu thuoäc khoái nuùi ñaù voâi Keû Baøng khoång loà, coù dieän tích khoaûng 10.000km2, trong ñoù coù nhieàu hang ñoäng ñeïp nhö hang Caø Roøn, hang Toái, hang Voøm… taát caû heä thoáng hang ñoäng ñeàu naèm döôùi khoái nuùi ñaù voâi ñoù, caùc hang lieân keát nhau taïo thaønh moät heä thoáng ñoäng kyø aûo. Ñoäng Phong Nha laø ñoäng lôùn vaø ñeïp nhaát nöôùc ta. Vaøo ñoäng Phong Nha ta nhö laïc vaøo moät toøa laâu ñaøi kyø laï vôùi loái kieán truùc ñoäc ñaùo. Ñöôøng vaøo ñoäng phaûi ñi baèng thuyeàn vaø coù ñeøn chieáu saùng.

Cuøng vôùi caùc di tích danh thaéng: Baõi ñaù coå Sapa (Laøo Cai), chuøa Höông (Haø Taây), hoà Ba Beå (Baéc Caïn), Ñeàn Huøng (Phuù Thoï), ñoäng Phong Nha (Quaûng Bình) ñaõ ñöôïc Boä Vaên Hoùa Thoâng Tin chính thöùc ñeà nghò UNESCO ñöa vaøo danh saùch Di saûn Theá giôùi.

Ñaây laø tin vui ñeán vôùi ñoäng Phong Nha. Ñöôïc bieát hôn moät theá kyû nay, maëc duø chöa khaùm phaù heát nhöõng bí aån cuûa Phong Nha, nhöng caùc nhaø ñòa chaát, söû hoïc vaø caùc nhaø khaûo coå hoïc nhö: Candiere, Colani (Phaùp), Barton vaø Howard Limbert (Anh)… ñeàu cho raèng Phong Nha laø moät trong nhöõng hang ñoäng ñeïp vaø kyø vó nhaát theá giôùi. Töø naêm 1990 deán nay, sau nhieàu laàn thaùm hieåm, ñoaøn thaùm hieåm hang ñoäng thuoäc Hoäi Ñòa Lí Hoaøng Gia Anh ñaõ khaúng ñònh Phong Nha laø Ñeä nhaát hoaøn caàu veà hang ñoäng nöôùc. Ñeå chöùng minh cho ñieàu ñoù hoï ñaõ ñöa ra 7 caùi nhaát theá giôùi cuûa hang ñoäng naøy, ñoù laø:

 Hang nöôùc daøi nhaát  Cöûa hang cao vaø roäng nhaát  Hang lôùn nhaát (Hang EÙn)

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 204

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

 Baõi caùt roäng vaø ñeïp nhaát  Hoà nöôùc ngaàm ñeïp nhaát  Thaïch nhuõ traùng leä vaø kyø aûo nhaát  AÂm nhaïc phaùt ra hay nhaát Keát quaû treân ñaõ laøm cho tieán só tröôûng ñoaøn Howard Limbert raát vui, coøn phuï traùch chuyeân moân cuûa ñoaøn laø oâng Cork phaûi thoát leân raèng: “Tröôùc ñaây ngöôøi ta noùi ñoäng Phong Nha coù theå so saùnh vôùi ñoäng Patiraque ôû Phaùp vaø ñoäng Cuevasdel Drag ôû Taây Ban Nha laø nhöõng hang ñoäng ñeïp vaø noåi tieáng vaøo baäc nhaát ñòa caàu. Coøn baây giôø thì phaûi noùi ngöôïc laïi, Patiraque vaø Cuevasdel Drag may ra môùi coù theå so saùnh vôùi ñoäng Phong Nha cuûa Vieät Nam. Khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa, Phong Nha laø moät trong nhöõng ñoäng ñeïp nhaát theá giôùi.”

Coù hai giaû thuyeát giaûi thích cho caùi teân goïi Phong Nha, Phong Nha nghóa laø “Raêng” vôùi “Gioù”. Vaøo muøa heø, gioù huùt töø treân nuùi xuoáng xuy6n qua caùc keõ ñaù nghe vuø vuø, laøm cho ngöôøi ta coù caûm giaùc nhö gioù rít qua keõ raêng neân môùi goïi laø Phong Nha. Giaû thuyeát thöù hai cho raèng “Phong” trong boä thaûo tieáng Trung coù nghóa laø nuùi; vì chuùng ta thaáy nhöõng ngoïn nuùi ñaù voâi nhoïn hoaéc lôûm chôm xen noái vôùi nhau töïa nhö nhöõng caùi raêng nuùi khoång loà chæa leân trôøi. Khi ñeán cöûa hang ta thaáy beân phaûi coù nhöõng taûng ñaù lôùn, ñoù laø do bom ñaïn Myõ neùm xuoáng laøm ñaù vôõ ra. Trong thôøi gian chieán tranh, hang lôùn hang ñaàu tieân ta gaëp) laø nôi boä ñoäi ta caát giaáu thuyeàn, haøng ñeå phuïc vuï cho vieäc duy trì beán phaø soâng Son khoâng bò Myõ oanh taïc.

Cöûa ñoäng cao 30m tính töø maët nöôùc, beà roäng 20m. Tôùi ñaây coi nhö chuùng ta ñaõ vaøo hang nöôùc (hang lôùn). Hoà nöôùc trong xanh ñöôïc bao boïc bôøi voøm hang cao vôøi vôïi vaø khung caûnh huyeàn hoaëc cuûa thaïch nhuõ.

Thuyeàn löôùt nheï treân soâng ngaàm, choã roäng nhaát 25m, coù ñoä saâu khoâng ñeàu töø 6m ñeán 20m. thænh thoaûng töø voøm hang cao 15m nhöõng gioït nöôùc tí taùch rôi xuoáng maët nöôùc trong khoâng gian tónh mòch laøm cho khoâng gian theâm huyeàn bí. Voâ soá thaïch nhuõ vôùi ñuû hænh töôïng: Phaät Baø Quan AÂm, roàng, sö töû, ruøa… haøi hoøa hai beân vaùch hang hoaëc nhö nhöõng chuøm ñeøn pha leâ hay con sö töû ñaù treo treân voøm. Trong aùnh ñeøn pha, taát caû ñeàu nhö saéc neùt traùng leä. Hang ñoäng daøi tôùi 7729m, nhöng vì khoâng ñuû phöông tieän vaø ñoä an toaøn neân chuùng ta chæ vaøo saâu khoaûng 600m.

Ngay ngaõ 3 ñaàu tieân thuyeàn caäp vaøo moät coàn caùt, khaùch leân bôø khaùm phaù hang khoâ ñaàu tieân mang teân Hoäi Tröôøng do loøng hang roäng, thoaùng vaø saâu ñeán 750m. Hang naøy coøn coù teân laø Bi Kí. Hang coù baõi caùt raát lôùn. Ñi saâu vaøo trong ta baét gaëp nhieàu nhuõ ñaù raát ñeïp. Tröôùc ñaây boä ñoäi thöôøng duøng hang naøy laøm kho haøng trong thôøi kyø khaùng chieán choáng Myõ. Theo caùc nhaø khaûo coå hoïc, nhöõng veát tích vaên hoùa Chaêm coøn soùt laïi trong hang khaúng ñònh nöôøi Chaêm töøng ñaët chaân ñeán ñaây töø theá kyû X.

Ñoäng Khoâ thöù hai caùch beân traùi cuûa ñoäng khoaûng 300m coù teân laø hang Tieân (treân ñöôøng trôû ra ta môùi tham quan hang ñoäng naøy). Ñeán cöûa hang Tieân, theo bôø ñaù leân moät haønh lang lôùn, söøng söûng tröôùc maët chuùng ta laø röøng caây hoa laù uy nghi ñan xen duôùi nhöõng ñaùm maây ñaù beành boàng, phong caûnh khaùc chi choán thieân ñình nôi haï giôùi. Ñeïp hôn taát caû phaûi keå ñeán cuïm quaû ñaøo tieân cao treân 20m naèm giöõa hang thaät tuyeät!

Rôøi hang Tieân treân ñöôøng trôû ra, chuùng ta ñeán hang Cung Ñình qua moät hang luoân phuû ñaày caùt mòn. Nôi ñaây chæ coù moät khoái ñaù khoång loà chieám quaù nöûa dieän tích hang. Taûng ñaù ñoù ñöôïc thieân nhieân maøi duõa thaønh chín taàng baäc thang, döôùi to treân nhoû. Ñaù coù maøu vaøng saäm luoân phaùt ra thöù aùnh saùng nguõ saéc, gioáng nhö ngai vua daùt vaøng vaø caån haøng trieäu vieân kim cöông laáp laùnh.

Moät ñieàu nöõa maø ta khoâng theå khoâng baøn laø saùt beân Phong Nha coøn coù moät khu röøng nguyeân sinh roäng hôn 41.000ha. Keát luaän ban ñaàu cuûa ñoaøn thaùm hieåm tænh vaø trung öông cho thaáy ñaây laø khu röøng coù nhieàu caây goã quyù nhö trai, vôùi caû 1000 naêm tuoåi thoï vaø coøn nhöõng ñoäng vaät quyù hieám töôûng nhö ñaõ khoâng coøn ôû Vieät Nam nhö: boø toùt, baùo vaèn, vooïc ñen,… Ngoaøi khu röøntg nguyeân sinh naøy Phong Nha coøn ñöôïc hoã trôï bôøi caùc ñieåm du lòch quanh noù nhö: Baõi ñaù nhaûy Lyù Hoøa, laøng bieån Caûnh

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 205

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Döông, chôï Ba Ñoàn, phaù Haïc Haûi, ñaûo Chim, ñeøo Muï Gia, Coång Trôøi, suoái nöôùc khoaùng Bang vôùi nhieät ñoä kyû luïc 105oC, baõi bieån Nhaät Leä, hoà Baøu Troù, Luõy Thaày…

Toùm laïi ñoäng Phong Nha naèm trong nuùi ñaù voâi Keû Baøng bao goàm nhieàu hang ñoäng ñeïp (ñoäng chính daøi 1451m, vaøo 600m coù ñoäng phuï daøi 300m). theo öôùc tính toaøn boä ñoäng Phong Nha coù theå daøi tôùi 20km, hieän ñang ñöôïc tieáp tuïc nghieân cöùu vaø thaêm doø, cuøng vôùi khu baûo toàn thieân nhieân vaø caùc quaàn theå di tích vaên hoùa ChaêmPa, di tích khaûo coå, di tích ñöôøng moøn Hoà Chí Minh. Vaø ñaëc bieät ñoäng Phong Nha coøn laø moät di tích lòch söû. Ngöôøi ta noùi raèng trong phong traøo Caàn Vöông khaùng Phaùp, vua Haøm Nghi vaø Toân Thaát Thuyeát treân ñöôøng ra Baéc ñaõ truù laïi hang Cung Ñình hai ñeâm. Ngöôøi ta coøn noùi vua mang theo nhieàu vaøng vaø caát giaáu taïi ñoù. Naêm 1993, coù cuoäc tìm kieám nhöng khoâng thaáy gì.

Danh thaéng Phong Nha khoâng chæ haáp daãn khaùch du lòch coù nhu caàu tham quan thaùm hieåm maø

coøn cho ñaùp öùng ñöôïc cho caùc nhaø khoa hoïc treân caùc laõnh vöïc nghieân cöùu, khaûo coå…

Soâng Gianh Teân chöõ laø Ñaïi Linh Giang, moät trong 5 con soâng lôùn cuûa tænh Quaûng Bình, laø con soâng duy nhaát chaûy trong ñòa phaän cuûa moät tænh ôû Vieät Nam. Con soâng daøi khoaûng 50km nhöng loøng soâng saâu, cöûa soâng roäng meânh moâng. Theá kyû 17, soâng Gianh laø chieán tuyeán cuûa cuoäc chieán tranh Trònh – Nguyeãn. Chính taïi nôi ñaây töøng dieãn ra bao traän ñaùnh ñaãm maùu giöõa hai quaân lính Ñaøng Trong vaø Ñaøng Ngoaøi. Nhieàu thi só coù dòp qua soâng Gianh ñeàu khoâng khoûi ngaäm nguøi khi nhôù veà nhöõng tranh söû buoàn ñau cuûa daân toäc thuôû naøo. Ñaïi thi haøo Nguyeãn Du (1765 – 1820) coù baøi: Qua ñoø soâng Gianh:

Cuoái baõi bình sa nöôùc laãn trôøi Meânh mang beán cuõ boùng thu rôi Beán lieàn moät beå xa taàm maét Coõi vaïch loøng soâng ñaõ maáy ñôøi Luõy coå ba quaân taàng laù ruïng Baõi hoang traêm traän ñoáng xöông vuøi Daân queâ bôø Baéc ñöøng e ngaïi Ba chuïc naêm qua soáng moät nôi.

Caàu soâng Gianh Khôûi coâng xaây döïng ngaøy 15/5/1998, hoaøn thaønh 27/11/1998 taïi thò traán Ba Ñoàn, huyeän Quaûng Traïch. Caàu noái thoâng Nam Baéc daøi 732m, roäng 12,34m goàm 9 nhòp caùch cöûa bieån 3km. Ñaây laø caây caàu mang taàm voùc lôùn trong coâng cuoäc coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc, xoùa daáu aán lòch söû Trònh – Nguyeãn phaân tranh.

Ñöôøng Quoác loä 1 Maïng ñöôøng boä cuûa Vieät Nam daøi 105.000km, trong ñoù ñöôøng Quoác loä daøi 13.000km, ngoaøi ra laø ñöôøng ñòa phöông quaûn lyù, ñöôøng thaønh phoá vaø ñöôøng chuyeân duïng. Chæ coù khoaûng 20% trong soá 105.000km ñöôøng hieän coù taïm goïi laø ñuû tieâu chuaån, coøn laïi phaàn lôùn heïp, cong, ñoä doác lôùn, neàn ñöôøng yeáu khoâng ñaûm baûo an toaøn. Caàu vaø ñöôøng boä nöôùc ta hieän nay coøn quaù yeáu keùm caû veà maïng löôùi, chaát löôïng vaø naêng löïc cho ngöôøi vaø xe löu thoâng.

Trong soá 78 tuyeán ñöôøng coù chieàu daøi 14.601km, chæ coù 7,1% ñöôøng ñaït tieâu chuaån toát, ñöôøng ñaït loaïi trung bình coù 45,2%, ñöôøng xaáu vaø raát xaáu chieám tæ leä 47,7%. Veà caàu, coù 8103 caàu caùc loaïi baéc qua toaøn boä heä thoáng ñöôøng boä vaø 152 beán phaø, trong ñoù caàu taïm, caàu coù troïng taûi yeáu vaø caàu heïp chieám 18,5%.

Thöïc traïng ñoù ñang ñoøi hoûi phaûi saép ñaët thöù töï öu tieân cho moät soá khu vöïc coù nhu caàu cao veà ñöôøng saù nhö TP. HCM, Haø Noäi vôùi hai tuyeán: töø TP. HCM ñi Long Thaønh (BR-VT) vaø töø Haø Noäi ñi Ba Vì, nôi seõ xaây döïng thaønh phoá môùi 500.000 daân vôùi khu coâng nghieäp, caùc tröôøng ñaïi hoïc vaø caùc khu du lòch giaûi trí.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 206

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Trong quy hoaïch giao thoâng vaän taûi giai ñoaïn 1996 – 2000, nöôùc ta seõ ñaàu tö 5 tæ USD ñeå ñaït ñöôïc moät maïng löôùi ñöôøng boä ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu cô baûn vôùi 4 troïng ñieåm öu tieân: noái caùc khu tam giaùc phaùt trieån kinh teá vôùi caùc tænh vaø thaønh phoá laân caän, ñöôøng truïc xuyeân quoác gia Laïng Sôn – Caø Mau, vuøng mieàn nuùi phía Baéc vaø Taây Nguyeân, vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Trong naêm 1996, toaøn ngaønh giao thoâng ñaõ vaän taûi 87.316.000 taán vaø 30 tæ taán/km haøng hoùa, vaän taûi haønh khaùch ñaït 608.818.000 haønh khaùch vaø gaàn 20 tæ haønh khaùch/km.

Ngaân haøng Theá giôùi (WB) vaø Ngaân haøng phaùt trieån Chaâu AÙ (ADB) taøi trôï toång coäng 275,8 trieäu USD ñoái vôùi QL 1. Nhaät Baûn daønh 102 trieäu USD ñeå xaây döïng vaø söûa chöõa 38 caàu nhoû. Trong ñoù xaây laïi 19 caàu treân QL 1A ñoaïn TP. HCM ñi Caàn Thô baèng beâ toâng coát theùp coù beà roäng vaø taûi troïng ñaùp öùng vôùi nhu caàu vaän taûi hieän taïi vôùi giaù trò 237,6 tæ ñoàng. Ñaây laø 19 caàu (hôïp ñoàng 3) trong toång soá 38 caàu trong döï aùn voán vay cuûa Quyõ hôïp taùc phaùt trieån haûi ngoaïi Nhaät Baûn (OECF). Vieäc xaây döïng, naâng caáp QL 5 ñöôïc tieán haønh treân cô sôû 200 trieäu USD voán vay cuûa Nhaät Baûn vaø Ñaøi Loan. Haøn Quoác taøi trôï 39 trieäu USD ñoái vôùi ñöôøng 18. Nhaät Baûn cam keát taøi trôï 12 trieäu USD vaø Ngaân haøng Theá giôùi ñaõ coù moät döï aùn taøi trôï 50 trieäu USD laøm ñöôøng noâng thoân.

Veà xaây döïng cô baûn, vôùi nguoàn voán ODA, ngaønh giao thoâng trieån khai nhieàu coâng trình troïng ñieåm nhö QL 5, QL 1, QL 18; vôùi nguoàn voán trong nöôùc vaø vay nöôùc ngoaøi, ngaønh ñang trieån khai xaây döïng caùc coâng trình quan troïng nhö ñöôøng Laùng – Hoøa Laïc, QL 14, QL 15, môû roäng vaø naâng caáp caûng Saøi Goøn, caûng Haûi Phoøng, caàu soâng Gianh, caàu Ñoâ Löông, caûi taïo vaø naâng caáp QL 3, QL 25, QL 26, QL 27, QL 30, QL 80,… Ñeán naêm 2000, theo kyù keát giöõa Boä Giao thoâng vaän taûi vaø UBND caùc tænh, ñöôøng oâ toâ seõ ñeán caùc xaõ theo phöông thöùc Nhaø nöôùc vaø nhaân daân, trung öông vaø ñòa phöông cuøng laøm.

QL 1A laø con ñöôøng huyeát maïch vaän chuyeån haøng hoùa, giao löu kinh teá, vaên hoùa xaõ hoäi giöõa ngöôøi daân trong töøng khu vöïc vôùi caû nöôùc, trong ñoù, hai ñoaïn ñöôøng coù maät ñoä xe coä löu thoâng cao nhaát nöôùc laø ñoaïn töø thuû ñoâ Haø Noäi ñi thaønh phoá Vinh, vaø ñoaïn töø TP. HCM ñi Caàn Thô.

Haïn cheá lôùn nhaát cuûa QL 1A laø tình traïng ngaäp luït vaø hö hoûng vaøo muøa möa luõ laøm giaùn ñoaïn giao thoâng Baéc – Nam. Ñieån hình nhö töø 10g ngaøy 1/11/1995 ñeán 7g saùng ngaøy 3/11/1995, tænh Quaûng Trò coù möa to keùo daøi. Ñoaïn ñöôøng QL 1 chaïy qua khu vöïc Hoà Xaù (Vónh Linh) ngaäp saâu 1m, xe oâ toâ khoâng ñi laïi ñöïôc. Do aûnh höôûng cuûa khoâng khí laïnh vaø keát hôïp hoaøn löu cuûa côn baõo soá 11, ôû tænh Quaûng Bình coù möa to gioù lôùn gaây ngaäp luït lôùn ôû hai huyeän Quaûng Ninh vaø Leä Thuûy. Do möa to gioù lôùn, nöôùc daâng cao, phaø soâng Gianh vaø phaø Quaùn Haøu ñaõ phaûi ngöng hoaït ñoäng töø 1/11/1995 ñeán 3/11/1995 laøm uøn taéc ôû hai beân beán phaø soâng Gianh vaø Quaùn Haøu töø 800 ñeán 1000 xe oâ toâ. Ñöôøng QL 1A töø Quaûng Ninh ñi Leä Thuûy coù 8 ñoaïn bò ngaäp nöôùc saâu treân 1m. Treân tuyeán ñöôøng saét Baéc – Nam, ôû cung ñoaïn Leä Kyø – Ñoàng Hôùi vaø Leä Kyø – Long Ñaïi, nöôùc ñaõ laøm xoùi lôû daøi 25m, saâu 2,6m,gaây aùch taéc giao thoâng treân tuyeán ñöôøng saét naøy ñeán 2/11/1995.

Qua quaù trình söû duïng, ñeán nay QL 1A ñaõ xuoáng caáp, heä thoáng caàu coáng trong ñoù coù nhieàu caàu xaây döïng töø thôøi Phaùp baét ñaàu hö hoûng hoaëc saép heát nieân haïn söû duïng, nhaát laø ñoaïn ñöôøng töø TP. HCM ñeán Baéc Myõ Thuaän.

Thaùng 10/1998, Ngaân haøng Theá giôùi (WB) quyeát ñònh cho Vieät Nam vay 158,5 trieäu USD ñeå khoâi phuïc QL 1A ñoaïn töø thuû ñoâ Haø Noäi ñi thaønh phoá Vinh vaø ñoaïn töø TP. HCM ñi Caàn Thô. Döï aùn chöa ñöôïc tieán haønh thæ naêm 1996, ñoaïn QL 1A naèm treân hai huyeän Cai Laäy, Caùi Beø cuûa Tieàn Giang daøi khoaûng 20km bò luõ traøn qua laøm hö hoûng naëng. Khoaûng 50km ñöôøng ôû caùc ñoaïn thuoäc tænh Tieàn Giang, Long An, Vónh Long bò ngaâm nöôùc cuõng xuoáng caáp.

Cuoái thaùng 4/1997, BES Engineering Corporation – Ñaøi Loan chính thöùc khôûi coâng ñoaïn TP.HCM – Caàn Thô. Beà roäng maët ñöôøng laø 12m, trong ñoù maët ñöôøng chính daønh cho oâ toâ – xe taûi laø 7m, leà daønh cho xe thoâ sô, khaùch boä haønh roäng 2,5m moãi beân. Ñöôøng ñöôïc traûi beâ toâng nhöïa daøy 7cm. Taát caû caùc caàu naèm treân tuyeán coù khaåu ñoä baèng vaø nhoû hôn 10m ñeàu ñöôïc caûi taïo vaø naâng caáp nhaèm baûo ñaûm taûi troïng xe 80 taán löu thoâng. Toaøn boä heä thoáng coáng raõnh thoâng qua QL ñöôïc söûa chöõa vaø laøm môùi.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 207

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ñoaïn töø huyeän Cai Laäy ñeán Caùi Beø daøi 34km ñöôïc naâng cao maët ñöôøng theâm töø 0,66m ñeán

1m, tuøy töøng choã, cao hôn möïc nöôùc bieån 2,54m, vuôït ñænh luõ naêm 1996 laø 0,5m.

Song song vôùi caûi taïo maët ñöôøng, Trung Öông cuõng ñaàu tö gaàn 240 tæ ñoàng töø nguoàn voán vay OECF cuûa Nhaät Baûn ñeå xaây döïng 19 caàu giao thoâng, cuøng vôùi döï aùn khoâi phuïc QL 1A ñoaïn TP. HCM ñi Caàn Thô. Toaøn boä nhöõng caàu naøy do Toång coâng ty xaây döïng coâng trình giao thoâng 4 hôïp taùc vôùi taäp ñoaøn Samwhan (Haøn Quoác) thi coâng. Trong ñoù coù 6 caàu thuoäc tænh Vónh Long vaø 13 caàu thuoäc tænh Tieàn Giang, maø ñaëc bieät laø 5 caàu thoaùt luõ qua QL 1A goàm: caàu Röôïu, caàu Sao, Nhò Myõ, Myõ Quyù, Phuù Nhuaän. Coâng ty BES Ñaøi Loan cuõng laép ñaët, thay môùi 12 coáng thoaùt luõ qua QL 1A ñoaïn Tieàn Giang vôùi 6 coáng ñoâi vaø 6 coáng chieác..

QL 1A daøi khoaûng 2300km. Baèng nguoàn voán ODA chuùng ta hoaøn thaønh vaøo naêm 2002 QL 1A ñoaïn töø Laïng Sôn ñeán Caàn Thô daøi 2000km vôùi tieâu chuaån ñöôøng caáp III ñoàng baèng vaø toaøn boä caùc caàu töø Laïng Sôn vaøo Caø Mau. Töø 2002 – 2004 chuùng ta seõ hoaøn thaønh noát 200km töø Caàn Thô ñeán Naêm Caên ñeå hoaøn thaønh naâng caáp QL 1A daøi 2300km bao goàm caùc caàu lôùn trong ñoù coù caàu Myõ Thuaän vaø caàu Caàn Thô.

Chôï Ba Ñoàn Ba Ñoàn, thò traán naèm saùt bôø Baéc soâng Gianh lòch söû, laø huyeän lò cuûa huyeän Quaûng Traïch. Nôi ñaây moãi thaùng 3 phieân, vaøo caùc ngaøy moàng 6, 16, 26 aâm lòch, ngöøôi trong huyeän, ngoaøi tænh laïi veà ñaây hoïp chôï:

Ba Ñoàn laø chôï xöa nay Tuï nhaân, tuï hoùa möôøi ngaøy moät phieân Chôï Ba Ñoàn qua bao bieán coá lôùn cuûa lòch söû, töø moät chôï nhoû cuûa moät vuøng queâ, daàn daàn ñaõ bieán thaønh moät chôï lôùn noåi tieáng khaép daûi ñaát mieàn Trung. Saûn vaät, haøng hoùa cuûa caùc laøng queâ, phöôøng phoá theo caùc ngaõ ñöôøng boä, ñöôøng soâng ñoå veà chôï Ba Ñoàn laøm cho chôï trôû neân saàm uaát, thònh vöôïng. Ngaøy coù phieân chôï, nhaát laø caùc phieân chôï aùp Teát Nguyeân Ñaùn, ngöôøi caùc laøng trong huyeän, ngöôøi Ñoàng Hôùi, Kyø Anh, Haø Tónh… ñoå veà Ba Ñoàn ñoâng vui nhö ñi döï hoäi. Ngöôøi ôû xa tôùi chôï töø ñeâm hoâm tröôùc, ñeå hoâm sau khoaûng 7-8g saùng ñaõ coù theå baét ñaàu mua baùn. Ñaëc bieät chôï traâu boø Ba Ñoàn, vaøo caùc ngaøy phieân coù moät soá löôïng ñaïi gia suùc raát lôùn, ñuû cho thöông nhaân chôû haøng toa taøu. Chôï Ba Ñoàn coù töø bao giôø? Vaø taïi sao vuøng ñaát naøy coù teân Ba Ñoàn? Ba Ñoàn goàm ba caùi ñoàn lôùn ñoùng chung quanh thò traán Ba Ñoàn hieän nay: ñoàn Trung Thuaàn (Trung AÙi), ñoàn Phan Long (Quaûng Löu) vaø ñoàn Xuaân Kieàu. Chôï Ba Ñoàn ñaõ coù beà daøy haøng maáy theá kyû, chôï cuõng xuaát hieän töø ngaøy coù 3 caùi ñoàn do quaân Trònh laäp neân. Ban ñaàu, chôï laø nôi quaân lính ñeán gaëp gôõ, vui chôi, trao ñoåi, mua baùn, nhieàu khi cuõng laø dòp ñeå thao binh, luyeän töôùng… Thaân nhaân cuûa nhieàu binh lính cuõng töø ñaát Baéc loäi suoái, baêng ñeøo tìm ñeán Ba Ñoàn ñeå gaëp gôõ, thaêm nuoâi choàng con, anh em. Ca dao xöa coù baøi raát xuùc ñoäng keå veà vieäc aáy: Ba Ñoàn laø ñaát Chaâu OÂ Moät ñoaøn con gaùi chaïy voâ thaêm choàng Gaëp troä möa gioâng Ñöôøng trôn, gaùnh naëng Maët trôøi ñaõ laën Ñeøo Ngang chöa treøo Hoøn ñaù che leo Chaân treøo, chaân tröôït Hoûi O gaùnh nöôùc Hoûi chuù chaên traâu Ba Ñoàn quaân lính ñaùnh ñaâu?

Chôï Ba Ñoàn vôùi tuoåi ñôøi maáy traêm naêm, maõi laø trung taâm kinh teá, thöông nghieäp lôùn cuûa vuøng

ñaát phía Baéc tænh Quaûng Bình.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 208

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ñeøo Ngang Ñeøo Ngang naèm ôû phía Baéc tænh Quaûng Bình, phía Nam tænh Haø Tónh. Ngöøôi xöa thöôøng ví von nhö moät thanh kieám lôùn töø Tröôøng Sôn ñaâm ra bieån caét ngang con ñöôøng thieân lyù töø Baéc voâ Nam. Hoaøng Sôn, moät teân goïi khaùc cuûa vuøng nuùi Ñeøo Ngang, laø moät vuøng nuùi khoâng cao laém, ñoä cao trung bình 400m, ñænh cao nhaát chæ 1046m, ñænh Ñeøo Ngang cao 256m. Ñeøo Ngang vôùi ngöôøi xöa laø vuøng ñaát hieåm yeáu töøng ñöôïc meänh danh laø böùc töôøng thaønh. Vuøng ñaát naøy moät thôøi laø bieân giôùi töï nhieân giöõa hai nöôùc Vieät – Chieâm. Nôi ñaây cuõng töøng laø ñòa ñieåm ñoùng ñoàn luõy trong cuoäc chieán tranh Trònh – Nguyeãn phaân tranh. Ñeøo Ngang töøng in ñaäm daáu chaân cuûa bao baäc vó nhaân: töø Lyù Thöôøng Kieät, Leâ Thaùnh Toâng, ñeán Nguyeãn Du, Leâ Quyù Ñoân, Cao Baù Quaùt, Hoà Chí Minh. Nhieàu baøi thô cuûa caùc thi só xöa vònh Ñeøo Ngang chaéc laáy ñöôïc caûm höùng töø caûnh saéc bieån trôøi, soâng nuùi nôi ñaây. Nhöng coù leõ noåi tieáng nhaát vaø ñöôïc truyeàn tuïng nhieàu nhaát laø baøi “Qua Ñeøo Ngang” cuûa Baø Huyeän Thanh Quan: Böôùc tôùi Ñeøo Ngang boùng xeá taø Coû caây chen ñaù, laù chen hoa Lom khom döôùi nuùi tieàu vaøi chuù Laùc ñaùc beân soâng chôï maáy nhaø Nhôù nöôùc ñau loøng con cuoác cuoác Thöông nhaø moûi mieäng caùi gia gia Döøng chaân ñöùng laïi trôøi non nöôùc Moät maûnh tình rieâng ta vôùi ta Caâu thô xöa vaãn coøn aâm vang maõi ñeán taän hoâm nay moãi laàn ta coù dòp “Qua Ñeøo Ngang”. 

HÀ TĨNH

Haø Tónh laø moät tænh ôû daõi ñaát mieàn Trung, naèm trong vuøng du lòch Baéc Trung Boä. Phía Baéc giaùp tænh Ngheä An, phía Nam giaùp tænh Quaûng Bình, phía Ñoâng giaùp bieån Ñoâng, phía Taây giaùp Laøo. Ñòa hình cuûa tænh Haø Tónh ña daïng, chuû yeáu laø ñoài nuùi. Ñoàng baèng chæ laø moät daûi ñaát heïp ôû ven bieån vaø xung quanh caùc truïc ñöôøng Quoác loä. Haø Tónh coù tôùi 14 con soâng lôùn nhoû vaø nhieàu hoà nöôùc. Vôùi bôø bieån daøi 137km, nhieàu baõi caùt traéng traûi daøi raát toát cho phaùt trieån du lòch.

Haø Tónh coù dieän tích 6.053km2, daân soá 1.269.013 ngöôøi (1/4/1999), thuû phuû laø thò xaõ Haø Tónh. Laø moät tænh coù daân toäc chuû yeáu ngöôøi Vieät, neân mang ñaäm neùt vaên hoùa thuaàn Vieät. Töø thôøi vua Huøng Vöông, Haø Tónh ñaõ laø moät trung taâm cuûa neàn vaên minh Ñoâng Sôn, laø ñaát vaên vaät noåi tieáng thôøi Leâ – Nguyeãn. Ñaây laø vuøng ñaát “ñòa linh nhaân kieät”, nôi saûn sinh bao nhaân taøi, danh nhaân cuûa nöôùc Vieät nhö: Ñaïi thi haøo Nguyeãn Du, nhaø thô – nhaø quaân söï Nguyeãn Coâng Tröù, Danh y Haûi Thöôïng Laõn OÂng Leâ Höõu Traùc, nhaø söû hoïc noåi tieáng Phan Huy Chuù.

Ñaát Haø Tónh löu giöõ ñöôïc kho taøng vaên hoùa daân toäc ñoäc ñaùo vaø phong phuù vaøo baäc nhaát nöôùc ta. Haøng ngaøn caâu haùt daân ca, haùt ví, haùt daëm, laø nhöõng coáng hieán ñaëc saéc cuûa vuøng ñaát naøy vaøo kho taøng vaên hoùa Vieät Nam.

Haø Tónh cuõng laø nôi noåi tieáng trong phong traøo Caùch maïng Vieät Nam vôùi caùc ñòa danh noåi tieáng nhö: Khu caên cöù Vuõ Quang – vôùi Boä chæ huy khôûi nghóa choáng Phaùp ñoùng vaø laõnh ñaïo nghóa quaân chieán ñaáu trong suoát 10 naêm. Nôi ñaây caùc vò laõnh ñaïo cuûa phong traøo Caàn Vöông nhö Phan Ñình Phuøng, Cao Thaéng vaø caùc vò laõnh tuï khaùc baøn keá hoaïch taùc chieán. Ñình Töù Myõ- laø nôi toå chöùc caùc cuoäc ñaáu tranh trong phong traøo Xoâ Vieát Ngheä Tónh 1930-1931, Ngaõ ba Ñoàng Loäc – nôi ngaõ xuoáng cuûa 10 coâ gaùi thanh nieân xung phong treân cung ñöôøng Tröôøng Sôn huyeàn thoaïi . Cho duø ñi ñaâu veà ñaâu ngöôøi Haø Tónh vaãn mang trong mình lôøi ca ngaøy naøo:

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 209

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” “Ñi moâ cuõng nhôù veà Haø Tónh Nhôù nuùi Hoàng Lónh, nhôù doøng soâng Lam, nhôù bieån roäng queâ ta”

Ngaõ Ba Ñoàng Loäc “Xaõ Ñoàng Loäc coù khoaûng 630 hoä, ruoäng ñaát canh taùc coù khoaûng 717 maãu 2 saøo. Maø trong cuoäc

chieán tranh phaù hoaïi vöøa qua ñaõ phaûi gaùnh chòu 2057 traän bom, vaøo ngaøy 15/8/1968 tôùi 17 traän bom”

Naèm ôû ñòa phaän huyeän Can Loäc , Ngheä Tónh, Ngaõ Ba Ñoàng Loäc laø moät trong nhöõng cöûa ngoõ quan troïng ñeå vaøo ñöôøng moøn Hoà Chí Minh, ra tieàn tuyeán. Chính vì vaäy maùy bay Myõ ñaõ ñieân cuoàng truùt xuoáng nôi ñaây 42.000 taán bom, bom taï, hoøng ngaên chaën con ñöôøng noái lieàn haäu phöông lôùn vôùi tieàn tuyeán lôùn trong cuoäc khaùng chieán cuûa nhaân daân ta choáng ñeá quoác Myõ.

Trong chieán coâng thaàn kyø nhaèm duy trì söï soáng cuûa con döôøng huyeát maïch chaïy qua Ngaõ Ba Ñoàng Loäc, coù phaàn ñoùng goùp veû vang cuûa 10 coâ gaùi thanh nieân xung phong trong tieåu ñoäi 4, ñaïi ñoäi 552, ñoäi 55. Tuoåi ñôøi töø 17-22, caùc coâ ñaõ gan goùc ñöông ñaàu vôùi bom ñaïn Myõ qua 194 ngaøy ñeâm. Vaø trong moät traän chieán ñaáu vì söï soáng cuûa con ñöôøng ra tieàn tuyeán, hoài 16h30 ngaøy 24/7/1958, 10 coâ gaùi anh huøng aáy ñaõ hy sinh.

Giôø ñaây, caûnh quan ñaõ thay ñoåi ñeán kyø laï. Daõy An Traùc khoâng coøn nhöõng hoá bom saâu hoaém, ñoû noïc ñeán nhöùc maét maø thay vaøo ñoù laø baït ngaøn caây thoâng. Thoâng töø An Traùc keùo daøi caû daõy che maùt cho möôøi coâ gaùi vaø haøng traêm lieät só khaùc. Thoâng laøm thay ñoåi caû khí haäu vaø moâi tröôøng cuûa caùi vuøng khí haäu ñaõ khaéc nghieät maø bom Myõ laïi laøm cho caøng ñieâu taøn töôûng nhö khoâng coù sinh vaät naøo sinh soâi ñöôïc. Trong nhöõng ngaøy chieán tranh phaù hoaïi aùc lieät nhaát cuûa giaëc Myõ, ngöôøi daân Ñoàng Loäc, Ngheä Tónh thöôøng ñoäng vieân nhau nhö vaäy.

Bao nhieâu böôùc chaân anh huøng ñaõ qua vaø ra ñi töø ngaõ ba naøy. Anh huøng Nguyeãn Tri AÂn, La Thò Taùm, Ñaïi ñoäi anh huøng 551 Thanh nieân xung phong, Toå maùy gaët Noâng Xuaân Lyù, chieán só phaù bom Vöông Ñình Nhoû, Anh huøng laùi xe Cao Baù Tuyeát, Traàn Vaên Thi, Ñaïi ñoäi xe 806, vaø ôû laïi vôùi ngaõ ba naøy chæ coù 10 coâ gaùi. Möôøi coâ gaùi anh huøng, trong ñoù coù Voõ Thò Taàn, toå tröôûng lôùn tuoåi nhaát cuõng chöa quaù 22 tuoåi. Hoï ñöùng ñoù, quaây quaàn beân nhau treân moät söôøn ñoài, caùch ngaõ ba khoaûng vaøi traêm meùt. “Toaøn daân ñôøi ñôøi ghi nhôù nhöõng ngöôøi con chieán ñaáu duõng caûm ñaõ hy sinh vì söï nghieäp vinh quang cuûa Toå quoác”. Doøng chöõ ñoû sau haøng teân tuoåi cuûa 10 coâ gaùi treân taám bia ghi söï tích anh huøng cuûa hoï, Di tích lòch söû ñaõ ñöôïc Boä Vaên hoùa Thoâng tin xeáp haïng, cöù long lanh ngôøi choùi. Ngöôøi ta ñaët cho Ngaõ ba Ñoàng Loäc moät caùi teân thaät gôïi caûm: “Ngaõ Ba Ñöøng Queân”.

Traàn Phuù Toång bí thö ñaàu tieân cuûa Ñaûng Coäng Saûn Ñoâng Döông, oâng sinh ngaøy 1/5/1904 (coù saùch cheùp naêm sinh 1903) taïi Ñöùc Phoå, Quaûng Ngaõi, nguyeân quaùn thoân Tuøng AÛnh, xaõ Vieät Yeân Haï, Ñöùc Thoï, Haø Tónh.

Thuôû nhoû oâng hoïc ôû Ñöùc Phoå (vì thaân phuï oâng laøm Tri huyeän taïi ñoù), Hueá. Naêm 1922, toát nghieäp baèng Thaønh Chung, ñöôïc boå veà daïy taïi tröôøng tieåu hoïc Vinh (Ngheä An). Naêm 1925, oâng tham gia laäp hoäi Phuïc Vieät roài gia nhaäp Vieät Nam Caùch Maïng Ñaûng (sau ñoåi laø Taân Vieät). Coù luùc oâng sang Laøo vaän ñoäng thaønh laäp chi boä beân aáy…

Thaùng 8/1926, oâng sang Trung Quoác lieân laïc vôùi Vieät Nam Thanh Nieân Caùch Maïng Ñoàng Chí Hoäi. Taïi ñaây oâng ñöôïc keát naïp vaøo Coäng Saûn Ñoaøn roài ñöôïc laõnh tuï Nguyeãn AÙi Quoác phaùi cöû veà nöôùc hoaït ñoäng vôùi tö caùch laø ngöôøi Coäng saûn.

Naêm 1927, oâng ñöôïc Ñaûng cöû sang hoïc taïi tröôøng Ñaïi hoïc phöông Ñoâng Moscow. Luùc naøy oâng coù

teân môùi laø Likivô vaø ñöôïc chæ ñònh laøm bí thö chi boä ôû tröôøng.

Ñaàu naêm 1930 oâng veà nöôùc, ñöôïc cöû vaøo Ban chaáp haønh TW Laâm thôøi cuûa Ñaûng. Thôøi gian naøy

oâng khôûi thaûo baûn Luaän cöông Chính trò cuûa Ñaûng Coäng Saûn Ñoâng Döông.

Thaùng 10/1930, Hoäi nghò laàn thöù nhaát cuûa TW Ñaûng hoïp ôû HongKong, oâng ñöôïc baàu laøm Toång Bí thö ñaàu tieân cuûa Ñaûng Coäng Saûn Ñoâng Döông. Sau ñoù oâng veà nöôùc hoaït ñoäng ôû Saøi Goøn. Ñeán ngaøy 19/4/1931 oâng bò Phaùp baét taïi ñöôøng Champagne nôi oâng ñang laøm vieäc. Trong tuø oâng bò beänh naëng vaø maát ôû Beänh vieän Chôï Quaùn vaøo ngaøy 6/9/1931, höôûng döông 27 tuoåi.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 210

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Nuùi Hoàng Lónh Laø ngoïn nuùi bieåu tröng cho tænh Haø Tónh. Ñaây laø moät daõy nuùi daøi treân 27km coù 99 ngoïn taát caû. Khoâng nhöõng theá treân daõy Hoàng Lónh coøn coù tôùi khoaûng 100 ngoâi ñeàn, mieáu, chuøa chieàn. Coù ngoâi raát coå nhö chuøa Höông Tích hay chuøa Chaân Tieân nôi vaãn coøn löu chaân ngöôøi vaø daáu chaân ngöïa treân taûng ñaù: Tieân Giaùng Traàn. Phong caûnh huøng vó neân thô cuûa Hoàng Lónh laø nôi sinh ra nhaø thô vó ñaïi cuûa Vieät Nam: Nguyeãn Du.

Khu löu nieäm Nguyeãn Du Tröôùc maët laøng laø doøng soâng Lam uoán khuùc, phía sau laø daõy nuùi Hoàng Lónh. Khu löu nieäm Nguyeãn Du ñöôïc xaây döïng treân khoaûng ñaát roäng chöøng 20ha coù nhaø löu nieäm kieán truùc baèng goã mít, chaïm troå khaù tinh vi, beân caïnh laø nhaø khaùch roäng. Chung quanh Khu löu nieäm troàng nhieàu caây laâu naêm, raâm maùt, ñöôøng ñi roäng raõi. Treân moät khoaûng ñaát coøn troàng caùc thöù caây maø Nguyeãn Du ñaõ noùi tôùi trong truyeän Kieàu nhö: mai, maän, ñaøo, lieãu, lan hueä. Moä hieän nay ñaët ôû moät baõi caùt vaøng caùch khu löu nieäm 3km.

Laøng Tieân Ñieàn voán laø vuøng ñaát pha caùt do soâng Lam boài ñaép neân, töø maáy nghìn naêm veà tröôùc toå tieân cuûa doøng hoï Nguyeãn Tieân Ñieàn laø ôû ngoaøi Baéc vaø laäp nghieäp töø cuoái thôøi Maïc (theá kyû 16). Treân maûnh ñaát aáy ñaõ saûn sinh cho ñaát nöôùc nhieàu vò ñaïi khoa, vaên thaàn, voõ töôùng, maø ñænh cao nhaát laø cuï Nguyeãn Nghieãm, thaân sinh nhaø thô Nguyeãn Du. Thôøi ñoù, thaân sinh Nguyeãn Du laøm teå töôùng trieàu Leâ – Trònh, anh caû laø Nguyeãn Khaûn giöõ chöùc thò thö trong phuû chuùa. Chính vì caû nhaø laøm quan neân Nguyeãn Du sinh ôû Thaêng Long.

Nguyeãn Du rôøi queâ höông ra ñi naêm 1802, töø ñaáy cho ñeán luùc maát oâng khoâng veà queâ. OÂng maát ôû Phuù Xuaân, moä choân ôû caùnh ñoàng Baøu Ñaù, xaõ An Ninh, huyeän Quaûng Ñieàn, tænh Thöøa Thieân. Boán naêm sau, con chaùu ñem haøi coát veà Tieân Ñieàn, choân ngay trong vöôøn nhaø xöa. Naêm 1928 môùi caûi taùng ñeán xöù Ñoàng, caùch nhaø 2km veà phía nuùi Hoàng Lónh. Hieän nay, treân khu vöïc nhaø xöa cuûa Nguyeãn Du ñaõ ñöôïc toân taïo laïi raát nhieàu. Moät maûnh vöôøn ñaát caùt pha, roäng 3 saøo, coù caây Ñaïi töø thôøi Nguyeãn Du tôùi nay vaãn coøn soáng.

Tieân Ñieàn laø moät laøng ngheøo mieàn Trung, nhöng raát thanh baïch, thoaùng maùt vaø neân thô. Nhaø cöûa xoùm laøng saïch seõ, xanh toát. Duø laø moät neáp nhaø nhoû cuõng coù coång noùn giao caønh baèng nhöõng buïi tre, buïi chuoái raát trang nhaõ. Ngöôøi Tieân Ñieàn, giaø treû ñeàu toû ra lòch söï vaø nieàm nôû vôùi khaùch phöông xa – nhaát laø khaùch ñeán thaêm queâ vaø vieáng Nguyeãn Du. Hoï Nguyeãn töø laâu ñaõ bieát gìn giöõ nhöõng di saûn vaên hoùa cuûa toå tieân. Baø con ôû ñaây coøn giöõ ñöôïc caû gia phaû vaø baûn Kieàu baèng chöõ Noâm cheùp tay raát giaù trò. Ñoù laø baûn Kieàu goàm 3.256 caâu chöõ nhoû, cheùp coâng phu treân khoå saùch 11x15. Baûn truyeän Kieàu naøy do ngheø Nguyeãn Mai, chaùu ba ñôøi cuûa Nguyeãn Du cheùp giöõ. Khi cuï Mai qua ñôøi, oâng Leâ Lieâu (ngöôøi nhaø cuï Mai) giöõ, vaø naêm 1962 ñaõ trao cho cô quan coù traùch nhieäm nghieân cöùu. Baûn Kieàu chöõ Noâm naøy theo caùc nhaø nghieân cöùu veà Nguyeãn Du laø baûn chính xaùc nhaát, trong ñoù coù phaàn chuù thích maø chính Nguyeãn Du ghi laïi trong khi nhaøn nhaõ, ñeå laøm saùng toû theâm taùc phaåm cuûa mình.

Nguyeãn Du teân chöõ laø Toá Nhö, hieäu laø Thanh Hieân sinh ngaøy 3/1/1766, ngöôøi laøng Tieân Ñieàn, huyeän Nghi Xuaân, tænh Haø Tónh, nhöng oâng ra ñôøi ôû Thaêng Long trong moät gia ñình ñaïi quyù toäc, nhieàu ñôøi laøm quan vaø coù nhieàu ngöôøi saùng taùc vaên hoïc.

Cha oâng laø Nguyeãn Nghieãm, töøng giöõ chöùc Teå töôùng trieàu Leâ. Meï oâng laø baø Traàn Thò Taân, vôï thöù

3 cuûa Nguyeãn Nghieãm (oâng coù 8 baø vôï vaø 21 ngöôøi con caû trai laãn gaùi)

Töø naêm ra ñôøi cho ñeán naêm 10 tuoåi, Nguyeãn Du soáng heát söùc sung tuùc. Ñeán naêm 10 tuoåi cha maát, hai naêm sau meï maát. Boán anh em cuøng meï vôùi Nguyeãn Du chöa ai tôùi tuoåi tröôûng thaønh neân phaûi soáng nhôø nhaø ngöôøi anh caû cuøng cha khaùc meï laø Nguyeãn Khaûn lôùn hôn Nguyeãn Du 32 tuoåi, baáy giôø laø quan lôùn trong trieàu. Nhöng nhaø Nguyeãn Khaûn cuõng khoâng yeân. Nguyeãn Khaûn bò kieâu binh gheùt neân khi oâng ñöôïc chuùa Trònh cöû laøm Tham Tuïng thì hoï keùo ñeán phaù tan nhaø cuûa oâng vaø toan gieát cheát oâng. OÂng chaïy troán leân Sôn Taây roài veà Haø Tónh. Thôøi gian naøy Nguyeãn Du coøn nhoû tuoåi vaãn tieáp tuïc ñi hoïc. Naêm 1783 Nguyeãn Du 18 tuoåi thi Höông ñaäu tam tröôøng, sau ñoù khoâng bieát vì leõ gì khoâng thaáy

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 211

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” oâng hoïc leân nöõa, maø ñi nhaän moät chöùc quan voõ ôû Thaùi Nguyeân, keá chaân ngöôøi cha nuoâi cuûa oâng vöøa môùi töø traàn.

Khoaûng 30 naêm cuoái theá kyû 18 nöôùc ta heát söùc roái ren. Trieàu ñình Leâ - Trònh coù nguy cô suïp ñoå, neân Leâ Chieâu Thoáng cöû ngöôøi sang caàu vieän nhaø Thanh. Nhaø Thanh nhaân cô hoäi naøy ñem quaân sang xaâm chieám nöôùc ta. Naêm 1789, Nguyeãn Hueä trong Nam keùo quaân ra Baéc tieâu dieät quaân Thanh. Leâ Chieâu Thoáng cuøng vôùi moät soá quan trieàu ñình boû nöôùc chaïy theo quaân xaâm laêng sang Trung Quoác. Ba anh em cuøng meï vôùi Nguyeãn Du chaïy theo Leâ Chieâu Thoáng khoâng kòp, Nguyeãn Du boû veà queâ vôï ôÛ Thaùi Bình. Nguyeãn Du nôm nôùp lo sôï bò nhaø Taây Sôn traû thuø, neân oâng mai danh aån taùnh. Sau ñoù oâng veà Tieân Ñieàn soáng moät thôøi gian daøi cho ñeán naêm 1802, Gia Long laät ñoå nhaø Taây Sôn. Suoát thôøi gian daøi ôû Thaùi Bình cuõng nhö khi veà ôû Haø Tónh, Nguyeãn Du soáng long ñong vaát vaû. Nhieàu laàn oâng phaûi aên ôû nhaø ngöôøi khaùc, coù luùc beänh khoâng coù thuoác uoáng. Taäp thô chöõ Haùn Thanh Hieân Thi Taäp ñöôïc oâng vieát trong nhöõng naêm thaùng naøy. 8/1802, Gia Long coù chieáu boå Nguyeãn Du laøm tri huyeän Phuø Dung roài thaêng tri phuû Thöôøng Tín, Nguyeãn Du khoâng muoán laøm quan, nhöng nhieàu laàn trieàu ñình môøi goïi, baát ñaéc dó phaûi laøm quan. Truyeän Kieàu cuûa oâng coù theå vieát trong thôøi gian naøy. Naêm 1813, Nguyeãn Du ñöôïc thaêng chöùc hoïc só ñieän Caàn Chaùnh vaø ñöôïc cöû laøm chaùnh söù, caàm ñaàu moät phaùi ñoaøn cuûa ta ñi Trung Quoác. Trong thôøi gian ñi söù, Nguyeãn Du ñaõ vieát taäp Baéc Haønh Taïp Luïc. Ñaây laø taäp thô chöõ Haùn xuaát saéc nhaát cuûa oâng. Naêm 1820, Minh Maïng leân ngoâi ñònh cöû Nguyeãn Du laøm chaùnh söù ñi Trung Quoác moät laàn nöõa, nhöng chöa kòp ñi thì oâng maát ñoät ngoät 18/9/1820 trong moät traän dòch raát lôùn.

OÂng ñaõ coù coâng ñöa chöõ Noâm leân moät taàm cao môùi vôùi kyõ thuaät duøng töø ñieâu luyeän ñaëc saéc qua caùch duøng caùc töø ñieäp, töôïng thanh, töôïng hình moät caùch tinh teá haøi hoaø. Naêm 1966, UNESCO coâng nhaän oâng laø Danh nhaân vaên hoaù theá giôùi nhaân dòp 200 naêm ngaøy sinh cuûa oâng (luùc ñoù ngöôøi ta laàm Nguyeãn Du sinh naêm 1766)

Leâ Höõu Traùc OÂng sinh 1720 maát naêm 1792, oâng ngöôøi laøng Lieâu Xaù huyeän Ñöôøng Haøo (nay thuoäc huyeän Myõ Vaên tænh Höng Yeân). OÂng coøn coù teân Leâ Höõu Huaân, laïi laø ngöôøi con thöù 7 cuûa Thöôïng Thö Tieán só Leâ Höõu Möu neân ñôøi vaãn thi thoaûng goïi oâng laø Chieâu Baûy. OÂng coù hieäu laø Haûi Thöôïng Laõn Oâng vaø teân hieäu trôû thaønh teân goïi phoå bieán nhaát. OÂng tuy sinh taïi laøng Tieân Xaù nhöng oâng soáng chuû yeáu taïi queâ meï laø laøng Tinh Dieäm (nay thuoäc huyeän Höông Sôn, tænh Haø Tónh). Suoát ñôøi gaàn nhö oâng chæ chuyeân taâm nghieân cöùu y hoïc. OÂng ñaõ ñeå laïi cho ñôøi nhieàu tröôùc taùc coù giaù trò, ñaëc bieät laø boä Haûi Thöôïng Y Toâng Taâm Lónh Thöôïng Kinh Kyù (66 quyeån). OÂng coøn laø moät nhaø vaên taøi hoa, taùc phaåm Thöôïng Kinh Kyù Söï cuûa oâng ñöôïc ngöôøi ñôøi taùn thöôûng.



NGHỆ AN

Ngheä An laø moät tænh lôùn ôû Baéc Trung Boä, phía Baéc giaùp Thanh Hoaù, phía Ñoâng giaùp bieån Ñoâng, phía Taây giaùp Laøo, phía Nam giaùp Haø Tónh. Ñòa hình cuûa tænh Ngheä An bao goàm nuùi, ñoài vaø thung luõng, ñoä doác thoaûi daàn töø Taây Baéc xuoáng Ñoâng Nam. Heä thoáng soâng ngoøi daøy ñaëc, Quoác Loä 1A vaø tuyeán ñöôøng saét Baéc Nam ñoaïn chaûy qua tænh daøi 94 km. Vôùi moät bôø bieån daøi: 82km, coù Cöûa Loø laø caûng bieån quan troïng cuûa mieàn Trung. Tænh coù saân bay Vinh, coù ñöôøng bieân giôùi vôùi Laøo daøi ñeán 419km, giao thoâng ñöôøng boä, ñöôøng thuyû vaø ñöôøng haøng khoâng ñeàu thuaän lôïi.

Vôùi dieän tích 16.371km2, daân soá Ngheä An laø moät trong nhöõng tænh ñoâng nhaát caû nöôùc, ñöùng haøng thöù 3/64 tænh thaønh, 2.858.265 ngöôøi (1/4/1999) sau TP. HCM vaø Thanh Hoùa. Hieän nay, tænh Ngheä An coù moät thaønh phoá, moät thò xaõ vaø 17 huyeän, thuû phuû cuûa tænh laø thaønh phoá Vinh töøng ñöôïc meänh danh laø Phöôïng Hoøang Trung Ñoâ.

Ngheä An laø tænh naèm trong vuøng chuyeån tieáp khí haäu neân khí haäu vöøa mang tính laïnh cuûa mieàn

Baéc, vöøa mang tính naéng noùng cuûa mieàn Nam. Nhieät ñoä trung bình haøng naêm töø 23-24oC.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 212

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ngheä An laø moät maûnh ñaát ñaõ saûn sinh nhieàu danh nhaân lòch söû, nhaø khoa baûng, khoa hoïc, nhaø vaén hoùa noåi tieáng nhö: Mai Haéc Ñeá, thi só Hoà Xuaân Höông,… Ñaëc bieät Ngheä An laø queâ höông cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh, vò laõnh tuï cuûa daân toäc Vieät Nam, nhaø yeâu nöôùc, danh nhaân vaên hoùa theá giôùi vaø anh huøng giaûi phoùng daân toäc.

Cuõng nhö caùc tænh khaùc cuûa Vieät Nam, truyeàn thoáng vaên hoùa cuûa tænh raát phong phuù. Laø moät tænh coù nhieàu daân toäc anh em cuøng sinh soáng: Khômuù, Ôñu, Thoå, Saùn, Dìu, H’Moâng… Moãi daân toäc ñeàu mang moät baûn saéc vaên hoùa, ngoân ngöõ rieâng giaøu truyeàn thoáng. Ngheä An laø xöù sôû cuûa neàn vaên hoùa daân gian ñaëc saéc vôùi nhöõng ñieäu hoø, haùt phöôøng vaûi, haùt ñoø ñöa. Du khaùch ñeán vôùi baát kyø leã hoäi cuûa tænh Ngheä An ñeàu coù theå thöôûng thöùc loaïi hình sinh hoaït vaên hoùa ñaëc saéc naøy.

Caùc daân toäc ít ngöôøi cuûa tænh Ngheä An coù nhöõng loaïi hình aâm nhaïc rieâng. Daân toäc Khômuù coù aâm nhaïc nöõ ñuoåi chim thuù, nhaïc khí gaén treân caây gaäy choïc loã, tra haït. Thaêm Ñao laø nhaïc cuï baèng tre nöùa; ñaøn moâi ñöôïc cheá taïo baèng nhöõng maûnh caät tre voùt moûng. Ngoaøi ra hoï coøn coù nhieàu loaïi saùo, kheøn. Coøn ngöôøi H’moâng laïi coù nhieàu loaïi kheøn vaø ñaøn moâi ñeå baøy toû tình caûm, ca ngôïi veû ñeïp cuûa cuoäc soáng, cuûa queâ höông ñaát nöôùc.

Ngheä An laø xöù sôû cuûa nhöõng leã hoäi coå truyeàn dieãn ra treân soâng nöôùc nhö leã hoäi Caàu Ngö, röôùc Heán, ñua thuyeàn… Leã hoäi laøm soáng laïi nhöõng kyø tích lòch söû ñöôïc naâng leân thaønh huyeàn thoaïi, giaøu chaát söû thi, ñaäm ñaø tính nhaân vaên nhö leã hoäi ñeàn Cuoâng, leã hoäi ñeàn Vaïn Loäc, Laøng Sen. Mieàn nuùi coù caùc leã hoäi nhö Hang Bua, leã hoäi Xaøng Khan, leã möøng nhaø môùi, leã uoáng röôïu caàn.

Soâng Lam Soâng Lam (soâng Caû) coù dieän tích löu vöïc laø 27.200km2, trong ñoù coù moät boä phaän naèm treân ñaát baïn Laøo roäng 9.480km2, chieám khoaûng 35% toång dieän tích. Soâng Lam coù hai nguoàn: moät laø Naäm Nôn töø daõy Pu Loâi chaûy xuoáng, hai laø Naäm Moâ töø cao nguyeân Traán Ninh veà. Chieàu daøi doøng soâng chính tính theo Naäm Nôn laø 531km, coøn tính theo Naäm Moâ laø 432km. Doøng Naäm Moâ chaûy thaúng taép theo höôùng Taây Baéc – Ñoâng Nam cuûa ñöùt gaõy mang teân soâng Caû, qua Cöûa Raøo, Ñoâ Löông, thaønh phoá Vinh vaø ñoå ra bieån ôû Cöûa Hoäi.

Soâng Lam coù thuûy cheá khaù phöùc taïp. Muøa luõ keùo daøi 5 thaùng, töø thaùng 7 ñeán thaùng 11. Khu du lòch Nuùi Quyeát Treân ñöôøng vaøo Nam ra Baéc qua phaø Beán Thuûy, nhìn veà phía Taây coù moät nuùi nhoû, ñoù laø nuùi Quyeát nguùt ngaøn thoâng reo vaø trôû thaønh laâm vieân nuùi Quyeát, moät ñieåm du lòch kieåu môùi cuûa tænh Ngheä An. Khu du lòch nuùi Quyeát roäng gaàn 160ha (dieän tích nuùi 56ha) goàm nhöõng khu nhoû: Khu khaùch saïn nhaø nghæ ôû phía Taây Nam, nhìn ra bôø soâng Lam laø caùc khaùch saïn nhaø nghæ theo kieåu bieät thöï mini vaø laøng vaên hoùa daân toäc.

Khu vui chôi giaûi trí goàm beå bôi, caàu tröôït nöôùc, thuûy cung, nhaø haùt muùa roái nöôùc, raïp chieáu phim, khu caém traïi, saân baõi theå thao, ñaëc bieät laø caùp treo du lòch qua soâng Lam noái hai vuøng ñaát Ngheä An – Haø Tónh. Khu phuïc vuï chung goàm sieâu thò, nhaø thuyeàn, baõi ñoã xe, khu du lòch thaønh phoá coå, nhaø bia.

Naêm 1998 laø naêm kyû nieäm 210 naêm Phöôïng Hoaøng Trung Ñoâ – Vinh, thaønh phoá ñaõ hoaøn thaønh heä thoáng ñöôøng bao quanh nuùi daøi 5km, kyø ñaøi treân ñænh nuùi vaø nhaø bia daãn tích vôùi toång möùc voán ñaàu tö khoaûng 51 tæ ñoàng. Nuùi Quyeát voán coù theá “long ly quy phuïng”, nhöng thaät söï coù vò trí noåi baät khi Quang Trung – Nguyeãn Hueä choïn laøm ñaát ñoùng ñoâ: “Nhôù laïi buoåi hoài loan kyø tröôùc, luùc qua Hoaønh Sôn, quaû cung ñaõ töøng môû xem ñòa ñoà, thaáy huyeän Chaân Loäc, xaõ Yeân Tröôøng (nuùi Quyeát – Beán Thuûy) hình theå roäng raõi, khí töôïng töôi saùng… thaät laø choã ñaát ñeïp ñeå ñoùng ñoâ vaäy…” (trích trong chieáu cuûa Nguyeãn Hueä göûi La Sôn Phu Töû Nguyeãn Thieáp ngaøy 3/9 naêm Thaùi Ñöùc 11, töùc 1/10/1788)

Phöôïng Hoaøng Trung Ñoâ Moät di tích döôùi chaân nuùi Quyeát (thuoäc ñòa phaän thaønh phoá Vinh) gaén boù vôùi lòch söû treàu ñaïi Taây Sôn. Thaùng 12/1788, tröôùc haønh ñoäng phaûn quoác cuûa beø luõ Leâ Chieâu Thoáng, Nguyeãn Hueä leân ngoâi Hoaøng ñeá ôû Phuù Xuaân roài tieán ra Baéc ñaùnh tan 30 vaïn quaân xaâm löôïc Maõn Thanh, chaám döùt vöông trieàu Leâ suy taøn thoái naùt, thu giang sôn veà moät moái. Tuy vaãn ñònh ñoâ ôû Phuù Xuaân nhöng töø laâu vua Quang Trung coù yù ñònh choïn moät nôi khaùc, ñòa theá thuaän lôïi hôn ñeå xaây döïng kinh ñoâ môùi phuø hôïp vôùi

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 213

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” keá hoaïch lôùn lao: kieán taïo moät quoác gia thoáng nhaát giaøu maïnh. Nhaø vua ñaõ nhieàu laàn vieát thö hoûi yù kieán La Sôn Phu Töû Nguyeãn Thieáp veà vieäc naøy. Thö ñeà ngaøy 3/9 naêm Thaùi Ñöùc 11 (1788) coù ñoaïn vieát: “…Nhôù laïi buoåi hoài loan kyø tröôùc, luùc qua Hoaønh Sôn, quaû cung ñaõ töøng môû xem ñòa ñoà, thaáy huyeän Chaân Loäc, xaõ Yeân Tröôøng (nuùi Quyeát – Beán Thuûy) hình theå roäng raõi, khí töôïng töôi saùng, coù theå choïn ñeå xaây kinh ñoâ môùi… thaät laø choã ñaát ñeïp ñeå ñoùng ñoâ vaäy…” Vaø ngay trong naêm 1788, vieäc khôûi coâng xaây döïng kinh ñoâ môùi ñaõ ñöôïc trieån khai treân khu ñaát roäng khoaûng 10 maãu döôùi chaân nuùi Quyeát. Nuùi Quyeát thôøi Leâ mang teân nuùi Duõng Quyeát. Theo quan nieäm ngöôøi xöa ñaây laø moät quaû nuùi ñeïp, hoäi tuï theá töù linh qua boán Boái (coàn Ruøa). Kinh ñoâ môùi mang teân Phöôïng Hoaøng Trung Ñoâ töïa vaøo nuùi Quyeát, coù soâng Lam vaø nuùi Hoàng Lónh che chaén, aùn ngöõ con ñöôøng thieân lyù “laø ñoä ñöôøng vöøa caän, coù theå khoáng cheá ñöôïc trong Nam ngoaøi Baéc”. Maët Taây vaø Nam thaønh noäi coù toaø laàu lôùn ba taàng, hai beân laø hai daõy haønh lang daãn tôùi khu vöïc chính ñieän. Quanh thaønh coù ñaët voïng gaùc, kho taøng… Vieäc xaây döïng tieán haønh lieân tuïc trong boán naêm (1788 – 1792), coâng trình chöa hoaøn taát thì vua Quang Trung ñoät ngoät qua ñôøi (16/9/1792). Vieäc dôøi ñoâ töø Phuù Xuaân veà ñaây khoâng ñöôïc ngöôøi keá vò thöïc hieän.

Phöôïng Hoaøng Trung Ñoâ nay chæ coøn laø moät pheá tích, nhöng trong boái caûnh tình hình ñaát nöôùc luùc ñoù, vieäc löïa choïn nôi ñaây laøm Trung Ñoâ cho ta thaáy roõ theâm taàm nhìn chieán löôïc saùng suoát cuûa vua Quang Trung. Vieäc löïa choïn naøy coá nhieân khoâng chæ lieân quan ñeán tình caûm cuûa nhaø vua ñoái vôùi maûnh ñaát coäi nguoàn xa xöa (toå tieân Nguyeãn Hueä voán queâ ôû Ngheä An), maø roõ raøng laø coù gaén boù vôùi nhöõng nhaän thöùc saâu saéc cuûa oâng veà con ngöôøi vaø ñòa theá xöù Ngheä trong quaù trình xaây döïng löïc löôïng vuõ trang vaø haäu phöông chieán löôïc traûi daøi suoát möôøi maáy naêm chinh chieán ñaùnh deïp thuø trong giaëc ngoaøi.

Trong cuoäc tieán quaân ra Baéc tieâu dieät quaân xaâm löôïc Maõn Thanh vaøo nhöõng ngaøy cuoái naêm Maäu Thaân (1788), löïc löôïng vuõ trang cuûa vua Quang Trung ñöôïc boå sung theâm raát nhieàu traùng ñinh ñaát Ngheä vaø doanh traán Ngheä An laø nôi dieãn ra cuoäc duyeät binh lôùn vang ñoäng lôøi keâu goïi dieät giaëc cöùu nöôùc cuûa vò hoaøng ñeá anh huøng.

Nguyeãn Taát Thaønh (1890 – 1969) Töùc Chuû tòch Hoà Chí Minh – laõnh tuï caùch maïng Vieät Nam, ngöôøi saùng laäp Ñaûng Coäng Saûn Ñoâng Döông, Chuû tòch nöôùc Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoøa. Luùc nhoû coù teân laø Nguyeãn Sinh Cung. Trong nhieàu naêm hoaït ñoäng Caùch maïng laáy teân laø Nguyeãn AÙi Quoác vaø nhieàu teân khaùc (Lyù Thuïy, Anh Ba, Vöông Sôn Nhi, Chaøng Vöông, Toáng Vaên Sô, Hoà Quang, Thaàu Chín…). Con chí só Nguyeãn Sinh Huy (Nguyeãn Sinh Saéc) vaø baø Hoaøng Thò Loan, sinh ngaøy 19/5/1890 taïi laøng Kim Lieân, huyeän Nam Ñaøn, tænh Ngheä An (coù saùch cheùp naêm sinh laø 1892 hay 1894 nhö Traàn Troïng Kim – GS Ñaïi hoïc Luaân Ñoân, Anh vaø oâng töï ghi).

OÂng xuaát thaân trong moät gia ñình Nho hoïc yeâu nöôùc, thuôû nhoû thoâng minh hieáu hoïc. Ñeán tuoåi thieáu nieân theo phuï thaân vaøo Hueá hoïc taïi tröôøng tieåu hoïc Ñoâng Ba, tröôøng Quoác Hoïc. Ñaàu naêm 1911, oâng boû hoïc vôùi yù ñònh ra nöôùc ngoaøi tìm ñöôøng cöùu nöôùc. Treân ñöôøng vaøo Saøi Goøn oâng gheù Phan Thieát (thuû phuû tænh Bình Thuaän) daïy hoïc moät thôøi gian ngaén, taïi tröôøng Duïc Thanh do caùc nhaø yeâu nöôùc laäp ra. Sau ñoù oâng vaøo Saøi Goøn laáy teân laø Ba laøm phuï beáp cho taøu buoân Amira Latouche Treùville, roài sang Phaùp tìm hieåu tình hình Theá giôùi. Taïi ñaây, oâng lieân heä maät thieát vôùi nhaø yeâu nöôùc Phan Chaâu Trinh, Phan Vaên Tröôøng… vaø ñeán caùc nöôùc Anh, Ñöùc, Myõ moät thôøi gian.

Naêm 1917, oâng tham gia Ñaûng Xaõ hoäi Phaùp, laäp Hoäi nhöõng ngöôøi Vieät Nam yeâu nöôùc ñeå tuyeân truyeàn vaø giaùc ngoä Vieät kieàu ôû Phaùp. Naêm 1918, oâng cuøng caùc nhaø yeâu nöôùc khaùc göûi ñeán hoäi nghò Versailles moät yeâu saùch goàm 8 ñieàu ñoøi töï do, daân chuû vaø quyeàn bình ñaúng cuûa ngöôøi Vieät Nam vôùi teân Nguyeãn AÙi Quoác.

Naêm 1921, oâng tham gia Ñaûng Coäng Saûn Phaùp. Taïi Ñaïi Hoäi laàn thöù II cuûa Ñaûng Coäng Saûn Phaùp (1923) oâng ñöôïc cöû tham gia Chuû tòch Ñoaøn Ñaïi Hoäi. ÔÛ ñaây oâng vaø caùc ñoàng chí khaùc xuaát baûn tôø baùo La Paria (Ngöôøi Cuøng Khoå) laøm chuû nhieäm kieâm chuû buùt. Cuoái naêm 1923 oâng sang Lieân Xoâ vôùi tö caùch laø Ñaïi bieåu cuûa noâng daân caùc nöôùc thuoäc ñòa. Taïi hoäi nghò Quoác teá noâng daân oâng ñöôïc baàu vaøo

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 214

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Ban chaáp haønh Quoác teá noâng daân. Trong thôøi gian naøy oâng laøm vieäc ôû Quoác teá Coäng saûn vaø vieát baøi cho caùc baùo Söï thaät, Thö tín Quoác teá.

Cuoái naêm 1924, oâng veà Quaûng Chaâu (Trung Quoác) vôùi teân Lyù Thuïy coâng taùc trong phaùi ñoaøn Brodine (coá vaán Lieân Xoâ beân caïnh chính phuû Quoác daân Ñaûng Trung Quoác). Taïi ñaây oâng saùng laäp Vieät Nam Thanh nieân Caùch maïng Ñoàng chí hoäi taäp hôïp caùc nhaø yeâu nöôùc ôû nöôùc ngoaøi vaø tham gia thaønh laäp Hoäi Lieân hieäp caùc daân toäc bò aùp böùc AÙ Ñoâng. Naêm 1927, sau vuï khôûi nghóa Quaûng Chaâu oâng ñi Lieân Xoâ, Bæ, Ñöùc, Thuïy Syõ… Giöõa naêm 1928, veà hoaït ñoäng ôû Thaùi Lan vaø xuaát baûn baùo Thaân AÙi. Caùc naêm 1930 – 1931, tuy ôû nöôùc ngoaøi oâng vaãn chæ ñaïo thöïc hieän phong traøo Xoâ Vieát ôû Ngheä Tónh vaø ôû caùc tænh khaùc. Thaùng 6/1932, oâng bò maät thaùm Anh baét taïi Höông Caûng, ñeán ñaàu naêm 1933 môùi ñöôïc thaû töï do, sau ñoù oâng trôû laïi Lieân Xoâ hoïc taïi tröôøng Ñaïi Hoïc Leùnine.

Naêm 1938, oâng veà hoaït ñoäng ôû Quaûng Taây (Trung Quoác) trong ñôn vò Baùt loä quaân Trung Quoác, ñaàu naêm 1939, oâng lieân laïc ñöôïc vôùi Ban Chaáp haønh Trung öông Ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông qua xöù uûy Baéc Kyø. Cuoái naêm 1940 oâng veà nöôùc laäp caên cöù ôû Paéc Poù (nay thuoäc tænh Cao Baèng) ñaøo taïo caùn boä vaø tröïc tieáp chæ ñaïo coâng taùc xaây döïng caùc hoäi Cöùu quoác ôû caùc ñòa phöông ñeå chuaån bò Toång khôûi nghóa.

Thaùng 8/1942, oâng laáy teân laø Hoà Chí Minh roài trôû sang Trung Quoác lieân laïc vôùi caùc toå chöùc caùch maïng cuûa ngöôøi Vieät Nam ôû ñoù. Vöøa ñeán bieân giôùi thì bò chính quyeàn ñòa phöông cuûa Töôûng Giôùi Thaïch baét giam moät naêm. Trong thôøi gian ngoài tuø, oâng ñaõ vieát taäp thô Nhaät kyù trong tuø (Nguïc trung Nhaät kyù). Thaùng 9/1943, sau khi ñöôïc traû töï do, oâng tieáp tuïc xuùc tieán vôùi caùc toå chöùc choáng Phaùp – Nhaät cuûa ngöôøi Vieät Nam ôû Lieãu Chaâu, baét lieân laïc ñöôïc vôùi Ñaûng roài trôû veà nöôùc laõnh ñaïo caùch maïng. Cuoái naêm 1944, oâng thaønh laäp ñoäi Vieät Nam tuyeân truyeàn giaûi phoùng quaân vaø laäp Khu giaûi phoùng Vieät Baéc chuaån bò toång khôûi nghóa. Ngaøy 16/8/1945, oâng chuû toïa Hoäi nghò Quoác daân toaøn quoác (Quoác daân Ñaïi hoäi). Taïi ñaïi hoäi oâng ñöôïc baàu laøm chuû tòch. Ngaøy 25/8/1945 oâng veà Haø Noäi chuû toïa phieân hoïp cuûa Toång Boä Vieät Minh thaønh laäp chính phuû laâm thôøi.

Ngaøy 2/9/1945, taïi Quaûng tröôøng Ba Ñình, chuû tòch Hoà Chí Minh thay maët chính phuû ñoïc baûn Tuyeân Ngoân Ñoäc Laäp do oâng vieát, tuyeân boá thaønh laäp nöôùc Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoøa, chaám döùt chính quyeàn phong kieán, thöïc daân ngöï trò laâu daøi treân ñaát nöôùc Vieät Nam. Ñeán ngaøy 19/12/1946, do söï khieâu khích cuûa thöïc daân Phaùp, chuû tòch ra Lôøi keâu goïi toaøn quoác khaùng chieán keùo daøi ñeán naêm 1954 – vôùi chieán thaéng Ñieän Bieân Phuû – quaân Phaùp bò baét buoäc kyù Hieäp ñònh Geneøve ruùt quaân khoûi Vieät Nam. Ñaàu naêm 1955, chuû tòch töø chieán khu Vieät Baéc trôû veà Haø Noäi vôùi söï ñoùn tieáp töng böøng cuûa nhaân daân thuû ñoâ. Caùc naêm 1957 – 1960, chuû tòch ñi thaêm caùc nöôùc Xaõ hoäi chuû nghóa nhaèm thaét chaët tình höõu nghò vaø toång keát vaán ñeà chieán löôïc cuûa caùch maïng theá giôùi.

Sau khi Myõ can thieäp vaøo mieàn Nam vaø chieán tranh xaûy ra aùc lieät ôû caû hai mieàn. Chuû tòch Hoà Chí Minh trieäu taäp Hoäi nghò chính trò ñaëc bieät (27/3/1964) nhaèm taêng cöôøng khoái ñoaøn keát toaøn daân thöïc hieän thaéng lôïi cho caùch maïng.

Trong nhöõng naêm cuoái ñôøi, söùc khoûe suùt giaûm, chuû tòch vaãn saùng suoát laõnh ñaïo nhaân daân xaây döïng

vaø khaùng chieán.

Ngaøy 2/9/1969 (luùc 9h47) Chuû tòch Hoà Chí Minh töø traàn taïi Haø Noäi höôûng thoï 79 tuoåi, ñeå laïi söï thöông tieác khoân nguoâi trong loøng nhaân daân Vieät Nam. Tröôùc khi veà theá giôùi beân kia, Chuû tòch coù lôøi “Di chuùc” veà vieäc rieâng “Toâi yeâu caàu thi haøi toâi ñöôïc ñoát ñi, töùc laø hoûa taùng, tro thì chia laøm ba phaàn, boû vaøo ba caùi hoäp saønh. Moät hoäp cho mieàn Baéc. Moät hoäp cho mieàn Trung. Moät hoäp cho mieàn Nam. Ñoàng baøo moïi mieàn neân choïn moät ngoïn ñoài maø choân hoäp tro ñoù. Treân maû khoâng neân coù bia ñaù, töôïng ñoàng, maø neân xaây moät ngoâi nhaø giaûn ñôn, roäng raõi, chaéc chaén, maùt meû, ñeå cho nhöõng ngöôøi ñeán thaêm vieáng coù choã nghæ ngôi”

Trong leã Quoác tang Chuû tòch, Bí thö thöù nhaát Ban Chaáp haønh TW Ñaûng Lao Ñoäng Vieät Nam ñoïc

baøi ñieáu vaên, trong ñoù coù ñoaïn:

“Daân toäc ta, nhaân daân ta, non soâng ñaát nöôùc ta ñaõ sinh ra Hoà Chuû tòch, ngöôøi anh huøng daân toäc vó

ñaïi, vaø chính Ngöôøi ñaõ laøm raïng rôõ daân toäc ta, nhaân daân ta vaø non soâng ñaát nöôùc ta.”

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 215

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Moät taùc giaû khuyeát danh – tröôùc ñaây ôû Saøi Goøn – traân troïng ñieáu Chuû tòch:

“Theá giôùi ñaïo tieân trình, AÂu AÙ kim voâ haäu boái Vó nhaân taân xaõ hoäi, Maõ Lieät chi haän höõu tieân sinh”

Nghóa laø: “Vaïch ra con ñöôøng leân theá giôùi môùi, xöa nay AÂu AÙ chöa töøng coù nhö Ngöôøi; Vó nhaân cuûa

xaõ hoäi môùi, sau Caùc Maùc, Leâ Nin chæ coù Ngöôøi maø thoâi.”

Khoâng nhöõng laø moät nhaø caùch maïng, Chuû tòch Hoà Chí Minh coøn laø moät nhaø vaên, moät nhaø lyù luaän saùng giaù. OÂng ñaõ ñeå laïi cho ñôøi caùc taùc phaåm noåi tieáng: Ñöôøng Kaùch Meänh, Baûn aùn cheá ñoä thöïc daân Phaùp, Con roàng tre, Nhaät kyù trong tuø, Tuyeân ngoân ñoäc laäp, Söûa ñoåi leà loái laøm vieäc… vaø moät soá lôùn thô vaên khaùc.

Queâ höông Chuû tòch Hoà Chí Minh

 Ngoâi nhaø nôi Chuû tòch Hoà Chí Minh ra ñôøi.

Naêm 1883, ñeå chuaån bò cho leã thaønh hoân cuûa hai con laø Nguyeãn Sinh Saéc vaø Hoaøng Thò Loan, cuï Hoaøng Ñöôøng ñaõ döïng cho hoï moät ngoâi nhaø tranh ba gian laøm choã ôû rieâng sau ngaøy cöôùi. Maùi nhaø tranh ñôn sô giaûn dò naøy laø toå aám uyeân öông, ghi nhaän nhöõng naêm thaùng haïnh phuùc cuûa gia ñình Chuû tòch Hoà Chí Minh.

Taát caû nhöõng ñoà duøng trong nhaø ñeàu bình dò vaø ñöôïc saép ñaët moät caùch ngaên naép, thuaän tieän, taïo

caûm giaùc tuy heïp maø khoâng chaät, khoâng gian haøi hoøa vaø aám cuùng.

Gian ngoaøi, beân cöûa soå nhoû ñaàu hoài coù chieáu aùn thö (ñeå nghieân möïc, hoäp buùt loâng) vaø hai chieác gheá vuoâng, phía treân cheách veà phía trong coù hai giaù ñöïng saùch thaùnh hieàn. Ñaây laø nôi hoïc taäp cuûa oâng Nguyeãn Sinh Saéc. Treân chieác baøn nhoû naøy, bieát bao trang saùch ñaõ ñöôïc môû ra chaép caùnh cho cuoäc ñôøi cöû nghieäp cuûa oâng. Cuõng coù bieát bao laàn, cuï Hoaøng Ñöôøng ñaõ sang ñaây cuøng con trao ñoåi theâm veà vaên chöông chöõ nghóa. Nhìn neùt chöõ raén roûi vaø yù töù saâu saéc trong caùc baøi taäp, cuï möøng thaàm vaø traøn ñaày hy voïng vaøo töông lai cuûa ngöôøi con reå thoâng minh, hieáu hoïc.

Nhöng, vaøo buoåi suy taøn cuûa Nho giaùo, ñaát nöôùc laïi trong côn nguy kòch, roái ren, chuyeän “hoïc taøi thi phaän” cuõng laø leõ thöôøng tình. Cho ñeán giôø phuùt vónh bieät cuoäc ñôøi (1893), cuï Hoaøng Ñöôøng vaãn chöa nhìn thaáy ñöôïc nieàm vinh quang khoa baûng ñeán vôùi ngöôøi con yeâu quyù. Sau nhieàu naêm vöøa duøi maøi kinh söû, vöøa daïy hoïc giuùp vôï kieám soáng, maõi ñeán kyø thi Höông Giaùp Ngoï trieàu Thaønh Thaùi naêm thöù 6 (1894) ôû tröôøng Ngheä, Nguyeãn Sinh Saéc môùi ñaäu cöû nhaân. Tin vui nhanh choùng bay veà Laøng Chuøa, baø con ñeán möøng raát ñoâng. Veà phaàn mình chaøng taân khoa Nguyeãn Sinh Saéc coi ñaây laø moùn quaø baùo hieáu nhaïc phuï, song nhaø ñang kyø ñaïi tang neân chæ bieän côi traàu trình laøng. Baø con trong thoân, ngoaøi xaõ ai cuõng taám taéc khen ngôïi yù chí vaø loøng hieáu thaûo cuûa oâng.

Gian nhaø ngoaøi coù boä phaûn ba taám, nôi nghæ ngôi cuûa oâng Saéc sau nhöõng giôø laøm vieäc, hoïa haønh caêng thaúng. Nhöõng luùc thö nhaøn cha con cuøng nhau ñuøa vui aâu yeám chôø meï laøm côm. Tuoåi thô Nguyeãn Sinh Cung ñöôïc cha meï daïy noùi bi boâ, giaûng giaûi cho nhöõng ñieàu hay leõ thieät, nhen nhoùm trong taâm hoàn nhöõng öôùc mô xa.

Boä phaûn coøn laø nôi tieáp khaùch, luùc thì tieáp nhöõng baïn ñoàng lieâu ñeán bình vaên, bình thô, luùc thì tieáp

baø con laùng gieàng vôùi noài khoai luoäc, baùt nöôùc cheø xanh aám aùp tình nghóa xoùm laøng.

Hai gian nhaø trong vôùi raát nhieàu hieän vaät quyù giaù, ghi daáu nhöõng kyû nieäm thieâng lieâng cuûa gia ñình Chuû tòch Hoà Chí Minh. Gian giöõa, saùt pheân coù chieác giöôøng nhoû baèng goã xoan daøi 4 thöôùc 2 taám ta (1,68m), roäng gaàn 2 thöôùc 5 taám ta (gaàn 1m), thang baùng tre, lieáp nöùa, treân traûi chieáu moäc. Tröôùc giöôøng coù taám maøn che baèng vaûi moäc nhuoäm naâu. Du khaùch ñeán ñaây, khi ñöùng tröôùc giöôøng naøy, ai ai cuõng heát söùc xuùc ñoäng. Bôûi treân chieác giöôøng quaù ñôn sô nhoû heïp naøy, nhöõng thaùng naêm haïnh phuùc cuûa ñoâi vôï choàng treû Nguyeãn Sinh Saéc – Hoaøng Thò Loan ñaõ sinh ra ba ngöôøi con öu tuù cho ñaát nöôùc.

Naêm 1884 sinh con gaùi ñaàu loøng: coâ Nguyeãn Thò Thanh Naêm 1888 sinh caäu Nguyeãn Sinh Khieâm Vaø kyø dieäu thay ngaøy 19/5/1890, caäu beù Nguyeãn Sinh Cung caát tieáng chaøo ñôøi – ngöôøi maø 100 naêm sau, toå chöùc UNESCO ñaõ long troïng kyû nieäm ngaøy sinh vôùi tö caùch laø anh huøng giaûi phoùng daân toäc vaø laø moät nhaø vaên hoùa lôùn.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 216

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ngoâi nhaø, chieác giöôøng – nhöõng kyû vaät ñaõ trôû thaønh chöùng tích lòch söû voâ giaù, ghi nhaän giôø phuùt

chaøo ñôøi vaø nhöõng naêm aáu thô cuûa baäc vó nhaân baäc nhaát cuûa daân toäc Vieät Nam.

Saùt beân giöôøng laø chieác röông goã nhoû duøng ñöïng thoùc gaïo vaø nhöõng vaät quyù giaù cuûa gia ñình. Chieác röông laø moùn quaø hoài moân cuûa cuï Keùp cho con gaùi khi ra rieâng. Thuôû nhoû, Chuû tòch Hoà Chí Minh ñaõ men theo chieác röông naøy ñeå chaäp chöõng taäp ñi. Ñoù laø nhöõng böôùc ñi ñaàu tieân cuûa cuoäc ñôøi Ngöôøi, ñeå roài sau ñoù seõ noái daøi nhöõng böôùc ñi tieáp theo treân khaép boán bieån naêm chaâu tìm ñöøông cöùu nöôùc, trôû veà giaûi phoùng non soâng, giaûi phoùng ñoàng baøo.

ÔÛ gian thöù ba, phía cuoái giöôøng keâ chieác khung cöûi. Ngaøy ngaøy taàn taûo ngoaøi ñoàng caøy caáy, ñeâm ñeâm ngöôøi meï Hoaøng Thò Loan, sau khi lo toan chu taát côm nöôùc cho chuùng con, laïi ngoài vaøo khung cöûi, döôùi aùnh saùng cuûa ngoïn ñeøn daàu laïc, chaêm chæ deät vaûi deät luïa ñeå kieám theâm thu nhaäp nuoâi soáng gia ñình. Ñoâi chaân kheùo leùo, ñoâi tay meàm maïi aáy ñaõ deät neân nhöõng thöôùc vaûi, nhöõng vuoâng luïa möôït maø vaø cuõng goùp phaàn deät neân cuoäc ñôøi, söï nghieäp cuûa choàng vaø con.

Vöøa nhòp nhaøng theo tieáng thoi ñöa, baø vöøa ñöa voõng ru con vaøo giaác nguû baèng nhöõng laøn ñieäu daân

ca bay boång, nuoâi lôùn nhöõng hy voïng saâu xa, nhöõng öôùc mô cao ñeïp:

“AØ ôi!… Con ôi meï daën ñieàu naøy Chaêm lo ñeøn saùch cho taøy aùo côm…”

“AØ ôi!… Laøm ngöôøi ñoùi saïch, raùch thôm Hay Coâng danh phuûi nheï, nöôùc non phaûi ñeàn” Voán tri thöùc phong phuù veà vaên hoùa daân gian cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh buoåi ñaàu ñöôïc öôm troàng töø baø meï treû. Ñeâm ñeâm ôû gian ngoaøi, anh Nho Saéc duøi maøi kinh söû, gian trong chò Loan chaêm chæ deät vaûi, hai vôï choàng cuøng thöùc, cuøng ñoäng vieân nhau laøm vieäc, hoïc haønh. Vaø trong lôøi ru kia, yù töù cuûa ngöôøi vôï trao göûi cho choàng cuõng thaät yù nhò.

Nhöõng kyû vaät trong hai gian nhaø naøy phaûn aùnh sinh ñoäng khoâng khí ñaàm aám, haïnh phuùc, söï lao ñoäng caàn cuø, loái soáng bình dò cuûa gia ñình Chuû tòch Hoà Chí Minh. Noù cuõng ghi nhaän giôø phuùt ra ñôøi, nhöõng böôùc ñi chaäp chöõng, nhöõng bieåu loä tình caûm cuûa caäu beù Nguyeãn Sinh Cung. Tuoåi thô eâm ñeàm cuûa Ngöôøi ñöôïc phaùt trieån moät caùch toaøn dieän trong söï chaêm soùc cuûa moïi thaønh vieân trong gia ñình ñaëc bieät laø töø ngöôøi meï hieàn.

Naêm 1895, oâng Nguyeãn Sinh Saéc vaøo Hueá döï kyø thi Hoäi khoa AÁt Muøi nhöng khoâng ñaäu. Bieát taøi hoïc cuûa oâng tröôøng Quoác Töû Giaùm nhaän oâng vaøo hoïc. Laën loäi trôû veà queâ oâng baøn vôùi vôï taïo ñieàu kieän cho oâng theo hoïc ñeå thaønh danh treân con ñöôøng cöû nghieäp. Thöông choàng, baø Loan ñaõ vöôït leân hoaøn caûnh khoù khaên, cha môùi qua ñôøi meï tuoåi giaø söùc yeáu khoâng nôi nöông töïa, em gaùi vöøa môùi laáy choàng, caùc con coøn thô beù, baø ñeå con gaùi ñaàu loøng cuûa mình ôû laïi chaêm soùc baø ngoaïi roài cuøng choàng vaø hai con trai vöôït ñöôøng thieân lyù vaøo kinh ñoâ Hueá. Giöõa ñaát kinh kyø xa laï, moät mình baø laïi phaûi xoay xôû kieám soáng cho caû nhaø, nuoâi choàng nuoâi con aên hoïc. OÂng Nguyeãn Sinh Saéc ngoaøi vieäc hoïc haønh ôû tröôøng, coøn ñi daïy theâm ôû laøng Döông Noã kieám theâm tieàn phuï giuùp vôï.

Bao khoù khaên, vaát vaû choàng chaát leân ñoâi vai ngöôøi meï, nhöng vôùi ñöùc hy sinh cao caû, baø Hoaøng

Thò Loan ñaõ taän tuïy vì choàng, vì con, khoâng khí gia ñình bao giôø cuõng thuaän hoøa, aám cuùng.

Nhöõng gaùnh naëng gia ñình ngaøy caøng naëng hôn. Cuoái naêm 1900, baø sinh theâm ngöôøi con trai laø Nguyeãn Sinh Xin. Caùi teân cuûa caäu beù ghi nhaän moät kyû nieäm vaát vaû khoù khaên cuûa gia ñình ôû choán kinh thaønh. Thôøi gian naøy choàng vaø con trai lôùn ñi vaéng, môùi sinh ñöôïc ít ngaøy, laïi phaûi trôû daäy ngoài vaøo khung cöûi deät vaûi kieám soáng. Vaø tai hoïa aäp ñeán thaät baát ngôø: baø laâm beänh naëng, maëc duø ñaõ gaéng göôïng raát nhieàu, laïi ñöôïc caäu con trai möôøi tuoåi – Nguyeãn Sinh Cung san seû nhöõng vaát vaû, nhoïc nhaèn, chaêm soùc taän tình, ñoäng vieân aân caàn nhöng baø khoâng qua ñöôïc. Ngaøy 10/2/1901, baø ñaõ truùt hôi thôû cuoái cuøng trong voøng tay vaø nieàm tieác thöông voâ haïn cuûa caâu con trai yeâu quyù Nguyeãn Sinh Cung.

Thi haøi cuûa baø ñöôïc baø con cuøng Nguyeãn Sinh Cung ñöa qua coång Thanh Long cuûa Thaønh Hueá baèng thuyeàn, ngöôïc doøng Höông Giang leân an taùng taïi chaân nuùi Tam Taàng, daõy Ngöï Bình, thaønh phoá Hueá.

Ra ñi ôû tuoåi 33 ñaày xuaân saéc, nhöng cuoäc ñôøi baø khoâng heà ngaén nguûi. Baø ñaõ soáng heát mình, ñaõ kòp taïo döïng vaø göûi gaém nhöõng öôùc mô cuûa mình vaøo ngöôøi choàng thaân yeâu vaø nhöõng ngöôøi con

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 217

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” thoâng minh ñænh ngoä. Maõi maõi ngöôøi ñôøi khaéc saâu veû ñeïp, trí tueä, taâm hoàn ngöôøi meï cuûa moät thieân taøi, moät vó nhaân kieät xuaát cuûa daân toäc.

Trôû veà Hueá vôùi taâm traïng ñau xoùt, cha con oâng Nguyeãn Sinh Saéc ñoùn moät caùi teát buoàn teû voâ cuøng nôi ñaát ñeá ñoâ, hoï cuøng nhau chaêm soùc phaàn moä ngöôøi thaân yeâu nhaát ñaõ quaù coá. Nhöng keá sinh nhai buoäc maáy cha con phaûi trôû veà queâ höông baûn quaùn. Noùi sao heát noãi buoàn ñau voâ haïn cuûa ngöôøi meï giaø vaø baø con hoï toäc, laùng gieàng khi ngöôøi con gaùi yeâu ra ñi maõi maõi khoâng trôû veà.

Canh caùnh noãi loøng khi vôï ra ñi maø mình chöa kòp ñeàn ñaùp, oâng Nguyeãn Sinh Saéc böôùc vaøi kyø thi Hoäi khoa Taân Söûu vôùi moät quyeát taâm chaùy boûng. Vaø khoå luyeän aét gaët haùi thaønh coâng, kyø thi naøy oâng ñaõ ñaäu Phoù baûng. Ñoù laø moùn quaø ñaày yù nghóa laøm an loøng ngöôøi vôï hieàn yeân nghæ nôi chín suoái. OÂng ñöôïc vua Thaønh Thaùi ban cho bieån “AÂn töù ninh gia” vaø côø “Phoù baûng phaùt khoa”.

Theo phong tuïc, boán cha con oâng Nguyeãn Sinh Saéc trôû veà Laøng Sen queâ noäi oâng sinh soáng (1901). Caäu Nguyeãn Sinh Xin ñaõ maát ôû Hoaøng Truø. Nhöõng ngaøy thaùng ôû Hoaøng Truø laø nhöõng kyû nieäm khoâng bao giôø phai môø trong kyù öùc cuûa Nguyeãn Sinh Cung. Töø ñoù, ngoâi nhaø naøy ñöôïc giao cho ngöôøi baø con trong hoï söû duïng. Naêm 1959, Ban Quaûn lyù di tích Chuû tòch Hoà Chí Minh ôû Ngheä An ñaõ ñöa veà döïng treân neàn ñaát cuõ laøm löu nieäm.

 Phaàn moä baø Hoaøng Thò Loan (1868 – 1901) Baø Hoaøng Thò Loan laø Baø meï Vieät Nam tieâu bieåu coù coâng nuoâi daïy neân nhöõng ngöôøi con yeâu nöôùc, trong ñoù coù caâu beù Nguyeãn Sinh Cung. Baø sinh taïi laøng Hoaøng Truø, sau khi keát hoân cuøng oâng Nguyeãn Sinh Saéc ñaõ theo oâng suoát caû moät chaëng ñöôøng daøi.

Ngaøy 10/2/1901, Baø ñaõ truùt hôi thôû cuoái cuøng trong voøng tay vaø nieàm tieác thöông voâ haïn cuûa caäu con trai yeâu quyù Nguyeãn Sinh Cung. Thi haøi cuûa baø ñöôïc baø con cuøng Nguyeãn Sinh Cung ñöa qua coång Thanh Long cuûa Thaønh Hueá baèng thuyeàn, ngöôïc doøng Höông Giang leân an taùng taïi chaân nuùi Tam Taàng, daõy Ngöï Bình, thaønh phoá Hueá.

Naêm 1922, luùc ñang bò quaûn thuùc ôû Hueá, nhaân moät chuyeán ñöôïc pheùp veà thaêm queâ, coâ Nguyeãn Thò Thanh (chò Baùc Hoà) ñaõ bí maät ñem haøi coát meï veà an taùng taïi vöôøn nhaø. Ñeán naêm 1942, caäu Nguyeãn Sinh Khieâm khi ra tuø laàn thöù hai ñaõ ñem thi haøi meï an nghæ vónh haèng ôû nuùi Ñoàng Tranh trong daõy Ñaïi Hueä.

Naêm 1985, nhaân kyû nieäm ngaøy sinh laàn thöù 95 cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh, nhaân daân Ngheä An ñaõ xaây phaàn moä baø Hoaøng Thò Loan treân nuùi Ñoàng Tranh. Töø chaân nuùi ñi gaàn 300 baäc baèng ñaù leân ñeán phaàn moä baø. Phía treân moä coù maùi che baèng beâ toâng ñöôïc caùch ñieäu nhö hình chieác khung cöûi thuôû sinh thôøi baø Loan vaãn deät cöûi ñeå nuoâi con.

Bieån Cöûa Loø Cöûa Loø khoâng chæ laø vuøng bieån ñeïp cuûa tænh Ngheä An maø coøn laø moät thaéng caûnh cuûa ñaát nöôùc. Xöa kia, nôi soâng ñoå ra bieån goïi laø Cöûa Xa. Theo nhaân daân ñòa phöông keå laïi, thuôû aáy ngöôøi ta laøm muoái baèng caùch xaây loø maø saéc nöôùc bieån. Trong Ngheä An Phong thoå thoaïi, Buøi Danh Laâm cuõng ghi: “Caùnh ñoàng muoái naøo phaûi ngaên bôø, buoåi trieàu daâng loø un khoùi toûa”. Ban ñeâm, thuyeàn töø ngoaøi khôi cöù nhìn aùnh löûa loø maø vaøo beán neân ôû ñaây quen goïi laø Cöûa Loø. Ñoaïn cuoái cuûa soâng Caám cuõng goïi laø soâng Loø.

Cöûa Loø, nôi nghæ maùt noåi tieáng, moät trung taâm du lòch haáp daãn ôû ven bieån mieàn Trung, nay ñöôïc choïn laøm nôi xaây döïng moät caûng lôùn vaø hieän ñaïi. Caûng Ngheä An trong töông lai teân goïi chính thöùc cuûa caûng môùi Cöûa Loø – seõ goàm 13 beán vôùi chieàu daøi 3km. Toång dieän tích toaøn boä goàm tôùi 330ha nöôùc vaø 110ha ñaát, caûng seõ coù ñoä saâu 12,5m ñeå tieáp nhaän taøu lôùn vôùi troïng taûi 25.000 taán, heä thoáng boác dôõ, vaän chuyeån haøng seõ ñöôïc cô giôùi hoùa vôùi haøng chuïc caàn caåu vaø haøng traêm xe maùy hieän ñaïi. Caûng Ngheä An queâ Baùc seõ coù taàm quan troïng ñaëc bieät: noù seõ laø caûng lôùn thöù 3 cuûa ñaát nöôùc sau caûng Saøi Goøn, caûng Haûi Phoøng; noù seõ phuïc vuï tieáp nhaän vaät tö, haøng hoùa cho caùc tænh mieàn Trung, keå caû vieäc tieáp nhaän haøng hoùa cho nöôùc baïn Laøo anh em.

Phong traøo Xoâ Vieát Ngheä Tónh 1930

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 218

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Nhaân ngaøy Quoác teá Lao ñoäng 1/5/1930, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Boä Coäng Saûn tænh Ngheä An, coâng nhaân nhaø maùy dieâm, nhaø maùy cöa Beán Thuûy cuøng haøng ngaøn noâng daân caùc vuøng laân caän thò xaõ Vinh raàm roä bieåu tình thò uy, phaát cao côø ñoû buùa lieàm, giöông cao khaåu hieäu “Taêng tieàn löông, giaûm söu thueá, thi haønh luaät Lao ñoäng, choáng khuûng boá”. Thöïc daân Phaùp cho binh lính xaû suùng vaøo ñoaøn bieåu tình laøm 7 ngöôøi cheát vaø 18 ngöôøi bò thöông vaø baét hôn 100 ngöôøi. Cuøng ngaøy hoâm ñoù, 3.000 noâng daân huyeän Thanh Chöông bieåu tình phaù ñoàn ñieàn Kí Vieän caém côø buùa lieàm treân noùc nhaø vaø tòch thu ruoäng luùa chia cho noâng daân. Quaân Phaùp vaø lính khoá xanh keùo tôùi ñaøn aùp laøm 18 ngöôøi truùng ñaïn cheát, 30 ngöôøi bò thöông, moät soá ñoâng bò baét.

Thaùng 9/1930, phong traøo Coâng – Noâng ñaõ phaùt trieån ñeán ñænh cao. Ñeá quoác Phaùp vaø tay sai ñieân cuoàng khuûng boá, ñaøn aùp. Ngaøy 12/9/1930 ñeå höôûng öùng cuoäc ñaáu tranh cuûa noâng daân caùc huyeän vaø cuoäc baõi coâng cuûa coâng nhaân Vinh – Beán Thuûy, phaûn ñoái chính saùch khuûng boá cuûa boïn thöïc daân vaø tay sai, moät cuoäc bieåu tình khoång loà vôùi 20.000 ngöôøi ñaõ noå ra ôû Höng Nguyeân (Ngheä An). Ñeá quoác Phaùp cho maùy bay tôùi neùm bom, 217 ngöôøi cheát vaø 126 ngöôøi bò thöông. Nhö löûa ñoå theâm daàu, ngay toái hoâm sau, moät ñoaøn bieåu tình ñeán phaù huyeän lò Nam Ñaøn, caét daây ñieän thoaïi, xung ñoät vôùi lính khoá xanh.

Tieáp ñoù, suoát trong hai thaùng 9 vaø 10 ôû caùc huyeän Thanh Chöông, Dieãn Chaâu, Höông Sôn (Haø Tónh) noâng daân khôûi nghóa vuõ trang, cöôùp laáy chính quyeàn theo hình thöùc Xoâ vieát, traán aùp boïn phaûn caùch maïng. Hoaûng sôï tröôùc phong traøo quaàn chuùng leân cao vaø tröôùc aûnh höôûng cuûa Ñaûng Coäng Saûn ngaøy caøng lôùn maïnh, ñeá quoác Phaùp ñaõ khuûng boá cöïc kyø taøn baïo: cho lính ñi baén gieát daân chuùng, trieät haï laøng maïc, chia reõ mua chuoäc caùn boä. Vì vaäy nhieàu cô quan laõnh ñaïo cuûa Ñaûng bò phaù vôõ, haøng vaïn caùn boä Ñaûng vieân vaø chieán só yeâu nöôùc bò baét, bò tuø ñaøy hoaëc bò gieát. Giöõa naêm 1931, phong traøo taïm thôøi laéng xuoáng chôø ñôïi thôøi cô môùi.

Naêm 1960, ñeå ghi nhôù laïi moät thôøi veû vang haøo huøng cuûa quaân daân xöù Ngheä, Baûo taøng Xoâ Vieát Ngheä Tónh ñaõ ñöôïc xaây döïng taïi thaønh phoá Vinh. Ñaây laø moät coâng trình vaên hoùa ñoäc ñaùo löu giöõ treân 5.000 hieän vaät goác vaø caùc taøi lieäu theå hieän tinh thaàn caùch maïng kieân cöôøng baát khuaát cuûa nhaân daân Ngheä Tónh.

Hoàng ngoïc Quyø Chaâu Khoâng phaûi chæ nhöõng naêm gaàn ñaây ta môùi bieát ñeán caùc moû ñaù ñoû hay coøn goïi laø Hoàng Ngoïc ôû Quyø Chaâu (Ngheä An) maø oâng cha ta ñaõ bieát töø laâu, töø ngaøy coù ñòa danh Quyø Chaâu, vì Quyø Chaâu coù nghóa laø Ngoïc Ñoû. Xöa kia moû naøy ñaõ ñöôïc khai thaùc ñeå laøm ñoà trang söùc cho caùc vua quan, cho caùc thöông nhaân giaøu coù.

Hoàng ngoïc raát hieám, vaø coù giaù treân thò tröôøng Quoác teá. Coù nhöõng vieân ngoïc ñaét gaáp haøng traêm laàn so vôùi vaøng cuøng troïng löôïng. ÔÛ nöôùc ta ñaõ töøng tìm thaáy nhöõng vieân hoàng ngoïc lôùn maø theá giôùi chæ coù vaøi vieân cuøng côõ vaø coù giaù tôùi haøng trieäu USD treân thò tröôøng theá giôùi.

Hoàng ngoïc cuõng chæ laø moät chuûng loaïi trong hoï haøng ñoâng ñaûo caùc loaïi ñaù quyù. Ngay hoàng ngoïc cuõng coù nhieàu loaïi khaùc nhau. Ví duï nhö: hoàng ngoïc hoå phaùch coù maøu hoàng, maøu söûa, maøu maät ong, maøu da cam, coøn hoàng ngoïc grônaùt laïi coù maøu ñoû nhö hoa löïu, naâu, ñen, vaøng, xanh nhaït, traéng trong suoát. Ngoaøi ra, coøn coù loaïi hoàng ngoïc ru-bi coù maøu ñoû, töø ñoû nhaït ñeán ñoû thaãm.

Caùc loaïi ñaù quyù ñöôïc hình thaønh trong thieân nhieân ôû ñoä saâu trong loøng ñaát töø vaøi nghìn ñeán vaøi chuïc nghìn meùt hoaëc saâu hôn nöõa. ÔÛ ñoä saâu naøy, caùc ñaù bò bieán chaát vaø trao ñoåi vôùi nhau, töø ñoù hình thaønh caùc loaïi ñaù quyù. Veà sau maët ñaát ñöôïc naâng leân, bò möa gioù xoùi lôû laøm cho caùc ñaù quyù loä ra treân maët ñaát vaø ñeán löôït noù bò möa naéng laøm vôõ vuïn trong ñoù coù nhöõng vieân ngoïc naèm laãn vôùi caùt, buøn, soûi…

Vieân ñaù Rubi Ngoâi Sao Vieät Nam Ñaây laø baûo vaät cuûa quoác gia. Vieân rubi coù maøu ñoû töôi, caùc maët ñeàu ñoàng nhaát, laø ngoïc ñaù thieân nhieân chöa qua cheá taùc tinh xaûo, coù troïng löôïng leân tôùi 2.160g, töông ñöông 10.800 carat, ñöôïc tìm thaáy ôû Luïc Yeân – Yeân Baùi. Saùch kyû luïc theá giôùi Guiness xuaát baûn naêm 1991 taïi Myõ cho bieát vieân Rubi lôùn nhaát naêm ñoù chæ coù 8.500 carat, cao 5,5 inches, maøu ñoû ñöôïc caét thaønh caùi chuoâng. Coøn

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 219

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” trong cuoán saùch kyû luïc Guiness naêm 1998, vieân Rubi mang teân Ngoâi sao Eminent ñöôïc coi laø nguoàn goác töø AÁn Ñoä, nay thuoäc sôû höõu rieâng cuûa Coâng ty ñaù quyù Eminent, thaønh phoá New York cuõng chæ naëng coù 6.465 carat. Baûo vaät thöù hai quoác gia laø vieân ñaù Rubi coù maøu huyeát duï vaø ñaëc bieät hôn laø coù aùnh sao laáp laùnh cöïc kyø quyù hieám (cho duø chöa ñaùnh boùng, caét maøi), goàm hai khoái lieàn nhau, vôùi toång troïng löôïng leân tôùi 2.260g. Rieâng khoái Rubi aùnh sao thöù nhaát naëng tôùi 1.820g töông ñöông 9.100 carat, khoái Rubi thöù hai coù troïng löôïng khieâm nhöôøng hôn: 440g töông ñöông 2.200 carat. Vieân ñaù naøy ñöôïc tìm thaáy ôû Quyø Chaâu – Ngheä An.



THANH HÓA

Thanh Hoùa laø tænh ñaàu cuûa phaàn giöõa nöôùc ta, töùc laø caùi löng con roàng. Töø xöông soáng Tröôøng Sôn coù nhöõng gieû xöông söôøn chaûy ra bieån: Daõy nuùi ñaù voâi Tam Ñieäp, ñaùm nuùi Xöôùc, Quyønh Löu, nuùi Hoaøng Sôn, Hoaønh Sôn. Tænh Thanh Hoùa Baéc giaùp Ninh Bình vôùi daõy nuùi ñaù Tam Ñieäp, Taây giaùp nuùi Pu Luoâng ñaàu daõy Tröôøng Sôn, Nam giaùp Ngheä An vôùi daõy nuùi Quyønh Löu, phía Ñoâng giaùp bieån Ñoâng. Vôùi ñaày ñuû caùc ñòa hình Thanh Hoùa ñöôïc goïi laø Vieät Nam thu nhoû.

Dieän tích 11.168km2, daân soá 3.467.609 ngöôøi (1/4/1999), thuû phuû laø thaønh phoá Thanh Hoùa. Thanh Hoùa laø tænh coù daân soá ñöùng haøng thöù hai sau TP. HCM. Hieän nay Thanh Hoùa coù hai thò xaõ: Saàm Sôn vaø Bæm Sôn, vaø 24 huyeän, laø moät trong nhöõng tænh thaønh coù ñôn vò haønh chính nhieàu nhaát caû nöôùc. Khí haäu Thanh Hoùa thuoäc vuøng chuyeån tieáp giöõa Baéc Boä vaø Trung Boä. Nhieät ñoä trung bình 23-24oC. Naèm ôû ñoä cao khoâng lôùn, laïi naèm keá bieån neân muøa ñoâng khoâng laïnh laém, muøa heø dòu maùt hôn, giao thoâng ñöôøng boä, ñöôøng saét, ñöôøng thuûy ñeàu thuaän lôïi.

Thanh Hoùa laø tænh coù tieàm naêng raát lôùn. Nhöõng thaéng caûnh ñaëc saéc nhö baõi bieån Ñoà Sôn, ñoäng Hoà Coâng, nuùi Haøm Roàng… Thanh Hoùa coù nhieàu di tích gaén vôùi lòch söû cuûa daân toäc nhö Lam Kinh, thaønh nhaø Hoà. Ñeán thaêm caùc di tích naøy, du khaùch seõ hieåu ñöôïc moät giai ñoaïn haøo huøng ñaày bieán ñoäng cuûa daân toäc.

Thanh Hoùa laø moät trong nhöõng ñòa baøn cö truù cuûa ngöôøi Vieät coå, nôi coù neàn Vaên hoùa Ñoâng Sôn röïc rôõ vôùi troáng ñoàng Ñoâng Sôn laø di vaät ñoäc ñaùo cuûa neàn vaên hoùa naøy. Nhieàu hang ñoäng ñaù voâi laø nhöõng nôi cö truù cuûa nhöõng nhoùm ngöôøi coå töø haøng ngaøn naêm tröôùc. Thanh Hoùa coù truyeàn thoáng vaên hoùa laâu ñôøi ñöôïc goïi laø ñaát “ñòa linh nhaân kieät” ñaõ cung caáp cho ñaát nöôùc bieát bao danh nhaân vaên hoùa, anh huøng daân toäc, nôi phaùt tích cuûa caùc trieàu Tieàn Leâ, Haäu Leâ, nhaø Hoà, chuùa Trònh, chuùa Nguyeãn maø daáu aán coøn ghi laïi ôû caùc vuøng queâ vôùi caùc ñeàn ñaøi, mieáu moä, laêng taåm. Hieám coù vuøng ñaát naøo laïi sinh ra tôùi “ba doøng vua”, “hai doøng chuùa” nhö ôû ñaát Thanh.

Thanh Hoùa laø nôi coù nhieàu daân toäc ít ngöôøi cö truù. Moãi daân toäc ñeàu coù baûn saéc vaên hoùa rieâng. Hoø

soâng Maõ laø moät laø ñieäu daân ca ñaëc tröng nhaát cuûa ñaát Thanh.

Thanh Hoùa cuõng laø nôi coù truyeàn thoáng ñaáu tranh trong suoát chieàu daøi cuûa lòch söû daân toäc. Lòch söû coøn ghi cuoäc khôûi nghóa Lam Sôn baèng moät chöông saùng choùi. Nhöõng ngöôøi ñi ôû, chaên boø, naáu muoái, baùn daàu ñaõ theo Leâ Thaùi Toå khôûi nghóa ñaùnh thaéng quaân Minh. Khi giaëc Phaùp traøn vaøo nöôùc ta, naêm 1883, daân Thanh Hoùa ngaên khoâng cho ñaët coâng söù. Phaïm Baønh vaø Ñinh Coâng Traùng khôûi nghóa. Toáng Duy Taân xaây döïng caên cöù ôû phía Taây tænh. Oanh lieät nhaát laø traän Ba Ñình naêm 1887. Ñinh Coâng Traùng chæ huy ñaép thaønh Ba Ñình, giöõ vöõng trong maáy thaùng. Sau vì xaùc giaëc quanh thaønh thoái quaù, phaûi ruùt leân Maû Cao, roài phaân taùn thaønh nhöõng nhoùm nhoû. Roài Toáng Duy Taân xaây döïng caùc caên cöù ôû Vaân Ñoäng vaø Hoàng Lónh, ñaët moãi huyeän 200 höông binh, ñaùnh Vaïn Laïi dieät nhieàu giaëc; naêm 1890 ñaùnh Noâng Coáng. Luùc aáy ñaõ khuyeân “ñoaøn keát löông giaùo” ñaùnh Taây. Sau ruùt veà Thoï Xuaân,

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 220

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Phaùp ñeán vaây, bò thua nhieàu traän. Naêm 1893, teân Cao Ngoïc Leã phaûn boäi, Toáng Duy Taân bò baét vaø bò cheùm ñaàu.

Naêm 1941, phong traøo caùch maïng phaùt trieån, giaëc Phaùp khuûng boá, quaàn chuùng Thanh Hoùa choáng

laïi coù tính chaát vuõ trang. 19/8/1945, caùch maïng thaéng lôïi.

Thaønh phoá Thanh Hoùa Caùc ñôøi tröôùc ñoùng ôû Yeân Tröôøng, roài Döông Xaù naêm 1804. Naêm 1829, Nhaø Nguyeãn cho xaây thaønh vôùi chu vi 2.520m. Töø ñoù Thanh Hoùa thaønh moät tænh lò lôùn coù nhieàu nhaø maùy coâng nghieäp, loø chum, xöôûng ñaù, xöôûng ñoùng thuyeàn, moät ñieåm döøng chaân saàm uaát treân ñöôøng töø Haø Noäi veà kinh ñoâ Hueá. Ngaøy 20/10/1898, vua Thaønh Thaùi ra saéc duï thaønh laäp thò xaõ Thanh Hoùa. Trong thôøi kyø khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp vaø ñeá quoác Myõ chuùng san baèng thò xaõ coå kính Thanh Hoùa raát nhieàu laàn vì ñaây laø ñieåm trung chuyeån haøng hoùa chi vieän cho mieàn Nam. Naêm 1976, ta baét tay xaây döïng laïi thò xaõ Thanh Hoùa. Naêm 1995 Thanh Hoùa ñöôïc naâng leân Thaønh phoá. Thaønh phoá ngaøy nay thay da ñoåi thòt vôùi cô sôû haï taàng phaùt trieån, boä maët thaønh phoá ngaên naép vaø ñaøng hoaøng hôn.

Bieån Saàm Sôn Töø thaønh phoá Thanh Hoùa reõ höôùng Ñoâng Tænh loä 8, du khaùch ñi khoaûng 16km thì seõ tôùi thò xaõ Saàm Sôn. Nôi ñaây töø laâu ai cuõng bieát coù moät baõi taém lyù töôûng. Ñaàu theá kyû, moät hoïc giaû ngöôøi Phaùp laø Le Breton ñaõ coù nhaän xeùt veà baõi taém Saàm Sôn: “Ñaây laø moät baõi taém toát nhaát ñeå phuïc hoài söùc khoûe”, vì baõi bieån naøy laø moät nôi nghæ ngôi chöù khoâng phaûi nhö baõi bieån thoâng thöôøng ôû Ñoà Sôn, vaû laïi nöôùc bieån ôû ñaây raát trong. Ñieàu ñaùng chuù yù laø baõi taém Saàm Sôn coù moät daûi caùt traéng mòn, chaïy thoai thoaûi ra khôi, khoâng heà coù ñaù ngaàm hoaëc caùc maûnh voû soø, oác, soùng baïc ñaàu voã vöøa phaûi, neân ngöôøi taém coù theå ra xa bôø haøng traêm meùt maø vaãn thaáy an toaøn, thuù vò. Song cuõng do ñaëc ñieåm naøy cuûa baõi taém neân moät soá ngöôøi cöù maûi mieát bôi ra quaù xa ñeán khi muoán trôû laïi vaøo bôø thì ñaõ meät, laïi bò soùng ngaàm cuoán trôû ra vaø soùi caùt döôùi ñaùy thaønh nhöõng laïch saâu khoâng löôøng tröôùc ñöôïc neân deã xaûy ra tai naïn. Vì theá soá ngöôøi meâ tín ñaõ cho raèng thaàn bieån ôû ñaây raát döõ, haøng naêm theá naøo cuõng phaûi hieán thaàn moät sinh maïng. Baõi taém Saàm Sôn chaïy daøi haøng chuïc caây soá, töø chaân nuùi Tröôøng Leä ñeán xaõ Quaûng Tieán phía Baéc goàm ba baõi taém.

Saàm Sôn laø nôi coù moät loaïi phöông tieän ñi bieån ñaëc bieät. Ñoù laø nhöõng chieác maûng laøm baèng luoàng, moät gioáng caây chæ thaáy coù nhieàu ôû mieàn nuùi xöù Thanh. Maûng luoàng thöôøng nheï, baõo soùng döõ doäi ñeán maáy cuõng khoâng chìm, chòu ñöôïc ñoä maën cuûa nöôùc bieån khaù toát. Naêm 1994, moät soá nhaø thaùm hieåm vaø nghieân cöùu ñaïi döông phöông Taây do oâng Tim Severin chæ ñaïo ñaõ ñoùng vaø haï thuûy taïi baõi bieån Saàm Sôn moät chieác thuyeàn vöôït ñaïi döông laøm baèng haøng traêm caây luoàng Thanh Hoùa. Chieác thuyeàn ñöôïc buoäc baèng caùc sôïi song, maây vaø hoaøn toaøn khoâng coù kim loaïi.

Saàm Sôn coøn coù ñaëc saûn bieån phong phuù vaø chaát löôïng hôn nhieàu ñòa phöông khaùc. Khaùch coù theå thöôûng thöùc ñuû loaïi möïc oáng, toâm he, cua gaïch, caùc gioáng caù ngon nhö: chim, thu, nuï, ñeù… Haûi saûn nôi ñaây coù ñaëc ñieåm laø thòt chaéc, dai, ngoït, raát ñaäm ñaø.

Ñaëc bieät laø moùn “goûi caù” vaø “laåu raén bieån” ñang ñöôïc du khaùch öa thích. Muoán laøm moùn “goûi caù” ngöôøi ta phaûi choïn moät soá loaïi caù vöøa ñaùnh baét ñöôïc coøn töôi nguyeân roài cheá bieán caù soáng töø ngoaøi khôi. Sau ñoù môùi ñöa veà nhaø laøm theâm caùc thöù gia vò nhö nöôùc chaám coù pha theâm röôïu goïi laø “nöôùc cheûo”, chanh, ôùt, rau thôm roài aên vôùi baùnh ña nöôùng. Coøn moùn ñaëc saûn raén thì ngöôøi ta baét nhöõng con raén bieån nuoâi saün trong thuøng thuûy tinh, treo ngöôïc ñaàu leân, caét tieát loät da. Tieát raén vaø tim, gan boû rieâng vaøo ly. Xöông raén baêm vieân chieân, coøn thòt, da, tröùng thì naáu laåu. Tröôùc khi thöôûng thöùc ngöôøi ta cho röôïu ngon vaøo coác ñöïng tieát raén, duøng thaân caây saû thay thìa quaäy cho thaät tan ñeàu roài nhaém vôùi moùn laåu vaø vieân. Theo nhöõng khaùch aên quen thì röôïu tieát raén bieån chöõa ñöôïc beänh ñau soáng löng, coøn moùn thòt raén thì ngon vaø boå.

Ñeàn Ñoäc Cöôùc Veà phía Ñoâng Nam thò xaõ Saàm Sôn coù moät daõy nuùi ñaù chaïy daøi, hình thuø gioáng moät phuï nöõ naèm ngöûa vôùi boä ngöïc nôû nang. Ñoù laø daõy nuùi Tröôøng Leä. Moät chaân cuûa daõy nuùi naøy keùo saùt ñeán taän baõi bieån coù thaønh ñaù doác ñöùng. Phía treân laø ñeàn Thöôïng hay ñeàn Ñoäc Cöôùc. Theo truyeàn thuyeát ñeàn naøy

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 221

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” coù töø theá kyû XIII döôùi thôøi Traàn, cuõng coù truyeàn thuyeát cho raèng ñeàn ñöôïc döïng tröôùc nöõa, sôùm hôn nhieàu.

Trong cuoán thaéng caûnh Quaûng Xöông cuûa Nguyeãn Ñöùc Thuaän, ngöôøi huyeän Hoaèng Hoùa ñoã cöû nhaân khoa Maäu Thaân (1848) trieàu Töï Ñöùc soaïn thì söï tích ñeàn naøy nhö sau: Tuïc truyeàn ñôøi xöûa ñôøi xöa moät naêm vaøo ngaøy moàng 7 thaùng gieâng, laøng Tröôøng Leä bò moät côn möa to gioù lôùn ñeán möùc nöôùc ngoaøi bieån daâng leân ngang löng nuùi, caây coái ñoå nghieâng ngaõ. Saùng hoâm sau daân laøng treøo leân ñænh nuùi thì thaáy daáu baøn chaân lôùn in treân taûng ñaù, daøi hôn moät thöôùc. Ñeán ngaøy 17/3 naêm aáy boãng coù moät beø goã lim troâi daït vaøo chaân nuùi. Daân laøng cho ñoù laø ñieàm trôøi beøn duøng soá goã ñoù döïng ñeàn thôø ôû choã coù veát chaân ñeàn Thöôïng thôø thaàn Ñoäc Cöôùc. Löng chöøng nuùi laø ñeàn Trung thôø vò quan döôùi thôøi Lyù laø Toâ Hieán Thaønh. Döôùi chaân nuùi laø ñeàn Haï thôø vò thaàn thôøi Traàn laø Hoaøng Minh Töï.

Veà thaàn Ñoäc Cöôùc cuõng coù nhieàu söï tích khaùc nhau. Coù tích noùi thaàn laø con moät ngöôøi ñaøn baø bò cheát ñuoái maø daõy nuùi Tröôøng Leä laø hình ngöôøi ñaøn baø naøy. Thaàn ñöôïc daân laøng cöu mang, nuoâi naáng trôû thaønh chaøng trai khoång loà. Thuôû ñoù ôû vuøng bieån naøy coù luõ thuûy quaùi thöôøng laøm haïi daân chaøi. Nhöng töø khi coù chaøng ñi ñaùnh caù cuøng thì luõ thuûy quaùi bò chaøng tröøng trò. Chuùng beøn aâm möu chôø chaøng ñi vaéng keùo veà laøng laøm haïi nhöõng ngöôøi ôû nhaø. Töø ñoù heã chaøng ôû nhaø thì chuùng saùt haïi ngöôøi ñi bieån, heã chaøng ñi bieån thì chuùng saùt haïi nhöõng ngöôøi ôû nhaø. Chaøng beøn quyeát ñònh ñoái phoù baèng caùch xeû thaân mình laøm ñoâi. Nöûa thaân vôùi moät chaân ôû ngoaøi bieån, coøn nöûa thaân vaø moät chaân ñöùng ôû ñaát lieàn. Töø ñoù boïn thuûy quaùi ñaønh chòu khoâng daùm quaáy nhieãu daân laøng naøy nöõa. Chaøng trai ñöôïc nhaân daân laøm ñeàn thôø vaø toân laøm thaønh hoaøng. Caùi teân thaàn Ñoäc Cöôùc, töùc thaàn “Moät Chaân” baét nguoàn töø tích naøy.

Coøn cuoán Thanh Hoa Chö Thaàn Luïc ñôøi vua Thaønh Thaùi thì thaàn Ñoäc Cöôùc laïi laø hoï Cao, teân Sôn Töï ñoã tieán só ñôøi nhaø Taán (265 – 317) nhieàu naêm vaâng leänh vua ñi ñaùnh giaëc coù coâng ñöôïc phong laøm Phoù Quoác Vöông. Khi maát hieån linh neân daân sôû taïi laäp ñeàn ñeå thôø vaø caùc ñôøi vua sau ñeàu phong saéc.

Ñeàn ñaõ qua nhieàu naêm truøng tu. Naêm truøng tu xöa nhaát ôû thöôïng löông gian tieàn ñöôøng ghi nieân hieäu Chính Hoøa (1675 – 1705). Coøn tieàn ñöôøng môùi hieän taïi coù nieân ñaïi Taân Maõo (1891) vôùi doøng chöõ: ”Hoaøng trieàu Thaønh Thaùi tam nieäm tueá thöù Taân Maõo haï nguyeät troïng xuaân löu nhaät quan thôøi taân taïo tieàn ñöôøng thuï ñaïi caùt”. Taïm dòch: Ñôøi vua Thaønh Thaùi thöù 3 naêm Taân Maõo muøa xuaân thaùng ba ngaøy toát laøm ngoâi tieàn ñöôøng. Qua hai cuoäc khaùng chieán töø 1945 ñeán 1975, bom ñaïn lieân mieân nhöng ñeàn Ñoäc Cöôùc haàu nhö vaãn nguyeân veïn vôùi nhöõng chieác coät goã lim, goã choø vaø moät soá ñoà thôø, bia, töôïng coù phong caùch ngheä thuaät cuûa Vieät Nam theá kyû XVIII, XIX.

Nuùi Ngoïc – Haøm Roàng Haøm Roàng laø moät caûnh ñeïp thieân nhieân treân ñöôøng töø Nam ra Baéc vaø cuõng laø nôi ghi daáu nhöõng chieán coâng oanh lieät cuûa quaân vaø daân ta trong cuoäc khaùng chieán choáng Myõ cöùu nöôùc. Nuùi Haøm Roàng ôû bôø Nam soâng Maõ, caùch Haø Noäi gaàn 150km. Caàu Haøm Roàng vaét mình treân doøng soâng Maõ, hai ñaàu goái vaø löng nuùi Roàng, nuùi Ngoïc, doøng nöôùc trong xanh luoân cuoàn cuoän chaûy. Veà muøa luõ, doøng soâng gaàm theùt, huøng vó laï thöôøng.

Khi thöïc daân Phaùp thöïc hieän chöông trình khai thaùc ôû Vieät Nam, ñöôøng Quoác loä ñöôïc naén laïi, Haøm Roàng ñöôïc choïn laøm choã xaây caàu. Boïn thöïc daân Phaùp laøm chieác caàu naøy phaûi maát 3 naêm (1901 – 1904). Nhöng ñoù chæ laø moät chieác caàu treo, theá maø chuùng khoe khoang ñaây laø moät kyø quan theá giôùi. Khaùng chieán toaøn quoác buøng noå. Vaøo moät ngaøy thaùng 2/1947 ngöôøi Haøm Roàng ñaõ haï caàu Haøm Roàng xuoáng soâng Maõ ñeå ngaên chaën böôùc tieán cuûa quaân thuø. Hoøa bình laäp laïi, ngaøy 19/5/1964, moät chieác caàu theo kieåu môùi to ñeïp hôn, mang teân Caàu “19/5” laïi noái lieàn hai bôø soâng Maõ. Trong thôøi choáng Myõ cöùu nöôùc, caàu Haøm Roàng ñöôïc caû theá giôùi bieát ñeán. Giaëc Myõ ñaõ duøng 5.000 löôït maùy bay hieän ñaïi neùm hôn 70.000 taán bom phaù vaø haøng traêm quaû bom bi meï, baén 500 quaû teân löûa vaø nhieàu ñaïn suùng lôùn töø ngoaøi khôi, thaû thuûy loâi vaø duøng nhieàu caùch ñeå haï caàu Haøm Roàng.

Coù theå noùi khoâng ngoa raèng caàu Haøm Roàng laø moät “Töôïng ñaøi chieán thaéng” cuûa maët traän giao thoâng vaän taûi treân con ñöôøng tình nghóa cuûa mieàn Baéc chi vieän cho mieàn Nam trong nhöõng naêm ñaùnh

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 222

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Myõ. Laø nôi dieãn ra nhieàu traän chieán ñaáu aùc lieät: chæ trong hai ngaøy 1 vaø 3/4/1965, ta ñaõ baén rôi haøng chuïc maùy bay Myõ. Chieác maùy bay thöù 2.000 rôi treân mieàn Baéc do chính ngöôøi Haøm Roàng baén vaøo ngaøy 5/6/1967. Haøm Roàng laø nôi xuaát hieän 5 ñôn vò anh huøng nhö Nhaø maùy ñieän, Phaân ñoäi 3 Coâng an nhaân daân vuõ trang, Ñoäi caàu 19/5, Ñaïi ñoäi daân quaân tieåu khu Nam Ngaïn vaø Ñôn vò C4 phaùo cao xaï. Cuõng nôi ñaây ñaõ tuyeân döông 3 anh huøng: Ngoâ Thò Tuyeàn, Ñoã Chanh, Leâ Kim Hoàng vaø bao göông chieán ñaáu duõng caûm hy sinh khaùc.

Sau khi mieàn Baéc ngöng tieáng bom Myõ, chæ sau 69 ngaøy ñeâm thi coâng, caàu Haøm Roàng vöõng chaõi

to ñeïp laïi noái lieàn hai bôø soâng Maõ. Vaø ñuùng 17h25’ ngaøy 19/5/1972, ñoaøn xe löûa laïi keùo coøi.

Soâng Maõ - Caàu soâng Maõ: Hoaøng Long Coù dieän tích toaøn löu vöïc laø 28.400km2, doøng chính coù chieàu daøi 512km nhöng moät phaàn cuûa trung löu laïi naèm treân ñaát Laøo vôùi moät ñoaïn doøng chaûy laø 102km, chieám gaàn 20% doøng soâng vôùi dieän tích löu vöïc 10.800km2 chieám 38% toång dieän tích. Soâng Maõ coù hai nguoàn, moät töø vuøng nuùi Tuaàn Giaùo xuoáng, moät töø söôøn Baéc Pu Sam Sao ñoå veà, doøng chaûy theo höôùng Taây Baéc – Ñoâng Nam qua Saàm Nöa (Laøo) roài vaøo Thanh Hoùa vaø ñoå ra bieån ôû 3 cöûa laø: Cöûa Leøn, Cöûa Laïch Tröôøng, Cöûa Laïch Traøo. Muøa luõ keùo daøi 5 thaùng töø thaùng 6 - 10.

Caàu soâng Maõ laø moät trong nhöõng caây caàu ñeïp treân tuyeán Quoác loä 1A. Ngaøy 2/7/2000 caàu ñöôïc khaùnh thaønh vaø ñöôïc Thuû töôùng Phan Vaên Khaûi caét baêng khaùnh thaønh vaø ñaët teân laø Hoaøng Long coù nghóa laø Roàng Vaøng.

Caàu soâng Maõ goàm ñöôøng daãn daøi 3,5km, caàu Haøm Roàng vöôït ñöôøng saét daøi 413m, roäng 12,5m vaø caàu vöôït soâng Maõ daøi 380,68m, roäng 12,5m. Caàu ñöôïc khôûi coâng töø thaùng 7/1997, kinh phí 124 tæ ñoàng. Ñaây laø moät coâng trình coù nhòp thoâng thuyeàn lôùn nhaát Vieät Nam hieän nay: 130m, so vôùi caàu soâng Gianh laø 120m.

Daáu tích Lam Sôn

Daãu ñi traêm nuùi ngaøn röøng Hoàn Lam Sôn vaãn thaáu töøng caâu ca.

(Ca dao)

Lam Sôn, maûnh ñaát ghi laïi chaëng ñöôøng lòch söû veû vang cuûa daân toäc ta ôû theá kyû 15, ñeán nay vaãn coøn soi roïi aùnh saùng röïc rôõ cho böôùc ñöôøng cuûa nhaân daân Thanh Hoaù noùi rieâng vaø ñaát nöôùc noùi chung. Lam Sôn laø nôi Leâ Lôïi daáy quaân ñaùnh giaëc Minh, giaønh ñoäc laäp.

Lam Sôn (nay thuoäc xaõ Xuaân Lam, huyeän Thoï Xuaân, Thanh Hoaù) laø khu di tích lòch söû – vaên hoaù queâ höông anh huøng daân toäc Leâ Lôïi, mang nhöõng daáu tích vaø truyeàn thuyeát veà Nguyeãn Traõi, ngöôøi anh huøng daân toäc vó ñaïi, nhaø vaên haøo kieät xuaát cuûa daân toäc ta.

ÔÛ trieàu Leâ, Lam Sôn ñöôïc choïn laøm ñaát toân mieáu. ÔÛ ñaây coù bia kyù, laêng moä töôûng nhôù, ñieän mieáu thôø caùc vua, hoaøng haäu, con chaùu nhaø Leâ coù töôùc vöông. Lam Sôn thôøi baáy giôø ñöôïc coi laø kinh ñoâ thöù hai cuûa ñaát nöôùc (Lam Kinh), coù nhieàu coâng trình kieán truùc vaên hoaù nhö: ñieän Lam Kinh, Laêng moä, ñeàn caùc vua Leâ Thaùi Toå, Thaùi Toâng, Nhaân Toâng, Thaùnh Toâng, Hieán Toâng, Tuùc Toâng… vaø Laêng moä caùc Hoaøng haäu: Ngoâ Thò Ngoïc Dao, Nguyeãn Thò Ngoïc Huyeân, khu laêng coù nhöõng bia lôùn cuøng nhieàu con vaät baèng ñaù chaïm khaéc khaù coâng phu.

Xöa kia ôû Lam Sôn, coù cung ñieän nguy nga ñoà soä. Laêng bia caùc vua vaø Hoaøng Haäu nhaø Leâ ñaët taïi nhieàu choã treân moät ñòa baøn raát roäng taïi caùc khu röøng caám. Maáy traêm naêm qua, khu di tích khoâng ñöôïc baûo veä, bò thieân tai, hoaû hoaïn ñoå naùt haàu nhö hoaøn toaøn. Khung caûnh thieân nhieân cuõng bieán ñoåi nhieàu. Nay chæ coøn daáu tích cuûa töôøng thaønh, neàn cung ñieän vôùi nhieàu vieân gaïch, ñaù taûng chaân coät, coù kích thöôùc khaù lôùn, caùc baäc roàng leân xuoáng bò ñoå vôõ, caùc laêng moä bò suït lôû, caùc con vaät baèng ñaù bò söùt meû, xeâ dòch, caùc bia ñaù trô troïi ngoaøi möa naéng, loái ñi laïi laày loäi raäm raïp.

Nhaø nöôùc ta ñaõ cho söûa chöõa moät vaøi laàn nhö ñeàn Leâ Lôïi, laøm nhaø cho bia Vónh Laêng, phaùt quang maët baèng, troàng caây vaø taêng cöôøng baûo veä. Nhaân kyû nieäm laàn thöù 600 naêm sinh Nguyeãn Traõi, khu di tích Lam Sôn ñöôïc Boä Vaên Hoaù Thoâng Tin, Tænh UÛy, UBND Tænh Thanh Hoaù cho söûa laïi, phuïc hoài khung caûnh thieân nhieân trong möùc ñoä coù theå ñöôïc.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 223

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ñoâi neùt veà Bình Ñònh Vöông Leâ Lôïi Vua khai saùng nhaø Leâ, laõnh tuï khôûi nghóa choáng quaân Minh. Taèng toå cuûa oâng laø Leâ Hoái, noäi toå laø Leâ Ñinh, queâ ôû thoân Nhö AÙn, Löông Giang (nay laø phuû Thieäu Hoaù), Thanh Hoaù, sau dôøi veà ôû vuøng Lam Sôn. OÂng laø con uùt cuûa Leâ Khoaùng vaø Trònh Thò Ngoïc Höông (anh lôùn cuûa oâng teân Hoïc, thöù laø Tröø). Noái nghieäp nhaø laøm chuùa traïi Lam Sôn, gaëp khi quaân Minh xaâm chieám ñaát nöôùc, oâng nuoâi chí lôùn ñaùnh ñuoåi xaâm laêng. Quaân nhaø Minh nghe tieáng oâng, duï cho laøm quan, oâng khoâng chòu khuaát, thöôøng noùi:”Laøm trai neân giuùp naïn lôùn, laäp coâng to, ñeå tieáng thôm muoân ñôøi, chôù sao laïi chòu bo bo laøm ñaày tôù ngöôøi?”. OÂng daáu mình ôû choán sôn laâm lo keát naïp haøo kieät, chieâu taäp quaân só ñeán cuoái naêm 1417 thì neân cao côø nghóa, xöng Bình Ñònh Vöông. Döôùi côø giaûi phoùng do oâng laõnh ñaïo laàn hoài ñoâng ñuû maët anh taøi goùp söùc: Ñinh Leã, Ñinh Lieät, Nguyeãn Xí, Nguyeãn Thaân töùc Leâ Lai, Buøi Quoác Höng, Trònh Khaû, Leâ Vaên An, Leâ Vaên Linh, Traàn Nguyeân Haõn, Nguyeãn Traõi…

Naêm 1418, thaéng traän ñaàu taïi Laïc Thuûy, khieán töôùng Minh laø Maõ Kyø khieáp ñaûm. Chuùng ñieân cuoàng tung quaân bao vaây nghóa quaân taïi Chí Linh. Theá nguy, nhôø coù Leâ Lai ñoåi aùo chòu cheát thay oâng, ñeå oâng laùnh thaân veà Lö Sôn (ôû phía Taây Chaâu Hoan, Hoùa – Thanh Hoùa)

Thaùng 10/1420, oâng duøng keá phuïc binh chieán thaéng quaân Lyù Baân, Phöông Chính taïi Chi Laêng, roài tieán ñaùnh ôû saùch Ba Laãm, thuoäc Loãi Giang, trong giai ñoaïn naøy thu duøng ñöôïc Nguyeãn Traõi laøm tham möu xuaát saéc.

Naêm 1421, phaù quaân Traàn Trí vaø ñaùnh ñuoåi ñöôïc quaân Laøo tieáp tay vôùi quaân Minh. Naêm 1424, chieán dòch Boà Lieäp, cheùm töôùng giaëc laø Traàn Trung, traän Traø Laân phaù vôõ quaân cuûa Sö Höõu gieát töôùng Tröông Baûn. Naêm 1426 ñaùnh laáy ñöôïc Ngheä An, tieán quaân ra Ñoâng Ñoâ (Haø Noäi). Traûi caùc traän ôû Ninh Kieàu, ÖÙng Thieân, Ninh Giang, quaân oai khaép nôi. Sau ñoù laïi trieät haï ñöôïc vieän binh cuûa quaân Minh töø Vaân Nam keùo sang taïi caàu Xa Luoäc, roài ñaùnh baïi luoân ñaïi quaân cuûa Vöông Thoâng nôi Coå Laõm vaø Tuïy Ñoäng. Naêm 1427 ñoùng quaân ôû Boà Ñeà uy hieáp thaønh Ñoâng Quan, doàn toaøn löïc ñaùnh moät traän ñeå ñôøi taïi Chi Laêng, cheùm cheát Lieãu Thaêng taïi goø Ñaûo Maû, baét soáng hai töôùng Hoaøng Phuùc vaø Thoâi Tuï taïi Xöông Giang, gieát töôùng Löông Minh, khieán Lyù Khaùnh töï töû, ñuoåi ñöôïc Moäc Thaïnh troán chaïy veà nöôùc. Keát quaû: Toång tö leänh quaân Minh laø Vöông Thoâng phaûi vieát thö caàu hoøa, roài cuoái cuøng ñaønh oâm haän ruùt 86.000 quaân Minh veà nöôùc.

Naêm 1428, oâng leân ngoâi vua, teân thuïy laø Leâ Thaùi Toå, ñaët hieäu nöôùc laø Ñaïi Vieät, hieäu naêm laø

Thuaän Thieân, ñoùng ñoâ ôû Ñoâng Kinh (Haø Noäi).

Coâng cuoäc ñuoåi giaëc giöõ nöôùc cuûa oâng ñöôïc toaøn daân ghi ôn. Nhöng sau ñoù oâng nôõ loøng gieát haïi

caùc coâng thaàn nhö Phaïm Vaên Xaûo, Traàn Nguyeân Haõn… haàu heát caùc nhaø cheùp söû ñeàu cheâ traùch.

Naêm 1433, ngaøy 22/8 aâm lòch, oâng maát, höôûng döông 48 tuoåi, ôû ngoâi 6 naêm. Choân taïi Vónh Laêng

(Lam Sôn)

Leâ Lôïi chaúng nhöõng coù taøi laõnh ñaïo khaùng chieán, maø coøn coù taøi vaên chöông. Khi ñaõ leân ngoâi, khoaûng thaùng 5/1432, sau khi ñi ñaùnh Ñeøo Caùp Haõn veà, qua ñeâ Long Thuûy töùc ñeâ soâng Haéc Giang, oâng coù laøm moät baøi thô:

Baûn dòch

“Gaäp gheành naøo naïi nuùi cuøng non Giaø laõo nhöng gan saét ñoù coøn Nghóa khí queùt tan muø maáy lôùp Loøng ngay san phaúng nuùi nuùi muoân hoøn Bieân phoøng neàn kheùo tìm phöông löôïc Xaõ taéc caøng theâm giöõ vöõng yeân Ñöøng noùi quanh co ñöôøng hieåm trôû Töø nay nöôùc chaûy moät doøng lieàn”

“Khi khu hieåm loä baát töø nan Laõo ngaõ do toàn thieát thaïch can Nghóa khí taûo khoâng thieân chöôùng vuï Traùng taâm di taän vaïn truøng san. Bieân phoøng vò haûo truø phöông löôïc Xaõ taéc öng tu keá cöûu an Hö ñaïo nguy nan tam baùch khuùc Nhö kim chæ taùc thuaän löu khang” Khi ñaõ döïng xong neàn ñaïi ñònh, baøi hòch Bình Ngoâ Ñaïi Caùo truyeàn khaép xa gaàn (do Leâ Thaùi Toå

truyeàn leänh cho Nguyeãn Traõi soaïn thaûo) muoân ñôøi sau löu nghieäp veû vang cuøng soâng nöôùc.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 224

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Leâ Lai Danh töôùng, coù saùch cheùp laø Nguyeãn Thaân, sau theo phoø Leâ Lôïi, ñoåi teân laø Leâ Lai. Queâ thoân Dang Ta, Thuïy Nguyeân, Thanh Hoùa. Thaân phuï oâng teân Kieàu, laøm phuï ñaïo ñaát Lam Sôn, sinh hai trai, tröôûng teân Laïn, thöù laø oâng.

OÂng theo döôùi côø Bình Ñònh Vöông Leâ Lôïi, duõng lieät khaùng Minh cöùu quoác. Naêm 1416 taïi Luõng Nhai, oâng cuøng Bình Ñònh Vöông vaø 17 töôùng lónh taâm phuùc theà soáng cheát coù nhau, ñöôïc Leâ Lôïi trao chöùc Ñoâ toång quaûn, töôùc Quan Noäi Haàu.

Naêm 1418, khoaûng cuoái naêm, bò quaân Minh vaây ngaët ôû vuøng Chí Linh, Bình Ñònh Vöông hoûi caùc

töôùng:

-Ai daùm giaû daïng ta caàm quaân choáng nhau vôùi giaëc, noi göông Kyû Tín ngaøy xöa cheát thay cho Haùn

Cao Toå? Ñeå ta naùu daáu nghi binh goùp nhaët töôùng só maø lo noåi daäy phuïc quoác veà sau.

Leâ Lai tình nguyeän xin ñi. Bình Ñònh Vöông caûm khaùi, khaán vôùi trôøi ñaát: “Leâ Lai vì ñaïi nghóa xaû thaân, toâi theà ngaøy sau chaúng queân ôn aáy, neáu nuoát lôøi theà thì cung ñieän thaønh röøng nuùi, aán baùu thaønh ñoàng, göôm thaàn thaønh ñao”

Leâ Lai beøn aên maëc giaû nhaø vua, ñem 500 quaân, hai thôùt voi, thaúng tôùi traïi giaëc khieâu chieán. Quaân

Minh vaây ñaùnh, oâng chieán ñaáu ñeán luùc kieät söùc, ñeå ho giaëc baét vaø chòu cho chuùng gieát.

Nhôù coâng ôn Leâ Lai, vua Leâ ñaõ cho tìm thaây oâng töø tröôùc, choân ôû Lam Sôn, khi leân ngoâi truy taëng oâng Laø Ñeä nhaát Coâng thaàn. Naêm 1429 truy phong laø Thaùi UÙy. Ñeán ñôøi Nhaân Toâng, naêm 1443, truy taëng laø Bình Chöông quaân quoác troïng söï, cho Kim nguõ ñaïi kim phuø, töôùc laø Huyeän Thöôïng Haàu. Ñôøi Thaùnh Toâng laïi taëng laø Thaùi Phoù, töôùc Dieân Phuùc Haàu, truy phong laø Trung Tuùc Vöông.

Leâ Lai coù 3 ngöôøi con laø Lö, Loä vaø Laâm ñeàu coù tieáng trong lòch söû. Ñeán nhaø Nguyeãn, Gia Long

lieät oâng vaøo haøng Khai quoác coâng thaàn ñeä nhaát trieàu Leâ, cho tìm con chaùu oâng coi giöõ ñeàn thôø.

Bình Ñònh Vöông thöôøng noùi: “Sau naøy ta maát ñi, khi ñeán leã gioã ta, thì moät ngaøy tröôùc ñoù phaûi

cuùng teá Leâ Lai”. Ca dao ta coøn truyeàn tuïng: “Haêm moát Leâ Lai haêm hai Leâ Lôïi”

Hoà Quyù Ly Hoaøng ñeá, ngöôøi khai saùng nhaø Hoà, coù quyeàn möu, cô trí, moät chính trò gia laõo luyeän, ña taøi ñôøi Traàn. OÂng töï laø Li Nguyeân, voán doøng doõi Hoà Höng Daät, nguï laøng Baøo Ñoät, Quyønh Löu. Sau oâng toå boán ñôøi laø Hoà Lieâm dôøi ra ôû laøng Ñaïi Laïi, Thanh Hoùa, laøm con nuoâi nhaø Leâ Huaán, môùi ñoåi hoï Leâ.

Hoà Quyù Ly coù hai ngöôøi coâ ñeàu laø vôï vua Traàn Minh Toâng, moät ngöôøi sinh ra Ngheä Toâng, moät ngöôøi sinh ra Dueä Toâng. Vì theá ñeán ñôøi Traàn Ngheä Toâng, oâng ñöôïc tin duøng laøm Khu maät ñaïi söù (1371), roài laøm Tieåu tö khoâng (1377), thaêng daàn ñeán Thoáng Cheá Ñoâ Haûi Taây, töôùc Trung Tuyeân Haàu (1380). Nhaø vua laïi gaû Huy Ninh coâng chuùa cho oâng. Naêm 1387, thaêng Ñoàng Bình Chöông Söï, Ngheä Toâng cho oâng göôm vaø côø ñeà chöõ “Vaên voõ toaøn taøi quaân thaàn ñoàng ñöùc”.

Baáy giôø caùc ñaïi thaàn vaø só phu ñaõ coù laém ngöôøi lo ngaïi söï chuyeân quyeàn cuûa oâng. Töø ñoù Traàn Nguyeân Ñaùn coù yù khuyeân can Thöôïng hoaøng Ngheä Toâng veà vieäc giao cho Quyù Ly phuï chính Traàn Thuaän Toâng:

(Göûi con cho baùc quaï giaø Bieát raèng quaï coù thöông maø hay khoâng?)

“Nhaân ngoân kí töû döõ laõo nha, Baát thöùc laõo nha lieân aùi phuû?” Xöû só Buøi Moäng Hoa cuõng daâng thö coù caâu: “Thaàn nghe treû con haùt raèng: Thaâm tai Leâ sö! (Thaâm ñoäc thay! Thaùi sö hoï Leâ (töùc Hoà Quyù Ly)) taát nhieân Quyù Ly coù dò chí”. Thöôïng hoaøng Ngheä Toâng laïi ñem lôøi aáy baûo cho Quyù Ly bieát, khieán Buøi Moäng Hoa boái roái, phaûi boû ñi laùnh naïn.

Tuy nhieân, Thöôïng hoaøng Ngheä Toâng cuõng ngôø Quyù Ly, beøn khieán hoïa só veõ töôïng Chaâu Coâng, Hoaéc Quang, Gia Caùt Töôøng vaø Toâ Hieán Thaønh goïi laø böùc “Töù phuï ñoà” (Töôïng boán vò hieàn thaàn giuùp vua) trao Quyù Ly vaø ban duï: “Neáu vua (Thuaän Toâng) coù theå giuùp ñöôïc thì giuùp, neáu heøn keùm quaù thì khanh cöù ñaûm nhaän laáy”. OÂng theà: “Naøo daùm coù möu ñoà khaùc, neáu coù thì trôøi khoâng chöùng”. Thöôïng hoaøng Ngheä Toâng laïi coøn naèm moäng thaáy Traàn Dueä Toâng hieän veà ñoïc baøi thô:

“Trung gian duy höõu xích chuûy haàu AÂn caàn tieàm thöôïng baïch keâ laâu

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 225

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Khaåu vöông dò ñònh höng vong söï Baát taïi tieàn ñaàu taïi haäu ñaàu”

Baøi thô coù aån nghóa: Thöôïng hoaøng sinh naêm Taân Daäu (Baïch keâ – Gaø aùc), Quyù Ly laø moû ñoû (xích chuûy); “khaåu vöông” gheùp laïi laø chöõ “quoác” höng vong sau naøy seõ thaáy. Do ñoù Ngheä Toâng caøng nghi ngôø oâng hôn vaø cuõng do baøi thô aáy, oâng coøn ñöôïc ñôøi goïi mæa laø “xích chuûy haàu” (vò haàu töôùc noû ñoû). Ngaøy 15/3/1398, oâng baét buoäc Traàn Thuaän Toâng phaûi nhöôøng ngoâi cho thaùi töû AÙn môùi leân 3 tuoåi, aáy laø Traàn Thieáu Ñeá, oâng töï xöng laø Khaâm Ñöùc Höng lieät ñaïi vöông. Roài sai ngöôøi gieát Thuaän Toâng ñi.

Trieàu thaàn coù nhöõng ngöôøi nhö Thaùi Baûo Traàn Nguyeân Haõn, Thöôïng Töôùng quaân Traàn Khaéc Chaân laäp hoäi kín ñeå möu tröø oâng, chaúng may söï loä ra, oâng baét gieát hôn 370 ngöôøi. OÂng laïi xöng laø Quoác toå Chöông hoaøng, ôû cung Nhaø Thoï, ra vaøo duøng nghi veä thieân tö (nhöng haõy coøn xöng laø “dö”, chöa traéng trôïn xöng laø “traãm”).

Cho ñeán thaùng 2/1400, oâng truaát pheá Thieáu Ñeá, leân ngoâi vua, ñoåi laïi hoï Hoà nhö cuõ. Nguyeân hoï Hoà laø doøng doõi nhaø Ngu beân Trung Hoa, neân oâng ñaët hieäu nöôùc laø Ñaïi Ngu. Chöa ñöôïc moät naêm oâng baét chöôùc nhaø Traàn, nhöôøng ngoâi cho con laø Hoà Haùn Thöông maø laøm Thaùi Thöôïng Hoaøng.

Veà vaên hoùa, oâng quyeát ñònh duøng chöõ Noâm ñeå chaán höng quoác hoïc cho dòch caùc kinh, thö, thi. Chính oâng ñaõ bieân taäp thieân “Voâ Daät” ñeå daïy cho con caùi caùc nhaø quan vaø soaïn 14 thieân Minh Ñaïo daâng leân Traàn Ngheä Toâng khi tröôùc. Vaø oâng neâu ra 4 choã ngôø trong saùch Luaän ngöõ: “Yeát kieán naøng Nam töû, khi ôû nöôùc Traàn bò tuyeät löông, Coâng Sôn Phaát Maït môøi, Khoång Töû muoán ñeán, aáy laø ñaùng cheâ”. OÂng laïi ñeà xöôùng: “Ñeå Chaâu Coâng laøm tieân thaùnh, ngoài höôùng maët phía Nam; Khoång Töû laøm tieân sö, ngoài höôùng maët phía Baéc”. Caùc Nho gia nhö Haøn Duõ, Chaâu Hi, Trình Hao… oâng ñeàu cho laø hoïc baùc taïp maø taøi heøn, chæ chaêm troäm caép yù nghóa coå nhaân (choáng ñoái laïi caùc lyù thuyeát cuûa oâng, coù vò tröôûng giaùo tröôøng Quoác töû laø Ñoaøn Xuaân Loäi maïnh daïn ñaû kích hôn caû).

Veà maët xaõ hoäi, oâng thieát laäp Sôû “Quaûn Teá” (töùc nhö y teá ngaøy nay) trao quyeàn giaùm ñoác cho Nguyeãn Ñaïi Naêng troâng nom. ÔÛ caùc loä ñeàu coù laäp ra moät kho luùa goïi laø “Thöôûng Bình”, laáy tieàn coâng mua luùa tröõ vaøo, phoøng nhöõng naêm maát muøa ñem ra baùn reû cho daân chuùng.

OÂng thöïc thi chính saùch phaân phoái ruoäng ñaát, phaøm trong nöôùc chæ chöøa haøng ñaïi vöông vaø tröôûng coâng chuùa, khoâng ngöôøi naøo ñöôïc coù quaù 10 maãu ruoäng. Bao nhieâu soá thöøa phaûi noäp laïi cho Nhaø nöôùc, hoaëc ai coù toäi hay bò giaùng truaát thì cho ñem ruoäng chuoäc toäi.

Laïi haïn cheá caû söï nuoâi ngöôøi laøm toâi tôù. Phaøm nhaø quyeàn quyù phaûi tuøy thöù baäc maø nuoâi toâi tôù

nhieàu hay ít, khoâng ñöôïc quaù soá ñaõ ñònh.

Cuõng chính oâng laø ngöôøi ñaàu tieân ñeà xöôùng vieäc phaùt haønh baïc giaáy. Tieàn giaáy luùc aáy goàm coù:

   Giaáy 3 tieàn: veõ hình con laân. Giaáy 5 tieàn: veõ hình con phöôïng. Giaáy 1 quan: veõ hình con roàng.

 Giaáy 10 ñoàng: veõ hình reâu beå.  Giaáy 30 ñoàng: veõ hình soùng nöôùc.  Giaáy 1 tieàn (60 ñoàng): hình ñaùm maây.  Giaáy 2 tieàn: veõ hình con ruøa.

Veà voõ bò, beà ngoaøi oâng vaãn laáy leã maø ñoái ñaõi vôùi nhaø Minh nhöng vaãn bieát chuùng coù yù xaâm laêng, neân oâng raùo rieát toå chöùc quaân ñoäi. Binh löïc quoác gia goàm 20 veä, moãi veä coù 18 ñoäi, moãi ñoäi 18 ngöôøi. Ñaïi quaân thì coù 30 ñoäi, trung quaân coù 20 ñoäi, moät doanh coù 15 ñoäi, moät ñoaøn coù 10 ñoäi.

Quaân Minh töøng gaây roái, kieám chuyeän ñeå can thieäp vaøo noäi boä nöôùc ta. OÂng vaø hai con laø Nguyeân Tröøng vaø Haùn Thöông vaãn phaûi khoù nhoïc choáng ñoái. Cho ñeán naêm 1406 quaân Minh sang xaâm löôïc. Caùc töôùng Minh laø Chaâu Naêng, Tröôøng Phuï, Moäc Thaïnh, Li Baûn, Traàn Huùc raàm roä keùo quaân sang. Cha con cöông quyeát cuøng nhaân daân trong nöôùc khaùng cöï.

Maát thaønh Ña Bang, thua traän Moäc Phaøm Giang, thaát luoân traän Haøm Töû Quan, cha con oâng ñöa caùc lieâu thuoäc chaïy ra beå, roài veà Thanh Hoùa. Quaân Minh ñuoåi ñaùnh taïi soâng Maõ. Theá böùc, tuøy töôùng Nguïy Thöùc baûo oâng: “Nöôùc ñaõ maát, laøm vua khoâng neân ñeå cho ngöôøi ta baét ñöôïc, xin beä haï töï thieâu ñi coøn hôn”. OÂng giaän, gieát Nguïy Thöùc roài chaïy vaøo Ngheä An.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 226

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Tröông Phuï, Moäc Thaïnh daãn luïc quaân ñuoåi theo; Lieãu Thaêng chæ huy thuûy binh chaën maët thuûy. Naêm 1407, ngaøy 12/5, oâng vaøo ñeán cöûa beå Kyø La (thuoäc Kyø Anh, Haø Tónh) bò giaëc baét, coøn Haùn Thöông vaø nhöõng con chaùu hoï Hoà cuõng ñeàu bò baét ôû nuùi Cao Voïng. Chuùng giaûi cha con oâng veà Kim Laêng (Nam Kinh – Trung Quoác), roài oâng maát ôû ñoù vaøo 1407 (?).

Nhaø maùy Xi maêng Nghi Sôn Laø nhaø maùy xi maêng lôùn nhaát Vieät Nam hieän nay. Coâng trình lieân doanh giöõa Vieät Nam vaø Nhaät Baûn vôùi trò giaù döï aùn leân ñeán 373 trieäu USD. Nhaø maùy xi maêng Nghi Sôn coù coâng suaát 2,15 trieäu taán vôùi caùc thieát bò haøng ñaàu, coâng ngheä tieân tieán nhaát veà lónh vöïc xi maêng treân theá giôùi.

Nhaø maùy ñöôïc xaây döïng thaùng 7/1997 vaø hoaøn thaønh ngaøy 13/11/2000. Saûn phaåm xi maêng Nghi Sôn vôùi nguoàn nguyeân lieäu töø caùc daõy nuùi ñaù voâi taïi choã, chaát löôïng xi maêng ñaït tieâu chuaån PC 40 ñöôïc tieâu duøng noäi ñòa vaø xuaát khaåu.

Di chæ nuùi Ñoï – Ñoâng Sôn Ñi ngöôïc laïi doøng lòch söû vaøi ba vaïn naêm tröôùc ñaây, Thanh Hoùa laø moät ñieåm tuï daân xöa nhaát ôû nöôùc ta, moät ñieåm tuï daân baûn ñòa khoâng phaûi töø Nam hay töø Baéc di cö ñeán quaàn tuï laïi maø hình thaønh. Treân cöông vöïc cuûa Thanh Hoùa, caùc gia ñoaïn phaùt trieån lòch söû cuûa con ngöôøi ñeàu coù daáu aán haún hoi, töø thôøi ñaïi ñoà ñaù cuõ (di chæ nuùi Ñoï thuoäc neàn vaên hoùa nuùi Ñoï); ñoà ñaù giöõa (di chæ laøng Bon thuoäc neàn vaên hoùa Hoøa Bình); ñoà ñaù môùi (di chæ Da Buùt, Ñoàng Khoâi thuoäc neàn vaên hoùa Baéc Sôn); thôøi ñaïi ñoàng thau (di chæ Ñoâng Sôn thuoäc neàn vaên hoùa Ñoâng Sôn). Coù maáy neàn vaên hoùa coù tính chaát theá giôùi thì rieâng Thanh Hoùa ñaõ coù ñòa danh cuûa mình ñaët cho hai neàn vaên hoùa Nuùi Ñoï vaø vaên hoùa Ñoâng Sôn.

Nuùi Ñoï naèm saùt nôi gaëp nhau giöõa hai doøng soâng Chuû vaø soâng Maõ (caùch thaønh phoá Thanh Hoùa veà phía Taây Baéc khoaûng 5km ñöôøng chim bay), thuoäc ñòa phaän caùc xaõ Thieäu Taân, Thieäu Vaân, Thieäu Khaùnh, huyeän Thieäu Hoùa. Ngöôøi ta ñaõ coù ñuû nhöõng taøi lieäu ñeå xaùc ñònh ñöôïc ñòa baøn phaân boá chuû yeáu cuûa vaên hoùa Ñoâng Sôn laø töông ñöông vôùi mieàn Baéc Vieät Nam ngaøy nay vaø vaên hoùa Ñoâng Sôn coù nhöõng giai ñoaïn phaùt trieån noái tieáp nhau vaø toàn taïi trong khoaûng thôøi gian caùch ngaøy nay hôn 3.000 naêm.

Nhöõng di tích vaên hoùa Ñoâng Sôn vöøa môùi phaùt hieän (1973) ôû laøng Vaïc thaät thuù vò. Khu moä taùng thuoäc neàn vaên hoùa Ñoâng Sôn naøy naèm ven söôøn nuùi phía Taây nhìn xuoáng moät khe suoái coå. Dieän tích khai quaät ñôït hai laø 363m2, treân ñoù cöù trung bình 100m2 laïi tìm thaáy töø 45 ñeán 50 ngoâi moä coå goàm caùc loaïi: moä ñaát, moä voø, moä keø ñaù, lôïp ñaù vaø moä raûi goám, keø goám. Nhieàu moä lôïp ñaù, keø goám coù quy moâ lôùn, keát caáu ñeïp chöùa haøng chuïc hieän vaät, trong ñoù coù nhieàu hieän vaät quyù ñöôïc coi laø nhöõng ngoâi moä “giaøu” maø chuû nhaân coù theå laø nhöõng thuû lónh toân giaùo hay quaân söï cuûa cö daân thôøi ñoù. Ñoà ñoàng thau chieám tæ leä khaù lôùn trong soá caùc hieän vaät tuøy taùng, goàm gaàn 200 chieác. Laàn khai quaät naøy coøn tìm thaáy 7 troáng ñoàng laø hieän vaät tieâu bieåu cuûa vaên hoùa Ñoâng Sôn khieán cho laøng Vaïc trôû thaønh ñòa ñieåm phaùt hieän ñöôïc nhieàu troáng ñoàng Ñoâng Sôn nhaát ôû Vieät Nam.

Ñoà ñoàng Vaên hoùa Ñoâng Sôn Naêm 1924, moät ngö daân tình côø tìm thaáy beân bôø soâng Maõ maáy thöù ñoà coå baèng ñoàng troài leân ñaát baõi. Sau ñoù caùc nhaø khaûo coå ñeán ñaây khai quaät vaø söu taàm theâm haøng traêm coå vaät caùc loaïi. Ñòa ñieåm naøy caùch thaønh phoá Thanh Hoùa khoâng xa, thuoäc ñaát laøng Ñoâng Sôn, neân sau ñoù goïi laø ñieåm vaên hoùa Ñoâng Sôn, noåi tieáng töø nhöõng naêm 30 vaø ñöôïc giôùi nghieân cöùu Vieät Nam cuõng nhö hoïc giaû nöôùc ngoaøi heát söùc quan taâm.

20 naêm tìm kieám cuûa caùc nhaø khaûo coå nöôùc ngoaøi chæ taäp trung vaøo ñòa baøn tænh Thanh Hoùa, moät soá tænh Baéc Boä vaø Quaûng Bình. Chính coâng söùc cuûa caùc chuyeân gia Vieät Nam traûi roäng ra nhieàu vuøng laõnh thoå suoát nöûa theá kyû qua ñaõ giuùp chuùng ta naém vöõng haøng traêm di chæ thuoäc neàn vaên hoùa Vieät Nam coå ñaïi, maø tieán trình phaùt trieån ñöôïc quy thaønh 4 giai ñoaïn lôùn:

(giai ñoaïn Phuøng Nguyeân, caùch nay khoaûng 4.000 naêm)

 Sô kyø ñoà ñoàng  Trung kyø ñoà ñoàng  Haäu kyø ñoà ñoàng (giai ñoaïn Ñoàng Ñaäu, caùch nay 3.500 ñeán 3.300 naêm) (giai ñoaïn Goø Mun, caùch nay khoaûng 3.000 naêm)

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 227

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

(giai ñoaïn vaên hoùa Ñoâng Sôn, caùch nay khoaûng 2.800 ñeán 2.000 naêm)

 Sô kyø ñoà saét Chuyeån sang sô kyø ñoà saét, vaên hoùa Ñoâng Sôn ñaõ hoaøn toaøn laøm chuû nguyeân lieäu vaø coâng ngheä cheá taùc ñoàng thau, saûn sinh ra nhieàu loaïi hình coâng cuï, vuõ khí, ñoà trang söùc vaø töôïng nhoû baèng ñoàng tinh xaûo nhaát coøn laïi ñeán ngaøy nay.

Cuøng vôùi yù nghóa thöïc duïng veà chöùc naêng (löôõi caøy ñeå xôùi ñaát, rìu ñeå chaët caây, ñoùng thuyeàn vaø döïng nhaø, löôõi haùi vaø nhíp ñeå gaët luùa…), caùc hieän vaät ñoù coøn ñaäm yù nghóa myõ caûm, bieåu ñaït khaùt voïng taïo ra nhöõng veû ñeïp rieâng theo töøng ñòa phöông. Xeùt veà taïo hình taïo daùng, ngheä thuaät trang trí, nhieàu ñoà ñoàng Ñoâng Sôn ñaït nhöõng ñænh cao ñaùng kinh ngaïc. Töø caùc kieåu ñoà ñöïng nhö thaïp thoá, ang, aâu, bình vôùi khoái daùng vaø kích thöôùc phong phuù, ñeán nhöõng vaät moïn nhö löôõi rìu, caùn dao, muoâi muùc, hoa tai, voøng ñeo coå, ñeo tay hoaëc caùc töôïng nhoû, taát caû ñeàu mang saéc thaùi, hình daùng ñoäc ñaùo vaø luoân luoân coù keøm hoa vaên trang trí tinh teá. Maët troøn phaúng cuûa troáng ñoàng, ñöôøng cong, maët cong cuûa tang troáng, thaân troáng hoaëc cuûa thaïp, thoá, choùe… ñeàu ñöôïc taän duïng taøi tình ñeå daøn ñaët nhöõng hình trang trí ña daïng, keát hôïp hình ngöøôi, hình thuù vaät chim muoâng vôùi nhöõng daõy, nhöõng vaønh hoa vaên kyû haø laëp ñi laëp laïi theo tieát taáu nhòp nhaøng.

Töôïng nhoû thöôøng ñöôïc ñuùc lieàn vaøo caùc cheá phaåm coù kích thöôùc beà theá, chaúng haïn nhö hình coùc ngoài quanh maët caùc troáng ñoàng thôøi kyø Ñoâng Sôn muoän, ñaøo ñöôïc taïi Ña Buùt (Thanh Hoùa) hay Phuù Phöông (Haø Taây). Ñaùng chuù yù laø treân mình nhöõng con coùc naøy cuõng ñaày hoa vaên trang trí. Soá töôïng nhoû ñuùc rôøi khoâng nhieàu: ngoaøi chaát lieäu ñoàng thau laø chính, trong toång soá chöøng hai traêm töôïng nhoû ñaõ söu taàm ñöôïc, coù töôïng baèng ñaù, goám, söøng, goã… Coù nhöõng töôïng ñoàng côõ nhoû taïc hình ngöôøi caùch ñieäu raát cao maø heát söùc sinh ñoäng.

Nghieân cöùu toång hôïp caùc maãu hình trang trí ñoà ñoàng trong neàn vaên hoùa Ñoâng Sôn, ta coù moät böùc tranh toaøn caûnh khaù phong phuù vaø xaùc thöïc veà cuoäc soáng lao ñoäng, saûn xuaát, chieán ñaáu vaø hoäi heø cuûa coäng ñoàng ngöôøi Vieät caùch ñaây hôn 2.000 naêm. Caùc caûnh giaõ gaïo, cheøo thuyeàn, ñaùnh troáng vaø nhaûy muùa luoân ñöôïc neâu baät giöõa nhöõng hình nhaø saøn, kho thoùc. Treân chieán thuyeàn coù ngöôøi cheøo vaø lính chieán caàm rìu, caàm giaùo hay baén cung, thaäm chí coù caûnh hieán teá ñòch nhaân baïi traän (qua caùc thuyeàn chieán moâ taû treân troáng Ngoïc Luõ)… Hình gia suùc coù traâu boø, choù, lôïn, gaø vòt. Thuù hoang goàm nhieàu loaøi chim bay, chim nöôùc, choàn caùo, höôu nai, hoå baùo, caù saáu, trong ñoù coù caû hình giao phoái cuûa nhöõng caëp chim nöôùc, caù saáu.

Trong neàn vaên hoùa Ñoâng Sôn, thaïp ñoàng laø moät loaïi hình ñaëc saéc rieâng. Ñoù laø nhöõng vaät ñöïng coù kích thöôùc khaù lôùn, hình truï hôi phình, mieäng coù gôø noåi vaø coù naép ñaäy hoaëc nhoû hôn, mieäng trôn vaø nhoû, khoâng coù naép. Nhieàu thaïp khi khai quaät leân, thaáy chöùa nhöõng ñoà trang söùc, duïng cuï. Moät soá thaïp ñaøo ñöôïc taïi Thieäu Döông, Ñoâng Sôn (Thanh Hoùa), hay Hôïp Minh (Yeân Baùi) coù ñöïng caû haøi coát, chöùng toû chöùc naêng tang cheá hoaëc tuøy taùng cuûa thaïp, nhö moät daïng quan taøi.

Trong soá thaïp ñoàng côõ lôùn khai quaät taïi caùc tænh Vónh Phuù, Yeân Baùi, Thanh Hoùa…, noåi tieáng hôn caû laø thaïp Ñaøo Thònh (ñaøo ñöôïc taïi xaõ Ñaøo Thònh, tænh Yeân Baùi). Ngoaøi caùc hình trang trí quen thuoäc nhö cheøo thuyeàn, chim bay treân thaân vaø naép thaïp, thaïp Ñaøo Thònh ñaëc bieät ñoäc ñaùo vôùi 4 caëp töôïng nhoû taïc hình nam nöõ ñang giao hoan, boá trí ñoái xöùng treân naép. Trong toaøn boä ñoà ñoàng Ñoâng Sôn, khoâng ôû ñaâu tín ngöôõng phoàn thöïc cuûa ngöôøi Vieät coå ñöôïc bieåu ñaït chaân thöïc vaø ñöôøng hoaøng nhö theá.

Tuy nhieân, nieàm töï haøo chính ñaùng cuûa chuùng ta trong neàn vaên hoùa Ñoâng Sôn chính laø boä söu taäp troáng ñoàng heát söùc phong phuù. Troáng ñoàng cuûa toå tieân ta khoâng gioáng haún caùc troáng ñoàng tìm ñöôïc taïi caùc quoác gia khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ, maø laïi khaùc nhieàu veà soá löôïng vaø tinh vi veà maët thaåm myõ cuõng nhö kyõ thuaät cheá taùc.

Ñaây laø loaïi hình noåi troäi heát söùc ñoäc ñaùo cuûa ngheä thuaät ñuùc ñoàng thôøi coå Ñoâng Sôn. Nhö treân ñaõ neâu, troáng ñoàng ña daïng, hình thöùc khaùc bieät tuøy ñòa baøn laõnh thoå, khoâng chæ veà khoái daùng, kích thöôùc maø caû veà phong caùch trang trí, saép xeáp hoa vaên. Giöõa maët troáng, nôi goõ duøi, bao giôø cuõng coù

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 228

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

hình ngoâi sao nhieàu caùnh toûa ra xung quanh. Soá caùnh sao laø soá chaün, ít thì 8 caùnh nhö troáng Vieät Kheâ, troáng Quaûng Xöông, nhieàu nhö troáng Ngoïc Luõ (14 caùnh) vaø Hoaøng Haï (16 caùnh).

Giöõa haøng traêm kieåu troáng tìm ñöôïc taïi haøng chuïc di chæ khaùc nhau, caùc troáng ñaøo ñöôïc taïi Vieät Kheâ (Haûi Phoøng), Ngoïc Luõ (Nam Haø), Hoaøng Haï (Haø Taây), Höõu Chung (Haûi Höng) hay Quaûng Xöông (Thanh Hoùa) ñeàu mang saéc thaùi raát rieâng. Chaúng haïn, maët troáng Ngoïc Luõ daønh haún moät vaønh troøn cho chuoãi hình chim caùnh ngaén ñang bay vaø hình höôu coù gaïc. Troáng Quaûng Xöông ñaëc saéc vôùi heä ñöôøng neùt chi chít phöùc hôïp caùch ñieäu maïnh caùc hình vuõ coâng, vuõ nöõ ñoäi muõ loâng chim cao ngaát vaø moãi nhaân vaät nhaûy muùa cheøo thuyeàn hay döïng nhaø (?) ñeàu bieåu caûm maïnh baèng con maét troøn to gaàn kín khuoân maët. Thaân troáng Höõu Chung noåi baät veà nhöõng hình thuyeàn taïo daùng nhaäp moät vôùi caùc tay cheøo uyeån chuyeån, caùch ñieäu maïnh meõ gaàn nhö tröøu töôïng…v.v.

Duø taû ngöôøi, taû vaät hay hoa vaên kyû haø, toaøn boä neùt hình ñeàu saép xeáp nhòp nhaøng theo nhöõng heä thoáng maïch laïc khuùc chieát. Caùch daøn döïng haøi hoaø tôùi trình ñoä aáy chöùng toû caûm thöùc vaø con maét taïo hình cuûa cha oâng ta hai ngaøn naêm tröôùc ñaõ ñaït caáp cao.

Veà kyõ thuaät cheá taùc, tröôùc ñaây ta quen goïi caùc moâtíp treân ñoà ñoàng Ñoâng Sôn laø “hình khaéc” treân hieän vaät. Thaät ra, ñoù laø nhöõng neùt hình khaéc chìm leân treân moät chieác troáng maãu, chaéc laø baèng ñaát coøn töông ñoái deûo vaø aåm (nhieàu chi tieát hoa vaên cho thaáy khaù roõ ñaõ ñöôïc aán loõm xuoáng töø moät maãu cöùng döông baûn, chaúng haïn caùc voøng troøn nhoû xíu coù ñieåm chaám loõm giöõa taâm). Sau khi khoâ cöùng, maãu naøy môùi ñöôïc duøng ñeå ñaép boä khuoân phaù, ñuùc neân thaønh khí baèng ñoàng. Ñoù laø moät coâng ngheä tinh xaûo, hieäu quaû hôn raát nhieàu so vôùi kyõ thuaät khaéc chìm leân hieän vaät ñuùc nhaãn. Vaø thaät khoâng ñôn giaûn ñeå coù theå saép ñaët chính xaùc caû moät heä thoáng ñöôøng neùt chi chít, vôùi nhieàu voøng troøn ñoàng taâm, nhieàu khoaûng caùch chia ñeàu vaø voâ vaøng tieåu tieát kích thöôùc chæ daêm ba milimeùt daøn kín treân moät maët troáng coù ñöôøng kính tôùi ngoùt 80 cm.

Xeùt veà tính ñoà hoaï, xöû lyù neùt hình, thì vôùi coâng ngheä cheá taùc tinh vi nhö theá vaø noäi dung mieâu taû phong phuù sinh ñoäng nhö theá, caùc hình trang trí trong ngheä thuaät Ñoâng Sôn, ñaëc bieät caùc heä ñöôøng neùt treân caùc troáng ñoàng, raát khuùc chieát, nhieàu khi roái raém maø vaãn giöõ ñöôïc nhòp ñieäu haøi hoaø, ñaït tôùi ñænh cao ít gaëp.

Ñaëc ñieåm quan troïng cuûa ngheä thuaät ñoà ñoàng Ñoâng Sôn, laø vò trí chuû ñaïo cuûa hình töôïng con ngöôøi hoøa vôùi thieân nhieân. Con ngöôøi lao ñoäng, ñaùnh caù, saên baén. Con ngöôøi ñaùnh troáng, thoåi keøn. Con ngöôøi caàm vuõ khí baûo veä laøng baûn queâ höông vaø töng böøng nhaûy muùa möøng chieán coâng hay caûm taï thaàn linh… Ñoù laø con ngöôøi thuaàn haäu, hieàn hoøa, mang tính nhaân baûn saâu saéc. Beân caïnh vaø xung quanh con ngöôøi ñaày yù thöùc laøm chuû aáy, laø nhöõng caùnh coø bay laû bay la, nhöõng chim Laïc, chim Hoàng, nhöõng ñaøn caù loäi tung taêng… Ñoù ñaây, hình töôïng gheùp ñoâi cuûa muoâng thuù, caûnh aùi aân nam nöõ coøn noùi leân nieàm tin phoàn thöïc cuûa cö daân noâng nghieäp troàng luùa nöôùc khaùt khao cuoäc soáng no aám yeân vui.

Troáng ñoàng thôøi coå khoâng chæ ñaøo ñöôïc ôû Vieät Nam. Caùc quoác gia xung quanh ta, töø mieàn Nam Trung Hoa ñeán caùc ñaûo quoác nhö Indonesia hay Malaysia ñeàu phaùt hieän ñöôïc troáng ñoàng töông töï. Tuy vaäy, boä söu taäp troáng ñoàng phong phuù, ñaày ñuû, coù heä thoáng ôû nöôùc ta chöùng minh raèng neàn vaên hoùa Ñoâng Sôn cuûa ngöôøi Vieät coå ñaõ phaùt sinh vaø tröôûng thaønh ngay taïi baûn ñòa, traùi vôùi giaû thuyeát tröôùc kia cuûa hoïc giaû nöôùc ngoaøi cho laø du nhaäp töø caùc neàn vaên hoùa laân bang.

Maët khaùc, ngheä thuaät Ñoâng Sôn khoâng heà kheùp kín, maø cuõng giao löu hoäi nhaäp tôùi möùc naøo ñoù vôùi caùc neàn vaên hoùa cuøng thôøi: Troáng ñoàng Vieät Nam hieän dieän trong khu vöïc troáng ñoàng Hoa Nam vaø nhieàu nöôùc Ñoâng Nam AÙ luïc ñòa hay haûi ñaûo. Ngöôïc laïi, töôïng troøn cuûa ngöôøi Ñieàn xöa ôû tænh Vaân Nam(Trung Quoác) vaø moät vaøi yeáu toá taïo hình khaùc töø caùc ñaûo quoác laân bang cuõng ñaõ aûnh höôûng tôùi ngheä thuaät Ñoâng Sôn.

Thuaàn lyù veà phong caùch taïo hình, neáu nghieân cöùu kyõ hôn, ta coøn gaëp treân ñoà ñoàng Ñoâng Sôn caùch xöû lyù daùng ngöôøi raát ñoäc ñaùo truøng hôïp vôùi ngheä thuaät Ai Caäp coå ñaïi: ñoù laø loái taû ñaàu vaø chaân nhìn nghieâng nhöng thaân ngöôøi laïi nhìn thaúng, thaáy caû hai vai. Hình chim bay thì caùnh vaø ñuoâi nhìn töø treân xuoáng. Song ñaàu vaø moû nhìn ngang. Ngoaøi ra, khoâng moät hình ngöôøi hay hình thuù, hình chim naøo

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 229

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

ñöôïc taû thaúng maët. Taát caû ñeàu nhìn nghieâng, tieáp noái dieãu haønh, neáu laø treân moät vaønh troøn thì ñi ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà (vôùi ngoaïi leä cöïc hieám). Qua nhaõn thöùc taïo hình nhö theá, khoâng gian ñöôïc kheùp kín nhö moät quy taéc.

Vaø khaùc vôùi taïo hình taû thöïc chaån xaùc maø nhieàu theá kyû sau ñoù caùc neàn myõ thuaät baùc hoïc coøn noi theo vaø ñeà cao, phöông thöùc taïo hình cuûa neàn myõ thuaät Ñoâng Sôn hoaøn toaøn döïa treân caùc yeáu toá bieåu töôïng, öôùc leä vaø caùch ñieäu cao: ñoù cuõng chính laø caùc yeáu toá maø ngheä thuaät ñöông ñaïi ngaøy nay ñang taän duïng, nhö moät söï keá thöøa “nhaûy coùc” trong quan nieäm thaåm myõ coù tính nhaân loaïi.

Vaø neáu caàn theâm moät neùt nhaán cuoái cuøng, thì phaûi nhaän xeùt raèng, vôùi kieán thöùc vaø coâng ngheä ngaøy nay, moät vaøi thí nghieäm khaù toán keùm thöû “ñuùc laïi troáng ñoàng vôùi nhöõng hoïa tieát môùi” ñaõ khoâng maáy thaønh coâng. Nhö vaäy, trong ngheä thuaät vaø kyõ thuaät ñuùc ñoàng tinh xaûo, chuùng ta chöa vöôït noåi thaùch ñoá cuûa toå tieân xa xöa, nhöõng ngöôøi Vieät coå ñaõ taïo döïng neàn vaên hoùa Ñoâng Sôn raát ñaùng töï haøo.

Vöôøn Quoác gia Beán En Töø thaønh phoá Thanh Hoùa theo ñöôøng boä 24km tôùi huyeän lî Noâng Coáng roài ñi tieáp 17km nöõa thì seõ tôùi vöôøn Quoác gia Beán En thuoäc ñòa phaän huyeän Nhö Xuaân – Thanh Hoùa. Nôi ñaây chaúng nhöõng laø khu baûo toàn caùc nguoàn gene ñoäng, thöïc vaät quyù hieám phuïc vuï cho nghieân cöùu khoa hoïc maø coøn laø moät khu tham quan du lòch, nghæ maùt lyù töôûng.

Beán En coù hoà nöôùc roäng tôùi 4.000ha saâu haøng chuïc meùt chia ra laøm hai hoà. Hoà döôùi khoaûng 800ha vaø hoà treân roäng hôn 3.000ha. Treân maët hoà nhoâ leân hai hoøn ñaûo lôùn nhoû. Caùc ñaûo coù röøng caây, hoa laù vaø moät vaøi gioáng chim, thuù sinh soáng töï nhieân vaø do con ngöôøi chaên thaû, nuoâi döôõng. Treân moät soá ñaûo khaùch tham quan coù theå döïng leàu, caêng baït ñeå nghæ ngôi qua ñeâm vaø giaûi trí baèng caùch caâu caù, baét cua ñaù ôû trong caùc hoác. Neáu duøng thuyeàn hoaëc xuoàng maùy du ngoaïn treân khaép hoà thì phaûi maát haøng ngaøy trôøi. Ñoäng vaät hoà Beán En coù caùc loaïi caù, ba bam ñaëc bieät coù gioáng caù meø soâng Möïc töø xöa noåi tieáng laø lôùn vaø ngon.

Cuøng vôùi hoà nöôùc, Beán En coøn coù röøng thöïc vaät phong phuù, hieän tính ñöôïc coù ñeán 462 loaøi vaø 125 boä. Bao goàm nhieàu loaïi caây duøng laøm ñoà myõ ngheä nhö song, maây… laøm daàu thôm nhö höông baøi, maøng tang, seán traåu, caây laøm thuoác coù tôùi 300 loaïi vaø nhieàu gioáng caây caûnh ñaëc bieät laø caùc gioáng phong lan. Röøng ôû ñaây hieän coøn baûo quaûn ñöôïc nhieàu loaïi goã quyù hieám nhö laùt hoa, lim, choø chæ, vuøa höông. Coù caây lim chu vi ñeán 2,06m, cao gaàn 50m vaø öôùc tính tuoåi ñôøi phaûi ñeán theá kyû.

Khu vöïc röøng vaø hoà Beán En coøn coù tôùi 300 loaøi coân truøng vaø 216 gioáng vaät, trong ñoù coù moät soá

ñoäng vaät quyù hieám nhö soùi ñoû, gaáu ngöïa, hoå baùo, vöôïn baïc maù, vöôïn ñen, voi…

Muoán tham quan heát khu röøng, du khaùch cuõng phaûi maát nhieàu ngaøy. Röøng Beán En naèm treân ñòa phaän caùc xaõ Taân Bình, Binh Löông neân ôû ñaây coøn coù caùc daân toäc nhö: Thaùi, Möôøng, Thoå vaø Kinh cuøng sinh soáng vaø moät soá phong tuïc, sinh hoaït cuûa ngöôøi mieàn nuùi vaãn coøn ñöôïc löu giöõ nhö ôû nhaø saøn, uoáng röôïu caàn.

Ngoaøi khu vöïc hoà, ñaûo, baùn ñaûo vaø röøng, Beán En coøn coù daõy nuùi ñaù voâi thuoäc xaõ Haûi Vaân vôùi moät soá cuïm hang ñoäng khaù ñeïp vaø coøn giöõ ñöôïc veû töï nhieân nguyeân thuûy chöa bò baøn tay con ngöôøi phaù hoaïi, ñuïc ñeõo nhö hang, ñoäng ôû nôi khaùc. Trong ñoù ñaùng chuù yù laø hang Ngoïc. Hang naøy coù chieàu daøi khoaûng 80m, cao 2,5m, roäng 8m trong ñoù coù thaïch nhuõ oùng aùnh muoân hình muoân veû. Ñaëc bieät ôû giöõa hang coù moät khoái thaïch nhuõ lôùn, ñöôøng kính ñeán 1,5m saùng laáp laùnh ñöôïc meänh danh laø “hoøn Ngoïc”. Nöôùc töø caùc ñaù trong hang chaûy ra taïo thaønh doøng suoái nhoû trong maùt, tieáng keâu roùc raùch suoát ñeâm ngaøy.

Ñeán tham quan Beán En du khaùch coøn ñöôïc thöôûng thöùc moùn “canh ñaéng” – laø moät loaïi ñaëc saûn cuûa vuøng mieàn nuùi xöù Thanh. Canh ñöôïc naáu baèng laù cuûa moät loaïi caây coù vò ñaéng. Ngöôøi ta choïn laù khoâng giaø quaù, cuõng khoâng non quaù, thaùi nhoû roài naáu vôùi thòt boø, thòt gaø hoaëc tim, gan heo. Thòt phaûi töôi roài gia theâm maém toâm, muoái, ôùt… thaønh moät thöù canh vöøa ñaéng vöøa beùo, vöøa cay laïi coù vò hôi chua, hôi ngoït. Ngöôøi mieàn nuùi cho raèng aên “canh ñaéng” boå vaø maùt. Khi ñaõ duøng quen, khaùch seõ thaáy haïp khaåu vò, muoán cöù moãi böõa aên coù baùt “canh ñaéng” aên vôùi côm, baùnh mì, hoaëc suùp. Ngaøy nay

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 230

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

ôû mieàn xuoâi, moät soá haøng aên ñaõ ñöa moùn “canh ñaéng” vaøo thöïc ñôn xem nhö laø moät loaïi thöùc aên ñaëc saûn vaø ñang ñöôïc nhieàu ngöôøi yeâu thích. Di tích queâ höông caùc chuùa Trònh Trong lòch söû Vieät Nam töø theá kyû XVI ñeán theá kyû XVIII suoát hôn 2000 naêm, hoï Trònh ñaõ ñoùng vai troø laõnh ñaïo boä maùy nhaø nöôùc phong kieán vôùi moät chính quyeàn “keùp”, vöøa coù vua laïi vöøa coù chuùa, thöôøng ñöôïc goïi laø thôøi kyø Leâ – Trònh.

Vò chuùa ñaàu tieân cuûa doøng hoï Trònh laø Trònh Kieåm (1503-1570) voán queâ ôû laøng Saùo Sôn – Bieän Thöôïng (hay Soùc Sôn – Boàng Thöôïng) nay thuoäc xaõ Vónh Huøng – huyeän Vónh Loäc – Thanh Hoùa. Ñaây laø vuøng ñaát coù caûnh quan raát ñeïp, soâng nuùi bao quanh vaø naèm giöõa nhöõng ñòa ñieåm coù di chæ khaûo coå ñoà ñaù noåi tieáng nhö Nuùi Ñoï, nuùi Noå, Ña Buùt. Vì theá ñaõ coù caâu ca raèng:

Doøng Maõ Giang meânh mang soùng baïc Daõy Huøng Sôn man maùc ñieäp truøng Nuùi soâng hun ñuùc khí huøng Soùc Sôn, Bieän Thöôïng moät vuøng Thanh Hoa

Keå töø naêm 1539, khi vua Leâ Trang Toâng phong cho Trònh Kieåm töôùc Thaùi Sö Quaän coâng vaø choïn Vaïn Laïi (nay thuoäc xaõ Yeân Tröôøng – huyeän Thoï Xuaân) laøm “Haønh ñieän” (nôi vua ôû) thì vuøng Soùc Sôn – Bieän Thöôïng trôø thaønh “Haønh dinh” cuûa chuùa Trònh, nôi boä phaän ñaàu naõo chæ huy cuoäc chieán ñaáu choáng nhaø Maïc khoâi phuïc nhaø Leâ ñoùng baûn doanh. Töø ñoù, laøng Soùc Sôn – Bieän Thöôïng vöøa laø queâ höông, vöøa laø ñaïi baûn doanh cuûa caùc chuùa Trònh tröôùc khi thu phuïc ñöôïc Thaêng Long neân nôi ñaây coù nhieàu coâng trình kieán truùc nhö dinh thöï, cung ñieän, ñeàn ñaøi. Tieác raèng, traûi qua söï huyû hoaïi cuûa thôøi gian vaø chieán tranh binh löûa neân ñeán nay queâ höông caùc chuùa Triïnh chæ coøn laïi moät soá ít di tích ñöôïc döïng töø tröôùc. Trong ñoù coù phuû Trònh, laø haønh dinh cuûa chuùa, vaø Ngheø Veït laø nôi thôø 12 vò chuùa Trònh (Trònh Kieåm, Trònh Tuøng, Trònh Traùng, Trònh Taïc, Trònh Caên, Trònh Cöông, Trònh Giang, Trònh Doanh, Trònh Saâm, Trònh Caùn, Trònh Khaûi vaø Trònh Boàng).

Ñoäng Bích Ñaøo – Truyeàn thuyeát Töø Thöùc Töø thò traán Nga Sôn, Thanh Hoùa theo truïc ñöôøng boä ñi veà höôùng Ñoâng Baéc khoaûng 6km ñeán ñòa phaän xaõ Nga Thieän du khaùch seõ gaëp daõy nuùi Thaàn Ñaàu hay coøn goïi laø nuùi Thaàn Phuø, nuùi Giaùp Sôn, chaïy daøi “lieân tieáp nhö böùc töôøng keùo ñeán, quanh co, khuaát khuùc”. Taïi daõy nuùi naøy coù moät thaéng caûnh noåi tieáng ñöïôc caùc saùch vôû xöa nay ca ngôïi nhieàu, ñoù laø ñoäng Bích Ñaøo hay coøn goïi laø ñoäng Töø Thöùc vì gaén vôùi moät truyeän coå daân gian veà cuoäc tình duyeân cuûa moät ngöôøi traàn teân Töø Thöùc vôùi naøng tieân laø Giaùng Kieàu.

Muoán ñeán ñöôïc ñoäng, du khaùch phaûi ñi qua moät caùnh ñoàng caùt khaù roäng, khoaùng ñaõng, nhaân daân ñòa phöông thöôøng troàng hoa maøu nhö ngoâ, laïc. Tröôùc cöûa ñoäng coù nhieàu caây coái moïc raâm maùt, caùc daây leo chaèng chòt laøm thaønh nhöõng chieác voõng töï nhieân, du khaùch coù theå ngoài nghæ chaân tröôùc khi vaøo thaêm ñoäng. Maáy goác caây to coøn laïi chöùng toû nôi ñaây tröôùc kia coù caùc ñaïi thuï raát laâu ñôøi nhöng nay ñaõ bò ñoå.

Ñöôøng vaøo thaêm ñoäng laø moät loái ñaù moøn töø döôùi chaân nuùi ñi leân daøi khoaûng traêm thöôùc nhöng khoâng cao, khoâng khuùc khuyûu laém. Tröôùc cöûa ñoäng hieän coøn hai baøi thô chöõ Haùn. Moät khaéc treân vaùch ñaù cao vaø moät khaéc treân phieán ñaù hình chöõ nhaät gioáng nhö taám bia döïng döôùi neàn ñoäng. Baøi thô thöù hai naøy laø cuûa baûng nhaõn Leâ Quyù Ñoân saùng taùc vaøo theá kyû XVIII, ñöôïc moät vieân tri huyeän cho khaéc vaøo naêm AÁt Tî, ñôøi Thaønh Thaùi thöù 17. noäi dung nhö sau: Môø mòt thaàn tieân ngaát daëm döông Bích Ñaøo ñoäng cuõ daáu theâ löông Aùo gai phieâu baït thaân Töø Thöùc Maây nöôùc giaø daêm maët Giaùng Höông Troáng ñaù nghe khuya lay ñoäng sôùm Söông thu chaêng ñöôïm caùt sa tröôøng Thieân Thai bao keû töøng xaây moäng Naøo bieát Thieân Thai cuõng hí tröôøng

Di tích Baø Trieäu

1.Ñeàn Baø Trieäu:

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 231

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Töø Haø Noäi vaøo theo Quoác loä 1A hoaëc tuyeán ñöôøng saét Baéc Nam ñeán caùch ga Nghóa Trang khoaûng hôn 2km du khaùch nhìn sang phía traùi seõ thaáy moät ngoâi ñeàn naèm ôû vò trí raát ñeïp. Ñoù laø ñeàn thôø Baø Trieäu. Ñeàn ñöôïc xaây döïng töø bao giôø chöa bieát roõ. Theo moät soá saùch vôû ghi cheùp thì naêm 554, Lyù Nam Ñeá – moät vò anh huøng daân toäc Vieät Nam ñaõ noåi daäy choáng quaân ñoâ hoä nhaø Löông coù ñem quaân ñaùnh deïp vuøng Bình Laâm (huyeän Haø Trung – Thanh Hoùa baây giôø). OÂng coù qua laøng Boà Ñieàn vaø ban cho Baø Trieäu ñaïo saéc “Baät chính anh lieät huøng taøi trònh nhaát phu nhaân”. Xem vaäy thì ñeàn thôø Baø Trieäu coù leõ ñaõ coù töø thôøi ñoù.

Hieän ñeàn coøn giöõ ñöôïc soå ghi 30 ñaïo saéc phong vôùi haøng traêm danh hieäu nhö: Baéc chính phu

nhaân, Anh Lieät phu nhaân, Hoàng aâm maãu ñöùc ñaïi vöông…

Ñeàn ñöôïc döïng döôùi chaân moät ngoïn nuùi coù teân laø nuùi Baân (Baân Sôn). Xung quanh caây coái bao boïc, raâm maùt. Ñeàn goàm coù hai phaàn: haäu cung vaø baùi ñöôøng. Haäu cung döïa löng vaøo vaùch nuùi goàm 3 gian. Tröôùc maët laø moät saân nhoû noái vôùi haäu cung bôûi hai daõy haønh lang taû höõu. Baùi ñöôøng ôû baäc thaáp hôn, goàm 5 gian laøm baèng goã, lôïp ngoùi. Töø ngoaøi nhìn vaøo ôû chính giöõa phía treân coù 4 chöõ Haùn: “Trieäu Nöõ Vöông töû” (Ñeàn thôø Trieäu Nöõ Vöông). Leã hoäi ñeàn Baø Trieäu ñöôïc toå chöùc haøng naêm vaøo ngaøy 24/2 aâm lòch.

Cuoäc khôûi nghóa cuûa Trieäu Trinh Nöông choáng nhaø Ñoâng Ngoâ xaûy ra vaøo naêm 248. Baø cuøng anh trai laø Trieäu Quoác Ñaït laäp caên cöù ôû vuøng Thanh Hoùa ngaøy nay. Moãi khi xung traän, baø thöôøng maëc aùo vaøng vaø xöng laø Nhuïy Kieàu töôùng quaân. Nghóa quaân ñaùnh phaù nhieàu thaønh quaùch cuûa quaân Ngoâ laøm chuùng khieáp sôï. Thöù söû Giao Chaâu laø Luïc Daän ñem quaân ñaøn aùp ñaùnh trong 6 thaùng. Nghóa quaân mai moät daàn. Baø Trieäu ñem taøn quaân veà ñeán Nuùi Gai (Thanh Hoùa) vaø töï saùt ôû ñaáy. Noùi ñeán Baø Trieäu ta nhö thaáy Baø vaãn coøn ñaây vôùi caâu noùi baát huû: “Ta muoán cöôõi côn gioù maïnh, ñaïp luoàng soùng döõ, cheùm caù kình ôû bieån khôi, ñaùnh ñuoåi quaân Ngoâ, côûi aùch noâ leä chöù khoâng chòu khom löng laøm tì thieáp cho ngöôøi”.

2. Laêng Baø Trieäu Caùch ñeàn khoaûng 1.000m veà höôùng Taây laø ngoïn nuùi Tuøng hình gioáng nhö moät caây thoâng. Treân

ñænh nuùi laø moä Baø Trieäu, coù töôøng hoa bao quanh vaø moät caùi thaùp chieáu thaúng xuoáng ñeàn.

Döôùi chaân nuùi coù moä vaø bia cuûa 3 anh em hoï Lyù ngöôøi laøng Boà Ñieàn laø tuøy töôùng cuûa Baø Trieäu. Ñöùng ôû moä Baø Trieäu, du khaùch coù theå phoùng taàm maét ra khaép 4 höôùng xung quanh vaø ngaém nhìn nuùi non, soâng ngoøi, laøng maïc, ñoàng ruoäng, ñöôøng boä, ñöôøng saét xen nhau deät thaønh moät böùc thaûm ñeïp kyø laï.



NINH BÌNH

Laø tænh naèm phía Nam cuûa vuøng ñoàng baèng Baéc Boä, nôi tieáp giaùp vaø ngaên caùch mieàn Trung vaø mieàn Baéc bôûi daõy nuùi Tam Ñieäp huøng duõng. Phía Baéc-Ñoâng Baéc giaùp tænh Hoøa Bình vaø Haø Nam, phía Nam giaùp tænh Thanh Hoùa vaø bieån Ñoâng, phía Ñoâng giaùp Nam Ñònh, phía Taây giaùp Thanh Hoùa. Vôùi dieän tích 1.399km2, daân soá khoaûng 884.080 ngöôøi (1/4/1999), thôøi tieát trong naêm chia laøm hai muøa roõ reät, nhieät ñoä trung bình naêm khoaûng 23,4oC. Laø moät tænh coù ñòa hình phaân boå phöùc taïp, ñoài nuùi ñoàng baèng xen keõ.

Veà kinh teá: Ninh Bình coù ñieàu kieän phaùt trieån moät ngaønh coâng nghieäp ña daïng, coù theá maïnh veà

troàng caùc loaïi caây coâng nghieäp, caây aên quaû, troàng röøng, chaên nuoâi gia suùc.

Ninh Bình ñöôïc taùch ra töø tænh Haø Nam Ninh töø naêm 1992 vôùi thuû phuû laø thò xaõ Ninh Bình vaø 6 huyeän. Daân cö chuû yeáu laø ngöôøi Vieät chieám khoaûng 96,7% vaø theo ñaïo Thieân chuùa, coøn laïi laø ngöôøi Möôøng, Thaùi, Hoa, H’Moâng…

Coäng ñoàng caùc daân toäc sinh soáng trong tænh goàm coù nhieàu daân toäc ít ngöôøi nhöng caùc daân toäc ôû ñaây chòu aûnh höôûng saâu saéc cuûa phong tuïc taäp quaùn vaø truyeàn thoáng vaên hoùa cuûa ngöôøi Vieät. Trong

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 232

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” caùc daân toäc ít ngöôøi cö truù ôû ñaây, daân toäc Möôøng ñònh cö khaù laâu ñôøi ôû caùc huyeän mieàn nuùi, vì vaäy caùc phong tuïc taäp quaùn, sinh hoaït truyeàn thoáng vaên hoùa mang nhöõng neùt gioáng nhau nhö coäng ñoàng daân toäc Möôøng cuûa Vieät Nam.

Ñeøo Tam Ñieäp Tam Ñieäp, coøn goïi laø ñeøo Ba Doäi, laø moät daõy nuùi vôùi 3 ngoïn chính keá tieáp nhau thuoäc caùc huyeän Tam Ñieäp (Ninh Bình) vaø Trung Sôn (Thanh Hoùa). Daõy nuùi naøy baét nguoàn töø vuøng nuùi Hoøa Bình chaïy maõi ñeán giaùp cöûa Thaàn Phuø.

Thuôû xöa, con ñöôøng thieân lyù töø Baéc vaøo Nam coù vò trí hôi khaùc ñöôøng soá I baây giôø vaø phaûi vöôït qua ñeøo Ba Doäi (nay thuoäc xaõ Haø Lam, huyeän Trung Sôn, Thanh Hoùa). Ñaây chính laø ngoïn cao nhaát cuûa daõy Tam Ñieäp, cuøng vôùi ngoïn nuùi tieàn tieâu phía tröôùc vaø ngoïn phía sau hôïp thaønh theá lieân hoaøn nhö 3 cöù ñieåm hieåm yeáu, kieåm soaùt hoaøn toaøn ñöôøng boä töø Baéc vaøo Nam.

Coù theå so saùnh vò trí xung yeáu cuûa ñeøo Tam Ñieäp ôû phía Nam vôùi vò trí xung yeáu cuûa AÛi Chi Laêng ôû phía Baéc. Phan Huy Chuù ñaõ moâ taû ñòa theá Tam Ñieäp: “Nuùi non cao chaát ngaát, coû caây xanh toát, ñöùng treân ñænh nuùi troâng thaáy bieån caû. Nuùi ôû xung quanh, ñöôøng aûi ôû giöõa troâng veà hai beân taû höõu nuùi nhö chaäu uùp moät loaït choã, gaàn heát nuùi thì hai beân nhö böùc vaùch thaúng ñöùng leân”.

Trong thô vaên vieát veà Tam Ñieäp, ngöôøi ta thöôøng nhaéc ñeán baøi thô Noâm cuûa Hoà Xuaân Höông coù

phong caùch ñuøa côït, maø coù ngöôøi cho laø saøm sôõ:

Moät ñeøo, moät ñeøo, laïi moät ñeøo Khen ai kheùo veõ caûnh cheo leo Öûa son ñoû loeùt tuøm hum noùc Hoøn ñaù xanh rì luùn phuùn reâu.

Muøa ñoâng naêm 1788, teân baùn nöôùc Leâ Chieâu Thoáng röôùc 20 vaïn quaân Thanh do Toân Só Nghò chæ huy keùo vaøo giaøy xeùo nöôùc ta. Theá giaëc hung haêng, Ngoâ Thì Nhaäm, ngöôøi quaân sö möu löôïc, khuyeân Ñaïi Tö Maõ Ngoâ Vaên Sôû cho quaân Taây Sôn lui veà giöõ Tam Ñieäp, thuûy quaân thì dong buoàn vaøo ñaûo Bieän Sôn. Toân Só Nghò chieám ñöôïc Thaêng Long. Nhöng, nhö lôøi Ngoâ Thì Nhaäm: “Chaúng qua laø ta cho chuùng nguû troï moät ñeâm”. Soá phaän keû xaâm löôïc ñaõ ñöôïc ñònh ñoaït. Keá hoaïch ruùt lui chieán löôïc ñeå baûo toaøn löïc löôïng cuûa Ngoâ Thì Nhaäm ñaõ ñöôïc Nguyeãn Hueä ñaùnh giaù raát cao: “Chòu nhòn ñeå traùnh söùc ban ñaàu cuûa chuùng… ruùt veà giöõ choã hieåm yeáu, trong thì khieán cho loøng quaân kích thích, ngoaøi thì khieán cho loøng giaëc kieâu caêng, ñoù laø moät keá raát hay” (Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí).

Tröôùc ngaøy 15/1/1789, Nguyeãn Hueä cuøng ñaïo quaân thaàn toác cuûa oâng coù maët ôû Tam Ñieäp, hôïp vôùi quaân cuûa Ngoâ Vaên Sôû. Quang Trung truyeàn hòch ñi khaép nôi keå toäi aùc boïn xaâm löôïc, keâu goïi nhaân daân gieát giaëc cöùu nöôùc. Ngaøy 15/1/1789, sau khi môû tieäc khao quaân, caùc chieán só Taây Sôn xuaát phaùt töø Tam Ñieäp chia laøm 5 ñaïo tieán thaúng ra Thaêng Long. Chæ sau 5 ngaøy ñoäi quaân aáy ñaõ ñaùnh tan taùc 20 vaïn quaân Thanh, ñeø beïp yù ñoà xaâm löôïc cuûa boïn phong kieán phöông Baéc.

Tam Coác Tam Coác laø gì? Tam Coác nghóa laø ba hang: Hang Caû, Hang Hai vaø Hang Ba thuoäc xaõ Ninh Haûi, huyeän Hoa Lö. Tam Coác chæ coù moät con ñöôøng thuûy duy nhaát vôùi beán Vaên Laâm laø beán chính ñöa khaùch vaøo tham quan. Taïi beán Vaên Laâm, du khaùch seõ nhìn thaáy raát nhieàu thuyeàn nhoû töïa nhö nhöõng chieác laù tre khoång loà – ñoù chính laø nhöõng chieác thuyeàn seõ ñöa du khaùch tham quan Tam Coác. Moät chieác thuyeàn nhö vaäy coù theå chôû ñöôïc töø 4-5 ngöôøi. Ñöôøng vaøo Tam Coác töïa ñöôøng vaøo choán thaàn tieân, caûnh trôøi maây soâng nöôùc, nuùi non raát noàng naøn thi vò, trong giang sôn caåm tuù. Du khaùch seõ thaáy coù caûm giaùc nhö taát caû nhöõng veû ñeïp, söï giao thoa cuûa trôøi ñaát ñaõ hoäi tuï veà ñaây. Hai beân doøng soâng laø caùnh ñoàng luùa xanh bieác, tieáp ñoù laø hai daõy nuùi cao thaáp döïng ñöùng, nhöõng laøn söông moûng bao phuû caû nuùi non, phong caûnh aûo aûo thöïc thöïc nhö ñöa chuùng ta vaøo coõi tieân. Ngoài treân thuyeàn nhìn caùc daõy nuùi ñaù hai beân vaø cöûa hang chuùng ta thaáy caùc veát loõm saâu vaø roãng hình hoäp ngang ñeàu nhö nhau coù veát keõ, du khaùch seõ nhaän ra raèng nôi ñaây ngaøy xöa chính laø bieån caû meânh moâng, soùng bieån voã khoâng ngöøng haøng trieäu naêm, baøo moøn khoeùt saâu nuùi ñaù taïo neân nhöõng kyø coâng tuyeät taùc nhö vaäy.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 233

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Caû hai hang daøi 127m, ñaây laø hang coù nhieàu nhuõ ñaù tuyeät ñeïp buoâng xuoáng. Ñi thuyeàn saâu khoaûng 1km seõ ñeán ñöôïc hang Hai, hang Hai daøi 60m, traàn hang coù nhieàu nhuõ ñaù uoán löôïn nhö maây trôøi, cöù moãi nhòp cheøo thì du khaùch laïi phaùt hieän ra nhöõng ñieàu môùi laï vaø kyø bí bôûi leõ noù ñeïp khoâng bao giôø taû heát ñöôïc.

Neáu ñi 100m nöõa thì seõ tôùi Hang Ba, hang daøi 50m. So vôùi hang Caû, hang Hai thì ñaây laø hang maùt nhaát vì hang coù traàn thaáp hôn, aùnh saùng trong thuyeàn trôû neân huyeàn dòu, môø aûo khieán cho du khaùch söûng soát nhö ñang ôû ranh giôùi giöõa ñaát vaø trôøi. Khoâng nhöõng theá treân ñöôøng vaøo Tam Coác ta coù theå döøng laïi ñaây ñoù ñeå ngaâm mình trong doøng nöôùc trong xanh vaø maùt laïnh cuûa doøng soâng Ngoâ Ñoàng. Ñeå ñöôïc nghe baûn hoøa taáu cuûa thieân nhieân, chim ca, vöôïn hoùt, deâ keâu… vaø caû “nuùi thôû”.

Ñoäng Thieân Höông Khaùch thaêm Tam Coác xong ngoài thuyeàn löôùt ra beán Thaùnh coøn goïi laø Beán Sính do Traàn Thaùi Toâng laøm ñeå vaøo am Thaùi Vi baèng ñöôøng thuyû, leân bôø ñi boä khoaûng 50m men theo ñöôøng chaân nuùi beân tay traùi laø ñeàn Thieân Höông Ñoäng (Ñoäng trôøi toaû ngaùt höông) ôû nuùi Ñoàng Vôõ. Chaân nuùi Ñoàng Vôõ tröôùc ñaây bò soùng bieån xoâ ñaåy lieám moøn, khoeùt saâu hoùm vaøo thaúng ñeàu. Ñaây laø nhöõng kyø coâng haøng trieäu naêm ñeõo goït tuyeät vôøi cuûa nöôùc bieån.

Ñoäng Thieân Höông ôû löng chöøng nuùi coù ñoä cao so vôùi maët ñaát khoaûng 15m ñi hai loái taû höõu böôùc leân cao 30 baäc. Dieän tích neàn ñoäng baèng phaúng khoaûng 800m2 vôùi beà ngang 20m beà doïc 40m, chieàu cao cuûa ñoäng hôn 60m. Ñieàu ñoäc ñaùo cuûa ñoäng laø phía sau ñoäng coù loái leân thaúng ñöùng ñeán taän ñænh nuùi. Ñænh nuùi roãng, loä thieân troøn coù ñöôøng kính khoaûng 6m. Naèm goïn trong ñoäng laø ngoâi mieáu thôø baø Traàn Thò Dung laø con oâng Traàn Lyù ôû thoân Löu Gia nay laø xaõ Löu Xaù, huyeän Höng Nhaân, tænh Thaùi Bình. Laø con Vua Lyù Thaùi Toâng, thaùi töû Saûm môùi 25 tuoåi, chaïy loaïn veà ñaây ñaõ laáy Traàn Thò Dung. Traàn Lyù ñaõ moä quaân caùc xaõ xung quanh phoø vua Lyù Cao Toâng veà chieám laïi Thaêng Long. Cuoái naêm 1.209, quaân hoï Traàn röôùc vua Lyù Cao Toâng veà kinh. Naêm 1.210, vua Lyù Cao Toâng qua ñôøi. Naêm 1.211, thaùi töû Saûm 17 tuoåi leân ngoâi laø vua Lyù Hueä Toâng laäp baø Traàn Thò Dung laøm nguyeân phi. Naêm 1.216 baø Traàn Thò Dung sinh con gaùi ñaàu loøng laø coâng chuùa Thuaän Thieân. Hai naêm sau (1.218) baø sinh con gaùi thöù hai laø coâng chuùa Chieâu Thaùnh. Baø Traàn Thò Dung ñöôïc toân laøm hoaøng haäu. Naêm 1.226, vua Lyù Hueä Toâng maát ôû chuøa Chaân Giaùo do Traàn Thuû Ñoä eùp töû. Thôøi gian sau, baø laáy thaùi sö Traàn Thuû Ñoä. Baø coù coâng lao lôùn trong vieäc giaûi hoaø Traàn Lieãu vaø Traàn Caûnh (Traàn Lieãu vaø Traàn Caûnh laø con cuûa Traàn Thöøa, Traàn Thöøa laïi laø anh ruoät cuûa Traàn Thò Dung. Traàn Lieãu laáy coâng Chuùa Thuaän Thieân. Traàn Caûnh laáy coâng chuùa Chieâu Thaùnh ).

Hôn 10 naêm chung soáng beân Traàn Caûnh (vua Traàn Thaùi Toâng) hoaøng haäu Chieâu Thaùnh vaãn khoâng sinh nôû gì, neân Traàn Thuû Ñoä eùp vua Traàn Thaùi Toâng boû hoaøng haäu Chieâu Thaùnh laáy Thuaän Thieân laøm hoaøng haäu vì Thuaän Thieân ñang coù mang. Ñoù laø naêm 1.237. Vì Vaäy, Traàn Lieãu (laø boá Traàn Höng Ñaïo) choáng laïi vua Traàn Thaùi Toâng vaø laøm loaïn. Nhôø coù baø Traàn Thò Dung, Traàn Lieãu vaø Traàn Caûnh ñaõ hoaø thuaän. Baø giöõ cho cô nghieäp cuûa nhaø Traàn ñöôïc yeân oån. Muøa xuaân naêm 1259, baø Traàn Thò Dung qua ñôøi. Vua Traàn ñaõ phong baø laø: “Linh Töø quoác maãu”. Nhaø söû hoïc Ngoâ Syõ Lieân trong “Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö” coù vieát ca ngôïi baø: “Giuùp ñôõ noäi trò cho nhaø Traàn, Linh Töø coù nhieàu coâng to theá môùi bieát trôøi sinh ra Linh Töø laø ñeå môû Nhaø Traàn”.

Ñeàn Thaùi Vi Xuoáng ñoäng Thieân Höông du khaùch ñi boä khoaûng 50m nöõa thì ñeán ñeàn Thaùi Vi (Thaùi Vi töø). Theo saùch “Thaùi Vi quoác teá ngoïc kyù”, sau cuoäc khaùng chieán choáng quaân Nguyeân Moâng laàn thöù nhaát (1.258), vua Traàn Thaùi Toâng troøn 40 tuoåi, nhöôøng ngoâi cho con laø thaùi töû Hoaøng, leân laøm Thaùi Thöông Hoaøng veà vuøng nuùi Vuõ Laâm tu haønh döïng Haønh cung Vuõ Laâm, laäp am Thaùi Vi ôû giöõa ñoäng Vuõ Laâm (moät thung luõng roäng chöøng 20 maãu ôû phía Taây thoân Vaên Laâm, xaõ Ninh Haûi ngaøy nay). Khi ôû ñaây Traàn Thaùi Toâng ñaõ bieán khu röøng raäm vaø vuøng ñaát hoang hoùa thaønh nôi daân cö ñoâng ñuùc. Nhaø vua chieâu daân laäp ra laøng Vaên Laâm, khuyeân nhaân daân khaån hoang ñöôïc 155 maãu ruoäng. Ñoù laø caên cöù chæ ñaïo cuoäc khaùng chieán choáng quaân Nguyeân-Moâng laàn thöù hai (1.285). Coâng lao cuûa Traàn Thaùi Toâng raát lôùn, vì vaäy khi oâng maát, nhaân daân ñaõ xaây döïng ñeàn thôø Traàn Thaùi Toâng, Hieån Töø Thaùi Haäu

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 234

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” (töùc hoaøng haäu Thuaän Thieân) vaø Traàn Thaùnh Toâng, teân laø “Thaùi Vi Töø”. Goïi laø Thaùi Vi vì noù laø nôi Hoaøng ñeá nhaø Traàn xuaát gia. Thaùi Vi Töø ñöôïc xaây döïng theo kieåu “noäi coâng ngoaïi quoác”.

Ñieàu ñaëc bieät ôû ñeàn Thaùi Vi laø taát caû caùc coät ñaù ñeàu laøm baèng ñaù xanh nguyeân khoái ñöôïc chaïm khaéc raát coâng phu, tæ mæ, ñöôøng neùt uyeån chuyeån tao nhaõ nhö chaïm goã vaø coù phaàn coøn saéc saûo tinh tuyù hôn theá nöõa. Nhöõng ngöôøi thôï ñaù ôû ñaây ñaõ laøm cho caùc coät ñaù nhö coù hoàn, mang tính ngheä thuaät cao.

“Nam Thieân Ñeä Nhò Ñoäng” – Bích Ñoäng Bích Ñoäng laø moät trong nhöõng thaéng caûnh noåi tieáng nhaát cuûa Ninh Bình ñöôïc meänh danh laø “Nam Thieân ñeä nhò ñoäng” (ñoäng ñeïp thöù hai trôøi Nam), sau ñoäng Höông Tích ôû Haø Taây. Bích Ñoäng laø “Ñoäng Xanh”. Cuï Nguyeãn Nghieãm (thaân sinh cuûa nhaø thô lôùn Nguyeãn Du) ñöôïc trieàu ñình giao cho vieäc phuï traùch ñaép ñeâ Hoàng Lónh ôû phía nam huyeän Yeân Moâ, coù ñeán thaêm chuøa vaø ñaët teân ñoäng vaøo naêm 1.773, trieàu vua Leâ Hieán Toâng, nieân hieäu Caûnh Höng. Bích Ñoäng ôû ñòa phaän thoân Ñaêng Kheâ, xaõ Ninh Haûi, Bích Ñoäng gaén lieàn vôùi teân chuøa Bích Ñoäng ñöôïc xaây döïng theo kieåu chöõ Tam-Tam Coác doïc theo söôøn nuùi töø thaáp leân cao: Haï-Trung-Thöôïng.

Chuøa Bích Ñoäng coù theå coù töø laâu. Theo Ñaïi Nam Nhaát Thoáng Chí, ñeán ñôøi vua Leâ Dieäu Toâng nieân hieäu Vónh Thònh (1705-1719) hai nhaø sö laø sö Chí Kieân vaø sö Chí Theá môùi xaây döïng laïi ba ngoâi chuøa Haï-Trung-Thöôïng nhö ngaøy nay ñaõ ñöôïc truøng tu nhieàu laàn lieân tieáp. Phoûng ñoaùn hai ngoâi chuøa ñoù ñöôïc xaây döïng töø naêm 1705. Vì ñeán naêm 1707 hai nhaø sö Chí Kieân vaø Chí Theá laøm baøi minh vaøo thaùng 8 cho khaéc vaøo bia ñaù. Hieän nay baøi minh naøy vaãn coøn ôû chuøa Bích Ñoäng. Nhìn leân nhöõng daõy nuùi cao vuùt bao quanh chuøa Bích Ñoäng du khaùch thaáy coù 5 ngoïn nuùi ñöùng xung quanh goïi laø Nguõ Nhaïc Sôn trong gioáng nhö naêm caùnh hoa sen. Hai ngoïn nuùi taû höõu döïng ñöùng nhoâ cao nhö hai coät ñoàng truï. Töông truyeàn ôû Bích Ñoäng tröôùc ñaây coù moät loøai hoa cuùc maøu vaøng nhoû xíu goïi laø Sôn Kim Cuùc, loaïi cuùc naøy chæ coù ôû ñaây vaø nuùi Duïc Thuùy, laáy hoa ñem pha vôùi traø uoáng maét seõ saùng leân. Bích Ñoäng quaû laø moät veû ñeïp hoaøn haûo vaø vónh haèng.

Nhaø thôø ñaù Kim Sôn – Phaùt Dieäm Nhaø thôø ñaù Phaùt Dieäm laø moät quaàn theå kieán truùc kieåu Phöông Ñoâng goàm nhieàu nhaø thôø vôùi dieän tích khoaûng 22ha trung taâm xaây töôøng bao boïc ôû thò traán Phaùt Dieäm huyeän Kim Sôn. Ñaây laø moät kyø quan kieán truùc ñoäc ñaùo noåi tieáng xaây döïng chuû yeáu baèng ñaù khôûi coâng töø 1875 ñeán naêm 1899 thì hoaøn thaønh. Huyeän Kim Sôn laø moät mieàn ñaát treû nhöng ñeán ñôøi vua Töï Ñöùc, nhaø thôø ñaõ ñöôïc tieán haønh xaây döïng ôû ñaây. Haøng nghìn taán ñaù coù nhieàu phieán ñaù lôùn naëng treân döôùi 20 taán, haøng traêm caây goã lim to naëng treân döôùi 10 taán vaø nhöõng nguyeân vaät lieäu khaùc ñöôïc chuyeån veà Phaùt Dieäm.

Phöông Ñình daøi 24m, roäng 17m, cao 25m coù 3 taàng xaây toaøn baèng ñaù phieán. Taàng döôùi lôùn nhaát xaây ñaù xanh vuoân vaén chia thaønh 3 loàng. Caùc voøm cöûa ôû ñaây laép gheùp ñaù raát tinh xaûo khieán nhöõng phieán ñaù hình hoäp chöõ nhaät naëng haøng taán vaãn dính vôùi nhau beàn chaët taïo thaønh caùc ñöôøng cong uyeån chuyeån meàm maïi taøi tình.

Nhaø thôø chính ñöôïc xaây döïng naêm 1891 goàm 5 loái ñi vaøo baèng ñaù chaïm troå ñeïp nhö ngoaøi Phöông Ñình. ÔÛ treân laø ba thaùp maùi cong. Nhaø thôø chính daøi 74m, roäng 21m, cao 15m coù 4 maùi. Trong nhaø thôø coù 6 haøng coät baèng goã lim trong ñoù coù hai haøng coät giöõa cao 11m chu vi moãi coät laø 2,35m naëng khoaûng 10 taán. Taát caû caùc coät ôû ñaây ñöôïc laøm baèng nguyeân moät thaân caây lim, khoâng coù coät naøo gheùp. Gian thöôïng cuûa Thaùnh ñöôøng coù baøn thôø ñaù lôùn laø moät phieán ñaù naëng khoaûng 20 taán, daøi 3m, roäng 0,9m, cao 0,8m ñöôïc ñeõo goït vuoâng thaønh saéc caïnh ba maët tieàn vaø hai beân ñeàu ñöôïc chaïm troå hoa laù boán muøa troâng nhö ñöôïc traûi baèng moät khaên hoa maøu thaïch saùng. Toaøn boä böùc vaùch phía sau baøn thôø laø goã cuõng ñöôïc chaïm troå tinh vi sôn son theáp vaøng röïc rôõ nhö caùc böùc caâu ñoái hoaëc baøn thôø ôû caùc ngoâi chuøa coå. Toaøn caûnh nhaø thôø ñaù Phaùt Dieäm laø saùu nhaø thôø, moät coâng trình kieán truùc ñoà soä chaát lieäu xaây döïng baèng gaïch, goã chuû yeáu baèng ñaù. Taát caû hieän leân nguy nga traùng leä haøi hoøa vôùi caây xanh caûnh vaät, phaûn aùnh moät neàn ngheä thuaät kieán truùc ñieâu khaéc, ñaëc bieät laø ñieâu khaéc ñaù,

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 235

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” taøi naêng thoâng minh vaø söùc saùng taïo cuûa daân toäc Vieät Nam mang phong caùch daân toäc, phong caùch AÙ Ñoâng.

Röøng quoác gia Cuùc Phöông Röøng Cuùc Phöông naèm giaùp giôùi 3 tænh Ninh Bình, Hoøa Bình, Thanh Hoùa caùch Haø Noäi khoaûng

100km ñöôøng xe hôi. Ñaây laø moät khu röøng nguyeân sinh hieám coù, tìm thaáy ôû mieàn Baéc naêm 1961.

Vaøo thaùng 7/1962, chính phuû giao cho Toång cuïc Laâm nghieäp quaûn lyù röøng Cuùc Phöông, xaây döïng thaønh moät cô sôû nghieân cöùu khoa hoïc vaø tham quan du lòch. Ñaàu naêm 1966, röøng Cuùc Phöông ñöôïc quy ñònh ranh giôùi vôùi dieän tích 25.000ha vaø ñöôïc chính thöùc mang teân “Vöôøn Quoác Gia”.

Vöôøn Quoác gia Cuùc Phöông raát quyù, vì noù coù giaù trò veà nhieàu maët. Ñöùng veà maët khoa hoïc, khu röøng nguyeân sinh roäng lôùn naøy chöùa ñöïng trong loøng noù moät kho taøng phong phuù veà thöïc vaät vaø ñoäng vaät, laø cô sôû nghieân cöùu quyù baùu cho caùc nhaø khoa hoïc töï nhieân (thöïc vaät hoïc, sinh vaät hoïc, coân truøng hoïc) nöôùc ta, vaø cho caùc nöôùc XHCN anh em, vì trong soá caùc nöôùc XHCN hieän nay chæ coù Vieät Nam laø coù röøng nhieät ñôùi.

Röøng Cuùc Phöông coøn coù khaû naêng phuïc vuï cho caùc nhaø nghieân cöùu khoa hoïc xaõ hoäi thuoäc caùc boä moân: khaûo coå hoïc, daân toäc hoïc, coå nhaân hoïc,… thoâng qua caùc di chæ ñaõ khai quaät vaø seõ tìm thaáy. Hieän nay Vieän khaûo coå ñaõ tìm thaáy ôû hang Ñaèng Ñaúng, ñöôïc ñaët cho caùi teân “Ñoäng ngöôøi xöa”, nhöõng di vaät baèng ñaù goàm nhöõng chieác chaøy, rìu, baøn nghieàn… Qua söï phaân tích caùc di vaät tìm thaáy treân ñaây vaø ba di coát tìm thaáy trong ba ngoâi moä cuøng vôùi chaøy ñaù, voû trai, soø. Vieän khaûo coå xeáp di chæ naøy thuoäc vaøo neàn vaên hoùa Hoøa Bình, caùch ñaây treân döôùi moät vaïn naêm. Ñoäng ngöôøi xöa ñöôïc khai quaät tröôùc. Trong röøng Cuùc Phöông coøn nhieàu hang ñoäng raûi raùc ôû caùc leøn ñaù voâi to gaáp nhieàu laàn, chaéc chaén coâng taùc khai quaät seõ coøn phaùt hieän nhieàu ñieàu thuù vò môùi. Nhöng noùi ñeán röøng chuû yeáu laø noùi veà thöïc vaät. Qua moät soá vuøng ñaõ ñieàu tra, caùc nhaø khoa hoïc xeáp loaïi gaàn 200 hoï, goàm khoaûng 2.000 thöù caây coû khaùc nhau. Ñieàu ñaùng möøng laø ña soá thuoäc loaïi caây to, goã quyù: laùt hoa, choø chæ, vaøng taâm, kim giao… Ngoaøi goã quyù, coøn tìm thaáy nhieàu caây thuoác quyù nhö sa nhaân, maõ tieàn… Baïn naøo thích chôi caây caûnh vaøo ñaây chaéc seõ toaïi nguyeän. Baïn seõ tuøy thích maø ñi tìm maøu saéc öa chuoäng cuûa ñuû caùc loaïi phong lan, ñòa lan, thaïch lan.

Coá ñoâ Hoa Lö Söû cuõ cho bieát naêm 968 sau khi deïp xong loaïn 12 söù quaân thoáng nhaát ñaát nöôùc, Ñinh Tieân Hoaøng leân ngoâi Hoaøng ñeá, ñaët teân nöôùc laø Ñaïi Coà Vieät ñoùng ñoâ ôû Hoa Lö “ñaép thaønh ñaøo haøo, laøm cung ñieän ñaët trieàu nghi”. Ñeán naêm 984, Leâ Hoaøn laïi “döïng nhieàu cung ñieän, laøm ñieän Baùch baûo Thieân tueá ôû nuùi Ñaïi Vaân, coät ñieän daùt vaøng, baïc laøm nôi coi chaàu, beân Ñoâng laø ñieän Phong Löu, beân Taây laø ñieän Töù Hoa, beân taû laø ñieän Boàng Lai, beân höõu laø ñieän Cöïc Laïc, roài laøm laàu Ñaïi Vaân, roài laïi döïng ñieän Tröôøng Xuaân laøm nôi vua nguû, beân caïnh ñieän Tröøông Xuaân, laïi döïng ñieän Long Loäc lôïp baèng ngoùi baïc”.

1000 naêm ñaõ troâi qua, nhöõng cung ñieän daùt vaøng, baïc thôøi tieàn Leâ khoâng coøn nöõa, chæ coøn laïi di tích cuûa moät toøa thaønh roäng 300ha, naèm troïn veïn trong xaõ Tröôøng Yeân, huyeän Hoa Lö, tænh Ninh Bình ngaøy nay. Thaønh Hoa Lö ñöôïc chia thaønh hai khu vöïc: Thaønh Noäi vaø Thaønh Ngoaïi. Töông truyeàn khu Thaønh Ngoaïi laø nôi döïng cung ñieän chính. Thaønh Noäi goïi laø Khoá Nhi xaõ, hay Thö Nhi xaõ laø nôi ôû vaø laøm kho. Hieän nay, ôû thang Ngheø coù ñòa danh neàn Cung vaø neàn Kho.

Khu thaønh Ngoaïi ôû phía Ñoâng roäng 140ha, bao goàm caùc thoân Yeân Thöôïng, Yeân Trung, Yeân Haï, Yeân Thaønh xaõ Tröôøng Yeân. Khu Thaønh Noäi ôû phía Taây roäng töông ñöông khu Thaønh Ngoaïi, laø ñòa phaän thoân Chi Phong xaõ Tröôøng Yeân. Hai thaønh naøy ñöôïc ngaên caùch vôùi nhau baèng moät loái ñi hieåm trôû laø Queøn Voâng.

Xaây döïng kinh ñoâ Hoa Lö, Ñinh Boä Lónh ñaõ kheùo lôïi duïng ñòa theá töï nhieân hieåm trôû ôû ñaây ñeå xaây thaønh ñaép luõy. Thaønh Hoa Lö naèm trong moät khoaûng ñaát khaù baúng phaúng trong daõy nuùi ñaù voâi cuûa huyeän Hoa Lö. Daõy nuùi ñaù voâi bao boïc xung quanh taïo thaønh moät böùc töôøng thaønh thieân nhieân voâ cuøng kieân coá, chæ coù moät soá maët naøo ñoù laø khoâng coù nuùi che kín. Giöõa caùc khoaûng troáng, giöõa caùc quaû nuùi, Ñinh Boä Lónh cho ñaép nhöõng daõy thaønh ñaát, taïo thaønh moät bình dieän gaàn troøn. Ñinh Boä Lónh ñaõ

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 236

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” trieät ñeå lôïi duïng ñòa theá thieân nhieân ñeå xaây thaønh ñaép luõy, khoâng caâu neä vaøo hình daùng khoâng vuoâng vöùc caân ñoái maø coát ôû tính chaát hieåm yeáu. Ñaây laø nhöõng ñaëc ñieåm cuûa caáu truùc thaønh luõy coå cuûa ngöôøi Vieät, khaùc vôùi ñoàn luõy nhoû heïp cuûa boïn phong kieán phöông Baéc ñöôïc xaây döïng treân ñaát nöôùc ta, cuõng khaùc vôùi kieåu thaønh quaùch du nhaäp töø phöông Taây vaøo nöôùc ta ôû theá kyû môùi ñaây. Thaønh Hoa Lö mang tính chaát laø moät thaønh trì quaân söï, moät “quaân thaønh”, nhöng noù vaãn laø moät kinh ñoâ cuûa caû nöôùc vôùi yù nghóa laø moät trung taâm chính trò, kinh teá vaø vaên hoùa.

Thaønh Hoa Lö ôû vaøo moät ngaõ ba ñöôøng, phía Ñoâng coù ñöôøng Thieân Lyù ra Baéc vaøo Nam, phía Taây coù ñöôøng Tröôøng Ñaïo vaøo Thanh Hoùa, phía Baéc coù soâng Hoaøng Long chaûy ra soâng Ñaùy. Ñoùng ñoâ ôû ñaây Ñinh Boä Lónh coù lôïi veà ñòa theá vaø coù lôïi veà loøng daân. Ñaây laø nôi gaàn queâ höông cuûa Ñinh Boä Lónh, nôi oâng ñöôïc nhaân daân ngöôõng moä nhieàu nhaát, töø ñaây laïi coù theå nhanh choùng tieán ra vuøng ñoàng baèng ven bieån hay ruùt theo ñöôøng nuùi vaøo Thanh Hoùa xuoáng phía Nam.

Hieän nay ôû xaõ Tröôøng Yeân coøn moät soá ñòa danh vaø daáu veát cuûa caùc töôøng thaønh thôøi Ñinh – Leâ. Thaønh Ngoaïi coù saùu töôøng thaønh, töôøng thaønh thöù nhaát töø nuùi Ñaàm sang nuùi Thanh Laâu goïi laø thaønh Ñoâng; töôøng thaønh thöù hai cuøng tuyeán vôùi töôøng thaønh thöù nhaát, noái töø nuùi Thanh Laâu ra nuùi Coät Côø; töôøng thaønh thöù ba töø nuùi Coät Côø sang nuùi Cheõ, goïi laø thaønh Ñoâng Baéc; töôøng thaønh thöù tö töø nuùi Cheõ sang nuùi Chôï chaén ôû phía Baéc; töôøng thaønh thöù naêm coù hai ñoaïn chaén ôû phía Nam goïi laø thaønh Vaàu, ñoaïn thöù nhaát töø nuùi Lung Vang sang nuùi Maõ Yeân, ñoaïn thöù hai töø nuùi Maõ Yeân choã Coâ Ñuoâi Hoà sang nuùi Duø; töôøng thaønh thöù saùu choã ngoøi Cheïm, coù theå noái töø nuùi Phi Vaân sang nuùi Hang Quaøn, chaén maët Baéc cuûa töû caám thaønh Hoa Lö.

Thaønh Noäi coù naêm töôøng thaønh, töôøng thaønh thöù nhaát noái töø nuùi Haøm Saø sang nuùi Caùnh Haøn, goïi laø thaønh Deàn; töôøng thaønh thöù hai noái töø nuùi Caùnh Haøn sang nuùi Ngheõn; töôøng thaønh thöù ba noái töø nuùi Chuøa Thuû sang nuùi Thanh Laâu goïi laø thaønh Vaàu; töôøng thaønh thöù tö noái töø nuùi Mang Sôn sang nuùi Coå Töôïng, goïi laø thaønh Boà; töôøng thaønh thöù naêm töø nuùi Mang Sôn sang nuùi Ñaàu Giaûi, goïi laø thaønh Bim.

Cuøng vôùi caùc töôøng thaønh, coøn coù moät soá di tích coù lieân quan ñeán thôøi Ñinh – Leâ. Ñoäng Am Vieân laø moät ñoäng khaù lôùn ôû löng chöøng nuùi trong moät thung luõng heûo laùnh ôû phía Ñoâng Nam khu Thaønh Ngoaïi, töông truyeàn laø nôi vua Ñinh nhoát hoå baùo ñeå tröøng trò keû coù toäi. Ao Giaûi ôû chaân nuùi Chôï laø nôi vua Ñinh nuoâi Giaûi. Gheành Thaáp ôû phía Ñoâng Nam khu Thaønh Ngoaïi laø moät moûm nuùi thaáp nhoâ ra saùt bôø soâng hang Luoàn, töông truyeàn laø nôi vua Ñinh ñöùng duyeät thuûy binh. Nuùi Coät Côø ôû phía Ñoâng Baéc khu Thaønh Ngoaïi töông truyeàn laø nôi vua Ñinh caém côø. Thung nuùi Hang Quaøn laø “ñaáu ñoùng quaân” vôùi yù nghóa nhö moät nôi ñoùng quaân cuûa vua Ñinh. Hang Muoái, Hang Tieân laø nôi vua Ñinh ñeå muoái, ñeå tieàn.

Ñeàn vua Ñinh, ñeàn vua Leâ thôø vua Ñinh vaø vua Leâ, töông truyeàn ñöôïc xaây döïng treân neàn cung ñieän xöa. Tröôùc cöûa ñeàn vua Ñinh treân ñænh nuùi Maõ Yeân, moät ngoïn nuùi coù hình chieác yeân ngöïa, coù laêng vua Ñinh. Döôùi chaân nuùi Maõ Yeân, ôû phía Nam coù laêng vua Leâ.

Chuøa Nhaát Truï ôû giöõa thoân Yeân Thaønh laø moät ngoâi chuøa ñaõ ñöôïc khôûi döïng töø thôøi Tieàn Leâ. Hieän nay tröôùc cöûa chuøa coøn coù moät coät kinh Phaät baèng ñaù hình truï taùm caïnh, cao hôn 3m ñöôïc khaéc baøi kinh Laêng Nghieâm vaø coù doøng chöõ: “Ñaïi thaéng Minh hoaøng ñeá Leâ toå töï thöøa thieân meänh ñaïi ñình sôn haø, thaäp luïc nieân” cho bieát coät kinh coù theå döïng vaøo naêm Leâ Ñaïi Haønh thöù 16 (995). Chuøa Baø Ngoâ ôû ven soâng Hoaøng Long töông truyeàn laø moät ngoâi chuøa coù töø thôøi Ñinh - Leâ, chuøa Thaùp cuõng ôû ven soâng Hoaøng Long coù thaùp Baùo Thieân noåi tieáng ñaõ bò thöïc daân Phaùp phaù huûy.

Phuû Baø Chuùa thôø Coâng chuùa Phaát Kim con gaùi vua Ñinh. Söû cuõ cho bieát vua Ñinh ñaùnh söù quaân Ngoâ Nhaät Khaùnh, laäp meï cuûa Ngoâ Nhaät Khaùnh laøm Hoaøng haäu, laáy em gaùi Ngoâ Nhaät Khaùnh gaû cho con trai mình laø Ñinh Lieãn. Ñeå cho Ngoâ Nhaät Khaùnh khoûi oaùn haän, vua Ñinh gaû coâng chuùa Phaát Kim cho Khaùnh. Beân ngoaøi, Ngoâ Nhaät Khaùnh raát vui veû, nhöng beân trong laïi oaùn haän. Khi vua Ñinh maát (979), Ngoâ Nhaät Khaùnh chaïy ra bieån theo Chieâm Thaønh. Khi ra ñeán bôø bieån, Ngoâ Nhaät Khaùnh laáy kieám vaïch vaøo maù vôï maø noùi raèng: “Cha maøy öùc hieáp meï con ta, ta laïi vì maøy maø queân toäi cha maøy sao?” roài ñuoåi vôï veà. Veà ñeán kinh ñoâ Hoa Lö, uaát öùc quaù coâng chuùa Phaát Kim ñaõ nhaûy xuoáng gieáng

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 237

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” töï vaãn ñeå baûo toaøn khí tieát cuûa mình. Thöông tieác coâng chuùa, nhaân daân ñaõ laäp ñeàn thôø ôû beân caïnh gieáng ñoù vaø ghi baøi vò laø: “Thuïc tieát coâng chuùa” (Coâng chuùa giöõ tieát haïnh).

Phuû Vöôøn Thieân thôø Kình Thieân ñaïi vöông laø con vua Leâ, phuû Ñoâng Vöông thôø Ñoâng Thaønh ñaïi vöông cuõng laø con vua Leâ. Ngoaøi ra moät soá phuû ñaõ maát cuõng thôø moät soá töôùng cuûa vua Ñinh vaø vua Leâ. Phuû Ñoâng Thaønh, phuû Ñaàu Töôøng thôø oâng giöõ thaønh cöûa Ñoâng. Ngaøy nay ôû ñaây coøn coù xoùm Ñoâng Moân (cöûa Ñoâng), phuû laøng Thong thôø Vaän Daàn ñaïi vöông coi veà thuûy quaân, giöõ cöûa taây. Tröôùc kia trong phuû coù chieác thuyeàn thôø daøi hôn 1m. Cöù vaøo ngaøy teá oâng moàng 2 thaùng Chaïp haøng naêm, daân laøng laïi ñem chieác thuyeàn ra beán laøng Thong, cheøo ñi cheøo laïi ñeå thöông nhôù vò töôùng coi thuûy quaân cuûa vua Ñinh.

Phuû Beán Ñoø thôø Ñoâng Thaùi ñaïi vöông coi cöûa Baéc. Phuû Cöûa Ñeàn thôø Nguõ Ñaïo ñaïi vöông phuï traùch naêm ñaïo quaân. Phuû Vaät thôø Caàm Traø ñaïi vöông phuï traùch tuyeån quaân. Haøng naêm cöù ñeán ngaøy 6 thaùng Gieâng daân laøng laïi toå chöùc hoäi vaät ôû phuû ñeå töôûng nhôù oâng “tuyeån quaân boä”. Phuû Chôï thôø Nguõ Laàu ñaïi vöông phuï traùch ca haùt. Xöa kia ôû phuû coù böùc ñaïi töï: “Thaùi bình aâm” (Tieáng ca thaùi bình). Haøng naêm vaøo muøng Moät Teát Nguyeân ñaùn, trong luùc teá oâng, daân laøng laïi haùt ca truø ñeå töôûng nhôù coâng vieäc cuûa oâng. Phuû Ñöôøng Xeûo hay Tuøng Xeûo thôû oâng xöû toäi cöïc hình, töông truyeàn cöù “tuøng” moät tieáng troáng laïi xeûo moät nhaùt cho ñeán khi phaïm nhaân cheát. Heä thoáng phuû thôø laø tö lieäu quyù veà caùch boá phoøng cuûa kinh ñoâ Hoa Lö.

ÔÛ phía ngoaøi Coá ñoâ Hoa Lö coù moät soá di tích vaø ñòa danh lòch söû. Queøn OÅi töông truyeàn laø cöûa ngoõ cuûa kinh ñoâ Hoa Lö. AÙng Nguõ laø moät traïm kieåm soaùt tröôùc khi vaøo kinh ñoâ. Ñeàn Haønh Khieån hay phuû Thaønh Hoaøng thôø Taû boäc xaï Haønh khieån Quang Loäc ñaïi vöông, töông truyeàn laø oâng töôùng traán giöõ ôû ñaây. Ñình AÙng Nguõ thôø Nguyeãn Baëc. Ñoäng Hoa Sôn töông truyeàn laø nôi nuoâi aáu chuùa. Laøng AÙnh Nguõ coù moät soá caùnh ñoàng mang ñòa danh lòch söû nhö Maõ Gieâng (Beán taém ngöïa), Maõ Traïch (Chuoàng ngöïa), Maõ Coû (Baõi coû cho ngöïa aên), Maõ Hoà (hoà taém ngöïa), caùc thoân Thanh Kheâ, Ngoâ Kheâ töông truyeàn laø nôi ñaët haønh dinh cuûa Nguyeãn Baëc. Thoân Quaùn Vinh cuõng coù moät soá traïm cuûa Kinh ñoâ Hoa Lö. Ñöôøng vaøo Hoa Lö goïi laø ñöôøng Thieân Ngöï, chuøa Quaùn Vinh goïi laø chuøa Thieân Ngöï vôùi yù nghóa laø vua Ñinh thöôøng “ngöï” ôû ñaây. Ñoäng Thieân Toân, nuùi Thuyeàn Roàng, nuùi Coân Lónh nhö moät böùc töôøng thaønh thieân nhieân aùn ngöõ phía ngoaøi, hai beân ñöôøng Tieán Yeát, töông truyeàn laø tieàn ñoàn cuûa kinh ñoâ Hoa Lö.

Tröôùc kia ôû ñeàn Haï döôùi chaân nuùi Coân Lónh coù caâu ñoái:

Coân Lónh tieàn ñoàn Ñinh trieàu thuûy Nghó a laø Vaên cuù Quang Trung Quyù Söûu taân Nuùi Coân Linh laø tieàn ñoàn trieàu Ñinh Laøng coù teân Vaên Cuù thôøi Quang Trung naêm

Quyù Söûu ÔÛ ven soâng Ñaùy, laøng La Mai laø kho taøng cuûa nhaø Ñinh. Töông truyeàn Kim Khoá vaø Chính Khoá

hay Kho Trong, Kho Ngoaøi laø kho maém, kho muoái cuûa vua Ñinh.

Nghóa laø:

Nuùi Non Nöôùc cuõng laø tieàn ñoàn cuûa kinh ñoâ Hoa Lö veà ñöôøng thuûy, beân soâng Vaân Saøng coù ñieän Vaân Saøng laø noâi Döông Vaân Nga ñoùn Leâ Hoaøn thaéng Toáng trôû veà. Tröôùc kia ôû ñaây coù ñeàn Thöôïng thôø Ñinh Tieân Hoaøng, Leâ Hoaøn vaø Döông Vaân Nga. Trong ñeàn thôø Leâ Hoaøn coù ñoâi caâu ñoái: Khöôùc Toáng khaûi ca löu thöû ñòa Tieáp Ñinh chính thoáng thuï vu thieân

Khuùc ca thaéng Toáng coøn löu truyeàn ôû vuøng ñaát naøy Noái tieáp neàn chính thoáng cuûa nhaø Ñinh hôïp vôùi meänh trôøi Laøng Thieän Traïo laø dinh thuûy quaân cuûa nhaø Ñinh. Nôi ñaây coøn coù caùc ñòa danh lòch söû nhö beán Dinh laø beán ñoùng thuûy quaân, vöôøn Quan laø nôi caùc quan ôû, cung Ñöôøng laø nôi cung quaùn, maû Voi laø . nôi nuoâi voi v.v… Trong heä thoáng ñoàn thuûy cuøng vôùi Thieän Traïo coù ñoàn Yeân Khoaùi xöa goïi laø Yeân Baïc, do Cao Lòch, Cao Khieån traán giöõ. Nhaân daân ñòa phöông coøn löu truyeàn “Yeân Baïc cöïu ñoàn, Yeân Khoaùi thöôïng mieáu”. Thoân Yeân Phuùc beân caïnh cuõng laø moät “cung sôû” do hai töôùng Cao Sôn vaø Cao Caùc traán giöõ.

ÔÛ phía Taây, treân con ñöôøng noái vôùi ñöôøng Thöôïng Ñaïo cuõng coù moät soá di tích töông truyeàn laø ñoàn luyõ baûo veä phía Taây Kinh ñoâ nhö nuùi Maõ Can thuoäc thoân Ñoâng Thònh laø moät nôi Ñinh Boä Lónh

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 238

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” taäp traän côø lau thôøi thô aáu veà sau laø ñoàn traán giöõ ôû phía Taây Kinh ñoâ Hoa Lö. Hieän nay coøn coù thaønh ñaát goïi laø “Thaønh Heøo”, caùc thoân Ñoâng Thònh, Me, Löôïc ñeàu thôø Ñinh Tieân Hoaøng, thoân Kho coù ñeàn thôø Leâ Du, Leâ Chöông laø caùc vò töôùng cuûa vua Ñinh traán giöõ ôû ñaây. Xaõ Vaên Phöông coù “ñaáu ñong quaân” vôùi yù nghóa laø moät ñoàn luyõ cuûa vua Ñinh.

Treân con ñöôøng ven söôøn nuùi ôû phía Nam Kinh ñoâ Hoa Lö, song song vôùi con ñöôøng thuyû laø soâng Hang Luoàn hay Saøo Kheâ, coù Maùng Nöôùc töông truyeàn laø Thaønh Nam vaø queøn Ba Cöûa, queøn Thuï Moäc laø nhöõng cöûa aûi baûo veä phía Nam. Nhö vaäy laø töø caùc phía noái vôùi caùc con ñöôøng chieán löôïc xöa nhö: Thieân Lyù, Thöôïng Ñaïo deàu coù caùc ñoàn luyõ traán giöõ.

Cuøng vôùi caùc di tích treân maët ñaát, loøng ñaát Hoa Lö cuõng cho chuùng ta nhieáu taøi lieäu quyù. Trong

nhieàu naêm, caùc caùn boä khaûo coå hoïc ñaõ nghieân cöùu toaøn dieän veà Coá ñoâ Hoa Lö.

Qua moâ taû cuûa söû saùch, chuùng ta thaáy khu cung ñieän chính thôøi Tieàn Leâ khaù roäng goàm coù taùm cung ñieän chính trong moät toång theå khaù caân ñoái, quy tuï vaøo taâm ñieåm. Nhö vaäy ngheä thuaät kieán truùc quy tuï vaøo taâm ñieåm coù theå ñaõ ñöôïc hình thaønh ôû Kinh ñoâ Hoa Lö vaø trôû thaønh moät ñaëc ñieåm kieán truùc ôû thôøi Lyù - Traàn. Töông truyeàn ñeàn vua Ñinh vaø ñeàn vua Leâ ñöôïc xaây döïng treân neàn cung ñieän xöa. Keát quaû khai quaät khaûo coå hoïc cho thaáy caùc coâng trình töôûng nieäm thöôøng ñöôïc xaây döïng treân neàn cung ñieän xöa nhö ñeàn Kieáp Baïc (Haûi Döông), ñeàn Traàn, chuøa Ñeä Töù (Nam Ñònh)… khu vöïc ñeàn vua Ñinh vaø ñeàn vua Leâ cuõng laø khu vöïc khaù baèng phaúng cao raùo so vôùi toaøn boä khu thaønh Hoa Lö, ôû sau ñeàn vua Ñinh vaø ñeàn vua Leâ coù daõy nuùi Phi Vaân, coù theå laø daáu tích ñòa danh cuûa laàu Ñaïi Vaân xöa, ôû löng chöøng nuùi coù moät hang nhoû goïi laø “Cheõ Vua“ vôùi truyeàn thuyeát laø nôi vua nghæ. Trong ñeàn vua Leâ coù moät taám bieån sôn son theùp vaøng loäng laãy ghi roõ: “Tröôøng Xuaân linh tích“ (daáu tích linh thieâng cuûa ñieän Tröôøng Xuaân). Caùnh ñoàng ôû phía Nam hai ñeàn goïi laø xöù Haäu Ñöôøng, vaäy khu vöïc ñeàn vua Ñinh vaø ñeàn vua Leâ phaûi laø tieàn ñöôøng. Höôùng tìm khu trung taâm cuûa kinh ñoâ Hoa lö hay khu töû caám thaønh laø ôû khu vöïc naøy.

Trong ñôït khai quaät naêm 1977 cuûa Baûo taøng tænh, ôû hoá khai quaät caïnh bôø töôøng phía Nam ñeàn vua Leâ, ôû ñoä saâu 0,95m phaùt hieän hai maûng saân gaïch hoa (4,2x1,8m) ñöôïc laùt baèng nhöõng vieân gaïch vuoâng (34x34x7cm) trang trí hoa sen vaø ñoâi phöôïng vôøn nhau. Gaïch coù hoa vaên trang trí ñeïp, nhieàu vieân hoa vaên coøn roõ neùt, chöùng toû ñaây laø saân trieàu trong cung ñieän, ít ñi laïi, neáu khoâng hoa vaên seõ môø heát, hai beân neàn gaïch coù nhieàu vieân hình chöõ nhaät, moät soá maûnh coù chöõ “Ñaïi Vieät quoác quaân thaønh chuyeân”.

ÔÛ ñoä saâu 0,95m coù moät maûng neàn gaïch bò phaù nghieâm troïng, chæ coøn laïi 12m2 gaïch laùt khoâng ñeàu, khoâng coù haøng loái nhaát ñònh, nhieàu choã bò luùn, ñöôïc laùt baèng gaïch coù doøng chöõ: “Ñaïi Vieät quoác quaân thaønh chuyeân” vaø laãn moät soá vieân “Giang taây quaân”. Gaïch Giang taây quaân laø gaïch thôøi Ñöôøng ñaõ ñöôïc söû duïng laïi. Coøn gaïch “Ñaïi Vieät quoác quaân thaønh chuyeân” thì caùch giaûi thích cuûa ñoàng chí Phaïm Vaên Kænh vaø Nguyeãn Ngoïc Chöông trong baùo caùo khai quaät tuyeán thaønh Ñoâng vaø Ñoâng Baéc Hoa Lö naêm 1970 laø hôïp lyù. Nhöng chuùng ta ñaõ bieát quoác hieäu Ñaïi Vieät ñöôïc ñaët töø naêm 1054 döôùi trieàu Lyù Thaùnh Toâng. Quoác hieäu thôøi Ñinh – Leâ laø Ñaïi Coà Vieät. Chöõ “Ñaïi”trong chöõ Haùn laø to, lôùn; chöõ “Coà” laø chöõ Noâm cuõng coù nghóa töông töï. Cho neân, neáu vieát caû chöõ “Ñaïi” vaø “Coà” lieàn nhau thì khoâng chænh, neân trong vaên vieát ngöôøi xöa ñaõ boû chöõ “Coà” chæ vieát laø “Ñaïi Vieät” maø thoâi, cho neân maûng saân gaïch naøy laø maûng saân trieàu trong cung ñieän thôøi Ñinh – Leâ.

Trong hoá khai quaät coù maûng saân gaïch hoa, khi môû roäng ôû ñoä saâu 1,6 - 2m gaëp nhieàu goã laù muïc, maûnh goám, xöông ñoäng vaät, voõ nhuyeãn theå, coù 28 voø saùu nuùm coøn nguyeân veïn. Loaïi voø saùu nuùm naøy thöôøng thaáy trong caùc moä coå ñôøi Ñöôøng. Cuøng maët baèng chöùa goám naøy, coøn coù 59 coïc goã nhoû vaø 3 daáu tích coïc goã lôùn cuøng nhieàu thanh goã, coïc goã lôùn ñöôøng kính 0,5m, phaàn treân coù ngaøm ñôõ xaø ngang. Ñaây coù theå laø daáu tích cuûa moät coâng trình kieán truùc kieåu nhaø saøn ôû treân vuøng ñaát truõng.

Trong ñôït khai quaät naêm 1977, Baûo taøng tænh cuõng thaùm saùt ôû doác phía Ñoâng nhaø Khaûi Thaùnh ñeàn vua Ñinh, ôû ñoä saâu 1,6m phaùt hieän moät loái leân xuoáng, ñöôïc laùt baèng gaïch Giang taây quaân, cöù moät haøng laùt ngang laø moät haøng laùt ñöùng theo töøng baäc töø thaáp leân cao theo höùông Baéc-Nam, cuoái cuøng laø 5 ñeán 6 haøng gaïch laùt nghieâng. Khoâng coù chaát keát dính, ôû phía Ñoâng vaø phía Taây loái leân

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 239

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” xuoáng naøy coù hai haøng gaïch ñoái xöùng ñöôïc caáu taïo baèng hai ba haøng gaïch xeáp choàng leân nhau phaùt trieån leân phía Baéc cuûa hoá. Nhö vaäy loái leân xuoáng naøy coù theå ñöôïc xaây döïng töø thôøi Baéc thuoäc hoaëc thôøi Ñinh-Leâ söû duïng laïi gaïch Giang taây quaân ñôøi Ñöôøng, ÔÛ ñoä saâu 2,2 - 2,5m gaëp moät soá bình voø 6 nuùm coù phong caùch goám thôøi Ñöôøng, nhöng cuõng coù theå ñöôïc söû duïng laïi thôøi Ñinh-Leâ.

Ñaàu thaùng 5/1991, trong khi ñaøo gieáng ôû caïnh ao ñeàn vua Leâ, ôû ñoä saâu töø 60cm ñeán 1,6m, coù moät lôùp ñaát ñen vaø nhieàu maûnh goã muïc xen laãn vôùi caùc maûnh gaïch hoa sen vaø caùc maûnh voø saùu nuùm. Cuõng trong thaùng 5/1991, Baûo taøng tænh ñaõ khai quaät ôû maûnh ruoäng phía Baéc chuøa nuùi Duø, sau ñeàn vua Ñinh ôû ñoä saâu 41cm ñeán 110cm thaáy coù nhieàu coïc goã lim ñöôøng kính töø 12 ñeán 20cm ñoùng theo chieàu Baéc – Nam vaø moät soá cuïm coïc goàm 4 ñeán 5 chieác. Ñaây coù theå laø coïc ñoùng moùng cuûa moät soá coâng trình kieán truùc. Cuøng vôùi coïc goã, coøn moät soá maûnh gaïch “Ñaïi Vieät quoác quaân thaønh chuyeân” vaø “Giang taây quaân”. Moät soá löôïng lôùn gaïch hoa sen vaø ñoâi phöôïng vôøn nhau, nhieàu maûnh ngoùi oáng, voø saùu nuùm, thaùp ñaát nung vaø vòt ñaát nung, ñaëc bieät coù moät pho töôïng baèng ñaát nung. Pho töôïng cao 8cm, maët vuoâng, tai lôùn, caèm baïnh, maëc aùo giaùp coù ñai löng ñeo kieám, coù phong caùch cuûa moät pho töôïng Kim Cöông ôû chuøa. Coù theå ñaây laø di tích cuûa moät ngoâi chuøa thôøi Ñinh – Leâ. ÔÛ phía Baéc nuùi Duø laø caùnh ñoàng Caây Kheá coù nhieàu maûnh gaïch hoa sen vaø ñoâi phöôïng vôøn nhau.

ÔÛ phía Baéc chaân nuùi Maõ Yeân, trong khi ñaøo ao, nhaân daân ñaõ tìm thaáy 3 con vòt ñaát nung, moät soá vieân gaïch hình chöõ nhaät coù phong caùch nhö gaïch “Ñaïi Vieät quoác quaân thaønh chuyeân” vaø nhieàu maûnh gaïch hoa sen vaø ñoâi phöôïng vôøn nhau. ÔÛ saùt bôø soâng Hang Luoàn, cuõng nhieàu maûnh gaïch hoa sen laãn trong lôùp ñaát canh taùc. ÔÛ döôùi nöôùc coøn moät baõi coïc, phaûi chaêng laø coïc choáng luùn cuûa moät coâng trình kieán truùc. ÔÛ beân taû soâng Hang Luoàn, döôùi chaân nuùi Hang Son, trong khi ñaøo ao nhaân daân ñòa phöông cuõng tìm thaáy moät coät kinh baèng ñaù môø heát chöõ, hai coïc goã lôùn coù ñöôøng kính 40cm coù ngaøm, laø daáu tích cuûa moät coâng trình kieán truùc coå.

Cuoái naêm 1997 ñaàu naêm 1998, Vieän khaûo coå hoïc keát hôïp vôùi Ban quaûn lyù khu di tích Coá ñoâ Hoa Lö khai quaät 300m2 vaø thaùm saùt nhieàu hoá nhoû caïnh töôøng phía Nam ñeàn vua Leâ, ñaõ tìm thaáy saùu vò trí coù gaïch laùt neàn ñöôïc trang trí hoa sen vaø chim phöôïng, trong ñoù coù moät vò trí truøng vôùi neàn gaïch tìm thaáy naêm 1977.

Trong hai hoá khai quaät môû roäng ñaõ xaùc ñònh ñöôïc ba vò trí kieán truùc lôùn. Hai vò trí coù gaïch laùt neàn ñöôïc trang trí hoa sen vaø chim phöôïng côõ trung bình 34x34cm nhö ñaõ bieát, moät vò trí ñöôïc laùt baèng nhöõng vieân gaïch hoa sen côõ lôùn, moãi chieàu 47x47cm. Ñaùng chuù yù coù hai vieân gaïch chöõ nhaät côõ lôùn, moät vieân 47x64cm, moät vieân 47x74cm, treân maët gaïch coù trang trí hai hoa sen taùm caùnh maäp. Ñaùng chuù yù coù maët baèng kieán truùc cao hôn haún caùc neàn moùng ñaõ bieát, chöùng toû coù nhieàu kieán truùc khaùc nhau.

Cuoäc khai quaät laàn naøy cuõng tìm thaáy nhieàu hieän vaät quyù nhö gaïch ngoùi, ñaàu ngoùi oáng trang trí hoa sen, ñaàu roàng baèng ñaát nung, töôïng vòt, ñaøi sen, ngoùi laùt cho thaáy caùc cung ñieän thôøi Ñinh-Leâ khaù to lôùn, trang trí ñeïp.

Phong phuù nhaát laø caùc hieän vaät goám men vaø ñoà saønh nhö voø, loï, baùt, ñóa, chaân ñeøn, ñóa ñeøn phaûn aùnh ñôøi soáng sinh hoaït cuûa caùc taàng lôùp nhaân daân ôû kinh ñoâ Hoa Lö theá kyû X. Nhöõng di vaät ñoù mang ñm baûn saéc daân toäc Vieät chöùng toû söùc soáng beàn bæ cuûa vaên hoùa Vieät Nam töø thôøi vaên hoùa Ñoâng Sôn. Nhieàu maãu hình trang trí cuûa vaên minh Ñaïi Vieät thôøi Lyù – Traàn nhö roàng, phöôïng, vòt, hoa sen… ñaõ ñöôïc baét ñaàu töø ñaây. Moät soá hieän vaät chöùng toû thôøi Ñinh – Leâ coù söï giao löu vaên hoùa khaù maïnh vôùi caùc nöôùc laùng gieàng nhö Trung Quoác, ChaêmPa. Caùc hieän vaät tìm thaáy trong ñôït khai quaät naøy chöùng toû yù chí töï löïc, töï cöôøng cuûa daân toäc ta sau moät nghìn naêm Baéc thuoäc, laø neàn moùng cho söï phaùt trieån vaên hoùa daân toäc ôû caùc theá kyû sau.

Nhö vaäy khu vöïc töø ñeàn vua Ñinh sang ñeàn vua Leâ, bao goàm caùnh ñoàng Caây Kheá ôû phía Taây ñeàn vaø caùnh Vöôøn Thoå ôû phía Ñoâng ñeàn, saùt soâng Hang Luoàn laø khu töû caám thaønh cuûa kinh ñoâ Hoa Lö. Coù theå caùc coâng trình kieán truùc cung ñieän coøn ñöôïc phaân boá sang caû beân taû ngaïn soâng Hang Luoàn taïi chaân nuùi Hang Son vaø nuùi Ngoïn Ñeøn.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 240

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Khu töû caám thaønh Hoa Lö ñöôïc bao boïc bôûi daõy nuùi Phi Vaân ôû phía Taây vaø daõy nuùi Hang Luoàn phía Ñoâng ñoàng thôøi ñöôïc baûo veä giöõa hai töôøng thaønh, töôøng thaønh phía Nam laø thaønh Vaàu, töøông thaønh phía Baéc laø thaønh Cheïm. Ñôït khai quaät khaûo coå hoïc thaùng 5/1991 ñaõ chöùng minh ñieàu ñoù. Thaùng 5/1991 döïa vaøo daáu gaïch loä thieân, baûo taøng tænh ñaõ khai quaät doïc ngoøi Cheïm caùch daõy nuùi Phi Vaân 74,3m, ôû ñoä saâu 40cm phaùt hieän moät töôøng gaïch daøy 60cm, cao 50cm goàm 13 haøng gaïch chöõ nhaät (30x20x3,5m), doïc theo höôùng Ñoâng Taây coù neàn gaïch ñöôïc ghi chöõ “Ñaïi Vieät quoác quaân thaønh chuyeân”, roõ raøng ñaây laø loaïi gaïch xaây thaønh ñaõ phaùt hieän ôû thaønh Ñoâng Baéc Hoa Lö naêm 1970. Töôøng gaïch ñöôïc xaây treân moät beø moùng baèng goã lim coù lôùp ñeäm beân treân laø lôùp tre nöùa ken daøy, moùng beø goã lim coøn laïi daøi 20,6m goàm hôn 108 caây goã ken daøy vaøo nhau theo höôùng Baéc Nam. Coù caây daøi tôùi 5m ñöôøng kính töø 20 – 25cm, coù caây nguyeân, coù caây ñöôïc ñeõo vuoâng, hình loøng maùng hoaëc ñöôïc trang trí ôû ñaàu coù moäng, ñaây laø pheá lieäu cuûa moät coâng trình kieán truùc töø tröôùc ñoù ñaõ ñöôïc söû duïng laïi. Ñeø leân lôùp goã naøy coøn coù moät lôùp goã doïc theo chieàu Baéc – Nam, goàm coù 22 caây goã lim cho vöõng lôùp goã beân döôùi. Töôøng gaïch phía treân ñaàu cuoái ôû phía Nam cuûa lôùp moùng beø goã, coù theå ñaây laø lôùp töôøng gaïch xaây oáp maët trong cuûa töôøng thaønh ñeå choáng xoùi lôû nhö ôû töôøng thaønh Ñoâng Baéc Hoa Lö khai quaät naêm 1970.

Thaùng 5/1992, trong khi ñaøo ñaát laøm nhaø, caùch coáng Cheùm khoaûng 20m ôû ñoä saâu 0,5m, nhaân daân ñòa phöông cuõng phaùt hieän nhieàu thaân caây muïc, caùc maûnh gaïch laãn vaøo trong lôùp ñaát ñen saâu tôùi 1m. Roõ raøng thaønh Cheïm ñaõ keùo daøi tôùi coáng Cheùm ngaøy nay vaø coù theå coøn keùo daøi saùng daõy nuùi Hang Quaøn, chaën ngang phía Baéc cuûa töû caám thaønh Hoa Lö.

Vôùi caùc hieän vaät thôøi Baéc thuoäc vaø khu moä taùng cuøng thôøi caïnh chuøa Baø Ngoâ coù theå keát luaän raèng

tröôùc khi trôû thaønh Kinh ñoâ Hoa Lö khu vöïc naøy ñaõ laø trò sôû cuûa phong kieán phöông Baéc.

Saùch Ñaïi Nam Nhaát thoáng chí ñaõ vieát veà vuøng ñaát Ninh Bình: “Ñôøi Taàn thuoäc Töôïng quaän, ñôøi Haùn thuoäc quaän Giao Chæ, töø ñôøi Ngoâ, ñôøi Taán veà sau thuoäc chaâu Giao, cuoái ñôøi Löông laø chaâu Tröôøng Yeân, nhaø Ñinh ñoùng ñoâ ôû Hoa Lö töùc laø ñaát naøy”. Saùch Söû hoïc bò khaûo cho bieát Tröôøng Chaâu coù boán huyeän laø Vaên Giaøng, Ñoâng Thaùi, Tröøông Sôn, Kyø Sôn. Huyeän Vaên Giaøng thuoäc huyeän Gia Vieãn. Saùch Thaùi Bình hoaøn vuõ kyù cuõng ghi Tröôøng Chaâu ôû huyeän Vaên Giaøng (nay laø huyeän Gia Vieân, Ninh Bình). Saùch Ñaïi Vieät Söû kyù toaøn thö cho bieát naêm 990, söù Toáng laø Toáng Caûo sang nöôùc ta, ñeán traïm Naïi Chính ôû Tröôøng Chaâu, vua (Leâ) ra ngoaøi Giao ñeå ñoùn. Nhö vaäy laø traïm Naïi Chính ôû Tröôøng Chaâu raát gaàn Kinh ñoâ Hoa Lö. Coù theå tröôùc thôøi Ñinh – Leâ, Kinh ñoâ Hoa Lö ñaõ laø trò sôû cuûa Tröôøng Chaâu ñôøi Ñöôøng.

Ngoaøi khu vöïc cung ñieän chính coøn coù caùc coâng trình kieán truùc dinh thöï khaùc nöõa ôû xöù Haäu Ñöôøng phía Nam ñeàn vua Ñinh ôû nuùi Ruøa, nuùi Ñoâng Laâm, ôû phía Ñoâng Baéc khu Thaønh Ngoaïi. Taïi caùc khu vöïc naøy coù moät khoái löôïng caùc maûnh gaïch coù trang trí hoa sen vaø ñoâi phöôïng vôøn nhau.

Ñeå tìm hieåu caùc töôøng thaønh, cuoái naêm 1969, ñaàu 1970, Baûo taøng Lòch söû Vieät Nam ñaõ khai quaät töôøng thaønh Ñoâng vaø Ñoâng Baéc Hoa Lö. Moùng töôøng thaønh Ñoâng Baéc ñöôïc xeáp baèng nhöõng lôùp ñaát vaø nhöõng lôùp laù caây, caønh caây xen keõ nhau, heát lôùp naøy ñeán lôùp khaùc ñeå choáng luùn. Treân lôùp ñaát vaø lôùp laù caây laø nhöõng coïc goã lôùn caém saâu cho theâm vöõng. Thaân töôøng thaønh, maët phía trong laø moät töôøng gaïch xaây theo chieàu doïc ñeå boù töôøng thaønh vaø choáng xoùi lôû. Gaïch xaây laø loaïi chöõ nhaät (30x16x4cm) laøm baèng moät thöù ñaát seùt mòn maøu ñoû. ÔÛ haøng gaïch naèm döôùi cuøng, coù vieân ñöôïc in doøng chöõ “Ñaïi Vieät quoác quaân thaønh chuyeân” raûi raùc coù nhöõng vieân ñöôïc in doøng chöõ “Giang taây quaân”.

ÔÛ töôøng thaønh Ñoâng, döôùi ñoä saâu 1,6m phaùt hieän moät neàn gaïch hình chöõ nhaät (8,6x4,5m) ñöôïc laùt baèng nhöõng vieân gaïch vuoâng (34x34x7cm), xung quanh chaïy ñöôøng trieän, ôû giöõa ñöôïc trang trí hoa sen, boán goùc coù boán con böôùm caùch ñieäu hoaëc ôû giöõa laø ñoâi phöôïng vôøn nhau trong moät khung troøn, boán goùc coù hình moät thöù hoa caùch ñieäu. 1000 naêm ñaõ troâi qua maø neàn gaïch vaãn coøn ñoû töôi, hoa vaên vaãn coøn roõ chöùng toû ñaây laø moät coâng trình ít ngöôøi ñi laïi chæ ñöôïc duøng trong nhöõng tröôøng hôïp caàn thieát hoaëc laø moät boä phaän kieán truùc coù lieân quan ñeán vieäc ñoàn truù, baûo veä maët thaønh naøy.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 241

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ñeå tìm hieåu caùc coâng trình kieán truùc toân giaùo cuõng trong ñôït khai quaät thaùng 5/1991, Baûo taøng tænh ñaõ khai quaät caïnh doác phía Nam chuøa Nhaát Truï, phía tröôùc nhaø toå, ôû ñoä saâu 60cm phaùt hieän hai moùng ñaù hình vuoâng (130x130cm) caùch nhau 150cm, daøy 1m. Döôùi lôùp moùng ñaù laø moùng beø goã lim goàm boán lôùp phieán lim gaàn vuoâng, daøy töø 25-30cm xeáp choàng leân nhau theo höôùng Baéc – Nam vaø Ñoâng – Taây. Cuøng vôùi moùng ñaù laø nhöõng maûnh gaïch coù trang trí hoa sen vaø ñoâi phöôïng vôøn nhau, caønh caây muïc vaø voø saùu nuùm… ñaây laø loaïi moùng ñaù khaù daøy vaø caáu truùc coâng phu, roõ raøng coâng trình kieán truùc phaûi raát to lôùn, coù theå ñaây laø moùng cuûa moät kieán truùc thaùp cuûa chuøa Nhaát Truï thôøi Tieàn Leâ. Naêm 1963, taïi coâng tröôøng ñaép ñeâ soâng Hoaøng Long phía Baéc thaønh Hoa Lö ñaõ phaùt hieän di tích cuûa moät ngoâi chuøa coå. Trong khi ñaøo ñaát ñaép ñeâ, nhaân daân ñòa phöông ñaõ phaùt hieän nhieàu ñoà goám, xöông voi, xöông ngöïa, nhieàu taûng thoùc chaùy töø nuùi Ngheõn ñeán goø Goác Vöïng. Ñaëc bieät ôû khu vöïc goø Coø Naønh ñaõ thaáy moät soá coät ñaù hình truï taùm caïnh daøi khoaûng 80cm, treân taùm maët coù khaéc kinh Phaät; ñoù laø baøi Phaät ñænh toân thaéng Ñaølani. Beân caïnh coù doøng laïc khoaûn “Ñeä töù tónh haûi quaân tieát ñoä söù, Nam Vieät vöông Ñinh Lieãn kinh taïo baûo traøng nhaát baùch toøa, Quyù Daäu tueá” (nghóa laø: Ngöôøi theo ñaïo Phaät laø Nam Vieät vöông Ñinh Lieãn kính daâng leân 100 coät kinh Phaät naêm 973). Thaùng 12/1986, trong khi ñaøo ñaát ñaép ñeâ nhaân daân ñòa phöông laïi phaùt hieän ôû ñaây 14 coät kinh Phaät nöõa cuøng vôùi nhieàu beä vaø buùp sen ñaù. Nhöõng coät kinh Phaät naøy veà cô baûn coù noäi dung gioáng nhau. Theo giaùo sö Haø Vaên Taán thì coät kinh coù noäi dung khaù roõ laø: Coù moät oâng vua teân laø Thieän Truù, soáng xa xæ höôûng laïc, moät ñeâm noï nghe coù tieáng noùi trong khoâng trung baùo cho bieát 7 ngaøy nöõa oâng seõ cheát, sau ñoù hoùa kieáp 7 laàn thaønh caùc thuù vaät (lôïn, choù, caùo, khæ, raén ñoäc, chim khieáu, quaï) roài phaûi chòu khoå hình döôùi ñòa nguïc, coù thaønh ngöôøi cuõng muø hai maét. Thieän Truù hoaûng sôï phaûi caàu cöùu ñeán Ñeá Thích, Ñeá Thích keâu xin vôùi ñöùc Phaät. Sau khi toûa aùnh haøo quang, ñöùc Phaät cöôøi noùi vôùi Ñeá Thích raèng: Coù moät thaàn chuù goïi laø Phaät ñænh toân thaéng Ñaølani coù theå tröø ñöôïc moïi khoå naõo, moïi aùc nghieäp truyeàn kieáp vaø moïi khoå hình ñòa nguïc. Nieäm kinh Phaät Ñaølani coøn ñöôïc taêng tuoåi thoï, ñöôïc caùc thieân thaàn baûo veä vaø caùc boà taùt phuø hoä… sau ñoù Phaät ñaõ ñoïc baøi chuù cho Ñeá Thích ñeå oâng ta truyeàn laïi cho Thieân Truù vaø caùc chuùng sinh. Coät kinh Phaät thöù nhaát cho bieát nhöõng caâu “keä” cuõng ñöôïc giaûi thích laø bieåu hieän cuûa tinh thaàn hoïc thuyeát Ñaïi thöøa vaø söï giaûi thích laø taát caû ñieàu ñoù coù theå trôû thaønh Phaät. Trong soá 14 coät kinh Phaät ñoù, moät coät kinh coù doøng laïc khoaûn: “Ñeä töû tieát ñoä söù, ñaëc tieán kieåm hieäu thaùi sö vaïn hoä thuïc aáp Nam Vieät vöông Ñinh Khuoâng Lieãn nhaân vì em mình laø ñaïi ñöùc Ñinh noâ Taêng noâ, khoâng thuoäc theo loøng trung hieáu phuïng thôø thöôïng phuï vaø anh caû, laïi coøn sinh loøng aùc, phaûn nghòch. Neáu nhö yeâu quyù khoan dung, thì ngöôøi anh hö hoûng coù theå baûo veä ñöôïc. Neáu nhö cho ngöôøi gieát haïi tính maïng ñaïi ñöùc Ñinh noâ Taêng noâ laø vì muoán cho vieäc trong nhaø giöõ ñöôïc muoân phong. Ngöôøi xöa coù caâu: “Tranh giaønh nhau chöùc vò, khoâng ai nhöôûng ai caû, nhanh tay aét thaéng ngöôøi”, nay nguyeän xaây döïng 100 toøa kinh baùu (daâng leân Phaät caàu cho ngöôøi em ñaõ maát vaø vong linh gia tieân cuøng ñöôïc giaûi thoaùt khoûibò baét bôù döôùi coõi minh. Ñaàu tieân kính chuùc Ñaïi Thaéng Minh Hoaøng ñeá maõi maõi traán giöõ trôøi Nam, thöù ñeán (baûn thaân) Ñinh Lieãn thöôøng ñöôïc vöõng vaøng, töôùc loäc vò…”

Qua lôøi chuù, coù theå Ñinh noâ Taêng noâ laø Ñinh Haïng Lang, con soá 100 toøa kinh Phaät chæ laøcon soá öôùc leä vaø Ñinh Lieãn ñaõ laøm töø naêm 973 cho ñeán khi maát (979). Nhöng roõ raøng ñaây laø lôøi giaûi thích cuûa Ñinh Lieãn veà vieäc mình gieát em ñeå tranh ngoâi Thaùi töû laø “muoán cho vieäc trong nhaø giöõ ñöôïc muoân phong vaø laøm baøi kinh caàu, keâu cho linh hoàn ngöôøi em tha vieäc aùc cho mình”. Qua caùc coät kinh Phaät, beä buùp sen… chöùng toû caùc coät kinh Phaät thôøi Ñinh – Leâ coù 6 boä phaän: Taùng, ñeá, thaân, ñaáu hình baùt giaùc, beä sen vaø buùp sen gioáng nhö coät kinh Phaät ôû chuøa Nhaát Truï hieän nay.

Nhö vaäy ôû ven soâng Hoaøng Long khu vöïc goø Coø Naønh ngaøy nay, thôøi Ñinh – Leâ coù moät ngoâi chuøa khaù lôùn. Ngaøy nay ôû khu vöïc chuøa Thaùp xöa coù nhöõng chaân taûng loøng khoaùt tôùi 70cm, coøn khu vöïc töø goø Goác Vöïng tôùi nuùi Ngheõn laø khu vöïc kho thoùc vaø daân cö ôû ngoaïi thaønh.

Vieäc khai quaät khaûo coå hoïc tieáp theo seõ giuùp cho chuùng ta hieåu theâm caùc khu vöïc cuûa Coá ñoâ Hoa

Lö. Coá ñoâ Hoa Lö coù giaù trò cuûa moät khu di tích lòch söû, khaûo coå vaø kieán truùc ngheä thuaät.

Ñeàn vua Ñinh

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 242

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ñeàn vua Ñinh cuõng nhö ñeàn vua Leâ, töông truyeàn ñöôïc xaây döïng treân neàn cung ñieän xöa. Theo truyeàn thuyeát khi nhaø Lyù dôøi ñoâ töø Hoa Lö ra Thaêng Long, nhaân daân ta ñaõ xaây döïng hai ngoâi ñeàn ñeå töôûng nhôù hai vò anh huøng daân toäc laø Ñinh Boä Lónh vaø Leâ Hoaøn. Luùc ñaàu ñeàn quay höôùng Baéc troâng ra nuùi Hoà, nuùi Cheõ, traûi qua naêm thaùng hai ngoâi ñeàn cuõ khoâng coøn nöõa. Ñaàu theá kyû XVII, sau khi boû nhaø Maïc theo nhaø Leâ (1600), Phong quaän coâng Buøi Thôøi Trung ñaõ xaây döïng laïi hai ngoâi ñeàn nhö cuõ, nhöng quay laïi theo höôùng Ñoâng. Ñeán naêm Hoaøng Ñinh thöù 7 (1606) khaéc bia löu laïi. Vaøo khoaûng naêm Bính Thìn (1676) nhaân daân Tröôøng Yeân laïi truøng tu lôùn hai ngoâi ñeàn. Ñeán naêm Thaønh Thaùi thöù 10 (1898) cuï Baù Keánh töùc Döông Ñöùc Vónh ñaõ cuøng vôùi nhaân daân Tröøông Yeân Thöôïng söûa ñeàn vua Ñinh, laøm ngöôõng cöûa vaø naâng cao ñeàn baèng taûng ñaù coå boàng nhö ngaøy nay.

Ñeàn vua Ñinh ñöôïc xaây döïng theo kieåu “Noäi coâng ngoaïi quoác” (trong chöõ coâng, ngoaøi chöõ quoác, ñöôøng ñi loái vaøo laùt hình chöõ Vöông). Caùc coâng trình kieán truùc ñaêng ñoái theo truïc töôøng chính ñaïo. Caùc teân goïi phoûng theo teân goïi cuûa cung ñieän xöa. Ngoaøi cuøng laø Ngoï moân quan (Coång ngoaøi) quay höôùng Baéc, ôû phía trong Ngoï moân coù 4 chöõ “Tieàn trieàu phöôïng khuyeát” (cöûa phöôïng trieàu tröôùc), ôû phía ngoaøi coù 4 chöõ “Baéc moân toûa thöôùc” (Khoùa chaët cöûa Baéc). Vaøo phía trong ôû giöõa laø moät saäp long saøng baèng ñaù, hai beân coù hai ngheâ chaàu baèng ñaù xanh nguyeân khoái khaù ñeïp. Nhöõng hieän vaät naøy tuy chaïm khaéc ñôn giaûn, nhöõng khoái hình moäc maïc, chaéc khoeû gôïi veà loøng suøng kính ñoái vôùi vua Ñinh. Caïnh ñoù laø Nghi moân ngoaïi (cöûa ngoaøi), lui vaøo chuùt nöõa laø Nghi moân noäi (cöûa trong), coù theå noùi cöûa naøy laø daïng kieán truùc ba haøng chaân coät sôùm nhaát nöôùc ta. Lui vaøo trong beân phaûi ñeàn laø nhaø Khaûi Thaùnh thôø cha meï vua Ñinh, beân traùi ñeàn laø nhaø Voïng, nôi xöa kia caùc cuï baøn vieäc teá leã.

Tröôùc cöûa nhaø Khaûi Thaùnh vaø nhaø Voïng laø hai “Vöôøn hoa ngoaïi quoác” (töôøng vöôøn hoa nhö voøng ngoaøi cuûa chöõ Quoác), giöõa vöôøn hoa phía beân phaûi ñeàn coù hoøn non boä daùng “cöûu long”, giöõa vöôøn hoa beân traùi ñeàn coù hoøn non boä daùng “hình nhaân baùi töôùng”, qua hai coät ñoàng truï laø tôùi saân roàng, ôû giöõa saân roàng coù saäp long saøng baèng ñaù hình khoái hoäp chöõ nhaät daøi 1,8m, roäng 1,4m, cao 0,95m keå caû beä ñöôïc trang trí moät con roàng khaù ñeïp. Long saøng töôïng tröng cho beä roàng luùc vua ngöï trieàu, xung quanh coù hai haøng chaân coät ñeå caém côø baùt böûu, vuõ khí trong ngaøy hoäi, töôïng tröng cho caùc thöù baäc cuûa caùc quan vaên voõ, trong ñoù coù 10 thanh long ñao töôïng tröng cho 10 ñaïo quaân.

Long saøng laø moät taùc phaåm ngheä thuaät ñeïp, con roàng trang trí giöõa saäp long saøng laø con roàng thaân gaäp ñuoâi thaúng, phuû vaûy ñôn, ñaàu ngaång cao, hai cuïm toùc lôùn bay ngöôïc leân, hai daûi raâu daøi thaû loûng phía tröôùc, maù coù hai haøng raâu chaûi ñeàu nhö caùnh phöôïng, tay naém söøng cheû chaïc. Con roàng ñang uoán löôïn töôïng tröng cho söï vaän ñoäng cuûa baàu trôøi, maây maø caùc ñao cuûa noù toûa ra nhö nhöõng tia chôùp, taïo thaønh saám goïi nguoàn nöôùc no ñuû veà cho ñoàng ruoäng. Nhö theá long saøng vöøa laø vaät ñeà cao vua Ñinh, vöøa laø nôi caàu thaàn linh ban phöôùc laønh. Dieàm long saøng coøn coù toâm, caù laø nhöõng con vaät döôùi nöôùc, chuoät laø con vaät treân caïn, khoâng phaûi laø nhöõng con vaät linh, theå hieän tö töôûng phoùng khoaùng cuûa ngöôøi ngheä só daân gian theá kyû XVII. Ñaây laø saäp long saøng ñeïp nhaát trong ngheä thuaät taïo hình saäp ñaù ôû nöôùc ta.

Hai beân saäp long saøng coù hai con roàng ñaù kieåu yeân ngöïa, ñöôïc taïo vaøo ñaàu theá kyû XVII, khi môùi xaây laïi ñeàn. Ñoù laø hai con roàng baèng ñaù xanh nguyeân khoái. Treân mình vaø phía döôùi buïng roàng ñöôïc phuû nhöõng neùt maây ñaïo maùc vun vuùt toûa veà phía sau, laøm cho roàng nhö ñang lao veà phía tröôùc. Caïnh ñoù laø hai con ngheâ chaàu ñöôïc taïc baèng ñaù xanh nguyeân khoái khaù ñeïp coù nieân ñaïi theá kyû XVII. Hai con ngheâ ñöôïc taïo hình chaéc khoûe, ñaàu ngaång cao, moàm haù, muõi heách, toùc xoaên, buïng thaét laïi, töøng thôù thòt ôû hoâng noåi roõ, ôû veá ñuøi hai chaân tröôùc vaø hai chaân sau cuûa ngheâ ñöôïc ñieåm vaøi neùt maây ñao maùc vuùt nhoïn laøm cho hai con ngheâ theâm khoûe maïnh.

Ñeàn coù 3 toøa: Baùi Ñöôøng, Thieâu Höông vaø Chính Cung. Toøa ngoaøi Baùi Ñöôøng thôø coâng ñoàng. Ñaëc dieåm kieán truùc cuûa ñeàn vua Ñinh laø ñöôïc bao töôøng vaø cöûa kín xung quanh, neân loøng ñeàn khaù toái; aùnh saùng môø aûo ñaõ taïo neân moät thaâm cung, theâm söùc linh thieâng cho thaàn, taïo cho caùc ñoà thôø vaø nghi tröôïng nhö coù moät söùc maïnh huyeàn bí. Khaùc vôùi caùc kieán truùc khaùc thöôøng gaén cöûa vôùi haøng coät quaân beân ngoaøi, ôû ñeàn vua Ñinh cöûa ñeàn ñöôïc lui vaøo taän haøng coät caùi, taïo thaønh caùc maûng choàng giöôøng ôû tröôùc cöûa ñeàn laø nhöõng maûng trang trí lôùn.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 243

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

ÔÛ Baùi Ñöôøng coù ñoâi “xaø coå ngoång” khaù ñeïp vöøa ñôõ maùi, vöøa che caùi ñaàu hoaønh. Ñaây thöïc chaát laø

moät keû goùc, moät kyõ thuaät khoù trong kieán truùc coå truyeàn, ñaõ ñi vaøo ca dao :

Thöù nhaát laø caàu thöôïng gia Thöù nhì laø keû goùc, thöù ba ñao ñình

Keû goùc ôû ñaây ñaõ ñöôïc taïo hình thaønh taùc phaåm ngheä thuaät. ÔÛ giöõa Baùi Ñuôøng coù moät taám bieån ñeà ba chöõ sôn son thieáp vaøng loäng laãy: “Chính thoáng thuûy“

Nöôùc Coà Vieät nhö Toáng Khai Baûo Ñoâ Hoa Lö laø Haùn Tröôøng An (môû neàn chính thoáng), hai coät giöõa coù hai caâu ñoái ca ngôïi nöôùc Ñaïi Coà Vieät vaø Kinh ñoâ Hoa Lö. Coà Vieät quoác ñöông Toáng Khai Baûo Nghóa laø: Hoa Lö ñoâ thò Haùn Tröôøng An

Toaø giöõa laø Thieâu Höông thôø caùc quan, nhöõng vò coâng thaàn cuûa nhaø Ñinh, ôû ñaây coù moät nhang aùn khaù ñeïp, coù nieân ñaïi ôû theá kyû XVII. Treân nhang aùn coù muõ “Bình Thieân” töôïng tröng cho vöông mieän cuûa vua Ñinh, moät bieåu töôïng cuûa Ñeá quyeàn.

Trong cuøng laø Chính Cung thôø vua Ñinh vaø caùc con cuûa oâng. ÔÛ giöõa Chính Cung coù töôïng Ñinh Tieân Hoaøng ñoäi muõ “Bình Thieân” maëc aùo “Long Coån”. Phía beân traùi vua Ñinh laø töôïng Ñinh Lieãn, con caû, phía beân phaûi laø töôïng Ñinh Haïng Lang vaø Ñinh Toaøn, hai con thöù.

Hai beân beä thôø vua Ñinh coù hai con roàng ñaù baùn thaân kieåu yeân ngöïa nhö hai roàng chaàu beân caïnh saäp long saøng ngoaøi saân roàng, nhöng ñeïp hôn nhieàu. Do khoâng bò phong hoùa neân raâu roàng bôøm roàng coøn giöõ ñöôïc neùt meàm maïi nhö veõ. Con roàng beân phaûi töôïng vua Ñinh coù con caù cheùp ñang buù roàng, coù leõ khi taïc caûnh naøy, ngöôøi ngheä só daân gian ñaõ nghó tôùi tích “caù hoùa long” (caù cheùp hoùa roàng) vôùi caâu ca:

Moàng boán caù ñi aên theà Moàng taùm caù veà caù vöôït vuõ moân

Haøng naêm cöù ñeán ngaøy 8/4 aâm lòch caù cheùp laïi vöôït vuõ moân ñeå hoaù roàng. ÔÛ buïng con roàng beân traùi töôïng vua Ñinh coù con caù traém ñang ñôùp con toâm troâng thaät ngoä nghónh,

ngöôøi ngheä só ñaõ ñem chaát daân gian vaøo taän thaâm cung.

Ngaõ Nam Ñeá thoáng ñeä nhaát ky Tröôøng Yeân mieáu maïo vaïn thieân nieân ÔÛ Chính Cung coù ñoâi caâu ñoái ca ngôïi söï nghieäp thoáng nhaát ñaát nöôùc cuûa Ñinh Boä Lónh: Nöôùc Nam thoáng nhaát kyû thöù nhaát Nghóa laø Tröôøng Yeân ñeàn mieáu muoân ngaøn naêm

Töông truyeàn xöa kia ôû döôùi töôïng vua Ñinh coù töôïng Ñoã Thích. Haøng naêm cöù ñeán ngaøy vua Ñinh, daân laøng laïi ñem töôïng Ñoã Thích ra ñaùnh ba roi hay “khaûo ba voà” ñeå raên keû coù toäi. Ñoà teá phaûi kieâng loøng lôïn vaø tieát canh vôùi yù nghóa laø Ñoã Thích ñaõ cho thuoác ñoäc vaøo loøng lôïn vaø tieát canh ñeå gieát vua Ñinh. Ñoù laø moät caùch giaûi thích daân gian.

Ñaèng sau ñeàn vua Ñinh laø daõy nuùi Phi Vaân nhö moät ñaùm maây bay. Ñeàn vua Ñinh laø moät coâng trình kieán truùc ñieâu khaéc quyù ôû theá kyû XVII. Tuy bò tu söûa nhieàu laàn,

nhöng ñeàn vua Ñinh coøn giöõ ñöôïc moät soá maûng ñieâu khaéc thôøi Haäu Leâ.

ÔÛ ñaây con ngöôøi ñöôïc theå hieän ñeán 5 laàn. ÔÛ dieàm beân traùi cuûa ñeàn coù hai coâ tieân ñang cöôõi roàng, caùc coâ ñang ôû tö theá moät tay oâm coå roàng moät tay giang ra nhö muùa. ÔÛ Nghi moân noäi cuõng coù moät coâ tieân ñang cöôõi roàng, moät coâ tieân ñang muùa, caùnh xoøe ra nhö caùnh chim, thaét löng bay theo gioù. Ñeïp nhaát laø caûnh ngöôøi saên thuù. Treân böùc coán beân traùi Nghi moân noäi, ngöôøi ngheä só daân gian taïc moät ngöôøi ñaøn oâng khoûe maïnh, tay phaûi naém ñuoâi con thuù nhö con nai, tay traùi naém con dao baàu ñaâm maïnh vaøo con thuù. Con thuù quay ñaàu laïi sôï haõi nhö nhö coá vuøng vaãy ñeå chaïy troán. Vôùi hình khoái khoûe, ngöôøi ngheä só daân gian ñaõ theå hieän ñöôïc söùc maïnh cuûa con ngöôøi. Ñoái dieän vôùi böùc chaïm naøy, ôû böùc coán phía trong coù hai con thuù nhö hai con traâu, maét loài ngoä nghónh, tai to vaø daøi, ñuoâi daøi, ñang noâ ñuøa. Moät con chaân tröôùc giô leân ñuøa vôùi con kia, chaân kia giô leân gaõi tai nhö nhöõng con traâu ñang naèm nghæ trong nhöõng buoåi tröa heø.

Ñeà taøi ñöôïc theå hieän nhieàu nhaát laø roàng. ÔÛ caùc böùc coán ñeàn vua Ñinh, con roàng ñöôïc theå hieän chi chít, roàng meï, roàng con, roàng ñaøn, roàng oå… trong caùc maûng chaïm loäng, chaïm noåi, coù con ôû tö theá bình thaûn, coù con cong ñuoâi, ñaàu ngoùai laïi gaõi vai nhö ñang noâ ñuøa.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 244

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Trong caùc böùc chaïm roàng ñaøn, ñeïp nhaát vaãn laø böùc chaïm treân maûng vaùn böng chaïy daøi suoát xaø loàng haäu cung cuûa ñeàn. Do kheùo keát hôïp giöõa chaïm noåi, chaïm loäng, ngöôøi ngheä só daân gian theå hieän nhöõng con roàng nhö ñang bay trong maây. Hai con roàng ôû giöõa nhoâ ñaàu ra nhö ñuøa giôõn, maây ñao maùc tua tuûa laáp laùnh nhö nhöõng tia chôùp, ôû ñaèng sau laáp loù nhöõng chuù roàng con ñang noâ ñuøa.

Caùc ñeà taøi ñieâu khaéc ôû caùc böùc coán dieàm cöûa ngoaøi Baùi ñöôøng khaù phong phuù nhö “Löôõng long chaàu laù ñeà”, “Löôõng long chaàu nguyeät” maø maët nguyeät (traéng) coù chöõ “Vaïn” nhaø Phaät, töôïng tröng cho söï bình ñaúng, baùc aùi hoaëc maët nguyeät coù chöõ “Ngoïc” (thoû) ôû trong. Beân caïnh roàng coøn coù caùc ñeà taøi “Phöôïng chaàu maët nguyeät” maø chim phöôïng coù daùng nhö nhöõng con saùo, “Laân chaàu laù ñeà” maø thaân con laân nhö nhoaøi veà phía tröôùc, ñaàu ngaång cao, hai chaân tröôùc giô leân nhö ñang vôøn.

Ñieâu khaéc ñaù ôû theá kyû XIX cuõng khaù lyù thuù. Caùc ngheä só daân gian ñaõ theå hieän nhieàu ñeà taøi phong phuù ôû ngöôõng cöûa ñaù vaø taûng ñaù coå boàng. Baèng ngheä thuaät chaïm loäng vaø chaïm noåi tinh xaûo, caùc ngheä nhaân ñaõ theå hieän “Töù linh”: Long, Laân, Quy, Phuïng; “Töù quyù”: Thoâng, Mai, Cuùc, Truùc hay Mai, Lan (Sen), Cuùc Truùc töôïng tröng cho 4 muøa Xuaân, Haï, Thu, Ñoâng roài “Löôõng long chaàu nguyeät”, “Long hyù thuûy”, “Long haøm thoï”, haïc, höôu v.v… Caû nhöõng phong caûnh cuûa queâ höông nhö caàu Ñoâng, caàu Deàn, chuøa Thaùp, gheành Thaùp v.v… cuõng taû. Caùc ngheä só daân gian theá kyû XIX d0aõ toâ ñieåm cho ñeàn theâm loäng laãy.

Ñeàn vua Leâ Ñeàn vua Leâ veà kieán truùc ñaïi theå cuõng nhö ñeàn vua Ñinh, nhöng coù khaùc veà chi tieát. Ngoaøi cuøng laø moät saäp ñaù, roài ñeán Nghi moân ngoaïi. Beân trong Nghi moân ngoaïi, phía phaûi ñeàn laø Töø Vuõ cuûa laøng Yeân Haï, thôø Khoång Töû. Tröôùc cöûa Töø Vuõ coù hoøn non boä baèng ñaù xanh nguyeân khoái khaù lôùn coù theá “Phöôïng vuõ” (phöôïng muùa) neáu nhìn töø phía Baéc, coù daùng sö töû neáu nhìn töø phía Taây Nam, chaân nuùi ñöôïc taïo daùng “TÖÙ linh” raát ñeïp. Beân traùi ñeàn laø ao. Theo ñöôøng chính ñaïo, vaøo phía trong laø Nghi moân noäi, hai beân laø hai “Nhaø Voïng”, nôi xöa kia caùc cuï baøn vieäc teá leã. ÔÛ phía tröôùc hai “Nhaø voïng” cuõng coù hai hoøn non boä coù daùng “phöôïng vuõ” vaø “phöôïng aáp” khaù ñeïp. Giaùp vôùi hai nhaø Voïng laø hai nhaø bia. Qua hai coät ñoàng truï laø saân roàng, giöõa s6n roàng cuõng coù saäp long saøng baèng ñaù töôïng tröng cho nôi vua ngöï trieàu. Xung quanh saäp long saøng cuõng coù caùc haøng loã coät ñeå caém côø baùt böûu, vuõ khí trong caùc ngaøy hoäi, töôïng tröng cho thöù baäc cuûa caùc quan vaên voõ. Ñeàn coù 3 toøa: Baùi Ñöôøng, Thieâu Höông vaø Chính Cung. Toaø ngoaøi Baùi Ñöôûng thôø coâng ñoàng. Cuõng nhö ñeàn vua Ñinh, ôû ñeàn vua Leâ, cöûa ñeàn ñöôïc lui vaøo taän haøng coät caùi vaø ñeàn ñöôïc bao töôøng kín xung quanh neân loøng ñeàn khaù toái. AÙnh saùng môø aûo taïo cho caùc ñoà thôø vaø nghi tröôïng nhö coù moät söùc maïnh huyeàn bí. ÔÛ ngoaøi Baùi Ñöôøng coù ñoâi “Xaø ngaø voi” gioáng nhö ñoâi “Xaø coå ngoãng” ôû ñeàn vua Ñinh, giöõa Baùi Ñöôøng coù moät taám bieån sôn son thieáp vaøng loäng laãy ñeà 4 chöõ: “Tröôøng Xuaân linh tích” (daáu tích thieâng ñieän Tröôøng Xuaân). Taám bieån gian beân traùi ñeàn coù 3 chöõ: “Xuaát Thaùnh minh” (xuaát hieän baäc thaùnh minh). Taám bieån gian beân phaûi ñeàn coù 3 chöõ “Döông thaàn vuõ” (bieåu döông thaàn vuõ). ÔÛ ñaây coù ñoâi caâu ñoái ca ngôïi söï nghieäp “khaùng Toáng, bình Chieâm” cuûa Leâ Hoaøn.

Thaàn vuõ thieäp töù laân, thònh Toáng cöôøng Chieâm thuû nhaät Tinh linh toàn thieân coå, Long giang Maõ truïc chi gian Nghóa laø: Thaàn vuõ ñoäng boán beân, trong luùc Chieâm cöôøng Toáng thònh Thieâng lieâng coøn muoân thuôû, trong vuøng nuùi Maõ soâng Long

Maây laønh möa ngoït ôn tieân ñeá Nghóa laø Ñaøo gieáng vaø caøy ruoäng laø söùc cuûa nhaø vua

Vaø ñoâi caâu ñoái ca ngôïi Leâ Hoaøn caøy ruoäng tòch ñieàn: Thuïy vaân cam vuõ thieân höu ngöôõng Taïc tænh canh ñieàn ñeá löïc chi Toøa giöõa laø Thieâu Höông thôø caùc quan, nhöõng coâng thaàn cuûa nhaø Leâ. ÔÛ ñaây cuõng coù moät nhang aùn khaù ñeïp ôû theá kyû XVII. Trong cuøng laø Chính Cung thôø vua Leâ, Hoaøng haäu Döông Vaân Nga vaø Leâ Ngoïa Trieàu. ÔÛ giöõa Chính cung coù töôïng Leâ Hoaøn, ñaàu ñoäi muõ Bình Thieân coù chöõ “Vöông” nghóa laø Vua. Beân traùi töôïng Leâ Hoaøn laø töôïng Döông Vaân Nga, coøn goïi laø Baûo Quang Hoaøng Thaùi haäu. Beân

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 245

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” phaûi laø töôïng Leâ Long Ñónh (Leâ Ngoïa Trieàu), con thöù 5 cuûa leâ Hoaøn vaø laø vua thöù 3 cuûa trieàu Tieàn Leâ.

Töông truyeàn xöa kia töôïng baø Döông Vaân Nga ôû ñeàn vua Ñinh. Ñeán thôøi haäu Leâ, moät vò quan haïch laø: “Xuaát giaù toøng phu” (Laáy choàng phaûi theo choàng), môùi röôùc baø sang ñeàn vua Leâ. Khi röôùc baø ra ngoaøi saân, baø sôï toaùt moà hoâi. Ñeå töôïng baø ôû ñeàn vua Leâ roài, nhöng ngöôøi ta vaãn ñeå baø quay maët veà phía ñeàn vua Ñinh vôùi yù nghóa laø baø vaãn coøn coù tình nghóa vôùi nhaø Ñinh. Cuõng vôùi yù nghóa ñoù, trong daân gian coù truyeàn thuyeát: Khi môùi sinh ra Döông Vaân Nga “khoùc daï ñeà” 3 thaùng, doã maõi khoâng khoûi, moät oâng ñaïo só ñaõ ru: “Nín, nín ñi thoâi! Moät vai gaùnh vaùc caû ñoâi sôn haø” laø nín ngay. Nhö vaäy nhaân daân ta ñaõ ñaùnh giaù Döông Vaân Nga gaùnh vaùc giang sôn cuûa hai trieàu ñaïi, laø hoaøng haäu cuûa caû vua Ñinh vaø vua Leâ.

Nhaân daân ta cuõng ñaùnh giaù cao Döông Vaân Nga baèng caùch taïc rieâng töôïng baø trong soá 5 baø hoaøng haäu cuûa vua Ñinh, cuõng nhö 5 baø hoaøng haäu cuûa vua Leâ. Ñaây laø moät pho töôïng nöõ ñeïp vôùi khuoân maët baàu, nöôùc da hoàng, ñoâi maét boà caâu. Tuy khuoân maët coù tính öôùc leä cuûa nhöõng khuoân maët Phaät, nhöng vaãn coù neùt sinh ñoäng cuûa moät ngöôøi phuï nöõ thanh tuù.

Ñeàn vua Leâ tuy khoâng khang trang baèng ñeàn vua Ñinh vì ít ñöôïc tu söûa hôn, nhöng cuõng vì theá maø ñeàn vua Leâ coøn giöõ ñöôïc nhieàu maûng ñieâu khaéc thôøi Haäu Leâ hôn ñeàn vua Ñinh. Caùc maûng choàng giöôøng ôû ngoaøi Baùi Ñöôøng laø nôi laø nôi hoäi tuï vôùi söï thao dieãn ngheä thuaät chaïm khaéc goã khaù raäm raïp. Ñeå cho ñeàn theâm loäng laãy, ngöôøi ngheä só daân gian ñaõ theå hieän 6 chieác baûy thaønh 6 con roàng. Do kheùo boá trí ñaàu roàng quay leân saùt vôùi xaø ngang taïo thaønh caùc ñeà taøi “Long hoå hoäi ngoä” (Roàng hoå gaëp nhau), roàng phun löûa, roàng ñôùp ngoïc maø vieân ngoïc ñöôïc trang trí thaønh moät hoa cuùc maõn khai v.v… 4 ñaàu dö cuõng ñöôïc chaïm thaønh 4 ñaàu roàng, raâu toeù tua tuûa ôû phía sau laøm cho 4 con roàng nhö muoán vöôn khoûi ñaùm maây. Ngheä thuaät chaïm loäng ôû ñaây ñaõ ñaït tôùi trình ñoä cao.

Con ngöôøi ñöôïc theå hieän ôû ñeàn vua Leâ 4 laàn, ôû saøn vaùn böng treân xaø giöõa cuûa Nghi moân noäi ngöôøi ngheä só daân gian chaïm caûnh hai coâ tieân ñang cöôõi roàng. Hai coâ tieân toùc buùi ngöôïc,hoa tai treã xuoáng, moät tay oâm coå roàng, moät tay dang ra nhö muùa. Trong hai loã thoâng phong hình vuoâng, moãi chieàu chæ 25cm ôû tröôùc cöûa gian phía phaûi ñeàn coù hình chaïm thuûng caûnh “tieân cöôõi roàng”, “tieân ñöùng beân roàng”. Con roàng moàm haù to nhö ñang phun löûa, raâu toùc ñao maùc bay ngöôïc leân. Coâ tieân buùi toùc maëc yeám, daùng khoûe maïnh ñang cöôõi roàng, tay naém bôøm roàng, maët quay ra phía ngoaøi, moâi hôi mím laïi nhö ñang thuùc roàng lao veà phía tröôùc.

Hoå ñöôïc theå hieän 9 laàn: Coù con ñang ngoài chaàu nhö nhöõng con laân linh thieâng, ngoài kieåm soaùt linh hoàn khaùch haønh höông. Hai con khaùc ngoài chaâu ñaàu vaøo nhau, coù con laïi nhö ñang böôùc ñi trong röøng, coù con ñang vôøn vôùi roàng…

Ao sen ñöôïc theå hieän 3 laàn treân caùc truïc daáu trong 3 caûnh khaùc nhau. Moät ao sen bình thöôøng, khoâng coù caù. Moät ao sen coù con caù roâ ñang nhaûy leân khoûi maët nöôùc ñôùp laù sen, caây sen ñang xoøe caùnh, nuï coøn chuùm chím. Ñeïp nhaát laø moät ao sen maø trong ñoù boâng sen ñaõ nôû roä troâng roõ caû töøng gaân laù, caïnh ñoù laø hai boâng chôùm nôû, döôùi nöôùc coù hai con caù roâ, moät con ñang bôi löõng lôø, moät co nhoâ ñaàu ra ngoaøi nhö ñang bôi tôùi.

Cuõng laø ñeà taøi “Caù hoùa long” thöôøng thaáy, nhöng ôû ñaây caù cheùp ñaõ ñöôïc ñòa phöông hoùa, bieán daïng thaønh caù roâ. Ñaàu caù ñaõ bieán thaønh ñaàu roàng, maø thaân vaãn laø thaân caù, vaûy laáp laùnh, ñuoâi vaét leân. Coù leõ ngöôøi ngheä só daân gian coá chaïm thaân caù roõ hình caù roâ ñeå nhaán maïnh “ñaëc saûn” ñòa phöông ôû ñaây. Xöa kia vuøng ñaát Tröôøng Yeân laø ñoàng chieâm truõng, laïi laø vuøng nuùi ñaù voâi coù nhieàu hang ñoäng, neân coù raát nhieàu caù; nhaát laø caù roâ to vaø beùo, ñaàu ñen boùng. Ca dao xöa ñaõ ca ngôïi:

Ñi thì nhôù caäu cuøng coâ Khi veà laïi nhôù caù roâ toång Tröôøng

“Caù roâ toång Tröôøng” ñaõ laø nieàm gôïi caûm ôû ngöôøi ngheä só daân gian theå hieän ñeà taøi “caù hoùa roàng”. Truùc ñöôïc theå hieän hai laàn vôùi ñeà taøi “truùc hoùa long”. Caây truùc xöông gaø ñöôïc nhaán maïnh caùc ñoát phoàng to khaù ñeïp.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 246

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Caùc maûng chaïm naøy ñaõ toâ ñieåm cho ñeàn theâm ñeïp nhöng noù coøn coù yù nghóa hôn khi gaén lieàn vôùi truyeàn thuyeát ca ngôïi Leâ Hoaøn. Truyeàn thuyeát ñoù ñaõ ñöôïc ghi laïi treân böùc hoaønh phi ôû tröôùc cöûa ñeàn:

Töø vaïn coå tieáng thôm coøn löu maõi ñieän Tröôøng Xuaân Nöûa ñeâm roàng vaøng xuaát hieän Ngaøn naêm hình aûnh cuõ coøn löu laïi treân laàu Ñaïi Vaân

Nhaát moäng lieân hoa sinh Vaïn coå löu höông Traøng Xuaân ñieän Nghóa laø Baùn daï Hoaøng Long uûng ÖÙc nieân di aûnh Ñaïi Vaân laâu Nhaân mô thaáy hoa sen maø sinh ra (Leâ Hoaøn) Truyeàn thuyeát keå raèng baø meï mô thaáy hoa sen maø sinh ra Leâ Hoaøn trong luùc ñi caáy ôû caïnh ao sen. Baø ñaõ uû Leâ Hoaøn trong khoùm truùc hoùa roàng kia vaø ñöôïc con hoå chuùa röøng xanh aáp uû. Sau lôøi caàu xin cuûa baø meï, hoå löõng thöõng boû ñi. Khi coøn beù, Leâ Hoaøn ñöùng beân roàng vaø khi lôùn leân thì cöôõi roàng vôùi tö theá huøng duõng cuûa khí theá “Khaùng Toáng, bình Chieâm”. Nhö vaäy caû ñieâu khaéc goã daân gian laãn truyeàn thuyeát cuõng thoáng nhaát ñeà taøi ca ngôïi Leâ Hoaøn. Ñaây laø moät ñieåm saùng trong kieán truùc vaø ñieâu khaéc goã daân gian Vieät Nam.

Hoaøng haäu Döông Vaân Nga Treân theá giôùi ñaõ coù raát nhieàu hoaøng haäu noåi tieáng taøi ba nhöng chæ laøm vôï cuûa moät oâng vua. Coøn baø Döông Vaân Nga ñaõ laøm vôï vua Ñinh Tieân Hoaøng vaø coøn laøm vôï vua Leâ Ñaïi Haønh. Ñieàu ñoù khaúng ñònh baø raát xinh ñeïp, coù söùc quyeán ruõ, thoâng minh neân môùi coù ñöôïc vinh döï aáy. Coâng lao lôùn nhaát cuûa baø laø löôïng söùc mình khoâng ñaûm ñöông ñöôïc vieäc nöôùc, baø ñaõ quyeát ñònh ngoâi baùu laïi cho Leâ Hoaøn, töùc laø truaát boû cô nghieäp cuûa nhaø Ñinh, xaây döïng nhaø Tieàn Leâ. Ñaây laø vieäc laøm phuø hôïp vôùi loøng trôøi, loøng daân. Baø laø ngöôøi phuï nöõ thöùc thôøi yeâu nöôùc, nghó ñeán vaän meänh ñaát nöôùc laø treân heát, boû ngoaøi tai lôøi baøn taùn, phaûn ñoái, thaäm chí caû nhöõng dö luaän raát xaáu cuûa trieàu ñình luùc baáy giôø. Vaø moät laàn nöõa, vöôït treân nhöõng ngöôøi phuï nöõ ñöông thôøi daùm töï quyeát ñoaùn tình caûm rieâng tö theo tieáng goïi cuûa con tim, baø chia seû haïnh phuùc vôùi Leâ Hoaøn, goùp phaàn xaây döïng ñaát nöôùc sau chieán thaéng. Baø qua ñôøi naêm 1000. Döông Vaân Nga chính laø ngöôøi phuï nöõ noåi tieáng voâ tieàn khoaùng haäu trong lòch söû daân toäc Vieät Nam. Trong lòch söû nöôùc ta cuõng coù hoaøng haäu hai vua, ñoù laø coâng chuùa Leâ Ngoïc Bình – em cuûa coâng chuùa Leâ Ngoïc Haân, nhöng veà taøi ñöùc thì khoâng theå naøo so saùnh vôùi Döông Vaân Nga.

Nam Thieân Ñeä Tam Ñoäng – Ñòch Loäng Ñoäng ñeïp thöù 3 trôøi Nam naèm ôû xaõ Gia Thanh, huyeän Gia Vieãn. Ñoäng coù töø laâu laém roài, nhöng töông truyeàn ngöôøi daân nôi ñaây ñi kieám cuûi ñaõ phaùt hieän ra ñoäng naêm 1739. vaøo trong ñoäng coù raát nhieàu nhuõ ñaù tuyeät ñeïp, ñaëc bieät moät nhuõ ñaù coù hình gioáng töôïng Phaät neân hoï ñaõ laäp baøn thôø Phaät ngay töø ñoù. Theo vaên bia ñeå laïi thì maõi ñeán naêm Canh Thaân trieàu vua Leâ Hieån Toâng nieân hieäu Caûnh Höng thöù nhaát (1740) ñoäng môùi ñöôïc bieán thaønh chuøa ñeå thôø Phaät. Muoán leân chuøa Ñòch Loäng phaûi leo leân 105 baäc ñaù môùi tôùi nôi, vì ñoäng ôû löng chöøng moät quaû nuùi huøng vó. Do ôû ñoä cao, ñoäng daøi, nhuõ ñaù laïi thaét ôû giöõa neân gioù thoåi vaøo ñoäng phaùt ra aâm thanh cuûa ñaù nghe nhö tieáng saùo, ñoäng chính laø caây saùo khoång loà baèng ñaù do söï saép ñaët taøi tình cuûa thieân nhieân giöõa ñaát trôøi meânh moâng bao la. Teân Ñòch Loäng coù nghóa laø theá (Ñòch laø saùo, Loäng laø gioù).

Theo taám bia taïc naêm Töï Ñöùc thöù 7 (1854) ôû chuøa Ñòch Loäng vaøo naêm 1821, trong chuyeán ra Baéc Haø khi trôû veà kinh ñoâ, vua Minh Maïng nghe tieáng ñoàn Ñòch Loäng ñeïp neân ñaõ gheù thaêm. Nhaø vua ngöï thuyeàn saép phaûi chui qua Keõm Troáng thì coù moät vieân caän thaàn ngoài chung thuyeàn ñoïc cho vua nghe baøi thô Noâm “Keõm Troáng “ cuûa baø chuùa thô Noâm Hoà Xuaân Höông:

Hai beân thì nuùi, giöõa thì soâng Coù phaûi ñaây laø Keõm Troáng khoâng? Gioù giaät söôøn non khua laéc caéc Soùng doàn maët nöôùc voã long bong ÔÛ trong hang nuùi coøn hôi heïp Ra khoûi ñaàu non ñaõ roäng thuøng Qua cöûa mình ôi neân ngaém laïi

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 247

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Naøo ai coù bieát noãi vaân boàng

Vua nghe xong maët ñoû böøng töùc giaän, lieàn haï leänh döøng thuyeàn, cho ñoøi vieân quan ñòa phöông ñeán truyeàn baét ñoác thuùc ngay nhaân daân huyeän Gia Vieãn phaûi ñaøo moät con soâng khaùc voøng qua nuùi Keõm Troáng ñeå ngöï thuyeàn tham quan Ñòch Loäng. Khi soâng ñaøo xong, vua Minh Maïng ngöï thuyeàn ñeán thaêm Ñòch Loäng môùi thaáy quaû laø moät caûnh ñeïp dieäu kyø. Nhaø vua lieàn taëng cho 5 chöõ: “Nam Thieân Ñeä Tam Ñoäng”.

Ñaïo Thieân Chuùa – Quaù Trình Du Nhaäp Ñaïo Thieân Chuùa Vaøo Vieät Nam Ñaïo Thieân Chuùa (Catholique – coøn goïi laø Coâng giaùo Gia toâ giaùo) thôø chuùa Jeùsu, moät bieán theå

(moät nhaùnh) cuûa ñaïo Kitoâ (coøn goïi laø ñaïo Cô ñoác hay Cô ñoác giaùo).

Ñaïo Kitoâ ra ñôøi vaøo nöûa cuoái theá kyû I trong caùc tænh phía Ñoâng cuûa ñeá cheá La Maõ, vôùi tính caùch laø toân giaùo cuûa nhöõng ngöôøi noâ leä vaø nhöõng ngöôøi caàn lao bò aùp böùc. Vôùi thôøi gian, noù chuyeån thaønh toân giaùo cuûa nhöõng giai caáp thoáng trò vaø ñöôïc chaáp nhaän laø Quoác giaùo. Vaøo khoaûng naêm 974 ñeán 1054, ñaïo Kitoâ phaân lieät, ra ñôøi hai khuynh höôùng (nhaùnh) laø: Coâng giaùo (Catholique – nghóa laø chung cho toaøn theá giôùi), ra ñôøi ôû phía Taây La Maõ, laáy Rome laøm trung taâm neân coøn ñöôïc goïi laø Coâng giaùo La Maõ hay La Maõ giaùo) vaø Chính thoáng giaùo (Orthodoxie – Byzance laøm trung taâm – neân coøn ñöôïc goïi laø Ñoâng Chính giaùo). Ñeán naêm 1520, töø khoái Coâng giaùo La Maõ (Ñaïo Thieân Chuùa) ñaõ taùch ra moät doøng môùi laø ñaïo Tin Laønh (Proteslatisme). Hoïc thuyeát cô baûn cuûa ñaïo Kitoâ laø hoïc thuyeát veà chuùa Jeùsu laø con cuûa ñöùc Chuùa Trôøi – ñöùc Chuùa Giaùng Theá, chòu ñau khoå roài cheát, sau ñoù hoài sinh ñeå chuoäc toäi toå toâng cho con ngöôøi. Cuoäc ñôøi traàn theá, theo ñaïo Kitoâ, laø moät choã döøng taïm thôøi ñoái vôùi con ngöôøi, laø söï chuaån bò ñeå böôùc sang cuoäc soáng vónh vieãn sau khi cheát (thieân ñaøng). Giaùo lyù cuûa ñaïo Kitoâ chöùa ñöïng trong hai cuoán kinh Cöïu Öôùc vaø Taân Öôùc. Nhöõng ñieåm cô baûn cuûa giaùo lyù Ñaïo Thieân Chuùa laø: khaúng ñònh Chuùa Ba Ngoâi (Ñöùc Chuùa Cha/Trôøi – Ñöùc Chuùa Con/Chuùa Jeùsu – Thaùnh Thaàn); giaùo lyù veà 10 ñieàu raên, 7 pheùp bí tích; veà ñòa vò toái cao vaø tuyeät ñoái cuûa Giaùo Hoaøng La Maõ vôùi tö caùch ngöôøi thay maët chuùa Jeùsu vaø veà söï khoâng theå sai laàm cuûa Giaùo Hoaøng trong coâng vieäc tín ngöôõng; giaùo só khoâng ñöôïc keát hoân, laøm leã phaûi baèng tieáng Latin, vieäc thôø Ñöùc Meï Maria ñaëc bieät phaùt trieån v.v…

Co quan ñaàu naõo ñoàng thôøi laø truï sôû cuûa ngöôøi ñöùng ñaàu vaø caùc cô quan cuûa Giaùo hoäi Thieân Chuùa laø Toøa thaùnh Vatican (moät thaønh phoá – quoác gia naèm giöõa thuû ñoâ Rome cuûa Italy, coù dieän tích 0,44km2). Theo Hieäp öôùc ñaõ kyù giöõa Giaùo Hoaøng Pi XI vaø chính phuû cuûa Mutsolini ngaøy 11/2/1929, laõnh thoå Toøa thaùnh Vatican ñöôïc coâng nhaän laø moät quoác gia rieâng, coù ñoäi veä quaân, coù ñoàng tieàn, kyù hieäu böu ñieän, ñaøi phaùt thanh, baùo chí vaø nhaø tuø rieâng. Töø ñoù, Vatican vöøa laø cô quan Trung Öông cuûa Giaùo hoäi Ñaïo Thieân Chuùa vöøa laø moät quoác gia ñoäc laäp döôùi söï ñieàu haønh cuûa Giaùo Hoaøng.

Heä thoáng toå chöùc döôùi quyeàn giaùo trieàu Vatican goàm coù Cô quan Giaùo hoäi ôû caùc quoác gia, giaùo phaän, giaùo xöù. Giaùo Hoaøng do Hoàng Y ñoaøn baàu ra vaø giöõ chöùc vuï cho ñeán heát ñôøi. Hoã trôï cho Giaùo Hoaøng veà moïi maët laø Giaùm muïc ñoaøn. Khi caàn quyeát ñònh nhöõng vaán ñeà lôùn cuûa Giaùo hoäi Thieân chuùa, Giaùo Hoaøng coù theå trieäu taäp ñaïi hoäi goïi laø Coäng ñoàng, goàm taát caû caùc Giaùm muïc treân theá giôùi, beà treân caùc doøng tu vaø moät soá tu só cao caáp (Lòch söû cuûa Giaùo hoäi ñaõ qua 21 Ñaïi hoäi coäng ñoàng). Beân caïnh caùc toå chöùc mang tính chaát hoaøn chænh treân, trong Ñaïo Thieân Chuùa coøn coù heä thoáng caùc Doøng Tu. Ñoù laø nhöõng coäng ñoàng tín höõu töø boû cuoäc soáng traàn theá ñeå coáng hieán troïn ñôøi cho vieäc ñaïo ñeå goùp phaàn xaây döïng Giaùo hoäi vaø “cöùu roãi cho nhaân loaïi”. Treân theá giôùi hieän coù treân 400 Doøng Tu.

Trong maáy thaäp kyû gaàn ñaây, Ñaïo Thieân Chuùa coù xu höôùng hieän ñaïi hoùa giaùo lyù vaø söï thôø cuùng, cho pheùp ñöôïc laøm leã baèng tieáng ñòa phöông, ñaøo taïo giaùo só ngöôøi ñòa phöông… Nhaèm cuûng coá vò trí cuûa ñaïo trong quaàn chuùng. Ngöôøi ta goïi ñoù laø “ñöôøng loái thích nghi thôøi ñaïi” cuûa Ñaïo Thieân Chuùa.

Hieän nay, Ñaïo Thieân Chuùa laø toân giaùo lôùn nhaát theá giôùi, coù maët ôû haàu heát caùc chaâu luïc. Theo

thoáng keâ vaøo naêm 1988, Ñaïo Thieân Chuùa coù 902 trieäu tín ñoà.

Ñaïo Thieân Chuùa ñöôïc truyeàn vaøo Vieät Nam töø nhöõng thaäp nieân ñaàu cuûa theá kyû XVI. Saùch Khaâm Ñònh Vieät söû Thoâng giaùm cöông muïc cheùp raèng “naêm Nguyeân Hoøa, ñôøi vua Leâ Trang Toâng (naêm

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 248

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” 1533) coù moät thöông nhaân teân laø Inekhu (Ignatio) ñi ñöôøng bieån leùn vaøo giaûng ñaïo Gia toâ ôû Ninh Cöôøng, Quaàn Anh thuoäc huyeän Nam Chaán vaø laøng Traø Luõ thuoäc huyeän Giao Thuûy” (Nay thuoäc tænh Nam Ñònh). Thôøi kyø töø 1533 ñeán 1614, chuû yeáu laø caùc giaùo só doøng Phanxitoâ Boà Ñaøo Nha vaø doøng Ña Minh Taây Ban Nha theo nhöõng thuyeàn buoân vaøo nöôùc ta truyeàn giaùo. Khi Ñaïo Thieân Chuùa ñaõ phaùt trieån ôû Vieät Nam, naêm 1645, giaùo só Alexandre De Rhodes (giaùo daân quen goïi laø cha Ñaéc Loä), laø giaùo só ngöôøi Phaùp ñaàu tieân ñöôïc cöû sang Vieät Nam. Thaùi ñoä cuûa caùc vöông trieàu phong kieán Vieät Nam ñoái vôùi Ñaïo Thieân Chuùa qua caùc thôøi kyø coù khaùc nhau. Trong theá kyû XVII, chính quyeàn Trònh – Nguyeãn nhieàu laàn ra leänh caám ñaïo, truïc xuaát giaùo só. Tuy vaäy, nhieàu giaùo só vaãn leùn luùt hoaït ñoäng, trong ñoù coù moät soá giaùo só hoaït chuaån bò cô sôû cho nhöõng hoaït ñoäng xaâm löôïc cuûa thöïc daân Phaùp. Chính saùch vôùi Ñaïo Thieân Chuùa cuûa nhaø Nguyeãn luùc thì cho pheùp, luùc thì caám ñoaùn ngaët ngheøo.

Traûi qua quaù trình lòch söû, Ñaïo Thieân Chuùa ôû Vieät Nam ñaõ toàn taïi vôùi tö caùch laø moät toân giaùo lôùn trong ñôøi soáng tö töôûng vaên hoùa. Vôùi ñöôøng loái thích nghi thôøi ñaïi cuûa mình, Giaùo hoäi Thieân Chuùa cho pheùp giaùo daân Vieät Nam theo ñaïo nhöng vaãn ñöôïc thôø cuùng toå tieân. Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta luoân luoân toân troïng töï do tín ngöôõng cuûa nhaân daân, ñoäng vieân giuùp ñôõ caùc giaùo daân hoaït ñoäng theo tinh thaàn “Kính Chuùa Yeâu Nöôùc”, “Toát Ñaïo Ñeïp Ñôøi”. Moät soá nhaø thôø Ñaïo Thieân Chuùa ñaõ ñöôïc xeáp haïng laø Di tích ngheä thuaät kieán truùc, ñieån hình laø Nhaø thôø ñaù Phaùt Dieäm (Ninh Bình).



https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 249

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

HÀ NAM Laø moät tænh ñöôïc taùch ra töø tænh Nam Haø naêm 1991. dieän tích 826.660km2 vôùi daân soá ñeán ngaøy 1/4/1999 laø 791.618 ngöôøi. Tænh Haø Nam coù 5 huyeän vaø moät thò xaõ laø Phuû Lyù. Laø moät tænh ôû phía Nam chaâu thoå soâng Hoàng, cöûa ngoõ phía Nam thuû ñoâ Haø Noäi. Phía Baéc giaùp Höng Yeân vaø Haø Taây, phía Ñoâng giaùp Thaùi Bình, phía Taây giaùp Hoøa Bình, phía Nam vaø Ñoâng Nam giaùp Nam Ñònh vaø Ninh Bình.

Ñòa hình cuûa tænh ña daïng bao goàm chuû yeáu laø vuøng ñoàng baèng chieâm truõng, vuøng ñoài nuùi, nöûa ñoài nuùi. Tænh coù hai con soâng lôùn chaûy qua: soâng Ñaùy, soâng Chaâu Giang. Ñaát ñai cuûa tænh phaàn lôùn laø ñaát phuø sa, ñoä phì nhieâu cao, thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån noâng nghieäp. Khí haäu nhieät ñôùi, chia laøm hai muøa: muøa khoâ töø thaùng 11 naêm tröôùc ñeán thaùng 4 naêm sau, muøa möa töø thaùng 5 ñeán thaùng 10. Nhieät ñoä trung bình naêm khoaûng 23 ñoä. Giao thoâng ñöôøng saét, ñöôøng boä, ñöôøng thuyû ñeàu thuaän lôïi, taát caû ñeàu naèm treân truïc loä Baéc Nam.

Haø Nam laø moät ñòa phöông coù truyeàn thoáng laâu ñôøi, trong caùc cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp, choáng Myõ, thò xaõ ñaõ bò san baèng tôùi 3 laàn. Ngaøy nay thò xaõ Phuû Lyù laø trung taâm vaên hoùa, chính trò, kinh teá cuûa tænh. Tænh tuy nhoû nhöng coù khaù nhieàu di tích lòch söû vaø danh lam thaéng caûnh nhö: nuùi Caám, Nguõ Ñoäng Sôn, chuøa Baø Ñanh, hang Luoàn, ñoäng Caám Khaû Phong…

Haø Nam laø tænh coù coäi nguoàn vaên minh luùa nöôùc, coù neàn vaên hoùa daân gian khaù phong phuù. Neàn vaên hoùa ñöôïc theå hieän qua caùc laøn ñieäu haùt cheøo, haùt chaàu vaên, haàu boùng, aû ñaøo, ñaëc bieät laø laøn ñieäu haùt giaäm (vöøa haùt vöøa giaäm chaân theo loái ngöôøi cheøo thuyeàn – PTL). Ñaây cuõng laø vuøng ñaát coù nhieàu hoäi laøng truyeàn thoáng, ñaëc bieät laø laøng vaät voõ Lieãu Ñoâi noåi tieáng caû nöôùc. Moãi khi coù hoäi heø, caû laøng queâ laïi soáng ñoäng bôûi caùc loaïi nhaïc cuï ñoäc ñaùo nhö nhò, saùo truùc, keøn, troáng…

Töø xa xöa, Haø Nam laø vuøng ñaát hieáu hoïc. Ñaây coøn laø queâ höông cuûa nhaø thô traøo phuùng Nguyeãn

Khuyeán, cuûa nhaø vaên noåi tieáng Nam Cao, cuûa vò anh huûng Ñinh Coâng Traùng…

Nguyeãn Khuyeán (1835 – 1909) Nhaø thô hieäu Queá Sôn, tröôùc teân Thaéng (coù saùch cheùp laø Taát Thaéng), chaùu 4 ñôøi cuûa tieán só

Nguyeãn Leâ ñôøi Haäu Leâ, queâ ôû laøng Yeân Ñoã, huyeän Bình Luïc, Haø Nam.

Naêm 1864, oâng ñoã giaûi Nguyeân, naêm 1871 oâng ñoã Hoaøng giaùp luùc 36 tuoåi. Vì töø thi Höông, thi Hoäi, thi Ñình ñeàu ñoã ñaàu vaø laø ngöôøi Yeân Ñoã (tuïc goïi laøng Vaø) neân ngöôøi ñôøi goïi oâng laø Ngheø Vaø hoaëc Tam Nguyeân Yeân Ñoã. OÂng laøm ñeán Tröïc Hoïc Só, sung chöùc Toaøn tu ôû Quoác söû quaùn. OÂng laø ngöôøi coù loøng yeâu nöôùc, khi giaëc Phaùp hoaønh haønh, trieàu ñình kyù haøng öôùc (1883), oâng caùo quan veà nhaø, ñöôïc phong laøm Tham tri.

Tröôùc sau oâng vaãn giöõ moät loøng yeâu nöôùc, trong saïch, khaúng ñònh thaùi ñoä khoâng hôïp taùc vôùi giaëc. Coù luùc chuùng cöû oâng laø Toång ñoác Sôn Höng Tuyeân nhöng oâng töø choái. Tuy nhieân traùnh söï nghi kî cuûa chuùng oâng vaãn cho con laø Nguyeãn Hoan ra laøm quan, coøn oâng cuõng coù luùc eùp loøng ngoài daïy hoïc nôi nhaø Hoaøng Cao Khaûi moät thôøi gian ngaén. OÂng coù baøi Töï Traøo (Töï gieãu mình):

Cuõng chaúng giaøu maø cuõng chaúng sang Chaúng gaày chaüng beùo chæ laøng nhaøng Côø ñöôøng nöûa cuoäc khoâng coøn nöôùc, Baïc ñaùnh ba quan ñaõ chaïy laøng. Haù mieäng noùi ra gaøn baùt saùch Meàm moâi chaùn maõi töù cung thang. Nghó mình laïi gôûm cho mình nhæ? Theá cuõng bìa xanh, cuõng baûng vaøng.

Nöôùc maát, oâng töï sæ vaû mình baát löïc, coi quan chöùc chaúng ra gì nöõa. Qua baøi Meï Moác, Lôøi ngöôøi

vôï phöôøng cheøo, Lôøi gaùi goùa (Li phuï töø, Öu phuï töø) caøng roõ nieàm cay ñaéng cuûa oâng.

Naêm 1909, oâng maát, thoï 74 tuoåi. Coøn laïi caùc taùc phaåm nhö: Queá Sôn Thi Taäp (chöõ Haùn), Yeân Ñoã Tam Nguyeân Quoác Aâm Thi Taäp. Traàn Höõu Trí Nhaø vaên, buùt danh Nam Cao, sinh 19/10/1917 taïi Ñaïi Hoaøng, Cao Ñaø, Nam Song (Nguoàn goác buùt

danh Nam Cao), nay laø xaõ Nhaân Haäu, Lyù Nhaân, Haø Nam.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 250

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Tröôùc CMT8, oâng daïy hoïc tö, saùng taùc vaên hoïc, noåi tieáng vôùi caùc truyeän ngaén, tieåu thuyeát xaõ hoäi. Naêm 1943, oâng gia nhaäp Hoäi Vaên hoùa cöùu quoác. CMT8 buøng noå, oâng tham gia hoaït ñoäng tích cöïc ôû queâ oâng. Naêm 1946, oâng nhaäp ñoaøn quaân Nam tieán vaøo mieàn Nam Trung boä. Trong khaùng chieán choáng Phaùp, oâng laøm coâng taùc tuyeân truyeàn, baùo chí vaø vaên ngheä ôû Vieät Baéc.

Ngaøy 30/11/1951, oâng hy sinh taïi boùt Hoaøng Ñan (Mieãu Giaùp), Gia Vieãn, Ninh Bình, treân ñöôøng

ñi coâng taùc vaøo vuøng ñòch, höôûng döông 34 tuoåi. Caùc taùc phaåm chính cuûa oâng ñaõ xuaát baûn:

     Ñoâi löùa xöng ñoâi, töùc Chí Pheøo, xuaát baûn töø naêm 1941, taùi baûn nhieàu laàn. Soáng Moøn (nguyeân töïa saùch laø Cheát Moøn, nhaø vaên Nguyeân Hoàng ñoåi laø Soáng Moøn). Truyeän Bieân giôùi. Ñoâi Maét. Truyeän ngaén Nam Cao, Nam Cao taùc phaåm, 2 taäp

 HÀ TÂY

Haø Taây thuoäc vuøng chaâu thoå soâng Hoàng. Phía Baéc giaùp tænh Vónh Phuùc, phía Taây giaùp tænh Hoøa Bình, Phuù Thoï, phía Ñoâng giaùp Haø Noäi, Höng Yeân, phía Nam giaùp Haø Nam. Ñòa hình cuûa tænh töông ñoái ña daïng bao goàm ñoài, nuùi, ñoàng baèng. Do aûnh höôûng cuûa ñòa hình, khí haäu Haø Taây coù nhieàu vuøng tieåu khí haäu noùng aåm, nhieät ñoä trung bình naêm khoaûng 23,8oC. Vuøng goø ñoài coù nhieät ñoä trung bình 23,5oC, khí haäu luïc ñòa chòu aûnh höôûng cuûa gioù Laøo. Vuøng Ba Vì coù khí haäu maùt meû, nhieät ñoä trung bình 18oC. Haø Taây coù nhieàu hoà lôùn vaø ñeïp. Giao thoâng ñöôøng boä, ñöôøng thuûy vaø ñöôøng soâng ñeàu thuaän tieän. Vôùi dieän tích 2169km2, daân soá 2.386.770 ngöôøi (1/4/1999). Haø Taây laø moät trong nhöõng tænh coù maät ñoä daân soá cao trong vuøng ñoàng baèng Baéc Boä. Haø Taây coù hai thò xaõ: Haø Ñoâng, Sôn Taây vaø 12 huyeän, thuû phuû laø thò xaõ Haø Ñoâng.

Naèm ôû cöûa ngoõ thuû ñoâ Haø Noäi, Haø Taây laø tænh laø coù nhieàu di tích vaø danh thaéng, laø moät vuøng ñaát giaøu tieàm naêng du lòch. Veà di tích lòch söû, tænh Haø Taây chæ ñöùng sau Haø Noäi vaø TP. HCM. Nhieàu leã hoäi noåi tieáng ôû Haø Taây ñaõ laø ñieåm döøng chaân vaø laøm say loøng bao du khaùch.

Laø moät tænh coù caùc daân toäc ít ngöôøi cö truù, Haø Taây laø tænh coù moät kho taøng vaên hoïc daân gian phong phuù: ca dao, daân ca, tuïc ngöõ, truyeän thô, truyeän coå tích, truyeän cöôøi coù giaù trò vaên hoïc. Haø Taây laø vuøng ñaát saûn sinh ra nhieàu danh nhaân daân toäc tieâu bieåu nhö Phuøng Höng, Ngoâ Quyeàn, Nguyeãn Traõi, Phan Huy Chuù, ñoàng thôøi laø maûnh ñaát baûo toàn nhieàu di saûn vaên hoùa daân toäc, tieâu bieåu laø haøng traêm ñình chuøa, mieáu maïo coù giaù trò veà kieán truùc ñieâu khaéc, ngheä thuaät toân giaùo.

Ngheä thuaät daân gian cuûa tænh cuõng khaù phong phuù. Ngöôøi Kinh coù haùt cheøo, haùt troáng quaân, haùt coø laû, haùt cöûa ñình, muùa roái nöôùc. Ngöôøi Möôøng coù haùt xeùc buøa, haùt ru, haùt ñoàng dao. Nhaïc cuï coù troáng keøn, coàng chieâng laø moät loaïi hình aâm nhaïc ñoäc ñaùo cuûa daân toäc Möôøng. Ngöôøi Dao coù muùa ruøa, muùa chung, muùa chim.

Chuøa Traêm Gian Chuøa Traêm Gian coøn coù teân laø chuøa Tieân Löõ, toïa laïc ôû thoân Tieân Löõ, xaõ Tieân Phöông, huyeän Hoaøi Ñöùc, tænh Haø Taây. Chuøa ñöôïc xaây döïng thôøi Lyù vaø ñaõ ñöôïc truøng tu nhieàu laàn. Chuøa coù ñuû traêm gian, tam quan coù taùm maùi ñöùng söøng söõng treân cao haøng traêm baäc gaïch.

Ngoâi chuøa hieän nay coøn giöõ ñöôïc nhieàu di vaät quyù. ÔÛ thöôïng ñieän coù moät beä hình khoái chöõ nhaät baèng ñaát nung. ÔÛ saân chuøa coù gaùc chuoâng hai taàng, taùm maùi döïng naêm 1693, treân ñoù coøn coù khaùnh ñoàng ñuùc naêm 1749, coù chieàu ngang 1,42m. Trong chuøa coù pho töôïng Tuyeát Sôn baèng goã mít ñen. Xung quanh chuøa coù nhieàu caây coå thuï tuøng, baùch, coù caùc baûo thaùp xaây kieán coá.

Chuøa Traêm Gian laø moät trong nhöõng di tích ñeïp cuûa tænh Haø Taây. Khu Du lòch Ba Vì

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 251

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Töø Haø Noäi ñi khoaûng 50km ñeán thò xaõ Sôn Taây, ñi tieáp 16km ñeán suoái Hai, nôi ñaây coù nhaø nghæ tham quan. Thuyeàn du lòch seõ ñöa du khaùch daïo quanh hoà, gheù leân caùc ñaûo troàng caây döôïc lieäu, ñaûo chim, ñaûo coø v.v… ñeå taän höôûng caûnh saéc thieân nhieân.

Xe oâ toâ chaïy tieáp 15 phuùt ñöa du khaùch ñeán söôøn phía Baéc cuûa nuùi Ba Vì, thaêm thaùc Ao Vua. Moät doøng thaùc xuaát hieän töø treân cao taïo thaønh 3 taàng thaùc. Taàng thaùc cuoái cuøng ñoå aøo aït xuoáng moät hoà nhoû, nöôùc xanh nhö ngoïc thaïch, ñoù laø Ao Vua. Du khaùch coù theå leo leân caû 3 taàng thaùc nhôø coù nhöõng caây hoa phong lan. Du khaùch coù söùc khoûe toát haõy tieáp tuïc leo ñeán ñoä cao 400m ñeå tìm daáu veát coøn laïi cuûa khu nghæ maùt coù töø naêm 1940 do ngöôøi Phaùp xaây döïng. Ñaõ coù ñöôøng cho xe oâ toâ chaïy voøng quanh nuùi ñöa du khaùch leân ñoä cao 1200m ñeå höôûng caùi thuù nghæ laïi moät ñeâm ôû nhaø khaùch ñaày trôøi sao.

Ngaøy hoâm sau xuoáng nuùi, du khaùch haõy thaùm hieåm röøng nguyeân sinh Ba Vì coù dieän tích 76.000ha phaân boá raûi raùc ôû ñoä cao töø 200m ñeán 1300m so vôùi maët nöôùc bieån. Khí haäu oân hoøa, thaûm thöïc vaät phong phuù coù tôùi 1700 loøai thöïc vaät. Ñoäng vaät coù nhöõng loaøi quyù hieám nhö Coâng (Tavomanticus), höôu sa (Cerrusnippom), thuù Man malia, chim Aves, boø saùt v.v…

Hoà Quan Sôn Töø Haø Noäi theo Quoác loä 6 qua thò xaõ Haø Ñoâng ñi tieáp theo Quoác loä 2 ñeán Teá Tieâu (Myõ Ñöùc – Haø Taây), reõ theo ñöôøng 76 khoaûng 5km, reõ phaûi laø tôùi hoà Quan Sôn. Du khaùch khoâng khoûi ngôõ ngaøng tröôùc caûnh ñeïp trôøi maây, soâng nöôùc, nuùi non truøng ñieäp ôû ñaây.

Qua caàu Ñoâng, ñieåm ñaàu tieân du khaùch ñaët chaân tôùi laø beán ñoø hoà Giang Noäi. Giang Noäi laø moät trong 3 hoà lôùn cuûa Quan Sôn, roäng chöøng 800ha. Ñöùng treân bôø, du khaùch ñaõ nhìn thaáy nhöõng daõy nuùi ñaù truøng ñieäp cuûa thieân nhieân soi mình döôùi laøn nöôùc xanh maùt cuûa hoà. Nuùi ôû ñaây coù tôùi 20 ngoïn lôùn nhoû keùo daøi oâm aáp caùc hoà nöôùc ôû Quan Sôn. Laïi coù nhieàu vaùch nuùi ñaù döïng ñöùng naèm giöõa loøng hoà troâng xa nhö nhöõng baùn ñaûo nhoû. Thuyeàn seõ laàn löôït ñöa du khaùch tham quan hoà Quan Sôn vaø gheù thaêm caùc ngoïn nuùi vôùi nhieàu teân goïi khaùc nhau: nuùi Traâu traéng, nuùi Sö Töû, nuùi Quai Cheøo…

Quan Sôn coøn coù nhieàu chuøa, chuøa Linh Sôn naèm ngay chaân nuùi Linh Sôn, soi boùng xuoáng hoà Giang Noäi. Chuøa ñöôïc xaây theo kieán truùc chuøa coå theá kyû 17. Töông truyeàn chuøa coù töø nhaø Maïc. Caïnh chuøa laø ñoäng Linh Sôn, khoâng lôùn nhöng coù nhieàu nhuõ ñaù ruõ xuoáng lung linh huyeàn aûo. Ngoaøi ra coøn coù chuøa Cao, chuøa Haøm Yeân.

Chuøa Taây Phöông Chuøa xaây treân nuùi Caâu Laâu, cao ñoä 50m, hình nuùi cong nhö löôõi caâu, söôøn nuùi ñaát ñoû, tre truùc moïc um tuøm. Töø chaân nuùi böôùc leân chuøa qua nhieàu baäc ñaù ong. Chuøa Taây Phöông coøn coù teân “Suøng Phuùc Töï”, chöa roõ ñöôïc xaây döïng töø ñôøi naøo. Chæ bieát raèng naêm 1554, Maïc Phuùc Nguyeân xaây döïng laïi chuøa theo hình daùng nhö ngaøy nay. Tieáp ñoù naêm 1660, Trònh Taïc cho söûa laïi vaø xaây Tam quan (Tam quan nay khoâng coøn). Cuoái ñôøi Taây Sôn (1802) chuøa laïi ñöôïc söûa chöõa theâm moät laàn nöõa, ñöôïc ñuùc theâm chuoâng vaø ñoåi teân laø “Taây Phöông coå töï”.

Caùc töôïng Phaät trong chuøa Taây Phöông laø nieàm töï haøo cuûa moân ngheä thuaät taïo hình truyeàn thoáng cuûa daân toäc ta. 72 pho töôïng Phaät taïc baèng goã mít sôn son thieáp vaøng, pho naøo cuõng ñaëc saéc, bieåu hieän moät caùch sinh ñoäng saéc thaùi, tình caûm cuûa con ngöôøi trong moïi tình huoáng vui, buoàn, töùc giaän. Ñaëc bieät laø 18 pho töôïng La haùn (teân goïi ngöôøi tu haønh ñaït tôùi coõi cao thaâm cuûa ñaïo) ôû chuøa Taây Phöông vaø 8 töôïng Kim Cöông, moät töôïng oâng Thieän, moät töôïng oâng AÙc ñaõ ñaït tôùi trình ñoä maãu möïc trong ngheä thuaät ñieâu khaéc truyeàn thoáng cuûa nöôùc ta, moãi pho moät veû, vui, buoàn, suy nghó, giaän döõ raát sinh ñoäng.

Noåi baät nhaát laø töôïng La-haàu-la vaø töôïng Tuyeát Sôn. Töôïng La-haàu-la (Rabula, con trai cuûa Thích Ca theo cha tu haønh) tay caàm gaäy, tay ñeå treân ñaàu goái; töôïng Tuyeát Sôn maù hoùp, maét saâu, da boïc xöông, ngöïc baøy 12 ñoâi xöông söôøn, ñang traàm tö. Nhìn nhöõng coâng trình ngheä thuaät ñieâu khaéc ñoäc ñaùo naøy, nhaø thô Huy Caän ñaõ caûm höùng vieát neân nhöõng lôøi thô mang naëng suy tö:

Cha oâng naêm thaùng ñeø löng naëng Nhöõng haïn ñöông thôøi cuûa Nguyeãn Du

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 252

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Nung naáu taâm can voø voã traùn Ñau ñôøi coù cöùu ñöôïc ñôøi ñaâu!

Traåy hoäi chuøa Höông Haøng naêm, vaøo tieát xuaân sang, baét ñaàu töø thaùng Gieâng ñeán thaùng Ba, baø con mieàn Baéc ruû nhau ñi traåy hoäi chuøa Höông raát ñoâng. Hai tieáng “traåy hoäi” cuõng phaûn aùnh khaù roõ maøu saéc naëng neà tín ngöôõng. Tröôùc ñaây, ngöôøi ta tin raèng ñeán chuøa Höông uoáng nöôùc suoái Giaûi Oan seõ taåy saïch toäi traàn, nhöõng ngöôøi hieám con laïi ngoài vuoát ve nuùi Caäu ñeå xin con, khaán vaùi “nuùi Vaøng”, “nuùi Baïc” ñeå caàu cuûa. Baây giôø ít ai noùi “ñi traåy hoäi chuøa Höông”, ngöôøi ta ruû nhau ñi vieáng caûnh chuøa Höông. Vaø hieän nay, khi muøa xuaân ñeán, baø con luõ löôït ñeán chuøa Höông vôùi noäi dung tham quan, giaûi trí laø chuû yeáu. Ñaây laø moät trong nhöõng leã hoäi keùo daøi nhaát nöôùc töø raèm thaùng Gieâng ñeán raèm thaùng Ba thu huùt haøng vaïn ngöôøi haønh höông töø khaép nöôùc.

Caûnh ñeïp chuøa Höông ñöôïc taëng danh hieäu “Nam thieân ñeä nhaát ñoäng”, töùc “ñoäng ñeïp nhaát trôøi

Nam”. Töø bao naêm qua caûnh ñeïp cuûa chuøa Höông ñaõ töøng laø ñeà taøi cho nhieàu baøi thô, vònh.

Chuøa Höông ôû caùch Haø Noäi khoaûng 60km. Töø Haø Noäi neáu khoâng coù phöông tieän rieâng coù theå ñi xe buyùt vaøo thò xaõ Haø Ñoâng, leân thò traán Vaân Ñình, qua 10km nöõa laø tôùi Beán Ñuïc. Taïi beán ñoø coù nhieàu baø con mang nhöõng boù gaäy truùc chaøo môøi. Baïn neân trang bò cho mình moät “chieác gaäy haønh höông”. Töø Beán Ñuïc, khaùch ñi boä ñeán beán ñoø Yeân Vó laø baét ñaàu böôùc vaøo caûnh chuøa Höông. Tröôùc maét baïn traûi ra moät vuøng “non nöôùc höõu tình”.

Taïi beán Yeân Vó – coøn goïi laø beán ñoø Suoái, vì doøng nöôùc naøy hình thaønh do con suoái töø ñoäng Höông Sôn chaûy ra. Ñoø ñöa ta ñeán beán ñoø Trình. Goïi laø ñeàn Trình, vì theo tuïc leä töø xöa, ai vaøo chuøa Höông cuõng phaûi gheù thuyeàn vaøo ñaây laø “thuû tuïc ñaêng kyù” trình dieän vôùi sôn thaàn taïi choã. Ñeàn Trình tröôùc ñaây khaù lôùn gaàn 10 gian, coù hai con voi phuïc baèng ñaù chaàu tröôùc cöûa. Nhöng nay chæ coøn 3 gian baèng gaïch. Khi naøy bò giaëc Phaùp vaøo ñoát phaù hai laàn vaøo naêm 1947, 1948 vaø bò thaû bom moät laàn vaøo naêm 1950.

Vì caùi ñeïp cuûa chuøa Höông raát bieán aûo theo goùc ñoä ta ñöùng nhìn, bieán aûo theo thôøi tieát, bieán aûo theo tuaàn traêng khuyeát, traêng troøn. Do ñoù maø nhöõng du khaùch say meâ caûnh chuøa Höông môùi caát coâng ñi vieáng nhieàu laàn. vaø moãi laàn ñeàu thaáy theâm veû ñaïp môùi.

Ñeán Höông Sôn, chuùng ta khoâng chæ thaêm moät vuøng meânh moâng röøng nuùi, suoái ñoài, vôùi nhieàu hang ñoäng, nhöõng caûnh chuøa coå kính nghi nguùt khoùi höông vaø söông muø. Ñeán Höông Sôn, ta coøn coù dòp laøm quen vôùi caây mô vaø rau saén: “Thæ theû röøng mai (caây mô) chim cuùng traùi”. Traùi mô ôû Höông Sôn coù nhieàu loaïi: mô ñaøo, mô chaám son, mô boø hoáng, mô song thoï. Loaïi naøo cuõng quyù, cuõng ngon, ñaùng mua veà laøm quaø. Laøng luïa Vaïn Phuùc Naèm treân bôø soâng Nhueä thuoäc thò xaõ Haø Ñoâng. Laøng coù ngheà deät luïa tô taèm töø xa xöa. Hieän trong laøng coù ñeàn thôø baø toå daïy ngheà deät cho daân laøng vaø daân caùc nôi tuï veà ñaây xin hoïc ngheà, laøm thueâ cho caùc khung deät. Luïa tô taèm Vaïn Phuùc noåi tieáng mòn maët maùt tay laø maët haøng quyù ñöôïc nhieàu ngöôøi öa duøng, vôùi teân quen thuoäc: luïa Haø Ñoâng:

Naéng Saøi Goøn em ñi maø chôït maùt Bôûi vì em maëc aùo luïa Haø Ñoâng

Ngaøy nay, daân laøng vaãn tieáp tuïc laøm ngheà coå truyeàn vôùi quy moâ lôùn. Luïa tô taèm Vaïn Phuùc khoâng

chæ duøng trong nöôùc maø coøn xuaát sang nhieàu nöôùc khaép chaâu luïc.

Du khaùch ñeán vôùi laøng Vaïn Phuùc seõ caûm thaáy thö thaùi bôûi caûnh laøng, caûnh chuøa Vaïn Phuùc coù

vöôøn ao, caây traùi vôùi hoà sen, gieáng nöôùc…

Khoang Xanh – Suoái Tieân Laø ñieåm du lòch coù moïi tröôøng sinh thaùi coøn töông ñoái nguyeân veïn, nôi coù nhieàu ngöôøi Möôøng

sinh soáng, ôû caùch thò xaõ Sôn Taây khoaûng 20km, caùch Haø Noäi 60km.

Töø xa chuùng ta ñaõ nghe tieáng thaùc nöôùc aøo aøo, cuøng vôùi caûnh nuùi röøng huøng vó xung quanh khieán phong caûnh nôi ñaây caøng theâm ngoaïn muïc. Ñi hoaûng 500m ta seõ ñöôïc ñaém mình trong moät thung

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 253

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” luõng thô moäng beân nuùi Taûn Vieân, coù doøng suoái Tieân vaét mình töø treân cao, len loûi qua caùc söôøn ñaù chaûy xuoáng troâng nhö moät daõi luïa baïc khoång loà. Thaùc nöôùc töø treân cao ñoå xuoáng tung boït traéng xoùa. Sau khi tham quan thaùc, loäi suoái thoûa thueâ, ta coù theå leo leân ñænh nuùi Vua, nôi coù röøng nguyeân sinh vôùi heä ñoäng vaät phong phuù, caùc loaøi caây coå thuï quyù hieám.

Khu du lòch Khoang Xanh – Suoái Tieân raát thích hôïp cho caùc loaïi hình du lòch cuoái tuaàn, leo nuùi, taém suoái, thaêm baûn daân toäc Möôøng. Khu du lòch naøy hieän ñang thu huùt raát nhieàu khaùch du lòch, ñeå laïi cho du khaùch nhöõng aán töôïng khoù queân.

Ñöôøng saét Thoáng Nhaát Ngaøy 31/12/1976, Toång cuïc ñöôøng saét vaø Boä Giao thoâng vaän taûi taïi Haø Noäi vaø TP. HCM ñaõ khai tröông tuyeán ñöôøng saét Baéc Nam daøi 1730km. Coâng nhaân, boä ñoäi vaø caùc taàng lôùp nhaân daân ñaõ laøm môùi 626km ñöôøng, trong ñoù coù 475 caàu, 520 coáng vaø 150 nhaø ga, ñoàng thôøi khoâi phuïc caùc ñoaïn cuõ töø Hueá – Ñaø Naüng 130km vaø Phuø Myõ – Saøi Goøn 630km.

Thöïc ra ngaøy 4/12/1976, vaøo luùc 10h55 ñaõ coù moät ñoaøn taøu chôû haøng xuaát phaùt töø ga Haø Noäi chaïy vaøo TP. HCM ñeå kieåm tra chaát löôïng con ñöôøng. Thôøi ñieåm ñoù, moät ñoaøn taøu rôøi TP. HCM ra Haø Noäi cuõng vôùi nhieäm vuï nhö treân.

Tính töø khôûi coâng caùc ñoaïn phaûi laøm môùi cho tôùi ngaøy 4/12/1976, noái xong ñoaïn ray cuoái cuøng

giöõa Chu Leã (Haø Tónh) vaø Minh Caàm (Quaûng Bình) laø 14 thaùng.

Ngaønh ñöôøng saét ñoùng moät vai troø quan troïng trong xaõ hoäi – kinh teá cuûa Vieät Nam. Sau hôn 20 naêm phaùt trieån , ngaønh ñöôøng saét khoâng ngöøng phaùt huy vai troø thuùc ñaåy kinh teá cuûa mình, luoân khoâng ngöøng noã löïc ñi leân. Ñöôøng saét cuûa chuùng ta neáu so vôùi treân theá giôùi, caùc nöôùc laùng gieàng laø keùm phaùt trieån. Chuùng ta chæ coù moät ñöôøng ray duy nhaát, caùc taøu phaûi chôø ôû caùc ga ñeå traùnh nhau, toác ñoä di chuyeån thaáp. Khoâng nhöõng theá ñöôøng ray cuûa chuùng ta hieän nay so vôùi treân theá giôùi laø quaù nhoû, ñoä roäng chæ khoaûng 1m, so vôùi Trung Quoác laø 1,43m, Thaùi Lan laø 1,4m, Nhaät Baûn laø 1,5m. Toác ñoä trung bình hieän nay cuûa taøu löûa nöôùc ta laø 58,5km/h, Trung Quoác laø khoaûng 100km/h, Nhaät Baûn khoaûng 180km/h. Trong töông lai khi ñöôøng xe löûa thaønh hieän thöïc thì ngaønh ñöôøng saét Vieät Nam seõ phaùt trieån, hoøa cuøng xu theá chung cuûa toan khu vöïc. Thaùng 9/2000 vöøa qua chuùng ta ñaõ ñöa vaøo hoaït ñoäng heä thoáng xe löûa theá heä thöù hai vôùi caùc trang thieát bò khaù hieän ñaïi: maùy laïnh toaøn boä, maùy naáu nöôùc noùng, heä thoáng cung caáp ñieän, toa aên dòch vuï treân taøu. Vaø khoâng bao laâu nöõa chính phuû Vieät Nam seõ xaây döïng theâm moät ñöôøng ray xe löûa môùi chaïy song song vôùi ñöôøng ray hieän nay, nhaèm taêng chaát löôïng vaø toác ñoä cuûa xe löûa Vieät Nam. Hieän nay treân theá giôùi ngöôøi ta ñaõ aùp duïng raát nhieàu phaùt minh khoa hoïc kyõ thuaät môùi vaøo ngaønh ñöôøng saét: ñeäm töø tröôøng, löïc huùt nam chaâm… Caùc taøu löûa noåi tieáng treân theá giôùi nhö: TGV cuûa Phaùp khai thaùc töø naêm 1985, toác ñoä ñaït 300km/h; xe löûa cuûa Nhaät Baûn ñöôïc khai thaùc vaøo naêm 1992, ñaït toác ñoä 400km/h. Vöøa qua nhaân kyû nieäm 51 naêm quoác khaùnh Trung Quoác (1/10/1949 – 1/10/2000) thaønh phoá Thöôïng Haûi ñaõ ñöa vaøo söû duïng xe löûa cao toác ñaït 320km/h.

Tuyeán ñöôøng saét xuyeân Vieät: Treân tuyeán ñöôøng saét Baéc-Nam coù 1420 caây caàu lôùn nhoû thuoäc nhieàu chuûng loaïi, phaàn lôùn xaây döïng töø ñaàu theá kyû, trong ñoù 20% caùc caây caàu phaûi haïn cheá toác ñoä, 27 haàm lôùn nhoû xuoáng caáp naëng, neàn ñöôøng coù nhieàu ñoaïn coù ñòa chaát xaáu, thuûy vaên bieán ñoäng, luõ luït gaây hö hoûng, coøn nhieàu boä ghi vaø treân 400km ray nhoû duøng töø ñaàu theá kyû XX ñeán naêm 1993 chöa ñöôïc thay theá, taø veït bò khuyeát taät muïc naùt nhieàu, thieáu ñaù, thieáu phuï tuøng ñaàu maùy, toa xe…

Kyû nieäm laàn thöù 103 ngaøy sinh Baùc Hoà, luùc 6h40’ ngaøy 19/5/1993, ga Saøi Goøn laøm leã khaùnh thaønh ñoaøn taøu khaùch Haø Noäi-TP.HCM chaïy 38 giôø. Ñeå coù theå ñöa ñoaøn taøu vaøo hoaït ñoäng, ngaønh ñöôøng saét Vieät Nam ñaõ chænh tu xong 687km ñöôøng, 54 caây caàu xung yeáu, 120 boä ghi… ñaõ ñöa vaøo coâng trình gaàn 50.000m3 ñaù, 26.000 taø veït caùc loaïi, 67.000 boä phuï kieän, 110.000 ñinh ñeäm caùc loaïi, söûa chöõa hoaøn chænh 3 ñaàu maùy xe löûa Tieäp Khaéc, söûa chöõa keát hôïp hoaùn caûi 10 toa xe AÁn Ñoä thaønh 10 toa ngoài meàm coù giaù haønh lyù kieåu maùy bay, moãi toa laép ñaët hai TV 21inch, moät ñaàu maùy Videùo, heä thoáng trang aâm nghe nhaïc, phaùt thanh, moãi gheá ngoài, naèm ñeáu coù chieát aùp ñieàu chænh aâm löôïng vaø

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 254

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” oáng nghe. Caùc tieän nghi, veä sinh, ñieän nöôùc… ñöôïc taêng cöôøng. Moät xe giöôøng naèm, moät toa haøng aên thieát keá noäi thaát ñeïp, chaát löôïng cao, ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa khaùch.

Vôùi haønh trình Baéc-Nam 38 giôø, ñoaøn taøu phaûi chaïy vôùi toác ñoä bình quaân 52-55km/h, ôû nhieàu nôi phaûi chaïy vôùi toác ñoä 70-75km/h. Trong khi ñoù, toác ñoä cho pheùp cuûa ñaàu maùy Tieäp Khaéc söû duïng laø 80km/h, ôû nhieàu ñoaïn leân doác vaø phaûi chaïy vôùi toác ñoä 70-75km/h, ñaàu maùy bò gaàm quaù möùc cho pheùp, khoâng baûo ñaûm söû duïng laâu daøi ñöôïc.

Thöïc hieän quyeát ñònh cuûa Lieân hieäp ñöôøng saét Vieät Nam veà vieäc ruùt ngaén thôøi gian chaïy taøu Baéc- Nam töø 38 giôø xuoáng 34 giôø, xí nghieäp quaûn lyù ñöôøng saét Saøi Goøn ñaõ chænh tu ñoaïn ñöôøng saét töø TP. HCM ñeán Möôøng Maùn (Bình Thuaän) daøi 180km, trong ñoù coù 1759 m caàu caùc loaïi vaø 3600m coáng. Vieäc chænh tu naøy cho pheùp naâng toác ñoä chaïy taøu ôû moät soá cung ñoaïn leân 80km/h vaø toaøn tuyeán seõ ruùt ngaén ñöôïc 23,5 phuùt. Ngaøy 19/5/1997, taøu Baéc-Nam haønh trình 34 giôø chính thöùc ñi vaøo hoaït ñoäng.

Naêm 1998, ngaønh ñöôøng saét Vieät Nam ñaàu tö khoaûng 103 tæ ñoàng ñeå söûa chöõa, naâng caáp 526km ñöôøng, gaàn 3km caàu vaø moät soá maïng thoâng tin – tín hieäu… nhaèm tieáp tuïc ruùt ngaén haønh trình chaïy taøu Baéc Nam (Haø Noäi-TP. HCM) töø 34 giôø xuoáng coøn 32 giôø vaøo ñaàu thaùng 5/1999. Keå töø 2005, taøu Baéc Nam chæ coøn 29 giôø, treân taøu coù trang bò Ñieän thoaïi coù theå lieân laïc vôùi khaép nôi.

Ngaønh ñöôøng saét ñang bò caïnh tranh quyeát lieät boûi caùc ngaønh GTVT khaùc. Khaùch trong nöôùc phaûi caân nhaéc choïn löïa giöõa giaù veù xe löûa, giaù veù maùy bay vaø giaù veù caùc chuyeán xe khaùch Baéc-Nam. Haønh khaùch du lòch ngoaïi quoác tuøy theo muøa vuï, nghæ heø hay teát leã, chieám 3-5% löôïng haønh khaùch cuûa ngaønh ñöôøng saét. Trong khi taøu hoûa coá gaéng taêng toác ñoä thì loaïi du khaùch naøy laïi caàn taøu ñi chaäm ñeå ngaém caûnh, vì vaäy hoï chæ mua veù taøu tuyeán ñöôøng ngaén töø TP. HCM ñi Nha Trang, Vinh hay Hueá, khoâng ñi suoát tuyeán ñöôøng Baéc-Nam.

Baùnh Daøy Quaùn Gaùnh Ngaøy xöa, caùch ñaây ñaõ moät theá kyû, thoân Thöôïng Ñænh coù moät ga xeáp nhoû, taøu thöôøng ñoã laïi traû haøng. Ngöôøi daân ôû ñaây vì theá coù theâm ngheà goàng gaùnh haøng hoùa kieám tieàn theâm. Caùi quaùn maø hoï thöôøng ngoài chôø taøu veà ñeå gaùnh thueâ ñöôïc goïi laø Quaùn Gaùnh. ÔÛ ñoù luoân baøy baùn thöù baùnh daøy do chính ngöôøi daân nôi ñaây laøm ra, aên raát ngon vaø ñöôïc nhieàu ngöôøi ñi taøu mua veà laøm quaø. Hoï goïi luoân laø baùnh daøy Quaùn Gaùnh cho deã nhôù vaø teân goïi ñoù vang xa, noåi tieáng maõi ñeán taän baây giôø.

Cuõng nhö nhöõng loaïi baùnh coå truyeàn cuûa Vieät Nam, nguyeân lieäu ñeå laøm baùnh daøy vaãn laø gaïo vaø ñaäu xanh, cho theâm ñöôøng, thòt, vöøng traéng, haït sen traàn… Baùnh daøy thuoäc loaïi baùnh “keùn choïn”. Gaïo thì phaûi raët gaïo neáp, khoâng ñöôïc laãn gaïo teû, neáu laãn luùc giaõ gaïo teû cuõng nhö haït saïn seõ troài leân ngay khoâng tan ra ñöôïc. Gao neáp cuõng phaûi “neáp caùi hoa vaøng” cuûa vuøng chieâm truõng Haûi Haäu thæ baùnh môùi deûo vaø thôm. Vo gaïo khoâng ñöôïc aåu, vo thaät saïch cho ñeán khi traéng haït gaïo, traéng caû nöôùc ñaõi gaïo thì baùn môùi giöõ ñöôïc laâu maø khoâng sôï bò chua. Ñaäu xanh cuõng khoâng ñöôïc pha taïp ñaäu khaùc vaøo maø phaûi laø ñaäu haït tieâu, voû daøy vaø nhieàu voû nhöng beù haït thì baùnh môùi ngon maø khoâng bò ngaùi.

Saûn xuaát baùnh daøy hoaøn toaøn baèng thuû coâng töø röûa laù, töôùc laù, hoâng xoâi giaõ gaïo, loän nhaân, vaøo voû… Ñeán caû khi aên cuõng hoaøn toaøn baèng tay. Khoù nhaát coù leõ laø khaâu hoâng xoâi, bôûi gaïo neáp laø loaïi chín baèng hôi haáp. Khi thoåi xoâi phaûi coù chieác ñuõa caû thaät daøi ñeå “thaêm” vaøo noài xoâi, luùc neáp khoâng dính vaøo ñuõa töùc laø xoâi ñaõ chín. Luùc ñoù môùi baét ñaàu “laøm möa”, baèng caùch röôõi nöôùc möa tinh khieát vaøo hoâng. Khoâng ñöôïc cho nöôùc nhieàu quaù xoâi seõ choeït nhöng cho ít nöôùc quaù laïi khoâ xoâi, luùc giaõ xoâi seõ khoù naùt hoaëc deã bò röõa ra.

Vieäc giaõ xoâi thöôøng do nhöõng ngöôøi con trai ñaûm nhaän. Xoâi vöøa hoâng chín ñang noùng ñöôïc raõi ra coái, noùi laø coái nhöng thöïc ra laø moät khoái beâ toâng ñoå xuoáng ñaát daøy thoaûng 60 phaân, maët coái khoâng loõm maø hoaøn toaøn baèng phaúng. Treân coái loùt vó buoàm ñaõ ñöôïc xoa môõ ñeå traùnh dính neáp. Ñeäm döôùi vó buoàm laø moät môù rôm saïch hoaëc coùi chieáu. Chaøy thöôøng ñöôïc bòt baèng mo cau, vöøa traùnh dính neáp vöøa coù taùc duïng laøm mòn baùnh. Chaøy caøng naëng caøng coù ñoä daèn, luùc giaõ phaûi theo nhòp leân xuoáng, giaõ caøng maïnh, caøng ñeàu thì neáp tan ra caøng mòn vaø ñeàu. Ñeán luùc xoâi khoâng coøn hình haït gaïo deûo queïo, queät chaët vaøo nhau thì luùc ñoù môùi baét ñaàu baét baùnh. Moät ngöôøi keùo môù boät deûo aáy daøi ra, ngaët

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 255

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” töøng khuoân moät, to baèng quaû boùng baøn. Nhöõng ngöôøi khaùc cuõng duøng tay loän nhaân vaøo baùnh, vaøo voû, ñeå nguoäi baùnh töï deït xuoáng, maøu vaãn traéng tinh. Laøm baùnh daøy neáu khoâng kheùo seõ khoâng taùch ñöôïc naêm caùi baùnh nhoû trong moät chieác baùnh maø deã taïo thaønh moät khoái ñaëc hoaëc caùc baùnh dính vaøo nhau. Muoán vaäy khi xeáp baùnh caàn phaûi boâi trôn tay, duøng ngoùn tay aán vaøo giöõa nhaân baùnh taïo veát loõm tröôùc khi xeáp baùnh, duøng nöôùc môõ hoaëc oùc lôïn xoa leân baùnh ñeå traùnh dính baùnh.

Baùnh daøy coù hai loaïi, baùnh ngoït vaø baùnh maën. Tuøy theo khaåu vò, sôû thích cuûa töøng ngöôøi coù theå choïn loaïi baùnh mình thích, moãi loaïi ñeàu coù vò ngon rieâng. Nhaân cuûa baùnh ngoït goàm coù vöøng traéng rang leân aên coù vò buøi buûi theâm ñöôøng tinh troän laãn moät ít döøa khoâ, haït sen traàn boïc trong ñaäu xanh ñaõ ñöôïc thoåi chín. Nhaân cuûa baùnh maën laø thòt vuïn, ñaäu, môõ, haït tieâu vaø haønh phi. Sang hôn, nhaân cuûa baùnh maën coù theå cho theâm boät cuûa con caø cuoáng nöôùng leân, giaõ ra cho vaøo ñaäu maën thay hoät tieâu, aên vöøa coù vò cay cay vöøa thôm. Nhìn beà ngoaøi, baùnh maën chæ goùi laù dong, buoät baèng daây giang, coøn baùnh ngoït coù theâm daây chun buoäc ngang baùnh. Nhöng neáu tinh maét vaãn coù theå thaáy nhaân cuûa baùnh ngoït coù maøu vaøng hôn nhaân cuûa baùnh maën.

Boùc lôùp voû baùnh daøy baèng laù dong xanh rôøn, heát laù naøy ñeán laù khaùc, 5 caùi baùnh nhoû traéng tinh loä ra troâng raát ngoä. Ñeå baùnh naèm goïn treân laù nhö ñeå treân chieác ñóa, cöù theá caàm töøng chieác maø aên, khoâng caàn ñeán baùt ñuõa cuõng nhö khoâng phaûi theâm gia vò hay nöôùc chaám gì caû.  THỦ ĐÔ HÀ NỘI

Caùch ñaây gaàn 1000 naêm trong “Chieáu Dôøi Ñoâ” töø Hoa Lö (Ninh Bình) veà Thaêng Long maø ngaøy nay coù teân laø Haø Noäi (trong soâng), Lyù Thaùi Toå ñaõ khaúng ñònh vò trí “trung taâm trôøi ñaát, ñöôïc caùi theá roàng cuoän hoå ngoài, chính giöõa Ñoâng Taây Nam Baéc, tieän nuùi soâng sau tröôùc, roäng maø baèng phaúng, theá ñaát cao maø saùng suûa, daân khoâng khoå veà ngaäp luït toái taêm, muoân vaät toát töôi phoàn thònh…”. Lôøi tieân tri aáy traûi qua gaàn 1000 naêm vaãn coøn linh nghieäm. Vaø ñeán giöõa theá kyû XX, Haø Noäi trôû thaønh trung taâm chính trò, vaên hoùa, kinh teá cuûa caû nöôùc.

Coù theå noùi raèng, chöa coù thuû ñoâ cuûa nöôùc naøo treân theá giôùi laïi coù moät lòch söû choáng ngoaïi xaâm nhieàu vaø oanh lieät nhö thuû ñoâ Haø Noäi. Vaøo theá kyû XIII, Thaêng Long ñaõ 3 laàn “thaønh khoâng nhaø troáng” (1258, 1285, 1288) doàn quaân xaâm löôïc Nguyeân – Moâng vaøo theá bò ñoùi, bò ñoäng ñeå roài bò queùt saïch ra khoûi bôø coõi. Tôùi ñaàu theá kyû XV, Thaêng Long trôû thaønh ñieåm quyeát chieán toái haäu choáng quaân xaâm löôïc. Naêm 1427, Leâ Lôïi ñöa ñaïi quaân veà Thaêng Long vaây haõm quaân Minh, giaëc phaûi theà ôû coång thaønh phía Nam xin ñaàu haøng vaø ruùt binh só veà nöôùc. Laïi chính ôû Thaêng Long, ngöôøi anh huøng “AÙo vaûi côø ñaøo” Nguyeãn Hueä ñaõ ñieåm son cho lòch söû nöôùc nhaø baèng chieán thaéng hieån haùch, chieán thaéng Ñoáng Ña ñaùnh tan 30 vaïn quaân Maõn Thanh vaøo ngaøy moàng 5 Teát 1789.

Sang ñaàu theá kyû XIX (1831), vua Minh Maïng ñaõ laäp ra tænh Haø Noäi (tröôùc ñoù coøn coù teân Ñoâng Kinh, Ñoâng Ñoâ), kinh thaønh ñöôïc ñaët taïi Hueá. Khi thöïc daân Phaùp ñaùnh chieám Vieät Nam, Haø Noäi laø caùi noâi cuûa phong traøo caùch maïng. Ñænh cao cuûa phong traøo caùch maïng laø ngaøy 19/8/1945, Haø Noäi khôûi nghóa thaønh laäp chính quyeàn caùch maïng, môû ñaàu cho toång khôûi nghóa toaøn quoác. Cuõng chính taïi Haø Noäi, quaûng tröôøng Ba Ñình chöùng kieán lôøi tuyeân ngoân ñoäc laäp kia sinh nöôùc Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoøa cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh. Nhöng vaãn khoâng boû yù ñoà xaâm löôïc Vieät Nam, Phaùp laïi xaâm löôïc nöôùc ta laàn thöù hai. Ngaøy 7/5/1954, Phaùp thaát traän taïi Ñieän Bieân Phuû, ta tieáp quaûn thuû ñoâ sau 9 naêm khaùng chieán tröôøng kyø gian khoå. Naêm 1965, Haø Noäi laïi quyeát lieät ñaùnh traû cuoäc chieán tranh phaù hoaïi mieàn Baéc baèng khoâng quaân cuûa ñeá quoác Myõ. Ñaëc bieät trong 12 ngaøy ñeâm cuoái naêm 1972, Haø Noäi ñaõ ñaäp tan cuoäc taäp kích chieán löôïc baèng khoâng quaân lôùn nhaát cuûa Myõ, laøm neân traän “Ñieän Bieân Phuû treân khoâng” löøng laãy buoäc Myõ ngoài vaøo baøn ñaøm phaùn taïi Geneøve. Sau ngaøy ñaát nöôùc hoaøn toaøn

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 256

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” giaûi phoùng 30/4/1975, kyø hoïp ñaàu tieân cuûa Quoác hoäi khoùa 6 ngaøy 2/7/1976 ñaõ quyeát ñònh laáy Haø Noäi laø thuû ñoâ nöôùc CHXHCN Vieät Nam.

Toaï laïc taïi trung taâm cuûa vuøng chaâu thoå soâng Hoàng, dieän tích 921km2, ñoä cao trung bình töø 7 ñeán 10m so vôùi maët nöôùc bieån. Phía Baéc giaùp Thaùi Nguyeân, phía Nam giaùp Haø Taây, phía Ñoâng vaø Ñoâng Nam giaùp tænh Baéc Giang, Baéc Ninh vaø Höng Yeân, phía Taây giaùp Vónh Phuùc. Haø Noäi keùo daøi töø Baéc xuoáng Nam ño ñöôïc 50km, töø Ñoâng sang Taây laø 30km.

 Caùc quaän: Hoaøn Kieám, Ba Ñình, Ñoáng Ña, Hai Baø Tröng, Taây Hoà, Thanh Xuaân, Caàu Giaáy.  Caùc huyeän: Gia Laâm, Ñoâng Anh, Thanh Trì, Töø Lieâm vaø Soùc Sôn.  Daân soá 2.672.122 ngöôøi (1/4/1999). Haø Noäi naèm trong vuøng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa. Neáu phaân chia theo chi tieát thì Haø Noäi coù 4 muøa roõ reät: Xuaân, Haï, Thu, Ñoâng. Nhöng ñeå giuùp du khaùch ôû xa ñeán thì coù theå chia laøm hai muøa chính laø muøa khoâ vaø muøa möa. Muøa khoâ töø thaùng 10 naêm tröôùc ñeán thaùng 4 naêm sau, ñaây laø thôøi kyø giaù laïnh, möa khoâng to. Töø thaùng 1 ñeán thaùng 3 vaãn coù giaù laïnh nhöng vì tieát xuaân neân coù möa nheï hay coøn goïi laø möa xuaân. Töø thaùng 5 ñeán thaùng 9 laø muøa noùng coù möa to vaø baõo. Nhieät ñoä trung bình muøa ñoâng laø 17,2oC (luùc laïnh coù theå xuoáng 2,7oC), trung bình muøa Haï laø 29,2oC (luùc cao nhaát leân ñeán 42,8oC). Nhieät ñoä trung bình caû naêm laø 23,2oC, löôïng möa trung bình laø 1800mm.

Traûi qua gaàn 1000 naêm lòch söû vôùi 3 trieàu ñaïi phong kieán lôùn cuûa daân toäc laø Lyù, Traàn, Leâ suoát 800 naêm trò vì, ngöôøi daân Haø Noäi ñaõ taïo döïng neân taïi ñaây nhöõng di saûn vaên hoùa to lôùn. Haø Noäi cuõng laø nôi coù nhieàu di tích lòch söû thieâng lieâng cuû daân toäc. Trong coäng ñoàng ngöôøi Haø Noäi ñaõ taïo döïng taïi ñaây moät phong caùch soáng thanh lòch, hieáu khaùch, khoan hoøa, nhaân aùi, quyù troïng nhöõng truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa cha oâng. Haø Noäi vaø nhöõng vuøng phuï caän laø nôi baûo toàn ñöôïc nhieàu nhaát caùc ngheà thuû coâng truyeàn thoáng vaø caùc leã hoäi ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc.

Haø Noäi töøng ñöôïc meänh danh laø “Thaønh phoá cuûa caây xanh vaø hoà” nhö Hoà Taây, Hoà Hoaøn Kieám, Hoà Thuû Leä, Hoà Baûy Maãu….. Haø Noäi ñöôïc xem laø moät trong nhöõng thuû ñoâ coù caûnh quan thieân nhieân ñeïp cuûa theá giôùi. Khaép moïi mieàn ñaát nöôùc coù theå ñeán Haø noäi baèng moät heä thoáng giao thoâng thuaän tieän. Veà haøng khoâng coù saân bay Noäi Baøi vaø saân bay Gia Laâm caùch Haø Noäi 8km voán laø saân bay chính töø tröôùc nhöõng naêm 1970, ngaøy nay trôû thaønh saân bay tröïc thaêng phuïc vuï du lòch. Haø Noäi cuõng laø ñaàu moái giao thoâng ñöôøng saét trong vaø ngoaøi nöôùc vôùi ga Haøng Coû.

Ngaøy 17/6/1999, Haø Noäi ñöôïc UÛy ban Giaùo duïc Khoa hoïc Vaên hoùa cuûa lieân Hieäp Quoác (UNESCO) quyeát ñònh trao giaûi thöôûng “Thaønh phoá vì hoøa bình”, ñaây laø thaønh phoá duy nhaát khu vöïc Chaâu AÙ-Thaùi Bình Döông ñöôïc trao giaûi thöôûng.

Vaøi neùt veà söï ñoåi thay cuûa thuû ñoâ qua caùc trieàu ñaïi Haø Noäi trôû neân thuû ñoâ cuûa nöôùc ta ngay töø ñaàu thôøi chaám döùt aùch thoáng trò cuûa caùc trieàu ñaïi phong kieán Trung Quoác hôn ngaøn naêm. Moät quoác gia ñoäc laäp töï chuû do giai caáp phong kieán trong nöôùc xaây döïng daàn daàn ñöôïc vöõng vaøng. Naêm 1010, Lyù Thaùi Toå töùc Lyù Coâng Uaån thay nhaø Tieàn Leâ leân caàm quyeàn, nhaän thaáy ñaõ ñeán luùc caàn phaûi coù moät quoác baûn vöõng chaéc ñeå laøm caên cöù môû mang phaïm vi theá löïc cuûa quoác gia, lieàn rôøi kinh ñoâ töø Hoa Lö (Ninh Bình) ra thaønh Ñaïi La, caên cöù cuõ cuûa boïn xaâm löôïc ñôøi Ñöôøng, maø chính Lyù Thaùi Toå ñaõ nhaän laø moät nôi coù hình theá hieåm yeáu, ñoåi goïi laø Nam Kinh vaø ñaép moät ñoâ thaønh baèng ñaát nhoû heïp hôn La Thaønh cuõ goïi laø thaønh Thaêng Long. Haõy keå töø ñoù ñeán naêm 1945 laø thôøi kyø nöôùc ta ñaõ baét ñaàu xaây döïng neân moät quoác gia môùi : Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoøa, thì Haø Noäi ñaõ traûi qua baûy trieàu ñaïi vaø hai laàn ngoaïi thuoäc :

 Nhaø Lyù  Nhaø Traàn  Nhaø Hoà  Nhaø haäu Traàn  Thuoäc Minh  Nhaø Leâ  Taây Sôn (1010 - 1225) (1225 - 1400) (1400 - 1407) (1407 - 1413) (1413 - 1427) (1428 - 1788) (1788 - 1802)

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 257

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

 Nhaø Nguyeãn  Thuoäc Phaùp (1802 - 1882) (1882 - 1945)

Trong khoaûng thôùi gian ngoùt ngaøn naêm aáy, giai caáp phong kieán thoáng trò vaø boïn xaâm löôïc chieám cöù, vì ñeå cuûng coá caên baûn, thôøi naøo cuõng ñeàu coù xaây döïng môõ mang, nhöõng kieán truùc nhaân taïo cuøng nhöõng caûnh trí thieân nhieân, ñeàu laø nhöõng phaûn aùnh maøu saéc cuûa töøng thôøi ñaïi, ñaõ ñieåm xuyeát cho ñaát thuû ñoâ moãi ngaøy moät theâm töôi ñeïp. Nhöng ngaøy luïn thaùng qua, sao dôøi vaät ñoåi, nhöõng hình aûnh cuûa töøng thôøi gian aáy, theo nhaän xeùt cuûa caùc nhaø khaûo coå, möôøi phaàn khoâng coøn laïi ñöôïc moät hai. Tieác thay, nhöõng hình aûnh thaät söï aáy tôùi nay traûi bao kieáp tang thöông, phaàn lôùn ñaõ bò xoaù nhoøa theo dó vaõng, töøng khieán caùc tao nhaân maëc khaùch duø ca tuïng caùi môùi cuûa thuû ñoâ, cuõng khoâng khoûi naëng loøng nhôù tieác nhöõng caùi cuõ vó ñaïi, caùi cuõ xinh ñeïp, ñaõ thoát ra nhöõng caâu thô ñaày gioïng caûm khaù laâm li, nhö cuûa hai thi só trong baøi Thaêng Long hoaøi coå:

Cuûa thi só Tieân Ñieàn: (Phieân aâm nguyeân vaên chöõ Haùn )

Dòch

Ngaøn naêm nhaø lôùn thaønh ñöôøng caùi Moät maûnh thaønh taøn maát ñieän xöa

Loái xöa xe ngöïa hoàn thu thaûo Baùch nieân cöï thaùi thaønh quan loä Nhaát phieán taøn thaønh moät coá cung Cuûa nöõ thi só Thanh Quan:

Neàn cuõ laâu ñaøi boùng tòch döông.

Thuû ñoâ ñeïp thaät, thuû ñoâ töø xöa ñaõ luoân luoân coù nhöõng caûnh ñeïp laøm duyeân daùng cho thuû ñoâ, chaúng nhöõng caùc thi gia nöôùc ta ñaõ cöïc taû neân nhöõng böùc hoaï trong thô aáy, ñeán caû moät du khaùch Trung Hoa ñôøi Caøn Long nhaø Thanh, nhaân khi gheù thuyeàn qua traán Sôn Nam, coù tôùi vieáng Thaêng Long, trong taäp thô Long Ñoã xuaân du ñaõ keát luaän nhöõng thaéng caûnh Thaêng Long laøm cho oâng say söa, löu luyeán, quaû laø moät kyø quan.

Nhaéc ñeán nhöõng caûnh trí ñaõ laøm cho thuû ñoâ töôi ñeïp chuùng ta khoâng khoûi ngaäm nguøi, vì ñuùng nhö

Dòch Nghe noùi Traøng An töïa cuoäc côø Vieäc ñôøi thay ñoåi roái voø tô. nhaø thô Ñoã Phuû ñaõ noùi : Vaên ñaïo Traøng An töï dòch kyø Baùch nieân theá söï baát thaêng bi

Thì Thaêng Long cuõng laø Traøng An cuûa nöôùc ta, ngoùt ngaøn naêm nay, cuoäc côø aáy ñaõ xoùa ñi baøy laïi

maáy laàn.

Tröôùc nhöõng ñoåi thay, caùc thaéng caûnh cuõng laàn löôït chòu chung soá phaän vôùi soâng Toâ, maáy ngaøn naêm vaãn luoân luoân oâm aáp laáy thuû ñoâ, qua bao phen vuøi daäp phuõ phaøng, tôùi nay gaàn bò lu môø, chæ coøn in laïi trong trí nhôù moïi ngöôøi nhöõng hình aûnh trong nhöõng caâu daân ca chöùa chan tình töù:

Phaûi ñaây beân Chieáu Thaïch Ñoàng Coøn ñaây coâ laùi caém boàng ñôïi ai Nhöõng di tích vaø thaéng caûnh thuû ñoâ trôû neân caûnh töôïng ñieâu linh nhö vaäy, ngoaøi leõ thöôøng vì kieáp

leä beå daâu thay ñoåi, coøn do maáy nguyeân nhaân sau naøy:

1. Thôøi ñaïi cheá ñoä phong kieán, caùc trieàu ñaïi thay ñoåi nhau phaàn nhieàu laø do ôû söï giaønh giaät tranh cöôùp nhau. Moãi moät trieàu ñaïi môùi leân thay trieàu ñaïi cuõ, nhö Traàn thay Lyù, Hoà thay Traàn… raát sôï nhaân daân coøn coù loøng nhôù cuõ, neân nhöõng caùi gì cuûa trieàu ñaïi cuõ coøn laïi hoï ñeàu tìm caùch tieâu huyû ñi, ñôn cöû: Nhaø Traàn ñoái vôùi nhaø Lyù, saün mang moät aùc taâm “nhoå coû phaûi nhoå taän goác“ ñaõ gieát cheát Lyù Hueä Toâng ñang tu ôû chuøa Chaân Giaùo, Traàn Thuû Ñoä laïi ñaët maùy giaät ñoå Hoa Thoân Thaùi Ñöôøng choân soáng hôn 300 toân thaát nhaø Lyù bò löøa ñeán ñoù laøm leã sieâu ñoä cho tieân ñeá Hueä Toâng…

2. Thuû ñoâ Thaêng Long töø khi thaønh laäp töøng bò 5 cuoäc noäi loaïn do boïn phong kieán trong nöôùc tranh quyeàn cöôùp vò nhau maø gaây neân vaø chín cuoäc ngoaïi xaâm do boïn Chieâm Thaønh, caùc ñôøi phong kieán Nguyeân, Minh, Thanh beân Trung Quoác roài ñeán thöïc daân Phaùp. Löôïc keå nhö sau:



Nhöõng cuoäc noäi loaïn:

Naêm 1209, ñôøi vua Cao Toâng nhaø Lyù, Quaùch Boác baùo thuø cho chuû laø Phaïm Di bò gieát oan,



noåi loaïn chieám cöù kinh thaønh, nhaø vua phaûi boû chaïy ñi Quy Hoùa (Tuyeân Quang).

Naêm 1526, ñôøi vua Töông Döïc nhaø Leâ, nhaø sö Traàn Cao noåi loaïn töø Haûi Döông keùo quaân

leân Boà Ñeà, rôøi qua soâng sang chieám kinh sö, vua Leâ phaûi boû chaïy ñi Taây Kinh (Thanh Hoùa).

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 258

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”



Naêm 1551, Trònh Kieåm töø Taây Kinh ra ñaùnh chieám Ñoâng Kinh, chuùa Maïc laø Phuùc Nguyeân



boû kinh sö chaïy veà Kim Thaønh (Haûi Döông).

Naêm 1592, Trònh Tuøng töø Thanh Hoùa ra ñaùnh laáy Thaêng Long, chuùa Maïc laø Maäu Hôïp boû



chaïy ñi Kinh Baéc.

Naêm 1600, chuùa Maïc laø Kính Cung töø Cao Baèng mang quaân veà ñaùnh chieám Ñoâng Kinh,

ñöôïc 3 thaùng laïi bò Trònh Tuøng ñaùnh ñuoåi.



Nhöõng cuoäc ngoaïi xaâm:

Naêm 1285, ñôøi vua Nhaân Toâng thôøi Traàn, quaân Nguyeân sang xaâm löôïc. Thoaùt Hoan keùo



thaúng vaøo chieám kinh thaønh.

Naêm 1287, quaân Nguyeân sang xaâm löôïc laàn thöù hai, vaøo chieám kinh thaønh, vua Nhaân



Toâng lui veà Haùn Nam.

Naêm 1371, ñôøi vua Traàn Ngheä Toâng, quaân Chieâm Thaønh theo ñöôøng beå vaøo quaáy roái, tieán



chieám kinh sö.

Naêm 1378, ñôøi vua Ñeá Nghieãn nhaø Traàn, quaân Chieâm Thaønh keùo vaøo xaâm löôïc laàn thöù



hai, cuõng chieám ñoùng kinh sö.



Naêm 1406, quaân Minh sang xaâm löôïc, baét ñöôïc cha con Hoà Quyù Ly, chieám laáy Ñoâng Ñoâ, ñoåi laø thaønh Ñoâng Quan, ñaët ra An Nam boá chính ty thoáng suaát quyeàn cai trò, maõi ñeán naêm 1427, vua Leâ Thaùi Toå môùi khoâi phuïc ñöôïc.

Naêm 1788, Leâ Chieâu Thoáng röôùc quaân Maõn Thanh vaøo ñaát nöôùc ñeå choáng laïi Taây Sôn.



Töôùng nhaø Thanh laø Toân Só Nghò ñoùng ñaïi doanh taïi Thaêng Long.

Naêm 1873, giaëc Phaùp ñaùnh chieám Haø Noäi laàn thöù nhaát. Kinh löôïc söù Nguyeãn Tri Phöông



bò baét, nhòn aên maø cheát.



Naém 1882, giaëc Phaùp ñaùnh chieám Haø Noäi laàn thöù hai, Toång ñoác Hoaøng Dieäu töï töû. Cuõng nhö toaøn coõi Ñoâng Döông, töø ñoù giaëc Phaùp chieåm haún Haø Noäi, laøm caên cöù cho cuoäc thoáng trò cuûa chuùng, maõi ñeán ñaàu naêm 1945 thì bò quaân phaùt xít Nhaät laät ñoå.



Thaùng 8/1945, nhaân daân Haø Noäi döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Coäng Saûn Ñoâng Döông vaø Maët traän Vieät Minh, ñaõ cuøng vôùi nhaân daân toaøn quoác ñöùng leân toång khôûi nghóa, laät ñoå cheá ñoä thöïc daân phaùt xít cuøng boïn phong kieán baùn nöôùc, giaønh laïi Haø Noäi.

Thaùng Chaïp naêm 1946, thöïc daân Phaùp laïi gaây haán chieám laáy Haø Noäi; naêm 1954, sau chieán thaéng Ñieän Bieân Phuû oanh lieät, quaân ñoäi thöïc daân Phaùp hoaøn toaøn bò tieâu dieät, quaân ñoäi ta trôû veà giaûi phoùng thuû ñoâ.

Moãi laàn bò noäi loaïn, ngoaïi xaâm nhö theá, thuû ñoâ ñeàu bò chieám cöù ít cuõng hai ba thaùng, nhieàu ñeán haøng maáy chuïc naêm. Qua moãi laàn nhö theá, döôùi nhöõng baøn tay phuõ phaøng phaù hoaïi, chieác kim aâu chaúng meû cuõng khoâng laønh. Nhöng keå ñeán söï phaù hoaïi taøn haïi nhaát laø ôû vaøo hoài cuoái Leâ, naêm 1786. Leâ Chieâu Thoáng goïi Coáng Chænh töø Ngheä An ñem quaân ra Thaêng Long ñaùnh ñuoåi AÙn ñoâ vöông Trònh Boàng, roài muoán cho dö ñaûng hoï Trònh khoâng coøn coù caên cöù naøo ñeå baáu víu hoøng khoâi phuïc nghieäp chuùa nöõa, lieàn haï leänh cho quaân lính phoùng hoûa ñoát phaù heát laâu ñaøi phuû ñeä vaø cung ñieän thuoäc phuû chuùa ôû suoát khu phöôøng Baùo Thieân, ngoaøi ra nhöõng ly cung, bieät vieän cuûa caùc ñôøi chuùa Trònh xaây ôû beân bôø Hoà Taây cuõng chæ coøn laïi nhöõng ñoáng tro taøn, ñeán caû cung ngaàm cuûa Trònh Giang ôû döôùi ñaát saâu cuõng bò laáp kín san baèng, khoâng coøn laïi moät maûy may daáu veát. Vieäc ñoát phaù taøn nhaãn naøy ñaõ laøm cho daân chuùng hoài aáy voâ cuøng caêm phaãn, cuõng nhö vieäc Chieâu Thoáng nghe lôøi Coáng Chænh thu heát chuoâng chuøa cuûa caùc laøng ñeå laáy ñoàng ñuùc tieàn. Loøng caêm phaãn khoâng sao deïp noåi, moät ñoâi caâu ñoái löøa luùc ñeâm khuya ñaõ daùn leân treân cöûa Ñaïi Höng ñaày gioïng mæa mai chaâm bieám:

Thieân haï thaát töï chung, chung thaát nhi ñænh an taïi Hoaøng thöôïng phaàn vöông phuû, phuû phaàn nhi ñieän dieäc khoâng (Thieân haï maát chuoâng chuøa, chuoâng maát thì ñænh cuõng heát kieáp Hoaøng thöôïng ñoát phuû chuùa, phuû taøn thì ñieän cuõng maát taêm)

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 259

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Thöù ñeán hoài Phaùp thuoäc, chuùng laáy côù môû mang thaønh phoá, ngoaøi nhöõng goø, nuùi, soâng, hoà bò san baèng laáp phaúng, chuùng laïi coøn phaù hoaïi maáy kieán truùc lôùn cuûa ta nhö chuøa Baùo AÂn ôû gaàn Hoà Göôm vaø toøa thaønh gaïch Gia Long xaây naêm 1805 theo kieåu Vauban, chuùng san phaúng thaân thaønh baèng vôùi maët ñaát vaø laáp heát haøo chung quanh, chæ coøn ñeå laïi coät côø vaø ñoaïn thaønh cöûa Baéc.

Thôøi gian môùi coù ngoùt ngaøn naêm, bieát bao bieán coá xaûy ra, ñaõ laøm cho phaàn lôùn di tích vaø thaéng caûnh cuûa thuû ñoâ laàn laàn bò mai moät. Cho tôùi nay, nhöõng nôi coøn laïi, neáu khoâng phaûi laø caùc mieáu vuõ ñeàn chuøa, coù mang maøu saéc toân giaùo ñöôïc nhaân daân tín ngöôõng hoä trì maø giöõ nguyeân veïn ñöôïc thöïc laø cuûa hieám.

Thaønh Ñaïi La Thaønh Ñaïi La laø moät kieán truùc vó ñaïi coù ñaàu tieân ôû ñaát naøy. La Thaønh khoâng phaûi laø moät teân rieâng, chæ coù nghóa laø moät böùc thaønh lôùn bao quanh moät böùc thaønh nhoû ôû beân trong. La Thaønh coù töø ñôøi nhaø Ñöôøng, nhöõng caên cöù cuûa nhöõng vuøng ñaát ñaõ chieám ñöôïc ñeàu ñaép hai laàn thaønh, thaønh ngoaøi goïi laø La thaønh.

Suoát caû thôøi kyø Baéc thuoäc (111 TCN ñeán 939 sau Coâng lòch), boïn vua quan phong kieán Trung Quoác sang xaâm löôïc nöôùc ta, ñeàu ñoùng caên cöù ñòa ôû maáy nôi beân taû ngaïn soâng Hoàng, nhö Lieân Laâu (Tieân Du, Baéc Ninh), roài ñeán Long Bieân (phía Baéc soâng Ñuoáng). Ñeán ñôøi Ñöôøng, thöôøng coù quaân Chaø Vaø ôû ngoaøi beå traøn vaøo vaø quaân Nam Chieáu ôû maïn Vaân Nam traøn xuoáng, keùo ñeán vaây ñaùnh phuû Ñoâ hoä; hôn nöõa nhaân daân khoâng chòu noåi söï aùp böùc boùc loät cuûa boïn xaâm löôïc cuõng thöøông noåi leân choáng ñaùnh. Naêm 824, Ñoâ hoä laø Lyù Nguyeân Gia tin theo thuyeát phong thuûy, cho raèng tröôùc cöûa thaønh Long Bieân coù doøng nöôùc chaûy ngöôïc, neân nhaân daân hay noåi leân laø phaûn. Lyù Nguyeân Gia beøn rôøi phuû trò sang ñòa phaän huyeän Toáng Bình, gaàn soâng Toâ Lòch. Luùc ñaàu chæ xaây moät toøa thaønh nhoû, sau ñoù nhaän thaáy nôi ñoù coù ñòa theá hieåm yeáu, lieàn laäp phuû trò vónh vieãn ôû ñoù, ñaép roäng cao theâm thaønh, laøm cho daân ta hoài ñoù phaûi phuïc dòch raát khoå sôû.

Ñeán naêm 866, nhaø Ñöôøng ñoåi An Nam ñoâ hoä phuû laøm Tónh Haûi quaän, sai Cao Bieàn sang laøm Tieát ñoä söù. Cao Bieàn laø moät töôùng coù nhieàu taøi löôïc vaø möu trí, ñaõ duøng nhieàu thuû ñoaïn ñeå loøe naït daân chuùng, nhö vieäc phaù nhöõng thaùc ngaàm ôû doïc soâng: ñeâm ñeán haén cho ñuïc ñaù ñaët thuoác noå, laøm noå tung nhöõng thaùc aáy, roài noùi phao leân laø Trôøi giuùp vua Ñöôøng sai thieân loâi xuoáng phaù thaùc, laøm cho nhaân daân sôï haõi. Muoán cuûng coá theâm caên cöù thoáng trò, Cao Bieàn cho ñaép laïi thaønh Ñaïi La, boán maët daøi hôn 1982 tröôïng linh 6 thöôùc, cao 2 tröôïng linh 6 thöôùc. Muoán ngaên ngöøa khoâng cho nöôùc soâng Toâ, soâng Hoàng traøn vaøo phuû trò, Cao Bieàn laïi cho ñaép moät ñöôøng ñeâ bao boïc ôû ngoaïi thaønh, daøi hôn 2125 tröôïng linh 8 thöôùc, cao moät tröôïng, daøy hai tröôïng, trong thaønh cho nhaân daân laøm nhaø ôû hôn 40 vaïn noùc. Ñöôøng ñeâ bao ngoaøi thaønh goïi laø Ñaïi La thaønh, cuõng goïi laø Ngoaïi La thaønh. Vôùi Cao Bieàn, ngaøy nay ôû daân gian ta vaãn coøn nhöõng truyeàn thuyeát hoang ñöôøng, nhö noùi Cao Bieàn thaáy ôû ñaát Giao Chaâu ta coù nhieàu kieåu ñaát ñeá vöông neân thöôøng cöôõi dieàu giaáy bay ñi xem xeùt, roài duøng pheùp thuaät phaù nhöõng nôi coù hình theá sôn thuûy ñeïp vaø chaën nhöõng ñaát coù long maïch baèng caùch ñaøo nhöõng gieáng khôi raát saâu. Vì vaäy ôû noâng thoân, laøng naøo coù nhieàu gieáng khôi ngöôøi ta vaãn noùi ñoù laø gieáng do Cao Bieàn ñaøo. Laïi nhö moãi khi thaáy ngöôøi naøo yeáu söùc, tay chaân cöû ñoäng run raåy, thöôøng vaãn noùi moät caâu ñaõ gaàn thaønh tuïc ngöõ: “Laåy baåy nhö Cao Bieàn daäy non”. Ngöôøi ta giaûi thích laø Cao Bieàn coù pheùp thuaät “taûn ñaäu thaønh binh”, nghóa laø moãi khi caàn coù quaân lính ñi ñaùnh deïp, chæ caàn raéc ñaäu vaøo moät baõi ñaát roài uû kín, ñoïc 100 laàn thaàn chuù roài môû ra, moãi haït ñaäu hoùa thaønh moät ngöôøi lính. Coù laàn Cao Bieàn ñoïc thaàn chuù coøn thieáu, khi môû nhöõng haït ñaäu ñaõ thaønh lính nhöng ñeàu coøn non chöa ñuû söùc, ñöùng leân khoâng vöõng. Laïi coøn chuyeän noùi Cao Bieàn ñaép La thaønh, maáy laàn baét ñaàu ñeàu bò suïp lôû. Moät ñeâm Bieàn ñöùng treân voïng laâu nhìn ra, thaáy moät vò thaàn cöôõi ngöïa traéng chaïy ñi chaïy laïi nhö bay, roài baûo cho Bieàn cöù theo veát chaân ngöïa chaïy maø ñaép thaønh. Vì vaäy sau khi ñaép thaønh xong, Bieàn cho laäp ñeàn thôø vò thaàn aáy ôû ngay nôi hieån hieän, goïi laø ñeàn Baïch Maõ. Ñeàn thôø ngaøy nay vaãn coøn ôû phoá Haøng Buoàm.

Töø naêm 939, chaám döùt thôøi kyø Baéc thuoäc, nöôùc ta baét ñaàu ñoäc laäp töï chuû, nhöng ñôøi Ngoâ Vöông laïi ñoùng ñoâ ôû Coå Loa, hai ñôøi Ñinh, Leâ thì ñoùng ñoâ ôû Hoa Lö, thaønh Ñaïi La trôû neân hoang pheá. Maõi

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 260

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

ñeán naêm 1010, Lyù Thaùi Toå môùi dôøi kinh ñoâ ñeán ñoù nhöng laïi ñaép moät thaønh khaùc nhoû heïp hôn goïi laø thaønh Thaêng Long. Neàn cuõ cuûa thaønh Ñaïi La phaàn lôùn khoâng coøn daáu veát, chæ coøn nhaän thaáy nhöõng khoaûng töø Thanh Nhaøn (giaùp Thanh Trì) ñi leân cöûa oâ Caàu Deàn sang oâ Chôï Döøa, roài thaúng ñeán oâ Caàu Giaáy, ngöôïc leân ñeán laøng Böôûi. Naêm kia ta ñaõ cho theo daáu cuõ aáy söûa chöõa laïi nhieàu nôi, ñaép cao leân laøm thaønh thaân ñeâ, ñeà phoøng naïn luït. Coøn phaàn ñeâ La Thaønh veà phía soâng Hoàng, töø ñôøi Lyù ñaõ nhaäp vaøo vôùi ñeâ Cô Xaù vaø töø ñôøi Traàn ñaõ nhaäp vaøo vôùi ñeâ Quai Vaïc, chuyeân ngaên nöôùc soâng Hoàng.

Ñeâ Ñaïi La thaønh naøy, khi coøn ñoäc löïc giöõ vieäc choáng nöôùc luït cho noäi thaønh, thöôøng bò saït lôû. Naêm 1243, ñôøi vua Thaùi Toâng nhaø Traàn, nöôùc soâng Hoàng leân to quaù, phaù vôõ moät ñoaïn thaân thaønh, laøm cho noäi thaønh bò ngaäp luït. Cuõng töø ñoù, caùc ñôøi vua Traàn môùi nghó ñeán vieäc ñaép ñeâ quai vaïc suoát töø ñaàu nguoàn trôû xuoáng cho ñeán neàn beå, doïc hai beân bôø soâng Hoàng.

Baøi thô “Ñieáu Coå La Thaønh” cuûa nhaø thô Teá Xuyeân ñôøi cuoái Leâ ñaõ mai mæa daõ taâm xaâm löôïc cuûa Cao Bieàn, toán coâng, nhoïc loøng ñaép neân thaønh aáy, keát cuïc boïn phong kieán thoáng trò Trung Quoác ñeàu phaûi dieät vong. Sau chieán coâng treân soâng Baïch Ñaèng naêm 939, nöôùc ta hoaøn toaøn töï chuû, baøi thô ñaïi yù nhö sau:

Ñaïi La thaønh toán coâng xaây Cao Bieàn töôûng chieám ñaát naøy daøi laâu Naøo ngôø maáy chuïc naêm sau Vuøi quaân xaâm löôïc doøng saâu Baïch Ñaèng

Thaønh Thaêng Long ñôøi Lyù, Traàn ÔØ Vieät Nam töø ñaàu theá kyû XI, moät quoác gia phong kieán ñaõ hình thaønh, caàn phaûi coù nôi hình theá hieåm yeáu ñeå laøm caên cöù ñòa cho neàn thoáng trò. Naêm 1010, Lyù Thaùi Toå choïn thaønh Ñaïi La laø caên cöù cuõ cuûa boïn ñoâ hoä nhaø Ñöôøng laøm kinh ñoâ cuûa ñaát nöôùc.

Sau khi ñaõ thieân ñoâ ra ñaây, vieäc tröôùc heát cuûa vua Lyù Thaùi Toå laø phaûi ñaép ngay moät toøa thaønh. Thaønh naøy khoâng theo phaïm vi to roäng cuûa thaønh Ñaïi La, maø thu heïp laïi veà moät phía Taây Baéc, vì phía naøy ñòa theá cao raùo hôn, laïi ít ao, chuoâm, ñaàm, vuõng.

Thaønh coù hai laàn, laàn ngoaøi ñaép baèng ñaát, laàn trong xaây baèng gaïch ñaù, suoát phía Baéc vaø phía Taây thaønh ñeàu döïa theo bôø soâng Toâ Lòch. Phía Nam ñoaïn ñaàu döïa theo soâng Kim Ngöu laø moät nhaùnh cuûa soâng Toâ, roài thì ñi ngöôïc leân theo moät ñöôøng hình thöôùc thôï, roài xaây thaúng sang phía Ñoâng, laïi ñi ngöôïc leân noái vôùi thaân thaønh phía Baéc. Chung quanh thaønh coù 4 cöûa: Ñoâng laø cöûa Töôøng Phuø, Taây laø cöûa Dieäu Ñöùc, Baéc laø cöûa Quaûng Phuùc, Nam laø cöûa Ñaïi Höng.

Söû cuõ cheùp raèng: khi thaønh vöøa ñaép xong thæ coù roàng vaøng hieän leân beân treân cöûa Ñaïi Höng. Vì theá maø vua Thaùi Toå lieàn ñaët teân thaønh laø Thaêng Long. Naêm Thieân Thaønh thöù hai (1029) ñôøi vua Thaùi Toâng, laïi ñaép theâm moät laàn thaønh ñaát ôû ngoaøi nöõa, goïi laø Phöôïng thaønh.

Trong phaïm vi thaønh Thaêng Long naøy chia laøm hai khu: khu chung quanh beân ngoaøi goïi laø Hoaøng thaønh, trong khu Hoaøng thaønh coù dinh thöï cuûa caùc quan laïi, nhöõng haønh cung vaø bieät ñieän cuûa nhaø vua ñoâi khi ñi tuaàn haønh laáy choã nghæ ngôi vaø nhieàu chuøa to thaùp lôùn cuûa caùc ñôøi vua döïng leân; trong khu naøy cuõng coù moät soá nhaân daân coù thuû ngheä, chuyeân laøm caùc ñoà cho vua quan duøng ñöôïc ôû thaønh töøng phöôøng rieâng.

Trong khu Hoaøng thaønh naøy, Lyù Thaùi Toå laïi laäp ñieän Haøm Quang treân moät nuùi ñaát ôû bôø soâng, kieán truùc raát nguy nga, lôïp toaøn baèng ngoùi baïc, töø döôùi leân cao haøng traêm baäc. Haøng naêm nhöõng ñeâm traêng trong gioù maùt, nhaø vua cuøng caùc phi haäu ra ñoù ngöï xem bôi thuyeàn. Hoa Thoân Thaùi Ñöôøng cuõng laø moät bieät ñieän ñeå haèng naêm sau hai kyø xuaân, thu hoäi teá ôû Thaùi Mieáu, laïi cho hoïp caùc ngöôøi hoaøng toäc ra ñoù aên yeán vaø vui chôi. ÔÛ phía Taây Hoaøng Thaønh laïi ñaép ñaøn Nam Giao ñeå teá trôøi, ñaøn Xaõ Taéc ñeå teá ñaát vaø moät khu ruoäng goïi laø Tòch ñieàn, ñeå haøng naêm cöù ñeán thaùng hai nhaø vua laïi ra ñoù ñeå töï caàm caøy, caáy ruoäng ñeå toû yù khuyeân nhaân daân neân chaêm vieäc canh noâng.

Khu trong vaø laø khu chính giöõa goïi laø Cung thaønh, laø nôi ôû rieâng cuûa nhaø vua. Cöûa chính ñi vaøo khu naøy goïi laø Ñoan moân, trong Ñoan moân coù ñieän Caøn Nguyeân, laø nôi Hoaøng ñeá coi chaàu, ñieän Taäp Hieàn ñeå hoäi hoïp caùc quan vaên, ñieän Giaûng Voõ ñeå hoäi hoïp caùc quan voõ. Laïi môû cöûa Phi Long thoâng ra

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 261

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

cung Nghinh Xuaân, cöûa Ñan Phöôïng thoâng ra cöûa Uy Vuõ. Chính giöõa laøm theâm ñieän Cao Minh, theàm cao goïi laø Long Trì coù haønh lang vay boán maët. Ñaèng sau ñieän Caøn Nguyeân, döïng hai cung Long Hoa vaø Long Thuî laø nôi nhaø vua yeán tieäc vaø nghæ ngôi, hai cung Thuyù Hoa vaø Ngoïc Boäi ñeå laøm nôi ôû cho caùc myõ nöõ cung taàn. Caùc kho chöùa thì coù moät phuû kim ngaân chaâu baùu, moät kho vaûi luaï, moät kho luùa gaïo vaø caùc thöïc phaåm khaùc.

Ñôøi Traàn vaãn theo Thaønh cuõ cuûa Nhaø Lyù, chæ ñaép theâm thaønh ñaát ôû voøng ngoaøi cao vaø daøy hôn maø thoâi. Trong Thaønh döïng theâm cung Thaùnh Töø ñeå Thöôïng Hoaøng (cha Vua) ôû, cung quan trieàu ñeå nhaø vua ôû. Coøn khu Hoaøng thaønh laïi coù theâm daân cö ôû ñoâng ñuùc trong coù saùu möôi moát phöôøng.

Long Thaønh Daät Söï coù ghi laïi maáy caâu chuyeän veà thaønh Thaêng Long trong ñôøi Traàn raát coù yù

nghóa, xin löôïc thuaät ra sau ñaây:

Naêm Truøng Höng thöù 5 (1289) sau khi ñaõ daùnh ñuoåi ñöôïc quaân Nguyeân, thaønh Thaêng Long nhieàu ñoaïn bò quaân ñòch san baèng, vua Nhaân Toâng haï chæ gaáp ruùt söûa laïi thaønh trì. Höng Ñaïo Vöông Traàn Quoác Tuaán can raèng:

- Vieäc söûa laïi thaønh trì khoâng caàn kíp laém. Vieäc caàn kíp cuûa trieàu ñình phaûi laøm ngay khoâng theå chaäm treã ñöôïc, laø vieäc uyù laïo nhaân daân. Hôn 4 naêm, quaân giaëc hai laàn traøn sang quaáy roái, töø nôi nuùi röøng ñeán nôi ñoàng ruoäng, ñeàu bò taøn phaù haàu heát. Vaäy maø nhaân daân vaãn moät laàn höôùng veà trieàu ñình, xuaát taøi xuaát löïc ñi lính vaø ñoùng thueá, laøm neân moät löïc löôïng maïnh cho trieàu ñình choáng nhau vôùi quaân giaëc. Nay nhaøvua ñöôïc trôõ veà yeân oån, vieäc phaûi laøm tröôùc heát laø chuù yù ngay tôùi nhaân daân, nhöõng nôi naøo bò taøn phaù, tuyø tình hình naëng nheï maø cöùu teá, nôi naøo bò taøn phaù naëng coù theå mieãn thueá maáy naêm. Coù nhö theá nhaân daân môùi nöùc loøng, caøng quy höôùng veà trieàu ñình hôn nöõa. Ngöôøi xöa ñaõ noùi “Chuùng chí thaønh thaønh“ nghóa laø coù yùchí cuûa quaàn chuùng nhaân daân laø moät böùc thaønh kieân coá, ñoù môùi laø caùi thaønh caàn söûa chöõa ngay, xin nhaø vua xem xeùt kyõ.

Vua Nhaân Toân ñaõ vui veû nghe theo lôøi can cuûa Höng Ñaïo vöông. Cuõng sau khi ñaùnh thaéng quaân Nguyeân, vua Traàn lieäu theá vua Nguyeân theá naøo cuõng laïi ñem quaân sang baùo thuø, lieàn sai söù giaû laø Ñaøo Töû Kyø sang trieàu ñình nhaø Nguyeân xin giaûng hoøa. Vua Nguyeân sai Thöôïng thö Tröông Laäp Ñaïo tieáp kieán, traùch hoûi veà toäi nöôùc nhoû sao laïi daùm choáng laïi Thieân trieàu, baèng nhöõng caâu raát kieâu ngaïo nhö sau:

- Luùc ñaàu Thieân trieàu chæ möôïn ñöôøng sang ñaùnh Chieâm Thaønh, ñaõ traùi meänh khoâng cho möôïn, hoûi toäi laïi khoâng taï toäi daùm ñem quaân choáng laïi. Vua toâi nöôùc ngöôi thöïc nhö eách ngoài ñaùy gieáng, coi trôøi nhoû, ñöôïc bao nhieâu söùc ngöôøi, söùc cuûa vaø coù ñòa lôïi hieåm yeáu gì maø daùm choáng Thieân trieàu? Caùi thaønh Thaêng Long nhoû xíu cuûa caùc ngöôi, neáu quaân Thieân trieàu laïi tôùi, chæ moät caùi ñaïp nöõa laø san baèng.

Tröông Laäp Ñaïo coøn noùi nhieàu caâu hoãn xöôïc, nhöng Ñaøo Töû Kyø ñaõ laàn löôït ñaùp laïi baèng nhöõng

lôøi vöøa meàm deûo, vöøa cöùng raén nhö nhöõng caâu sau naøy:

-Caùc oâng laø nöôùc lôùn, chuùng toâi laø nöôùc nhoû, chuùng toâi chæ muoán yeân oån, bao giôø chuùng toâi laïi coù sinh söï chæ vì caùc oâng caäy ngöôøi ñoâng, söùc maïnh ñeán chöïc ñeø ñaàu ñeø coå chuùng toâi. Vì leõ phaûi giöõ mình chuùng toâi phaûi choáng laïi. Ngöôøi xöa ñaõ noùi: “sö tröïc vi traùng, khuùc vi laõo” (vieäc chieán tranh vì lyù thaúng thì thaéng, lyù cong thì thua). Chuùng toâi vì töï veä neân chuùng toâi thaéng, caùc oâng vì aên cöôùp neân caùc oâng thua, ñoù laø leõ taát nhieân, khoâng theå laáy theá maïnh yeáu nöôùc to nhoû maø baøn ñöôïc. Caùi thaønh Thaêng Long kia chæ laø vaät nhoû moïn ñeå phoøng nhöõng keû troäm cöôùp vaët phaù tan coù khoù gì. Coøn nhö choáng vôùi keû ñòch beân ngoaøi ñeán chöïc aên cöôùp nöôùc chuùng toâi thì chuùng toâi ñaõ coù moät toøa thaønh vöõng vaøng nhö nuùi khoâng keû naøo phaù ñöôïc laø söùc maïnh cuûa toaøn theå quaân daân chuùng toâi.

Thaáy Ñaøo Töû Kyø coù veû ngang ngaïnh, chuùng baét giam laïi, ñònh laïi mang quaân sang ñaùnh nöôùc ta moät laàn nöõa. Nhöng vì vua Theá Toå nhaø Nguyeân laø Hoát Taát Lieät bò beänh cheátm chuùng phaûi baõi binh vaø phaûi giaûng hoøa vôùi nöôùc ta. Baáy giôø Ñaøo Töû Kyø môùi ñöôïc tha veà.

Thaønh Thaêng Long ñôøi Leâ Naêm 1428, Leâ Lôïi ñaùnh ñuoåi giaëc Minh, leân laøm vua, cuõng ñoùng ñoâ ôû Thaêng Long, nhöng goïi laø Ñoâng Kinh, coøn thaønh vaãn theo khuoân khoå cuõ. Naêm 1430, vua Leâ cho döïng ñieän Kính Thieân treân nuùi

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 262

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Nuøng, ngay treân neàn cuõ chính ñieän cuûa nhaø Lyù. Nuùi Nuøng chæ laø moät goø ñaát cao noåi leân treân moät baõi ñaát phaúng, boán beà vuoâng vaén. Saùch Ñaïi Kieåm kyù noùi trong ruoät nuùi Nuøng coù moät loã thoâng maõi xuoáng döôùi ñaát saâu, laø nôi phaùt tieát cuûa khí ñaát, neân ngaøy xöa goïi nôi aáy laø Long Ñoã, nghóa laø Roán Roàng.

Ñeán ñôøi vua Thaùnh Toân, khoaûng nieân hieäu Quang Thuaän (1460-1469), ñaép theâm laàn thaønh ngoaøi cho to roäng hôn tröôùc vaø theo neáp cuõ cuûa hai ñôøi Lyù, Traàn, ñaép roäng theâm Phöôïng Thaønh ra 8 daëm. Nieân hieäu Hoàng Ñöùc (1470-1497), phaàn Hoaøng Thaønh trong vaãn ñeå nguyeân, rieâng coù phaàn thaønh ñaát ñaép bao beân ngoaøi, luùc thì ñaép theâm ra, luùc thì laïi xeùn bôùt ñi, laïi coù luùc thì phaù boû haún, ñeå nguyeân roõ laàn thaønh xaây gaïch ñaù ôû beân trong.

Trong khu cung thaønh, kieán truùc theâm nhieàu cung ñieän to lôùn hôn. Beân trong cöûa Ñoan moân coù ñieän Thò Trieàu, laø nôi nhaø vua ra ngöï ñaïi trieàu haøng thaùng; trong ñieän Thò Trieàu laø ñieän Kính Thieân, laø nôi nhaø vua hoïp vôùi caùc quan khi coù vieäc quaân quoác troïng ñaïi. Beân höõu ñieän Kính Thieân laø ñieän Chí Kính, beân taû laø ñieän Vaïn Thoï. Beân höõu cöûa Ñoan moân laø Taây Traøng An, beân taû laø Ñoâng Traøng An, giöõa coù hoà nöôùc hình troøn, coù doøng uoán khuùc thoâng ra soâng Toâ Lòch, goïi laø Ngoïc Haø. Veà cuoái ñôøi Hoàng Ñöùc, vua Thaùnh Toân tuoåi ñaõ giaø thöôøng chaêm nghieân cöùu ñaïo thaàn tieân, neân ôû tröùôc ñieän Vaïn Thoï, coù xaây moät caùi ñaøi cao 12 tröôïng, goïi laø Thöøa Loä Ñaøi, treân ñaøi coù hình moät coâ tieân ñöùng, tay phaûi giô cao caùi baùt ngoïc ñeå ñoùn laáy nhöõng gioït moùc (do hôi nöôùc gaëp laïnh ñoïng laïi) ñeå pha vaøo thuoác boå cho vua uoáng.

Khu Hoaøng thaønh beân ngoaøi veà phía Ñoâng, ñaèng tröôùc coù Thaùi Mieáu thôø caùc toå tieân nhaø vua; ñaèng sau coù Ñoâng Cung, laø nôi cho Hoaøng thaùi töû ra nghe caùc quan sö phoù giaûng hoïc; veà phía Ñoâng coù Khaùn Sôn (töùc laø quaû nuùi ñaát trong vöôøn Baùch thaûo ngaøy nay), qua Khaùn Sôn coù tröôøng Giaûng Voõ, qua phía Taây nöõa laø ñieän Linh Lang (ñeàn Voi Phuïc) vaø tröôøng thi hoäi.

Chung quanh thaønh vaãn ñeå 4 cöûa nhö cuõ, nhöng ñeàu ñoåi teân khaùc: cöûa Töôøng Phuø ñoåi thaønh cöûa Ñoâng Hoa, cöûa Quang Phuùc ñoåi laø Cöûa Baéc, cöûa Ñaïi Höng ñoåi laø Cöûa Nam, cöûa Dieäu Ñöùc ñoåi laø Baûo Khaùnh.

Ñeán ñôøi vua Töông Döïc (1509-1515) veà phía taây Baéc laïi ñaép theâm thaønh môùi, roäng bao caû ñeàn Traán Voõ vaøo trong. Nhöõng ñoaïn thaønh naøo ñaép ngang qua soâng Toâ Lòch, ñeàu xaây coáng ñaù vöõng chaéc, cho nöôùc soâng löu thoâng vaø thuyeàn beø qua laïi ñöôïc deã daøng. Laïi ñaép theâm moät laàn thaønh ñaát beân ngoaøi nöõa, chu vi hôn 2000 tröôïng, töø Ñoâng Nam ñeán Taây Baéc.

Töø 1527 ñeán 1597, nhaø Maïc cöôùp ngoâi nhaø Leâ, cuõng chieám cöù Thaêng Long. Ñeán ñôøi Maïc Maäu Hôïp luoân bò quaân Trònh Tuøng tieán ñaùnh, neân Maäu Hôïp môû moät coâng trình lôùn, söûa chöõa laïi taát caû laàn thaønh trong, laïi cho söûa laïi laàn thaønh ngoaøi, môû nhieàu caùc ñöôøng ñi vaø baét daân quaân 4 traán (Sôn Taây, Sôn Nam, Kinh Baéc, Haûi Döông) moãi ngaøy maáy vaïn ngöôøi ñaép theâm 3 laàn luõy ñaát ôû beân ngoaøi nöõa, treân töø Nhaät Chieâu (töùc Nhaät Taân) Taây Hoà, chaïy thaúng xuoáng khu Chôï Döøa, roài chaïy ngang ñeán khu Caàu Deàn, Thanh Nhaøn, ñi thaúng ñeán ñaàu bôø soâng Nhò Haø, cao hôn thaønh Thaêng Long cuõ ñeán vaøi tröôïng vaø roäng ñeán 25 tröôïng.

Phía Taây baéc thuû ñoâ, beân ngoaøi Hoà Taây, choã ngaõ 3 soâng Toâ gaëp soâng Thieân Phuø coù caùt boài daàn daàn, doøng soâng cuõ maát haún, trôû thaønh baõi ñaát phaúng nhö ngaøy nay. ÔÛ khu naøy caùc ñôøi vua nhaø Maïc laäp nhieàu cung vieän vaø dinh thöï, nhö vieän Nghinh Xuaân vaø Tröôøng Thi ôû Quaûng Baù.

Naêm 1593, Trònh Tuøng ñaùnh ñuoåi nhaø Maïc, röôùc vua Leâ, trôû veà Thaêng Long, haï leänh phaù heát nhöõng lôùp luõy ñaát do nhaø Maïc ñaép leân. Theo saùt beân ngoaøi lôùp Hoaøng thaønh cuõ, Trònh Tuøng cho ñaøo 3 laàn ngoøi saâu, treân caùc bôø ngoøi troàng tre kín mít.

Coù moät ñieàu moãi khi ñoïc söû nhieàu ngöôøi vaãn töï hoûi laø: khi Trònh Tuøng ñaõ giuùp vua Leâ Trung Höng thaønh coâng, taïi sao khoâng ôû trong thaønh, laïi ra laäp rieâng moät khu ôû beân ngoaøi, goïi laø vöông phuû (daân gian goïi laø phuû chuùa)? Khu naøy raát roäng bao quaùt caû phöôøng Baùo Thieân vaø moät phaàn vaøi phöôøng ôû xung quanh öôùc chöøng töø ñaàu phoá Nhaø Thôø, phoá Haøng Troáng xuoáng ñeán caû khu doác Haøng Keøn ngaøy nay. Veà ñieàu naøy ngöôøi ta ñaõ nhaän xeùt ñöôïc raèng: Trònh Tuøng sau khi ñaõ röôùc vua Leâ veà Thaêng Long, duø ñöôïc vua Leâ phong cho toät baäc vöông töôùc, nhöng Trònh Tuøng caäy coâng caäy taøi, laïi coù daõ taâm muoán thay nhaø Leâ leân laøm vua nöôùc Nam. Tuy vaäy, haén cuõng töï thaáy loøng daân vaãn coøn

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 263

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

yeâu chuoäng nhaø Leâ, haén khoâng daùm baét chöôùc hoï Maïc traéng trôïn cöôùp ngoâi cuûa nhaø Leâ ñöôïc. Roài haén aùp duïng caâu: “Chaêm thôø Phaät maø aên oaûn”, vaãn giöõ tieáng laøm toâi nhaø Leâ, maø thöïc ra coi vua Leâ chæ nhö moät buø nhìn, bao nhieâu quyeàn haønh haén ñeàu naém trong tay. Haén laäp caên cöù rieâng ôû ngoaïi thaønh, laâu ñaøi cung ñieän, chaúng nhöõng ñòch theå vôùi vua Leâ vaø coøn hôn vua Leâ nöõa. Haén laäp moät chính phuû rieâng, chaúng goïi laø trieàu ñình maø goïi laø phuû lieâu, chaúng goïi laø luïc boä maø goïi laø luïc phieân. Cöù theá truyeàn ñôøi cho con chaùu, luoân hôn 200 naêm, laøm neân moät quaùi traïng ôû nöôùc Nam “ñaõ coù vua laïi coù chuùa”.

Naêm Caûnh Höng 46 (1785) vua Leâ cho raèng kinh ñoâ nguyeân laø moät khu ñaát phaúng, cung ñieän cuûa nhaø vua, dinh thöï caùc quan laïi, ñoàn traïi cuûa caùc quaân ñoäi ñeàu ôû vaøo ñoù maø trong ñi ra, ngoaøi ñi vaøo khoâng coù thaønh luõy gì ñeå ngaên giöõ, lieàn haï leänh baét nhaân daân caùc huyeän ôû gaàn kinh kyø ñaép thaønh ñaát chung quanh Hoaøng thaønh, chu vi 7762 taàm, chung quanh coù 21 cöûa oâ nhö oâ Truùc Baïch, oâ Yeân Hoa, oâ Yeân Phuï, oâ Chôï Döøa, oâ Caàu Giaáy…

Thaønh ñaát ñaép chöa ñöôïc moät naêm, quaân Taây Sôn töø trong Nam ra keùo thaúng ñeán Thaêng Long, phaù tan taønh khoâng coøn gì nöõa. Ñeán naêm 1788 quaân Taây Sôn ra laàn thöù hai, baáy giôø Leâ Chieâu Thoáng ñaõ boû chaïy, vua Quang Trung löu laïi ôû Thaêng Long, thaáy laàn thaønh gaïch ñaù ôû beân trong phaàn nhieàu bò phaù huûy, nhaát laø töø cöûa Ñoâng Hoa ñeán cöûa Ñaïi Höng lieàn ra leänh cho laáy gaïch ñaù xaây döïng laïi theo nhö neàn thaønh cuõ, goïi laø Baéc thaønh. Thaønh Thaêng Long ñaàu ñôøi Nguyeãn Thöøa cô vua Quang Trung ñaõ maát vaø döïa vaøo söùc cuûa thöïc daân Phaùp, Nguyeãn AÙnh töùc Gia Long chieám toaøn boä laõnh thoå nöôùc nhaø, leân laøm vua, ñoùng ñoâ ôû Phuù Xuaân töùc Thuaän Hoùa (Hueá). Luùc ñaàu moät soá haï thaàn cuûa Nguyeãn AÙnh nhö boïn Nguyeãn Vaên Thaønh, Ñaëng Traàn Thöôøng cuõng xin ñoùng ñoâ ôû Thaêng Long, laø kinh ñoâ cuûa caùc ñôøi vua truyeàn noái nhau ngoùt ngaøn naêm ñaõ ñöôïc coi laø chính thoáng. Nhöng Gia Long khoâng nghe, laáy côù Thuaän Hoùa ôû giöõa ñaát nöôùc, laïi laø nôi caên baûn khai cô laäp nghieäp cuûa toå tieân nhaø Nguyeãn ñaõ 300 naêm. Nhöng coøn moät côù nöõa maø Gia Long khoâng daùm noùi ra, laø sôï nhaân daân mieàn Baéc khoâng thöïc loøng quy phuïc. Vì nhaän thaáy loøngd aân Baéc Haø vaãn coøn töôûng nhôù coâng ñöùc vò anh huøng daân toäc Leâ Lôïi, cô nghieäp nhaø Leâ nhôø ñoù maáy laàn nguy maø vaãn giöõ ñöôïc, coøn hoï Trònh chieám luoân quyeàn vò thoáng trò hôn 200 naêm moät choác bò laät ñi, nöõa laø hoï Nguyeãn ñoái vôùi mieàn Baéc chaúng coù maûy may coâng ñöùc gì! Vì vaäy, naêm 1802 sau khi ra thu phuïc Baéc thaønh, Gia Long laïi trôû veà ngay Thuaän Hoùa. Roài ñeán cuoái naêm 1803, Gia Long môùi laïi ra Baéc, tuy laáy danh nghóa laø ñi tuaàn thuù, nhöng kyø thöïc ñeå laøm leã nhaän saéc phong vöông cuûa söù thaàn nhaø Maõn Thanh. Ngay töø luùc ñaàu, Gia Long ñaõ chæ laáy thaønh Thaêng Long laøm lî sôû cuûa Baéc thaønh, cöû Nguyeãn Vaên Thaønh laøm toång traán.

Ñaõ khoâng ñoùng ñoâ ôû Thaêng Long, thì dang xöng vaø yù nghóa cuûa thaønh cuõng phaûi thay ñoåi. Theo moät baûn sôù taâu cuûa boïn trieàu thaàn ñaõ ñoùn yù Gia Long maø daâng leân, cho raèng khoâng coù nhaø vua ôû nöõa thì khoâng ñöôïc goïi laø “Hoaøng thaønh” vaø caùi teân “Thaêng Long” khoâng ñöôïc duøng chöõ “Long” laø “Roàng”, vì roàng töôïng tröng cho vua, phaûi ñoåi chöõ “Long” laø “Thònh”, töùc laø chæ coù nghóa “thònh vöôïng” thöôøng thöôøng maø thoâi. Vieäc aáy ñaõ ñöôïc Gia Long cho thi haønh ngay.

Sang naêm Gia Long thöù 3 (1804) boïn trieàu thaàn laïi daâng sôù noùi: thaønh Thaêng Long hieän coù daáu aán cuûa Taây Sôn laø “nguïy trieàu”, laïi khoâng coøn laø Hoaøng thaønh thì khoâng neân ñeå to roäng nhö theá nöõa. Gia Long nghe theo lôøi, sang naêm thöù 4 haï chieáu phaù boû thaønh cuõ, xaây döïng thaønh môùi theo kieåu Vauban cuûa Phaùp (kieåu thaønh naøy baét ñaàu xaây ôû Gia Ñònh, Thuaän Hoùa roài laàn löôït khaép caùc tænh). Thaønh Thaêng Long xaây theo kieåu Vauban, ruùt heïp trong moät phaïm vi nhoû, laøm thaønh moät hình vuoâng, moãi beà chæ daøi moät caây soá. Thaân thaønh caû 4 maët ñeàu xaây baèng thöù gaïch hoäp, chaân thaønh döôùi cuøng laø ñaù xanh roài ñeán ñaù ong. Theo kích thöôùc ta ngaøy xöa noùi thaân thaønh daøi suoát 1285 tröôïng 6 thöôùc 5 taác, cao 1 tröôïng 1 thöôùc, daøy 4 tröôïng.

Chung quanh thaønh môû ra 5 cöûa: Chính Ñoâng, Chính Taây, Chính Baéc vaø Ñoâng Nam, Taây Nam. Cöûa naøo cuõng cao 1 tröôïng 3 thöôùc, roäng 1 tröôïng. Treân moãi cöûa ñeàu coù xaây voøm canh goïi laø thuù laâu, ñeàu coù moät cô binh ngaøy ñeâm thay nhau canh giöõ.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 264

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ngoaøi caùc cöûa thaønh laïi coù moät haøng thaønh nhoû ñaép lieàn treân bôø haøo, goïi laø Döông maõ thaønh. Caùc Döông maõ thaønh ñeàu cao 7 thöôùc 5 taác, roäng 2 tröôïng 9 thöôùc vaø ñeàu coù moät cöûa roäng 1 tröôïng goïi laø Nhaân moân (moät cöûa ngaùch phaûi qua ñoù môùi ñi vaøo cöûa chính ñöôïc).

Ngoaøi caùc cöûa naøy, maët haøo ñeàu roäng 8 tröôïng, coøn ôû chung quanh haøo thì roäng 5 tröôïng, bao giôø cuõng coù nöôùc saâu tôùi 6 thöôùc. Trong thaønh coù xaây hai toøa chính ñieän vaø haønh cung, sau caùc toøa aáy laø laàu Tinh Baéc, laø nôi chuyeân xem xeùt tình hình mieàn Baéc. Tröôùc chính ñieän coù xaây moät con ñöôøng cao roäng goïi laø duõng ñaïo, cho xe ngöïa chaïy thaúng ra cöûa Ñoan moân. Ñoan moân laø di tích cuûa ñôøi Lyù coøn soùt laïi.

Ngoaøi Ñoan moân döïng moät ñình bia, trong bia keå leå coâng traïng cuûa vua Gia Long vaø coù moät coät côø ôû ngay choã cöûa thaønh cuõ nhaø Lyù ngaøy xöa. Coät côø cao 60 thöôùc, xaây baèng gaïch goám, döïng treân tam caáp, döôùi cuøng moãi beà daøi 42 thöôùc, caáp treân cuøng moãi beà daøi 15 thöôùc.

Naêm Minh Maïng 12 (1831) sau khi ñaõ ñoåi Baéc thaønh trôû thaønh moät haønh tænh nhö caùc tænh khaùc goïi laø Haø Noäi, khoâng ñöôïc coi laø moät hoaøng thaønh nhö tröôùc nöõa. Roài ñeán naêm Minh Maïng thöù 16 (1835), laïi coù chæ ra noùi raèng thaân thaønh Haø Noäi quaù cao, phaûi haï thaáp bôùt xuoáng 1 thöôùc 8 taác.

Khi ñaõ ñoåi laø tænh Haø Noäi, trong thaønh coù xaây döïng theâm caùc dinh toång ñoác, ñeà ñoác, boá chính, aùn saùt vaø caùc kho voõ khí cuøng löông thöïc. Coøn hai toøa haønh cung, chính ñieän chæ ñeå laøm nôi vua ôû khi ra Baéc tuaàn, vaø laøm nôi tieáp söù thaàn Maõn Thanh.

Veà vieäc Minh Maïng ñoåi Thaêng Long laø Haø Noäi, theo dö luaän baáy giôø thì coù hai côù: Moät laø vì Minh Maïng nhaän thaáy nhaân daân mieàn Baéc vaãn coøn nhôù tieác nhaø Leâ, neáu khoâng thay ñoåi teân Thaêng Long ñi, khoù laøm cho loøng daân ñeàu höôùng veà taân trieàu; hai laø moãi khi coù vieäc gì giao thieäp, boïn xöù thaàn Maõn Thanh chæ ñeán Thaêng Long khoâng chòu ñi vaøo kinh ñoâ môùi laø Thuaän Hoùa, moät möïc noùi raèng töø xöa vaãn chæ thaáy Thaêng Long laø kinh ñoâ cuûa nöôùc “An Nam”. Nay thay ñoåi, khoâng ñeå cho Haø Noäi coøn laø nôi trung taâm ñaát nöôùc nhö ngaøy xöa, boïn Maõn Thanh khoâng coøn vòn vaøo ñoù ñeå laøm khoù deã nöõa.

Trong vieäc ñoåi Haø Noäi trôû thaønh moät tænh thöôøng, Minh Maïng ñaõ cho phaù vôõ moät soá kieán truùc vaät chæ môùi xaây töø ñôøi Gia Long, nhö toøa chính ñieän ñaõ cho dôõ heát ñem vaøo Hueá. Ngoaøi ra coøn nhöõng thöù ñuïc chaïm coù veû myõ thuaät baèng goã ñaù, cuõng ñeàu baét phaûi vaän taûi vaøo theo, laøm cho haøng ngaøn daân phu ôû doïc ñöôøng thay phieân phuïc dòch raát laø khoå sôû.

Thöïc daân Phaùp phaù thaønh Naêm 1882, sau khi khôûi haán laàn thöù hai, thöïc daân Phaùp chieám cöù haún Haø Noäi. Thaùng 3/1888, teân toaøn quyeàn Ri-soâ (Richaud) vöøa ôû Phaùp sang, ñeán ngay kinh ñoâ Hueá, baét eùp boïn trieàu ñình nhaø Nguyeãn phaûi caét nhöôøng haún ba nôi: Haø Noäi, Haûi Phoøng vaø Ñaø Naüng laøm nhöôïng ñòa cuûa nöôùc Phaùp. Vua quan nöôùc Nam khoâng coù quyeàn haønh gì ôû ñoù. Trieàu ñình Hueá phaûi cuùi ñaàu kyù nhaän: baét ñaàu töø thaùng 8 naêm aáy, tænh Haø Noäi trôû thaønh ñaát rieâng cuûa boïn thöïc daân.

Ñaõ laø ñaát cuûa chuùng, chuùng muoán laøm gì thì laøm, khoâng coøn bò boù buoäc theo caùc ñieàu öôùc baûo hoä nöõa. Ngoaøi vieäc chieám ñaát cuûa daân cö ñeå xaây döïng dinh thöï vaø môû rieâng nhöõng khu phoá cho chuùng ôû, chuùng phaù heát caû khu thaønh cuõ do Gia Long môùi xaây döïng laøm cho nhaân daân ta, chaúng nhöõng ôû Haø Noäi, maø taát caû caùc nôi khaùc ñeàu coâng phaãn. Cuï Buøi Long, moät nhaø thô yeâu nöôùc hoài aáy coù baøi thô caûm khaùi, taïm dòch nhö sau :

Ñoà vöông tranh baù ñöôïc bao ngaøy Xöông maùu muoân daân chaát ñaõ ñaày Moät sôùm tan taønh giöông maét eách Röôùc voi giaày moä toäi ai ñaây?

Veà vieäc phaù thaønh, boïn thöïc daân laáy côù laø thaønh phoá ngöôøi ôû ngaøy caøng ñoâng, caàn phaûi môû roäng theâm ra. Nhöng theo lôøi moät soá coá laõo bieát roõ taám maøn bí maät cuûa chuùng thì vieäc phaù thaønh ñoäng cô chæ laø ñaøo laáy cuûa. Nguyeân coù moät soá Vieät gian khi tröôùc ñöôïc döï bieát coâng vieäc cuûa Toång ñoác Hoaøng Dieäu chuaån bò giöõ thaønh, veà sau laøm tay sai cho giaëc caû. Chuùng maùch vôùi giaëc laø trong thaân toaø thaønh cuõ raûi raùc coù töøng nôi ñaøo hoá saâu choân giaáu caùc vaên thö troïng yeáu vaø moät phaàn lôùn vaøng thoi, baïc neùn, laïi coù nhöõng ñoà coå quyù giaù ôû cung ñình nhaø Leâ vaø phuû chuùa Trònh ñaõ thu thaäp laïi ñöôïc, ñem choân giaáu caû vaøo ñoù. Boïn thöïc daân ngaát cuûa nhöng duø sao vaãn coøn sôï dö luaän, khoâng daùm moät

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 265

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

luùc ñaøo leân. Nhöng töø ñoù luoân maáy naêm, thænh thoaûng laïi xaûy ra vieäc ban ñeâm ñaøo troäm thaân thaønh. Moät laàn coù moät boïn daùm treøo vaøo moät ñoaïn thaønh ôû cöûa Ñoâng ñaøo troäm. Moät teân lính Taây gaùc thaáy ñoäng nhaèm baén ñuùng choã, keát cuïc coù hai teân cheát, moät teân laø ngöôøi Phaùp. Sau ñoù chuùng phaûi ra söùc baét nhaân daân caùc xaõ ngoaïi thaønh, chaët haøng maáy vaïn choâng chaø ñeå raøo giöõ chung quanh ngoaïi thaønh. Roài chuùng vaän ñoäng Ban hoäi ñoàng thaønh phoá ñem vaán ñeà phaù thaønh ra baøn vaø ngaøy 23/7/1893, hoäi ñoàng ra quyeát ñònh phaù thaønh vaø cho goïi thaàu.

Boïn thöïc daân vaø Vieät gian ôû hoäi ñoàng coøn coù yù sôï nhaân daân chæ trích, khoâng teân naøo daùm ñöùng ra nhaän thaàu vieäc phaù thaønh. Keát cuoäc chuùng ngaám ngaàm laäp ra moät coâng ty, cho Nguyeãn Thò Lan töùc muï Tö Hoàng - moät me Taây (vôï moät teân quan tö Phaùp) ñöùng ra nhaän thaàu.

Chuùng baét ñaàu khôûi coâng phaù töø thaùng 2/1894 maõi ñeán cuoái naêm 1897 môùi xong. Chaúng bieát trong thaân thaønh cuõ coù laø kho cuûa khoâng, coù nhöõng gì vaø coù bao nhieâu, chæ bieát keát cuoäc vieäc phaù thaønh, caû boïn aên cöôùp traéng trôïn naøy coi chöøng chia nhau ñöôïc nhöõng moùn khaù caû. Nhöõng teân khaùc khoâng roõ, chæ keå rieâng moät teân coù chaân trong trong hoäi ñoàng thaønh phoá nguyeân xuaát thaân laøm ngheà cöa, xeû, roài chæ ñi thaàu maø giaøu, ñeán vieäc naøy y laïi kieám to, laøm theâm ñöôïc maáy chuïc noùc nhaø, taäu haøng traêm maãu ruoäng vaø hai ñoàn ñieàn. Coøn muï Tö Hoàng khoâng keå cuûa ngaàm, chæ rieâng soá ñaù xanh, ñaù ong vaø gaïch hoäp ñöôïc chia, muï ñaõ baùn ñöôïc raát nhieàu, coøn thöøa ñem xaây ñöôïc naêm toøa nhaø hai taàng vaø moät daõy nhaø ba taàng ôû ñaàu ñöôøng Quaùn Söù ngoõ Hoäi Vuõ.

Toaøn theå toaø thaønh cuõ ñaõ phaù, coøn lôùp haøo chung quanh cuõng laáp noát. Phaàn haøo ôû phía Baéc thaønh baèng moät ñoaïn doøng soâng Toâ cuõng bò laáp vaø cuõng töø ñoù doøng soâng Toâ ôû trong noäi thaønh cuõng bò laáp heát khoâng coøn.

Boïn thöïc daân phaù heát thaønh, chæ coøn ñeå laïi cöûa chính Baéc, vì ôû ñaây coøn daáu veát vieân ñaïn khi chuùng chieám thaønh laàn thöù hai ôû ngoaøi baén vaøo, chuùng löu laïi coù yù khoe moät “chieán tích” xaâm löôïc cuûa chuùng. Ngoaøi ra chæ coøn kyø ñaøi vaø moät soá kieán truùc chöa phaù huûy ñöôïc hoaøn toaøn nhö theàm ñaù chín baäc vaø hai con roàng ñaù ôû hai beân cöûa ñieän Kính Thieân cuõ maø thoâi. Tröôùc caûnh thaønh Thaêng Long bò phaù huûy, coù nhaø thô ñaõ caûm khaùi nhö sau :

Than oâi! Ñeä nhaát caûnh Thaêng Long Vöôïng khí ngaøn naêm coøn nöõa khoâng Hai cöûa coøn trô hai thaùnh mieáu Moät thaønh soùt laïi moät hoaøng cung Nhöôøng ngao ngaùn noãi coâng oâng baïch Cuõng gôùm gheâ cho cuûa chò Hoàng Coøn bieát ñaâu laø neàn ñeá baù Than oâi! Ñeä nhaát caûnh Thaêng Long!

Coâng vieân Leâ Nin

Coâng vieân naèm giöõa boán phoá: Traàn Nhaân Toâng, Leâ Duaån, Ñaïi Coà Vieät, Nguyeãn Ñình Chieåu. Coâng vieân coù dieän tích 52ha, tröôùc 1958 ñaây laø baõi raùc cuûa thaønh phoá, ôû giöõa baõi naøy coù Hoà Baûy Maãu. Naêm 1958, UBND thaønh phoá Haø Noäi quyeát ñònh xaây döïng nôi naøy thaønh coâng vieân ñeå laøm nôi giaûi trí cho nhaân daân thuû ñoâ. Hoài aáy toaøn theå Sinh vieân – Hoïc sinh – Nhaân daân thaønh phoá ñaõ lao ñoäng coâng ích cho coâng trình naøy. Naêm 1960 coâng trình hoaøn thaønh. Ngaøy 11/1/1960, chuû tòch Hoà Chí Minh ñaõ tôùi ñaây troàng moät caây ña löu nieäm. Ñaát nöôùc coøn bò chia caét neân coâng vieân mang teân Thoáng Nhaát.

Naêm 1975, ñaát nöôùc ñaõ noái thaønh moät daûi. Ngaøy 19/4/1980, nhaân dòp 110 naêm ngaøy sinh cuûa Leâ Nin, UBNN thaønh phoá quyeát ñònh ñoåi teân coâng vieân naøy thaønh coâng vieân Leâ Nin. Haøng naêm vaøo muøa xuaân coù môû Hoäi Hoa Xuaân tuï hoäi taøi hoa caùc nöôùc veà caây xanh ñaõ laøm cho coâng vieân ñeïp loäng laãy. Cung Vaên Hoaù Höõu Nghò Haø Noäi

Nôi ñaây nguyeân laø nhaø ñaáu xaûo cuõ. Naêm 1902, chính quyeàn thöïc daân Phaùp xaây taïi ñaây moät toaø nhaø hai taàng, kích thöôùc 100m x 25m duøng laøm nôi tröng baøy moïi taøi nguyeân saûn phaåm haøng hoùa cuûa Ñoâng Döông.

Naêm 1943, maùy bay Myõ laáy danh nghóa laø ñaùnh Nhaät ñaõ neùm bom phaù huûy toaø nhaø naøy. Sau ngaøy tieáp quaûn thuû ñoâ (1954) treân ñoáng gaïch hoang taøn ta döïng moât nhaø haùt ngoaøi trôøi goïi laø Nhaø Haùt Nhaân Daân ñeå phuïc vuï ñoâng ñaûo nhaân daân.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 266

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Sau khi ñaát nöôùc thoáng nhaát, hoäi ñoàng TW Coâng Ñoaøn Lieân Xoâ quyeát ñònh taëng Toång Coâng Ñoaøn Vieät Nam moät Cung Vaên Hoaù cho ngöôøi lao ñoäng vaø khu vöïc Nhaø Haùt Nhaân Daân ñöôïc choïn laøm nôi döïng cung. Ngaøy 1/9/1985, coâng trình hoaøn thaønh, chính thöùc mang teân Cung Vaên Hoùa Höõu Nghò Vieät Xoâ nay ñoåi thaønh Cung Vaên Hoaù Höõu Nghò Haø Noäi.

Vôùi toång dieän tích 3,2ha coâng trình goàm ba khoái nhaø chính: Nhaø bieåu dieãn, nhaø hoïc taäp vaø nhaø kyõ thuaät. Nhaø bieåu dieãn coù 4 taàng cao 26m daøi 96m, coù saân khaáu lôùn, hai phoøng laøm hoäi tröôøng vôùi söùc chöùa khoaûng 1600 ngöôøi. Xung quanh nhaø bieåu dieãn laø haønh lang roäng 6m vôùi haøng coät chöõ K ñeå ñôõ maùi.

Thaùng 12/1997 Cung Vaên Hoaù Höõu Nghò Haø Noäi ñöôïc choïn laøm nôi khai maïc Hoäi nghò Thöôïng

ñænh caùc nöôùc noùi tieáng Phaùp taïi Haø Noäi. Coâng Vieân Chi Laêng

Coâng vieân mang teân moät chieán thaéng laãy löøng choáng giaëc Minh xaâm löôïc ngaøy 10/10/1427: Chieán thaéng AÛi Chi Laêng, ñaäp tan ñaïo quaân chi vieän do Lieãu Thaêng chæ huy, daãn ñeán giaûi phoùng Ñoâng Ñoâ hai thaùng sau ñoù.

Coâng vieân voán laø moät caùi hoà trong thaønh Haø Noäi. Hoà naøy laø nôi quaân lính taém voi neân coù teân laø Hoà Voi. Thôøi Phaùp thuoäc, sau khi phaù thaønh Haø Noäi thöïc daân qui hoaïch laïi thaønh phoá, cho laáp hoà laäp ra coâng vieân naøy. Naêm 1985, taïi ñaây ñaõ ñaët pho töôïng LeâNin baèng ñoàng cao 5,2m treân beä ñaù hoa cöông cao 2,7m. Coät côø Haø Noäi

Laø moät trong nhöõng coâng trình kieán truùc ít oûi thuoäc khu vöïc thaønh Haø Noäi xaây töø thôøi kyø vua Gia Long coù may maén thoaùt khoûi söï phaù huûy do chính quyeàn ñoâ hoä Phaùp tieán haønh trong ba naêm 1894- 1897. Vôùi chieàu cao ñaùng keå, coät côø naøy ñöôïc nhaø binh Phaùp khi ñoù duøng laøm ñaøi quan saùt vaø traïm thoâng tin lieân laïc.

Coät côø xaây döïng naêm 1812 goàm 3 taàng ñeá vaø moät thaân coät. Caùc taàng ñeá hình choùp vuoâng cuït, nhoû daàn, choàng leân nhau, xung quanh xaây oáp gaïch. Taàng moät moãi chieàu 42,5m, cao 3,1m coù hai thang gaïch daãn leân. Taàng hai moãi chieàu 27m, cao 3,7m coù boán cöûa. Taàng ba moãi chieàu 12,8m, cao 5,1m. Treân taàng naøy laø thaân coät côø hình truï taùm caïnh, thon daàn leân treân cao 18,2m moãi caïnh ñaùy khoaûng 2m. Ñænh coät côø ñöôïc caáu taïo nhö moät laàu hình baùt giaùc cao 3,3m. Nhö vaäy toaøn boä coät côø neáu tính caû truï laø 41m. Laêng Hoà Chuû Tòch

Song song vôùi vieäc giöõ gìn laâu daøi thi haøi Baùc, Trung Öông raát quan taâm tôùi vieäc xaây döïng laêng moä cuûa Ngöôøi. Quan ñieåm yeâu caàu xaây laêng moä ñöôïc thoáng nhaát treân tinh thaàn tính hieän ñaïi, daân toäc, trang nghieâm nhöng giaûn dò vaø thuaän tieän cho nhaân daân vaøo thaêm vieáng. Laêng naèm ôû Quaûng tröôøng Ba Ñình, laø trung taâm trong toång theå caùc di tích lòch söû: Quaûng tröôøng Ba Ñình, Khu löu nieäm Baùc ôû Phuû Chuû tòch vaø caùc khu vöïc tieáp giaùp, ñaëc bieät sau naøy coù theâm baûo taøng Hoà Chí Minh nhö moät hoa sen traéng noåi leân toân ñeïp theâm quaàn theå caùc di tích ñaëc bieät veà Baùc. Vaán ñeà xaây laêng moä cho Baùc ñöôïc caùc cô quan cao nhaát cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta ñaëc bieät quan taâm. Beân caïnh ñoù Ñaûng vaø Chính phuû Lieân Xoâ heát loøng giuùp ñôõ, baïn xem ñaây laø moät traùch nhieäm lôùn lao vaø quang vinh vôùi Baùc Hoà kính yeâu.

Töø ngaøy ñaàu, baïn ñaõ cöû caùc ñoaøn chuyeân gia sang cuøng ta trao ñoåi kinh nghieäm xaây laêng moä, cuøng baøn baïc chaân tình côûi môû töø baûn döï thaûo “nhieäm vuï thieát keá” ñeán göûi sang giuùp ta trang thieát bò trong laêng. Baïn ñaõ huy ñoäng nhieàu cô quan, vieän nghieân cöùu cuøng moät taäp theå caùc nhaø khoa hoïc taøi naêng ngaøy ñeâm khaån tröông hoaøn chænh caùc taøi lieäu veà caùc phöông aùn thieát keá, vôùi moät khoái löôïng coâng vieäc ñoà soä, theå hieän keát quaû cao nhaát cuûa tri thöùc khoa hoïc tieân tieán vaø tình caûm ñaëc bieät ñoái vôùi Baùc Hoà. Höôùng veà Baùc Hoà kính yeâu, töø taâm khaûm cuøa moãi ngöôøi daân Vieät Nam, ai cuõng mong muoán ñöôïc goùp phaàn coâng söùc cuûa mình ñeå ñöôïc xaây döïng laêng Baùc. Töø taäp theå caùc kieán truùc sö ñeán nhöõng chieán só coâng binh, töø moãi ngöôøi daân, ñeàu muoán tìm moät kæ vaät gì ñoù mong ñöôïc goùp phaàn xaây laêng, ñeán caùc chieán só quaân giaûi phoùng vöøa ñaùnh giaëc vöøa tìm goã quyù göûi ra mieàn Baéc xaây laêng Baùc. https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 267

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Caû daân toäc höôùng veà Baùc nhaân dòp xaây laêng ñeå toû taám loøng thaønh tröôùc anh linh Baùc, baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc tröôùc coâng lao trôøi bieån cuûa Baùc daønh cho daân toäc.

Theå theo nguyeän voïng cuûa nhaân daân, ñeå moãi ngöôøi daân ñeàu ñöôïc tham gia ñoùng goùp yù kieán veà vieäc xaây laêng moä baùc, Trung öông quyeát ñònh môû ñôït saùng taùc maãu thieát keá laêng vaø ôû caùc ñòa phöông ñeàu toå chöùc tröng baøy caùc maãu saùng taùc ñoù ñeå laáy yù kieán nhaân daân. Toång keát ñôït laáy yù kieán nhaân daân coù tôùi 745.487 löôït ngöôøi tham gia, trong ñoù coù 34.022 löôït ngöôøi ghi yù kieán ñoùng goùp. Maãu thieát keá laêng Baùc ñöôïc caùc taùc giaû tham khaûo kinh nghieäm theá giôùi vaø kinh nghieäm trong lòch söû kieán truùc daân toäc. Treân theá giôùi, coù nhieàu coâng trình töôûng nieäm, laêng moä vó ñaïi, theå hieän tính daân toäc saâu saéc nhö: Kim töï thaùp Ai Caäp, laêng moä cuûa caùc ñôøi vua Pharaoâng, Kim töï thaùp Kheop cao tôùi 148m taïo döïng töø hai trieäu phieán ñaù, moãi phieán ñaù naëng tôùi hai taán. Ñaøi töôûng nieäm hoaøng ñeá nöôùc YÙ coù kích thöôùc ñoà soä vôùi haøng coät hieân khoång loà goàm 60 coät. Laêng Leânin coù kieán truùc ñaëc bieät, boä phaän chính cuûa laêng laø khoái vuoâng töôïng tröng cho söï vónh cöûu. Treân ñænh laêng laø moät kim töï thaùp 3 caáp. Ñænh ñöôïc boá trí hình thöùc naép quan taøi ñaët treân nhöõng coät goã ñen.

Maãu thieát keá laêng Baùc coù nhieàu, vôùi nhöõng yù töôûng phong phuù, mang daùng daáp hieän ñaïi vaø daân toäc, ñaïi chuùng, gaàn guõi vôùi nhaân daân ta. Coù phöông aùn laáy chuû ñeà tö töôûng “Thaùp Möôøi ñeïp nhaát boâng sen”, Baùc sinh ra töø Laøng Sen, laêng Baùc ñöôïc theå hieän nhö moät khoái boâng sen caùch ñieäu. Coù phöông aùn khaù ñoäc ñaùo: Taïi khu Ba Ñình ñaép moät quaû ñoài khoaûng chöøng moät trieäu meùt khoái ñaát, xaây laêng Baùc treân quaû ñoài naøy. Treân ñænh laêng coù thieát keá nhö moät laàu thô, xung quanh laø hoà nöôùc vaø caây xanh, raát nhieàu yù kieán ñoàng yù phöông aùn naøy vì cho raèng nôi töôûng nieäm caùc vua Huøng treân caùc ñoài cao, haøng naêm nhaân daân seõ ñeán ñaáy troàng caây töôûng nhôù Baùc. Hôn nöõa, quaû ñoài cao töø xa coù theå thaáy phaàn laêng Baùc, laàu thô troâng phaûng phaát “Khueâ Vaên Caùc”, ñöôøng neùt coå kính phuø hôïp vôùi nhöõng caáu truùc hieän ñaïi. Cuoái cuøng phöông aùn ñöôïc choïn laø söï keát hôïp nhieàu phöông aùn toång hôïp laïi: khoái chính cuûa laêng ñaët treân beä tam caáp gaàn guõi thaân thuoäc phong caùch kieán truùc ngöôøi Vieät, thaân laêng gôïi hình daùng ngoâi nhaø giaûn dò 5 gian nhö bao ngoâi nhaø cuûa ngöôøi daân Vieät Nam. Baäc tam caáp ñöôïc laøm ôû maùi laêng coù hình vaùt, gôïi leân ñöôøng neùt kieán truùc coå kính ñình laøng nôi hoäi tuï cuûa moãi taâm hoàn queâ höông.

Baøn veà vò trí laêng, cuõng coù nhieàu yù kieán phong phuù. Coù yù kieán ñeà nghò laêng ñaët trong phuû Chuû Tòch, coù ngöôøi muoán xaây laêng gaàn nuùi Tam Ñaûo, hay ñeàn Huøng, hoaëc ñöa veà queâ höông Baùc ôû Laøng Sen. Nhieàu yù kieán ñeà nghò neân giöõ laïi leã ñaøi Ba Ñình cuõ laøm nôi löu nieäm lòch söû, laêng taùch khoûi leã ñaøi, coù yù kieán xaây laêng quay veà höôùng Nam phuø hôïp vôùi phong tuïc laøm nhaø cuûa nhaân daân ta vaø hôïp vôùi taám loøng Baùc höôùng veà mieàn Nam – Thaønh ñoàng toå quoác… Nhieàu thö töø göûi veå baøy toû nhieàu nguyeän voïng vôùi nhieàu yù töôûng raát hay caû veà maët kieán truùc vaø caû veà maët tình caûm. Coù thö ñeà nghò laøm “Nuùi Baùc Hoà“, duøng söùc noå ñuïc quaû nuùi lôùn thaønh pho töôïng Baùc Hoà, moät coâng trình ñieâu khaéc ñoäc ñaùo seõ trôû thaønh trung taâm danh lam thaéng caûnh taäp trung nhöõng töôûng nieäm Baùc, di tích, baûo taøng veà lòch söû daân toäc veà cuoäc ñaáu tranh giöõ nöôùc vaø döïng nöôùc… Cuoäc tröng caàu daân yù veà xaây laêng Baùc trôû thaønh ñôït sinh hoaït chính trò chöa töøng coù, theå hieän trí tueä cuûa quaàn chuùng nhaân daân voâ cuøng to lôùn, phong phuù, saâu saéc vaø tình caûm ñoái vôùi Baùc, vôùi caùch maïng thaät lôùn lao.

Moïi maët chuaån bò xaây laêng ñaõ chín muøi. Ngaøy 3/11/1971, thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng kyù quyeát ñònh chính thöùc thaønh laäp Ban phuï traùch xaây döïng laêng Chuû tòch Hoà Chí Minh. Ñoàng chí Ñoã Möôøi, phoù thuû töôùng laøm tröôûng ban. Nhöõng ngöôøi ñöôïc löïa choïn tham gia xaây döïng laêng Baùc hoäi tuï caùc ñieàu kieän toát veà tinh thaàn nhieät tình, söùc khoûe toát vaø trình ñoä chuyeân moân cao. Tham gia xaây döïng coâng trình, löïc löôïng chính, chuû coâng noøng coát laø Boä Kieán truùc vaø Boä Quoác phoøng. Giöõa luùc khoâng khí haøo höùng xaây döïng laêng Baùc ñang daâng cao, thì ñoät nhieân tình hình chieán söï thay ñoåi. Trung Öông nhaän ñònh ñòch seõ ñaùnh phaù Haø Noäi, do ñoù taïm döøng thi coâng laêng Baùc moät thôøi gian.

Trong nhöõng ngaøy “Ñieän Bieân Phuû treân khoâng” ôû Haø Noäi boä phaän lôùn ñôn vò ñaõ kòp thôøi sô taùn, ñeå baûo toaøn moïi löïc löôïng, nhöng ôû nôi sô taùn moïi vieäc chuaån bò vaãn ñöôïc tieán haønh khaån tröông, ñaëc bieät coâng taùc nghieân cöùu caùc phöông phaùp thi coâng khoa hoïc, nhanh choùng, hieäu quaû nhaát. Trong ñôït khoâng quaân Myõ ñaùnh phaù vaøo Haø Noäi, Phuû Chuû tòch laø moät trong nhöõng muïc tieâu baén phaù cuûa chuùng. https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 268

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Moät quaû teân löûa ñaõ baén truùng khu Phuû Chuû Tòch gaây ra moät soá thieät haïi. Caáp treân kòp thôøi chæ thò cho ñôn vò coâng binh coù bieän phaùp ñeå baûo veä an toaøn ngoâi nhaø saøn cuûa Baùc. Nhöõng traän oanh kích aùc lieät ôû mieàn Baéc nöôùc ta, Myõ khoâng laøm lung lay yù chí quyeát thaéng cuûa nhaân daân Vieät Nam, caû treân traän ñòa, caû treân baøn ñaøm phaùn… Ngaøy 28/1/1973, chuùng buoät phaûi kyù hieäp ñònh Paris ruùt quaân khoûi Vieät Nam. Tin chieán thaéng ñoàng thôøi ñoái vôùi nhöõng ngöôøi vinh döï ñöôïc löïa choïn xaây laêng Baùc laø noãi möøng khoân xieát vì töø nay thöïc söï ñöôïc laøm nhieäm vuï quang vinh maø bao laâu mong chôø.

Löïc löôïng tham gia xaây döïng laêng chuû yeáu laø quaân ñoäi, nhöng coù moät soá haïng muïc coâng trình, do yeâu caàu kyõ thuaät beân quaân ñoäi khoâng ñuû ñieàu kieän theo yeâu caàu. Ñöôïc söï chaáp nhaän cuûa caáp treân, moät boä phaän lôùn coâng nhaân kyõ thuaät caùc ngaønh daân söï ñöôïc bieät phaùi vaøo quaân ñoäi ñeå tham gia xaây döïng. Caùc ngaønh, caùc ñòa phöông saün saøng caû veà nhaân löïc vaø vaät löc luoân saün saøng khi ñoaøn coù yeâu caàu laø ñaùp öùng ñöôïc ngay vôùi chaát löôïng cao nhaát. Khi Myõ neùm bom Haø Noäi, ta yeâu caàu Lieân Xoâ taïm thôøi ngöøng nhöõng hoaït ñoäng lieân quan ñeán xaây döïng laêng. Sau khi Myõ ruùt ta tieáp tuïc trôû laïi coâng trình ñöôïc ngay, nhöng ôû Lieân Xoâ keá hoaïch trong naêm hoï khoâng ñaët ra neân khoâng theå giuùp ta ñöôïc ngay. Ñaëc bieät nhöõng chuûng loaïi thieát bò toái taân, baïn cuõng phaûi ñaët mua caùc nöôùc khaùc neân phuï thuoäc nhieàu vaøo nôi saûn xuaát. Nhöng trong caùi khoù loù caùi khoân. Ta chuû ñoäng cöû ngöôøi sang caùc coâng trình xaây döïng tìm vay taïm caùc trang thieát bò caàn thieát maø Lieân Xoâ ñaõ kyù giuùp xaây döïng laêng, sau ñoù Chính Phuû Lieân Xoâ seõ hoaøn traû laïi. Do tính caáp baùch vaø quan troïng cuûa coâng trình neân nhöõng cô sôû ñoù luoân taïo ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå giuùp ta, theå hieän tình caûm lôùn cuûa nhaân daân Lieân Xoâ ñoái vôùi Baùc Hoà. Trong chieán ñaáu hoï heát mình giuùp ta, trong xaây döïng nhöõng coâng trình quan troïng, baïn cuõng daønh öu tieân cho ta. Coâng trình xaây döïng beà boän, thôøi gian ñaàu do chöa quen coâng vieäc trong phoái hôïp neân coù phaàn bôõ ngôõ, nhöng ñöôïc söï laõnh ñaïo saùt sao vaø tinh thaàn traùch nhieäm cuûa moãi ngöôøi ôû möùc cao nhaát neân nhöõng nhöôïc ñieåm ñoù nhanh choùng ñöôïc khaéc phuïc. Hoïc hoûi trao ñoåi kinh nghieäm vaø kieán thöùc ngay treân thöïc teá coâng trình. Treân tinh thaàn vöøa laøm vöøa hoïc, nhanh choùng naém baét ñöôïc nhöõng yeâu caàu kyõ thuaät baäc cao. Coù nhöõng vieäc töôûng phaûi ñi hoïc thôøi gian laâu môùi laøm ñöôïc, nhöng ngay ôû coâng trình, ñöôïc söï höôùng daãn cuûa nhöõng ngöôøi coù chuyeân moân, anh em ñaõ nhanh choùng laøm chuû ñöôïc kyõ thuaät.

Caû nöôùc höôùng veà coâng trình laêng Baùc, moät coâng trình ñaëc bieät quan troïng nhö muoán nhaén nhuû muoân theá heä mai sau, thoâng qua coâng trình, tình caûm cuûa theá heä döïng nöôùc, giöõ nöôùc luoân höôùng veà Baùc kính yeâu laøm neân chieán thaéng. Vaøo thôøi ñieåm xaây laêng Baùc, taát caû caùc ñòa phöông ñeán cô quan ñôn vò, khi gaëp coâng vieäc lieân quan ñeán xaây döïng coâng trình laø daønh söï öu tieân tuyeät ñoái. Caûng Haûi Phoøng beà boän coâng vieäc boác xeáp haøng trong nöôùc, haøng quoác teá, nhöng heã kieän haøng naøo phuïc vuï cho coâng trình laêng Baùc laø öu tieân giaûi quyeát tröôùc. Hoï xem ñoù khoâng nhöõng laø traùch nhieäm cuûa thaønh phoá Caûng, maø coøn laø vinh döï lôùn lao ñöôïc phuïc vuï Baùc Hoà. Ngaønh ñöôøng saét khoâng nhöõng daønh nhöõng chuyeán taøu öu tieân, maø coøn daønh nhöõng ñaàu taøu, nhöõng toa taøu toát nhaát cho coâng trình. Tænh Ninh Bình daønh cho coâng trình nhöõng chieác maùy caét theùp taám duy nhaát. Nhaø maùy caùn theùp Gia Saøng nhaän laøm toaøn boä voû nhoâm baûo toàn oáng nöôùc vaø cho möôïn palaêng, tôøi, maùy ñaùnh gæ, maùy uoán oáng. Boä Tö leänh Phoøng khoâng Khoâng quaân cho möôïn nhieàu loaïi maùy ño löôøng ñieän – ñieän töû. Nhaø maùy Töø Sôn, Cô khí Ñieän aûnh vaø Xöôûng quaân giôùi X10 nhaän saûn xuaát haøng chuïc vaïn buloâng, ñai oác coù chaát löôïng cao ñeå lieân keát caùc ñöôøng oáng hôi, oáng nöôùc cuûa coâng trình… Buùa ñoùng coïc vaø coïc baûn theùp chöa sang kòp, nhòp ñoä thi coâng khoâng theå döøng laïi. Coâng tröôøng ñaõ ñöôïc söï hoã trôï coïc theùp vaø maùy ñoùng coïc töø Haûi Phoøng keát hôïp vôùi chieác buùa Diesel cuûa Boä Xaây döïng kòp thôøi ñoùng luõy theùp bao quanh hoá moùng coâng trình. Hai chieác buùa thi nhau hoái haû ngaøy ñeâm laäp neân kyû luïc ñoùng coïc chöa töøng coù trong lòch söû xaây döïng Vieät Nam. Moät ngaøy moät maùy coù theå vöôït treân 30 coïc vôùi chaát löôïng cao nhaát, tröôùc söï kieåm tra ngaët ngheøo cuûa Boä phaän kyõ thuaät. Moät thôøi gian raát ngaén, 1200 coïc theùp ñöôïc ñoùng xong, taïo thaønh böùc töôøng theùp vaây kín hoá moùng coâng trình. Thi coâng vaøo thôøi ñieåm thaùng 8, nhöõng côn möa xoái xaû.

Nhöõng ngöôøi xaây döïng töø coâng nhaân ñeán caùn boä chæ huy ñaãm mình trong möa baát keå ngaøy ñeâm vaát vaû khoù nhoïc. Noãi lo cuûa hoï khoâng phaûi laø nhöõng côn möa maø laø nguyeân vaät lieäu khoâng ñuû cho thi https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 269

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

coâng ñeå kòp thôøi ñoå beâ toâng phaàn ngaàm tröôùc muøa luït, ñaûm baûo tieán ñoä cuûa coâng trình. Thöû thaùch gay go ñoái vôùi boä phaän lo vaät tö laø laøm sao huy ñoäng caû trong nöôùc laãn nöôùc ngoaøi ñeå vaät tö ñeán kòp coâng trình. Nhöng roài nhö coù söï linh nghieäm. Sang baïn, ñeán caùc cô sôû cuûa baïn, hoï ñieàu nhieät taâm uûng hoä. Trong nöôùc keát hôïp thu gom vaø khai thaùc, cuoái cuøng baøi toaùn khoù vaät tö ñaõ ñöôïc giaûi ñaùp.

Coâng trình xaây döïng laêng Baùc laø moät coâng trình mang tính xaõ hoäi saâu saéc. Haøng vaïn löôït ngöôøi lao ñoäng töï nguyeän leân coâng trình nhö vaøo ngaøy hoäi quaàn chuùng to lôùn. Caùc cô quan ñoùng ôû Haø Noäi töø Trung öông ñeán ñòa phöông ai cuõng xung phong tình nguyeän leân coâng trình. Nhieàu ñoàng chí laõnh ñaïo cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc maëc duø coâng vieäc beà boän nhöng cuõng daønh thôøi gian tham gia lao ñoäng vôùi taäp theå, hoaø quyeän vôùi nhau trong khoâng khí haêng say queân mình. Thaày troø caùc tröôøng hoïc xung phong lao ñoäng xaõ hoäi chuû nghóa treân coâng tröôøng. Coâng truôøng laø ngaøy hoäi toaøn daân. Do maët baèng thi coâng heïp neân cuøng moät luùc khoâng theå ñaùp öùng soá löôïng ngöôøi laøm ñöôïc nhieàu, do ñoù phaûi boá trí cô sôû luaân phieân nhau. 60 ngaøy ñeâm lao ñoäng trong khoâng khí ñaëc bieät soâi ñoäng, coâng ñoaïn ñaàu tieân, hoá moùng laêng Baùc, ñaõ hoaøn thaønh.

Böôùc tieáp theo coâng trình ñoøi hoûi nhöõng yeâu caàu môùi, caàn huy ñoäng nhaân löïc vaät löïc ôû dieän roäng hôn caû veà trình ñoä kyõ thuaät vôùi tö töôûng ñoäc laäp töï chuû, vieäc gì ta laøm ñöôïc thì töï laøm khoâng chôø vieän trôï beân ngoaøi. Treân tö töôûng ñoù, nhaø maùy ximaêng Haûi Phoøng taäp hôïp nhöõng caùn boä kyõ sö gioûi ngaøy ñeâm gaáp ruùt nghieân cöùu loaïi xi maêng maùc cao ñeå phuïc vuï coâng trình. Quy trình saûn xuaát vôùi kyõ thuaät môùi, ñeán vieäc löïa choïn loaïi ñaù Traøng Keânh, nhöõng khoái ñaù coù chaát löôïng cao vaø tuyeån nguyeân lieäu phuï gia ximaêng laáy ñaát ôû vuøng Coå Phaùp (Thuyû Nguyeân). Cuoái cuøng loaïi ximaêng maùc cao ñaàu tieân do Vieät Nam saûn xuaát ñöôïc ra loø, ñaùp öùng ngay cho coâng trình laêng Baùc. Haøng chuïc taán xi maêng ñöôïc chuyeån tôùi coâng trình. Treân moãi bao bì ñeàu in roõ doøng chöõ: “Ñôøi ñôøi nhôù ôn chuû tòch Hoà Chí Minh vó ñaïi”. Choïn ñaù daêm phuïc vuï xaây laêng, caùc caùn boä kyõ thuaät tìm ñeán khu vöïc Thaùc Baø vaø xaùc ñònh chaát löôïng vaø hình daùng phuø hôïp nhaát vôùi keát caáu beâ toâng vónh cöûu. Ñoàng baøo caùc daân toäc tænh Baéc Thaùi noâ nöùc nhö ngaøy hoäi treân khu vöïc khai thaùc ñaù daêm göûi veà xaây laêng Baùc. Moïi ngöôøi töï haøo nhöõng vieân ñaù daêm cuûa queâ höông mình seõ taïo neân söï vónh haèng xung quanh Baùc trong giaác ngaøn thu. Vieäc tìm kieám caùt vaøng xaây laêng ñöôïc caùn boä kyõ thuaät löïa choïn coâng phu. Theo taøi lieäu cuûa Phaùp khi khaûo cöùu chaát löôïng caùt xaây döïng ôû Vieät Nam chæ chaáp nhaän caùt vaøng ôû soâng Loâ laø coù chaát löôïng cao nhaát. Treân thöïc teá ta cuõng ñaõ nhieàu naêm khai thaùc nôi ñaây ñeå xaây döïng nhieàu coâng trình. Nhöng coâng trình xaây laêng Baùc laø coâng trình ñaëc bieät, neân vieäc löïa choïn chaát lieäu khoâng chæ qua thoâng tin quaù khöù maø phaûi kieåm nghieäm treân thöïc teá khoa hoïc. Khi ñöa caùt ñoù kieåm tra thì vaãn coøn moät soá buøn taïp chaát, do ñoù yeâu caàu kyõ thuaät chöa ñaït. Cuoäc tìm kieám caùt ñöôïc môû ra dieän roäng. Cuoái cuøng phaùt hieän ra caùt ôû vuøng soâng Boâi laø caùt coù chaát löôïng cao nhaát. Ñaây laø loaïi caùt vaøng töø soûi vôõ vuïn ra, raén vaø saïch, vaøng oùng aùnh, haàu nhö khoâng coù taïp chaát. Töøng nuùi caùt vaøng oùng aùnh ñöôïc baø con caùc daân toäc tænh Hoaø Bình chaát leân ñeå chôø haøng ñoaøn xe ñöa caùt veà Haø Noäi xaây laêng Baùc.

Quyeát taâm cuûa coâng trình laø phaûi hoaøn thaønh tröôùc muøa möa luõ nhöõng haïng muïc coâng trình cô baûn. Nhöng nhöõng yeáu toá khaùch quan chöa löôøng tröôùc ñöôïc ngaøy ñeâm gaây bao khoù khaên cho tieán ñoä. Moät coâng trình lôùn, laïi vöøa thieát keá vöøa thi coâng, nguyeân vaät lieäu thieáu thoán phaûi ñi gom nhaët khaép nôi, maëc daàu nôi naøo cuõng saün saøng giuùp ñôõ voâ ñieàu kieän. Coâng trình ñang treân ñaø tieán trieån, moät söï coá xuaát hieän baát ngôø ngoaøi söï döï ñoaùn cuûa moïi ngöôøi, khi tieán haønh ñoå beâ toâng ñöôïc hai tuaàn, nguyeân vaät lieäu ñaù ñaõ ñöôïc chuaån bò ñuû, nhöng boä phaän baûo veä phaùt hieän trong ñaù ñang duøng coù chaát phoùng xaï nguy hieåm vöôït quaù möùc cho pheùp. Ñaây laø moät phaùt hieän cöïc kyø quan troïng, laõnh ñaïo coâng trình caàn coù ngay giaûi phaùp thích hôïp. Ñeå ñi ñeán keát luaän chính xaùc khoa hoïc, caàn coù söï kieåm tra baèng caùc phöông tieän hieän ñaïi, nhöng ôû nöôùc ta chöa coù. Do ñoù phaûi cöû caùn boä mang maãu ñaù sang nhôø phöông tieän khoa hoïc cuûa baïn giuùp. Khi ñöôïc kieåm tra chính xaùc, caùc thoâng soá kyõ thuaät cho pheùp loaïi ñaù ñoù ñöôïc tieáp tuïc xaây döïng khoâng coù aûnh höôûng gì caû. Nhöng thôøi gian thì bò chaäm laïi raát nhieàu so vôùi döï kieán.

Vieäc laép maùy baûo ñaûm hoaït ñoäng cuûa laêng laø moät coâng vieäc phöùc taïp. Theo thoaû thuaän ñöôïc kyù keát giöõa ta vaø baïn, ta chòu traùch nhieäm laép raùp, baïn lo cung caáp maùy moùc phöong tieän. Nhöng treân https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 270

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

thöïc teá caû hai maët treân ñeàu khoù khaên. Veà phaàn ta thì trình ñoä tay ngheà coøn yeáu chöa ñaûm ñöông ñöôïc nhöõng haïng muïc coâng trình khoù. Veà phía baïn, thì baïn ñaët mua maùy maõi tôùi 1974 môùi ñöa sang ñöôïc. Theo thôøi haïn thì ngaøy 2/9/1975 laêng seõ môû cöûa ñoùn ñoàng baøo, ñoàng chí vieáng Baùc. Khoù khaên cuûa ta ñöôïc baøn baïc tính toaùn kyõ löôõng ñeå tìm giaûi phaùp khaéc phuïc. Löïc löôïng kyõ thuaät caàn bao nhieâu, nôi naøo coù theå ñaùp öùng ñöôïc? Luùc naøo Boä Quoác phoøng phaûi saün saøng tung nhöõng “aùt chuû baøi” cuûa mình môùi giaûi quyeát ñöôïc coâng vieäc. Nhöõng chieán só coâng binh öu tuù cuûa Boä Tö leänh coâng binh ñöôïc pheùp taäp keát treân coâng trình tröôùc Teát nguyeân ñaùn hai ngaøy. Hoï ñoùn Teát coå truyeàn daân toäc ngay treân coâng tröôøng vôùi khoâng khí lao ñoäng queân mình. Hoï hieåu saâu saéc raèng Baùc laø ngöôøi cha cuûa caùc löïc löôïng vuõ trang, ñöôïc xaây laêng Baùc laø moät vinh döï lôùn, moät traùch nhieäm veû vang. Baïn ñöa sang giuùp ta nhöõng chuyeân gia kyõ thuaät gioûi, giaøu loøng nhieät tình vôùi caùch maïng Vieät Nam vaø coù tình caûm quí meán saâu saéc vôùi Baùc Hoà. Coâng tröôøng roän tíeâng buùa, tieáng cöôøi noùi hoøa trong maøu aùo lao ñoäng, treân neàn maøu aùo xanh noåi baät cuûa nhöõng ngöôøi lính treû.

Ñoùng goùp söùc ngöôøi söùc cuûa ñeå xaây döïng laêng Baùc nhö moät tieáng goïi thieâng lieâng maø moãi ngöôøi daân, moãi ñòa phöông daønh nhöõng gì öu tuù nhaát cuûa queâ höông ñeå daâng leân Ngöôøi. Caùc chieán só mieàn Nam, khoâng ñöôïc vinh döï ñoùn Baùc vaøo thaêm, thöông tieác Baùc voâ haïn, ñaõ caàm suùng vöõng vaøng hôn cho ngaøy ñoäc laäp ñöôïc ñeán gaàn. Khi nghe tin xaây döïng laêng Baùc, caùc chieán só quaân giaûi phoùng ñaõ vaøo röøng tìm goã quyù göûi ra mieàn Baéc xaây laêng Baùc. Mieàn Ñoâng tìm ñöôïc caây goã Nu coù ñeán haøng traêm naêm tuoåi, goã Nu coù maøu vaøng töôi, vieàn xung quanh laø maøu naâu saäm, vaân goã thanh thoaùt choã goùc böôùu cuoán xoaén taïo thaønh nhöõng hình maây bay soùng löôïn. Caây goã ñöôïc ñöa töø Loäc Ninh treân chaëng ñöôøng gian nan 20 ngaøy ñeâm. Trong buoåi leå trao taëng goã quyù, ñoàng chí Phoù tö leänh Nguyeãn Thò Ñònh thay maët ñoàng baøo chieán só mieàn Nam noùi leân taám loøng vôùi Baùc: “Caây goã Nu quí giaù töôïng tröng cho söùc soáng kieân cöôøng baát khuaát cuûa nhaân daân mieàn Nam. Vôùi taám loøng trung trinh voâ haïn, ñoàng baøo, chieán só kính daâng leân Baùc ñeå ñôøi ghi nhôù coâng ôn vò Cha giaø daân toäc”. Boä ñoäi Tröôøng Sôn cuõng göûi caây goã Traéc ñaïi thoï ra goùp phaàn xaây laêng, roài caùc ñòa phöông Quaûng Nam-Ñaø Naüng “ñi ñaàu dieät Myõ”, Taây Nguyeân kieân cöôøng… göûi nhöõng caây goã Traéc ñeïp nhaát, to nhaát ñeå goùp phaàn laøm ñeïp theâm “Ngoâi nhaø cuûa Baùc”. Chuyeån goã ra Baéc laém gian nan vaát vaû, coù khi coøn ñoå maùu hy sinh, nhöõng caây goã quyù mieàn Nam seõ ñöôïc choïn laøm nhöõng haïng muïc coâng trình quan troïng laøm ñeïp theâm cho coâng trình, nhö cöûa ra vaøo laêng, lan can…

Neáu nhö caû coâng trình laø moät traän ñaùnh thì vieäc ñoå beâ toâng phaàn ngaàm laø moät ñoät phaù cöïc kyø quan troïng. Theo kinh nghieäm tính toaùn thì khaû naêng ñoå cao nhaát moät ngaøy chæ khoaûng 200m3, muoán hoaøn thaønh coâng trình ñuùng thôøi haïn thì phaûi naâng möùc ñoå leân 400m3. Vieäc ñoù ngoaøi döï ñoaùn cuûa nhieàu ngöôøi. Nhöng ñoái vôùi caùc chieán só coâng binh ñaõ töøng daøy daïn kinh nghieäm traän maïc, hoï hieåu theá naøo laø khaû naêng taïo neân chieán thaéng maø khoâng moät ai, khoâng moät lyù thuyeát naøo coù theå tính toaùn ñöôïc. Khaû naêng saùng taïo cuûa nhöõng ngöôøi “Lính Cuï Hoà” laïi moät laàn nöõa ñöôïc kieåm chöùng. Ngoaøi nhöõng coâng cuï hieän ñaïi nhö caàn caåu lôùn, xe ben chuyeån vaät lieäu, hoï saùng taïo ra nhöõng daây chuyeàn vaän chuyeån “du kích” baèng caùc loaïi xe caûi tieán. Kinh nghieäm “ñöa phaùo vaøo saùt loâ coát ñòch ngaém baén tröïc tieáp”, giuùp caùc chieán só coâng binh taïo neân nhöõng caàn caåu baùnh loáp ñaët treân nhöõng noùc haàm ñeå tröïc tieáp phuïc vuï ñoå beâ toâng phaàn giöõa, traùnh ñöôïc tình traïng phaûi chôø thôøi gian. Taát caû taïo neân moät söï “hôïp ñoàng binh chuûng”, caùc löïc löôïng ñeàu laø thuû coâng. Do ñoù naêng suaát taêng voït khoù ai coù theå tin ñöôïc. Traän chieán thaùch thöùc vôùi thôøi gian ñoái vôùi caùc chieán só chæ laø moät söï khaúng ñònh thaéng lôïi cuûa yù chí vaø söùc saùng taïo hoaøn thaønh ñuùng tieán ñoä phaàn ngaàm, taïo tieàn ñeà thuaän lôïi cho nhöõng böôùc tieáp theo.

Phaàn noåi vaø phaàn trang trí myõ thuaät tuy khoâng naëng nhoïc nhöng yeâu caàu kyõ thuaät cao. Coâng trình laêng Baùc laø moät coâng trình vaên hoùa ngheä thuaät. Phaàn coâng vieäc trang trí chieám gaàn hôn moät nöûa thôøi gian xaây döïng ñoøi hoûi trình ñoä kyõ thuaät vaø myõ thuaät cao. Nhìn toaøn boä phía trong vaø ngoaøi laêng nhö moät khoái kieán truùc laøm toaøn baèng ñaù. Nhaän thaáy ñaát nöôùc ta coù nhieàu moû ñaù quyù cho neân luùc ñaàu ta nhaän hoaøn toaøn cung caáp ñaù oáp laùt trong vaø ngoaøi. Nhöng khoâng ngôø vieäc caét xeùn ñaù, caùc coâng ñoaïn maøi ñaù ñoøi hoûi kyõ thuaät cao môùi coù taûng ñaù baûo ñaûm chaát löôïng cao, ñaëc bieät coù loaïi ñaù ñaûm baûo https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 271

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

ñuùng yeâu caàu thì ta phaûi nhôø Lieân Xoâ giuùp. Hai vaïn mieáng ñaù quyù (hoa cöông vaø caåm thaïch) ñöôïc chôû töø Lieân Xoâ sang kòp thôøi. Beân caïnh ñoù ta coá gaéng khai thaùc nhöõng moû ñaù quyù nhö An Döông. ÔÛ nöôùc ta coù nhöõng moû ñaù quyù ñaëc bieät, maøu saéc vaø ñoä cöùng baûo ñaûm toát. Loaïi ñaù maøu xaùm ñaäm coù nhieàu neùt vaân hoa taïo neân veû toân nghieâm thaønh kính cuûa laêng. Doøng chöõ “Chuû tòch Hoà Chí Minh” treân noùc laêng ñöôïc choïn loaïi ñaù ngoïc Cao Baèng. Cöûa chính cuûa laêng ñöôïc oáp baèng ñaù ñen boùng, nhö taám göông phaûn chieáu lung linh, phoøng khaùch vaø loái leân leã ñaøi neàn vaø baäc caàu thang cuõng laùt baèng ñaù hoa cöông. Töôøng laùt baèng ñaù caåm thaïch, loaïi ñaù meàm, mòn. Töôøng chính maët tieàn saûnh oáp ñaù hoa cöông vaân ñoû hoàng töôi, laøm neàn cho doøng chöõ “Khoâng coù gì quyù hôn ñoäc laäp töï do” vaø chöõ kyù cuûa Baùc Hoà baèng vaøng noåi leân röïc rôõ. Phoøng Baùc naèm laøm baèng ñaù caåm thaïch Haø Taây. Nhöõng vieân ñaù coù hình chöõ nhaät xeáp hình thaúng ñöùng töø chaân töôøng leân ñeán ñænh traàn, laøm ta lieân töôûng ñeán nhöõng thanh goã laùt ôû nhaø saøn Baùc, taïo caûm giaùc aám cuùng, yeân tónh, nghieâm trang nhö thaàm nhaéc ta haõy nheï nhaøng giöõ yeân giaác nguû Baùc. Phía tröôùc böùc töôøng cao ñöôïc gheùp baèng loaïi ñaù hoàng ngoïc, moät loaïi ñaù treân trieàn nuùi truøng ñieäp Baù Thöôùc (Thanh Hoaù) taïo neân hình hai laù côø – côø Ñaûng vaø côø Toå quoác trang nghieâm höôùng phía ñaàu Baùc naèm nghæ.

Nhöõng caây goã quí ñöôïc löïa choïn laøm thaønh 200 boä cöûa. Taát caû goã ñöôïc xeû baèng tay caån troïng vaø tieát kieäm, vì moãi mieáng goã ñeàu thaám moà hoâi xöông maùu cuûa ñoàng baøo chieán só mieàn Nam. Nhöõng thôï xeû goã gioûi cuûa Nam Haø ñöôïc huy ñoäng ñeå xeû kòp thôøi gian. Goã xeû xong coøn phaûi mang ngaâm taåm choáng moái moït, saáy khoâ baèng loø saáy hieän ñaïi. Nhöõng ngheä nhaân noãi tieáng ngheà moäc cuûa tænh Ngheä An, Nam Haø, Haø Baéc… ñöôïc hoäi tuï ñeå thi thoá taøi naêng. Ñaëc bieät coù gia ñình noåi tieáng laøm ngheà ñoùng cöûa ôû Gia Hoaø xin ñöôïc töï nguyeän veà laøm cöûa laêng Baùc, gia ñình ngheä nhaân naøy haøng bao ñôøi nay noåi tieáng ngheà moäc laøm nôi ñaâu noåi tieáng ôû ñoù. Caùnh cöûa vaøo chính laø do hai boá con laøm. Cöûa choát theo kieåu moäng moøi, coù khoùa caøi caû hai chieàu, khoâng caàn ke, khoâng caàn ñoùng choát, khoù phaân bieät moái gheùp…Taát caû nhö ñöôïc keát tuï tinh hoa kyõ xaûo truyeàn thoáng cuûa ngheà moäc coå truyeàn daân toäc Vieät Nam. Caùc chuyeân gia nöôùc ngoaøi khoâng ngôùt lôøi khen ngôïi “ñoâi baøn tay vaøng” cuûa ngheä nhaân Vieät Nam. Cöûa ra vaøo leã ñaøi ñöôïc oáp ñaù, nhöõng caùnh cöûa tieáp giaùp vôùi möa naéng ñöôïc phuû lôùp nhöïa choáng nöùt. Trang trí trong laêng ngoaøi ñaù, goã, coøn coù caùc loaïi kim loaïi khaùc nhö traàn laøm baèng nhoâm, lan can maï keàn, löôùi gioù, cöûa trang trí, tay vòn baèng ñoàng. Moãi vaät lieäu ñöa vaøo trang trí ñeàu ñöôïc hoäi ñoàng thaåm ñònh chaát löôïng kieåm tra thöû nghieäm chu ñaùo.

Moät coâng vieäc khoâng keùm phaàn quan troïng laø laép ñaët caùc thieät bò ñieän, nöôùc, ñieàu hoaø thoâng gioù… cho coâng trình. Trong ñoù heä thoáng ñieàu hoaø Lieân Xoâ ñaët laøm ôû nöôùc khaùc neân phaûi phuï thuoäc ôû nhaø maùy thoâng baùo caùc thoâng soá kyõ thuaät môùi tieán haønh vieäc thieát keá laép ñaët. Moïi coâng vieäc ñeàu phaûi tieán haønh sau caùc haïng muïc coâng trình khaùc, laïi ñoøi hoûi kyõ thuaät cao, ñoái vôùi nöôùc ta laïi hoaøn toaøn môùi meû. Vôùi tinh thaàn töï chuû, saùng taïo, nhöõng ngöôøi ñaûm nhaän coâng vieäc naøy khoâng thuï ñoäng ngoài chôø maø luoân töï chuû ñoäng chuaån bò tröôùc. Coù nhöõng vaät tö töï taïo ñöôïc ôû trong nöôùc, chuû ñoäng ñeà xuaát phöông aùn töï gia coâng, hoaëc gom goùp nhöõng cô sôû trong nöôùc saün coù nhöng vôùi ñieàu kieän ñaûm baûo kyõ thuaät. Nhöõng saùng taïo, phaùt minh môùi ôû ñoäi nguõ kyõ sö, coâng nhaân Vieät Nam moät laàn nöõa ñöôïc khaúng ñònh, nhöõng oáng hôi, oáng baûo oân, chi tieát oå ñieän, chia daây, giaù moùc… ñeàu töï gia coâng, khi kieåm tra ñeàu baûo ñaûm tieâu chuaån. Moãi muõi haøn ñeàu ñöôïc baøn tay kheùo leùo cuûa ngöôøi thôï Vieät Nam haøn vôùi trình ñoä cao nhaát. Laøm vieäc trong ñieàu kieän treân coâng tröôøng nhieàu boä phaän cuøng thi coâng, coù nhöõng luùc phaûi tranh thuû nhöõng nôi naøo ñoäi baïn vöøa hoaøn thaønh laø vaøo laøm ngay, hay taän duïng nhöõng daøn giaùo ñeå tranh thuû thi coâng nhanh. Muïc ñích cao nhaát laø chaát löôïng vaø tieán ñoä kòp thôøi vôùi coâng trình. Nhöõng heä thoáng thoâng gioù phaûi laép ñaët treân ñoä cao tôùi 21m, nhöõng ñoaïn oáng to naëng laïi ñoøi hoûi chính xaùc cao, khi laép ñaët neáu khoâng huy ñoäng trí tueä taäp theå, thì khoù coù theå thaønh coâng nhanh choùng. Saùng kieán duøng tôøi, laép ñaët theo töøng ñoaïn roài lieân keát vôùi nhau ñaõ taïo ra hieäu quaû coâng vieäc raát cao, ngay caû chuyeân gia baïn raát ngaïc nhieân ñeán thaùn phuïc. Laép ñaët toång ñaøi ñieän thoaïi vaø camera laø nhöõng coâng vieäc môùi vaø tæ mæ, coâng phu.

Ñaëc bieät laø coâng vieäc laép ñaët heä thoáng ñieàu hoaø dieãn ra caêng thaúng vì ñaây laø moät trong nhöõng coâng ñoaïn quan troïng, baûo veä giöõ gìn thi haøi laâu daøi veà sau naøy, maùy moùc nhieàu chuûng loaïi môùi meû https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 272

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

ñöôïc saûn xuaát ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi. Coù taát caû 17 heä thoáng hôi, ñieàu hoaø. Coù 4 heä ñieàu hoaø trung taâm naëng 160 taán thuoäc loaïi hieän ñaïi nhaát theá giôùi, heä thoáng thoâng gioù baûo ñaûm thoâng ñöôïc 8m3 khí/giôø. Ñeå ñöa maùy neùn naëng 7 taán cuûa traïm laïnh leân giaù, nhôø coù saùng kieán maø coâng vieäc taêng naêng suaát leân 200%. Heä thoáng caáp thoaùt nöôùc, ñaûm baûo nhu caàu nöôùc raát lôùn cuûa laêng, phaûi xaây döïng moät nhaø maùy nöôùc rieâng, ñaûm baûo moät ngaøy cung caáp ñöôïc treân moät vaïn m3 nöôùc. Phaûi laép ñaët moät heä thoáng bình chöùa treân 5000m3 nöôùc. Ngoaøi ra coâng trình coøn coù nhöõng haïng muïc ñaëc bieät nhö heä thoáng baùo chaùy töï ñoäng, heä thoáng baûo veä ñieàu khieån töø xa, heä thoáng naâng haï linh cöõu Baùc laép ñaët loaïi ñaëc bieät hieän ñaïi, chính xaùc, aùnh saùng ñeøn coù nhieàu tia, khuùc xaï bôûi caùc laêng kính hôïp lyù, hoøm kính linh cöõu Baùc ñaëc bieät trong suoát, kín tuyeät ñoái. Heä thoáng ñaûm baûo an toaøn tuyeät ñoái trong moïi tröôøng hôïp söï coá xaûy ra… Taát caû nhöõng maùy moùc tinh xaûo, phaûi coù trình ñoä kyõ thuaät cao môùi hoaøn thaønh coâng vieäc ñöôïc, nhöõng ngöôøi thôï taøi hoa cuûa Vieät Nam ñaõ laép ñaët thaønh coâng.

Laêng Baùc ñöôïc toân nghieâm ñeïp hôn treân neàn quaûng tröôøng Ba Ñình lòch söû. Nôi ñaây Baùc ñaõ khai sinh nöôùc Vieät Nam môùi, ñaõ chöùng kieán bao kyû nieäm vôùi Baùc, vôùi caùch maïng. Cuøng tieán haønh xaây laêng Baùc, ñoàng thôøi quaûng tröôøng cuõng ñöôïc toân taïo laïi. Toång dieän tích xaây döïng toaøn boä laø 14ha, rieâng phaàn quaûng tröôøng tröôùc laêng coù dieän tích 2,8ha, chöùa khoaûng 10 vaïn ngöôøi chia thaønh 168 oâ vuoâng troàng coû, giöõa coù loái ñi roäng khoaûng 1,4m, xung quanh quaûng tröôøng coù heø roäng 7m. Toång dieän tích laùt heø laø 7800m2. Döôùi maët ñaát coù heä thoáng thoaùt nöôùc noái vôùi hai traïm bôm ñaët ngaàm döôùi loøng ñaát. Ñöôøng Huøng Vöông ñi qua tröôùc laêng laøm baèng beâ toâng coát theùp,coù chieàu daøi 1060m, ñöôøng Baéc Sôn daøi 280m, ñöôøng Ba Ñình daøi 400m. Toaøn boä coâng trình laøm quaûng tröôøng ñöôïc giao cho caùn boä caùc ngaønh vaø ñòa phöông ñaûm nhaän thi coâng. Boä Xaây döïng laøm caùc haïng muïc coâng trình beâ toâng, heä thoáng caáp thoaùt nöôùc, Boä Giao thoâng Vaän taûi huy ñoäng xe vaän taûi vaø laøm ñöôøng raûi nhöïa, Toång Cuïc Böu Ñieän thi coâng heä thoáng thoâng tin, truyeàn thanh, phaùt thanh… Toång Cuïc Laâm nghieäp phuû maøu xanh cho quaûng tröôøng, chuaån bò caây xanh, caây caûnh… Ñöôøng Huøng Vöông troàng Choø Naâu Vónh Phuù, ñöôøng Baéc Sôn troàng hoa Ban giaùp loøng ñöôøng. Caùc loaïi caây ñöôïc choïn töø khaép moïi mieàn ñaát nöôùc cuøng hoäi tuï veà ñaây nhö thay maët nhaân daân caùc daân toäc, cho moãi queâ höông ñöôïc ngaøy ñeâm ñöùng beân Baùc giöõ yeân giaác nguû ngaøn thu cuûa Ngöôøi. Nhöõng khoùm truùc Paùc Boù gaén boù vôùi Baùc nhöõng naêm thaùng gian khoå chaùo beï rau maêng thôøi kyø ñaàu môùi veà nöôùc, nhöõng caây daàu nöôùc laáy töø choùt muõi Caø Mau nôi Baùc vaãn muoán veà thaêm luùc Ngöôøi coøn soáng. Caây ña laáy töø Taân Traøo gaén vôùi kyû nieäm Quoác daân ñaïi hoäi vaø Ñoäi tuyeân truyeàn giaûi phoùng quaân ra ñôøi. Nhöõng caây luoàng, caây tre töø queâ höông Leâ Lôïi. Nhöõng caây queá Traø My, caây loøng boong xöù Quaûng, caây ñaøo ñöôïc chieát töø caây ñaøo Toâ Hieäu. Nhöõng caønh mai töø mieàn Nam göûi ra. Phía sau laêng ñöôïc troàng nhöõng gioáng hoa luùc sinh thôøi Baùc raát öa thích nhö nhaøi, höông moäc, daï höông ñöôïc keát hôïp vôùi haøng traêm thöù hoa töø caùc ñòa phöông göûi ñeán, taïo thaønh moät röøng hoa Vieät Nam ngaùt höông suoát boán muøa khoe höông beân Baùc. Phía hai beân laêng oùng aû haøng tre töôi maùt ngaøy ñeâm rì raøo tieáng queâ höông. Gioáng ngoïc buùt traéng ñöôïc troàng caïnh hoa töôøng vi hoàng töôi. Phía tröôùc saùt beân laêng laø hai haøng vaïn tueá. Döôùi chaân laêng hai caây Ñaïi töôïng tröng cho söï thanh khieát, tröôøng toàn… Nhöõng chaäu caây theá, caây caûnh noåi tieáng caùc nôi ñöôïc ñaët trong nhöõng boàn ñuùc rieâng ñaëc bieät do caùc ngheä nhaân ôû caùc ñòa phöông laøm neân göûi ñeán. Beân Baùc vaãn ngaùt höông sen cuûa queâ höông Laøng Sen, cuûa Ñoàng Thaùp Möôøi, ngaøo ngaït höông hoa hueä luùc coøn soáng Ngöôøi vaãn öa thích ngaøy ngaøy vaãn coù trogg laêng…

Ngaøy 22/8/1975, sau hôn ba thaùng ngaøy mieàn Nam hoaøn toaøn giaûi phoùng, moät tin vui ñeán vôùi ñoàng baøo chieán só caû nöôùc: Laêng Baùc ñöôïc khaùnh thaønh. Taát caû ñaõ saün saøng ñoùn Baùc vaøo laêng ñeå ai ai cuõng ñöôïc ngaém baùc, nhìn thaáy Baùc, thoaû loøng mong öôùc lôùn lao trong ñôøi. Boä phaän ñoùn khaùch ñöôïc hình thaønh, 150 chieán só Löõ ñoaøn 144, tröôùc ñoù maáy thaùng ñöôïc leänh haønh quaân leân moät khu ñoài ôû Vónh Phuù, döïng moät moâ hình gioáng moâ hình laêng Baùc ñeå taäp luyeän. Nhöõng ñoäng taùc nhö boàng suùng döùng nghieâm, ñi ñeán, ñoåi gaùc, khieâng hoa, daãn khaùch… ñöôïc taäp ñi taäp laïi thuaàn thuïc chính xaùc töøng chi tieát nhoû. Hoï laø nhöõng chieán só tieâu binh ngaøy ñeâm giöõ yeân giaác nguû cuûa Ngöôøi, laø nhöõng chieán só baûo veä an ninh khu vöïc laêng, baûo veä an toaøn cho ñoàng baøo chieán só vaøo laêng vieáng Baùc.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 273

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

20 giôø ngaøy 18/7/1975, laàn di chuyeån thöù saùu thi haøi Baùc, laàn di chuyeån cuoái cuøng ñöa Baùc veà Ba Ñình sau chaëng ñöôøng daøi maát saùu naêm vaát vaû gian nan, ñoaøn xe ñöa Baùc veà nôi yeân nghæ vónh haèng döøng baùnh tröôùc cöûa chính cuûa laêng. Beân linh cöõu Baùc, caùc ñoàng chí laõnh ñaïo trong nöôùc maét caûm ñoäng röôùc Baùc vaøo laêng ñeå töø ñaây Baùc ñöôïc vónh vieãn yeân giaác, ñeå con chaùu muoân ñôøi sau ñöôïc kính caån nghieâng mình tröôùc moät con ngöôøi vó ñaïi nhaát cuûa daân toäc.

Hieän nay treân theá giôùi vaãn coøn raát nhieàu laêng taåm cuûa caùc nhaân vaät noåi tieáng veà vaên hoaù – chính trò. Nhöng chæ coù Leânin (Nga), Mao Traïch Ñoâng (Trung Quoác), Kim Nhaät Thaønh (Baéc Trieàu Tieân) vaø Baùc Hoà kính yeâu cuûa chuùng ta thi theå ñöôïc öôùp moät caùch nguyeân veïn cho ñeán ngaøy hoâm nay. Theo ñaùnh giaù cuûa caùc chuyeân gia veà öôùp xaùc thì hieän nay xaùc öôùp cuûa Baùc Hoà ñöôïc xem laø toát nhaát treân theá giôùi vaø neáu cöù giöõ ñöôïc trong ñieàu kieän nhö vaäy thì xaùc öôùp cuûa Baùc coù theå tôùi 1000 naêm vaø hôn theá nöõa.

Cöù haøng naêm töø thaùng 10 ñeán thaùng 12, laêng Baùc taïm ngöng tieáp khaùch ñeå böôùc vaøo thôøi gian

truøng tu vaø kieåm tra laïi trang thieát bò, heä thoáng maùy moùc trong laêng.

Ñöôïc vieáng laêng Baùc, ta seõ caûm nhaän ñöôïc nhöõng caûm giaùc xao xuyeán laâng laâng khoù taû nhö khoâng muoán noùi lôøi taïm bieät vôùi Haø Noäi. Coù bieát bao du khaùch ñaõ ngeïn ngaøo, xuùc ñoäng vaø seõ khoâng bao giôø queân nhöõng phuùt giaây ñöôïc nhìn thaáy thi haøi cuûa Baùc qua laêng kính, ñaõ coù bao ngöôøi mieàn Nam ra thaêm laêng Baùc, trong doøng ngöôøi ñoù coù nhaø thô Vieãn Phöông. Chính nhöõng doøng caûm xuùc saâu laéng ñoù ñaõ baät thaønh thô vaø trôû thaønh baát huû trong loøng ngöôøi:

Vieáng Laêng Baùc

Daãu raèng trôøi xanh bieác laø maõi maõi Bieát raèng bieån xanh daãu laø maõi maõi Maø sao nghe nhoùi ôû trong tim Mai veà mieàn Nam thöông traøo nöôùc maét Mai veà mieàn Nam nhôù baùc khoâng nguoâi Muoán laøm con chim ca haùt quanh laêng Muoán laøm boâng hoa höông toaû ñaâu ñaây Muoán laøm caây tre trung hieáu choán naøy. (Vieãn Phöông) Con ôû mieàn Nam ra thaêm laêng Baùc Ñaõ thaáy trong söông haøng tre baùt ngaùt OÂi haøng tre xanh xanh Vieät Nam Baõo taùp möa sa ñöùng thaúng haøng Ngaøy ngaøy maët trôøi ñi qua treân laêng Thaáy moät maët trôøi trong laêng raát ñoû Ngaøy ngaøy haøng ngöôøi ñi trong thöông nhôù Keát moät traøng hoa daâng baûy möôi chín muøa xuaân Baùc naèm trong laêng giaác nguû bình yeân Giöõa moät vaàng traêng saùng trong duïi hieàn

Quaûng Tröôøng Ba Ñình

Haø Noäi laø traùi tim cuûa nöôùc Vieät Nam thì Quaûng tröôøng Ba Ñình laø traùi tim cuûa Haø Noäi, vì taïi ñaây ñaõ dieãn ra nhöõng söï kieän troïng ñaïi cuûa Thuû ñoâ vaø cuõng laø cuûa nöôùc ta. Nguyeân nôi ñaây voán laø khu vöïc Cöûa Taây cuûa thaønh Haø Noäi coå. Ñaàu thôøi Phaùp thuoäc, thöïc daân phaù thaønh laøm moät vöôøn hoa nhoû, ôû nôi ñaây goïi laø ñieåm troøn Puginier. Naêm 1945 môùi coù teân goïi laø vöôøn hoa Ba Ñình. Chöõ Ba Ñình laø ñeå gôïi nhôù daûi ñaát Ba Ñình ôû tænh Thanh Hoaù môùi ñaõ noå ra cuoäc khôûi nghóa choáng Phaùp keùo daøi töø thaùng 9/1886 ñeán thaùng 1/1887.

Ngaøy 2/9/1945, nöûa trieäu ñoàng baøo Haø Noäi vaø phuï caän ñaõ ñoå veà quaûng tröôøng naøy ñeå döï leã Ñoäc Laäp. Leã ñaøi döïng giöõa quaûng tröôøng, boán maët hình thang phuû vaûi ñoû, ôû giöõa coù hình noåi ngoâi sao vaøng naêm caùnh.

Ngaøy 6/9/1969, 6 ngaøy sau khi Hoà Chuû Tòch qua ñôøi, cuõng taïi quaûng tröôøng naøy, leã truy ñieäu Ngöôøi ñaõ ñöôïc cöû haønh troïng theå. 100.000 ñoàng baøo Thuû ñoâ vaø caùc ñòa phöông cuøng 34 ñoaøn ñaïi bieåu quoác teá ñaõ veà ñaây döï leã.

Ngaøy nay, maët chính cuûa quaûng tröôøng - maët Taây laø Laêng Hoà Chuû Tòch, tröôùc Laêng laø quaûng tröôøng vôùi 320m chieàu daøi vaø 100m beà ngang, ñuû choã cho 20 vaïn ngöôøi döï mit tinh. Theâm vaøo ñoù laø 168 oâ coû boán muøa xanh töôi, moãi oâ roäng 81m2, loái ñi giöõa moãi oâ laø 1,4m; ôû giöõa quaûng tröôøng laø coät côø cao 25m.

Quaûng tröôøng Ba Ñình ñaõ trôû thaønh khoâng gian thieâng lieâng cuûa Thuû Ñoâ Haø Noäi .

Tuyeân Ngoân Ñoäc Laâp

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 274

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

“Hôõi quoác daân ñoàng baøo caû nöôùc,

“Taát caû moïi ngöôøi ñeàu sinh ra coù quyeàn bình ñaúng. Taïo hoaù cho hoï nhöõng quyeàn khoâng ai coù theå xaâm phaïm ñöôïc; trong nhöõng quyeàn aáy, coù quyeàn ñöôïc soáng, quyeàn töï do vaø quyeàn möu caàu haïnh phuùc”.

Lôøi baát huû aáy ôû trong baûn Tuyeân ngoân ñoäc laäp naêm 1776 cuûa nöôùc Myõ. Suy roäng ra, caâu aáy coù yù nghóa laø: taát caû caùc daân toäc treân theá giôùi ñeàu sinh ra bình ñaúng; daân toäc naøo cuõng coù quyeàn soáng, quyeàn sung söôùng vaø quyeàn töï do.

Baûn Tuyeân ngoân nhaân quyeàn vaø daân quyeàn cuûa Caùch maïng Phaùp 1791 cuõng noùi: “Ngöôøi ta sinh ra

töï do vaø bình ñaúng veà quyeàn lôïi vaø phaûi luoân ñöôïc töï do vaø bình ñaúng veà quyeàn lôïi”. Ñoù laø nhöõng leõ phaûi khoâng ai choái caõi ñöôïc.

Theá maø hôn 80 naêm nay, boïn thöïc daân Phaùp lôïi duïng laù côø töï do, bình ñaúng, baùc aùi ñeán cöôùp ñaát

nöôùc ta, aùp böùc ñoàng baøo ta. Haønh ñoäng cuûa chuùng traùi haún vôùi nhaân ñaïo vaø chính nghóa. Veà chính trò, chuùng tuyeät ñoái khoâng cho nhaân daân ta moät chuùt töï do daân chuû naøo. Chuùng thi haønh nhöõng luaät phaùp daõ man. Chuùng laäp 3 cheá ñoä khaùc nhau ôû Trung, Nam, Baéc ñeå

ngaên caûn vieäc thoáng nhaát nöôùc nhaø cuûa ta, ñeå ngaên caûn daân toäc ta ñoaøn keát.

Chuùng laäp ra nhaø tuø nhieàu hôn tröôøng hoïc. Chuùng thaúng tay cheùm gieát nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc,

thöông noøi cuûa chuùng ta. Chuùng taém caùc cuoäc khôõi nghóa cuûa chuùng ta trong nhöõng beå maùu.

Chuùng raøng buoät dö luaän, thi haønh chính saùch ngu daân. Chuùng duøng thuoác phieän, ruôïu coàn ñeå laøm cho noøi gioáng chuùng ta suy nhöôïc. Veà kinh teá, chuùng boùc loät nhaân daân ta ñeán xöông tuûy, khieán cho daân ta ngheøo naøn, thieáu thoán, nöôùc

ta xô xaùc, tieâu ñieàu.

Chuùng cöôùp khoâng ruoäng ñaát, haàm moû, nguyeân lieäu. Chuùng giöõ ñoäc quyeàn in giaáy baïc, xuaát caûng vaø nhaäp caûng. Chuùng ñaët ra haøng traêm thöù thueá voâ lyù, laøm cho daân ta, nhaát laø daân caøy vaø daân buoân trôû neân baàn

cuøng.

Chuùng khoâng cho caùc nhaø tö saûn cuûa ta ngoùc ñaàu leân. Chuùng boùc loät coâng nhaân ta moät caùch voâ

cuøng taøn nhaãn.

Muøa thu naêm 1940, phaùt xít Nhaät ñeán xaâm laêng Ñoâng Döông ñeå môû theâm caên cöù ñaùnh Ñoàng minh, thì boïn thöïc daân Phaùp quyø goái ñaàu haøng, môû cöûa nöôùc ta röôùc Nhaät. Töø ñoù daân ta chòu hai taàng xieàng xích: Phaùp vaø Nhaät. Töø ñoù daân ta caøng cöïc khoå, ngheøo naøn. Keát quaû laø cuoái naêm ngoaùi ñaàu naêm nay, töø Quaûng Trò ñeán Baéc Kyø hôn hai trieäu ñoàng baøo ta bò cheát ñoùi.

Ngaøy 9/3 naêm nay, Nhaät töôùc khí giôùi cuûa quaân ñoäi Phaùp. Boïn thöïc daân Phaùp hoaëc boû chaïy hoaëc ñaàu haøng. Theá laø, chaúng nhöõng chuùng khoâng “baûo hoä” ñöôïc ta, traùi laïi, trong 5 naêm chuùng ñaõ baùn nöôùc ta hai laàn cho Nhaät.

Tröôùc ngaøy moàng 9/3, bieát bao laàn Vieät Minh ñaõ keâu goïi ngöôøi Phaùp lieân minh ñeå choáng Nhaät. Boïn

thöïc daân Phaùp ñaõ khoâng ñaùp öùng, laïi thaúng tay khuûng boá Vieät Minh hôn nöõa.

Thaäm chí ñeán khi thua chaïy chuùng coøn nhaãn taâm gieát noát soá ñoâng tuø chính trò ôû Yeân Baùi vaø Cao

Baèng.

Tuy vaäy ñoái vôùi ngöôøi Phaùp, ñoàng baøo ta vaãn giöõ moät thaùi ñoä khoan hoàng vaø nhaân ñaïo. Sau cuoäc bieán ñoäng ngaøy 9/3, Vieät Minh ñaõ giuùp cho nhieàu ngöôøi Phaùp chaïy qua bieân thuyø, laïi cöùu cho nhieàu ngöôøi Phaùp ra khoûi nhaø giam Nhaät, vaø baûo veä tính maïng vaø taøi saûn cho hoï

Söï thaät laø töø muøa thu 1940, nöôùc ta ñaõ thaønh thuoäc ñòa cuûa Nhaät, chöù khoâng phaûi thuoäc ñòa cuûa Phaùp nöõa. Khi Nhaät haøng Ñoàng minh thì nhaân daân caû nöôùc ta ñaõ noåi daäy giaønh chính quyeàn laäp neân nöôùc Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoaø.

Söï thaät laø daân ta ñaõ laáy laïi nöôùc Vieät Nam töø tay Nhaät, chöù khoâng phaûi töø tay Phaùp. Phaùp chaïy, Nhaät haøng, vua Baûo Ñaïi thoaùi vò. Daân ta ñaõ ñaùnh ñoå caùc xieàng xích thöïc daân gaàn 100 naêm nay ñeå gaày döïng neân nöôùc Vieät Nam ñoäc laäp. Daân ta laïi ñaùnh ñoå cheá ñoä quaân chuû maáy möôi theá kyû maø laäp neân cheá ñoä Daân Chuû Coäng Hoaø.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 275

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Bôûi vì theá cho neân, chuùng toâi, Laâm Thôøi Chính Phuû cuûa nöôùc Vieät Nam môùi, ñaïi bieåu cho toaøn daân Vieät Nam, tuyeân boá thoaùt ly haún quan heä thöïc daân vôùi Phaùp, xoaù boû heát nhöõng hieäp öôùc maø Phaùp ñaõ kyù vôùi Vieät Nam, xoaù boû taát caû moïi ñaëc quyeàn cuûa Phaùp treân ñaát nöôùc Vieät Nam.

Toaøn daân Vieät Nam treân döôùi moät loøng, kieân quyeát choáng laïi aâm möu cuûa boïn thöïc daân Phaùp. Chuùng toâi tin raèng caùc nöôùc Ñoàng minh ñaõ coâng nhaän nhöõng nguyeân taéc daân toäc bình ñaúng ôû caùc Hoäi nghò Teheran vaø Cöïu kim sôn, quyeát khoâng theå khoâng coâng nhaän quyeàn ñoäc laäp cuûa daân toäc Vieät Nam.

Moät daân toäc ñaõ gan goùc choáng aùch noâ leä cuûa Phaùp hôn 80 naêm nay, moät daân toäc ñaõ gan goùc ñöùng veà phe Ñoàng minh choáng phaùt xít maáy naêm nay, daân toäc ñoù phaûi ñöôïc töï do! Daân toäc ñoù phaûi ñöôïc ñoäc laäp!

Vì nhöõng leõ treân, chuùng toâi, Chính phuû Laâm thôøi cuûa nöôùc Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoaø, trònh

troïng tuyeân boá vôùi theá giôùi raèng:

Nöôùc Vieät Nam coù quyeàn höôûng töï do vaø ñoäc laäp vaø söï thaät ñaõ trôû thaønh moät nöôùc töï do, ñoäc laäp. Toaøn theå daân toâc Vieät Nam quyeát ñem taát caû tinh thaàn vaø löïc löôïng, tính maïng vaø cuûa caûi ñeå giöõ vöõng quyeàn töï do vaø ñoäc laäp aáy.” Hoäi tröôøng Ba Ñình

Ñoái dieän vôùi laêng Baùc, ñaây laø hoäi tröôøng quan troïng nhaát Vieät Nam vôùi 1200 choã ngoài, coù caû nhöõng phoøng ñeå hoïp toå hay tieåu ban. Saân khaáu roäng 125m2 daønh cho Chuû tòch ñoaøn trong caùc hoäi nghò do hai kieán truùc sö laõo thaønh Nguyeãn Cao Luyeän vaø Traàn Höõu Tieàm thieát keá. Hieän nay chính phuû ta ñang coù quyeát ñònh xaây môùi moät khu Haønh chaùnh - Leã taân môùi cho Quoác Gia vì Hoäi tröôøng Ba Ñình ñaõ laïc haäu vôùi caùc yeâu caàu môùi cuûa ñaát nöôùc. Hoäi tröôøng cuõ vaãn ñeå laïi laøm di tích lòch söû. Phuû Chuû tòch –Nhaø saøn Baùc Hoà

Phuû Chuû Tòch laø toaø nhaø 4 taàng maøu vaøng nhaït nhìn ra ñöôøng Huøng Vöông ñöôïc xaây döïng töø naém 1900 ñeán 1902. Thôøi Phaùp thuoäc, ñaây laø nôi ôû vaø laøm vieäc cuûa vieân Toaøn quyeàn Ñoâng Döông, do ñoù coøn coù teân laø Phuû toaøn quyeàn. Sau khi tieáp quaûn Haø Noäi, Boä Chính trò ñaõ ñeà nghò Baùc ôû laïi khu nhaø naøy. Nhöng Baùc noùi: “Daân hieän nay coøn ñang ñoùi khoå nhieàu laém maø Baùc ôû trong ngoâi nhaø sang troïng, quaù lôùn theá naøy laø loãi ñaïo vôùi daân” vaø Baùc yeâu caàu ñöôïc ôû laïi trong caên nhaø cuûa anh thôï ñieän cuõ töøng laøm vieäc cho vieân Toaøn quyeàn Phaùp. Cuõng chính taïi caàu thang tröôùc Phuû Chuû Tòch, chieàu thöù baûy naøo Baùc cuõng cho caùc chaùu thieáu nhi vaøo ñaây vui chôi, ca haùt ñeå Baùc cho keïo vaø keå chuyeän cho caùc chaùu nghe. Baùc coøn töï tay uoán naén caùc voøng troøn baèng reã caây ñeå cho caùc chaùu thieáu nhi vui ñuøa.

Ngaøy nay Phuû Chuû Tòch laø nôi hoäi hoïp vaø tieáp ñoùn caùc vò nguyeân thuû quoác gia, caùc vò khaùch quyù ñeán thaêm vaø laøm vieäc taïi nöôùc ta. Ñaây cuõng laø nôi ñaïi söù caùc nöôùc trình Quoác thö. Kyø hoïp thöù tö Quoác Hoäi khoùa I (3/1955) ñaõ hoïp taïi ñaây vaø Baùc Hoà cuõng ñaõ chuû trì nhieàu cuoäc hoïp Hoäi Ñoàng Chính Phuû.

Ngaøy 19/5/1975, Phuû Chuû Tòch ñaõ ñöôïc Nhaø nöôùc coâng nhaän laø moät trong nhöõng khu löu nieäm veà

Chuû Tòch Hoà Chí Minh.

Ñaàu heø 1958, khi tieán haønh söûa chöõa ngoâi nhaø chính cuûa Phuû Chuû Tòch, nhaø saøn cuûa Baùc môùi ñöôïc xaây döïng. Baùc baûo: “Nhaø môùi seõ laøm theo kieåu nhaø saøn maø Baùc ñaõ ôû taïi Vieät Baéc”. Trong khi xaây döïng Baùc laïi baän ñi coâng taùc xa neân khoâng theo doõi tieán ñoä thöïc hieän coâng trình. Khi Baùc trôû veà thì nhaø ñaõ xaây xong. Baùc khen anh em laøm nhanh nhöng laïi pheâ bình raèng toán keùm hôn khi Baùc veõ ra. Moïi ngöôøi ñaõ nhaän khuyeát ñieåm ñoù vì ai cuõng muoán toâ ñieåm choã ôû cuûa Baùc theâm ñeïp. Ngoâi nhaø saøn nhoû hai gian thoaùng döïng treân coät goã. Taàng döôùi coù 12 chieác gheá quanh chieác baøn roäng laø nôi Baùc hay hoïp vôùi Boä Chính trò. Hieän nay, caùc vaät duïng laøm vieäc cuûa Baùc vaãn coøn nguyeân veïn nhö: 3 chieác ñieän thoaïi 3 maøu khaùc nhau laø phöông tieän chính ñeå Baùc lieân laïc vôùi Boä Chính trò, Cuïc taùc chieán, Cuïc phoøng khoâng… block lòch vaãn laø ngaøy 17/8/1969- ñoù laø ngaøy Baùc ngöng khoâng laøm vieäc nöõa taïi ngoâi nhaø saøn naøy. Treân baøn chieác ñoàng hoà cuûa Baùc vaãn chaïy, tuy Baùc ñaõ maát nhöng ngöôøi ta muoán ñeå chieác ñoàng hoà vaãn chaïy vôùi nguï yù raèng Baùc vaãn luoân hieän dieän nôi ñaây, luoân laøm vieäc vaø vui ñuøa vôùi caùc chaùu thieáu nhi yeâu thöông. Xung quanh taàng döôùi laø nhöõng beä ximaêng Baùc cho xaây döïng ñeå caùc chaùu thieáu nhi ñeán chôi coù choã ñeå ngoài. https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 276

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Tham quan taàng treân cuûa nhaø saøn, phoøng nguû du khaùch seõ caøng caûm nhaän roõ hôn söï giaûn dò cuûa Baùc qua caùc vaät duïng, moïi thöù ñeàu bình thöôøng ñeán khoù tin. Döôùi chaân caàu thang coù chieác chuoâng ñoàng nhoû saün saøng baùo cho Baùc bieát khi coù khaùch ñeán thaêm!

Ñeán thaêm ngoâi nhaø saøn cuûa Baùc du khaùch seõ ñöôïc tham quan ao caù, nôi maø haøng ngaøy Baùc vaãn töï tay thaû thöùc aên vaø chaêm soùc nhöõng ñaøn caù nhö moät phaàn cuoäc soáng cuûa mình. Caây vuù söûa do ñoàng baøo mieàn Nam gôûi ra bieáu Baùc naêm 1954, ñöôïc Baùc troàng tröùôc coång nhaø nhö laø nieàm thoâi thuùc trong loøng mong thoáng nhaát ñaát nöôùc, “Mieàn Nam mong Baùc noãi mong Cha!”. Ngoaøi ra trong khu vöïc naøy du khaùch seõ thaáy hai caây döøa raát ñaëc bieät. Moät caây do ñoàng baøo ta ôû Thaùi Lan bieáu Baùc, coøn moät caây do ñoàng baøo Vónh Phuù gôûi bieáu. Chuøa Moät Coät

Chuøa naøy ôû phía Taây thuû ñoâ, thuoäc thoân Ngoïc Thanh, khu Ngoïc Haø. Nôi ñoù nguyeân coù moät caùi hoà hình vuoâng, giöõa hoà coù moät coät ñaù, cao chöøng hai tröôïng, chu vi chín thöôùc, ñaàu truï ñaët moät toøa chuøa ngoùi nhoû, hình nhö moät ñoaù hoa sen döôùi nöôùc moïc leân, ngöôøi ta goïi laø chuøa Nhaát Truï hay laø chuøa Moät Coät.

Chuøa xaây töø naêm 1049, töùc laø naêm ñaàu tieân hieäu Suøng Höng Ñaïi baûo vua Thaùi Toâng nhaø Lyù. Tuïc truyeàn khi aáy vua Thaùi Toâng tuoåi ñaõ cao maø chöa coù con trai, thöôøng ñeán caàu töï ôû caùc chuøa. Moät ñeâm naèm chieâm bao thaáy ñöùc Phaät Quan AÂm hieän treân ñaøi hoa sen trong moät caùi hoà vuoâng ôû phía Taây thaønh, tay beá moät ñöùa con trai ñöa cho nhaø vua. Sau ñoù nhaø vua quaû sinh ñöôïc con trai. Nhaø vua lieàn sai laäp chuøa Moät Coät ñeå thôø phaät Quan AÂm. Khi chuøa laøm xong, nhaø vua trieäu taäp haøng ngaøn taêng ni ñöùng chaàu chung quanh, tuïng kinh suoát baûy ngaøy ñeâm vaø laäp theâm moät ngoâi chuøa lôùn ôû ngay beân caïnh ñeå thôø chö Phaät, goïi laø chuøa Dieân Höïu.

Naêm 1105, vua Nhaân Toâng nhaø Lyù cho söûa laïi chuøa, döïng leân moät caây thaùp baèng ñaù traéng goïi laø thaùp baïch tuyeát, cao 13 tröôïng ôû tröôùc chuøa Dieân Höïu. Töø thaùp Baïch Tuyeát vaøo chuøa Moät Coät, ñi baèng moät haønh lang caàu voàng. Moãi thaùng hai ngaøy raèm, moàng moät nhaø vua caùc haäu phi, cung taàn vaø caän thaàn tôùi chuøa leã Phaät. Ñaëc bieät laø haøng naêm cöù ñeán ngaøy 8/4 laø ngaøy Phaät sinh, nhaø vua laïi ngöï ra chuøa tröôùc moät ñeâm, giöõ mình chay saïch, ngaøy hoâm sau laøm leã taém Phaät. Raát ñoâng taêng ni vaø nhaân daân caùc nôi tôùi döï, laøm neân ngaøy hoäi lôùn haèng naêm ôû thuû ñoâ. Ngaøy aáy tröôùc chuøa laïi coù moät leã lôùn goïi laø leã phoùng sinh. Leã taém Phaät xong roài, nhaø vua ñöùng leân ñaøi cao, tay caàm moät con chim thaû cho bay ñi, roài caùc taêng ni vaø caùc nam nöõ thieän tín, ñua nhau moãi ngöôøi thaû moät con, boùng bay rôïp trôøi.

Naêm 1922, tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå coù söûa chöõa laïi giöõ theo ñuùng nhö quy cheá cuõ. Ñeâm ngaøy 11/9/ 1954, tay sai cuûa thöïc daân Phaùp, tröôùc khi giao traû thuû ñoâ cho chính phuû vaø nhaân daân ta, ñaõ coù yù ñaët mìn ñeå phaù hoaïi chuøa Moät Coät. Ngay sau khi tieáp quaûn thuû ñoâ, chính phuû ta ñaõ cho chieáu theo ñoà daïng cuõ, söûa chöõa laïi ngay. Thaùng 4/1955, chuøa Moät Coät laïi ñöôïc hoaøn nguyeân nhö cuõ.

Töø ñaàu naêm 1958, caây boà ñeà cuûa ñaát Phaät AÁn Ñoä kính taëng Hoà Chuû Tòch nhaân dòp Ngöôøi ñi thaêm

AÁn Ñoä ñöôïc ñem troàng trong chuøa.

Noùi ñeán Chuøa Moät Coät naøy, coù moät vieäc caàn phaûi noùi roõ laø: chuùng ta ñoïc söû veà ñôøi Lyù – Traàn, vaãn thaáy noùi ñeán “An Nam töù khí” nghóa laø boán thöù kieán truùc lôùn ôû nöôùc Nam, maø quaû chuoâng Quy Ñieàn (quaû chuoâng ôû ruoäng ruøa) töùc laø quaû chuoâng ôû tröôùc chuøa Moät Coät laø moät.

Theo söû cuõ cheùp: cuõng veà ñôøi vua Nhaân Toân nhaø Lyù, vaøo naêm Long Phuø thöù taùm (1108) nhaø vua cho xuaát kho moät vaïn hai ngaøn caân ñoàng ñeå ñuùc moät quaû chuoâng lôùn goïi laø Giaùc Theá chung (quaû chuoâng thöùc tænh ngöôøi ñôøi) ñeå treo ôû chuøa Dieân Höïu, ñònh moãi khi ñaùnh moät tieáng chuoâng, tieáng seõ vang ñi maáy daëm. Xaây moät toaø phöông ñình toaøn baèng ñaù xanh, cao 8 tröôïng, treân noùc ñình baéc nhöõng doõng saét to ñeå treo chuoâng. Xaây ñình vaø ñuùc chuoâng, hôn moät naêm môùi xong, haøng ngaøy caùc nôi phaûi thay nhau ñöa daân phu ñeán phuïc dòch. Thaân hình quaû chuoâng khoâng bieát to lôùn theá naøo, chæ bieát khi ñuùc xong khoâng theå naøo treo chuoâng leân ñöôïc, ñaønh cöù phaûi ñeå chuoâng ñöùng saùt maët ñaát, neân ñaùnh khoâng keâu. Roài bao nhieâu laàn doàn eùp haøng ngaøn ngöôøi xuùm vaøo ra söùc vaàn xoay, keát quaû

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 277

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

chæ vaät ngaõ ñöôïc quaû chuoâng laên keành treân maët ruoäng. Luùc ñaàu ngöôøi ta coøn laøm maùi che chuoâng, laâu ngaøy chaúng ai ñoaùi hoaøi, maëc cho chuoâng naèm phôi möa gioù. Nôi chuoâng naèm laïi voán laø moät ruoäng nöôùc, loøng chuoâng trôû thaønh caùi toå eâm aám cho töøng ñaøn ruøa chui ra chui vaøo. Vì vaäy chuoâng ñöôïc mang caùi teân laø chuoâng ruoäng ruøa.

Chuoâng bò daõi daàu nhö theá ñeán hôn 300 naêm. Naêm 1427, boïn phong kieán nhaø Minh sang xaâm chieám nöôùc ta ñaõ hai möôi naêm, bò daân quaân ta do Bình Ñònh vöông laõnh ñaïo khaùng chieán anh duõng, phaûi ruùt veà coá thuû ôû thaønh Ñoâng Quan (töùc Haø Noäi), roài bò quaân ta vaây haõm hôn hai thaùng, löông thöïc bò thieáu thoán, khí giôùi ñaïn döôïc cuõng hao moøn, chuùng phaûi vô veùt heát caùc ñoà ñoàng ôû daân gian, roài ñeán caû phaàn thaân treân baèng ñoàng cuûa thaùp Baùo Thieân vaø quaû chuoâng ruoäng ruøa naøy ñeå ñuùc suùng ñaïn, nhöng keát cuïc chuùng cuõng phaûi ñaàu haøng quaân ta, cuoán giaùp veà nöôùc.

Baøi thô “Vònh chuoâng Quy Ñieàn” cuûa moät nhaø thô ñôøi cuoái Traàn ñaõ pheâ bình vieäc laøm cuûa vua Lyù

chæ laø voâ ích maø laïi coù haïi. Baøi thô thuaät theo ñaïi yù nhö sau:

Hôn vaïn caân ñoàng toán cuûa kho Baøy troø vua Lyù ñuùc chuoâng to Lôïi cho giaëc nöôùc gaây tai vaï Phuùc ñöôïc bao nhieâu toäi maáy boà?ï

Veà söï tích chuøa Moät Coät naøy laïi coù moät truyeàn thuyeát noùi raèng: Baø Linh Nhaân thaùi haäu vôï vua Thaùi Toâng nhaø Lyù, khoâng sinh ñeû, tính laïi caû ghen, baø sai thaùi giaùm baét giam 72 cung nöõ coù nhan saéc, thöôøng ñöôïc chaàu haàu nhaø vua, giam vaøo phoøng toái ôû cung Thöôïng Döông, tôùi khi vua Thaùi Toâng maát, baø laïi baét 72 ngöôøi aáy phaûi chòu choân soáng ñeå cheát theo vua. Sau baø hoái haän, döïng 72 ngoâi chuøa ñeå sieâu ñoä caùc oan hoàn. Chuøa Moät Coät naøy laø moät trong 72 ngoâi chuøa aáy.

Trong thöïc teá, chuøa Moät Coät ñaõ qua nhieàu laàn truøng tu. Moät daáu moác ñaùng tieác cho chuøa laø ngaøy 11/9/1954, tröôùc khi ruùt khoûi Haø Noäi, thöïc daân Phaùp ñaõ cho noå mìn phaù huûy Lieân Hoa ñaøi. Khi chính phuû ta tieáp quaûn thuû ñoâ Haø Noäi ñaõ cho xaây döïng laïi nhö luùc ñaàu. Thaùng 4/1955 thì coâng trình hoaøn taát, nhöng phaàn naøo ñaõ maát ñi nhöõng ñöôøng neùt kieán truùc coå cuûa chuøa.

Caây Boà Ñeà tröôùc chuøa laø nhaân chöùng cho moái quan heä höõu nghò thaém thieát giöõa hai daân toäc Vieät Nam – AÁn Ñoä. Caây Boà Ñeà naøy do Toång thoáng AÁn Ñoä Prasat taëng Baùc naêm 1958 trong dòp Baùc thaêm AÁn Ñoä. Caây Boà Ñeà naøy ñöôïc chieát nhaùnh töø caây Boà Ñeà töông truyeàn raèng laø nôi Phaät Thích Ca thaønh Phaät caùch ñaây 25 theá kyû. Coù theå noùi raèng chuøa Moät Coät laø moät trong nhöõng ngoâi chuøa noåi tieáng nhaát Vieät Nam, tuy quy moâ khoâng lôùn nhöng chuùng ta coù theå töï haøo veà loái kieán truùc coå ñoäc ñaùo vaø mang ñaäm nhöõng daáu aán lòch söû daân toäc. Vieän baûo taøng Hoà Chí Minh

Toïa laïc taïi soá 3 Ngoïc Haø, Haø Noäi, trong khuoân vieân quaûng tröôøng Ba Ñình, caïnh laêng Baùc. Ñöôïc khôûi coâng ngaøy 31/8/1985 khaùnh thaønh ngaøy 19/5/1990 nhaân dòp kyû nieäm 100 naêm ngaøy sinh cuûa Chuû Tòch Hoà Chí Minh. Baûo taøng Hoà Chí Minh laø moät trong nhöõng baûo taøng toát nhaát, ñeïp nhaát, hieän ñaïi nhaát ôû nöôùc ta. Baûo taøng cao 20,5m goàm 4 taàng vôùi toång dieän tích söû duïng laø 13.000m2. Coâng trình ñöôïc thieát keá nhö moät hoa sen nôû töôïng tröng cho phaåm chaát thanh cao trong saùng cuûa Hoà Chuû Tòch. Baûo taøng tröng baøy caùc hieän vaät, hình aûnh taùi hieän cuoäc ñôøi cuûa Ngöôøi töø Laøng Sen – Nam Ñaøn, thôøi nieân thieáu cuûa Baùc, ñeán thôøi thanh nieân Baùc ra ñi tìm ñöôøng cöùu nöôùc, ñeán nhöõng naêm boân ba ôû haûi ngoaïi, roài veà Paéc Poù xaây döïng cô sôû bí maät laõnh ñaïo khôûi nghóa vaø cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp – Myõ cöùu nöôùc. Hoà Taây

Moät teân tuoåi raát noåi tieáng trong thô vaên, aâm nhaïc ca ngôïi veà Thuû ñoâ. Hoà Taây naèm ôû phía Baéc Haø Noäi, roäng 466ha, ñöôøng voøng quanh hoà daøi 17km, choã saâu nhaát ôû laøng Xuaân Taûo khoaûng töø 3 –4m, xung quanh hoà coù raát nhieàu ñeàn chuøa. Caùc nhaø ñòa lí hoïc ñeàu thoáng nhaát raèng Hoà Taây chính laø moät phaàn cuûa con soâng Hoàng coøn soùt laïi sau khi ñaõ ñoåi doøng chaûy. Hoà luoân loäng gioù, baøng baïc nhöõng con soùng laên taên neân ngaøy xöa Hoà Taây coøn coù moät teân goïi khaùc raát gôïi hình, raát neân thô “ Hoà Laõng Baïc”. Theo truyeàn thuyeát xöa kia, Hoà Taây chính laø moät quaû nuùi coù moät con yeâu tinh 9 ñuoâi vaø coù nhieàu

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 278

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” pheùp thuaät thöôøng duï doã trai gaùi veà ñoù ñeå haõm haïi. Long Vöông thaáy theá cho daâng nöôùc leân tröø yeâu tinh, nuùi suïp thaønnh hoà. Chaéc do Hoà Taây ñaõ gaén lieàn vôùi nhieàu böôùc thaêng traàm cuûa lòch söû neân noù cuõng coù raát nhieàu giai thoaïi lieân quan ñeán nguoàn goác cuûa hoà. Vaøo naêm 1125, moät vò cao taêng laø Nguyeãn Chí Thaønh töùc Khoång Minh Khoâng ñaõ sang Trung Quoác chöõa cho hoaøng töû nhaø Toáng khoûi beänh naëng. Vua Toáng taï ôn cho pheùp Khoång Minh Khoâng vaøo kho muoán laáy thöù gì thì laáy vaø laáy bao nhieâu cuõng ñöôïc. Khoång Minh Khoâng môû kho chöùa ñoàng ñen truùt heát vaøo bao roài ra bôø bieån thaû noùn hoaù pheùp thaønh thuyeàn veà nöôùc. Khoång Minh Khoâng daâng vua Lyù Nhaân Toâng soá ñoàng ñen ñoù. Vua cho ñuùc moät quaû chuoâng, khi ñaùnh thöû, beân Trung Quoác coù con traâu baèng vaøng nghe tieáng chaïy sang Vieät Nam tôùi moät khu röøng phía Baéc thaønh Thaêng Long thì chuoâng döùt tieáng, traâu vaøng loàng loän tìm kieám daãm naùt caû moät khu röøng tuït xuoáng thaønh hoà. Nhaø Vua thaáy vaäy sai neùm chuoâng ñoàng xuoáng hoà cho traâu khoûi keâu. Töông truyeàn raèng ai sinh ñöôïc 10 ngöôøi con trai thì ñeán Hoà Taây keùo chuoâng ñoàng leân ñöôïc.

Hoà Taây cuõng laø moät trung taâm aên uoáng cuûa haø Noäi vôùi raát nhieàu ñòa danh noåi tieáng nhö: baùnh toâm Hoà Taây, thòt caày Nhaät Taân (ngöôøi daân thöôøng hay noùi ñuøa laø Lieân Hieäp Caùc Xí Nghieäp Thòt Caày Haø Noäi), oác taàn thuoác baéc, haáp saû ôùt Quaûng Baù, kem nhaø Thuyeàn, chaân gaø nöôùng ñöôøng Thanh Nieân… Du khaùch ñaõ caát coâng ñi haøng kilomet ñeán Haø Noäi maø chöa moät laàn thöôûng thöùc caùc moùn aên noåi tieáng taïi ñaây laø moät thieáu soùt raát lôùn, muoán khaùm phaù ngheä thuaät aåm thöïc Haø Noäi thì chaéc chaén Hoà Taây laø moät ñòa chæ khoâng theå boû qua.

Ñuû nöôùc non tieân choán choán vaày

Ñoïc ngöôïc: So ñaâu deã aáy giaù Hoà Taây To nhoû nhòp taøu caàm vaãy soùng Thaáp cao taàng rôïp taùn laù caây Chaân in veû thaém hoa loàng nguyeät Ngoïc truùc maøu xanh nöôùc laãn maây Ñoà veõ kheùo thieân thoân bôûi nöôùc Hoà Taây caûnh laï thaät vui ñaây.

Caûnh ñeïp cuûa Hoà Taây ñaõ ñöôïc raát nhieàu caùc thi nhaân caûm höùng, coù leõ moät trong nhöõng baøi thô ñaëc saéc veà Hoà Taây laø baøi phuù : “Laï thay caûnh Taây Hoà” cuûa Nguyeãn Huy Löôïng raát lyù thuù, vöøa coù theå ñoïc xuoâi, vöøa coù theå ñoïc ngöôïc: Ñoïc xuoâi: Ñaây vui thaät laï caûnh Taây Hoà Tröôùc bôû khoân thieân kheùo veõ ñoà Maây laãn nöôùc xanh maøu truùc ngoïc Nguyeät loàng hoa thaém veû in chaâu Caây laù taùn rôïp taàng cao thaáp Soùng gaãy caàm taøu nhòp nhoû to Vaây choán choán tieân non nöôùc ñuû Taây Hoà giaù aáy deã ñaâu so Ngheà ñuùc ñoàng

Saùch Lónh Nam Chích Quaùi vaø saùch Thieàn Uyeån Taäp Anh ñeàu coù cheùp söï tích cuûa moät baäc danh taêng, ñoù laø Döông Khoâng Loä, tu haønh taïi chuøa Nghieâm Quang, chuøa naøy sau ñoåi goïi laø Thaàn Quang, toaï laïc taïi huyeän Vuõ Thö, tænh Thaùi Bình ngaøy nay. Trong daân gian, chuøa Nghieâm Quang hay chuøa Thaàn Quang ñöôïc goïi laø chuøa Keo. Döông Khoâng Loä vöøa laø moät danh taêng laïi cuõng vöøa laø baäc ñöôïc daân ñòa phöông toân laøm toå sö cuûa nghaønh ñuùc ñoàng. OÂng ngöôøi laøng Haûi Thanh (nay thuoäc Nam Ñònh) sinh vaøo naêm naøo chöa roõ, chæ bieát raèng oâng soáng vaøo khoaûng ñôøi vua Lyù Nhaân Toâng (1072 – 1137), maát vaøo ngaøy moàng 3 thaùng 6 naêm 1119.

Saùch Ñaïi Vieät söû kí toaøn thö cheùp chuyeän danh taêng Khoång Minh Khoâng, teân thaät laø Nguyeãn Chí Thaønh, ngöôøi laøn Ñaøm Xaù (nay thuoäc Ninh Bình), sinh naêm 1065, maát naêm 1141. Khoång Minh Khoâng noåi tieáng nhôø coâng chöõa laønh baïo beänh cho vua Lyù Thaàn Toâng (1128 –1138), cho neân ñöôïc toân laø Lyù Quoác Sö. Trong daân gian, Lyù Quoác Sö cuõng ñöôïc coi laø moät trong nhöõng baäc toå sö cuûa ngheà ñuùc ñoàng.

Döông Khoâng Loä vaø Khoång Minh Khoâng ñeàu ñöôïc toân laø toå sö cuûa ngheà ñuùc ñoàng coù leõ vì caû hai baäc danh taêng ñeàu coù coâng ñöùc chuoâng ñoàng vaø ñeå laïi cho ñôøi nhöõng kinh nghieäm quyù veà ngheä thuaät ñuùc chuoâng. Tuy nhieân, neáu xeùt ôû goùc ñoä tu haønh, teân tuoåi Döông Khoâng Loä vaø Khoång Minh Khoâng ñöôïc ñôøi ñôøi bieát ñeán, thì ôû goùc ñoä coáng hieán cho ngheà luyeän, ñuùc ñoàng, caû hai ñeàu chæ môùi laø toå sö cuûa töøng khu vöïc nhaát ñònh maø thoâi.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 279

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Baäc toå sö cuûa ngheà ñuùc ñoàng ñöôïc daân gian bieát ñeán nhieàu nhaát vaãn laø Sö Khoång Loä – moät nhaø sö chæ coù trong kho taøng truyeän coå tích nöôùc ta. Khoång Loä vöøa coù daùng daáp cuûa moät nhaø sö laïi cuõng vöøa coù haønh trang cuûa moät ñaïo só. Chuyeän Sö Khoång Loä toùm löôïc nhö sau:

Sö Khoång Loä laø moät baäc chaân tu, coù nhieàu pheùp thaàn thoâng kì laï. Nhaø sö cuõng laø ngöôøi coù taøi trò beänh cuûa ñôøi. Moät hoâm, Sö Khoång Loä quyeát ñònh ñi khaép boán phöông, quyeân giaùo ñoà ñoàng trong thieân haï veà ñeå ñuùc chuoâng. Theá roài nhaø sö ñeán Trung Quoác. Baáy giôø, Thaùi Töû cuûa Hoaøng Ñeá Trung Quoác chaúng may laâm beänh naëng, bao baäc danh y ñöôïc goïi tôùi ñeå chöõa trò roát cuoäc vaãn phaûi boù tay: nghe tieáng Sö Khoång Loä, Hoaøng ñeá lieàn sai ngöôøi ñeán môøi. Laï thay, Sö Khoång Loä chæ môùi cho uoáng vaøi thang thuoác, beänh cuûa Thaùi Töû ñaõ khoûi haún. Hoaøng ñeá Trung Quoác ra leänh laáy thaät nhieàu vaøng baïc ban thöôûng cho Sö Khoång Loä, nhöng nhaø sö moät möïc töø choái, chæ noùi: “Neáu beä haï coù loøng, xin haõy cho keû tu haønh naøy moät tuùi ñaày ñoàng”. Sö Khoång Loä chìa ra moät caùi tuùi chæ daøi ñuùng ba gang. Hoaøng ñeá Trung Quoác cöôøi vaø noùi raèng “Chæ moät tuùi aáy khoâng thoâi ö? Ta cho pheùp ngöôøi vaøo taát caû möôøi kho ñoàng cuûa ta, muoán laáy bao nhieâu cöù laáy”. Sö Khoång Loä vaøo, truùt heát caû möôøi kho ñoàng lôùn maø caùi tuùi ba gang vaãn chöa ñaày. Xong, nhaø sö vaùc tuùi leân vai, ung dung veà nöôùc. Moãi laàn qua soâng, khoâng moät chieác thuyeàn naøo coù theå chòu noåi söùc naëng cuûa caùi tuùi ba gang, bôûi vaäy, Sö Khoång Loä phaûi ngöûa caùi noùn tu lôø (noùn cuûa caùc nhaø sö - NKT) maø mình ñang ñoäi ñeå laøm thuyeàn vöôït soâng. Veà nöôùc, nhaø sö ñaõ ñem soá ñoàng aáy ñuùc thaønh Töù ñaïi khí (töùc laø chuoâng lôùn, töôïng lôùn, thaùp lôùn vaø vaïc lôùn). Chuoâng lôùn vöøa ñuùc xong, chæ môùi thænh nheï moät tieáng maø aâm thanh ñaõ vang sang ñeán taän Trung Quoác. Tieáng ngaân kì laï cuûa chuoâng lôùn khieán cho nhöõng con traâu baèng vaøng ñeå trong kho baùu cuûa Hoaøng ñeá Trung Quoác töôûng laø tieáng traâu meï goïi, lieàn chaïy loàng sang nöôùc ta. Chuùng chaïy quanh maõi ôû Thaêng Long maø tìm vaãn khoâng thaáy meï vaø daáu veát nhöõng böôùc chaân cuûa ñaøn traâu vaøng ñi tìm meï aáy chính laø Hoà Taây ôû Haø Noäi ngaøy nay.

Taùc giaû cuûa Töù ñaïi khí – Sö Khoång Loä – ñöôïc toân laø toå sö cuûa ngheà ñuùc ñoàng nöôùc ta. Nhaân vaät cuûa truyeàn thuyeát daân gian naøy ñaõ ñöôïc lòch söû hoaù. Thi thoaûng ñaây ñoù cuõng coù moät soá taám vaên bia ñeå ôû moät soá chuøa chieàn ñaõ goäp söï tích cuûa Döông Khoâng Loä, Khoång Minh Khoâng vaø Sö Khoång Loä vaøo laøm moät. Thöïc ra, Töù ñaïi khí ôû nöôùc ta ñöôïc cheá taïo ôû nhöõng nieân ñaïi raát khaùc nhau. Ñaïi ñeå, xin toùm löôïc nhö sau:

Ñaïi khí thöù nhaát laø chuoâng lôùn, töùc laø chuoâng Quy Ñieàn. Chuoâng naøy ñöôïc ñuùc vaøo naêm 1101, ñôøi nhaø Lyù Nhaân Toâng. Chuoâng ñuùc xong, ñaùnh khoâng keâu, vì theá, bò boû ôû moät thöûa ruoäng naèm caïnh chuøa Moät Coät (Haø Noäi). Thöûa ruoäng naøy raát laém ruøa, neân môùi coù teân chöõ laø Quy Ñieàn. Chuoâng boû ôû ruoäng Quy Ñieàn neân môùi coù teân laø chuoâng Quy Ñieàn.

Ñaïi khí thöù hai laø töôïng lôùn. Töôïng naøy ñeå ôû chuøa Quyønh Laâm (thuoäc Quaûng Ninh). Theo vaên bia cuûa chính chuøa naøy thì töôïng ñöôïc ñuùc vaøo cuoái thôøi Lyù, töôïng cao ñeán saùu tröôïng (khoaûng 20m). Neáu vaên bia cheùp ñuùng thì roõ raøng, töôïng chuøa Quyønh Laâm thuoäc vaøo haøng lôùn nhaát cuûa theá giôùi veà töôïng ñoàng.

Ñaïi khí thöù ba laø thaùp lôùn, ñoù laø thaùp Baùo Thieân, xaây vaøo naêm 1057, ñôøi vua Lyù Thaùnh Toâng. Thaùp naøy cao 20 tröôïng (töùc khoaûng 70m) vaø nhöõng taàng treân cuûa thaùp ñeàu ñöôïc ñuùc baèng ñoàng. Thaùp Baùo Thieân coù teân goïi ñaày ñuû laø Ñaïi Thaéng Tö Thieân Baûo Thaùp, naèm trong khuoân vieân cuûa chuøa Suøng Khaùnh (thuoäc Thaêng Long).

Ñaïi khí thöù tö laø vaïc lôùn. Vaïc naøy ñeå ôû chuøa Phoå Minh (nay thuoäc Nam Ñònh) neân vaãn thöôøng ñöôïc goïi laø vaïc Phoå Minh, ñöôïc ñuùc vaøo thôøi Traàn Nhaân Toâng. Truyeàn thuyeát keå raèng, mieäng vaïc roäng ñeán noãi, hai ngöôøi coù theå chaïy nhaûy vaø ñuoåi nhau ôû treân ñoù.

Trong suoát hai möôi naêm ñaàu theá kyû thöù 15 (töø naêm 1407 ñeán naêm 1427), nöôùc ta bò quaân Minh ñoâ hoä. Moät trong nhöõng toäi aùc khoâng theå naøo dung tha cuûa giaëc luùc naøy laø ñaõ ñem töù ñaïi khí naáu chaûy ñeå laáy ñoàng ñuùc vuõ khí ñi ñaøn aùp nhaân daân ta.

Vaäy oâng toå ñích thöïc cuûa ngheà luyeän vaø ñuùc ñoàng cuûa ta laø ai? Nhöõng phaùt hieän khaûo coå hoïc suoát maáy chuïc naêm qua cho thaáy roõ raøng ngheà luyeän vaø ñuùc ñoàng cuûa nöôùc ta ñaõ xuaát hieän caùch ñaây khoaûng 4000 naêm. Nhöõng cuïc ñoàng vaø ñaëc bieät laø xæ ñoàng tìm thaáy trong vaên hoaù Phuøng Nguyeân, töï

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 280

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” noù ñaõ noùi leân ñieàu ñoù. Sau Phuøng Nguyeân, caùc neàn vaên hoaù tieâu bieåu khaùc nhö Ñoàng Ñaäu, Goø Mun vaø nhaát laø Ñoâng Sôn ñaõ chöùng toû khaû naêng luyeän vaø ñuùc ñoàng taøi hoa cuûa ngöôøi Vieät coå. Troáng ñoàng Ñoâng Sôn laø nieàm töï haøo cuûa moãi ngöôøi Vieät chuùng ta. AÙng söû thi daân gian cuûa ngöôøi Möôøng ôû nöôùc ta laø Ñeû Ñaát, Ñeû Nöôùc ñaõ goùp phaàn phaûn aùnh khaù ñoäc ñaùo veà quaù trình khai thaùc quaëng ñoàng, ñuùc troáng ñoàng vaø vaän chuyeån troáng ñoàng ñi trao ñoåi khaép ñoù ñaây cuûa ngöôøi thôøi tieàn söû.

Haøng chuïc theá kyû tröôùc Döông Khoâng Loä, Khoång Minh Khoâng vaø Sö Khoång Loä, toå tieân ta ñaõ bieát ñuùc ñoàng vôùi trình ñoä raát cao. Nhöng tieác thay, caùc saùng taïo kyõ thuaät laïi ñi tröôùc ngaønh söû hoïc moät böôùc quaù xa,cho neân, hieän taïi vaãn chöa ai coù theå tìm ra ñöôïc toå sö ñích thöïc cuûa ngheà luyeän vaø ñuùc ñoàng coå… lyù lòch roõ raøng vaø ñaày ñuû. Thoâi thì ñaønh troâng caäy vaøo theá heä sau.

Chuøa Traán Quoác Chuøa Traán Quoác toaï laïc treân moät hoøn ñaûo nhoû giöõa Hoà Taây. Caûnh ñeïp laâu ñôøi naøy ñaõ ñöôïc

truyeàn tuïc qua ca dao:

Gioù ñöa caønh truùc la ñaø Tieáng chuoâng Traán Vuõ, canh gaø Thoï Xöông Mòt muø khoùi toaû ngaøn söông Nhòp chaøy Yeân Thaùi , maët göông Taây Hoà.

“Tieáng chuoâng Traán Vuõ”- töông truyeàn ñaây laø nôi ngaøy xöa treo chieác chuoâng ñoàng cuûa Khoång Minh Khoâng – tieáng aâm vang xa ngaøn daëm. Trong mieàn Trung thì ngöôøi ta ñoïc “Tieáng chuoâng Thieân Muï”. Coøn Yeân Thaùi laø moät ñòa danh naèm gaàn phuû Taây Hoà, nôi daân ngaøy xöa luoân nghe vang tieáng chaøy giaõ coùi ñeå laø giaáy ñoù, moät loaïi giaáy ñaëc bieät ñeå vieát vaø veõ caùc loaïi vaên thö chieáu chæ.

Chuøa naøy nguyeân ôû treân bôø soâng thuoäc baõi Yeân Phuï, laäp leân töø ñôøi Lyù Nam Ñeá (naêm 544 – 548) goïi laø chuøa Khai Quoác. Ñeán thôøi Ñaïi Baûo vua Thaùi Toân nhaø Leâ (1440 – 1442) ñoåi goïi laø chuøa An Quoác. Ñeán thôøi Hoaèng Ñònh vua Kính Toân nhaø Leâ (1600 – 1618), baõi Yeân Phuï lôû gaàn saùt neàn chuøa, daân laøng dôøi vaøo ñòa ñieåm baây giôø, laø moät khu ñaát coù hình theå ñeïp nhaát ôû Hoà Taây, caùc cuï ngaøy xöa goïi laø kieåu ñaát “Phöôïng hoaøng xaø caùnh uoáng nöôùc”. Ñôøi Chính Hoaø vua Hi Toân nhaø Leâ ñoåi goïi laø Chuøa Traán Quoác. Naêm 1842 vua nhaø Nguyeãn laø Thieäu Trò ra Baéc Tuaàn, coù tôùi thaêm chuøa, ñoåi goïi laø chuøa Traán Baéc, nhöng trong nhaân daân vaãn cöù theo cuõ goïi laø chuøa Traán Quoác cho tôùi ngaøy nay.

Ñòa ñieåm nôi ñaây, xöa nay nhö moät hoøn ñaûo ôû Taây Hoà, caùch haún vôùi ñaát lieàn, naêm Vónh Toâ thöù hai, ñôøi vua Thaàn Toân nhaø Leâ, sau khi daân hai laøng Yeân Phuï vaø Yeân Quang ñaép ñeâ Coå Ngö ñeå chaén ngang hoà, moät soá nhaø thieän tín trong caùc phöôøng nhaân ñoù ñaõ goùp tieàn thueâ thôï ñoùng coïc roài ñoå daáu ñaát laøm thaønh con ñöôøng töø ngoaøi ñeâ ñi vaøo coång chuøa.

Chuøa ôû vaøo nôi phong caûnh ñeïp, ñaùng coù giaù trò moät danh lam, nhöng ngay sau khi ôû ngoaøi baõi dôøi vaøo ñaây, noù ñaõ bò boïn chuùa phong kieán möôïn tieáng “meán cöûa Phaät” chieám haún laøm cuûa rieâng, ñaët thaønh haønh cung (nôi ôû cuûa boïn vua chuùa trong nhöõng luùc ñi chôi). Nhaát laø hai ñôøi chuùa Trònh Giang (1729 - 1740) vaø chuùa Trònh Saâm (1767 - 1782) laø hai teân chuùa daâm aùc, ñaõ bieán haún nôi cöûa khoâng naøy laøm nôi haønh laïc tuùng duïc cuûa chuùng.

Ñaõ thaønh moät cung vieän cuûa boïn chuùa Trònh, ñaùng leõ chuøa cuõng bò hoaù kieáp trong traän löûa thuø thaùng Chaïp naêm Bính Ngoï (1786) nhöng nhôø coù coâng baûo hoä cuûa nhaân daân caùc phöôøng vaø caùc laøng quanh ñoù ñaõ chaën ñöôïc baøn tay phuõ phaøng cuûa Leâ Chieâu Thoáng vaø baûo toàn ñöôïc ñeán ngaøy nay. Veà vieäc naøy trong Long Thaønh Daät Söï coù ghi laïi nhö sau:

Naêm Bính Ngoï töùc ñôøi Caûnh Höng 47, vua Hieån Toân nhaø Leâ, Chieâu Thoáng sau khi nhôø Coáng Chænh ñem quaân ôû Ngheä An ra ñaùnh ñuoåi ñöôïc ñoà ñaûng hoï Trònh roài, muoán moät phen tröø heát caên cöù cuûa keû thuø. Ngaøy taùm thaùng Chaïp naêm aáy, Chieâu Thoáng ra leänh ñoát heát phuû ñeä vaø taát caû nhöõng nôi naøo coù dính líu ñeán hoï Trònh. Chuøa Traán Quoác naøy cuõng bò ñoaøn quaân “phoùng hoaû” raàm raäp keùo ñeán chöïc chaâm moài. Nhöng vì bieát tröôùc, nhaân daân ñaõ keùo ñeán haøng ngaøn ngöôøi, ñöùng chaén giöõ chung quanh chuøa, ñoàng thanh noùi chuøa laø cuûa coâng cuûa nhaân daân, khoâng phaûi laø cuûa rieâng hoï Trònh. Keát cuïc nhaân daân ñaõ hoaøn toaøn baûo veä ñöôïc ngoâi chuøa, chæ rieâng coù maáy chuïc laâu phoøng döïng treân nhöng beø noåi chung quanh chuøa, do chuùa Trònh laøm ra cho boïn hoaïn quan vaø caùc cung nöõ ôû laø bò ñoát heát maø thoâi.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 281

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Sau ñoù, chuøa Traán Quoác trôû laïi moät caûnh thieàn laâm thanh tònh, nhieàu du khaùch qua thaêm ñaõ coù nhöõng thô vaên caûm hoaøi, nhöng ñeàu laøm baèng Haùn vaên vaø cuõng moät gioïng thöông tieác vaãn vô cho moät taøn tích cuûa giai caáp phong kieán ñaõ bò thôøi gian xoaù nhoøa, cuõng nhö baøi thô quoác vaên “Traán Baéc Haønh Cung” cuûa nöõ thi só Thanh Quan vaãn ñöôïc nhieàu ngöôøi truyeàn tuïng:

Maáy toaø sen rôùt hôi höông ngöï Naêm thöùc maây phong neáp aùo chaàu Soùng lôùp pheá höng coi ñaõ nhoän Chuoâng hoài kim coå laéng caøng mau

Khaùc haún vôùi gioïng tieác thöông aáy, baøi “Sö ñaøm keå chuyeän” cuûa thi só Ngoâ Ngoïc Du laøm naêm Quang Trung thöù 3 (1790), cho ta thaáy roõ thaân theá cuûa moät phuï nöõ ôû thôøi ñaïi phong kieán ñaõ bò vuøi daäp nhö theá naøo vaø moät phaàn naøo ñaõ phôi baøy toäi aùc cuûa boïn vua chuùa ôû ñoù. Baøi nguyeân baèng Haùn vaên nhö sau:

Thaân theå hom hem, ñaàu ñoám baïc Mieäng cöôøi ñon ñaû cöôøi nhö hoa Chia ngoâi chuû, khaùch lieàn hoûi thaêm

Loøng rieâng nhö ñoäng thöông taâm

Ñaõ loøng bieát ñeán, ñaõ thaêm hoûi

Kinh kyø sau côn baõo taùp qua Thaêm chuøa Traán Quoác gaëp sö baø Ngöôøi truï trì ñaây ñaõ maáy naêm Sö giaø ñang vui boãng im laëng Ngaãm nghó hoài laâu sö môùi noùi Maáy lôøi thöa qua ñeå taï loøng Thaân toâi nöûa ñôøi bò u toái!

Sôùm hoïc ngheà nhaø ñaøn seânh phaùch

Khaên ñoùn quaït haàu phaän thaàn thieáp

Dòch: Traàn theá nhaân gian truyeàn mieäng raèng Ñaøm ni thaân theá khaåu thuaät Baïo phong quaù haäu lai kinh kyø Phoùng Traán Quoác töï ngoä laõo ni Hình dung khoâ caûo phaùt ban baïch Hoan ngheânh vaán taán nhö höõu kyø Taân chuû phaân toaï töùc vaán chi Dó kyû ña nieân thöû tröù trì Laõo ni caûi dung traàm maëc toïa Nhö höõu u hoaøi nan ngöõ thuûy Traàm tö baùn höôùng ni thuûy ngoân Khaùch dó höu taâm lai oân toàn Baïc vi soå ngöõ taï haûo yù Laõo taøn baùn sinh thieân ñòa hoân Quaùn söï Sôn taây Phöôïng caùch höông Queâ ôû tænh Ñoaøi laøng Phuïng Caùch Caàm ca gia hoïc thieáu chuyeân tröôøng Nieân thuûy caäp keâ thöôïng vò töï Danh só lieät tòch tieán cung mang Thaát nieân u caám taïi phaøn lung Haäu ñaéc ñieáu lai thò haønh cung Thöøa caân phuïng traät tì thieáp phaän Caûm voïng aân ba laïi cöûu truøng

Tuoåi xuaân vöøa tôùi ñoä ñaøo tô Tieán cung bò lieät vaøo danh saùch Baûy naêm ñaèng ñaúng kieáp chim loàng Roài ra chaàu chöïc taïi haønh cung Mong ñaâu möa moùc ôû cöûu truøng Nhaát tòch vöông thöôïng hoâ lai tieàn Hoan nhan tieáu vaán yù trieàn mieân Baát yù thuyeân phi töï vieãn kieán Saán lai theá töï hung thaàn nhieân Voâ taâm tích ngoïc döï lieân höông Ñoäc ñaû lieân hoài noä vò thöôøng Ñình tieàn khaán phöôùc söû tröôøng quy Vaân phaùt voâ tình nhaát tieãn quang AÙm thaát taøng thaân baát kieán thieân Hö ñoù kyû haø nhaät nguyeät nieân Nhaát trieäu moân khai quang xaï nhaäp Ña nhaân taåu lai tranh thuû khieân Thaû haønh thaû ngoân dó chuyeàn theá Trònh dó luaân vong Leâ dieäc theá Ñoaïn tröôøng nghieät traùi toøng kim tieâu Cöûu bieät coá höông duïc hoài ñeå Moät hoâm nhaø chuùa goïi laïi gaàn Mieäng cöôøi vui veû hoûi aân caàn Hay ñaâu baø Gioùng xa troâng thaáy Haàm haàm saán ñeán nhö hung thaàn Thöông gì ñeán hoa tieác gì ngoïc Sau traän ñoøn ghen vaãn haèn hoïc Troùi chaët hai tay quyø tröôùc saân Löôõi keùo voâ tình goït heát toùc Buoàng toái giam thaân chòu ñoïa ñaøy AÂm thaàm chaúng bieát bao thaùng ngaøy Moät hoâm cöûa môû loeø aùnh saùng Bao ngöôøi xuùm laïi cuøng daét tay Vöøa ñi vöøa baûo ñôøi ñoåi roài Trònh chaúng coøn ñaâu, Leâ cuõng thoâi Heát kieáp ñoaïn tröôøng töø ñaây nheù Queâ cuõ coøn khoâng muoàn phaûn hoài

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 282

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Kinh hyû ngoâ thaân ñaéc taùi sinh Phaät tieàn nhaát baùi nguyeän traàn tình Taøn sinh toøng thöû quy y Phaät Hoãn theá voâ taâm lôïi döõ danh Möøng tuûi ñôøi toâi ñöôïc taùi sinh Tröôùc Phaät thaønh taâm toû söï tình Soáng taøn cöûa Phaät vui nhôø boùng Traàn tuïc xin töø boû lôïi danh.

Trong khuoân vieân chuøa coøn coù caây boà ñeà treân 40 naêm tuoåi xum xeâ caønh laù ñaønh daáu söï hôïp taùc höõu nghò giöõa Vieät Nam vaø AÁn Ñoä. Naêm 1959 trong moät laàn vieáng thaêm Vieät Nam toång thoáng AÁn Ñoä Prasat ñaõ taëng nhaân daân ta. Töôïng treân ñieän Phaät

Cho tôùi nay, chuùng ta chöa tìm ñöôïc daáu tích moät ngoâi chuøa naøo ôû thôøi kyø Baéc thuoäc vaø môùi hieåu ñöôïc moät chuùt veà Phaät ñieän thôøi Lyù. Qua caùc tö lieäu khaûo coå, chuùng ta bieát chuøa thôøi Lyù coù quy moâ lôùn, daáu tích taïo hình coøn laïi coù moät soá töôïng troøn vaø chaïm ñaù, ít thoâi. Song ñeàu laø nhöõng taùc phaåm ngheä thuaät taïo hình xuaát saéc thuoäc loaïi coå ñieån vôùi veû ñeïp chuaån möïc.

Töôïng Phaät thôøi Lyù chaéc chaén nhaát hieän chæ coøn moät pho ôû chuøa Phaät Tích (Baéc Ninh) coù theå laø töôïng ñöùc Giaùo chuû Thích Ca (hay töôïng A Di Ñaø?), ôû theá ngoài tænh toaï kieát giaø vaãn coøn cao hôn 1,8m. Tuy taïc theo coâng thöùc töôïng Phaät, song ngheä só xöa ñaõ nöõ hoaù Phaät vôùi nhöõng veû ñeïp quyù phaùi lyù töôûng, maët traùi xoan, maøy thanh cong, maét mô maøng, muõi doïc döøa thanh tuù, mieäng mæm cöôøi teá nhò, coå cao ba ngaán, thaân hình thon thaû, coå tay troøn laún, ngoùn tay thon daøi… Töôïng ngoài thaúng löng treân toaø sen ñeå caùc huyeät khai môû, giuùp cho söï giaùc ngoä nhaèm cöùu ñoä chuùng sinh. Toaøn thaân töôïng toaùt ra veû ñeïp thanh cao, caû ôû hình haøi vaø taâm tö. Chieác aùo khoaùc vôùi nhöõng gaân laù sen cöù toaû vaøo khoâng gian, troâi chaûy chôi vôi. Töôïng ngoài baát ñoäng treân beä baùt giaùc, song cöù nhö nhuùc nhích, thaáu roïi noäi taâm töøng ngöôøi ñeán chieâm baùi. Chieác beä vôùi ñaøi sen chæ phuø hôïp vôùi moät pho töôïng. Moät soá chuøa khaùc chöa thaáy töôïng song cuõng coù nhöõng beä töông töï, chöùng toû Phaät ñieän thôøi Lyù coøn vaéng veû. Trong chuøa coøn caùc töôïng Kim Cöông, Hoä Phaùp, Ngöôøi Chim, caùc con thuù nhö sö töû, voi, teâ giaùc, traâu, ngöïa vöøa coù caùi ñeïp saéc saûo vöøa keát hôïp nhuaàn nhuyeãn tính trang trí. Töôïng sö töû ñoäi toøa sen coøn ñöôïc goïi laø “OÂng Saám” gaén vôùi vieäc caàu möa cuûa cö daân troàng caây luùa.

Tham gia ñaéc löïc vaøo vieäc taïo hình thôøi Lyù phaûi keå ñeán hình trang trí beä töôïng, taûng keâ chaân coät, trang trí bia vaø lan can thaønh baäc cöûa… vôùi caùc ñeà taøi phoå bieán laø nhaïc coâng, vuõ nöõ, roàng, phöôïng, hoa, laù vaø soâng… phaûn aûnh moät xaõ hoäi phoàn thònh vaø oån ñònh. Saùng taïo ñaëc bieät ôû ñaây laø phaûi keå ñeán hình roàng maø chính ñöông thôøi ñaõ goïi teân chöõ laø “Long Xaø”, töùc roàng raén. Noù laáy thaân hình roàng raén uoán löôïn thoaên thoaét theâm vaøo chaân chim, bôøm ngöïa, maøo löûa vaø caùc vaên xoaén nguoàn nöôùc ñeå bieåu hieän taäp trung veà maây möa, cuõng gôïi laïi coäi nguoàn con roàng chaùu tieân cuûa daân toäc. Taát caû nhöõng hình chaïm noåi trang trí treân ñaù raén maø caùc chi tieát duø nhoû tí vaãn tæ mæ chính xaùc nhö chaïm baïc, trau chuoát ñeán oùng aû.

Töø thôøi Traàn, Phaät giaùo daàn ñeå laïi nhöõng Phaät ñieän khaù nguyeân vôùi toaø Thöôïng ñieän ôû caùc chuøa Thaùi Laïc (Höng Yeân), Boái Kheâ (Haø Taây) vaø Daâu (Baéc Ninh). Chuùng ta tìm thaáy nhieàu beä ñaù hoa sen khoái hoäp nhö chieác aùn thôø song haàu nhö chöa tìm ñöôïc pho töôïng naøo ôû chuøa - ngoaïi tröø moät soá töôïng roàng, saáu baäc cöûa, nhöng laïi tìm thaáy khoâng ít hình chaïm noåi trang trí treân goã thuoäc noäi thaát chuøa vaø moät soá bia chuøa nöõa. Nhöõng hình chaïm naøy vaãn taäp trung vaøo ñeà taøi nhaïc coâng, vuõ nöõ vaø roàng, phöôïng, song noù “thöïc hôn”, maäp khoeû hôn, gaàn cuoäc soáng laøng xaõ hôn. Phaät giaùo thôøi Traàn vôùi quan nieäm “voâ chaáp” khoâng neä vaøo hoaøn caûnh xaõ hoäi, coi “Phaät ôû nôi taâm” neân chuøa laø nôi ñaøm ñaïo Phaät phaùp cuûa sö taêng vaø Phaät töû, thôø Phaät maø khoâng caàn caû töôïng Phaät, coù theå chæ caàn chöõ “Phaät” vieát to nhö ôû maët bia cuûa chuøa Thò Ñöùc (Haûi Döông)?

Thôøi Leâ sô Phaät giaùo bò haïn cheá, chuøa khoâng ñöôïc chaêm soùc, nhöng ñoâi nôi coøn tìm ñöôïc bia chuøa, hình trang trí chaïm noåi cuõng ñôn sô, coù nôi roàng chaàu chöõ Phaät, coù nôi roàng chaàu maët trôøi, kyõ thuaät khaéc raïch vôùi thuû phaùp nhanh vaø vì theá laïi hoaït. Töôïng troøn ôû chuøa môùi tìm ñöôïc moät töôïng Quan AÂm Nam Haûi ôû chuøa Cung Kieäm (Baéc Ninh) taïc naêm 1949 raát gaàn guõi ngöôøi thöôøng,

Phaûi töø thôøi Maïc trôû ñi chuùng ta môùi coù caùi hieåu ñaày ñuû daàn veà Phaät ñieän. Luùc naøy cuøng vôùi söï khuûng hoaûng cuûa Nho giaùo laø chieán tranh quyù toäc Nam - Baéc trieàu keùo daøi, ngöôøi ta tìm ñeán cöûa Phaät

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 283

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

ñeå caàm mong ñöôïc che chôû, laïi do kinh teá noâng nghieäp oån ñònh, kinh teá haøng hoaù phaùt trieån maø chuøa laøng ñöôïc xaây döïng nhieàu daàn. Giôø ñaây vôùi caùch thôø Phaät theo loái “theá gian truï trì Phaät phaùp” ñoøi hoûi phaûi coù hình aûnh cuï theå vôùi theá giôùi nhaø Phaät, neân Phaät ñieän ñaõ khaù ñoâng ñuùc veà caû soá löôïng vaø chuûng loaïi maø tuyø töøng chuøa chuùng ta ñaõ tìm thaáy boä ba töôïng Tam Theá, moät soá töôïng Quan AÂm Nam Haûi, coù caû töôïng Thích Ca sô sinh, caû caùc thaàn Maây – Möa – Saám – Chôùp ñaõ ñöôïc Phaät hoaù thaønh boä Töù Phaùp cuõng ñöôïc theå hieän thaønh töôïng vaø chieám vò trí trang troïng trong chuøa. Ñoâi khi caû Ngoïc Hoaøng voán laø toái thöôïng thaàn caûm ñaïo giaùo cuõng hoäi nhaäp vaøo chuøa vaø coù treân Phaät ñieän. Trong chuøa coøn tìm thaáy khoâng ít töôïng Haäu laø caùc vò hoaøng haäu, ñöùc vua vaø coâng chuùa thuoäc hoaøng toäc nhaø Maïc, laø nhöõng ngöôøi thaät ñaõ coù coâng cuï theå veà vieäc phuïc höng chuøa. Do soá löôïng töôïng trong chuøa ñoâng neân Tam baûo ñöôïc môû roäng.

Chuøa laø trung taâm vaên hoaù cuûa laøng xaõ thì töôïng cuõng bình daân hôn. Caùc töôïng thuoäc theá giôùi nhaø Phaät baøy ôû trung taâm Phaät ñieän, tuy bò quy ñònh tö theá theo coâng thöùc nhöng thaåm myõ thôøi ñaïi vaãn mang laïi nhöõng saùng taïo laøm cho caùc caù nhaân bình dò hôn, daùng ngöôøi lao ñoäng buï baãm, tính tình ñoân haäu, veû ñeïp phoùng khoaùng. Caùc töôïng Haäu duø laø oâng Hoaøng baø Chuùa cuõng ñöôïc taïc ôû theá ngoài thoaûi maùi, phaù ñi söï goø boù nghieâm trang.

Ngoaøi ra, ôû chuøa thôøi Maïc coøn phaûi keå ñeán loaïi hình chaïm khaéc trang trí treân ñaù, goã vaø ñaát nung. Nhöõng hình chaïm naøy tuy vôùi con ngöôøi coøn khoaùc aùo thaàn tieân, song ñoù chæ laø caùi voû ñeå ñöa ngöôøi bình daân vaøo nôi thôø cuùng thaâm nghieâm, coøn raát phoå bieán vaãn laø caùc hình roàng, phöôïng nhöng moäc maïc, deã chan hoaø vôùi taát caû caùc loaïi con thuù vaø hoa laù vaãn gaëp trong ngaøy thöôøng, noù noåi khoái, veânh cao vôùi chaát ñieâu khaéc roõ raøng.

ÔÛ nöûa ñaàu theá kyû XVII vôùi söï tham gia cuûa quí toäc Leâ - Trònh vaø söï du nhaäp cuûa caùc phaùi Laâm Teá vaø Taøo Ñoäng töø Trung Hoa sang, nhieàu ngoâi chuøa “traêm gian”, “traêm cöûa” ñöôïc xaây döïng, töông öùng vôùi vieäc môû roäng Phaät ñieän laø söï taêng tieán cuûa caùc loaïi töôïng Phaät. Trong chuøa, ngoaøi caùc loaïi töôïng nhö ôû thôøi Maïc coøn theâm caùc boä töôïng Di Ñaø tam toân (A Di Ñaø ôû giöõa, Quan Theá AÂm Boà Taùt beân traùi vaø Ñaïi theá Chí beân phaûi), Hoa Nghieâm tam thaùnh (Phaät Thích Ca ôû giöõa, Vaên Thuø Boà Taùt beân traùi vaø Phoå Hieàn Boà taùt beân phaûi), Tuyeát Sôn… Nhö vaäy, moät Phaät ñieän vôùi trung taâm laø gian giöõa ñaõ ñöôïc saép xeáp ñaày ñuû. Tuyeát Sôn chöa thaønh Phaät, ñöôïc saép ñaët ôû gian beân phaûi vaø ñoái laïi ôû gian beân traùi laø töôïng Quan Theá AÂm Thieân Thuû Thieân Nhaõn, nhö vaäy cho gaàn ñôøi, saùt chuùng sinh hôn. Caùc töôïng Haäu Phaät ñaõ coù vaãn ñöôïc phaùt trieån vaø coù theå ñaït tôùi ñoä vieân maõn hoaøn myõ nhö caùc baø Hoaøng Ngoïc Truùc, Ngoïc Cô, Ngoïc Duyeân ôû chuøa Buùt Thaùp (Baéc Ninh). Ngoaøi ra moät soá cao taêng coù coâng khai saùng caûnh chuøa sau khi tòch cuõng ñöôïc nhaân daân taïc töôïng thôø goïi laø töôïng Toå ñöôïc thôø trong nhaø toå, nhieàu pho töôïng xem laø töôïng chaân dung khaù gioáng vaø ñaëc bieät laø raát soáng ñoäng nhö caùc Toå Chuyeát Chuyeát vaø Minh Haønh ôû chuøa Buùt Thaùp. Cuõng coù nhöõng cao taêng cuûa quaù khöù ñöôïc truyeàn thuyeát hoaù vôùi nhieàu pheùp maøu, giôû ñaây ñöôïc truy toân laø “Ñöùc Thaùnh” linh thieâng, taïc töôïng thôø trong cung caám thaâm nghieâm.

Chính loaït töôïng ôû caùc chuøa ñöôïc taïc ôû theá kyû 17 do coù söï chuû ñaïo cuûa thaåm myõ quí toäc, döôùi baøn tay tinh kheùo cuûa caùc ngheä nhaân, nhieàu pho töôïng ñaõ trôû thaønh nhöõng kieät taùc ngheä thuaät coå daân toäc maø tieâu bieåu laø ôû chuøa Buùt Thaùp vôùi ñuû caùc loaïi töôïng Phaät, töôïng Boà taùt, töôïng Haäu, töôïng Toå… cho ñeán caû Tuyeát Sôn ñang tìm chaân lí vaø caùc Thò giaû haàu caän cuõng ñeàu thanh thoaùt, tinh teá, ñeïp töø chi tieát ñeán toång theå.

Töôïng ñeïp neân noäi thaát khoâng caàn ñeán söï trang trí coâng phu treân caùc maët goã kieán truùc, song vôùi ngoaïi thaát ñöôïc xaây döïng baèng chaát lieäu ñaù nhö lan can thöôïng ñieän, lan can thaùp vaø thaønh caàu chuøa Buùt Thaùp vaø bia ñaù ôû khaù nhieàu chuøa, ñeàu ñöôïc chaïm trang trí noåi cao vôùi nhieàu hình töôi maùt, vui maét, ñeà taøi khi theo tích truyeän, khi laø caûnh quen thuoäc maø môùi laï, taïo ra choán thaàn tieân cao sang ñeå trong ñoù taøng chöùa nhöõng baùu töôïng.

Chuyeån qua theá kyû XVIII, trong söï roái loaïn cuûa chieán tranh noâng daân, chuøa khoâng ñöôïc phaùt trieån thì töôïng Phaät giaùo cuõng chöõng laïi, coù boå sung song khoâng phaùt trieån. Theá roài khi phong traøo Taây Sôn thaéng lôïi, moät nhaø nöôùc quaân chuû tieán boä ñöôïc xaùc laäp, thì chæ moät thôøi gian ngaén cuøng vôùi söï laøm laïi

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 284

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

moät soá chuøa nhö chuøa Taây Phöông (Haø Taây), chuøa Kim Lieân (Haø Noäi)… thaønh caùc kieät taùc kieán truùc, thì Phaät ñieän ñöôïc boå sung nhieàu töôïng môùi cuõng laø nhöõng kieät taùc ñieâu khaéc. Loaït töôïng thôøi Taây Sôn ôû chuøa Taây Phöông ñöôïc ñaùnh giaù ñaït ñænh cao cuûa ngheä thuaät taïc töôïng coå truyeàn, laø cuûa baùu taïo hình maø Vieät Nam goùp vaøo baûng giaù trò vaên hoaù daân toäc vaø nhaân loaïi. Chuùng ta gaëp ôû ñaây moät heä thoáng töôïng Phaät bao caû khoâng gian vaø thôøi gian, caû Phaät ñaõ thaønh vaø Phaät saép thaønh: A Di Ñaø, Tuyeát Sôn, Di Laëc; ñaày ñuû caùc loaïi Boà taùt: Quan theá AÂm, Ñaïi Theá Chí, Vaên Thuø, Phoå Hieàn, troïn veïn Baùt boä Kim Cöông vaø nhaát laø Lòch ñaïi Toå töø, vò toå thöù nhaát Ca Dieáp ñeán vò toå thöù 20 Ñoà Daï Ña (boû ñi hai vò Toå thöù 11 vaø 15 coù theå vì lí do teá nhò). Neáu caùc töôïng Phaät vaø Boà taùt mang veû ñeïp cuûa nhöõng maãu ngöôøi lí töôûng ñaõ chuaån hoùa, thì caùc töôïng Kim Cöông vaø töôïng Toå laïi raát gaàn ngöôøi, ñaày caù tính khieán ngöôøi xem – nhö nhaø thô Huy Caän, phaûi ñaët caâu hoûi:

Hay baáy nhieâu hoàn trong gioù baõo, Baáy nhieâu taâm söï, baáy nhieâu ñôøi Laø cha oâng ñoù, baèng xöông maùu Ñaõ khoå khoâng yeân caû ñöùng ngoài

Naøo ñaâu, baùc thôï caû xöa ñaâu? Soáng laïi cho toâi hoûi moät caâu Baùc taïc bao nhieâu hình khoå haïnh Thaät chaêng chuyeän Phaät keå cho nhau? (Caùc vò La haùn Chuøa Taây Phöông)

Theo Phaät thoaïi caùc nhaân vaät naøy ñeàu laø ngöôøi goác AÁn Ñoä, saùch Tam Taøi ñoà hoä cuûa Vöông Kyø (Trung Quoác) vieát ôû theá kyû 16 coù hình veõ caùc vò toå, caùc ngheä só Vieät Nam ôû cuoái theá kyû 18 ñaõ ñöôïc gôïi yù boá cuïc roài theå hieän thaønh taùc phaåm töôïng troøn cuûa mình vôùi söï Vieät hoaù hoaøn toaøn, baùm saùt tieåu söû nhaân vaât ñeå phoù cho moät taâm hoàn rieâng saéc neùt.

Ñöôøng Coå Ngö Vaøo theá kæ 17 khi daân laøng Yeân Hoa (nay laø Yeân Phuï) ñaép ñeâ ngaên goùc Ñoâng Nam Hoà Taây ñeå baét caù vaø töø ñaáy ñaõ taïo neân hai hoà taùch bieät ñoù laø Hoà Taây vaø Hoà Truùc Baïch. Con ñöôøng Coå Ngö (xöa laø ñöôøg Coá Ngö) cuõng daàn daàn ñöôïc hình thaønh. Ngaøy nay laø ñöôøng Thanh Nieân (992m). Ñaây laø con ñöôøng ñaày thô moäng, hai beân soâng nöôùc, ven bôø rôïp boùng caây vaø eâm eâm nhöõng thaûm coû xanh möôït ñaõ laø chöùng nhaân cho bao trai thanh gaùi lòch ñaát Haø thaønh naøy. Vaøo nhöõng buoåi chieàu cuoái thu, trong caùi se se laïnh cuûa ñaát trôøi, caùc ñoâi trai gaùi tay trong tay, vai beân vai dìu nhau treân con ñöôøng Coå Ngö thô moäng, ñeå cuøng taän höôûng nhöõng giaây phuùt beân nhau, ñöôïc hít thôû baàu khoâng khí trong laønh, trao nhau nhöõng hôi aám cuûa coõi loøng vaø ñeå roài tieáng soùng loøng cuøng roän raøng, cuøng thoån thöùc vaø cuøng hoaø nhòp vôùi tieáng soùng Hoà Taây. Nhö nhaø thô Buøi Thanh Tuaán ñaõ vieát leân moät baøi thô vaø ñöôïc nhaïc só Tröông Quyù Haûi phoå nhaïc raát noåi tieáng naêm 1997:

“Haø Noäi muøa naøy vaéng nhöõng côn möa Caùi reùt ñaàu ñoâng khaên em bay hiu hiu gioù laïnh Hoa söûa thoâi rôi, ta beân nhau moät chieàu tan lôùp Ñöôøng Coå Ngö xöa, chaàm chaäm böôùc ta veà Haø Noäi muøa naøy trôøi khoâng buoâng naéng Phoá vaéng nghieâng nghieâng caønh caây khoâ Quaùn coùc lieâu xieâu moât caâu thô Hoà Taây, Hoà Taây tím môø Haø Noäi muøa naøy loøng bao noãi nhôù Ta nhôù ñeâm nao laïnh ñoâi vai Hôi aám em trao tuoåi thô ngaây Töôûng nhö, töôûng nhö coøn ñaây”

(Haø Noäi muøa vaéng nhöõng côn möa)

Ñeàn Quaùn Thaùnh Ñeàn Quan Thaùnh nhöng teân chính cuûa noù laø Quaùn Thaùnh. Vì “Quaùn” laø danh töø ñeå chæ nôi thôø caùc vò thieân thaàn trong heä thoáng ñaïo Laõo (cuõng nhö “töï” ñeå chæ nôi thôø Phaät) nhöng ngöôøi ta ñaõ ñoïc traïi thaønh Quan Thaùnh vaø trôû thaønh quen thuoäc nhö ngaøy nay.

Ñeàn Quan Thaùnh thôø Huyeàn Thieân Traán Vuõ Chôn Quaân. Laø hình töôïng keát hôïp giöõa moät nhaân vaät huyeàn thoaïi Vieät Nam – OÂng Thaùnh giuùp An Döông Vöông tröø ma quaáy roái khi xaây döïng thaønh Coå Loa vaø nhaân vaät thaàn thoaïi Trung Quoác, töông truyeàn raèng OÂng laø vò thaàn ñöôïc trôøi sai xuoáng traán giöõ phöông Baéc coù phaùp thuaät cao cöôøng tröø yeâu quaùi. Ñeàn Quan Thaùnh ñöôïc xaây döïng töø thôøi vua Lyù Thaùi Toå (1010-1028). Naêm 1893, ñeàn Quaùn Thaùnh ñöôïc söûa sang vaø truøng tu laïi. Ñaëc bieät coù pho

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 285

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” töôïng thaùnh Traán Vuõ baèng ñoàng ñen ñuùc 1677. Töôïng naëng 3600kg, cao 3,96m, chu vi 3,48m. Töôïng maët vuoâng nhìn thaúng, raâu daøi ñen nhaùnh, quaàn aùo maøu ñen nhö theå hieän yù chí vaø nguyeän voïng cuûa nhaân daân ta luoân ñeà cao caùi ñeïp vaø loøng chính tröïc. Coù theå noùi raèng, vôùi nhöõng duïng cuï thoâ sô vaøo theá kæ 17, vieäc ñuùc thaønh coâng moät pho töôïng lôùn nhö vaäy chöùng toû ngheä thuaät taïo hình cuûa nhaân daân ta ñaït ñeán moät trình ñoä khaù cao.

Cho ñeán nay töôïng ñoàng Thaùnh Traán Vuõ laø moät trong nhöõng pho töôïng ñoàng to lôùn vaø coå xöa nhaát coøn soùt laïi moät caùch hieám hoi. Nhöng tieác raèng taùc giaû cuûa taùc phaåm naøy ñaõ khoâng ñeå laïi teân tuoåi cuûa mình cho haäu theá chieâm ngöôõng. Trong truyeàn thuyeát daân gian cho raèng ngöôøi ñuùc töôïng laø thôï caû teân Truøm Troïng. Khoâng bieát caùi teân maø ngöôøi ñôøi ghi coâng coù ñuùng hay khoâng? Nhöng phía ngoaøi cöûa ñeàn coù moät caùi am, trong ñoù coù moät pho töôïng baèng ñaù côõ nhoû. Ngöôøi ta noùi ñoù laø do hoïc troø cuûa oâng Truøm Troïng taïc laïi ñeå ghi coâng ôn thaày vaø xin ñöôïc thôø nôi ñaây.

Vaên Mieáu – Quoác Töû Giaùm – Khueâ Vaên Caùc Vaên Mieáu ñöôïc laäp ôû Haø Noäi, baáy giôø laø Thaêng Long, naêm 1070, caùch ñaây hôn 9 theá kyû. Söï vieäc ñoù phaûi chaêng baùo hieäu söï thaâm nhaäp cuûa Nho giaùo ôû nöôùc ta? Khoâng. Söï thaâm nhaäp naøy chæ xaûy ra boán theá kyû sau ñoù töø ñôøi Leâ Thaùnh Toâng. Naêm 1070, trieàu Lyù vaãn “Tam giaùo ñoàng toân” vaø ñaïo Phaät trong ba ñaïo: Phaät giaùo, Laõo giaùo, Nho giaùo vaãn coøn giöõ nguyeân öu theá tuyeät ñoái.

YÙ nghóa chính cuûa vieäc laäp Vaên Mieáu ñöôïc Ñaïi Vieät Söû Kí Toaøn Thö neâu roõ baèng moät chi tieát cuï theå: “Hoaøng Thaùi Töû ñeán ñaáy hoïc”. Nhö vaäy ngay töø ngaøy ñaàu xaây döïng Vaên Mieáu Haø Noäi ñaõ coù theâm chöùc naêng moät nhaø Quoác hoïc khaùc vôùi Vaên Mieáu cuûa moät soá nöôùc nhö Trung Quoác, Trieàu Tieân, chæ laø nôi thôø cuùng caùc vò toå ñaïo Nho.

Naêm 1076, vua Lyù Nhaân Toâng thaønh laäp Quoác Töû Giaùm ôû beân caïnh Vaên Mieáu. Nhaø Quoác hoïc chính thöùc ñaàu tieân cuûa lòch söû giaùo duïc Vieät Nam ra ñôøi töø ñoù. Nhaø vua ñaõ: “Choïn quan vieân vaên chöùc ngöôøi naøo bieát chöõ cho vaøo Quoác Töû Giaùm”.

Vieäc laäp Vaên Mieáu laø moät böôùc tieán cuûa ñaïo Khoång. Quoác Töû Giaùm ñaùnh daáumoät böôùc phaùt trieån cuûa neàn giaùo duïc nöôùc ta. Tuy raèng giaùo duïc môùi döøng laïi ôû taàng lôùp treân tröôùc heát, nhöng moät soá hoïc sinh öu tuù trong daân gian cuõng ñöôïc tuyeån vaøo hoïc ôû ñoù.

YÙ nghóa cuûa vieäc laäp Vaên Mieáu naêm 1070 vaø laäp Quoác Töû Giaùm naêm 1076 khoâng ñoùng khung trong ñòa haït vaên hoaù. Trong nhaân daân vöøa daønh ñöôïc quyeàn töï chuû sau hôn 1000 naêm ñoâ hoä, ñang daâng leân moät söùc soáng phi thöôøng: yù thöùc giöõ gìn vaø cuûng coá ñoäc laäp, khaúng ñònh baûn lónh, laø tö töôûng chæ ñaïo cuûa moïi hoaït ñoäng toå chöùc, quaân söï, vaên hoaù, ñeàu höôùng tôùi phuïc vuï söï nghieäp töï cöôøng cuûa daân toäc. Naêm 968, hoï Ñinh xöng ñeá, naêm 1010 hoï Lyù ñònh ñoâ nôi “Roàng” baùoñieàm laønh. Naêm 1076, tröôùc binh huøng töôùng maïnh Baéc trieàu, Lyù Thöôøng Kieät cho “thaàn” ngaâm baøi thô laãy löøng soâng Nhö Nguyeät: “Nam quoác sôn haø Nam ñeá cö…”

Vieäc laäp Vaên Mieáu Quoác Töû Giaùm nhö vaäy laø nhaèm ñaøo taïo lôùp quan trò nöôùc, naèm trong phöông

höôùng vöôn leân cuûa thôøi ñaïi.

Naêm 1253, vua thöù hai cuûa nhaø Traàn laø Traàn Thaùnh Toâng ñoåi Quoác Töû Giaùm thaønh Quoác Hoïc Vieän laøm nôi giaûng daïy cho con em vua quan vaø nhöõng ngöôøi hoïc gioûi trong nöôùc. Chöùc naêng cuûa moät tröôøng Quoác hoïc ngaøy caøng noåi baät hôn chöùc naêng cuûa moät nôi teá leã, laøm cho giaù trò lòch söû Quoác Töû Giaùm-Vaên Mieáu ngaøy caøng ñöôïc naâng cao. Tröôøng Quoác hoïc ñöôïc naâng daàn leân tôùi möùc Ñaïi hoïc vaø chính thöùc ñöôïc ñaët teân Thaùi Hoïc Vieän. Suoát hôn ba theá kyû trieàu Leâ tröôøng Quoác hoïc khoâng heà ñoåi choã. Quoác Töû Giaùm naêm naêm ñoùn hoïc sinh khaép nôi vaøo hoïc vaø cöù moãi khoa thi, cöûa nhaø Thaùi Hoïc laïi treo baûng ghi teân nhöõng Tieán só truùng tuyeån, daân chuùng ñaát “Tröôøng An” (Thaêng Long) laïi moät laàn luõ löôït tôùi xem. Caûnh nhoän nhòp töng böøng thaät khoâng sao taû xieát.

Naêm 1484 (Hoàng Ñöùc naêm thöù 15), Leâ Thaùnh Toâng chuû tröông ghi teân leân bia ñaù teân tuoåi nhöõng nhaø khoa hoïc xuaát saéc töø khoa thi Tieán só ñaàu tieân cuûa trieàu Leâ, naêm 1442 trôû ñi, (chuû tröông ñaõ ñeà ra naêm naøy nhöng chöa thöïc hieän). Moãi khoa, moät taám bia ñaët treân löng ruøa. Tôùi naêm ñoù, nhaø Leâ ñaõ toå chöùc ñöôïc 12 khoa thi cao caáp, vaø rieâng trong thôøi gian hôn 30 naêm laøm vua (1460-1497), Leâ Thaùnh Toâng ñaõ toå chöùc ñeàu ñaën cöù ba naêm moät laàn ñöùng 12 khoa thi.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 286

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Nhaø bia ñöôïc döïng laàn löôït tieáp nhaän nhöõng taám bia “ñeà danh” cuûa töøng khoa thi. Thaät ra chaúng bao laâu sau thôøi thònh trò cuûa nhöõng nieân hieäu Quang Thuaän – Hoàng Ñöùc, khoâng phaûi khoa thi naøo tieán haønh xong ñeàu ñöôïc khaéc bia ngay vaø khoâng phaûi bia ñaõ döïng thì vónh toàn, khoâng hö hoûng, khoâng maát maùt. Töøng thôøi coù nhöõng ñôït döïng laïi lôùn, nhö naêm 1653 (Thònh Ñöùc naêm thöù I), naêm 1717 (Vónh Thònh naêm thöù 13).

Cuoái trieàu Leâ, thôøi Caûnh Höng, bia vaãn ñöôïc khaéc ñeàu ñaën. Duø khoâng coøn giöõ ñöôïc ñuû bia, nhaø bia tröôøng Giaùm cuõng ñaõ löu laïi veà sau raát nhieàu nhöõng coâng trình ñieâu khaéc giaù trò vaø tö lieäu lòch söû quyù baùu.

Tôùi thôøi Nguyeãn, caùc vua nhaø Nguyeãn ñoùng ñoâ ôû Hueá, nhaø Quoác hoïc cuõng ñöôïc dôøi vaøo Hueá. Tröôøng Giaùm ñöôïc ñoåi teân laøm Vaên Mieáu vôùi moät chöùc naêng duy nhaát laø nôi thôø töï “thaùnh hieàn” maø thoâi. Teân Quoác Töû Giaùm khoâng coøn ñöôïc chính thöùc goïi nöõa, nhöng giaù trò lòch söû cuûa di tích Quoác Töû Giaùm chaúng lu môø. Teân Giaùm noâm na vaãn ñöôïc ñaët cho phoá, cho chôï vaø toàn taïi cho ñeán hoâm nay.

Kieán Truùc Quoác Töû Giaùm – Vaên Mieáu Moät khung töôøng vaây xaây toaøn baèng nhöõng vieân gaïch voà côõ lôùn – moät loaïi vaät lieäu kieán truùc phoå bieán cuûa thôøi Haäu Leâ, töôøng ñeå traàn hình chöõ nhaät, chieàu daøi hôn 300m, chieàu roäng 70m, chaïy daøi suoát töø ñöôøng Quoác Töû Giaùm vaét ngang tôùi taän ñöôøng Nguyeãn Thaùi Hoïc, töï thaân noù qua daùng beân ngoaøi ñaõ ñuû gaây neân moät khoâng khí coå kính. Baát cöù ai qua ñaây duø voâ tình cuõng khoâng theå naøo khoâng tìm hieåu, ít nhaát ñoâi ñieàu, xem ñaây voán laø nôi naøo? Di tích cuûa moät thôøi ñaïi naøo? Beân trong töôøng, nhöõng maùi kieán truùc coå aån hieän döôùi caønh laù sum sueâ cuûa nhöõng caây coå thuï mang moät caûnh saéc khaùc haún moïi kieán truùc cuûa nhöõng daõy phoá xung quanh, caøng thu huùt söï chuù yù cuûa moïi khaùch qua ñöôøng.

Ñoù laø khu di tích lòch söû Quoác Töû Giaùm - Vaên Mieáu. Khu di tích roäng khoaûng 6 maãu Baéc Boä naøy beân ngoaøi coù töôøng vaây boán phía, beân trong chia laøm naêm khu vöïc phaân minh cuõng ngaên caùch baèng nhöõng böùc töôøng ngang xaây gaïch voà nhö gaïch boán töôøng vaây.

Ñaâu chæ coù nhö vaäy, phaïm vi cuûa khu di tích xöa voán coøn vöôn qua caû ñöôøng Quoác Töû Giaùm bao goàm caû chieác hoà maø nay do chöa ñöôïc söûa sang ñaõ laøm cho ta laàm töôûng chæ laø moät trong haøng chuïc chieác hoà chöùa nöôùc bình thöôøng cuûa thaønh phoá.

Chuùng ta haõy xem thöù töï: töø tröôùc tôùi sau, töø ngoaøi vaøo trong, töøng böôùc tìm hieåu daáu tích töø

Vaên Hoà nguyeân sô ñeán hieän ñaïi cuûa khu di tích lòch söû hieám coù naøy. 

Tröôùc cöûa Vaên Mieáu ngaøy nay, ôû beân kia ñöôøng nhöïa mang teân Quoác Töû Giaùm, coù moät caùi hoà khaù roäng, giöõa hoà noãi leân moät quaû goø, treân goø voán coù bia vaø ñình bia, coù caây coå thuï. Ngaøy xöa nôi ñaây voán laø moät caûnh raát ñeïp vaø neân thô. Di tích naøy teân goïi Vaên Hoà. Theo yù ñoà kieán truùc, ñaây voán laø caùi “tieåu minh ñöôøng” cuûa Vaên Mieáu, laø moät boä phaän khaêng khít cuûa toaøn boä coâng trình kieán truùc chung.

Naêm 1863, trong dòp söûa nhaø bia Vaên Mieáu, Vaên Hoà ñaõ ñöôïc moät laàn tu söûa. Söï vieäc coøn ghi laïi

roõ raøng treân taám bia ñaù döïng ôû goø giöõa hoà.

Hoà naøy vaø caû moät daõi ñaát chaïy suoát chieàu daøi meù Taây cuûa Vaên Mieáu ñeàu laø thuoäc ñaát khu Vaên Mieáu. Sau khi Haø thaønh thaát thuû, khoâng coù ngöôøi troâng nom, moïi söï chaêm soùc chæ taäp trung vaøo khu phía trong 4 böùc töôøng vaây. Tôùi khoaûng naêm 1937 – 1938, caùc vaên thaân Haø Noäi, Haø Ñoâng cuøng nhöõng nhaø Nho môùi laøm giaáy xin nhaän laïi hoà vaø ñaát aáy. Hoài aáy coù döï ñònh söûa sang Vaên Hoà, troàng nhaõn Höng Yeân, vaûi Thanh Lieät treân daûi ñaát môùi nhaän laïi noùi treân. Vieäc chöa tieán haønh ñaõ tieáp tôùi cuoäc binh löûa naêm 1946.

Moät hoà nöôùc trong, quanh bôø caây coái raâm maùt, moät goø ñaát noåi giöõa hoà treân coù moät kieán truùc nhoû ñeïp laån döôùi caønh laù sum seâ, caûnh naøy môû ñaàu cho moät khu kieán truùc seõ trôû thaønh moät taám göông soi, nhaân ñoâi caûnh trí, coù taùc duïng gaây cho khaùch tham quan caûm giaùc maùt meû dòu daøng ngay töø khi môùi ñaët chaân vaøo khu kieán truùc.  Vaên Mieáu Moân

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 287

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Hai taám bia “haï maõ” döïng trong hai nhaø bia nhoû laø moác ranh giôùi chieàu ngang phía tröôùc maët. Xöa kia duø coâng haàu hay khanh töôùng, duø voõng loïng hay ngöïa xe heã ñi qua Vaên Mieáu ñeàu phaûi xuoáng ñi boä ít nhaát töø taám bia “Haï maõ” beân naøy sang tôùi taám bia “Haï maõ” beân kia môùi laïi ñöôïc leân xe ngöïa maø tieáp tuïc haønh trình. Theá ñuû bieát Vaên Míeâu coù vò trí toân nghieâm tôùi chöøng naøo.

Moät saân ñaát theânh thang töø bia “Haï maõ” tôùi töôøng phía tröôùc cuûa Vaên Mieáu laø khoaûng thöù nhaát beân ngoaøi. Saân naøy bò con ñöôøng laùt gaïch seû ñoâi. Ñöôøng thaúng taép qua coång giöõa roài noái vôùi nhöõng ñoaïn phía trong, thaønh moät ñöôøng truïc giöõa xuyeân suoát khu kieán truùc taïo neân kieåu daùng ñoái xöùng tuyeät ñoái moät kieåu maët baèng quen thuoäc quaùn xuyeán haàu heát caùc ñoà aùn kieán truùc thôøi coå ñaïi.

Vaên Mieáu moân töùc laø coång tam quan ngoaøi cuøng taän. Coång coù ba cöûa, cöûa giöõa cao to vaø xaây hai taàng. Taàng treân coù ba chöõ “Vaên Mieáu Moân”. Di tích coøn laïi ngaøy nay laø saûn phaåm cuûa thôøi Nguyeãn, coù chaêng chæ nhöõng vieân gaïch voà söû duïng ñeå xaây neân coång naøy laø di tích coå nhaát thuoäc thôøi Leâ (khoaûng theá kyû 16 trôû laïi).

Kieåu daùng kieán truùc Vaên Mieáu Moân nhieàu neùt ñoäc ñaùo raát ñaùng löu yù trong khi nghieân cöùu kieán truùc coå Vieät Nam. Nhìn beân ngoaøi tam quan laø 3 kieán truùc rieâng bieät. Cöûa chính giöõa thöïc chaát xaây hai taàng. Maët baèng hình vuoâng. Taàng döôùi to, taàng treân nhoû choàng leân giöõa taàng döôùi, do ñoù xung quanh thöøa ra moät haøng hieân roäng, 4 maët coù lan can. Phía beân ngoaøi taàng döôùi chæ môû coù moät cöûa cuoán, hai caùnh baèng goã vaø mi cöûa hình baùn nguyeät cuõng baèng goã chaïm noåi hình ñoâi roàng chaàu maët nguyeät. Phía beân trong laïi môû 3 cöûa cuoán khoâng coù caùnh. Taàng treân laøm 8 maùi, 4 maùi hieân vaø 4 maùi noùc, do ñoù daùng ngoaøi nom töïa moät kieán truùc hai taàng vaø caû coång chính coù daùng cuûa moät kieán truùc ba taàng. Maùi taàng treân laøm cong leân ôû 4 goùc. Bôø noùc cuõng coù ñaép ñoâi roàng chaàu maët nguyeät. Taàng treân khoâng coù treo chuoâng khaùnh.

Phía ngoaøi coång coù hai ñoâi caâu ñoái neà khoâng roõ nieân ñaïi, tôùi nay vaãn coøn roõ neùt chöõ. Caâu ñoái thöù nhaát: Ñaïi quoác baát dòch giaùo,baát bieán tuïc, thaû toân suøng chi, dieäc tín tö vaên nguyeân höõu töï Ngoâ Nho yeáu thoâng kinh, yeáu thöùc thôøi, voâ caâu coá ñaõ, thöôïng tö thaùnh huaán vónh töông ñoân Dòch nghóa: Nöôùc lôùn troïng giaùo duïc, giöõ thuaàn phong, ñaïo ñöôïc toân suøng, tin töôûng tö vaên nguyeân coù goác. Nhaø Nho phaûi thoâng kinh, phaûi thöùc thôøi, chôù neân coá chaáp, nhöõng lôøi thaønh huaán phaûi ghi loøng Phía trong coång moät caâu ñoái neà khaùc cuõng khoâng coù nieân ñaïi. Só phu baûo ñaùp vò haø tai! Trieàu ñình taïo töïu chi aân, quoác gia suøng thöôïng chi yù. Theá ñaïo duy trì thò thöû nhó!Leã, nhaïc, y, quan sôû tuïy, thanh danh vaên vaät sôû ñoâ. Dòch nghóa: Só phu coøn nhieàu baùo ñaùp, ôn trieàu ñình ñaøo taïo, yù nhaø nöôùc toân suøng Theá ñaïo nhôø ñoù duy trì, choán leã nhaïc, y quan, nôi thanh danh vaên vaät. Taû moân vaø höõu moân hai beân nhoû hôn, thaáp hôn cuõng xaây kieåu 4 maùi hieân vaø 4 maùi noùc, nom töïa nhö kieán truùc hai taàng. Hai cöûa naøy xöa kia laø nôi ñoùng môû ra vaøo haøng ngaøy, coøn cöûa chính thì quanh naêm cöûa ñoùng then caøi maø chæ môû vaøo nhöõng dòp long troïng nhö vua chuùa tôùi thaêm, nhöõng ngaøy teá leã hoaëc nhöõng khi treo baûng vaøng caùc khoa thi tieán só.  Ñaïi Trung Moân

Töø coång chính Vaên Mieáu moân, theo ñöôøng laùt gaïch ñi thaúng tôùi coång thöù hai laø Ñaïi Trung Moân. Ngang haøng vôùi Ñaïi Trung Moân, beân traùi coù Thaùnh Döïc moân, beân phaûi coù Ñaït Taøi moân. Böùc töôøng ngang noái 3 cöûa vöôn daøi ra hai beân tôùi taän töôøng vaây doïc beân ngoaøi. Hai beân taû höõu cuûa caû khu Vaên Mieáu, cuøng vôùi töôøng ngang nôi Vaên Mieáu moân taïo thaønh moät khung hình gaàn vuoâng coù töôøng vaây kheùp kín ra vaøo baèng Vaên Mieáu moân, Taû moân vaø Höõu moân ôû phía tröôùc vaø baèng Ñaïi Trung moân, Thaùnh Döïc moân vaø Ñaït Taøi moân ôû phía sau.

Trong khu vöïc naøy khoâng coù kieán truùc naøo caû, chæ troàng caây to boùng maùt gaàn kín khaép maët baèng. Hai chieác hoà chöõ nhaät nhoû naèm saùt theo chieàu doïc cuûa töôøng vaây doïc beân ngoaøi. Caây xanh, boùng maùt, nöôùc trong, caûnh trí gaây neân caûm giaùc tónh mòch, thanh nhaõ cuûa nôi “Vaên vaät sôû ñoâ”.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 288

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Cöûa Ñaïi Trung laøm kieåu 3 gian coù neàn cao, coù maùi lôïp ngoùi, hai haøng coät hieân tröôùc sau vaø moät haøng coät choáng noùc ôû chính giöõa. Haøng coät naøy chính laø nôi ñeå laép caùnh cöûa, song ôû cöûa naøy khoâng laøm caùnh. ÔÛ gian giöõa treo moät taám bieån nhoû ñeà 3 chöõ sôn then “Ñaïi Trung Moân”.

Con ñöôøng laùt gaïch töø Vaên Mieáu moân tôùi Ñaïi Trung moân laïi vöôn tieáp thaúng tôùi Khueâ Vaên Caùc. Töø hai cöûa Ñaït Taøi vaø Thaùnh Döïc ôû hai beân cöûa Ñaïi Trung, hai con ñöôøng laùt gaïch khaùc nhoû hôn chaïy thaúng song song vôùi con ñöôøng truïc giöõa, chia khu vöïc thöù hai naøy thaønh 4 daõy khaù caân baèng. Hai hoà nöôùc hình chöõ nhaät ñöôïc ñaøo ôû vò trí töông töï nhö hai hoà nöôùc ôû khu vöïc thöù nhaát.

Caûnh trí khu vöïc thöù hai naøy khoâng khaùc gì maáy ôû khu vöïc thöù nhaát. Voán cuõng chæ laø nhöõng baõi coû, troàng ít caây coå thuï raát cao tuoåi ñaõ caèn coõi (Hieän nay ñaõ ñöôïc troàng theâm nhieàu caây môùi theo haøng loái qui cuõ hôn).

Vieäc laép laïi moät khu vöïc chæ coù caây, coù coû, vieäc laøm theâm daõy töôøng ngaên vaø laøm theâm moät lôùp cöûa ra vaøo nhö theá naøy ñaõ laøm cho coâng trình sö thieát keá thaønh coâng trong yù ñoà taïo neân caûnh thaâm nghieâm, tænh mòch cuûa khu vöïc kieán truùc.  Khueâ Vaên Caùc

Khu vöïc thöù hai keát thuùc ôû böùc töôøng ngaên ngang noái cöûa Bi Vaên, gaùc Khueâ Vaên vaø cöûa Suùc Vaên. Gaùc Khueâ Vaên laø moät laàu vuoâng 8 maùi xaây vaøo naêm 1805, ñôøi Gia Long trieàu Nguyeãn. Gaùc döïng treân moät neàn vuoâng cao laùt gaïch baùt traøng. Kieåu daùng kieán truùc khaù ñoäc ñaùo. Taàng döôùi chæ laø 4 truï gaïch, 4 beà troáng khoâng. Taàng treân laø kieán truùc goã tröø maùi lôïp vaø nhöõng phaàn trang trí goùc maùi hoaëc treân bôø noùc laø baèng chaát lieäu ñaát nung hoaëc voâi caùt. Saøn goã coù chöøa hai khoaûng troáng ñeå baét thang leân gaùc. Boán caïnh saøn coù dieàm chaïm troå tinh vi. Boán goùc saøn laøm lan can con tieän cuõng baèng goã, boán maët töôøng bòt vaùn goã, moãi maët ñeàu laøm moät cöûa troøn coù nhöõng thanh goã choáng toaû ra boán phía. Cöûa vaø nhöõng thanh goã choáng töôïng tröng cho sao Khueâ vaø nhöõng tia saùng cuûa sao. Meù treân saùt maùi phía cöûa ngoaøi vaøo treo moät bieån sôn son thieáp vaøng 3 chöõ “Khueâ Vaên Caùc”. Moãi maët töôøng goã ñeàu chaïm moät ñoâi caâu ñoái chöõ Haùn theáp vaøng. Caû 4 ñoâi ñeàu raát coù yù nghóa.

Baéc ñaåu soi thaønh nhieàu khí toát Ñaàm thu boùng nguyeät saùng loøng xöa Nöôùc leã nghóa nghìn naêm hieán Phuû ñoà thö moät moái thaùnh hieàn.

Boán ñoâi caâu ñoái chaïm vaøo töôøng goã gaùc Khueâ Vaân ñöôïc dòch nghóa nhö sau. Sao Khueâ trôøi saùng, vaên minh roäng Soâng Bích xuaân saâu, maïch ñaïo ñôøi Trieàu ta toâ ñieåm nhieàu vaên trò Gaùc ñeïp vaên hay ñoùn khaùch xem. Gaùc Khueâ Vaên voán laø nôi xöa kia duøng ñeå hoïp bình nhöõng baøi vaên hay cuûa caùc só töû ñôïi thi Khoa

thi hoäi.

Gaùc nhoû xinh, kieán truùc giaûn dò nhöng tao nhaõ, ñaëc bieät laïi ñöôïc choïn döïng giöõa nhöõng caây coå thuï xanh toát, caïnh gieáng Thieân Quang ñaày nöôùc trong in boùng gaùc rung rinh. Gaùc Khueâ Vaên xöùng ñaùng vôùi lôøi bình laø moät vieân ngoïc trong khu di tích kieán truùc Vaên Mieáu Haø Noäi.

Cöûa Bi Vaên keát thuùc con ñöôøng laùt gaïch nhoû chaïy töø cöûa Thaùnh Döïc beân traùi. Bi Vaên coù nghóa laø

trang söùc neân veû ñeïp. YÙ noùi vaên chöông trau chuoát saùng suûa, truyeàn caûm thuyeát phuïc con ngöôøi.

Cöûa Suùc Vaên keát thuùc con ñöôøng laùt gaïch nhoû chaïy töø cöûa Ñaït Taøi beân phaûi. Suùc Vaên coù nghóa laø

vaên chöông haøm suùc phong phuù, coù khaû naêng nuoâi döôõng veû ñeïp cuûa taâm hoàn.

Hai cöûa naøy cuøng vôùi Gaùc Khueâ Vaên ñoàng thôøi môû ñaàu cho khu vöïc thöù ba, khu vöïc gieáng Thieân

Gieáng Thieân Quang Quang vaø hai vöôøn bia tieán só. 

Gieáng Thieân Quang (Thieân Quang tónh) coøn ñöôïc goïi laø Vaên Trì (Ao Vaên). Thieân Quang laø aùnh saùng baàu trôøi. Ñaët teân naøy cho gieáng, ngöôøi xaây döïng coù yù muoán noùi con ngöôøi thu nhaän ñöôïc tinh tuùy cuûa vuõ truï, soi saùng trí thöùc, naâng cao phaåm chaát, toâ ñeïp neàn nhaân vaên.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 289

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Gieáng Thieân Quang quanh naêm ñaày nöôùc. Maët nöôùc baèng phaúng trôû thaønh moät taám göông soi boùng Gaùc Khueâ Vaên vaø nhöõng caây coå thuï, do ñoù caûnh trí ñöôïc nhaân ñoâi möùc ñoä myõ quan. Ñoâi khi gioù thoåi nheï maët nöôùc hôi gôïn soùng laên taên, thì boùng Gaùc Khueâ Vaên do ñoù cuõng lung linh lay ñoäng nheï nhaøng, caûnh saéc caøng trôû neân voâ cuøng ñeïp maét.

Gieáng hình vuoâng, quanh bôø ñeàu xaây haøng lan can tôùi ñoä ngang löng. Ngöôøi xöa coøn coù quan nieäm gieáng hình vuoâng töôïng tröng cho ñaát, cöûa troøn gaùc Khueâ Vaên töôïng tröng cho trôøi. Tinh hoa cuûa caû trôøi vaø ñaát ñeàu ñöôïc taäp trung ôû trung taâm vaên hoùa giaùo duïc uy nghieâm giöõa choán ñeá ñoâ.

Hai beân taû höõu lan can gieáng môû cöûa xaây baäc xuoáng gieáng, yù ñoà xaây döïng laø môû loái xuoáng gieáng ñeå röûa vaø laáy nöôùc töôùi hoa, song kh6ng khí toân nghieâm nôi ñaây ñaõ khieán khaùch tham quan chaúng xuoáng röûa döôùi hoà, sôï laøm oâ uùeâ maát ñi tính thieâng lieâng cuûa ngaøn naêm Vaên Hieán. Meù ngoaøi lan can coù troàng hoa ñuû loaïi, hoa laù xanh töôi caøng toân theâm maøu trang nhaõ cuûa “Ao Vaên”. Moät con ñöôøng nhoû laùt gaïch bao quanh gieáng cho pheùp ta coù theå daïo quanh gieáng, leân gaùc Khueâ Vaên, vaøo cöûa Ñaïi Thaønh roài reõ sang hai vöôøn bia ñaù ôû hai beân.

Nhöng coù leõ di tích coù giaù trò baäc nhaát ôû ñaây laø 82 taám bia tieán só döïng ôû hai beân traùi phaûi cuûa gieátn Thieân Quang, moãi beân 41 taám döïng thaønh hai haøng ngang, maët bia ñeàu quay veà phía gieáng. Caû hai beân, giöõa moãi vöôøn bia xaây moät toøa ñình vuoâng, boán maët boû troáng, neàn cao, giöõa coù beä, cöûa ñình troâng thaúng xuoáng gieáng. Ñaây laø hai toøa ñình thôø bia. Xöa kia haøng naêm xuaân thu nhò kì trong Vaên Mieáu laøm leã teá thì ôû ñaây cuõng söûa leã vaät cuùng baùi caùc vò tieân Nho cuûa nöôùc ta maø qyùi taùnh cao danh coøn khaéc treân bia ñaù. Trong 82 taám bia coøn laïi tôùi ngaøy nay, taám sôùm nhaát döïng vaøo naêm 1484, khaéc teân caùc vò tieán só ñoã khoa Nhaâm Tuaát, nieân hieäu Ñaïi Baûo naêm thöù 3 (1442), taám cuoái cuøng döïng vaøo naêm 1780 khaéc teân caùc Tieán só ñoã khoa Kyû Hôïi, nieân hieäu Caûnh Höng naêm thöù 40 (1779). Töø khoa Nhaâm Tuaát, nieân hieäu Ñaïi Baûo naêm thöù 3 tôùi khoa cuoái cuøng laø khoa Ñinh Muøi nieân hieäu Chieâu Thoáng naêm thöù nhaát (1787) tính cho ñuû phaûi tôùi 124 khoa thi Ñình, neáu chæ keå caùc khoa thi Tieán só, khoâng keå caùc khoa Ñoâng Caùc vaø Cheá khoa thì cuõng phaûi 117 khoa vaø theo ñuùng ñieån leä trieàu Leâ thì phaûi laäp ñuû 117 taám bia ñeà teân Tieán só. Theá nhöng traûi qua bao côn binh löûa, vaät ñoåi sao dôøi, soá bia hieän coù chæ coøn 82 taám. Nhieàu taám ngaøy nay chöõ ñaõ môø khoâng sao ñoïc noåi. Nhieàu taám bia noï laép vaøo ruøa kia, nhieàu taám nöùt vôõ phaûi gaén chaép laïi. Thaùng 4/1976, Vieän khaûo coå hoïc phoái hôïp vôùi Phoøng Baûo toàn baûo taøng, Sôû Vaên hoùa Thoâng tin Haø Noäi ñaõ khai quaät ñöôïc theâm moät con ruøa ñaù ñeå bia chìm saâu döôùi loøng hoà caïnh Khueâ Vaên Caùc. Naêm sau laïi tìm ñöôïc moät con ruøa nöõa. Thaân bia chöa thaáy, song hai con ruøa ñeå bia ñaõ naâng con soá bia Tieán só leân soá 84 con. Non 5 theá kyû chuyeän nöông daâu baõi beå taát chaúng tính heát.

Laàn tu söûa nhaø bia cuoái cuøng vaøo nieân hieäu Töï Ñöùc naêm thöù 16 (1863). Hoài aáy Boá chính Haø Noäi laø Leâ Höõu Thanh cuøng vôùi thuï Haäu quaân Ñoâ thoáng, Toång ñoác Haø Ninh laø Toân Thaát Haøn vaø AÙn saùt Haø Noäi laø Ñaëng Taù khôûi xöôùng vieäc thu taäp caùc bia taûn maùt döïng vaøo haøng loái nhö ngaøy nay. Roài laøm hai nhaø bia, moãi nhaø 11 gian ñeå che möa naéng cho caùc di vaät quyù giaù naøy. Roài ít laâu sau hai nhaø bia cuõng khoâng coøn nöõa.

Nhöõng naêm thöïc daân Phaùp xaâm löôïc taïm chieám Haø Noäi, hai vöôøn bia coù luùc hoang vaéng, coû cao luùt ñaàu laøm cho caùc nhaø nghieân cöùu muoán vaøo tìm tö lieäu maø phaûi “ruït chaân laïi, duøng daèng, naán naù…”

Ñaïi Thaønh Moân – Ngoïc Thaønh Moân – Kim Thaønh Moân Sau ngaøy mieàn Baéc giaûi phoùng 1954, cô quan vaên hoùa Haø Noäi ñaõ lieân tuïc töøng böôùc tu söûa vaø baûo veä khu di tích Quoác Töû Giaùm. Hieän nay hai vöôøn bia ñaõ saïch seõ phong quang, laïi ñöôïc laøm nhaø bia che möa naéng, khaùch trong nöôùc cuõng nhö nöôùc ngoaøi ngaøy naøo cuõng taáp naäp tham quan; nhöõng nhaø nghieân cöùu, ñieâu khaéc, hoaï só cuõng tôùi ñaây sao cheùp nghieân cöùu khoâng ngôùt. 

Qua cöûa Ñaïi Thaønh laø vaøo khu vöïc thöù tö, khu vöïc chính cuûa di tích Quoác Töû Giaùm - Vaên Mieáu., Haø Noäi. Cuõng nhö cöûa Ñaïi Trung, cöûa Ñaïi Thaønh laø moät kieán truùc 3 gian vôùi hai haøng coät hieân tröôùc sau vaø moät haøng coät giöõa. Haøng coät giöõa ñôõ xaø noùc, ñoàng thôøi cuõng laø coät ñeå laép cöûa. Ba gian ñeàu ñöôïc laép cöûa hai caùnh. Chính giöõa, treân giaùp noùc coù treo moät böùc hoaønh khaéc 3 chöõ: “Ñaïi Thaønh

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 290

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Moân” (cöûa Ñaïi Thaønh) theo chieàu ngang, ñoïc töø phaûi qua traùi. Beân phaûi hai haøng chöõ nhoû doïc khaéc: “Lyù Thaùnh Toâng Thaàn Vuõ nhò nieân, Canh Tuaát thu, baùt nguyeät phuïng kieán”, coù nghóa laø: “thaùng 8 muøa thu naêm Canh Tuaát, nieân hieäu Thaàn Vuõ naêm thöù 2 ñôøi Lyù Thaùnh Toâng vaâng saéc xaây döïng”.

Beân traùi moät haøng chöõ doïc khaéc: “Ñoàng Khaùnh tam nieân, Maäu Tyù troïng ñoâng ñaïi tö” coù nghóa laø:

“Thaùng 11 naêm Maäu Tyù nieân hieäu Ñoàng Khaùnh naêm thöù 3 ñaïi tö”.

Böùc hoaønh sôn thieáp giaûn dò, laø saûn phaåm cuûa naêm 1888, song noù laø minh chöùng cho moät laàn tu söûa lôùn vaøo thôøi vua Ñoàng Khaùnh nhaø Nguyeãn vaø cuõng laø moät baèng cöù giaùn tieáp cho naêm khôûi döïng Vaên Mieáu vaøo thôøi vua Thaùnh Toâng nhaø Lyù.

Cöûa Ñaïi Thaønh (cöûa cuûa söï thaønh ñaït lôùn lao) môû ñaàu cho khu vöïc cuûa nhöõng kieán truùc chính, nôi thôø Khoång Töû, Chu Coâng, Töù Phoái, Thaát Thaäp Nhò Hieàn v.v… vaø cuõng laø nôi giaûng daïy cuûa tröôøng Giaùm thôøi xöa, mang moät caùi teân ñaày yù nghóa töôûng khoâng coøn coù theå choïn moät teân naøo coù yù nghóa hay hôn.

Vaên Mieáu – Taû Vu – Höõu Vu Hai cöûa nhoû Kim Thaønh beân phaûi vaø Ngoïc Thaønh beân traùi naèm ngang vôùi cöûa Ñaïi Thaønh, song hai cöûa naøy khoâng môû vaøo thaúng khu vöïc chính, maø ñeå ñi qua con ñöôøng laùt gaïch phía sau hai daõy Taû Vu, Höõu Vu ñeå tieáp tuïc qua sang khu Khaûi Thaùnh phía cuoái cuøng cuûa di tích 

Böôùc qua cöûa Ñaïi Thaønh laø tôùi moät saân roäng meânh moâng laùt gaïch baùt traøng. Hai beân phaûi traùi cuûa saân laø hai daõy Taû Vu vaø Höõu Vu. Chính tröôùc maët toøa Ñaïi Baùi Ñöôøng roäng raõi, to lôùn vaø thaâm nghieâm traûi suoát chieàu roäng cuûa saân noái giaùp vôùi ñaàu hoài cuûa Taû Vu, Höõu Vu hai beân, taïo thaønh moät cuïm kieán truùc hình chöõ U coå kính vaø truyeàn thoáng. Sau Ñaïi Baùi vaø song song vôùi Ñaïi Baùi, toøa Thöôïng Ñieän coù quy moâ töông töï caû veà chieàu cao laãn beà roäng vôùi Ñaïi Baùi laø kieán truùc chaám choùt cuûa khu vöïc thöù 4. Ñaïi Baùi Ñöôøng noái vôùi Thöôïng Ñieän baèng moät Tieåu Ñình hình vuoâng. Neáu taùch rieâng cuïm 3 kieán truùc naøy ra maø noùi thì chuùng ñöôïc xaây döïng theo hình chöõ Coâng maø Tieåu Ñình chính laø neùt soå giöõa vaø Ñaïi Baùi, Thöôïng Ñieän laø hai neùt ngang treân vaø döôùi.

Thöôïng Ñieän ôû phía sau 9 gian, töôøng xaây 3 phía löng vaø ñaàu hoài, phia tröôùc coù cöûa böùc baøn ñoùng kín 5 gian giöõa, 4 gian ñaàu hoài coù cöûa chaán song coá ñònh. Nhìn chung Thöôïng Ñieän kín ñaùo vaø do ñoù cuõng toái hôn Ñaïi Baùi, nhöng caùi thieáu aùnh saùng cuûa kieán truùc naøy laø yù ñoà cuûa coâng trình sö muoán taïo cho noù moät khoâng khí thaâm nghieâm, u tòch vaø coâng trình sö ñaõ thaønh coâng myõ maõn.

Nôi ñaây xöa laø nôi thôø nhöõng vò toå ñaïo Nho. Gian chính giöõa voán coù caùi khaùm vaø ngai lôùn ñeå treân moät beä xaây, trong coù baøi vò “Chí thaùnh tieân sö Khoång Töû”. Caùch hai gian hai beân tôùi nhöõng gian khaùc cuõng coù beä xaây vaø cuõng coù khaùm, trong khaùm coù ngai vaø baøi vò. Beân traùi coù hai ngai thôø Taêng Töû vaø Maïnh Töû (thôø caùc vò AÙ thaùnh); beân phaûi coù hai ngai thôø Nhan Töû Tö. Boán vò ñöôïc thôø treân ñaây töùc laø Töù phoái ñöôïc quy ñònh thôø töø ngaøy môùi xaây döïng Vaên Mieáu. Ngoaøi baøi vò ra, caû 4 vò ñeàu coù töôïng goã sôn son thieáp vaøng raát uy nghi.

Hai gian ñaàu hoài cuõng coù hai khaùm lôùn xeáp chaàu vaøo gian giöõa, thôø Thaäp Trieát goàm nhöõng vò:

Maãn töû, Nhieãm töû, Ñoan Moäc töû, Trang töû, Boác töû, Höõu töû, Teà töû, Ngaân töû, Suyeãn Toân töû, Chu töû.

Toøa Ñaïi Baùi beân ngoaøi cuõng xaây 9 gian, nhöng chæ xaây hai töôøng hoài, coøn maët tröôùc maët sau ñeå troáng. Duy coù hai gian ñaàu cuûa maët tröôùc coù xaây töôøng löûng, beân treân laép chaán song con tieän baèng goã. Nhìn chung kieán truùc naøy saùng suûa hôn. Toøa Ñaïi Baùi naøy laø nôi haønh leã trong nhöõng kyø teá töï xuaân thu. Chæ gian chính giöõa coù höông aùn thôø, coøn caùc gian khaùc ñeàu boû troáng. ÔÛ ñaây treo khaù nhieàu hoaønh phi caâu ñoái (nhieàu thöù nay ñaõ maát). Böùc hoaønh gian giöõa khaéc 4 chöõ: “Khang Hy ngöï thö” vaø “Ñoàng Khaùnh Maäu Tyù troïng ñoâng thuaät ñeà” (1888).

Cuõng nhö Thöôïng Ñieän, Ñaïi Baùi ñöôøng mang ñaäm phong caùch kieán truùc thôøi Haäu Leâ, keû baûy giaûn ñôn khoâng chaïm troå caàu kyø, choàng ñaáu laøm theo kieåu ñaáu ñôõ coät choàng raát Vieät Nam, nhöõng ñaàu ñao maùi cong nheï, ngoùi muõi lôïp kieåu vaûy roàng, nhöõng nôi coù chaïm troå roàng maây mang ñuùng phong caùch ngheä thuaät cuûa thôøi Trung Höng veà sau, noùi chung kieán truùc coù saéc thaùi giaûn dò nhöng chaéc chaén, thanh nhaõ maø uy nghieâm, moät saéc thaùi Vieät Nam rieâng bieät raát deã daøng nhaän thaáy, khaùc haún vôùi phong caùch kieán truùc ñoàng thôøi cuûa nhöõng coâng trình ôû caùc nöôùc laùng gieàng. Ñoâi roàng chaàu

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 291

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” maët nguyeät gaén maûnh ñoà söù men maøu treân ñænh bôø noùc, chaéc chaén ñöôïc laøm vaøo thôøi Nguyeãn, coù laøm giaûm ñi ít nhieàu giaù trò coå kính cuûa kieán truùc song khoâng sao aùt noåi ñaëc ñieåm chung cuûa nieân ñaïi thôøi Leâ.

Ñeàn Khaûi Thaùnh – Quoác Töû Giaùm Taû Vu vaø Höõu Vu ñeàu laøm 9 gian. Xöa kia Taû Vu vaø Höõu Vu ñeàu moãi beân xaây 5 beä keâ 5 khaùm thôø Thaát thaäp nhò hieàn. Kieán truùc cuõ ñaõ bò phaù huûy saïch caû, kieán truùc hieän coøn laø saûn phaåm cuûa laàn truøng tu thôøi gaàn ñaây. Beä thôø, khaùm thôø cuõ khoâng coøn, Taû Vu – Höõu Vu nay cuõng chaúng coøn duøng ñeå thôø töï, daùng daáp kieán truùc khoâng coù vò coå kính nhö Ñaïi Baùi vaø Thöôïng Ñieän, nhöng do vaãn laøm treân neàn cuõ, phaàn naøo phoûng theo kieåu cuõ maø laøm vaø hieän taïi duøng laøm nôi tröng baøy caùc di vaät lòch söû vaø caùch maïng cuûa kinh ñoâ Thaêng Long – Ñoâng Ñoâ – Haø Noäi cho neân cuõng goùp phaàn quan troïng vaøo caûnh trí chung cuûa caû khu di tích. 

Khu Khaûi Thaùnh laø khu sau cuøng cuûa di tích. Töø Vaên Mieáu sang ñeàn Khaûi Thaùnh ngöôøi ta coù theå ñi theo hai con ñöøông laùt gaïch phía sau Taû Vu vaø Höõu Vu ngöôøi ta cuõng coù theå töø sau löng Thöôïng Ñieän qua cöûa Tam quan. Cöûa naøy laø cöûa chính cuõng xaây 3 gian coù maùi lôïp vaø caùnh cöûa ñoùng môû. Töø beân ngoaøi vaøo ñeàn Khaûi Thaùnh ngöôøi ta laïi coù theå qua moät coång nhoû coù caùnh môû ôû goùc Ñoâng Nam nôi tieáp giaùp vôùi böùc töôøng ngaên hai khu Vaên Mieáu vaø Khaûi Thaùnh.

Ñeàn Khaûi Thaùnh laø nôi thôø cha meï Khoång Töû laø Thuùc Löông Ngoät vaø Nhan Thò. Phaân nöûa dieän tích cuûa khu naøy laø chieác saân phía tröôùc. Saân bò con ñöôøng truïc giöõa laùt gaïch ngaên ñoâi daãn töø cöûa tam quan leân chính giöõa ñeàn thôø. Nöûa saân beân traùi coù hai taám bia do Hoaøng Giaùp Leâ Höõu Thanh Boá chính Haø Noäi; Thöï haäu quaân Ñoâ ñoác Toân Thaát Haân, Toång ñoác Haø Ninh; Haøn laâm thi giaûng Ñaëng Taù, AÙn saùt Haø Noäi döïng ngaøy 6/12 nieân hieäu Töï Ñöùc naêm thöù 16 (1863). Vaên bia do Leâ Höõu Thanh soaïn. Qua vaên bia coù theå khaûo cöùu theâm ñöôïc veà tình hình bia Tieán só vaø nhaø bia cuûa Quoác Töû Giaùm. Thaät cuõng coù theå goïi laø moät tö lieäu quyù.

Kieán truùc ñeàn Khaûi Thaùnh sô saøi hôn song cuõng coù Taû Vu, Höõu Vu hai beân vaø ñeàn thôù ôû giöõa.

Ñeàn Khaûi Thaùnh xöa laø Quoác Töû Giaùm, nôi reøn ñuùc nhaân taøi cho nhieàu thôøi ñaïi.

Naêm 1946, quaân Phaùp ñaõ baén ñaïi baùc phaù huûy saïch khoâng coøn laïi moät kieán truùc naøo. Daáu veát coøn laïi ngaøy nay: nhöõng neàn ñieän, töôøng ñoå, vaøi chieác coång cuoán lôû loùi, nhöõng maûnh saân, ñoaïn ñöôøng, nhöõng boàn xaây ñeå troàng caây… coù chaêng chæ coøn cho pheùp döïng laïi maët baèng cuûa khu kieán truùc xöa maø thoâi.

Khoång Töû laø ngöôøi Trung Quoác, Nho giaùo laø saûn phaåm baét nguoàn töø Trung Quoác. Cheá ñoä döïng

Vaên Mieáu thôø Khoång Töû cuõng do Trung Quoác cheá ñònh.

Vieäc döïng Vaên Mieáu ôû Vieät Nam taát khoâng theå khoâng phoûng theo cheá ñoä Trung Hoa. Song söï khaùc bieät giöõa Vaên Mieáu Vieät Nam vaø Vaên Mieáu Trung Quoác laïi raát lôùn vaø raát roõ raøng. Tröôùc heát nhö treân ñaõ noùi, Vaên Mieáu Haø Noäi khoâng chæ laø moät nhaø quoác teá maø vai troø chính cuûa noù laø moät nhaø quoác hoïc. Veà maët kieán truùc cuõng vaäy, baøn tay ngöôøi thôï Vieät Nam ñaõ taïo cho Quoác Töû Giaùm – Vaên Mieáu moät saéc thaùi Vieät Nam, moät boá cuïc hoaøn toaøn khaùc haún.

So saùnh qua vôùi kieán truùc thôø Khoång Töû ôû Khuùc Phuï, Trung Quoác, chaúng khoù khaên gì maø ta khoâng nhaän ra nhöõng ñieåm dò ñoàng. Caû hai nôi Khuùc Phuï vaø Haø Noäi ñeàu coù nhöõng kieán truùc mang teân chung nhö Ñaïi Trung Moân, Khueâ Vaên Caùc… Ñieåm gioáng nhau chæ laø teân goïi maø thoâi.

Nhìn chung boá cuïc kieán truùc ôû Khuùc Phuï quy moâ lôùn hôn, ñi töø ñaàu tôùi cuoái phaûi qua 10 coång; kieán truùc raäm rì hôn. Kieán truùc ôû Haø Noäi quy moâ nhoû hôn, ñi töø ñaàu tôùi cuoái chæ qua 5 coång. Kieán truùc thoaùng hôn song caûnh trí xung quanh nhö caây coái, hoà nöôùc thanh nhaõ, phong quang thì roõ raøng hôn haún.

Khu Khaûi Thaùnh ôû Khuùc Phuï, xaây döïng ôû beân traùi khu thôø Khoång Töû; ôû Haø Noäi laïi daït ñaèng sau

vaø chính cuõng laø nôi tröôøng Giaùm cuûa nhöõng trieàu ñaïi cuõ.

Neáu ñi saâu vaøo töøng kieán truùc, töø coät keøo, choàng ñaáu cho tôùi nhöõng böùc vaùn chaïm troå thì moät Trung Quoác, moät Vieät Nam khoâng sao laãn noåi. Cho duø boùng daùng kieán truùc thôøi Lyù, thôøi Traàn naøy khoâng coøn daáu veát nôi ñaây, phaàn lôùn caùc kieán truùc ñeàu laø saûn phaåm thôøi Leâ Maït, song Quoác Töû Giaùm

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 292

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” – Vaên Mieáu Haø Noäi vaãn giöõ ñöôïc troïn veïn giaù trò cuûa moät khu di tích kieán truùc coå Vieät Nam xöùng ñaùng ñöôïc baûo toàn maõi maõi.

Ngaøy 8/10/2000, khu nhaø Thaùi Hoïc ñaõ ñöôïc khaùnh thaønh sau moät naêm xaây döïng nhaân kyû nieäm 990 naêm Thaêng Long – Haø Noäi. Khu nhaø Thaùi Hoïc coù dieän tích xaây döïng 1530m2 treân saân neàn nhaø Thaùi Hoïc cuõ 6150m2. Nhö vaäy, sau bao nhieâu naêm traên trôû muoán phuïc hoài taùi hieän laïi Vaên Mieáu – Quoác Töû Giaùm ñaõ thaønh hieän thöïc sau nhieàu naêm bò boû hoang.

Vaên Mieáu Quoác Töû Giaùm coøn laø nôi gaëp gôõ, trao ñoåi tuï taäp cuûa caùc vaên nhaân, trí thöùc noåi tieáng veà caùc vaán ñeà hoïc thuaät, kinh nghieäm saùng taùc, giaûng daïy… Ñaëc bieät Teát naêm 1962 trong moät buoåi ngaâm thô ñoùn xuaân, trong luùc caùc baøi thô hay ñang ñöôïc trình baøy thì coù moät cuï giaø beân ngoaøi böôùc vaøo vaø moïi ngöôøi ñeàu möøng rôõ reo leân: “Baùc Hoà! Baùc Hoà!”. Vaâng, chính laø Hoà Chuû tòch. Ngöôøi ñaõ ngoài nghe ngaâm thô vaø sau ñoù ñaõ taëng laïi caùc cuï hai caâu thô sau: Tuoåi giaø nhöng chí chöa giaø Goùp phaàn xaây döïng nöôùc nhaø phoàn vinh

Ngaøy nay Vaên Mieáu Quoác Töû Giaùm ñaõ trôû neân moät di tích lòch söû quyù baùu cuûa Haø Noäi noùi rieâng vaø caû nöôùc noùi chung. Vôùi nhöõng coâng trình kieán truùc trang nhaõ vaø mang ñaäm maøu saéc vaên hoùa daân toäc, nhöõng haøng caây coå thuï toûa boùng thaät coå kính, nôi lui tôùi cuûa khaùch tham quan trong vaø ngoaøi nöôùc. Vaên Mieáu Quoác Töû Giaùm maõi maõi laø nôi ghi daáu nhöõng truyeàn thoáng vaên hoùa, giaùo duïc raïng rôõ trong lòch söû döïng vaø giöõa nöôùc cuûa daân toäc Vieät Nam ta.

Chu Vaên An Cao só ñôøi Traàn, töï Linh Trieät, hieäu Tieàu AÅn, queâ Quang Lieät, Thanh Ñaøm (sau ñoåi laø Thanh Lieät,

Thanh Trì), Haø Ñoâng (nay thuoäc thaønh phoá Haø Noäi).

Ñôøi Traàn Minh Toâng, oâng laøm Quoác Töû Giaùm Tö nghieäp vaø daïy caùc con vua. Vaøo luùc naøy oâng soaïn saùch Töù Thö Thuyeát Öôùc, hoïc thuyeát cuûa oâng laø: “Cuøng lyù, chính taâm, tröø taø, cöï beá”, chuù troïng veà phöông dieän thöïc haønh cuûa Khoång giaùo. Nhieàu hoïc troø cuûa oâng cuõng laø danh só ñöông thôøi nhö Leâ Quaùt, Phaïm Sö Maïnh…

Ñôøi Duï Toâng, oâng daâng sôù xin cheùm 7 teân quyeàn gian, vua khoâng nghe, oâng töø chöùc veà ôû nuùi Kieät

Ñaëc, Chí Linh, Haûi Döông, daïy hoïc troø, laøm nhaø ôû giöõa hai ngoïn Kyø Laân, Phöôïng Hoaøng.

Ít naêm sau, Traàn Duï Toâng coù chæ trieäu, nhöng oâng töø choái neân vua giaän. Baøo Töø Hoaøng thaùi haäu noùi: “Ngöôøi aáy laø baäc cao hieán, thieân töû khoâng coù quyeàn baét ngöôøi ta laøm toâi ñöôïc, giao theá naøo ñöôïc chính söï cho ngöôøi ta”. Tuy töø quan, song chæ khi naøo nhaø nöôùc coù vieäc trieäu hoài oâng môùi chòu ñeán. Naêm 1370, oâng maát, Traàn Ngheä Toâng ban aân thuïy laø Vaên Trình, hieäu Khang Tieát, thôø nôi Vaên Mieáu. Ngoaøi boä saùch Töù Thö Thuyeát Öôùc oâng coøn taäp thô chöõ Haùn Tieàu AÅn thi taäp vaø taäp thô baèng quoác

aâm Quoác Ngöõ thi taäp (taäp naøy sau bò quaân Minh laáy ñem veà Trung Quoác).

Pheâ bình Tieàu AÅn thi taäp, Phan Huy Chuù cho laø: “Thi cöïc thanh saûnh u daät, nhaøn nhaõ töï taïi, do khaû töôûng kieán aån cö nhi cao thuù daõ” (lôøi thô raát saùng suoát, nhaøn nhaõ töï taïi, coøn coù theå töôûng töôïng ñöôïc caùi thuù cao ôû aån). Nguyeãn Hieàn Danh só ñôøi Traàn Thaùi Toâng, khoâng roõ naêm maát, queâ Döông A, Thöôïng Hieàn, Haø Ñoâng (nay thuoäc Haø Taây). OÂng noåi tieáng thoâng minh, hay chöõ, ngay töø tuoåi treû ñaõ ñöôïc ngöôøi ñôøi khen laø thaàn ñoàng. Vaøo naêm Thieân ÖÙng Chaùnh Bình thöù 16 (naêm 1247) trieàu ñình môû ñaïi khoa laáy caùc Thaùi hoïc sinh (Tieán só), oâng vaøo öùng thí luùc aáy môùi coù 13 tuoåi (khoâng bieát saùch Ñaïi Vieät lòch trieàu ñaêng khoa luïc coù cheùp nhaàm chaêng, nhöng cuõng ghi roõ laø khoa naøy Ñaëng Ma La cuõng 14 tuoåi, Leâ Vaên Höu cuõng 17 tuoåi). Ñaây laø khoa thi ñoã Tam khoâi ñaàu tieân vaø oâng laø ngöôøi ñoã Traïng nguyeân khai khoa cuûa Khoa cöû Vieät Nam: Traïng nguyeân laø oâng luùc aáy môùi 13 tuoåi, thöù nhì laø baûng nhaõn Leâ Vaên Höu 17 tuoåi, thöù 3 laø Thaùm hoa Ñaëng Ma La (14 tuoåi).

Veà toå chöùc khoa cöû ñôøi nhaø Traàn, ñaây laø khoa thöù 3 maø cuõng laø khoa ñaàu tieân laáy ñoã Tam khoâi. Nhö vaäy, oâng nghieãm nhieân laø Tam khoâi thöù nhaát trong lòch söû thi cöû ñôøi Traàn maø cuõng laø ngöôøi ñoã

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 293

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Traïng nguyeân ñaàu tieân vaø soùm nhaát, treû nhaát cuûa neàn khoa cöû nöôùc nhaø. OÂng laøm quan ñeán chöùc Thöôïng thö, coù luùc troâng coi Quoác söû quaùn vaø maát taïi chöùc.

Nho giaùo Khoaûng xaáp xæ 3000 naêm tröôùc ñaây, Trung Hoa ñaõ coù söï phaân hoùa xaõ hoäi khaù maïnh meõ. Luùc ñaàu töø vaøi nghìn laõnh ñòa, qua söï thoân tính laãn nhau maø daàn coøn baûy nöôùc. Trong xu höôùng aáy, ngöôøi ta mong coù moät hình thöùc toå chöùc ñeå bình ñònh thieân haï. Neàn taûng lyù luaän cho söï kieän naøy ñöôïc ruùt ra töø thöïc teá lòch söû, nhöõng gì phuø hôïp vaø laø ñieåm noåi troäi cuûa quaù khöù ñöôïc caùc trí thöùc ñöông thôøi ñuùc keát laïi thaønh chuaån möïc cho moïi xöû theá cuûa xaõ hoäi. Nho giaùo daàn hình thaønh.

Nhöng phaûi tôùi taän thôøi Khoång Töû, döôùi söï toång keát, san ñònh laïi cuûa oâng vaø caùc hoïc troø thì cô sôû lyù luaän cuûa Nho giaùo böôùc ñaàu môùi thöïc söï hoaøn chænh. Nhìn chung heä trieát hoïc naøy khôûi ñaàu naëng veà yeáu toá nhaân sinh quan, nhaèm muïc ñích toå chöùc xaõ hoäi, bình thieân haï. Yeáu toá vuõ truï quan ít ñöôïc quan taâm. Chæ töø Khoång Töû, Kinh Dòch ñöôïc hoäi nhaäp vaøo heä thoáng giaùo lyù naøy, Nho giaùo môùi trôû neân ñaày ñuû hôn. Ñöông nhieân, cuõng nhö caùc heä trieát hoïc khaùc, Nho giaùo khoâng phaûi luùc naøo cuõng laø chuaån möïc oån ñònh, maø luoân luoân ñöôïc chænh lyù vaø boå sung ñeå thích hôïp vôùi ñieàu kieän xaõ hoäi môùi, vì theá maø coù Haùn Nho, Toáng Nho… Nhöng suy cho cuøng, Nho giaùo vaãn phaûi döïa treân neàn taûng cuûa Töù Thö, Nguõ Kinh.

1.Töù Thö: Boán boä saùch kinh ñieån laø Ñaïi Hoïc, Trung Dung, Luaän Ngöõ vaø Maïnh Töû - Ñaïi hoïc: Saùch daïy ñaïo ngöôøi quaân töû, goàm hai phaàn: moät phaàn cheùp lôøi Khoång Töû, moät phaàn cheùp lôøi Taêng Töû. Noäi dung coù theå toùm goïn laø Tu thaân (söûa mình), Teà gia (chænh ñoán vieäc nhaø), Trò quoác (cai trò ñaát nöôùc), Bình thieân haï (giöõ yeân xaõ hoäi). Ñoàng thôøi ngöôøi quaân töû phaûi Caùch vaät (thaáu hieåu moïi söï vaät), Trí tri (bieát tôùi ngoïn ngaønh), Thaønh yù (thaønh thöïc), Chính taâm (loøng phaûi chính ñính).

- Trung Dung: Phaûi aên ôû ñuùng möïc, khoâng thaùi quaù, khoâng baát caäp. Phaûi giöõ ñöôïc Trí: ñeå bieát roõ

söï lyù; Nhaân: ñeå theo ñieàu thieän, Duõng: ñeå kieân trì vöôït khoù maø haønh thieän.

- Luaän Ngöõ: ghi lôøi raêng daïy hoïc troø cuûa Khoång Töû baèng nhöõng lôøi ñoái thoaïi giöõa Khoång Töû vôùi

caùc trieát gia, chính trò gia ñöông thôøi. Saùch naøy daïy ñaïo laøm quaân töû moät caùch thöïc tieãn.

- Maïnh Töû: Saùch do Maïnh Töû soaïn, keá thöøa giaùo huaán cuûa Khoång Töû, coi vua chuùa laø thaùnh nhaân theå theo yù trôøi maø haønh ñaïo, neân moïi ngöôøi phaûi nghe theo. YÙ thöùc Maïnh Töû ít nhieàu coù tính ñieàu hoaø: coi baûn chaát con ngöôøi laø toát, keû caàm quyeàn quyù toäc phaûi bieát töï cheá ñeå xaõ hoäi ñöôïc oån ñònh.Maïnh Töû ñöa ra moät soá quan ñieåm tieán boä vôùi thuyeát nhaân chính (bôùt ñaùnh nhau, thoân tính, caûi thieän ñôøi soáng nhaân daân), thuyeát daân vi quyù, quaân vi khinh (coi troïng daân, coi nheï vua). OÂng noùi: khoâng coù quaân töû, ai trò daân, khoâng coù tieåu nhaân ai nuoâi quaân töû. 2. Nguõ kinh :  Kinh thi: Goàm nhöõng baøi ca dao daân gian vaø nhaïc chöông nôi trieàu mieáu do Khoång Töû söu taàm tuyeån choïn.  Kinh thö: do Khoång Töû söu taäp, noäi dung ghi veà pheùp taéc, möu keá, lôøi daïy doã, lôøi truyeàn baûo, lôøi raên töôùng só, meänh leänh cuûa caùc vua töø Nghieâu, Thuaán tôùi Ñoâng Chu.  Kinh dòch: Saùch ghi cheùp veà söï hình thaønh cuûa vuõ truï vaø theá giôùi nhaân sinh thoâng qua quy luaät vaän ñoäng thöôøng haèng cuûa vuõ truï. Cuõng baøn tôùi thuaät töôùng soá duøng trong boùi toaùn.  Kinh leã: Ghi cheùp caùc leã nghi trong gia ñình tôùi ngoaøi xaõ hoäi, trieàu ñình.  Kinh Xuaân Thu: Thöïc chaát laø lòch söû nöôùc Loã, do Khoång Töû ghi cheùp coâng vieäc töø ñôøi Loã An Coâng tôùi Loã Ai Coâng (töø naêm 722 tôùi naêm 481 tröôùc coâng nguyeân) töø neàn taûng Töù Thö Nguõ Kinh caùc nhaø Nho ñem trí löïc cuûa mình ra giuùp ñôøi trò nöôùc. Ñaïo trò quoác naøy cuõng ñònh hình treân neàn taûng Tam Cöông, Nguõ Thöôøng, Nguõ Luaân, Töù Ñöùc…

Ñaïo Nho cuõng moät thôøi gian daøi laø tö töôøng chính thoáng cuûa Trung Quoác, noù aûnh höôûng maïnh meû tôùi caùc nöôùc xung quanh, trong ñoù coù Vieät Nam. Ngaøy nay vai troø cuûa noù ñaùng ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu cuûa nhieàu nöôùc quan taâm, vì taùc duïng cuûa noù vaãn coøn roõ neùt trong thöïc taïi.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 294

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Khoång Töû OÂng laø ngöôøi laøng Xöông Bình, huyeän Khuùc Phuï, tænh Sôn Ñoâng (thuoäc nöôùc Loã) beân Trung Hoa, doøng doõi ngöôøi Toáng. OÂng toå 3 ñôøi sang nöôùc Loã. Thaân phuï laø Thuùc Löông Ngoät laøm chöùc quan voõ nhoû, ñaõ laáy hai vôï, chæ ñöôïc moät con trai laø Maïnh Bì, nhöng queø. Gaàn giaø môùi laáy baø Nhan Thò vaøo thaùng möôøi naêm Nhaâm Tuaát thöù 21 ñôøi Linh Vöông nhaø Chu (551 tröôùc coâng nguyeân) sinh ra Khoång Töû. Do Nhan Thò leân nuùi Ni Khaâu caàu töï, neân oâng coù teân laø Khaâu (töï laø troïng ni) cuõng coù yù oâng coù traùn cao goà neân goïi laø Khaâu. 3 tuoåi thaân phuï maát. Thôøi nieân thieáu, Khoång Töû raát troïng nhöõng ñieàu leã nghóa. Naêm 19 tuoåi laäp gia thaát roài laøm Uyû Laïi, coi gaïo thoùc sau laøm Tö Chöùc Laïi coi vieäc nuoâi boø deâ ñeå cuùng leã. OÂng raát chuù yù tôùi leã nghi theo Nho Thuaät, sôùm noåi tieáng. Khoaûng naêm 28, 29 tuoåi oâng muoán ñeán kinh sö nhaø Chu ñeå hoïc nhöng khoâng coù kinh phí, sau ñöôïc Loã Haàu giuùp ñôõ ñöa ñi. ÔÛ ñaây, Khoång Töû khaûo cöùu Minh Ñöôøng cuûa nhaø Chu, caùc nôi teá xaõ taéc vaø nhöõng vieäc coù quan heä tôùi teá leã… moät caùch raát kyø coâng. Trôû veà Loã, hoïc troø Khoång Töû ngaøy moät ñoâng, nhöng oâng vaãn khoâng ñöôïc vua Loã duøng. Gaëp naïn, oâng sang Teà, bò quan ñaïi phu Yeán Anh deøm pha, Teà haàu khoâng duøng, oâng laïi veà Loã. Luùc ñoù 36 tuoåi, tôùi 51 tuoåi ñöôïc Loã haàu duøng laøm quan, tieán tôùi Ñaïi Tö Khaáu, roài Nhieáp Töôùng Söï, nöôùc ngaøy moät thònh. Sau bò Teà ly giaùn, Khoång Töø boû quan ñi chu du thieân haï, mong ñem thi haønh caùi ñaïo cuûa mình. OÂng qua Veä, sang Toáng, tôùi Taàn, veà Veä… nhöng ñaïo cuûa oâng maõi khoâng thaønh coâng. Ñi veà vôùi nöôùc Veä nhieàu laàn, vua Veä vaãn khoâng duøng, maø tuoåi ngaøy moät giaø. OÂng ñònh sang Taán, roài tôùi Traàn, tôùi Thaùi, qua Dieäp, ñeán Sôû… ôû ñaâu cuõng coù duyeân côù ñeå khoâng dung ñaïo cuûa oâng, vì ñaïo lyù naøy phaûn ñoái quyeàn lôïi cuûa caùc Vua chö haàu vaø Quan ñaïi phu. Chuû nghóa cuûa Khoång Töø coát ôû haønh ñaïo, ai coù taøi trí thì phaûi ra giuùp ñôøi vì theá chí cuûa oâng laø muoán laøm quan ñeå haønh ñaïo, ñeå giaùo hoùa vaø caûi caùch chính trò. Song söï nghieäp khoâng thaønh. 68 tuoåi trôû veà Loã ñaõ giaø, oâng khoâng caàn laøm quan nöõa, ôû nhaø daïy hoïc, san ñònh saùch vôû ñôøi tröôùc vaø laøm saùch Xuaân Thu ñeå noùi caùi ñaïo veà chính trò cuûa mình.

Khoång Töø ngöôøi cao, maét loài, loã muõi roäng, loä haàu, tai baït, hôû raêng, maët coù vaïch, tay hoå, ngöïc ruøa, raâu raäm, mieäng roäng, noùi töôi, ñi nhanh. Tính oân hoøa, trung thöïc, nghieâm trang, kính caån, khoan thai, caån thaän (nhaát laø trong teá töïc), nhaân haäu, thích ñaøn haùt, raát hieáu hoïc vaø hay suy xeùt vieäc ñôøi xöa khoâng heà khinh suaát... OÂng laø moät ngöôøi chí nhaân thaùnh nhöng vaãn khieâm toán. OÂng ñem caùi ñöùc saùng maø giaùo hoùa chöù khoâng phaûi ñem caùi bieát maø baûo cho ngöôøi. Muøa xuaân Canh Thaân naêm thöù 41 ñôøi vua Kinh Vöông nhaø Chu thì oâng maát.

Khoång Töø ñaõ heä thoáng hoùa nhöõng tri thöùc vaø tö töôûng tröôùc oâng, chuû yeáu laø caùc vaán ñeà ñaïo ñöùc vaø chính trò, suy xeùt leõ bieán hoùa cuûa trôøi ñaát laäp thaønh hoïc thuyeát laø moân “nhaân sinh trieát hoïc” cho trôøi ñaát vaø muoân vaät ñeàu ñoàng moät theå, theo caùi leõ töông ñoái, töông ñeàu hoøa maø sinh sinh hoùa hoùa. “Con ngöôøi laø caùi ñöùc cuûa trôøi ñaát, söï giao hôïp cuûa aâm döông, söï tuï hoäi cuûa quyû thaàn, caùi khí tinh tuù cuûa nguõ haønh. Nhôø ñoù maø con ngöôøi hieåu ñieàu phaûi traùi, hay dôû… ñeå cuøng trôøi ñaát chieám ñòa vò toân quyù ôû vuõ truï (Tam Taøi: Thieân, Ñòa, Nhaân). Nhö theá con ngöôøi phaûi coù tri giaùc, ñeà cao thieân lyù laáy, thaàn minh laøm chuû theå, giöõ caùi taâm hö tónh traùnh vaãn ñuïc, nhaèm ñaït ñöôïc caùi tröïc giaùc maãn nhueä, bieát roõ caùi leû ôû ñôøi. Laø Trung Dung, Sinh, Nhaân, Thieân meänh, Quyû thaàn, kính vaø thaønh, söï sinh töû… Töø ñoù hieåu ñöôïc ñaïo cuûa oâng laø theo con ñöôøng lôùn maø ñi. Ñaïo aáy goàm caùi phaûi, caùi hay, toång hôïp caùc ñöùc tính toát maø taïo thaønh nhaân caùch hoaøn toaøn cuûa con ngöôøi. ÔÛ trong ñaïo aáy khoâng traùi nhau, ñöùc nhoû thì phaân minh, ñöùc lôùn thì ñoân haäu maø sinh hoaù khoân cuøng. Ñaïo cuûa Khoång Töû chæ theo leõ thöôøng coát xaây caùi löông taâm saùng suoát, choáng caùi tö duïc aùm muoäi, vieäc laøm laø phaûi hôïp thôøi thuaän lyù, ñoù laø thöù ñaïo chieát trung, laáy nhaân, nghóa, leã, trí, hieáu, trung tín laøm ñaïo thöôøng, laáy Trí Thieän Ñöùc Nhaân laøm cöïc ñieåm…

Nhìn chung ñaïo cuûa Khoång Töû raát thích hôïp vôùi Trung Hoa, noù taïo ñöôïc theá quaân bình cho moät xaõ hoäi ñaát roäng ngöôøi ñoâng ñaõ phaân hoaù cao. Ñaïo naøy ñöôïc nhieàu ngöôøi tin theo, ñaõ saûn sinh nhieàu danh nho trong lòch söû, vaø hieän nay vaãn coøn taùc ñoäng tôùi taâm töôûng ngöôøi Trung Quoác, cuõng nhö moät soá nöôùc keá caän chòu aûnh höôûng vaên hoaù Trung Hoa.

Hoà Göôm

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 295

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Hoà Hoaøn Kieám laø moät ñoaïn doøng cuõ cuûa soâng Hoàng coøn soùt laïi. Hoà naøy ngaøy xöa goïi laø hoà Luïc Thuyû, vì saéc nöôùc boán muøa ñeàu xanh, coøn teân Hoaøn Kieám hay laø hoà Göôm, theo nhö tuïc truyeàn thì coù töø ñôøi Leâ Thaùi Toå. Ngöôøi ta noùi vua Leâ Thaùi Toå tröôùc khi khôûi nghóa ôû Lam Sôn choáng quaân xaâm löôïc nhaø Minh, ñöôïc thaàn cho moät thanh kieám. Naêm 1428, laáy laïi hoaøn toaøn ñöôïc ñaát nöôùc, leân laøm vua, ñoùng ñoâ ôû Thaêng Long, moät hoâm nhaø vua ngöï thuyeàn chôi trong hoà, boãng thaáy moät con ruøa vaøng noåi leân. Nhaø vua ñang caàm thanh kieám ôû tay vôùi cheùm theo, con ruøa ngaång cao coå ñôùp laáy thanh kieám roài laëng xuoáng ñaùy hoà. Nhaø vua sai taùt caïn hoà ñeå tìm, ruøa khoâng thaáy ñaâu maø kieám cuõng maát, neân cho ñoù laø thaàn ñaõ cho kieám ñeå gieát giaëc, nay giaëc yeân roài thaàn laïi laáy kieám ñi, beøn ñoåi teân hoà laø Hoaøn Kieám, nghóa laø traû laïi kieám thaàn.

Theo hình theá thieân nhieân coù veû kyø quan, caùc cuï ngaøy xöa ñaõ hình dung hoà naøy laø: giaùp ñieäp

xuyeân hoa caùch, nghóa laø: kieåu ñaát böôm böôùm chaâm hoa

Vì hoà naøy xöa kia phaïm vi raát roäng vaø coù hai phaàn ñoái nhau nhö hai caùnh böôùm xoeø ra. Phaàn treân vaøo khoaûng töø Haøng Ñaøo, Haøng Daàu, trôû xuoáng Haøng Khay; phaàn döôùi töø ñoù trôû xuoáng Haøng Chuoái baây giô.ø Choã hai phaàn giaùp nhau baèng moät khoaûng ñaát daøi laø laøng Cöïu Laâu, töùc laø khoaûng Haøng Khay xuoáng gaàn Nhaø haùt lôùn, khoaûng ñaát aáy nhö hình thaân con böôùm.

Töø cuoái theá kyû XVI trôû veà sau, Trònh Tuøng sau khi ñaõ ñaùnh ñuoåi ñöôïc hoï Maïc laáy laïi giang sôn cho nhaø Leâ, caäy coâng baét eùp vua Leâ phaûi phong cho mình vaø con chaùu noái nghieäp veà sau ñeàu laøm vöông (ngöôøi baáy giôø goïi laø Chuùa). Hoï Trònh ñaõ ñöôïc laøm chuùa roài, laäp phuû ñeä ôû rieâng moät khu chieám suoát caû phöôøng Baùo Thieân. Phuû ñeä cuûa chuùa Trònh cuõng khoâng keùm gì cung ñieän cuûa vua Leâ, nôi laøm vieäc duø khoâng goïi laø trieàu ñình, chæ goïi laø phuû lieâu, nhöng cuõng coù ñuû vaên voõ baù quan, quaân lính thò veä, nghi thöùc laïi coøn oai hôn vua Leâ nöõa. Phuû chuùa suoát moät daõy coù 52 toøa laâu ñaøi dinh thöï, ñeàu ngoaûnh maët ra hoà Hoaøn Kieám. Theo höôùng aáy, caùc ñôøi chuùa Trònh môùi goïi phaàn hoà treân laø Taû Voïng, phaàn hoà döôùi laø Höõu Voïng. Goïi laø “Voïng” theo yù rieâng cuûa giai caáp phong kieán hoï Trònh laø caû hai beân hoà ñeàu troâng chaàu vaøo phuû chuùa. Vaø beân hoà Taû Voïng, caùc ñôøi chuùa Trònh xaây nhöõng nguyeät ñaøi, thuûy taï treân bôø ñeå laøm nôi ngöï chôi, ñaëc bieät laø xaây moät caùi ñình ôû treân goø Ruøa (Töùc laø taàng döôùi thaùp Ruøa ngaøy nay).

Laïi nhaân hình theá hoà coù hai phaàn ñoái nhau nhö theá, chuùa Trònh lieàn duøng laøm nôi luyeän taäp thuûy quaân, döïng moät ñaøi cao ôû khoaûng ñaát giöõa, goïi laø duyeät voõ ñaøi, hai beân hoà laøm traän ñòa cuûa hai ñoái phöông, cuøng nhau bieåu dieãn caùc chieán phaùp thuûy coâng. Chuùa Trònh ngoài treân ñaøi cao xem xeùt ñeå ñònh ñöôïc thua, hôn keùm. Cuõng vì vaäy maø ñôøi aáy goïi laø hoà Thuûy Quaân.

Taát caû laâu ñaøi, dinh thöï vaø kieán truùc vaät ôû bôø hoà, veà sau ñeàu bò Leâ Chieâu Thoáng ñoát heát, duy coù

Taû Voïng ñình ôû ngoaøi hoà neân may maø coøn laïi.

Veà phía Ñoâng Nam hoà naøy, vaøo ñôøi Hoàng Ñöùc coù ñaøo moät ngoøi nhoû thoâng ra soâng caùi,ñeå caùc thuyeàn nhoû ôû ngoaøi soâng coù theå vaøo trong hoà ñöôïc. Nhöng veà sau haøng naêm muøa nöôùc soâng leân, khoâng caùch chaén giöõ nöôùc soâng traøn vaøo ngaäp caû noäi thaønh, neân ñaõ phaûi laáp boû.

Veà hai phaàn hoà naøy, nhaát laø hoà Höõu Voïng, cöù bò laáp daàn daàn. Hoài thöïc daân Phaùp môùi chieám cöù Haø Noäi, vaãn coøn khaù roäng, ngöôøi ta goïi rieâng laø hoà Thuûy Quaân. Sau ñoù thöïc daân Phaùp cho laáp haún, khoâng coøn laïi daáu veát. Coøn phaàn hoà Taû Voïng veà phía Baéc vaø phía Ñoâng laø khoaûng töø Haøng Ñaøo ñeán Haøng Daàu, 70 naêm tröôùc vaãn laø moät laøn nöôùc khoâng saâu laém, ngöôøi ta baéc nhöõng caùi caàu goã noái nhau ñeå laøm loái ñi laïi giao thoâng, roài thöïc daân Phaùp cuõng laáp daàn ñeå laøm ñöôøng vaø môû moät phoá goïi laø phoá Caàu Goã; ngoaøi ra caùc phía bôø hoà kia cuõng bò laáp maát nhieàu, chæ coøn laïi moät phaàn nhoû nhö chuùng ta thaáy ngaøy nay.

Nhöõng coå tích ôû Hoà Göôm Hoà Göôm ôû vaøo giöõa thaønh phoá, laø moät thaéng caûnh ñem laïi nhieàu thi vò cho ñôøi soáng cuûa nhaân daân thuû ñoâ. Vì vaäy, hoà Göôm töø xöa luoân luoân laø moät ñeà taøi cho bao maëc khaùch, tao nhaân cuøng nhau ngaâm vònh, nhöng nhöõng thô ca aáy phaàn nhieàu baèng Haùn vaên, coøn quoác vaên coù raát ít. Moät baøi thô taû caûnh hoà Göôm khoâng roõ taùc giaû laø ai vaøo khoaûng hôn 60 naêm tröôùc ñaây, vaãn coøn nhieàu ngöôøi truyeàn tuïng:

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 296

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Boùng thaùp loâ nhoâ lôùp soùng coàn, Dòp caàu nho nhoû gheách söôøn non Nöôùc trong chuøa vaãn taêm thaàn kieán Ñöôøng roäng coøn trô daáu phaùp moân. Kim coå treo chung tranh thuûy maïc Tang thöông chôùp nhoaùng boùng hoaøng hoân Nghìn thu suy thònh göông coøn ñoù Coi thöû vaàng traêng khuyeát laïi troøn.

Quanh Hoà Göôm hoaëc ôû giöõa hoà, coù nhieàu kieán truùc vaät, nhöng traûi qua bao cuoäc bieán ñoåi, phaàn nhieàu ñaõ bò taøn phaù, nay chæ coøn raát ít. Nhöõng vaät coøn laïi aáy, nhö ñeàn baø Kieäu döïng leân töø ñôøi Leâ Thaàn Toâng (1619-1628) chæ laø do loøng tín ngöôõng cuûa nhaân daân maø laäp ra, khoâng coù giaù trò gì veà lòch söû; töôïng vua Leâ döïng treân moät ñaøi cao töø ñôøi Thaønh Thaùi (1896), do Hoaøng Cao Khaûi laäp ra, sau khi y ñaõ cuøng thöïc daân Phaùp ñaøn aùp nghóa quaân Baõi Saäy, ñeå toû cuoàng voïng muoán ví mình cuõng coù coâng nhö vò anh huøng aùo vaûi Lam Sôn; thaùp chuøa OÂng Thöôïng töùc laø caây thaùp hieän coøn ôû treân bôø hoà veà phía ñaïi loä Ñinh Tieân Hoaøng ngaøy nay, laø moät caây thaùp ôû sau chuøa Baùo AÂn, moät ngoâi chuøa to lôùn do Thöôïng Giai laäp ra töø ñaàu thôøi Minh Maïng vaø ñaõ bò thöïc daân Phaùp phaù tan, chæ coøn soùt laïi caây thaùp aáy. Tröø 3 vaät kieán truùc keå treân, rieâng coù hai nôi sau naøy vöøa laø coå tích maø cuõng laø thaéng tích cuûa thuû ñoâ, xin laàn löôït giôùi thieäu sau ñaây.

Thaùp Ruøa Nhö ñaõ noùi ôû treân, goø Ruøa laø nôi chuùa Trònh döïng Taû Voïng ñình ñeå laøm nôi nghæ maùt trong muøa heø. Naêm 1884, moät teân tay sai cuûa thöïc daân Phaùp laø Baù Kim hay Thöôïng Kim, tin thuyeát phong thuûy noùi goø naøy laø kieåu ñaát “vaïn ñaïi coâng khanh”, ñeå ñöôïc haøi coát tieân nhaân vaøo ñoù con chaùu seõ ñöôïc muoân ñôøi noái nhau laøm quan cao chöùc troïng. Baù Kim theøm muoán ñaát aáy nhöng vì laø ñaát coâng neân khoâng daùm töï tieän. Veà sau (baáy giôø chuøa Baùo AÂn ôû treân bôø hoà phía Ñoâng vaãn coøn), y möôïn côù xin vôùi nhaø chuøa, laáy theá boïn thöïc daân vaø Vieät gian Nguyeãn Höõu Ñoä, xin töï boû tieàn nhaø xaây moät ngoïn thaùp leân treân goø Ruøa ñeå laøm haäu chaåm cho ngoâi chuøa.

Ñaõ ñöôïc pheùp laøm, nhöng theo yù moïi ngöôøi, y phaûi ñeå nguyeân Taû Voïng ñình, ñaøo moùng xaây theâm cho vöõng chaéc roài xaây caùc taàng thaùp leân treân ñænh. Y laäp töùc cho khôûi coâng. Ñeå thöïc haønh aâm möu ñen toái, y duøng rieâng moät soá tay chaân laønh thôï neà, döï ñònh ngay ñeâm hoâm khai moùng, chôø ñeán khuya toái trôøi ñem haøi coát cha meï ñaõ ñeå saün trong hai caùi quaùch nhoû, ngaàm choân xuoáng giöõa goø, roài laáp kín, ñònh hoâm sau seõ xaây thaønh neàn thaùp cao. Vieäc y laøm raát kín ñaùo töôûng khoâng ai bieát, ñinh ninh töø ñoù goø Ruøa laø ñaát laønh muoân ñôøi phaùt phuùc cuûa nhaø y. Nhöng moät vieäc xaûy ra khoâng ngôø: saùng hoâm sau y hôùn hôû cuøng ngöôøi nhaø vaø thôï neà vöøa ra tôùi goø thì boãng keâu trôøi vaø ngaõ ra, hai caùi quaùch goã ñaõ bò quaät leân töø luùc naøo, chæ coøn quaùch khoâng, hai boä haøi coát ñeàu khoâng thaáy ñaâu nöõa. Thì ra ñaõ bò bôùi leân vöùt caû xuoáng hoà roài.

Ñaõ khoâng thöïc hieän ñöôïc aâm möu nhöng ñaõ höùa vôùi moïi ngöôøi laø xaây thaùp khoâng theå boû ñöôïc, y ñaønh phaûi caén raêng tieáp tuïc laøm cho xong vieäc. Khi thaùp ñaõ xaây xong, teân quan saùu thöïc daân Phaùp ôû Ñoàn Thuûy tröôùc leã khaùnh thaønh ôû chuøa Baùo AÂn, ñaõ caáp baèng khen cho y, vaø nhöõng khaùch thaäp phöông lui tôùi döï leã khaùnh thaønh ñeàu ca ngôïi y ñaõ laøm ñöôïc moät vieäc “phuùc ñaúng haø sa”, nhöng rieâng y ñaõ teâ taùi noãi loøng, ngaäm boà hoøn laøm ngoït. Coøn thöïc daân Phaùp thì thöôûng coâng cho y baèng caùch goïi teân thaùp aáy laø thaùp Baù Kim.

Tuy nhieân moãi khi chuùng ta ñeán thaêm hoà, ñöùng xa troâng ngaém, 3 chöõ “Taû Voïng ñình” vaãn coøn aån

hieän, nhö ñeå vaïch roõ toäi traïng cuûa Kim ñoái ñaõ ñang tay boâi nhoï xoùa nhoøa moät di tích lòch söû.

Ñeàn Ngoïc Sôn ÔÛ phía Baéc hoà Göôm coù moät goø ñaát hình troøn, ngöôøi ta goïi laø Hoøn Ngoïc, hay laø Ngoïc Sôn, dieän tích roäng chöøng vaøi maãu. Döôùi ñôøi nhaø Traàn, sau traän ñaïi thaéng quaân Nguyeân, moät ngoâi ñeàn ñöôïc döïng treân goø ñeå thôø nhöõng anh huøng, lieät só ñaõ hy sinh. Veà sau, ñeàn aáy suïp ñoå, ñeán ñôøi Vónh Höïu nhaø Leâ (1735-1739), chuùa Trònh Giang döïng leân cung Thuïy Khaùnh vaø ñaép hai quaû nuùi ñaát ôû treân bôø phía Ñoâng ñoái dieän vôùi Ngoïc Sôn, goïi laø nuùi Ñaøo Tai vaø nuùi Ngoïc Boäi. Ñeán cuoái ñôøi Leâ, cung Thuïy Khaùnh cuõng bò Chieâu Thoáng phaù huûy. moät nhaø töø thieän teân laø Tín Trai, nhaân neàn cung cuõ, laäp ra moät

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 297

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” ngoâi chuøa goïi laø chuøa Ngoïc Sôn. Naêm Thieäu Trò thöù 3 (1843), chuøa naøy nhöôøng laïi cho moät hoäi thieän ñoåi laøm ñeàn thôø Tam Thaùnh. Naêm Töï Ñöùc thöù 18 (1865), moät nhaø vaên laø Nguyeãn Vaên Sieâu ñöùng ra söûa laïi ñeàn naøy, ñaép phuï theâm ñaát vaø xaây keø ñaù xung quanh, xaây Traán ba ñình ñeå chaén soùng, baéc moät caàu töø bôø phía Ñoâng ñi vaøo ñeàn goïi laø caàu Theâ Huùc. Trong ñeàn naøy cuõng coù thôø töôïng ñöùc Traàn Höng Ñaïo, nhöng nguyeân uûy chæ laø do loøng meâ tín, thôø phuïng ñeå mong traùnh hoïa, ñöôïc phuùc.

Ñeàn Ngoïc Sôn ngoaøi veû ñeïp veà caûnh trí thieân nhieân, chæ laø moät ñeàn thöôøng nhö caùc ñeàn chuøa khaùc, nhöng neáu xem xeùt kyõ ñeán söï trang trí vaø xeáp ñaët cuûa ngoâi ñeàn, coøn nhaän thaáy raát roõ raøng laø bieåu hieän caû moät heä thoáng tö töôûng cuûa giôùi só phu naêm, saùu möôi naêm veà tröôùc, ñöôïc ñaøo taïo trong khuoân khoå moät cheá ñoä khoa cöû haøng ngaøn naêm. Ngöôøi ñöùng ra söûa laïi ñeàn nhö kieåu caùch ta thaáy ngaøy nay laø Nguyeãn Vaên Sieâu, moät nhaân vaät kieät xuaát trong laøng khoa cöû. Khi Nguyeãn Vaên Sieâu söûa laïi ñeàn, chuù troïng nhaát laø thôø thaàn Vaên Xöông (moät vò thaàn coi vieäc vaên chöông khoa cöû ôû theá gian, khi ñi thi, ngöôøi naøo vaên dôû, vaên hay, thi hoûng, thi ñoã ñeàu do thaàn ñònh ñoaït). Vì vaäy trong thôøi ñaïi loái hoïc khoa cöû coøn ñöông thònh haønh, ñeàn Ngoïc Sôn haøng ngaøy ngoaøi moät soá ngöôøi ñeán vaõn caûnh haønh höông, coøn soá ñoâng laø nhöõng thaày khoùa, thaày ñoà khaên ñoùng, aùo daøi luõ löôït ñeán xin theû hay naèm moäng mong thaàn Vaên Xöông phuø hoä cho sôùm ñöôïc teân chieám baûng vaøng.

Raûi raùc khaép trong ñeàn, bieát bao thöù nhaèm gaây theâm tin töôûng cho só phu vaø raøng buoäc chaët cheõ hoï vôùi cheá ñoä khoa cöû ñöông thôøi. Ngay ngoaøi coång vaøo xaây moät caây thaùp cao treân neàn nuùi Ñaøo Tai cuõ, treân ngoïn thaùp laøm hình caùi buùt loâng, goïi laø Thaùp Buùt; treân coång phía trong xaây moät caùi beå con hình nghieân möïc goïi laø Ñaøi Nghieân. Coøn gì tieâu bieåu cho vieäc “soâi kinh naáu söû” ngaøy xöa hôn laø buùt loâng vaø nghieân möïc! Só phu laáy ñoù laøm troïng tieán thaân, maø caùc baïn quaàn thoa cuõng laáy ñoù laøm möùc ñeå keùn baïn traêm naêm ñaàu baïc.

Chaúng tham ruoäng caû ao lieàn Tham veà caùi buùt caùi nghieân anh ñoà

ÔÛ coång ngoaøi ñi vaøo ñeàn, hai böùc trong tröôùc maët, ngöôøi ta laïi laøm hình moät beân baûng roàng, moät beân baûng hoå, töôïng tröng hai thöù baûng vaøng neâu teân nhöõng ngöôøi ñoã trong caùc kyø thi, khieán cho só phu haøng ngaøy qua laïi nhìn vaøo ñoù ñeàu ñaët saün moät töông lai vinh hieån cho ñôøi mình. Hai beân baûng vaøng laø moät ñoâi caâu ñoái:

Nhaân gian vaên töï voâ quyeàn, toaøn baèng aâm ñöùc Thieân thöôïng chuû tö höõu nhaõn, ñan khaùn taâm ñieàn

Ñaïi yù noùi, hoïc troø ñi thi khoâng quan heä ôû vaên chöông dôû hay hay, coát laø phaûi coù aâm ñöùc, thaàn Vaên

Xöông ôû treân trôøi luoân luoân nhìn xuoáng, xeùt xem loøng thieän aùc cuûa con ngöôøi.

Nhöõng thô ca ñeå trong ñeàn phaàn lôùn nguï yù aáy caû. Nhöõng aân ñöùc maø hoï khuyeân raên haèng ngaøy phaûi coù, tröôùc heát laø phaûi kính tieác nhöõng giaáy chöõ, vì chöõ laø cuûa thaùnh hieàn, khoâng toân kính laø coù toäi, ñaõ coù toäi thì thi khoâng ñoã. Muoán ñeå thöïc haønh vieäc toân kính aáy, coù moät caùi ñình nhoû ngay beân caïnh ñeàn trong, goïi laø “kính tích töï chæ ñình” ñeå thieâu hoaù nhöõng giaáy coù chöõ. Roài hoï laïi laøm ra nhöõng quyeån kinh aâm chaát, trong ñoù keå nhöõng chuyeän laøm nhö söï thaät, nhöõng ngöôøi vì bieát toân kính giaáy chöõ ñaõ ñöôïc veû vang nhö theá naøo, traùi laïi nhöõng ngöôøi khoâng bieát toân kính giaáy chöõ ñaõ khoå sôû ra laøm sao. Do quan nieäm nhö theá, ôû thuû ñoâ naøy naêm saùu möôi naêm veà tröôùc, haèng ngaøy ôû caùc ñöôøng phoá coù nhöõng oâng, nhöõng baø veû maët kính caån, vai gaùnh ñoâi boà con, beân ngoaøi moãi boà coù ñeà 4 chöõ “kính tích töï chæ” nghóa laø kính tieác giaáy chöõ, thuûng thaúng böôùc ñi, maét chaêm chaêm nhìn xuoáng ñaát, heã thaáy maûnh giaáy chöõ naøo, hai tay kính caån nhaët laáy boû vaøo boà, heát ngaøy laïi mang veà ñeàn Ngoïc sôn, boû vaøo caùi ñình con laøm leã thieâu hoaù. Nhöõng oâng baø aáy, phaàn nhieàu laø nhöõng nhaø ñaïi phuù trong thaønh phoá, chöõ “phuù” ñaõ coù roài, chæ coøn thieáu coù chöõ “quyù” nöõa, neân doác loøng vaø ñích thaân ñi laøm vieäc aân ñöùc aáy, ñeå mong cho con chaùu ñeàu baûng vaøng teân chieám, ñeå ñöôïc phuù quí doài daøo caû hai.

Trong naêm 1997, UBND thaønh phoá Haø Noäi coù yù ñònh naïo veùt, toân taïo laïi hoà thì cuõng naêm ñoù laø naêm ruøa noåi leân nhieàu nhaát trong lòch söû - 41 laàn. Ruøa ôû Hoà Göôm laø moät trong nhöõng gioáng ruøa raát quyù hieám treân theá giôùi coù tuoåi thoï töø 300 - 500 naêm. Naêm 1968 nhaân daân thaønh phoá Haø Noäi ñaõ vôùt ñöôïc moät con ruøa coù chieàudaøi 2,8m naëng gaàn 150 kg. Vaø hieän nay xaùc ruøa naøy ñöôïc tröng baøy taïi

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 298

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” ñeàn Ngoïc Sôn. Chaéc chaén raèng ai ñaõ töøng ñeán ñaây duø laø ngöôøi nöôùc ngoaøi hay ngöôøi Vieät Nam seõ maõi ghi daáu trong loøng mình boùng nöôùc cuûa Hoà Göôm trong xanh, chieác caàu Theâ Huùc nhö chieác caàu voøng 16 nhòp, 15 gian thô moäng soi boùng giöõa loøng hoà xanh thaúm. Vaø khoâng ai khoâng öôùc ao moät laàn ñöôïc may maén nhìn thaáy taän maét nhöõng cuï ruøa quyù giaù cuûa Hoà Göôm.

Xuaân, Haï, Thu, Ñoâng, traûi qua 4 muøa thôøi tieát ñoåi thay maët Hoà Göôm nhuoäm ñuû saéc muøa duyeân

daùng, luùc phaúng laëng nhö göông, luùc laên taên gôïn soùng…

Hoà ñeïp nhaát laø vaøo cuoái Thu vaø ñaàu Ñoâng, söông muø toaû khaép maët hoà, thaùp Ruøa boàng beành trong söông sôùm. Töøng caây saáu, côm nguoäi soi boùng nöôùc lung linh. Queân sao ñöôïc Hoà Göôm vaøo aaaheø vôùi haøng phöôïng vó, nhöõng caây gaïo muøa Heø ñoû röïc. Ñoù laø neùt ñeïp caûnh quan hoà thieân nhieân. Cuøng hoaø quyeän vôùi veû ñeïp ñoù, nhöõng ngaøy leã lôùn, nhaát laø ngaøy teát, vôùi ñuû saéc maøu röïc rôõ côø hoa, phaùo hoa caøng toâ ñieåm cho Hoà Göôm theâm röïc rôõ vaø ñaày kieâu haõnh. Nhaø thô Traàn Ñaêng Khoa ñaõ raát trau chuoát nhöõng vaàn thô cuûa mình khi vieát veà Hoà Göôm :

Haø Noäi coù Hoà Göôm Nöôùc xanh nhö pha möïc Beân Hoà ngoïn Thaùp Buùt Vieát thô leân trôøi cao

Coâng Vieân INDIRA GANDHI (Inñira Gaêngñi) Naèm giöõa 4 phoá Ñinh Tieân Hoaøng, Leâ Lai, Leâ Thaïch vaø Ngoâ Quyeàn, coâng vieân naøy nguyeân laø phaàn ñaát cuûa moät ngoâi chuøa coå - chuøa Phoå Giaùc, töùc chuøa Taøu - cuûa laøng Haäu Laâu. Naêm 1883, thöïc daân Phaùp chieám xong Haø Noäi, baét chuøa naøy chuyeån tôùi vöôøn vieän Thaùi Y, nay laø phoá Ngoâ Só Lieân ñeå laáy choã xaây döïng toaø Ñoác Lí, kho baïc, böu ñieän vaø moät vöôøn hoa. Naêm 1886 nhaân Toång coâng söù PoânBe cheát, thöïc daân Phaùp laáy teân oâng ñaët teân cho vöôøn hoa naøy. Naêm sau, thöïc daân laïi ñuùc töôïng oâng ta ñaët taïi ñaây. Naêm 1890 leã khaùnh thaønh töôïng ñöôïc toå chöùc ruøm beng.

Naêm 1945, sau ñaûo chính Nhaät, Thò tröôûng Traàn Vaên Lai cho haï töôïng naøy. Sau caùch maïng, vöôøn hoa ñoåi teân laø vöôøn hoa Chí Linh. Ñoù laø ñòa danh moät vuøng nuùi phía taây Thanh Hoaù, moät caên cöù cuûa nghóa quaân Leâ Lôïi. Ñaët teân naøy vì coâng vieân naèm gaàn Hoà Göôm lieân quan ñeán truyeàn thuyeát veà vua Leâ traû göôm thaàn vaø treân bôø hoà phía Taây coù töôïng vaø ñeàn Vua Leâ. Xung quanh hoà, ngoaøi phoá Leâ Thaùi Toå, coù caùc phoá maïng teân caùc danh töôùng cuûa vua Leâ: Leâ Thaïch, Leâ Lai, Nguyeãn Xí, Traàn Nguyeân Haõn…

Naêm 1984, thaét chaët tình höõu nghò Vieät - AÁn coâng vieân mang teân thuû töôùng AÁn Ñoä INDIRA

GANDHI

Khu phoá coå ÔÛ Vieät Nam, coù leõ ngoaøi Hoäi An ra chæ coù Haø Noäi laø coøn giöõ ñöôïc moät khu phoá cuõ. Ñaønh raèng do khí haäu thôøi tieát, nguyeân vaät lieäu xaây döïng vaø do caùc cuoäc chieán tranh neân dieän maïo cuûa khu vöïc naøy nhö hieän thaáy cuõng chæ coù töø theá kyû 19, nhöng theo caùc nguoàn söû lieäu khaùc nhau thì khu vöïc naøy ñích thöïc laø nhaân loõi cuûa kinh ñoâ Thaêng Long töø khi môùi thaønh laäp, töùc cuõng laø coù tôùi nghaøn naêm tuoåi.

Noùi veà ñòa giôùi khoâng gian khu phoá coå thì coù theå coi ñoù laø moät hình tam giaùc caân coù ñænh laø phoá Haøng Than, caïnh Ñoâng laø ñeâ soâng Hoàng, caïnh phía Taây laø caùc phoá phoá Haøng Coùt, Haøng Ñieáu, Haøng Da, coøn ñaùy laø truïc Haøng Boâng, Haøng Gai, Caàu Goã. Taïi khu vöïc naøy cho tôùi tröôùc khi ngöôøi Phaùp tôùi ñeàu chung moät daùng daáp: caùc phoá chi chít doïc ngang kieåu baøn côø, taát caû nhöõng ngoâi nhaø ôû hai beân ñöôøng ñeàu theo kieåu nhaø oáng. Nhaø nhö moät caùi oáng, beà ngang heïp, chieàu daøi saâu coù khi thoâng ra moät ngoõ khaùc, phoá khaùc. Boá cuïc cuõng töông töï nhö sau: gian ngoaøi laø choã baùn haøng hoaëc laøm haøng, tieáp ñoù laø moät khoaûng saân loä thieân ñeå laáy aùnh saùng. Treân saân coù beå caïn (trong coù hoøn non boä, caù vaøng), quanh saân laø caùc caây caûnh giaøn hoa. Gian nhaø trong môùi chính laø nôi aên ôû vaø noái vaøo ñoù laø khu phuï. Ña soá laø nhaø moät taàng lôïp baèng nhöõng vieân ngoùi nhoû nhaén vôùi ñaëc tröng vôùi hai böùc töôøng hoài vöôït cao leân khoûi hai maùi, cuõng coù moät soá nhaø xaây theâm taàng gaùc nhöng thaáp vaø khoâng maáy khi troå cöûa soå, neáu coù thì raát nhoû (vì caùc trieàu ñaïi cuõ caám daân khoâng ñöôïc nhìn maët vua, nhaát laø nhìn töø cao khi vua ngöï giaù treân ñöôøng).

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 299

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ngaøy nay, ñaønh raèng qua caùc bieán ñoäng cuûa lòch söû, qua söï thích öùng cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, khu phoá coå coù bieán daïng, nôi ít nôi nhieàu nhöng boùng daùng ngaøy xöa vaãn coøn löu laïi ôû daêm caên nhaø naøy, ôû vaøi ñoaïn phoá kia vaø ñaëc bieät ôû caùi khoâng gian vaên hoùa vaãn ñaäm ñaø höông vò coå. Cho neân khu phoá coå Haø Noäi vôùi nhöõng ngoâi nhaø oáng nhoû nhaén, xinh xaén, nhöõng con ñöôøng aêm aép ngöôøi ñi, nhöõng ñeàn chuøa maùi cong meàm maïi… taát caû ñaõ laøm neân moät veû ñeïp maø ôû Vieät Nam chæ thaønh phoá Haø Noäi môùi coù.

Khu phoá cuõ Töø naêm 1883 ngöôøi Phaùp chieám Haø Noäi. Naêm 1886 ñaõ coù moät quy hoaïch cho thaønh phoá Haø Noäi môùi. Ban ñaàu taäp trung caûi taïo khu quanh Hoà Göôm. Treân saùt maùi nhaø soá 3 Haøng Khay vaãn coøn mang doøng chöõ 1886 laø naêm xaây döïng. Sau ñoù coù vieäc laáp hoà ao, laáp caû soâng Toâ Lòch vaø phaù toøa thaønh coå cuøng toøa luõy ñaát. Caùc phoá coå ñöôïc uoán cho thaúng vaø theâm caùc coâng trình haï taàng.

Laàn löôït xuaát hieän caùc khu phoá Taây moät hoaëc 2, 3 taàng chòu aûnh höôûng cuûa vaät lieäu xaây döïng môùi, hình thöùc trang trí kieán truùc chaâu AÂu. Khu phoá ngöôøi Phaùp taäp trung xaây döïng treân ñaát thaønh coå do coù nhieàu thuaän lôïi goàm caùc phoá: Phan Ñình Phuøng, Huøng Vöông, Hoaøng Dieäu, Ñieän Bieân Phuû, Leâ Hoàng Phong, Chu Vaên An, Traàn Phuù… Ñöôøng phoá roäng, daøi, væa heø cuõng roäng lôùn vôùi heä thoáng caây xanh phong phuù. Phuû Toaøn quyeàn nay laø Phuû Chuû tòch xaây döïng trong nhöõng naêm 1900 – 1902 beà theá haøi hoøa. Ñaëc bieät caùc bieät thöï ôû ñaây thöôøng theo kieán truùc mieàn Baéc nöôùc Phaùp, maùi doác, caùc chi tieát trang trí ôû cöûa, ôû noùc caàu kì phöùc taïp.

Khu Nam Hoà Göôm laø moät hình chöõ nhaät maø hai caïnh daøi nay laø Traøng Thi – Traøng Tieàn vaø Traàn Höng Ñaïo, hai caïnh ngang laø Phan Boäi Chaâu vaø Phan Chu Trinh. Khu vöïc naøy ñöôïc xaây döïng ñoàng thôøi vôùi khu vöïc thaønh coå, song quy trình quy hoaïch coù chaäm hôn vì phaûi giaûi toûa nhieàu laøng xoùm. Nhaø haùt lôùn xaây döïng töø 1902 – 1911 theo kieåu Nhaø haùt Opeùra Paris. Phoá Traøng Tieàn chuû yeáu laø cuûa thöông nhaân ngöôøi Phaùp vaø moät soá ngöôøi Hoa. Taát caû caùc khu vöïc naøy goïi laø khu phoá cuõ. Ñaây cuõng laø moät quyõ ñoâ thò raát ñaëc tröng, quyù giaù cuûa Haø Noäi. Heä thoáng quy hoaïch phoá xaù, quy moâ vaø tyû leä kieán truùc cuûa caùc coâng trình aên nhaäp vaøo cô theå ñoâ thò Haø Noäi voán coù. Haàu heát caùc loaïi coâng trình ñöôïc xaây caát ôû caùc ñöôøng phoá naøy ñeàu bieåu hieän nhöõng tìm toøi trong kieán truùc, ñaëc bieät theo höôùng thích nghi vôùi moâi tröôøng truyeàn thoáng vaø thieân nhieân cuûa Haø Noäi, haàu heát ñöôïc thieát keá vôùi söï chính chaén vaø löïa choïn cao veà thaåm myõ. Caùc phoá phöôøng xaây vaøo thôøi naøy goùp phaàn raát lôùn trong vieäc taïo laäp ra baûn saéc kieán truùc ñoâ thò Haø Noäi, moät thaønh phoá haøi hoøa xinh ñeïp, xanh töôi, moät thaønh phoá mang nhieàu tính nhaân vaên, ñieàu maø caùc ñoâ thò treân theá giôùi ñang bò maát daàn.

Chôï Ñoàng Xuaân Laø chôï lôùn nhaát thuû ñoâ Haø Noäi. Chôï ñöôïc xaây döïng töø naêm 1889 treân ñòa phaän phöôøng Ñoàng Xuaân. Ban ñaàu chôï hoïp ngoaøi trôøi, sau ñöôïc xaây thaønh chôï vôùi 5 caàu khung saét, lôïp toân traùng keõm, daøi 52m, cao 9m. Naèm gaàn ga ñaàu caàu Long Bieân beân soâng Hoàng, chôï Ñoàng Xuaân laø ñòa ñieåm thuaän lôïi ñeå haøng hoùa 4 phöông doàn veà ñaây vaø cuõng töø ñaây toûa ñi caùc nôi, ôû chôï Ñoàng Xuaân haàu nhö ñaày ñuû caùc maët haøng, ngaønh haøng phuïc vuï sinh hoaït vaø ñôøi soáng. Chôï Ñoàng Xuaân laø chôï baùn buoân lôùn nhaát mieàn Baéc.

Thaùng 7/1994, chôï Ñoàng Xuaân bò chaùy ruïi vaø ñöôïc söûa chöõa, xaây döïng laïi roäng 5000m2 vaø baét

ñaàu hoaït ñoäng laïi töø thaùng 12/1996.

Nhaø tuø Hoûa Loø Noùi veà nhöõng di tích caùch maïng ôû Haø Noäi maø khoâng nhaéc ñeán nhaø tuø Hoûa Loø laø moät thieáu soùt. ÔÛ Haø Noäi ngöôøi ta noùi: “Cho ñi Hoûa Loø” töùc laø cho ñi tuø. Choã nhaø tuø hieän nay laø nôi tröôùc ñaây coù soá ngöôøi chuyeân laøm beáp loø ñeå baùn, do ñoù sau naøy thaønh danh. Nhaø tuø Hoûa Loø Haø Noäi coù töø thôøi thöïc daân Phaùp.

Hoûa Loø Haø Noäi laø nôi giam giöõ caû thöôøng phaïm vaø tuø chính trò. Ñoái vôùi tuø chính trò bò keát aùn treân 5 naêm thì chuyeån ñi caùc nhaø tuø Sôn La, Haø Giang, töø 10 naêm trôû ñi thì chuyeån ra Coân Ñaûo, döôùi 5 naêm vaø bò keát aùn töû hình thì vaãn giöõ taïi Hoûa Loø.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 300

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Noùi ñeán caùc nhaø tuø cuûa thöïc daân vaø ñeá quoác thì ôû ñaâu maø chaúng daõ man, taøn aùc. Nhöõng caùch ñaøn aùp taøn aùc bao giôø chuùng cuõng “daønh phaàn” cho tuø nhaân chính trò. Toäi aùc daõ man nhaát cuûa boïn chuùng laø duøng maùy cheùm chaët ñaàu. Soá maùy cheùm naøy thöïc daân Phaùp coù hai caùi, mua töø chính quoác mang sang maø ngaøy nay coøn ñöôïc giöõ laøm chöùng tích cho lòch söû. Vaø cuõng beân nhöõng caùi maùy cheùm naøy maø ngaøy nay coøn ñöôïc löu truyeàn veà nhöõng taám göông duõng caûm, tuyeät vôøi cuûa caùc chieán só Coäng saûn nhö Nguyeãn Ñöùc Caûnh, Hoaøng Vaên Thuï, Löông Khaùnh Thieän, Hoà Ngoïc Laân, Nguyeãn Hoaøng Taân, Traàn Ñaêng Ninh.

Ngaøy nay xaø lim giam giöõ caùc ñoàng chí vaãn ñöôïc giöõ nguyeân nhö xöa. Treân töôøng xaø lim coøn ghi laïi nhöõng doøng chöõ ñaäm neùt löu nieäm veà caùc ñoàng chí, daáu tích nhöõng hoaït ñoäng oanh lieät vaø veû vang cuûa Ñaûng ta tröôùc Caùch maïng thaùng 8. Chính nhaø giam Hoûa Loø laø “Hilton Haø Noäi”, moät khaùch saïn daønh cho caùc giaëc trôøi Myõ hoài nhöõng naêm chuùng duøng maùy bay ñaùnh vaøo thuû ñoâ ta. Naêm 1997, ñeå caûi taïo caûnh quan cho thuû ñoâ Haø Noäi, ta phaù dôõ moät phaàn nhaø tuø Hoûa Loø, lieân doanh vôùi nöôùc ngoaøi xaây döïng cao oác Hanoi Tower cao 27 taàng nhö ngaøy nay.

Muùa roái nöôùc Muùa roái haàu nhö daân toäc naøo cuõng coù, coøn muùa roái nöôùc thì coù leõ chæ rieâng Vieät Nam. Ngheä thuaät muùa roái nöôùc xuaát hieän töø thôøi Lyù (1009 – 1225). Chöùng tích veà söï ra ñôøi cuûa roái nöôùc coøn löu laïi nhieàu nôi, ví duï nhö nhaø Thuûy Ñình (hoà Long Trì – chuøa Thaày). Vaên bia coøn ghi laïi “giöõa doøng nöôùc long lanh, moät chuù ruøa vaøng noåi leân ñoäi 3 hoøn nuùi…” hay “chim coù söøng hôïp nhau thaønh ñoäi”.

Ngaøy tröôùc, nhöõng ngöôøi laøm ngheà muùa roái thöôøng toå chöùc thaønh phöôøng roái. Moãi phöôøng roái coù khoaûng 70, 80 ngöôøi do moät oâng truøm ñöùng ñaàu ñeå ñieàu haønh coâng vieäc. Trong moät phöôøng chæ coù khoaûng 20 ngöôøi hoaït ñoäng ngheä thuaät thöïc söï, soá coøn laïi phuïc vuï cho phöôøng hoaït ñoäng bieåu dieãn. Phöôøng roái vöøa laø moät toå chöùc hoaït ñoäng ngheä thuaät nghieäp dö, vöøa laø moät toå chöùc töông teá. Haèng naêm, phöôøng roái laøm leã teá toå vaø nhaän theâm ngöôøi môùi. Ngöôøi môùi ñöôïc keát naïp mang traàu, röôïu ñeán teá leã, trình phöôøng theà giöõ bí maät nhaø ngheà. Leä khoâng nhaän phuï nöõ vaøo phöôøng, sôï khi laáy choàng xa mang theo bí truyeàn muùa roái cuûa phöôøng.

Moät vôû roái nöôùc thöôøng coù nhieàu “nhaân vaät”. Moãi “nhaân vaät” (con roái) laø moät taùc phaåm ñieâu khaéc daân gian, mang daùng veû khaùc nhau, theå hieän tính caùch cuõng khaùc. Con roái ñöôïc laøm baèng goã, beân ngoaøi phuû sôn ta ñeå choáng thaám nöôùc. Nhaân vaät tieâu bieåu nhaát cuûa roái nöôùc laø Chuù Teãu vôùi thaân hình troøn trónh vaø nuï cöôøi hoùm hænh laïc quan.

Vuøng ñoàng baèng Baéc boä coù nhieàu ao, hoà ñaõ trôû thaønh nhöõng saân khaáu muùa roái nöôùc voâ cuøng sinh ñoäng. Bôø ao, hoà laø nôi khaùn giaû quaây quaàn xem bieåu dieãn vaøo nhöõng ngaøy hoäi heø, ñình ñaùm. Buoåi bieåu dieãn baét ñaàu laø chuù Teãu ra giôùi thieäu. Vôùi boä maët nghòch ngôïm, trang phuïc ngoä nghónh, hai tay chæ troû, mieäng haùt lôøi “doïn ñaùm”, chuù Teãu mang laïi traøng cöôøi saûng khoaùi ngay töø phuùt ñaàu. Ngheä nhaân khi bieåu dieãn phaûi ngaâm mình döôùi nöôùc ñeå ñieàu khieån con roái thoâng qua maùy saùo, maùy daây. Nhaïc ñeäm cho cuoäc dieãn laø boä goõ goàm troáng, moõ, thanh la…

Kho taøng caùc vôû roái nöôùc raát lôùn vaø ngaøy caøng ñöôïc boå sung nhöõng vôû dieãn môùi coù noäi dung thích hôïp vôùi cuoäc soáng ñöông ñaïi vaø sôû thích cuûa taùc giaû. Ngheä thuaät roái nöôùc Vieät Nam laø moät loaïi hình saân khaáu daân toäc coå truyeàn ñöôïc öa chuoäng trong nöôùc vaø ñöôïc giôùi thieäu ôû raát nhieàu nöôùc treân theá giôùi.

Phôû Phôû laø moät moùn aên haáp daãn cuûa taát caû ngöôøi Vieät Nam. Theo nhöõng taøi lieäu nghieân cöùu ñöôïc thì phôû ñaõ coù gaàn 100 tuoåi. Phôû nhö caây coå thuï ñaõ baét reã, ñaâm choài, lan toûa saâu vaøo loøng ñaát vaø khaúng ñònh ñòa vò ñoäc toân cuûa noù trong neàn vaên hoùa aåm thöïc Vieät Nam. Thoáng keâ töø caùc saùch, töø ñieån coù khoaûng 17 loaïi phôû töø Baéc vaøo Nam nhöng thöïc ra vaãn chöa ñuû, coù nhöõng moùn phôû chöa ñöôïc thöøa nhaän chính thöùc nhöng vaãn coù nhieàu ngöôøi meâ maån nhö phôû moïc, phôû thaäp caåm…

Phôû laø moùn bình daân, aên vaøo baát cöù giôø naøo cuõng ñöôïc. Phôû coøn taøi tình ôû choã laø muøa naøo aên cuõng thaáy coù yù nghóa thaâm thuùy. Ngöôøi Vieät Nam khi coøn aüm ngöûa ñaõ ñöôïc neám phôû roài. Caùi baùt phôû

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 301

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” aáu thô chöa caàn phöùc taïp, khoâng caàn haønh haõng, huùng laùng, chanh chua, ôùt cay cho ñuùng kieåu. Con nhaø ngheøo, nhieàu khi laïi khoâng caû thòt nöõa. Baùt phôû nhi ñoàng vaãn laø baùnh vaø nöôùc duøng thoâi.

Caùi cô baûn cuûa phôû laø laøm baèng thòt boø. Coù theå coù nhieàu loaïi thòt khaùc naáu ngon hôn thòt boø, nhöng ñaõ laø phôû thì phaûi laø boø. Muoán coù ñöôïc caùi höông vò chính thoáng cuûa phôû boø, aên moät laàn phôû gaø trong ñôøi mình cuõng khoâng sao.

AÊn cho ñuùng caùi “gu” cuûa phôû phaûi aên thòt chín. Thòt chín thôm hôn thòt taùi, muøi thôm mieáng thòt chín môùi bieåu hieän ñuùng caùi hoàn cuûa phôû. Veà maët thaåm myõ bao giôø mieáng thòt chín cuõng ñeïp hôn mieáng thòt taùi. Phôû ñang phaùt trieån maïnh ôû khaép caùc mieàn Vieät Nam trong ñoù khôûi thuûy ñöôïc ngöôøi Vieät xem nhö sinh ra treân ñaát Haø Noäi. Vì cho tôùi ngaøy nay, phôû Haø Noäi vaãn giöõ ñöôïc bí quyeát khieán noù trôû thaønh ñoäc ñaùo, khoâng nôi naøo baét chöôùc ñöôïc. Ngöôøi Vieät Nam coøn thì con baùt phôû, baùt phôû trong töông lai cuõng phaûi luoân luoân noùng soát nhö baây giôø. Phôû Vieät Nam khoâng theå thaønh moät thöù ñoà hoäp ñöôïc. Chaû caù Moùn chaû caù ñaõ coù caùch ñaây khoaûng 100 naêm maø ngöôøi saùng laäp ra moùn naøy ñaàu tieân laø gia ñình

hoï Ñoaøn ôû soá 14 phoá Chaû Caù Haø Noäi.

Phoá Chaû Caù tröôùc ñaây goïi laø phoá Haøng Sôn. Ngaøy nay ôû phoá naøy ñaõ coù theâm moät vaøi nhaø haøng baùn loaïi ñaëc saûn naøy, nhöng ngon nhaát vaãn laø nhaø haøng chaû caù Laõ Voïng. Khaùch coù theå deã daøng nhaän ra ngay ñöôïc nhaø haøng vì tröôùc cöûa coù töôïng oâng Laõ Voïng, moät tay caàm caàn caâu caù vaø moät tay xaùch xaâu caù.

Nguyeân lieäu ñeå laøm moùn naøy coù theå laø caù nheo, caù chieân, caù ngaïnh, caù quaû, nhöng ngon nhaát vaãn laø laøm baèng caù laêng. Thòt caù laêng ngoït, buøi, ñaäm, khoâng ngaáy, chaéc, thôm maø laïi ít xöông. Caù ñöôïc laïng laáy thòt, boû xöông. Rieâng ngheä giaõ nhoû loïc laáy nöôùc cho theâm nöôùc meû, nöôùc maém ngon, roài ñoå caù vaøo öôùp. Caù öôùp khoaûng hai tieáng ñoàng hoà thì ñem nöôùng ñöôïc.

Ñieàu thuù vò nhaát cuûa moùn aên naøy laø khaùch haøng coù theå töï chuaån bò cho mình caùc loaïi gia vò maø mình thích. Khaùch ngoài nhaám cheùn röôïu khai vò vôùi ñóa ñaäu phoäng rang ñaõ xaùt voû maøu vaøng xeáp beân caïnh ñóa buùn traéng phau, rau thôm, rau muøi, huùng laùng, thì laø xanh möôùt, haønh cuû cheû nhoû traéng toaùt nhö caùnh hoa hueä ñaët beân caïnh baùt maém toâm vaét chanh ñaùnh ngaàu boït ñieåm theâm vaøi laùt ôùt töôi ñang ñôïi nhöõng gaép caù nöôùng.

Nhaø haøng böng tieáp moät caùi loø than treân ñaët moät chaûo môõ ñang soâi. Chaû caù ñöôïc nöôùng baèng caëp tre treân beáp than hoa, nöôùng vöøa chín tôùi ñöôïc mang ra phuïc vuï khaùch. Nhöõng caëp caù vuoâng vaén. Vaøng ngaäy ñaët leân lôùp rau thìa xanh saãm, ñöôïc gôõ ra cho vaøo chaûo môõ ñang soâi, khoùi thôm boác leân ngaøo ngaït thaät laø haáp daãn. Khi aên, khaùch töï tay gaép vaøo cheùn cho noùng.

Coám Haèng naêm ñeán tieát thu (khoaûng thaùng 9-10 döông lòch) khi gioù heo may mang theo hôi söông laønh laïnh thoåi thì cuõng laø luùc nhöõng boâng luùa neáp uoán caâu chôø quaû chín haït vì haït luùa ñaõ caêng ñaày, söûa luùa ñang ñoâng laïi, baùo hieäu muøa coám ñaõ veà.

Hôn ai heát, ngöôøi noâng daân bieát luùc naøo thì luùa coù theå gaët veà laøm coám. Luùa ñöôïc gaët veà, tuoát laáy haït (goïi laø thoùc bao töû), rang chín, ñeå nguoäi, roài ñoå vaøo coái ñaù duøng chaøy goã giaõ nheï tay nhöng nhòp phaûi nhanh, ñeàu thì haït coám môùi xanh. Xong moät löôït, giaõ laïi saøng bôùt traáu, phaûi giaõ ñuû 7 löôït. Khi giaõ xong, coám ñöôïc goùi trong laù sen giöõ cho coám khoâng bò khoâ vaø thaám höông thôm cuûa sen vaøo coám. Coám laø moùn quaø raát sang troïng nhöng cuõng raát bình daân. Ngöôøi ta thöôûng thöùc coám vôùi chuoái tieâu tröùng cuoác hoaëc nhöõng quaû hoàng chín maøu hoå phaùch. AÊn coám phaûi aên thong thaû, nhai kyõ môùi caûm nhaän heát ñöôïc höông vò thôm, deûo cuûa höông luùa non. Coám coøn laø nguyeân lieäu cho raát nhieàu moùn aên trong danh muïc aåm thöïc noåi tieáng cuûa Vieät Nam: coám xaøo, baùnh coám, cheø coám,…

Coám ôû Vieät Nam coù leõ ôû ñaâu cuõng coù, nhöng deûo, ngon vaø coù höông vò rieâng thì vaãn chæ coù coám Laøng Voøng. Laøng Voøng caùch Haø Noäi 5km, laøng naøy ñaõ coù ngheà laøm coám töø nhieàu ñôøi nay, nhöõng bí truyeàn cuûa ngheà khoâng nôi naøo coù ñöôïc, chæ khi naøo aên coám Laøng Voøng môùi thaáy ñöôïc neùt rieâng cuûa noù.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 302

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Nhaø haùt thaønh phoá Haø Noäi Caùi teân naøy môùi coù töø sau ngaøy giaûi phoùng thuû ñoâ (1954), tröôùc ñoù ngöôøi ta goïi noâm na laø Nhaø haùt lôùn. Vì thôøi Phaùp thuoäc, ñaây ñuùng laø Nhaø haùt lôùn nhaát Haø Noäi do moät kieán truùc sö ngöôøi Phaùp teân laø F.Lagisquet thieát keá. Nhaø haùt ñöôïc xaây döïng vaøo naêm 1901, choã naøy nguyeân laø moät caùi hoà saùt ngay oâ cöûa Taây Long, moät oâ cöûa môû qua toøa thaønh ñaát bao boïc kinh thaønh Thaêng Long. Do laø ñaát hoà ñaàm neân sau khi taùt veùt, ñaõ phaûi ñoùng 35.000 coïc tre vaø ñoå moät lôùp beâtoâng daøy gaàn moät met laøm moùng. Caû toøa nhaø coù ñænh cao 34m tính töø maët ñöôøng. Roøng raõ suoát 10 naêm, Nhaø haùt lôùn môùi ñöôïc khaùnh thaønh vaøo muøa kòch naêm 1911. Toång chi phí vaøo naêm ñoù laø 800.000 tieàn Ñoâng Döông. Kieán truùc Nhaø haùt lôùn Haø Noäi töông töï Nhaø haùt Opeùra Paris.

Phoøng khaùn giaû coù 780 choã ngoài. Laáy kieán truùc Hy Laïp coå laøm maãu möïc, ñaây laø moät coâng trình ñaùng keå thôøi Phaùp thuoäc. Ngaøy aáy, nhaø haùt chæ môû cöûa töø muøa thu cho ñeán heát muøa xuaân. Do ñoù trong noäi thaát khoâng coù quaït vaø thieát bò choáng noùng.

Thôøi Phaùp thuoäc caùc buoåi trình dieãn saân khaáu, giaù veù raát cao neân chæ phuïc vuï cho ngöôøi Phaùp vaø moät soá ít ngöôøi Vieät Nam giaøu coù. Nhaø haùt nhìn ra quaûng tröôøng khoâng lôùn nhöng ñeïp vì gaén lieàn vôùi truïc ñöôøng Traøng Tieàn – Haøng Khay. Ñoù laø Quaûng tröôøng CMT8. Taïi ñaây ngaøy 17/8/1945 nhaân daân Haø Noäi ñaõ chöùng kieán söï xuaát hieän cuûa côø ñoû sao vaøng treân ban coâng taàng hai cuûa Nhaø haùt. Cuõng töø quaûng tröôøng naøy, nhaân daân Haø Noäi bieán cuoäc meeting thaønh cuoäc tuaàn haønh uûng hoä CMT8, roài laät ñoå chính quyeàn thuoäc ñòa khai sinh nöôùc Vieät Nam Daân Chuû Coäng Hoøa vaøo ngaøy 2/9/1945 taïi Quaûng tröôøng Ba Ñình lòch söû.

Ñöôïc söï giuùp ñôõ cuûa chính phuû Phaùp nhaân Hoäi Nghò Thöôïng Ñænh Caùc Nöôùc Noùi Tieáng Phaùp ñöôïc toå chöùc taïi Haø Noäi naêm 1997, nhaø haùt ñöôïc caûi taïo theo ñuùng nguyeân maãu ban ñaàu. Nhaø haùt coù ñuû khaû naêng ñeå trình dieãn nhieàu loaïi hình ngheä thuaät saân khaáu vôùi nhöõng trang thieát bò hieän ñaïi.

Ñeâ Yeân Phuï Ñeâ Yeân Phuï – moät trong nhöõng con ñeâ chính daøi hôn 1965m ngaên nöôùc soâng Hoàng traøn vaøo Haø Noäi. Con soâng Hoàng ñaõ gaén lieàn vôùi lòch söû phaùt trieån cuûa daân toäc Vieät Nam ta. Hieän nay ñeâ vöøa môùi ñöôïc gia coá, söûa sang ñoaïn ñeâ ñi ngang qua thaønh phoá Haø Noäi vôùi trò giaù khoaûng 90 tæ ñoàng nhaân dòp 990 naêm Thaêng Long – Haø Noäi. Soâng Hoàng laø caùi noâi cuûa neân vaên minh luùa nöôùc maø theo nghieân cöùu ñaõ coù caùch ñaây hôn 10.000 naêm qua caùc di chæ khaûo coå. Soâng Hoàng cuõng laø moät con soâng noåi tieáng laø hung tôïn trong lòch söû. Luùc bình thöôøng vaøo muøa khoâ soâng Hoàng coù möïc nöôùc laø 2,6m, nhöng vaøo ñænh luõ naêm 1971 möïc nöôùc daâng cao ñeán 10,8m. Chính con soâng Hoàng naøy ñaõ daïy oâng cha ta caùch trò thuûy, troàng luùa…

Soâng Hoàng laø con soâng lôùn nhaát Vieät Nam vôùi löu vöïc roäng 70.700km2, soâng ñöôïc baét nguoàn töø cao nguyeân Vaân Nam – Trung Quoác, daøi 1126km, ñoaïn chaûy vaøo nöôùc ta daøi 556km vôùi hai phuï löu quan troïng laø soâng Ñaø vaø soâng Loâ. Soâng chaûy thaúng taép theo höôùng Taây Baéc – Ñoâng Nam. Trong ñòa phaän Vieät Nam soâng chaûy qua caùc tænh: Laøo Cai, Vónh Phuù, thuû ñoâ Haø Noäi roài ñoå ra vònh Baéc Boä ôû cöûa Baø Laït tænh Haø Nam. Löu löôïng nöôùc bình quaân laø 3560m3/s vaø toång löôïng doøng chaûy laø 112 tæ m3/naêm. Soâng Hoàng coù muøa luõ keùo daøi 5 thaùng töø thaùng 6 ñeán thaùng 10. trong lòch söû, soâng Hoàng ñaõ chòu ñöïng 3 traän luõ lôùn vaøo nhöõng naêm 1913, 1945, 1971. Nhö ñaõ noùi, do soâng phaùt nguyeân töø cao nguyeân Vaân Nam – Trung Quoác vôùi ñaát ñoû bazan ñaëc tröng, noù ñaõ mang trong mình löôïng ñaát ñoû phuø sa naøy vaø ñaëc bieät vaøo muøa luõ doøng nöôùc voán dó ñaõ ñoû laïi caøng ñoû hôn. Chính vì leõ ñoù maø töø ngaøn xöa con ngöôøi ñaõ goïi noù laø soâng Hoàng.

Ñeâ soâng Hoàng ÔÛ ñoàng baèng Baéc boä, maët nöôùc soâng Hoàng vaøo muøa luõ thöôøng cao hôn maët ruoäng vaø caùc thaønh phoá ôû hai beân tôùi 6m. Töø thaùng 6 ñeán thaùng 10 laø muøa luït vaø neáu khoâng coù ñeâ che chôû thì naêm naøo cuõng maát traéng vuï chieâm, coøn vuï muøa thì trung bình cöù hai naêm maát moät vuï vì luõ ñeán sôùm muoän thaát thöôøng. Nhö vaäy ñoàng baèng Baéc boä khoâng troàng troït ñöôïc gì, ruoäng thaáp thì uùng caû naêm, ruoäng vöøa thì ngaäp nöôùc trong muøa luït, ruoäng cao thì haïn caû hai muøa.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 303

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Coâng cuoäc choáng luït soâng Hoàng coù lieân quan maät thieát tôùi ñôøi soáng cuûa nhaân daân ta, neân chaéc haún laø töø khi daân ta baét ñaàu ñònh cö ñaõ phaûi ñaép ñeâ. Theo söû saùch thì naêm 43, oâng cha ta ñaép ñeâ ôû thaønh Thoâng Noâng, caùch Haø Noäi vaøi chuïc km veà phía Taây Baéc. Coù leõ töø ñoù vaø nhöõng theá kyû sau nöõa, oâng cha ta chæ ñaép ñeâ quai baûo veä choáng luït cho töøng vuøng caàn thieát. Maõi ñeán theá lyû thöù X vaø XII coâng cuoäc ñaép ñeâ soâng Hoàng môùi ñöôïc tieán haønh moät caùch quy moâ vaø coù heä thoáng. Naêm 1103, vua Lyù Nhaân Toâng ban haønh ñaïo luaät veà ñeâ ñieàu laàn ñaàu tieân ôû nöôùc ta.

Hoaøn thaønh vieäc ñaép ñeâ soâng Hoàng oâng cha ta ñaõ laøm ñöôïc coâng trình thuyû lôïi vó ñaïi, bieán nhöõng khu vöïc ñaàm laày roäng lôùn ôû chaâu thoå soâng Hoàng thaønh ruoäng caáy luùa. Ñeå hình dung ñöôïc quang caûnh ñaàm laày thôøi ñoù nhö theá naøo, ta cöù suy ra töø quang caûnh ñaàm Daï Traïch (Khoaùi Chaâu – Höng Yeân) maø Phan Huy Chuù ñaõ ghi cheùp trong saùch söû “Lòch trieàu hieán chöông loaïi chí” nhö sau: “Ñaàm aáy voøng quanh khoâng bieát maáy daëm, coû caây raäm raïp, trong coù neàn nhaø coù theå ôû ñöôïc, nhöng 4 maët ñeàu laø buøn laày, ngöôøi ngöïa khoâng ñi ñöôïc, chæ duøng thuyeàn ñoäc moäc ñaåy saøo löôùt treân nöôùc vaø coû. Neáu lôõ ngaõ xuoáng nöôùc thì seõ bò raén reát caén cheât luoân”. Traûi qua haøng bao theá kyû, haøng bao nhieâu ñôøi, oâng cha ta ñaõ ñaép ñöôïc 1665km ñeâ soâng Hoàng vaø caùc nhaùnh cuûa noù. Tuy nhieân qua söû saùch ghi laïi, ñeâ soâng Hoàng cuõng ñaõ nhieàu phen bò vôõ. Ví duï nhö naêm 1995, ñeâ bò vôõ ñeán 48 nôi, laøm luït ¼ chaâu thoå. Rieâng tænh Haø Ñoâng (cuõ) bò 40 trieäu km3 nöôùc traøn vaøo. Laøng maïc, ruoäng vöôøn vò ngaäp tôùi haøng thaùng, saâu tôùi 4m. Khaép nôi ñeàu traéng xoùa nöôùc ngaäp, moät bieån nöôùc meânh moâng, chæ ñoâi nôi coù nhöõng ngoïn tre nhoâ leân, ñung ñöa tröôùc gioù. Luït Soâng Hoàng thaät khuûng khieáp. Vì vaäy töø bao ñôøi nay, nhaân daân ta haøng naêm phaûi lo tu boå ñeâ, canh giöõ ñeâ vaøo muøa luõ ñeå ñeà phoøng moïi söï baát traéc coù theå xaûy ra.

Caàu Chöông Döông Caàu Chöông Döông laø moät trong nhöõng chieác caàu theå hieän tinh thaàn töï löïc, töï cöôøng cuûa nhaân daân ta. Caàu baéc qua soâng Hoàng caùch caàu Long Bieân 645m veà phía haï löu soâng Hoàng. Caàu Chöông Döông laø moät loaïi caàu lôùn, vónh cöûu ñöôïc khôûi coâng xaây döïng thaùng 6/1983 vaø hoaøn thaønh naêm 1985, daøi 1213m, roäng 19,5m coù 4 laøn xe. Caàu coù 11 nhòp moãi nhòp daøi 89,28m. Toaøn boä vaät lieäu xaây döïng cuûa caàu coù ñöôïc do chuùng ta ñaõ tieát kieäm töø coâng trình xaây caàu Thaêng Long.

Caàu Long Bieân Caàu Long Bieân laø teân ñaët sau CMT8 1945, tröôùc ñoù caàu coù teân cuûa vieân Toaøn quyeàn Phaùp Paul Doumer nhöng daân gian thöôøng goïi laø caàu Boà Ñeà (baéc ngang laøng Boà Ñeà), caàu Gia Laâm (baéc sang huyeän Gia Laâm). Ñaây laø chieác caàu theùp ñöôïc khôûi coâng xaây döïng vaøo thaùng 9/1898 do haõng G.Eiffel thieát keá vaø haõng Daydeù Pillieù thi coâng trò giaù 10,5 trieäu france. Caàu daøi 1682m goàm 19 nhòp ñaët treân 20 truï cao hôn 40m. caàu ñöôïc khaùnh thaønh thaùng 2/1902. Vaøo dòp naøy vua Thaønh Thaùi cuõng “ngöï giaù Baéc Haø” ñeå döï leã thoâng caàu. Xaây caàu naøy, thöïc daân ñaõ hoaøn thaønh tuyeán ñöôøng saét quan troïng nhaát Ñoâng Döông. Vaøo naêm 1922 – 1923 caàu ñöôïc môû roäng phaàn cho xe oâ toâ song haønh vôùi ñöôøng saét. Ñeán nay caàu khoâng thay ñoåi veà keát caáu tröø nhöõng ñoaïn bò taøn phaù trong thôøi gian chieán tranh choáng Myõ. Ñaõ 14 laàn bom Myõ phaù hoûng 1500m caàu, ñaùnh guïc 9 nhòp vaø 4 truï bò hö hoûng naëng. Sau hieäp ñònh Paris, qua 41 ngaøy ñeâm söûa chöõa, ngaøy 4/3/1973 chuyeán taøu ñaàu tieân laïi vöôït soâng Hoàng. Nhö vaäy treân doøng soâng Hoàng thuoäc ñòa phaän thaønh phoá Haø Noäi coù 3 caây caàu baéc ngang qua ñoù laø: caàu Thaêng Long, caàu Chöông Döông, caàu Long Bieân.

Laøng goám Baùt Traøng Baùt Traøng laø moät laøng naèm caùch thuû ñoâ Haø Noäi treân 10km veà phía Ñoâng Nam, beân taû ngaïn soâng Hoàng, tröôùc ñaây thuoäc tænh Baéc Ninh, nay thuoäc huyeän Gia Laâm, Haø Noäi. Ngheà goám xuaát hieän ôû Baùt Traøng vaøo theá kyû XV. Thôï thuû coâng ôû ñaây ñaõ saûn xuaát haàu heát caùc loaïi goám quyù vaø ñoäc ñaùo cuûa Vieät Nam: goám men ngoïc, goám men raïn, goám hoa lam… Caùc boä söu taäp goám söù Baùt Traøng cho thaáy chuùng ñaõ ñaït ñeán ñænh cao cuûa ngheä thuaät ñoà goám söù ôû Vieät Nam.

Hieän nay, Baùt Traøng coù khoaûng 1500 hoä thì coù ñeán 90% soá hoä laøm ngheà goám. Neáu tröôùc ñaây moãi hoä laøm ngheà goám phaûi töï lo moïi coâng ñoaïn saûn xuaát töø ñaàu ñeán cuoái, thì baây giôø ôû laøng Baùt Traøng ñaõ hình thaønh heä thoáng toå chöùc saûn xuaát – kinh doanh chuyeân moân hoùa. Coù hoä chuyeân nghieàn troän ñaát,

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 304

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” coù hoä chuyeân laøm maãu theo ñôn ñaët haøng, coù hoä chuyeân vaän chuyeån kinh doanh… Moãi naêm Baùt Traøng xuaát khaåu tôùi 50 trieäu saûn phaåm caùc loaïi. Saûn phaåm goám söù Baùt Traøng noåi tieáng ôû trong nöôùc, coøn ñöôïc xuaát khaåu sang nhieàu nöôùc treân theá giôùi.

Laøng raén Leä Maät Laøng raén Leä Maät thuoäc thò traán Gia Laâm, theo quoác loä 5 chöøng 1km roài reõ traùi, ñi qua moät caùnh ñoàng luùa laø ñeán laøng raén Leä Maät. Nôi ñaây laø moät laøng queâ coù ngheà truyeàn thoáng nuoâi raén, baét raén caùch ñaây 900 naêm.

Vaøo thaêm caùc gia ñình nuoâi raén coù haïng nhö gia ñình oâng Nguyeãn Ñaëng Phaùo vaø oâng Traàn Nhö Baûn. OÂng Phaùo ñaõ coù hôn nöûa theá kyû trong ngheà. 4 con trai oâng ñöôïc huaán luyeän thuaàn thuïc caùc khaâu nuoâi, baét vaø cheá bieán caùc saûn phaåm raén. Coâng duïng cuûa raén coù nhieàu: xöông raén ñeå naáu cao, môõ raén boâi veát thöông, maät raén laøm thuoác giaûi caûm, tieâu ñôøm, noïc raén chöõa ñoäng kinh, ung thö, hen, pheá quaûn, rong huyeát, v.v… Röôïu raén laø thuoác boå gaân coát, chöõa thaáp khôùp… Du khaùch coù theå thöôûng thöùc moät chuùt röôïu raén vaø caùc moùn aên cheá bieán töø raén ngay taïi laøng queâ naøy.

Saân bay Gia Laâm Ñaây laø saân bay daân söï cuûa thuû ñoâ Haø Noäi tröôùc naêm 1977. Saân bay ñöôïc xaây döïng vaøo thôøi kyø Phaùp thuoäc, 1936, nhaèm taêng cöôøng söï kieåm soaùt cuûa Phaùp taïi baùn ñaûo Ñoâng Döông. Khi giaûi phoùng thuû ñoâ 10/10/1954 chuùng ta vaãn khoâng laøm chuû ñöôïc saân bay Gia Laâm do khoâng quen vôùi caùc trang thieát bò, maùy moùc môùi, ta vaãn phaûi nhöôïng boä cho caùc só quan Phaùp ôû laïi saân bay nhaèm phuïc vuï caùc chuyeán bay cuûa UÛy ban bay Quoác teá vaø cuõng ñeå chuùng ta hoïc hoûi caùch ñieàu khieån saân bay. Ngaøy 1/1/1955, chaøo möøng Boä Chính trò vaø Baùc Hoà veà tieáp quaûn thuû ñoâ, caùc chieán só ta ñaõ hoaøn toaøn coù ñuû khaû naêng kieåm soaùt saân bay, thuû ñoâ saïch boùng boïn xaâm löôïc. Ngaøy nay saân bay Gia Laâm trôû thaønh saân bay tröïc thaêng phuïc vuï cho du lòch, khaûo saùt thieát keá…

Quoác loä 5 Con ñöôøng xuyeân suoát noái lieàn Haø Noäi vôùi thaønh phoá caûng Haûi Phoøng daøi 106km ñöôïc xaây döïng theo phöông thöùc BOT (Building Onigazion Transfer – Xaây Döïng Khai Thaùc Chuyeån Giao). Coâng trình vôùi voán ñaàu tö khoaûng 3000 tæ VNÑ, do Haøn Quoác xaây döïng. QL 5 ruùt ngaén thôøi gian Haø Noäi – Haûi Phoøng chæ coøn 1,5 tieáng so vôùi tröôùc ñaây laø 3 tieáng. Laø con ñöôøng huyeát maïch cuûa haøng hoùa Haø Noäi vaø caùc vuøng phuï caän ñi nöôùc ngoaøi. Nhöng beân caïnh ñoù, moät vaán naïn ñang ñöôïc ñaët ra hieän nay cho QL 5 laø tình traïng tai naïn giao thoâng ngaøy caøng taêng, ngöôøi ta goïi QL 5 laø Xa loä töû thaàn – nôi coù tæ leä tai naïn ñöùng ñaàu caû nöôùc. Bôûi ñaây laø ñöôøng cao toác nhöng laïi khoâng coù caàu vöôït khi ñi ngang caùc khu daân cö, yù thöùc chaáp haønh luaät leä giao thoâng cuûa ngöôøi daân coøn yeáu hay ñi vaøo nhöõng phaàn ñöôøng khoâng daønh cho mình neân raát deã gaây tai naïn. Thôøi gian khai thaùc con ñöôøng laø 10 naêm, phöông thöùc hoaøn voán töø vieäc thu phí caàu ñöôøng.

Khu coâng nghieäp Saøi Ñoàng Naèm treân laøng Saøi Ñoàng huyeän Gia Laâm, chuyeân saûn xuaát caùc linh kieän ñieän töû cao caáp phuïc vuï

cho nhu caàu trong nöôùc vaø xuaát khaåu.

KCN roäng khoaûng 35ha, 100% voán trong nöôùc ñaàu tö: Cty Ñieän töû Hanel. Beân caïnh KCN Saøi Ñoàng laø KCN Haø Noäi – Ñaøi Tö vôùi söï ñaàu tö voán 100% cuûa Ñaøi Loan, do Cty

Ñaøi Tö ñaûm nhieäm.

Ñoái dieän KCN Saøi Ñoàng laø KCN Deawoo – Hanel naèm treân phaàn Ñoâng Nam cuûa saân bay Gia

Laâm, roäng khoaûng 27ha laø lieân doanh giöõa cty Ñieän töû Hanel vaø Taäp ñoaøn Deawoo Haøn Quoác.

Tính ñeán thaùng 12/1999 ñaõ coù 38 döï aùn ñöôïc caáp giaáy pheùp ñaàu tö vaøo 3 KCN naøy vôùi soá voán

ñaêng kyù treân 675 trieäu USD thu huùt khoaûng 6000 lao ñoäng, noäp thueá khoaûng 10 trieäu USD.

Khaùch saïn Haø Noäi Deawoo Toïa laïc treân ñöôøng Kim Maõ caïnh coâng vieân Thuû Leä laø khu khaùch saïn 5 sao HaNoi Deawoo vaø khu vaên phoøng cao caáp Deaha. Deawoo laø moät trong nhöõng khaùch saïn lôùn nhaát taïi Vieät Nam hieän nay, coù taát caû 411 phoøng, khu theå thao, massage, phoøng hoäi nghò ñaït tieâu chuaån quoác teá… Voán ñaàu tö 177 trieäu USd, cao 18 taàng. Giaù trung bình töø 150 ñeán 200 USD vaø phoøng suite laø 1300 USD cho moät

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 305

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” ñeâm. Chính taïi khaùch saïn naøy ñaõ töøng chöùng kieán raát nhieàu caùc Hoäi nghò thöôïng ñænh ñöôïc toå chöùc taïi Vieät Nam nhö: Hoäi Nghò Thöôïng Ñænh Caùc Nöôùc Noùi Tieáng Phaùp, Hoäi Nghò Thöôïng Ñænh ASEAN… Khu vaên phoøng cao caáp Deaha goàm hai daõy, 5 taàng, 193 phoøng chieám dieän tích khoaûng 45.000m2.

Coâng vieân Thuû Leä Ñöôïc khôûi coâng xaây döïng ngaøy 19/5/1975. Toaï laïc ôû phía Taây thaønh phoá treân moät khu ñaát roäng 20ha thuoäc moät laøng coå teân Thuû Leä coù töø thôøi nhaø Lyù theá kyû XI. Nhaân daân thuû ñoâ ñaõ ñoùng goùp haøng chuïc vaïn ngaøy coâng ñeå ñaøo ñaép vaø xaây neân hoà Thuû Leä. Trong coâng vieân hieän nay coù nuoâi raát nhieàu loaøi ñoäng vaät quyù hieám cuûa Vieät Nam vaø theá giôùi. Ngoaøi ra trong coâng vieân coøn coù ñeàn thôø voi phuïc ñöôïc laäp töø thôøi vua Lyù Thaùi Toâng (1028 – 1054) thôø thaàn Linh Lang Ñaïi Vöông. Coâng vieân Thuû Leä Haø Noäi ñaõ laø thaønh vieân cuûa Hieäp hoäi Vöôøn thuù Ñoâng Nam AÙ (SEAZA) vaø coù quan heä vôùi treân 30 vöôøn thuù vaø toå chöùc baûo toàn ñoäng vaät theá giôùi.

Soâng Toâ Lòch Naêm ñaàu ñôøi Thaønh Thaùi (1889), thöïc daân Phaùp cho thaàu laáp soâng Toâ Lòch ôû noäi thaønh, caùc giôùi nhaân daân thuû ñoâ ñeàu toû yù baát bình. Thaùng hai naêm aáy, nhaân tieát xuaân, moät soá nhaø vaên môû cuoäc thi vaên taäp Kieàu, ñaàu ñeà laø “ÖÙc Toâ Giang” nghóa laø “Nhôù soâng Toâ”, nguï yù noùi soâng Toâ vaãn laø moät thaéng caûnh laøm cho thuû ñoâ töôi ñeïp. Traûi qua bao côn bieán ñoåi, hình aûnh cuûa noù daàn bò xoùa nhoaø, goïi cho loøng ngöôøi bieát bao thöông nhôù.

Tieác soâng Toâ, nhôù soâng Toâ, vì vôùi thuû ñoâ, noù ñaõ coù haøng ngaøn naêm lòch söû vaø ñaõ töøng ñoùng goùp coâng vaøo vieäc xaây döïng neân ñaát nöôùc ngaøn naêm vaên vaät naøy. Lòch söû soâng Toâ, voán khoâng coù söû saùch bieân cheùp roõ raøng, chæ töø nhöõng truyeàn thuyeát töø xöa ôû daân gian noùi soâng naøy xöa goïi laø Baéc Giang, vì noù laø moät chi nhaùnh cuûa soâng Hoàng, töø phía Ñoâng chaûy doïc theo phía Baéc. Laïi coù truyeàn thuyeát noùi soâng naøy nguyeân teân goïi laø soâng Löông Baøi, nhöng khoâng coù caên cöù gì xaùc thöïc ñaùng tin. Coøn goïi laø soâng Toâ Lòch laø theo moät caâu chuyeän xöa noùi raèng: Xöa kia taïi laøng Long Ñoã coù ngöôøi hoï Toâ teân Lòch, nhaø ôû ngay treân bôø Baéc Giang. Coù 3 anh em trai ñeàu ôû chung aên chung, laøm chung, khoâng coù gì rieâng caû vaø ñeàu thaân yeâu quyù meán nhau. Ñôøi thuoäc Taán ñöôïc cöû laøm hieáu lieâm, roài ñöôïc côø bieåu, neâu roõ hoï teân vaø ñöùc haïnh ôû tröôùc nhaø. Sau khi maát, daân laøng laáy teân ñaët teân laøng ñeå toû loøng kính meán…

Ñôøi thuoäc Ñöôøng, Tieát ñoä söù laø Cao Bieàn ñaép thaønh Ñaïi La ôû phía Taây soâng lôùn, chu vi 30 daëm. Soâng lôùn coù moät ngaønh chaûy taït vaøo phía Baéc, roài ñoå xuoáng phía Nam, laïi chaûy vaøo soâng lôùn. Moät naêm vaøo hoài thaùng 6, nöôùc hai soâng ñeàu leân to, Bieàn cöôõi moät chieác thuyeàn nheï, theo doøng soâng con ñi leân, boãng thaáy moät cuï giaø raâu toùc baïc phô, thaân theå cao lôùn, ñang bôi loäi ôû giöõa doøng soâng, cöôøi noùi töï nhieân, döôøng nhö khoâng bieát beân mình coù ai. Cao Bieàn laáy laøm laï, hoûi teân vaø queâ quaùn, oâng laõo traû lôøi laø hoï Toâ teân Lòch, nhaø ôû ngay trong doøng soâng naøy. Noùi roài ñaäp tay xuoáng soâng, nöôùc tung toùe leân cao haøng tröôïng roài bieán maát. Cao Bieàn sôï haõi, bieát ñoù laø moät vò thaàn soâng, neân laáy teân thaàn ñaët teân soâng laø Toâ Lòch.

Ñeán cuoái ñôøi nhaø Traàn, boïn phong kieán nhaø Minh sang xaâm chieám nöôùc ta. Naêm 1406, chuùng chieám cöù thaønh Thaêng Long, ñoåi teân laø thaønh Ñoâng Quan, töôùng Minh laø Hoaøng Phuùc laïi ñoåi teân soâng Toâ Lòch thaønh soâng Lai Toâ. Hai chöõ “Lai Toâ” coù nghóa laø thöông xoùt nhaân daân loaïn ly khoå sôû neân ñem laïi cho söï yeân oån vaø nghæ ngôi. Sau khi Leâ Lôïi khoâi phuïc laïi ñaát nöôùc, thaønh Ñoâng Quan trôû laïi teân Thaêng Long cuõ, soâng Lai Toâ cuõng laáy laïi teân Toâ Lòch nhö xöa.

Theo moät baûn ñoà thuû ñoâ veõ ñôøi Hoàng Ñöùc nhaø Leâ, thì soâng Toâ Lòch laø moät nhaùnh cuûa soâng Hoàng chaûy vaøo trong loøng thuû ñoâ, ôû choã gaàn chôï Gaïo vaø ñaàu Haøng Buoàm ngaøy nay (Haøng Buoàm ngaøy xöa goïi laø phöôøng Haø Khaåu, nghóa laø phoá Cöûa Soâng), ñi töø Ñoâng sang Taây, qua caùc phoá Ngoõ Gaïch, Haøng Ñöôøng, Haøng Caù, Haøng Röôi, Coáng cheùo Haøng Löôïc, ñöôøng Phuøng Höng ngaøy nay. Ñeán ñoù, noù ngöôïc leân phía Baéc, thoâng vôùi Hoà Taây vaø töø Hoà Taây ñi thaúng leân Böôûi. Tôùi ñoù, laïi chia ra hai nhaùnh, moät nhaùnh ngöôïc leân hôïp vôùi soâng Thieân Phuø, moät nhaùnh cuûa soâng Ñaùy, vaø moät ngaønh chaûy xuoâi theo phía Taây ñeán ñòa phaän laøng Haø Lieãu (Thanh Trì) nhaäp vaøo soâng Nhueä. Nhaùnh phía Taây naøy ñeán nöûa chöøng laïi taùch ra moät nhaùnh chaûy vaøo moät soâng con goïi laø Ngöu Giang, chaûy ngoaët xuoáng phía

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 306

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Nam, coù moät ngaùch con chaûy vaøo hoà Hoaøn Kieám. ÔÛ ñoù, do moät caùi ngoøi nhoû ñoå ra soâng Hoàng. Vì soâng hoà chaïy quanh co oâm boïc nhö theá neân ngöôøi ta ñaõ ví thuû ñoâ xöa kia nhö moät hoøn ñaûo, coù hình theá hieåm yeáu, laø moät ñieåm quan troïng (long baøn: roàng aáp) maø Lyù Thaùi Toå ñaõ choïn laø quoác ñoâ.

Vôùi thuû ñoâ xöa, soâng Toâ Lòch laø moät caûnh saàm uaát treân beán döôùi thuyeàn. Thuyeàn beø töø maïn treân veà xeáp ñaày laâm thoå saûn töø soâng Caùi vaøo ñoã ngay beân caïnh caàu Ñoâng (Haøng Ñöôøng). Thuyeàn lôùn töø Thanh, Ngheä hay töø xa hôn nöõa ra Baéc khoâng ñoã ngoaøi soâng Caùi, khoâng vaøo cöûa soâng chôï Gaïo, thì qua soâng Ñaùy ôû Phuû Lyù, roài ngöôïc theo soâng Nhueä vaøo soâng Toâ Lòch, ñoã ôû caùc beán phía Taây vaø Taây baéc kinh kyø.

Nhieàu baøi thô vònh hay daân ca coøn truyeàn tuïng ñaõ moâ taû nhöõng tình caûm beân caûnh soâng taáp naäp

aáy. Nhö:

Soâng Toâ nöôùc chaûy quanh co Caàu Ñoâng söông sôùm, quaùn Doø traêng khuya Buoàn tình vöøa luùc phaân chia, Tieáng ai nhö ñaõ beân kia heïn hoø Nöôùc soâng Toâ vöøa trong vöøa maùt Em gheù thuyeàn ñoã saùt thuyeàn anh Döøng cheøo muoán toû taâm tình Soâng bao nhieâu nöôùc thöông mình baáy nhieâu

Moãi naêm ñeán kyø nöôùc lôùn, phuø sa theo doøng soâng Hoàng chaûy vaøo, thöôøng laøm cho doøng soâng Toâ noâng caïn, neân muoán baûo veä ñeâ La Thaønh khoûi bò traøn ngaäp, ñeán muøa nöôùc caïn ngöôøi ta thöôøng khôi veùt loøng soâng. Maët khaùc daân cö ôû hai beân bôø soâng ñoâng ñuùc, haøng ngaøy raùc röôûi quaêng vöùt caû xuoáng ñoù, neân phaàn soâng ôû thuû ñoâ thöôøng bò öù taéc, neân cöù maáy naêm laïi phaûi moät laàn veùt soâng. Chæ coù töø hoài Phaùp thuoäc, boïn thöïc daân laáy côù môû roäng phaïm vi caên cöù vaø traùnh naïn nöôùc luït ñaõ baét ñaàu cho laáp haún doøng soâng Toâ töø ven soâng Hoàng ñeán vöôøn Baùch thaûo. Ngoaøi caùi bieån teân phoá “Soâng Toâ Lòch” thay cho teân phoá cuõ “Coáng cheùo Haøng Löôïc” taïi noäi thaønh, nay khoâng coøn chuùt gì laø daáu veát soâng Toâ nöõa. Coøn soá phaän khuùc soâng Toâ ôû ngoaïi thaønh, cuõng chaúng coøn ñeïp ñeõ gì, 32 caây soá daøi töø Thuïy Kheâ qua caùc caùnh ñoàng laøng Laùng, laøng Moïc, Thanh Xuaân, Quang, Toù, duø khoâng bò laáp, cuõng chæ coøn laø nhöõng laïch nhoû chöùa ñaày nhöõng nöôùc ñen xì baån thæu, laøm toå cho ruoài muoãi.

Töø ngaøy tieáp quaûn thuû ñoâ, chính quyeàn ta quan taâm ñeán ñôøi soáng nhaân daân, khuùc soâng Toâ Lòch coøn laïi môùi ñöôïc troâng nom, khôi veùt ñeå laáy nöôùc Hoà Taây choáng haïn cho caùc caùnh ñoàng ngoaïi thaønh. Soâng Toâ laïi ñöôïc ngöôøi ta nhaéc nhôû ñeán vaø ñöôïc söûa sang ñeå phuïc vuï nhaân daân nhieàu hôn.

Ñöôøng cao toác Thaêng Long – Noäi Baøi Ñaây laø moät trong nhöõng con ñöôøng ñeïp nhaát Vieät Nam hieän nay. Con ñöôøng coù chieàu daøi khoaûng 35km noái lieàn saân bay Noäi Baøi vôùi trung taâm thuû ñoâ Haø Noäi. Caàu Thaêng Long Ñaây laø moät trong nhöõng caây caàu lôùn nhaát Ñoâng Nam AÙ, ñöôïc xaây döïng vaøo ngaøy 26/11/1974 nhöng phía ñoái taùc Trung Quoác ñaõ huûy boû hôïp ñoàng. Sau ñoù ta tieáp tuïc hôïp taùc vôùi Lieân Xoâ (nay laø Coäng Hoøa Lieân Bang Nga) ñeå tieáp tuïc xaây döïng caây caàu höõu nghò naøy. 19/5/1985 caây caàu ñaõ hoaøn taát sau 11 naêm xaây döïng. Caàu daønh cho ñöôøng boä daøi 3115m vôùi 4 laøn xe, caàu daønh cho ñöôøng saét daøi 5553m, hai taàng caàu naøy caùch nhau 10m, taàng xe löûa caùch maët nöôùc 14m. Ngoaøi ra coù caàu thoâ sô daøi 2650m. Taïi mieàn Nam caàu Myõ Thuaän môùi xaây döïng ñöôïc xem laø caàu daøi nhaát mieàn Nam cuõng chæ daøi 1535m, döï kieán caàu Caàn Thô seõ xaây döïng daøi 2750m.

KCN Baéc Thaêng Long Roäng khoaûng 200ha ôû phía Baéc caàu Thaêng Long, laø lieân doanh giöõa Taäp ñoaøn Sumitomo Japan vaø Coâng ty Cô khí Ñoâng Anh. Khôûi coâng xaây döïng vaøo thaùng 3/1996, hieän nay coù khoaûng 87 doanh nghieäp ñang thueâ ñaát. KCN saûn xuaát, phaân phoái, vaän chuyeån haøng hoùa song song vôùi söï phaùt trieån caùc KCN taïi Haø Noäi. Thaønh Coå Loa

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 307

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ai veà qua huyeän Ñoâng Anh Gheù xem phong caûnh Loa Thaønh Thuïc Vöông Coå Loa hình oác khaùc thöôøng Traûi bao naêm thaùng daáu thaønh coøn ñaây

Beân doøng soâng Hoaøng Giang, soi boùng toøa thaønh coå vaøo baäc nhaát Vieät Nam. Thaønh khôûi döïng hôn hai theá kyû tröôùc Thieân Chuùa giaùng sinh laøm thuû ñoâ AÂu Laïc. Roài khoâng ngöøng ñöôïc söûa sang qua nhöõng naêm thaùng lòch söû, cuõng nhö khoâng ngöøng bò baøo moøn bôûi thôøi gian, ñeå ngaøy nay trôû thaønh khu di tích. Chaáp noái vaø suy ñoaùn töø nhöõng gì coøn laïi, ta hieåu ñöôïc ñoâi phaàn veà moät thaønh töïu xuaát saéc veà quoác phoøng cuûa toå tieân ta.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 308

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Vò trí: Coå Loa naèm giöõa trung taâm ñaát nöôùc AÂu Laïc, Hoaøng Giang bao boïc ôû phía Nam. Soâng aáy xöa to roäng, treân nhaän nöôùc Nhò Haø, döôùi ñoå nöôùc vaøo soâng Caàu, chaûy qua naêm huyeän Yeân Laõng, Kim Anh, Ñoâng Ngaøn, Tieân Du, Yeân Phong. Neùt noåi baät: giao thoâng thuaän lôïi. Ai cuõng bieát: Ngöôøi Vieät Coå löøng danh “laën gioûi, bôi taøi, thaïo thuûy chieán, gioûi cheøo thuyeàn”.

Ñòa hình: Coå Loa laø “ñaát ñoàng ñöôøng”, ñaát cao raùo. Trong 23 xaõ cuûa Ñoâng Anh, Coå Loa – teân daân gian laø Keû Chuû – cao nhaát. Vua Thuïc vaø trieàu ñình AÂu Laïc kheùo choïn Coå Loa laøm ñaát ñònh ñoâ: cao raùo, giöõa ñaát nöôùc, giao thoâng thuaän lôïi.

Kyõ thuaät xaây thaønh: Ngaøy aáy ñaõ coù noài nieâu baùt ñóa baèng saønh, nhöng chöa coù gaïch ngoùi. Ñaây laø moät toøa thaønh baèng ñaát. Neùt noåi baät ñaàu tieân: thaønh ñaép ven soâng, thaønh cuûa nhöõng ngöôøi laøm ruoäng ñaõ bieát ñaép bôø vuøng, bôø thöûa, ñaép ñeâ… neân voøng ngoaøi cuøng cuûa luõy thaønh cuõng ñoàng thôøi laø ñeâ. Ñeâ bao quanh vaø daøi hôn 8km, laøm giôùi haïn cho kinh thaønh AÂu Laïc (so vôùi ñeâ La Thaønh Thaêng Long daøi hôn 30km). Luõy thaønh ñaép uoán löôïn theo ñòa hình töï nhieân cuûa vuøng Keû Chuû. Hieän coøn laïi 3 voøng luõy ñaát.

+Thaønh Ngoaøi: 8km. +Thaønh Giöõa: 6,5km +Thaønh Trong: 1,6km Luõy cao trung bình 4-5m coù choã cao 8-12m hoaëc hôn. Neáu ta tính ñeán söï xaâm thöïc baøo moøn cuûa

möa gioù, chaân luõy beà theá, vöõng chaõi: 20-30m, maët luyõ cuõng roäng 6-12m.

Haøo ñöôïc ñaøo gaén lieàn vôùi ñaép luõy, ngoaøi laø haøo, trong laø luõy. Haøo saâu roäng, thuyeàn ñinh ñi laïi ñöôïc. Haøo laïi noái vôùi soâng vaø vôùi mieàn Ñaàm Caû roäng meânh moâng, baûo ñaûm quanh naêm haøo coù nöôùc. Luõy cao, vôùi khoái löôïng ñaát ñaép öôùc löôïng khoaûng 2,2 trieäu m3. Vôùi naêng suaát vaø duïng cuï ñaøo ñaép thoâ sô ngaøy xöa, phaûi toán bao nhieâu ngaøy coâng ? ít ra cuõng vaøi trieäu ngaøy coâng, maø daân soá AÂu Laïc khi aáy theo thoáng keâ khoaûng 400.000. Moät coâng trình lao ñoäng khoång loà!

Thaønh cuõng laø moät coâng trình quoác phoøng, ñöôïc ñaép nhaèm muïc ñích quaân söï. AÁy laø thôøi cuûa

göôm ñao, giaùo maùc, cung noû… Chöa coù suùng, Coå Loa noùi gì vôùi caùc nhaø quaân söï?

Thöù nhaát: vôùi vò trí aáy, Coå Loa vöøa laø caên cöù phoøng ngöï vöøa laø caên cöù coù theå xuaát phaùt tieán coâng. Tieân coâng baèng chieán thuyeàn, ngöôïc Taây Baéc xuoâi Ñoâng Nam. Tieán coâng baèng boä binh, döïa löng vaøo nuùi röøng Vieät Baéc, hieân ngang tieán ra vuøng bieån caû.

Thöù hai: Coå Loa vöøa laø caên cöù thuûy quaân vöøa laø caên cöù boä binh. Chieán thuyeàn daøn treân Hoaøng Giang cuõng coù theå trieån khai khaép nöôùc, cuõng coù theå aån naùu trong caùc quaân caûng cuûa kinh thaønh, cuõng coù theå trieån khai khaép 3 voøng haøo phoái hôïp cuøng boä binh ñaùnh ñòch.

Töø thaønh Coå Loa chöùa ñöïng caû moät bi kòch gia ñình, bi kòch tình duyeân vaø hôn taát caû laø bi kòch maát nöôùc. Phaûi chaêng töø Coå Loa xöa aùnh leân moät chaân lyù: nöôùc vöõng khoâng chæ coù thaønh cao, haøo saâu, nöôùc maïnh, vuõ khí saéc beùn maø coát yeáu laø loøng daân. Xaây thaønh trong loøng daân laø vöõng vaøng nhaát. Maát daân laø maát nöôùc.

Ngaøy nay thaønh bò hö haïi nhieàu do söï taøn phaù cuûa thieân nhieân, nhöng hö haïi nhieàu nhaát laïi töø con ngöôøi: phaù thaønh laáy ñaát laøm ruoäng, laøm ao… Ñeâm 26/12/1972 cuøng vôùi Khaâm Thieân, Coå Loa cuõng khoâng thoaùt khoûi söï phaù huûy cuûa bom ñaïn B52 Myõ.

An Döông Vöông Coù raát nhieàu giaû thuyeát veà söï kieän An Döông Vöông thaønh laäp nöôùc AÂu Laïc. Theo moät soá saùch söû nhö Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö (Ngoâ Só Lieân), Vieät Söû Tieâu AÙn (Ngoâ Thôøi Só) thì An Döông Vöông laø thuû lónh cuûa xöù Thuïc (hieän nay chöa xaùc ñònh xöù Thuïc ôû ñaâu). Vaøo naêm 257 tröôùc Coâng nguyeân, Thuïc Phaùn ñem quaân ñaùnh Vua Huøng thöù 18. Huøng Vöông yû coù binh huøng töôùng maïnh, khoâng lo phoøng vò, chæ ngaøy ñeâm uoáng röôïu, ñaøn haùt. Khi quaân Thuïc Phaùn taán coâng baát ngôø, Huøng Vöông khoâng choáng choïi ñöôïc, phaûi nhaûy xuoáng gieáng töï töû.

Coù giaû thuyeát khaùc cho raèng Thuïc Phaùn laø thuû lónh ngöôøi Taây AÂu, cö truù treân ñòa baøn phía Baéc nöôùc Vaên Lang. Vaøo naêm 214 TCN, Taàn Thuûy Hoaøng sai töôùng laø Ñoà Thö sang ñaùnh ñaát Baéc Vieät.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 309

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Ngöôøi Taây AÂu vaø ngöôøi Laïc Vieät cuøng nhau ñöùng leân choáng quaân Taàn. Sau khi thaønh coâng trong coâng cuoäc ñaùnh ñuoåi quaân xaâm laêng, Huøng Vöông thöù 18 nhöôøng ngoâi vua cho Thuïc Phaùn.

Duø coù nhieàu giaû thuyeát cho tình huoáng leân ngoâi cuûa Thuïc Phaùn nhöng taát caû ñeàu coâng nhaän vieäc

Thuïc Phaùn hôïp nhaát vuøng ñaát cuûa mình vaøo nöôùc Vaên Lang maø laäp neân nöôùc AÂu Laïc.

Truyeàn thuyeát veà thaát baïi cuûa An Döông Vöông tröôùc Trieäu Ñaø laø chuyeän thaàn Kim Quy vaø chieác noû thaàn. Chuyeän keå raèng An Döông Vöông ñöôïc thaàn Kim Quy taëng cho noû thaàn ñeå giöõ gìn ñaát nöôùc. Trieäu Ñaø cho con trai laø Troïng Thuûy sang keát hoân vôùi Mî Chaâu, con gaùi An Döông Vöông. Troïng Thuûy traùo noû thaàn, nhôø theá Trieäu Ñaø ñaùnh thaéng ñöôïc An Döông Vöông. An Döông Vöông thua, cheùm cheát Mî Chaâu vaø nhaûy xuoáng bieån töï töû. KCN Noäi Baøi - Saân bay Noäi Baøi Vôùi dieän tích 300ha sau phaùt trieån thaønh 1000ha, laø lieân doanh giöõa Cty Renong Malaysia vaø Cty xaây döïng Coâng nghieäp Haø Noäi vôùi toång soá voán khoaûng 80 trieäu USD. Ñaây laø KCN daønh cho caùc ngaønh coâng nghieäp saïch, hieän ñaïi: ñieän töû, coâng vieân phaàn meàm…

Laø moät trong nhöõng saân bay quoác teá lôùn nhaát Vieät Nam hieän nay. Saân bay ñöôïc xaây döïng vaøo naêm 1977 thay cho saân bay Gia Laâm ñaõ quaù chaät heïp khoâng ñuû ñieàu kieän phaùt trieån ñaát nöôùc. Saân bay coù dieän tích khoaûng 450ha vôùi hai ñöôøng baêng leân xuoáng daøi 3,65km coù theå ñaùp öùng nhu caàu ñaùp vaø caát caùnh caùc loaïi maùy bay lôùn vaø hieän ñaïi nhö: Boeing, Airbus… Coâng suaát tieáp ñoùn haøng naêm cuûa saân bay Noäi Baøi hieän nay khoaûng 2,5 trieäu löôït khaùch/naêm. Döï kieán naêm 2010 saân bay Noäi Baøi seõ tieáp ñoùn khoaûng 10 trieäu löôït khaùch/naêm.

 HƯNG YÊN

Höng Yeân laø tænh naèm ôû trung taâm ñoàng baèng Baéc boä, Baéc giaùp Baéc Ninh, phía Ñoâng giaùp Haûi Döông, Ñoâng Nam giaùp Thaùi Bình, Taây vaø Taây Baéc giaùp Haø Taây vaø Haø Noäi, phía Nam vaø Taây Nam giaùp Haø Nam, ñöôïc thaønh laäp döôùi thôøi vua Minh Maïng (1831). Vôùi dieän tích 889km2, daân soá khoaûng 1.068.705 ngöôøi (1/4/1999), thuû phuû laø thò xaõ Höng Yeân, ñöôïc taùch töø tænh Haûi Höng naêm 1995. Höng Yeân coù khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, chia laøm hai muøa: muøa noùng vaø muøa laïnh. Nhieät ñoä trung bình naêm khoaûng 23oC. Ñòa hình cuûa tænh töông ñoái baèng phaúng, nhieàu soâng hoà, vì vaäy maø giao thoâng ñöôøng boä, ñöôøng soâng, ñöôøng saét ñeàu thuaän lôïi.

Höng Yeân coù di tích Phoá Hieán, moät thöông caûng saàm uaát töø theá kyû 17 “Nhaát Kinh kì, nhì Phoá Hieán”. Nhieàu di tích lòch söû vaên hoaù ñoäc ñaùo nhö chuøa Kim Chung, ñình Nam Hieán… ñaëc bieät coù nhaõn loàng laø loaïi caây ñaëc saûn noåi tieáng, töøng laø loaïi quaû quí ñeå tieán vua. Höng Yeân cuõng laø moät trong nhöõng ñòa baøn cö truù cuûa ngöôøi Vieät coå. Caùc nhaø khaûo coå hoïc ñaõ phaùt hieän ra moä thuyeàn ôû Töø Laïc, rìu roàng, troáng ñoàng cuûa ngöôøi Laïc Vieät. Höng Yeân coøn laø queâ höông cuûa nhieàu danh nhaân vaên hoùa, anh huøng daân toäc vaø ñaây cuõng laø vuøng ñaát phaùt sinh vaø baûo toàn voán vaên hoaù daân gian ñaëc saéc cuûa Vieät Nam nhö: Haùt xaåm, Haùt aû ñaøo, Haùt cheøo…

Phoá Hieán Theo söû saùch ghi laïi, vaøo cuoái theá kæ 17, nöôùc ta coù 12 cöûa bieån buoân baùn vôùi nöôùc ngoaøi, trong ñoù ôû mieàn Baéc coù Phoá Hieán (Höng Yeân) vaø mieàn Nam coù Hoäi An (Quaûng Nam) laø hai thöông caûng saàm uaát hôn caû. Hoài ñoù ngöôøi ta coù caâu ngaïn ngöõ: “Thöù nhaát Kinh kyø, thöù nhì Phoá Hieán”.

Thôøi ñoù ôû Phoá Hieán coù tôùi 2000 nhaø xaây baèng gaïch. Nhaø cöûa, phoá xaù moïc san saùt ôû hai beân bôø soâng. Ngoaøi ngöôøi Trung Quoác, ôû ñaây coøn coù ngöôøi Boà Ñaøo Nha, ngöôøi Haø Lan, ngöôøi Phaùp tôùi laäp thöông ñieám. Coâng ty AÁn Ñoä cuûa ngöôøi Anh cuõng tôùi ñaët chi nhaùnh ôû Phoá Hieán. Caùc maët haøng xuaát nhaäp khaåu qua Phoá Hieán cuõng töông töï nhö ôû Hoäi An. Thôøi kyø phoàn vinh cuûa Phoá Hieán cuõng khoâng quaù treân döôùi moät theá kæ vì thôøi ñoù theo sau nhöõng thöông nhaân ngöôøi chaâu AÂu laø caùc giaùo só truyeàn ñaïo. Hoï vöøa truyeàn ñaïo vöøa doø la tin töùc ñeå chuaån bò cho cuoäc xaâm laêng, môû roäng thuoäc ñòa. Vì leõ ñoù, naêm 1696, vua Leâ ñaõ ñuoåi Giaùm muïc ngöôûi Phaùp vaø nhieàu Linh muïc Boà Ñaøo Nha ra khoûi kinh kyø. Naêm 1700, trieàu ñình ra leänh truïc xuaát nhöõng ngöôøi Chaâu Aâu ôû Phoá Hieán. Theo caùc thö tòch thì

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 310

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Phoá Hieán ngaøy ñoù ñöôïc xaây döïng ôû phía Nam thò xaõ Höng Yeân ngaøy nay. Thò xaõ naøy maõi tôùi naêm 1831 môùi ñöôïc thaønh laäp, coøn Phoá Hieán ñaõ coù töø thôøi vua Leâ Quang Höng (1578-1599). Ngaøy nay Phoá Hieán ñaõ ñi vaøo dó vaõng, khoâng coøn ñeå laïi nhöõng daõy phoá coå, ngoâi nhaø xöa, ngoaøi hai ngoâi chuøa, hai ngoâi ñeàn vaø moât soá vaên bia, moä coå maø vöøa qua ñöôïc Nhaø nöôùc coâng nhaän laø nhöõng di tích lòch söû thuoäc vaøo quaàn theå Phoá Hieán. Nhaõn loàng Höng Yeân ÔÛ Höng Yeân coù moät gioáng nhaõn loàng noåi tieáng, quaû to gaàn baèng quaû vaûi thieàu hoaëc baèng quaû taùo

thieän phieán, haït cuûa noù chæ nhoû baèng haït baép. Cuøi nhaõn daøy, ngoït lòm, caén vaøo laø ngaäp raêng.

Vì sao coù teân laø nhaõn loàng? Caùc cuï giaø ôû vuøng naøy giaûi thích raèng: Nhöõng caây nhaõn coù quaû ngon ngoït xöa kia ñeàu bò caùc quan chöùc ghi vaøo soå vaø ñeán muøa thu hoaïch (thaùng 6 aâm lòch), hoï sai lính ñeán haùi quaû ñeå daâng vua. Nhaø naøo khoâng baûo quaûn caån thaän ñeå dôi aên maát thì bò trò toäi. Do ñoù, nhöõng chuøm quaû ñeàu ñöôïc baûo veä baèng moät chieác loàng, neáu khoâng chæ caàn moät ñeâm laø dôi seõ aên saïch. Nhöõng chieác loàng naøy thöôøng laøm baèng tre raát coâng phu, laøm sao loàng kín maø laïi nheï.

Noùi laø nhaõn loàng Höng Yeân, nhöng ngon nhaát vaãn laø nhaõn huyeän Tieân Löõ, trong ñoù noåi tieáng nhaát laø nhaõn Phoá Hieán. Nhaõn ra quaû haøng naêm, song coù naêm maát muøa vì thôøi tieát. Gaëp khi nhaõn ñang ra hoa maø gaëp moät côn möa lôùn thì hoa nhaõn bò ruïng. Xöa kia vaøo muøa thu hoaïch, lính traùng nhoän nhòp keùo veà Tieân Löõ haùi nhaõn daâng vua. Ñeå cho quaû töôi ngon, ngöôøi ta phaûi cho ngöïa chaïy traïm (kieåu chaïy tieáp söùc) vaø chæ caàn nöûa ngaøy nhaõn ñaõ töø Tieân Löõ veà ñeán Thaêng Long. Nghe noùi xöa kia, nhaõn töø Tieân Löõ coøn ñöôïc ngöïa chaïy traïm mang taän tôùi Baéc Kinh. Ngaøy nay Trung Quoác laø nöôùc nhaäp vaø tieâu thuï nhaõn nhieàu nhaát cuûa nöôùc ta. Nhaõn loàng Höng Yeân laø moät ñaëc saûn quyù hieám, khaép nöôùc ta khoâng coù nôi naøo maø nhaõn laïi ngon ngoït nhö nhaõn loàng Höng Yeân.

Töông Baàn Coøn goïi laø töông Baéc, laø loaïi töông truyeàn thoáng vaø ñaëc saéc cuûa mieàn Baéc, taïi khu vöïc Phoá Noái, Höng Yeân. Töông laøm baèng ñaäu naønh, neân chay maën ñeàu duøng ñöôïc. Caùch laøm: Ñaäu naønh ñöôïc ñem rang khoâ, sau ñoù ñem uû cuøng vôùi caùc gia vò: ñöôøng, muoái, laù caây thôm trong voøng khoaûng moät thaùng. Sau ñoù ñöôïc ñem ra troän vôùi thính (gaïo rang vaøng xay nhuyeãn) ñeå khoâ. Cuoái cuøng troän vôùi nöôùc toûi töôi trong voøng 15 ngaøy thì duøng ñöôïc.

Töông baàn thöôøng ñöôïc duøng vôùi rau muoáng, thòt deâ taùi, chaân boø. Ngaøy nay khu vöïc naøy baùn töông khaù nhieàu nhöng theo caùc nhaø chuyeân moân, töông ôû ñaây ñaõ bò maát goác, moät loaïi gia vò ngon bò thaát truyeàn.

Ñaäu töông vaø laïc ÔÛ nöôùc ta, hai loaïi caây coâng nghieäp ngaén ngaøy laø ñaäu töông vaø laïc coù toác ñoä phaùt trieån chaäm so vôùi nhieàu loaïi caây troàng khaùc. Caùc vuøng saûn xuaát laïc töông ñoái taäp trung ôû nöôùc ta laø: Khu Boán cuõ, Ñoâng Nam boä, trung du vaø mieàn nuùi phía Baéc, vaø caùc vuøng troàng ñaäu töông taäp trung laø: Ñoàng Nai, Ñoàng Thaùp, An Giang, Cao Baèng, Baéc Giang… Trong 10 naêm, tuy dieän tích döøng laïi ôû 210.000ha laïc vaø 120.000ha ñaäu töông, nhöng saûn löôïng coù xu höôùng taêng töø 144.000 taán laïc (1985) leân gaàn 260.000 taán (1995), töø 69.000 taán ñaäu töông (1985) leân 112.000 taán (1995), chuû yeáu laø do taêng naêng suaát laïc töø 9,2 taï/ha leân gaàn 12 taï/ha vaø ñaäu töông töø 7,4 taï/ha leân 9 taï/ha.

Ñeå taïo ñieàu kieän ñaåy maïnh saûn xuaát laïc vaø ñaäu töông, ngoaøi caùc chính saùch chuyeån ñoåi cô caáu caây troàng cuõng nhö chuû tröông chuyeån ñoåi cô caáu muøa vuï, Nhaø nöôùc ñaõ ñaàu tö vaø cho thöïc hieän ñeà taøi caáp Nhaø nöôùc mang maõ soá KN01 – 06 trong chöông trình KN01 “Phaùt trieån caây löông thöïc vaø caây thöïc phaåm”. Qua 5 naêm thöïc hieän (1991 – 1995), ñeà taøi ñaõ thu thaäp 2442 maãu gioáng laïc, ñaäu töông vaø caùc loaïi ñoã khaùc ñeå choïn gioáng vaø lai taïo gioáng môùi coù trieån voïng veà naêng suaát vaø chaát löôïng: choïn loïc lai taïo, gaây ñoät bieán vaø ñöa ra saûn xuaát 39 gioáng ñaäu, trong ñoù coù 10 gioáng ñöôïc coâng nhaän laø gioáng quoác gia, 16 gioáng ñöôïc pheùp khu vöïc hoùa vaø 18 gioáng tieáp tuïc khaûo nghieäm.

Hieän nay nöôùc ta ñaõ coù nhöõng gioáng laïc môùi cho naêng suaát cao, phaåm chaát toát laø V79, 4329, 1660, BG78, JI, LVT vaø caùc doøng D329, D332; caùc gioáng ñaäu töông ñaùng chuù yù: ÑT80, AK05, VX9- 2, ÑT84, AK04, V48, ÑT93, TL57, ÑT90, AG314.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 311

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ñeàn Chöû Ñoàng Töû Coøn goïi laø ñeán Ña Hoøa thôø Ñöùc thaùnh Chöû Ñoàng Töû ñöôïc toân vinh laø moät trong Töù Baát Töû cuûa Thaàn linh Vieät cuøng phu nhaân laø Tieân Dung coâng chuùa, con gaùi vua Huøng thöù 18. Ñeàn thuoäc xaõ Bình Minh, huyeän Chaâu Giang. Ñeàn naèm treân moät khu ñaát cao, roäng, baèng phaúng hình chöõ nhaát coù dieän tích 18.729m2, maët quay höôùng chính Taây nhìn thaúng sang baõi Töï Nhieân.

Ngoï Moân goàm 3 cöûa. Cöûa chính laø toøa nhaø 3 gian cao roäng, treân ñænh noùc ñaép Löôõng long chaàu nguyeät (chæ môû vaøo ngaøy ñaïi leã). Hai cöûa beân ñeå ñoùn khaùch gaàn xa. Qua saân Ñaïi laø ñeán Ñaïi Teá, toøa Thieân höông, cung Ñeä Nhò, cung Ñeä Tam vaø cuoái cuøng laø Haäu Cung. Toøa Thieân Höông coù kieán truùc cao, thoaùng, trang nghieâm. Caùc ñaàu ñao, bôø noùc chaïm troå tinh vi, ñaép goït tæ mæ, maøu saéc röïc rôõ cuøng nhieàu hình trang trí khaùc nhö roàng, sö töû… Cöûa voõng ôû cung Ñeä Nhò ñeàu ñöôïc chaïm hình chim phöôïng, hoa cuùc maõn khai, caùc hoa quaû ñöôïc sôn son theáp vaøng loäng laãy. Ñaëc bieät caùc pho töôïng ñöùc thaùnh Chöû Ñoàng Töû vaø phu nhaân ñöôïc ñuùc baèng ñoàng raát ñeïp. Hieän nay ñeàn Chöû Ñoàng Töû coøn baûo toàn ñöôïc nhieàu di vaät quyù hieám, trong ñoù coù ñoâi loï Baùch Thoï (moät traêm chöõ thoï khoâng chöõ naøo gioáng chöõ naøo, khaéc treân thaønh loï baèng goám), moät coå vaät voâ giaù cuûa daân toäc.  HẢI DƯƠNG

Haûi Döông laø moät tænh noåi tieáng veà saûn xuaát noâng nghieäp ôû trung taâm ñoàng baèng Baéc boä vôùi hai heä thoáng soâng chính laø soâng Hoàng vaø soâng Thaùi Bình. Naèm giöõa hai thaønh phoá lôùn laø Haø Noäi vaø Haûi Phoøng coù ñöôøng QL 5 laø ñöôøng huyeát maïch xuyeân suoát qua tænh. Ngaøy nay, Haûi Döông ñang phaùt huy theá maïnh cuûa mình ñeå töøng böôùc ñi leân coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa, laáy noâng nghieäp laøm neàn taûng cho söï phaùt trieån. Haûi Döông khoâng ngöøng ñaàu tö naâng caáp caùc trang thieát bò kyõ thuaät ñeå ñaït ñöôïc moät ngaønh noâng nghieäp tieân tieán taïo tieàn ñeà vöõng chaéc cho coâng nghieäp.

Thaønh phoá Haûi Döông laø thaønh phoá caáp 3 tröïc thuoäc tænh Haûi Döông ñöôïc Nhaø nöôùc quyeát ñònh

thaønh laäp ngaøy 1/11/1997.

Haûi Döông noåi tieáng vôùi caùc nhaø maùy nhö: - Nhaø maùy goám söù Haûi Döông vôùi coâng suaát ñaït 11 trieäu saûn phaåm/naêm. - Nhieät ñieän Phaû Laïi coâng suaát ñaït 737.300.000 KWh. - Xi maêng Hoaøng Thaïch coâng suaát ñaït 1,5 trieäu taán/naêm. Noùi ñeán Haûi Döông laø noùi ñeán caùc ñaëc saûn noåi tieáng nhö: Baùnh ñaäu xanh nhaõn hieäu Baûo Hieân Roàng Vaøng, baùnh caùy (baùnh meø göøng), Baùnh khaûo (baùnh in), vaûi thieàu,… Vaûi thieàu laø moät trong nhöõng ñaëc saûn cuûa mieàn Baéc noùi chung vaø Haûi Döông noùi rieâng. Vaûi chính roä vaøo thaùng 5 aâm lòch.

Vôùi dieän tích 1661km2, daân soá 1.649.779 ngöôøi (1/4/1999), Haûi Döông laø moät trong nhöõng caùi noâi vaên hoùa laâu ñôøi cuûa daân toäc Vieät Nam. Lòch söû haøng ngaøn naêm cuûa daân toäc ñaõ ñeå laïi cho vuøng ñaát naøy moät taøi saûn voâ giaù veà du lòch vôùi treân 50 di tích lòch söû vaên hoùa. Haûi Döông coøn laø vuøng ñaát linh ñòa gaén lieàn vôùi caùc teân tuoåi nhö Traàn Höng Ñaïo, Nguyeãn Traõi, Maïc Ñónh Chi… vaø laø nôi sinh ra vaø lôùn leân cuûa caùc ñaïi danh y nhö Leâ Höõu Traùc, Haûi Thöôïng Laõn OÂng. Chaéc chaén chuùng ta khoâng theå queân trong lòch söû Vieät Nam coù moät vuï aùn mang teân Leä Chi Vieân (vöôøn vaûi) vaøo naêm 1442 coù lieân quan ñeán danh nhaân vaên hoùa theá giôùi Nguyeãn Traõi.

Veà Haûi Döông chuùng ta ñöôïc trôû veà vôùi nhöõng leã hoäi truyeàn thoáng tieâu bieåu cuûa vuøng ñoàng baèng

chaâu thoå soâng Hoàng, tieâu bieåu nhö: Leã hoäi Coân Sôn, hoäi ñeàn Kieáp Baïc…

Ñoàng baèng soâng Hoàng Moät trong nhöõng vöïa luùa chính cuûa nöôùc ta hieän nay (chæ sau ñoàng baèng soâng Cöûu Long) vôùi dieän tích treân 1,5 trieäu ha, daân soá 17,4 trieäu (1993) chieám 21,1% daân soá caû nöôùc, nôi ñoâng daân nhaát laø Haø Noäi 1200 ngöôøi/km2. Hieän nay ñoàng baèng soâng Hoàng ñang gaëp moät vaán naïn lôùn, ñoù laø dieän tích chæ baèng 1/3 so vôùi ñoàng baèng soâng Cöûu Long nhöng daân soá gaáp 3 laàn! Khoâng nhöõng theá, do söû duïng heä

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 312

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” thoáng ñeâ ñieàu ñeå trò thuûy neân haøng naêm khoâng nhaän ñöôïc söï boài ñaép phuø sa cuûa caùc doøng soâng. Do ñoù ñaát ñai ngaøy caøng trôû neân baïc maøu. Vaøi naêm tröôùc ñaây, mieàn Nam luoân luoân phaûi chi vieän gaïo cho mieàn Baéc, nhöng töø naêm 1996 trôû laïi ñaây, nhôø söï ñaàu tö phöông thöùc canh taùc môùi, ñoàng baèng soâng Hoàng khoâng nhöõng ñuû aên maø coøn goùp phaàn xuaát khaåu gaïo cuøng ñaát nöôùc. Naêm 1999, nöôùc ta ñaõ xuaát khaåu ñöôïc 3,5 trieäu taán gaïo, ñöùng haøng thöù hai sau Thailand.

Baùnh ñaäu xanh Baùnh ñaäu xanh ngaøy xöa noåi tieáng laø baùnh ñaäu Haûi Döông. Ngaøy ñoù, baùnh ñaäu xanh laø thöù boät khoâ, nhoû tôi nhö phaán, ñoùng hình vuoâng, aên khoâng kheùo coù khi bò saëc. Nay baùnh ñaäu xanh laø thöù boät öôùt, coù troän môõ, duøng khi uoáng traø. Baùnh ñaäu xanh ngoït, beùo vôùi vò ñaéng, chaùt cuûa traø laïi raát hôïp gu. Baùnh ñaäu xanh hieän nay coù nhieàu nôi laøm vaø chaát löôïng thì thaät khoù maø phaân bieät noåi ñaâu laø baùnh ñaäu Haûi Döông vaø ñaâu laø baùnh Haøng Baïc, Haøng Gai, Haøng Ñaøo, Haøng Ñöôøng… vaø coøn bao nhieâu haøng khaùc nöõa. Moãi thöù moät veû, moãi thöù baùnh mang trong noù moät bí quyeát rieâng cuûa ngöôøi chuû khai sinh ra noù. Uoáng xong moät hôùp traø, thaû moät mieáng baùnh vaøo mieäng, moät caûm giaùc lan toûa ôû trong höông vò cuûa boät ñaäu nguyeân chaát tan ñeàu nôi ñaàu löôõi laø vò ngoït, beùo, “aên ngaãm nghó roài môùi thaáy beùo, suy xeùt roài môùi thaáy thôm” (Thaïch Lam)

Bí quyeát laøm neân baùnh ngon, aên vaø nhôù dai laø baùnh ñaäu “chính hieäu”, ñöôïc laøm töø ñaäu xanh nguyeân chaát, höông thôm thuaàn khieát töø saûn phaåm cuûa töï nhieân maø khoâng coù baát kyø moät thöù höông lieäu coâng nghieäp naøo. Baùnh ñaäu khoâng caàn caàu kyø maø thaät giaûn dò, moäc maïc nhö noù voán sinh ra vaäy. Nhöng ñaõ laø ñoà aên thöùc uoáng ñaâu deã traêm ngöôøi nhö moät. Moùn ngon chæ “tính” theo sôû thích cuûa soá ñoâng. Chaéc chaén coøn nhieàu nôi khaùc laøm neân thöù baùnh ngon baèng hoaëc hôn nhöng tieáng taêm chöa noåi ñoù thoâi.

Traùi Vaûi ÔÛ Vieät Nam caây vaûi xuaát hieän ñaàu tieân ôû vuøng bieân giôùi phía Baéc saùt Trung Quoác. Quaû vaûi nhieàu nôi coøn goïi laø quaû tu huù, vì muøa traùi chín chính laø muøa tu huù goïi baïn. Quaû vaûi khi chín coù voû maøu ñoû naâu, moûng, maët ngoaøi saàn suøi, cuøi daøy, coù nhieàu nöôùc ngoït (hoaëc chua) vaø hoät maøu naâu saãm. Noåi tieáng trong caùc gioáng vaûi laø vaûi thieàu ñöôïc troàng ôû Thanh Haø (Haûi Döông), haït chæ nhoû nhö caùi ñaàu taêm, thaäm chí aên khoâng tìm ra hoät; vaø ôû Luïc Ngaïn (Baéc Giang). Traùi vaûi coù haøm löôïng dinh döôõng cao, laïi theâm muøi thôm thanh khieát, do ñoù töø laâu vaûi ñaõ ñöôïc xem laø moät trong nhöõng loaïi quaû nhieät ñôùi ngon nhaát vaø nhieàu coâng duïng khaùc nöõa.

Muøa vaûi töø thaùng 5 ñeán thaùng 7 aâm lòch, ôû Vieät Nam coù raát nhieàu gioáng, nhöng ngon vaø noåi tieáng

nhaát vaãn laø gioáng vaûi thieàu troàng ôû Thanh Haø (Haûi Döông ) vaø Luïc Ngaïn (Baéc Giang).

Vaøo muøa thu hoaïch, vaûi chín roä, vaûi töôi khoâng theå tieâu thuï heát ngay trong thôøi gian ngaén, do vaäy ngöôøi ta ñaõ cheá bieán thaønh vaûi khoâ (lichi nut), vöøa baûo quaûn ñöôïc laâu vaø cuõng raát hôïp khaåu vò vôùi nhieàu ngöôøi.

Coân Sôn – Ñeàn thôø Danh nhaân vaên hoaù theá giôùi Nguyeãn Traõi Nguyeãn Traõi – moät danh nhaân vaên hoùa theá giôùi. OÂng sinh naêm 1380, maát 1442 thoï 62 tuoåi. Laø moät trong nhöõng ñaïi danh haøo, anh huøng daân toäc, oâng ñaõ ñeå laïi cho haäu theá baûn huøng ca baát huû “Bình Ngoâ Ñaïi Caùo”, moät kieät taùc cuûa neàn vaên hoïc nöôùc ta ñaõ ñöôïc nhaéc nhieàu trong saùch söû qua caùc trieàu ñaïi “Quoác AÂm Thi Taäp”.

Coân Sôn thuoäc huyeän Chí Linh laø queâ höông tieân toå xöa cuûa oâng ñaõ gaén lieàn vôùi cuoäc ñôøi cuûa vò anh huøng daân toäc Nguyeãn Traõi. OÂng laø con cuûa cuï Nguyeãn Phi Khanh – Hieäu tröôûng tröôøng Quoác Töû Giaùm, chaùu ngoaïi cuûa Traàn Nguyeân Ñaùn. Coân Sôn, vuøng soâng nuùi noåi tieáng vôùi tieáng thoâng reo, tieáng suoái roùc raùch ñaõ lay ñoäng hoàn thô cuûa Nguyeãn Traõi. Baøi thô baát huû veà Coân Sôn ñöôïc ra ñôøi töø ñoù:

Coân Sôn coù suoái rì raàm Ta nghe tieáng suoái nhö caàm beân tai Coân Sôn coù ñaù reâu phôi Ta ngoài treân ñaù nhö ngoài chieáu eâm Coân Sôn thoâng moïc gheành beân Tìm nôi boùng maùt ta leân ta naèm Coân Sôn röøng truùc boùng raâm Trong maøn xanh ngaét ta ngaâm thô nhaøn

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 313

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Chính taïi Coân Sôn naøy, ñaõ chöùng kieán cuoäc ñoå maùu oan nghieät cuûa doøng hoï nhaø Nguyeãn trong vuï aùn Leä Chi Vieân. Vua Leâ Thaùi Toâng (1434 – 1442) bò caûm naëng, cheát ôû Leä Chi Vieân huyeän Gia Ñònh tænh Baéc Ninh, nay thuoäc huyeän Gia Löông tænh Baéc Ninh sau khi duyeät binh vaø veà nghæ taïi ñaây. Bôûi trong chuyeán ñi naøy coù baø Nguyeãn Thò Loä – vôï cuûa Nguyeãn Traõi laø Leã Nghi Hoïc Só neân boïn gian thaàn ñaõ buoäc toäi oâng xuùi vôï ñaàu ñoäc vua. Do ñoù caû gia ñình oâng bò baét giaûi veà kinh ñoâ. ÔÛ trong nguïc oâng ñaõ laøm hai caâu thô tuyeät meänh:

Trong lao tuûi nhuïc bao nhieâu noãi Beä ngoïc khoân thoâng nöõa maûnh tim

Ngaøy 16/8 aâm lòch (19/9/1442), Nguyeãn Traõi cuøng gia ñình bò ñöa ra phaùp tröôøng cheùm ñaàu. Nhöng cuõng may maén laøm sao, trong luùc quaân lính trieàu ñình ñang baét giam gia ñình Nguyeãn Traõi thì baø vôï thöù ba cuûa oâng trong luùc ñi chôï laøng beân nghe tin thì boû troán, luùc ñoù baø ñang mang thai. Vaø cho ñeán baây giôø haäu dueä cuûa Nguyeãn Traõi vaãn coøn. Chaùu ñôøi thöù 23 hieän nay ñang soáng treân ñöôøng Nguyeãn Traõi, Q.5, TP.HCM. Chöôûng cô Nguyeãn Höõu Caûnh ñöôïc xem laø chuû tòch UBND ñaàu tieân cuûa thaønh phoá laø chaùu 10 ñôøi cuûa Nguyeãn Traõi. Ít ra coøn coù Nguyeãn Du, Nguyeãn Thieän Thuaät laø haäu dueä cuûa oâng.

Nöôùc ta hieän nay coù ba danh nhaân vaên hoaù theá giôùi ñoù laø Nguyeãn Traõi ñöôïc coâng nhaän vaøo naêm 1980 nhaân kyû nieäm 600 naêm ngaøy sinh cuûa oâng, Chuû tòch Hoà Chí Minh ñöôïc coâng nhaän vaøo naêm 1990 nhaân kyû nieäm 100 naêm ngaøy sinh cuûa Ngöôøi. Ñaïi thi haøo Nguyeãn Du naêm 1965 nhaân dòp 200 naêm ngaøy sinh.

NGUYEÃN TRAÕI laø con cuûa Nguyeãn Phi Khanh vaø Traàn Thò Thaùi. Thö tòch coå cho hay, oâng sinh naêm 1380 taïi laøng Nhò Kheâ (töùc laøng Ngoïc OÂi cuõ) huyeän Thöôïng Phuùc. Nay ñaát laøng queâ oâng thuoäc huyeän Thöôøng Tín, tænh Haø Taây. Nhöõng naêm cuoái ñôøi oâng soáng taïi Coân Sôn, Chí Linh nay thuoäc Haûi Döông.

Naêm 1400, Nguyeãn Traõi ñoã Thaùi Hoïc Sinh (vì vò naøy töø naêm 1442 goïi laø tieán só). Töø ñoù, oâng cuøng cha laø Baõng nhaõn Nguyeãn Phi Khanh laøm quan cho trieàu Hoà. Naêm 1407, cuoäc khaùng chieán choáng quaân Minh do nhaø Hoà laõnh ñaïo bò thaát baïi, Nguyeãn Phi Khanh bò baét veà Trung Quoác, Nguyeãn Traõi bò giaëc giam loûng moät thôøi gian.

Nghe tin Leâ Lôïi chuaån bò döïng côø xöôùng nghóa, Nguyeãn Traõi mau choùng tìm tôùi Lam Sôn. OÂng laø nhaø chieán löôïc quaân söï kieät xuaát, nhaø chính trò xuaát saéc, nhaø ngoaïi giao loãi laïc. Teân tuoåi cuûa oâng gaén chaët vôùi nhöõng söï kieän vó ñaïi nhaát cuûa daân toäc ñaàu theá kæ XV.

Khi non nöôùc thaùi bình, Nguyeãn Traõi laøm quan cho nhaø Leâ, traûi qua hai ñôøi Hoaøng ñeá laø Leâ Thaùi Toå (1428 - 1433) vaø Leâ Thaùi Toâng (1433-1442). OÂng laø nhaø ñaïo ñöùc, nhaø vaên hoaù coù taàm voùc vó ñaïi vaø coù aûnh höôûng maïnh meõ chöa töøng thaáy. Nguyeãn Traõi laø taùc giaû cuûa aùng thieân coå huøng vaên Bình Ngoâ Ñaïi Caùo vaø raát nhieàu kieät taùc khaù. Naêm 1442 oâng vaø gia quyeán ñaõ bò gieát haïi bôûi söï vu oan taïi Vöôøn Leä Chi. Naêm 1980, nhaân kæ nieäm 600 naêm ngaøy sinh cuûa oâng, UNESCO ñaõ traân troïng ghi teân tuoåi cuûa Nguyeãn Traõi vaøo haøng caùc baäc danh nhaân cuûa nhaân loaïi.

Phong tuïc Baéc – Nam cuõng khaùc Traûi Ñinh, Leâ, Lyù, Traàn noái ñôøi döïng nöôùc,

Ñaïi Caùo Bình Ngoâ “Töøng nghe: Vieäc nhaân nghóa coát ôû yeân daân Quaân ñieáu phaït tröôùc lo tröø baïo Nhö nöôùc Ñaïi Vieät ta töø tröôùc Voán xöng neàn vaên hieán ñaõ laâu Coõi bôø soâng nuùi ñaõ rieâng Cuøng Haùn, Ñöøong, Toáng, Nguyeân ñeàu chuû moät phöông. Tuy maïnh yeáu coù luùc khaùc nhau, Maø haøo kieät khoâng bao giôø thieáu.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 314

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Löu Cung tham coâng to maø chòu tai vaï Trieäu Tieát tham vieäc lôùn maø choùng baïi vong.

Thui daân ñen treân loø baïo ngöôïc,

Leân nuùi ñaøo vaøng, xoâng lam chöôùng ñeå phaân röøng ñaõi caùt Ra khôi moø ngoïc, maëc giao long maø laën bieån gioøng daây

Thaàn ngöôøi ñeàu caêm giaän Trôøi ñaát chaúng dung tha

Cho neân: Cöûa Haøm Töû baét soáng Toa Ñoâ, Soâng Baïch Ñaèng gieát töôi OÂ Maõ Vieäc xöa xeùt laïi baèng chöùng roõ raøng. Gaàn ñaây, nhaân hoï Hoà chính söï phieàn haø, Ñeå trong nöôùc loøng daân oaùn haän. Quaân Minh cöôøng baïo, thöøa dòp haïi daân, Ñaûng nguïy gian taø, manh taâm baùn nöôùc Haõm con ñoû döôùi hoá tai öông. Doái trôøi löøa ngöôøi, keû gian ñuû muoân nghìn khoùe, Caäy binh gaây haán, aùc chuùa gaàn hai chuïc naêm Ñuû tieàu baïi hoaïi nghóa nhaân , chaúng coøn trôøi ñaát Heát caùch veùt vô thueá maù, nhaün saïch nuùi ñaàm Nhieãu daân baãy ñaët baét höôu ñen Haïi vaät löôùi chaêng luøng traû bieác Taøn haïi caû gioáng coân truøng caây coû Nheo nhoùc thay keû goaù buïa khoán cuøng Huùt maùu muû sinh linh, quaân tham aùc mieäng raêng nhôøn beùo Ñuû coâng trình thoå moäc, choã coâng tö nhaø cöûa nguy nga Choán höông thoân söu dòch naëng neà Trong xoùm laøng cöûi canh boû pheá Taùt caïn nöôùc Ñoâng Haûi, khoâng röûa saïch tanh hoâi Chaët heát truùc Nam Sôn, khoù ghi ñaày toäi aùc Ta ñaây:

Phaùt tích ñaát Lam Sôn Nöông thaân nôi hoang daõ Nghó khoù ñoäi trôøi cuøng quaân ñòch Theà khoâng chung soáng vôùi giaëc thuø. Nhöùt oùc ñau loøng, choác ñaõ möôøi naêm leû Naèm gai neám maät, haù phaûi moät ngaøy ñaâu Vì giaän queân aên, thöôøng nghieàn ngaãm nhöõng saùch thao löôïc Nghieäm nay suy tröôùc, xeùt cuøng moïi leõ höng vong Chí ôû phuïc thuø, ngaøy ñeâm khoâng nhaõng. Ñöông luùc nghóa binh môùi daáy Chính khí theá giaëc ñöông haêng.

Ngaët vì:

Nhaân taøi nhö laù muøa thu

Tuaán kieät nhö sao buoåi sôùm Vieäc boân taåu thieáu ngöôøi sai phaùi Nôi tröôùng maøn ít keû ñôõ ñaàn Loøng cöùu leâ daân, chí haùo höùc maø mieàn ñoâng muoán ruoåi Xe chôø hieàn giaû, loøng thieát tha maø beân taû ñeå khoâng

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 315

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Theá maø:

Mong ngöôøi taøi vaãn nhö troâng bieån mòt muø, Laøm ñieàu nhaân gaáp hôn cöùu ngöôøi cheát ñuoái Giaän hung ñoà chöa gieát heát Lo vaän nöôùc coøn gian truaân Khi Linh Sôn löông caïn maáy tuaàn Luùc Khoâi Huyeän quaân khoâng moät löõ Bôûi trôøi muoán thöû ta ñeå trao nhieäm vuï Neân ta caøng coá chí ñeå vöôït gian nan Neâu hieäu gaäy laøm côø, tuï taäp khaép boán phöông daân chuùng Theát quaân röôïu hoaø nöôùc, döôùi treân ñeàu moät buïng cha con Laáy ít ñòch nhieàu, thöôøng duøng mai phuïc, Laáy yeáu choáng maïnh, hay ñaùnh baát ngôø Ruùt cuoäc, laáy ñaïi nghóa ñeå thaéng hung taøn Ñem chí nhaân ñeå thay cöôøng baïo Traän Boà Ñaèng nhö saám vang chôùp giaät, Traän Traø Laân nhö truùc cheû tro bay Só khí ñaõ haêng, quaân thanh caøng maïnh Traàn Trí, Sôn Thoï nghe tin maø maát vía, Phöông Chính , Lyù An nín thôû caàu thoaùt thaân Thöøa thaéng ruoåi daøi, Taây Kinh quaân ta chieám laïi Choïn quaân tieán ñaùnh, Ñoâng Ñoâ ñaát cuõ thu veà Ninh Kieàu maùu chaûy thaønh soâng, hoâi tanh muoân daëm Toát Ñoäng thaây phôi ñaày noäi, thoái ñeå nghìn thu Taâm phuùc giaëc, Traàn Hieäp phaûi beâu ñaàu, Saâu moït daân, Lyù Löôïng cuõng boû maïng Vöông Thoâng gôõ roái, maø löûa laïi caøng böøng Maõ Anh cöùu nguy, maø giaän caøng theâm döõ

Giaëc cuøng ñöôøng kieät söùc, boù tay chôø cheát ñeán nôi Ta möu phaït taâm coâng, khoâng ñaùnh maø ngöôûi phaûi khuaát Vaãn töôûng giaëc seõ thay loøng ñoåi daï Naøo ngôø chuùng laïi gaây nghieät chuoác tai, Coá chaáp kyû kieán ñeå gieo vaï cho moïi ngöôøi Tham coâng moät thôøi ñeå mua cöôøi cho thieân haï. Khieán cho treû ranh Tuyeân Ñöùc, ñoäng binh khoâng ngöøng Laïi sai töôùng nhaùt Lieãu Thaêng, theâm daàu chöõa chaùy. Naêm Ñinh Muøi, thaùng chín, Lieãu Thaêng daãn quaân töø Khaâu OÂn tieán sang Cuøng naêm aáy, thaùng möôøi, Moäc Thaïnh chia ñöôøng töø Vaân Nam keùo ñeán Ta ñaõ phuïc binh giöõ hieåm, ñaäp gaõy tieàn phong, Sau laïi sai töôùng cheïn ngang, tuyeät ñöôøng löông thöïc. Ngaøy möôøi taùm taïi Chi Laêng, Lieãu Thaêng thua keá. Ngaøy hai möôi taïi Maõ Yeân, Lieãu Thaêng phôi thaây Ngaøy hai möôi laêm, baù töôùc Löông Minh traän haõm phaûi boû mình, Ngaøy hai möôi taùm, thöôïng thö Lyù Khaùnh cuøng keá phaûi thaét coå Thuaän ñaø ta ñöa löôõi dao tung phaù Bí nöôùc giaëc quay muõi giaùo ñaùnh nhau Ta theâm quaân boán maët vaây thaønh, Heïn ñeán giöõa thaùng möôøi gieät giaëc Beøn tuyeån nhöõng quaân huøm gaáu,

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 316

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Laïi sai caùc töôùng vuoát nanh Göôm maøi ñaù, ñaù nuùi cuõng moøn, Voi uoáng nöôùc, nöôùc soâng phaûi caïn Ñaùnh traän ñaàu, saïch sanh kình ngaïc, Ñaùnh traän nöõa, tan taùc chim muoâng. Loã kieán xoi, ñeâ vôõ phaù tung, Gioù maïnh thoåi, laù khoâ truùt saïch Ñoâ ñuùc Thoâi Tuï quyø goái chòu toäi Thoâng thö Hoaøng Phuùc troùi tay noäp mình Laïng Sôn, Laïng Giang thaây ngaõ ñaày ñöôøng Xöông Giang, Bình Than maùu troâi ñoû nöôùc. Gioù maây vì theá phaûi bieán saéc Trôøi traêng aûm ñaïm ñeán lu môø Bò quaân ta cheïn ôû Leä Hoa, quaân Vaân Nam Kinh sôï maø tröôùc ñaõ vôõ maät, Nghe quaân Thaêng thua ôû Caàn Traïm, quaân Moäc Thaïnh xeùo leân nhau chaïy ñeå thoaùt thaân Laõnh Caâu maùu chaûy thaém doøng, nöôùc soâng aáp öùc Ñan Xaù thaây choàng thaønh nuùi, coû noäi thaãm hoàng Cöùu binh hai ñaïo tan taønh, quay goùt chaúng kòp, Quaân giaëc caùc thaønh khoán ñoán, côûi giaùp ra haøng, Töôùng giaëc bò baét tuø, xin thöông haïi vaãy ñuoâi caàu soáng. Uy thaàn chaúng gieát haïi, laáy khoan hoàng theå buïng hieáu sinh Boïn tham chính Phöông Chính, noäi quan Maõ Kyø ñöôïc caáp traêm thuyeàn, ñaõ vöôït bieån vaãn hoàn kinh phaùch laïc. Luõ toång binh Vöông Thoâng, tham chính Maõ Anh ñöôïc cho maáy nghìn ngöïa, ñaõ veà nöôùc coøn ngöïc ñaäp chaân run. Chuùng ñaõ sôï cheát tham soáng maø thöïc muoán caàu hoaø, Ta laáy toaøn quaân laøm coát cho daân ñöôïc yeân nghæ Chaúng nhöõng möu keá kyø dieäu, Cuõng laø chöa thaáy xöa nay. Xaõ taéc töø ñaây vang beàn, Giang sôn töø ñaây ñoåi môùi, Caøn khoân ñaõ bó roài laïi thaùi, Trôøi traêng ñaõ môû roài laïi trong. Ñeå môû neàn muoân thuôû thaùi bình, Ñeå röûa noãi nghìn thu hoå theïn …OÂi ! Moät göôm ñaïi ñònh, deïp phaêng giaëc giaõ, döïng neân coâng oanh lieät ngaøn naêm Boán beà phaúng laëng, saïchheát ñuïc nhô, tuyeân boá meänh duy taân khaép nöôùc Xa gaàn baù caùo, Ai naáy ñeàu hay”

Nguyeãn Thò Loä Vôï thöù Nguyeãn Traõi, queâ ôû laøng Haûi Traøo, huyeän Ngöï Thieân, tænh Thaùi Bình, Baø coù taøi, coù saéc. Cha meï maát sôùm, baø nguï ôû Taây Hoà, deät vaø buoân chieáu. Töông truyeàn: Nguyeãn Traõi gaëp baø toû yù baèng moät baøi thô:

AÛ ôû ñaâu maø baùn chieáu gon? Hoûi thaêm chieáu aáy heát hay coøn? Xuaân xanh chöøng ñoä bao nhieâu tuoåi, Ñaõ coù choàng chöa ? Ñöôïc maáy con?

Baø ñaùp:

Toâi ôû Taây Hoà baùn chieáu gon

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 317

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Can chi oâng hoûi heát hay coøn? Xuaân xanh chöøng ñoä traêng troøn leû, Ñaõ coù choàng ñaâu hoûi maáy con.

Nguyeãn Traõi caûm meán cuøng baø gaù nghóa traêm naêm. Sau baø laïi ñöôïc Leâ Thaùi Toâng phong laøm Leã

nghi hoïc só. Khi Nguyeãn Traõi lui veà aån ôû Coân Sôn, baø cuøng theo veà ñaáy.

Naêm Nhaâm Tuaát 1442, ngaøy 4/5 aâm lòch, xa giaù Leâ Thaùi Toâng treân ñöôøng tuaàn du ngöï ñeán Coân Sôn nôi Leä Chi Vieân (vöôøn traùi vaûi). Roài xaûy ra caùi cheát ñoät ngoät cuûa Thaùi Toâng khieán caû nhaø hoï Nguyeãn Traõi mang hoïa, ñöa ñaán caùi aùn Tru di thaûm khoác. Ngaøy 16/8 aâm lòch naêm aáy baø cuøng chung soá phaän oan nghieät vôùi choàng.

Chuøa Coân Sôn Coân Sôn cuøng vôùi Yeân Töû vaø Quyønh Laâm (Quaûng Ninh) laø 3 trung taâm Phaät giaùo cuûa thôøi Traàn. Chuøa Coân Sôn ñöôïc xaây döïng töø raát laâu ñôøi. OÂng ngoaïi cuûa Nguyeãn Traõi laø Traàn Nguyeân Ñaùn ñaõ töøng soáng taïi ñaây vaø ñaõ troàng hai caây söù maø ngaøy nay vaãn coøn soáng, caây söù naøy ñaõ ñöôïc hôn 600 tuoåi. Taïi Coân sôn naøy, Vua Traàn Ngheä Toâng (1373- 1377) ñaõ tu haønh cuøng vôùi cuï Traàn Nguyeân Ñaùn. Vaøo thôøi Leâ chuøa raát roäng, coù ñeán 83 gian nhöng nay ñaõ bò thu heïp daàn. Phía ngoaøi laø vöôøn caây traùi xum xueâ, ñaüc bieät laø vaûi raát nhieàu.

Vaøo naêm 1962, Baùc Hoà ñaõ veà thaêm Coân Sôn. Döøng chaân tröôùc nhaø bia, Baùc caån thaän xem xeùt töøng chöõ khaéc treân ñaù nhö thaáu hieåu noãi loøng cuûa nhaø thô, nhaø vaên, nhaø baùc hoïc, nhaø chính trò, nhaø quaân söï thieân taøi Nguyeãn Traõi.

Trong chuøa, taïi chaùnh ñieän coù töôïng phaät cao 3m ñöôïc laøm töø theâ kyû 17, beân traùi phía döôùi coù töôïng thaày tu khoaùc aùo Hoaøng baøo ñoù laø vua Traàn Ngheä Toâng. Phía sau chuøa coù ñaët töôïng thôø oâng Traàn Nguyeân Ñaùn vaø beân caïnh coù caùc töôïng nhoû khoâng roõ maët, ñöôïc bieát ñoù laø töôïng cuûa Nguyeãn Traõi vaø Nguyeãn Thò Loä.

Chuøa co Gieáng Ngoïc nôi maø Nguyeãn Traõi thöôøng soi maët, ñoïc thô. Ngoaøi ra du khaùch coù theå tham quan “Baøn côø tieân” treân ñænh nuùi cao 200m so vôùi maët nöôùc bieån vôùi 675 baäc tam caáp. Haøng naêm ngaøy 16/8 aâm lòch, kyû nieäm ngaøy maát cuûa Nguyeãn Traõi vaø raèm thaùng 8, taïi ñaây cöû haønh troïng theå leã hoäi Coân Sôn. Cuõng trong laàn veà thaêm Coân Sôn naêm aáy (1962), Baùc ñaõ khen töôïng phaät laøm kheùo vaø Ngöôøi ñaõ caên daën phaûi chaêm soùc, tu boå di tích cho ñeïp, xöùng ñaùng vôùi coâng lao cuûa thieân taøi Nguyeãn Traõi.

Ñaïo Phaät ôû Vieät Nam Ra ñôøi vaøo theá kæ thöù 6 tröôùc coâng nguyeân (caùch nay hôn 2500 naêm) ôû moät tieåu quoác thuoäc AÁn Ñoä. Daàn daàn veà sau, ñaïo Phaät lan toûa nhieàu nôi ñeå trôû thaønh moät trong 3 toân giaùo lôùn cuûa theá giôùi (cuøng ñaïo Thieân Chuùa vaø ñaïo Hoài). Ngöôøi saùng laäp laø Thích Ca Maâu Ni (Cakyamouni). Goác cuûa ñaïo Phaät laø moät heä trieát hoïc voâ thaàn, coá tìm tôùi coát loõi taän cuøng cuûa söï vaät, raát ñeà cao trí tueä ñeå giaùc ngoä maø giaûi thoaùt, chuù troïng neáp soáng trong saùng, coi nheï leã nghi, baùc boû söï phaân bieät ñaúng caáp. Ñaïo Phaät khoâng thöøa nhaän Brahman (thöïc taïi khaùch quan toái cao, khôõi nguyeân cuûa tinh thaàn, caùi saûn sinh ra theá giôùi…) Vaø caû Atman (Baûn ngaõ, caùi linh hoàn caù theå laø tieåu ngaû) coi theá giôùi töï noù toàn taïi, khoâng do ai sinh ra. Moïi vaät höõu hình ñeàu theo quy luaät: sinh, truï, dò, dieät, vaän ñoäng khoâng ngöøng. Ñaïo Phaät coi cuoäc soáng laø beå khoå (Töù khoå ñeá: Sinh, laõo, beänh, töû). Goác cuûa khoå laø: tham, saân, si, aùi, oá, hæ, noä. Dieät duïc laø dieät khoå, laø chaám döùt luaân hoài, töùc Nieát Baøn - Muoán vaäy phaûi tu haønh theo Baùt chính ñaïo (taùm con ñöôøng chaân chính daãn tôùi giaùc ngoä, giaûi thoaùt) xa laùnh traàn tuïc. Ñaïo Phaät chuû tröông bình ñaúng giöõa ngöôøi vaø ngöôøi, ñeà cao töø bi, neân soá phaän con ngöôøi laø do mình taïo neân vaø phaûi töï chòu traùch nhieäm,khoâng do ñònh tröôùc vaø thaàn thaùnh quyeát ñònh. Sau khi Thích Ca vaøo Nieát Baøn, ñaïo Phaät thaønh toân giaùo vaøo theá kyû II tröôùc coâng nguyeân, chia thaønh Ñaïi Thöøa vaø Tieåu Thöøa, daàn daàn, khoaûng theá kyû 8 - 19, ñaïo phai taøn ôû AÁn Ñoä, nhöng ngaøy caøng phaùt trieån ôû caùc nöôùc khaùc treân theá giôùi.

Ñaïo Phaät vaøo ñaát Vieät töø raát sôùm, saùch Thuyû Kinh Chuù (ñôøi Ñöôøng - Trung Quoác) coù ghi vaøo theá kyû III tröôùc coâng nguyeân, vua Asoka ñaõ cho döïng moät ngoâi thaùp Phaät ôû nuùi Neâ Leâ ( Ñoà Sôn- Haûi Phoøng). Sau ñoù theo con ñöôøng thöông maïi vaø truyeàn ñaïo, vaøo caùc theá kyû ñaàu coâng nguyeân, ñaïo Phaät

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 318

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” ñöôïc truyeàn baù maïnh hôn vaøo ñaát Vieät, maø moät trung taâm lôùn laø Luy Laâu (Baéc Ninh). Noåi leân coù caùc nhaø sö danh tieáng nhö: Ma Ha Kyø Vöïc, Khang Taêng Hoäi, Chi Cöông Löông, Maâu Baùc, Khaâu Ñaø La… ñeán ñaát Vieät tu haønh vaø truyeàn ñaïo. Ñaïo Phaät ñöôïc daân Vieät tin theo maïnh meõ ñeå daàn trôû thaønh moät heä tö töôûng bao truøm, goùp phaàn taäp hôïp löïc löôïng choáng laïi söï xaâm löôïc cuûa ngöôøi Haùn. Vaøo giöõa theá kyû VI, moät ngöôøi hoï Lyù ñaõ laáy danh nghóa cuûa con Phaät ñeå daønh chính quyeàn vaø laøm vua nöôùc Vaïn Xuaân (Lyù Phaät Töû - 571). Cuõng thôøi gian naøy do ñaïo Phaät dung hoäi maïnh vôùi tín ngöôõng baûn ñòa, ñaõ laøm cô sôû cho Phaät phaùi Vinitaruci hình thaønh naêm 580. Phaät phaùi naøy mang tính chaát Thieàn, Maät, vaø caû tín ngöôõng daân daõ, noù phuø hôïp laâu daøi vôùi ngöôøi Vieät. Caùc cao taêng ôû theá kæ XI, goùp phaàn taïo döïng nhaø Lyù nhö Vaïn Haïnh laø theá heä 12 cuûa phaùi naøy, cuøng theá heä coøn coù Töø Ñaïo Haïnh vaø nhieàu ngöôøi khaùc. Khoaûng cuoái Baéc thuoäc, ñaïo Phaät ñaõ phaùt trieån raát maïnh, ñaát Vieät laø ñaát laønh, nhieàu cao taêng Trung Quoác ñaõ sang tu luyeän vaø truyeàn ñaïo. Noåi leân vaøo naêm 820 coù Voâ Ngoân Thoâng veà tu ôû chuøa Kieán Sô (Gia Laâm - Haø Noäi), phaùi naøy nhaán maïnh Ñoán Ngoä, chuû tröông con ngöôøi coù theå trong giaây laùt ñaït ñöôïc giaùc ngoä, coi “taâm ñòa” laø baûn nguyeân cuûa vaïn phaùp, phaùi naøy truyeàn thöøa theo loái Thoaïi ñaàu (baèng moät caâu noùi hay baøi keä laøm thöùc tænh taâm tö thieàn giaû) vaø do quaù cao sieâu neân khoù phoå caäp trong daân Vieät, maëc duø phaùi naøy ñaõ gaàn vôùi ñôøi soáng xaõ hoäi hôn caùc phaùi Thieàn cuûa Trung Hoa raát nhieàu. Ñaây cuõng laø giai ñoaïn Tònh Ñoä Toâng thaâm nhaäp maïnh vaøo ñaát Vieät (phaùi chuû tröông nieäm phaät ñeå ñaït tôùi “nhaát taâm baát loaïn” nhaèm ñöôïc vaøo cöïc laïc quoác cuûa A Di Ñaø Phaät) vaø daàn daàn ñöôïc ngöôøi Vieät tin theo maïnh meõ. Song, tôùi thôøi Lyù (theá kyû XI) ñaïo Phaät do tính chaát thoaùt tuïc vaø töø bi hæ xaû, neân khoâng theå tham gia tích cöïc vaøo chính trò trong xu theá phaùt trieån maïnh meõ cuûa lòch söû, vì theá, Phaät phaùi Thaûo Ñöôøng ra ñôøi, nhaèm dung hoaø giöõa Phaät vaø Nho. Ñaây laø moät thieàn phaùi cuûa trí thöùc. Phaät phuø hôïp vôùi thöïc teá tö töôûng xaõ hoäi, Nho ñaùp öùng yeâu caàu trò quoác. Nho gia ñöôïc ñeà cao, thì ñaïo Nho cuõng ngaøy moät maïnh ôû taàng lôùp naøy. Ñieàu trôù treâu cuûa lòch söû laø nhaø Nho ñeà cao vaên hoaù phöông Baéc, coi thöôøng truyeàn thoáng. Vì vaäy, phaùi Truùc Laâm ñöôïc hình thaønh, nhaèm baûo toàn baûn saéc vaên hoaù daân toäc, choáng söï noâ dòch cuûa vaên hoaù Trung Hoa… Song Truùc Laâm khoâng cöôõng laïi ñöôïc xu theá phaùt trieån cuûa Nho giaùo vaø thöïc teá bieán ñoåi cuûa xaõ hoäi. Noù bò suy thoaùi vaøo theá kyû XV. Tôùi khoaûng giöõa theá kyû XVI, gaàn nhö Phaät giaùo ñöôïc phuïc höng ñeå daàn daàn phaùt trieån maïnh ôû theá kyû XVII, noåi leân vôùi hai toâng phaùi ñeàu ñöôïc du nhaäp töø phöông Baéc laø Laâm Teá vaø Taøo Ñoäng. Phaùi Taøo Ñoäng chuû yeáu phaùt trieån ôû Baéc Boä vôùi Thieàn sö noåi tieáng laø Thuûy Nguyeät vaø Chaân Nguyeân. Phaùi Laâm Teá vôùi nhaø sö Lieãu Quaùn noåi leân ôû Ñaøng Trong. Khi vaøo ñaát Vieät thì hai phaùi naøy khoâng coøn caùch xa nhau maáy nöõa. Vaøo cuoái theá kyû XVII, Phaät giaùo laïi suy, tuy nhieân noù ñaõ aên saâu vaøo taâm khaûm quaàn chuùng neân khoâng theå bò tan raõ. Tôùi nhöõng naêm 30 cuûa theá kyû XX, Phaät giaùo laïi ñöôïc chaán höng, nhö moät tieáng goïi veà coäi, goùp phaàn choáng vaên hoaù Taây Phöông.

Roõ raøng laø ñaïo Phaät du nhaäp vaøo Vieät, tröôùc ñaây, thöôøng chæ nghó ñeán hai con ñöôøng, töø bieån phía Nam vaø töø Trung Hoa phía Baéc, nhöng baèng nhöõng cuoäc khaûo saùt thöïc teá qua caùc ngoâi chuøa ôû Baéc Boä vaø caùc söï tích, chuùng ta bieát chaéc chaén coù moät con ñöôøng nöõa – Taây Baéc – theo soâng Hoàng vaøo chaâu thoå Baéc Boä. Doøng Phaät giaùo naøy raát phuø hôïp vôùi tín ngöôõng daân daõ cuûa ngöôøi Vieät.

Chuøa Thaùp Vieät Nam Phaät giaùo vaøo ta raát sôùm, song trong ñieàu kieän kinh teá vaø vaên hoaù nhöõng theá kyû ñaàu Coâng nguyeân thì giaùo ñöôøng cuûa Phaät giaùo môùi chæ laø nhöõng am mieáu maø nhaø sö Phöông Taêng Hoäi goïi laø “Mieáu Ñöôøng” hoaëc “Toâng Mieáu” gôïi ñeán nôi thôø toå tieân cuûa ngöôøi Vieät. Phaät giaùo muoán ñi saâu vaøo trong quaàn chuùng ñaõ hoäi nhaäp nhieàu thöù thaàn linh baûn ñòa, do ñoù chuøa thaùp trong thôøi Baéc thuoäc coøn phuï thuoäc vaøo taäp tuïc ñòa phöông maø chöa coù maãu hình chuaån, chæ ñöôïc nhaéc ñeán qua vaøi ghi cheùp vaén taét trong thö tòch.

Böôùc vaøo thôøi töï chuû, Phaät giaùo phuïc vuï ñaéc löïc cho chính quyeàn trung öông, ñeán thôøi Lyù thì trôû thaønh quoác giaùo “choã naøo coù ngöôøi ôû taát coù chuøa thôø Phaät” (bia chuøa Thieân Phuùc) ,trong nöôùc heã choã naøo “coù caûnh ñeïp nuùi non thì ñeàu xaây döïng chuøa chieàn” (bia chuøa Linh Xöùng). Xaây döïng ôû nôi thaéng caûnh, neân chuøa thaùp thôøi Lyù phaàn lôùn laø nhöõng danh lam. Trong chuøa thôøi Lyù, thaùp ñoùng vai troø chính, laø caùi ñeàn phaät giaùo ñöông thôøi ñöôïc xaây döïng khaù nhieàu maø nay coøn thaáy taû trong thö tòch vaø

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 319

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” ñeå laïi pheá tích ôû caùc chuøa Phaät Tích ôû Baéc Ninh, Töôøng Long (Haûi Phoøng), Chöông Sôn (Nam Ñònh), Long Ñoäi (Haø Nam), ñeàu coù bình dieän vuoâng caïnh daøi töø 8 ñeán hôn 19m, phaûi coù chieàu cao töông öùng raát lôùn, bieåu hieän khí theá vöôn leân cuûa daân toäc. Rieâng thaùp Ñaïi Thaéng Tö Thieân ôû chuøa Baùo Thieân thì caû teân thaùp vaø teân chuøa ñeàu muoán neâu baät tính chaát moät ñaøi chieán thaéng, söøng söûng nhö coät choáng trôøi laøm ñieåm töïa cho kinh kyø (nhö thô vaên thôøi Traàn xaùc nhaän). Nhöõng caây thaùp aáy phaàn lôùn ôû treân nhöõng quaû nuùi ñoät khôûi giöõa ñoàng baèng caøng taêng chieàu cao vaø veû nguy nga beà theá, noù laïi hoaø nhaäp vôùi caùc daõy nhaø vaø caây coái xung quanh, taïo caû moät toång theå kieán truùc vöøa vöôn cao vöøa traûi roäng, thieâng lieâng maø vöõng chaûi.

Phong phuù hôn thaùp laø chuøa vôùi nhieàu daùng veû khaùc nhau. Ñoäc ñaùo laø chuøa Moät Coät (Haø Noäi), voán xöa raát ñoà soä, chæ rieâng caây coät ñaù ñaõ cao 10 tröôïng (chöøng 30m), toaøn theå laø boâng sen kieán truùc khoång loà vöôn leân giöõa hai laàn hoà. Moät loaït chuøa khaùc ñöôïc xaây döïng ôû söôøn ñoài tröôøn leân vaø traûi ngang, hoøa vaøo caûnh ñeïp töï nhieân, thöôøng ñöôïc nhaø vua du ngoaïn vaø ñeå laïi di buùt. Cuõng nhieàu chuøa ôû nôi bình ñòa, chieám moät dieän tích khaù roäng, boá cuïc ñaêng ñoái, gaàn vôùi xoùm laøng, khang trang maø aám cuùng.

Sang thôøi Traàn, moät soá thaùp nhö Phoå Minh (Nam Ñònh) vaø Bình Sôn (Vónh Phuùc) vaãn coøn khaù nguyeân veïn, phoûng laïi moâ hình thaùp thôøi Lyù song ñaõ thu nhoû vôùi caïnh chaân töø 4m ñeán 5m vaø cao chöøng 15 ñeán 20m, goàm nhieàu taàng “moïc” leân treân moät ñaøi sen vôùi nhöõng hình trang trí daøy ñaëc nhö chuøa Phoå Minh vôùi caây thaùp ôû giöõa saân tröôùc vaø caùc toøa nhaø ngang doïc thaáp thoaùng beân nhöõng caây coå thuï, caân ñoái vaø haøi hoøa, beà theá, khang trang; laïi coù loaïi chuøa cuûa daân gian nhö chuøa Thaùi Laïc (Höng Yeân), chuøa Daâu (Baéc Ninh), chuøa Boái Kheâ (Haø Taây) goïn gaøng maø quy moâ, coøn khaù lôùn, rieâng toøa ñieän Phaät vôùi khoái gaàn vuoâng, xaây treân neàn cao, coù caùc maùi xoøe nghieâng vaø caùc ñao vuùt cong ñaõ gôïi ra boâng sen nôû röïc rôõ. Ñaõ ñeïp ôû hình khoái, caùc maët goã laïi laø nhöõng ñieän trang trí chaïm noåi cao, nhieàu ñeà taøi veà roàng phöôïng vaø caùc tieân nöõ ca muùa roän raøng.

Thôøi Leâ sô chuøa bò haïn cheá, song sang thôøi Maïc vôùi söï oån ñònh traät töï xaõ hoäi, söï phaùt trieån caû kinh teá noâng nghieäp vaø kinh teá haøng hoùa, tö töôûng côûi môõ thì Phaät giaùo cuõng ñöôïc phuïc hoài. Nhieàu nôi coù söï baûo trôï cuûa quyù toäc, nhaân daân caùc laøng xaõ ñaõ söûa chöõa vaø döïng môùi nhieàu chuøa, theo hình maãu vaø quy moâ cuûa chuøa laøng cuoái thôøi Traàn, ñeïp, aám cuùng vaø bình dò.

Vaøo theá kyû XVII, cuoäc chieán tranh Trònh Nguyeãn keùo daøi ñaõ laøm hao ngöôøi toán cuûa, ngöôøi ta ñi tìm choã döïa ôû thaàn quyeàn, nhieàu quyù toäc ñaõ xuaát tieàn ñeå môû mang caûnh chuøa. Nhöõng ngoâi chuøa ñöôïc döïng ôû giai ñoaïn naøy haàu heát coù quy moâ raát lôùn, thuoäc loaïi chuøa “traêm gian” hay “traêm cöûa”, goàm nhieàu neáp nhaø voøng trong voøng ngoaøi theo kieåu “Noäi coâng, ngoaïi quoác” phaùt trieån caû veà chieàu ngang vaø chieàu doïc. Nhöõng ngoâi chuøa naøy bieát lôïi duïng vaø caûi taïo moâi tröôøng töï nhieân, gaén boù maät thieát vôùi hoà ao vaø vöôøn caây vöôøn caûnh, caùc neáp nhaø coù söï daøn caùch vaø ñoä cao khaùc nhau taïo thaønh nhöõng nhòp ñieäu kieán truùc khi doàn daäp, khi daøn traûi, coù ñoä traàm, coù ñieåm vuùt, laïi luyeán laùi nhö moät baûn nhaïc baèng khoái hình hoaønh traùng giöõa thieân nhieân.

Ñeán cuoái theá kyû XVIII, vôùi thôøi Taây Sôn, Phaät giaùo laïi coù böôùc phaùt trieån môùi: moät soá phöôøng aáp, daân laøng coù ñuû khaû naêng döïng môùi nhöõng caûnh chuøa xöa ñaõ bò hoang taøn, trong ñoù noåi troäi leân chuøa Nghi Taøm vaø chuøa Taây Phöông. Hai ngoâi chuøa naøy – moät ôû ven Hoà Taây truõng thaáp vaø moät ôû ñænh nuùi Caâu Laäu cao vöôït leân, song ñeàu theo moät maãu hình chung cuûa thôøi ñaïi vôùi maët baèng chöõ Tam song ñöôïc quaây laïi theo chöõ Coâng, caùc neáp nhaø ñeàu choàng dieâm vôùi hai taàng maùi vaø 8 hoa ñao, trong ñoù neáp nhaø giöõa thu mình ngaén laïi ñeå taïo söï loâ xoâ khoâng che khuaát cuõng khoâng daøn ñeàu, trong söï höõu haïn boãng phong phuù nhö voâ haïn. Trong chuøa noäi thaát ñöôïc ñoùng kín ngang nhöng laïi môû treân, aùnh saùng vaø nhieät ñoä töï noù ñieàu hoøa ñeå laøm noåi baät Phaät ñieän thoâng thoaùng ñöôïc trang trí tinh giaûn maø vui maét laøm choã quaàn tuï cuûa nhieàu töôïng troøn xuaát saéc.

Thôøi Nguyeãn ñaõ tu söûa laïi haàu heát chuøa cuõ, ôû Hueá xaây theâm nhieàu chuøa môùi thöôøng coù söï baûo trôï cuûa trieàu ñình, nhieàu nôi ngoaøi söï ñoùng goùp cuûa daân laøng coøn coù “coâng ñöùc” cuûa thöông nhaân. Phaàn lôùn nhöõng ngoâi chuøa aáy vaãn coøn giöõ nguyeân boùng daùng ñeán nay, noù khoâng beà theá, khoâng noåi troäi,

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 320

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” nhöng dung dò, gaàn vôùi nhaø daân, gaén vôùi vöôøn caây ao caù ñeå taïo moät söï thaân quen, aám cuùng maø vaãn toân nghieâm.

Kieán truùc Phaät giaùo laø chuøa thaùp, noù gaén vôùi laøng xoùm ñeå giöõ moái lieân heä maät thieát vôùi daân laøng, caû khi coù söï baûo trôï cuûa nhaø nöôùc hay cuûa quyù toäc, thì noù vaãn laø trung taâm vaên hoùa toân giaùo cuûa ñòa phöông. Toång theå kieán truùc aáy daøn ra vôùi moâi caûnh, ñeå hoøa hôïp maø nhaân quy moâ leân, song töøng ñôn nguyeân thì khoâng caùch bieät vôùi nhaø daân, noù “ñoùng kín” ôû nôi thôø nhöng laïi “môû” vôùi söï hoøa quyeän noäi vaø ngoaïi thaát, con ngöôøi ôû ñaây luùc naøo cuõng gaàn guõi thieân nhieân. Theá giôùi Phaät giaùo vôùi giaùo ñöôøng chuøa thaùp ñaõ taïo ôû moãi ngöôøi moät cuoäc soáng höôùng thieän ôû giöõa “ñaát Vua – chuøa laøng – phong caûnh Buït”. Ñeàn Kieáp Baïc Ñeàn Kieáp Baïc laø moät di tích lòch söû, moät caûnh ñeïp gôïi nhôù chieán coâng hieån haùch cuûa toå tieân ta ñôøi Traàn (theá kyû XIII). Ñeàn thôø Höng Ñaïo Vöông Traàn Quoác Tuaán, ñöôïc xaây döïng ôû hai laøng Vaïn Yeân (Kieáp) vaø Döôïc Sôn (Baïc) nay thuoäc xaõ Höng Ñaïo, huyeän Chi Linh, tænh Haûi Höng. Ñeàn caùch tænh lî Haûi Döông 33km veà phía Baéc vaø caùch Phaû Laïi 4km veà phía Nam. Töø Haø Noäi ñeán thaêm ñeàn coù theå ñi theo hai ñöôøng: hoaëc ñi ñöôøng boä Haø Noäi – Baéc Ninh (29km), vaøo ñöôøng soá 18 ñeán Phaû Laïi (27km), qua phaø, ñi theo ñöôøng soâng Ñuoáng (65km) tôùi cöûa ñeàn. Töø Baéc Ninh coù theå xuoáng beán Ñaùp Caàu, theo soâng Caàu (khoaûng 32km) cuõng ñeán khu di tích.

Ñeàn Kieáp Baïc ñöôïc döïng treân moät vuøng nuùi soâng huøng vó. Höôùng Baéc coù daõy nuùi Vaïn Yeân vaø Baéc Ñaåu, moät daõy nuùi voøng cung 9 ngoïn. Phía Nam saùt Nam Taøo – Döôïc Sôn. Ñoâng giaùp Hoà Daàu huyeän Ñoâng Trieàu. Ngöôøi xöa choïn ñaát hai laøng Vaïn Yeân, Döôïc Sôn döïng ñeàn haún vì theo töông truyeàn, ñaát aáy laø nôi Traàn Quoác Tuaán ñoùng ñoàn, troàng thuoác nam chöõa beänh cho quaân só. Treân vöôøng Coå Döôïc hieän nay vaãn ñöôïc nhaân daân chaêm soùc. Ñaát aáy cuõng laø nôi daân vaø quaân nhaø Traàn thaéng traän, keát thuùc cuoäc choáng xaâm löôïc laàn thöù nhaát cuûa giaëc Nguyeân – Moâng.

Ñôøi sau, vua Traàn Nhaân Toâng thaáy Traàn Höng Ñaïo coù coâng lôùn, cho laäp ñeàn thôø ôû ñaây. Ñeàn khôûi coâng xaây döïng khi Höng Ñaïo coøn soáng, laáy laøm nôi döôõng nhaøn töø khi oâng veà nghæ ñeán luùc qua ñôøi. Qua nhieàu theá kyû naéng möa, baõo gioù nhieät ñôùi vaø chieán tranh, caùc coâng trình kieán truùc ôû Kieáp Baïc töø thôøi Traàn vaø thôøi Leâ ñaõ bò huûy hoaïi, caây caûnh vaø röøng goã quyù khoâng coøn. Caùc coâng trình kieán truùc ôû khu ñeàn hieän nay ñöôïc truøng tu, toân taïo vaøo cuoái theá kyû XIX, ñaàu theá kyû XX. Trong khaùng chieán choáng Phaùp (1946-1954), boïn giaëc ñaõ dôõ chuøa Nam Taøo, Baéc Ñaåu, haønh lang vaø trung töø Kieáp Baïc ñeå xaây ñoàn boùt, chaët phaù caây coå thuï vaø cöôùp ñi nhieàu ñoà teá töï quyù giaù. Ñeàn hieän nay coøn 7 pho töôïng ñoàng: Traàn Höng Ñaïo, phu nhaân, hai con gaùi, Phaïm Nguõ Laõo, Yeát Kieâu, Daõ Töôïng; 4 baøi vò thôø 4 con trai cuøng moät soá ñoà thôø, hoaønh phi, caâu ñoái…

Sau ngaøy mieàn Baéc hoaøn toaøn giaûi phoùng (1955), Nhaø nöôùc ñaõ xeáp haïng baûo veä Kieáp Baïc vaø boû nhieàu kinh phí cuøng vôùi söï ñoùng goùp cuûa nhaân daân tu söûa toân taïo khu di tích nhö: ñaép ñeâ choáng luït (1972), xaây döïng nhaø tröng baøy, truøng tu trung töø (1979), xaây döïng laïi haønh lang (1984)…

Töø nhieàu theá kyû tröôùc, kyû nieäm ngaøy maát cuûa Traàn Höng Ñaïo ñaõ trôû thaønh ngaøy hoäi lôùn cuûa daân toäc, traåy hoäi ñeàn laø nieàm vui vaø taäp quaùn cuûa nhaân daân. Hoäi baét ñaàu töø 16 ñeán 20 thaùng 8 aâm lòch haøng naêm. Trong nhöõng ngaøy naøy, haøng vaïn ngöôøi ñeán döï hoäi, haøng nghìn con thuyeàn ñaäu chaät beán soâng. Beân caïnh hoäi ñeàn laø hoäi chôï vaø caùc troø vui daân gian…

Traàn Höng Ñaïo - Töù Baát Töû Vieät Nam Traàn Quoác Tuaán sinh trong moät gia ñình quyù toäc, nguyeân quaùn ôû laøng Töùc Maïc (Nam Ñònh). Cha laø An Sinh Vöông Traàn Lieãu, anh ruoät Traàn Thaùi Toâng – oâng vua ñaàu tieân ñôøi Traàn. Töø nhoû oâng ñaõ ñöôïc reøn luyeän vaø giaùo duïc toaøn dieän, sôùm coù chí lôùn vaø taøi vaên voõ. OÂng laøm quan traûi 4 ñôøi Hoaøng ñeá ñaàu thôøi Traàn. Traàn Höng Ñaïo laø linh hoàn cuûa taát caû caùc chieán coâng xuaát saéc nhaát cuûa lòch söû nöôùc nhaø theá kyû XIII. OÂng ñöôïc coi nhö laø ngöôøi ñaõ khai sinh neàn khoa hoïc quaân söï Vieät Nam ta qua taùc phaåm “Binh Thö Yeáu Löôïc”.

Trong cuoäc khaùng chieán choáng Nguyeân laàn thöù nhaát (1258), Traàn Höng Ñaïo chæ huy quaân thuyû boä chaën giaëc ôû bieân giôùi. Naêm 1283, oâng ñöôïc phong chöùc Quoác coâng Tieát cheá thoáng lónh toaøn boä löïc

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 321

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” löôïng quaân söï. Laø ngöôøi toång chæ huy, oâng coù coáng hieán to lôùn trong cuoäc khaùng chieán choáng Nguyeân laàn thöù hai (1285) vaø thöù 3 (1288). Khí phaùch hieân ngang, khaúng khaùi cuûa oâng luoân ñöôïc ngöôøi ñôøi truyeàn tuïng. Nhaéc ñeán oâng, ngöôøi daân nöôùc Vieät nhôù ñeán lôøi oâng nhö vaãn coøn ñaây: “Beä haï muoán haøng xin haõy cheùm ñaàu thaàn tröôùc ñaõ”. Caâu noùi ñaõ ñöôïc noùi vôùi Hoaøng ñeá Traàn Nhaân Toâng khi quaân Nguyeân Moâng xaâm chieám nöôùc ta laàn II naêm 1285 khi Hoaøng ñeá öôùm hoûi “Neân hoøa hay neân ñaùnh?”. Gaàn nöûa theá kyû chæ huy quaân ñoäi, thieân taøi quaân söï cuûa oâng ñöôïc khaúng ñònh treân hai phöông dieän, lyù luaän vaø thöïc tieãn. OÂng vieát caùc taùc phaåm: Binh thö yeáu löôïc, Vaïn Kieáp toång bí truyeàn thö… vaø Hòch töôùng só – moät aùng thieân coå huøng vaên baát huû. Luùc ñaát nöôùc laâm nguy, oâng nhaän traùch nhieäm veà mình, kieân quyeát vaø töï tin, gaït boû thuø rieâng möu vieäc lôùn, ñaët lôïi ích quoác gialeân treân lôïi ích caù nhaân: xoùa boû haän thuø vôùi Traàn Quang Khaûi… Ñoái vôùi quaân só nhö cha con, nhieàu gia nhaân moân khaùch cuûa oâng laøm neân söï nghieäp.

Ngaøy nay ngöôøi Vieät coi oâng laø moät trong Töù Baát Töû, oâng ñöôïc thôø khaép moïi nôi cuøng vôùi Baø

chuùa Lieãu Haïnh, Thaùnh Gioùng, Chöû Ñoàng Töû.

Hòch Töôùng Só Ta thöôøng nghe: Kyû Tín ñem mình cheát thay, cöùu thoaùt cho Cao Ñeá; Do Vu chìa löng chòu giaùo, che chôû cho Chi6u Vöông; Döï Nhöôïng nuoát than baùo thuø cho chuû; Thaân Khoaùi chaët tay cöùu naïn cho nöôùc; Kính Ñöùc, moät chaøng tuoåi treû, thaân phoø Thaùi Toâng thoaùt khoûi voøng vaây Theá Sung; Caûo Khanh, moät beà toâi xa, mieäng maéng Loäc Sôn, khoâng theo möu keá nghòch taëc. Töø xöa, caùc baäc trung thaàn nghóa só boû mình vì nöôùc, ñôøi naøo khoâng coù? Giaû söû caùc baäc ñoù cöù khö khö theo thoùi nöõ nhi thöôøng tình, thì cuõng cheát giaø ôû xoù cöûa, sao coù theå löu danh söû saùch, cuøng trôøi ñaát muoân ñôøi baát huû ñöôïc!

Caùc ngöôi con nhaø voõ töôùng, khoâng hieåu vaên nghóa, nghe nhöõng chuyeän aáy nöûa tin nöûa ngôø. Thoâi

nhöõng chuyeän xöa ta khoâng noùi ñeán nöõa. Nay ta chæ keå chuyeän Toáng, Nguyeân môùi ñaây.

Vöông Coâng Kieân laø ngöôøi theá naøo? Tì töôùng cuûa oâng laø Nguyeãn Vaên Laäp laïi laø ngöôøi theá naøo? Maø giöõ thaønh Ñieáu Ngö nhoû nhö caùi ñaáu, ñöôøng ñöôøng choáng vôùi quaân Moâng Kha ñoâng ñeán haøng traêm vaïn, khieán cho nhaân daân ñôøi Toáng, ñeán nay coøn ñoäi ôn saâu! Coát Ñaõi Ngoät Lang laø ngöôøi theá naøo? Tì töôùng cuûa oâng laø Xích Tu Tö laïi laø ngöôøi theá naøo? Maø xoâng vaøo choã lam chöôùng xa xoâi nghìn truøng, ñaùnh baïn ñöôïc quaân Nam Chieáu trong vaøi tuaàn, khieán cho quaân töôùng ñôøi Nguyeân ñeán nay coøn löu tieáng toát.

Huoáng chi ta cuøng caùc ngöôi, sinh phaûi thôøi loaïn laïc, lôùn gaëp buoåi gian nan. Ngoù thaáy söù giaëc ñi laïi ngheânh ngang ngoaøi ñöôøng, uoán löôõi cuù dieàu maø sæ maéng trieàu ñình, ñem thaân deâ choù maø baét naït teå phuï, thaùc meänh Hoát Taát Lieät maø ñoøi ngoïc luïa, ñeå thoûa loøng tham khoân cuøng; giaû hieäu Vaân Nam vöông maø thu baïc vaøng, ñeå veùt cuûa kho coù haïn. Chaúng khaùc naøo nhö ñem thòt maø nuoâi hoå ñoùi, sao cho khoûi ñeå tai vaï veà sau?

Ta thöôøng tôùi böõa queân aên, nöûa ñeâm voã goái, ruoät ñau nhö caét, nöôùc maét ñaàm ñìa, chæ caêm töùc chöa xeû thòt loät da, nuoát gan uoáng maùu quaân thuø. Daãu cho traêm thaân naøy phôi ngoaøi noäi coû, nghìn xaùc naøy goùi trong da ngöïa, ta cuõng vui loøng.

Caùc ngöôi ôû cuøng ta coi giöõ binh quyeàn ñaõ laâu ngaøy, khoâng coù maëc thì ta cho aùo, khoâng coù aên thì ta cho côm; quan nhoû thì ta thaêng chöùc, löông ít thì ta caáp boång; ñi thuûy thì ta cho thuyeàn, ñi boä thì ta cho ngöïa; luùc traän maïc xoâng pha thì cuøng nhau soáng cheát, luùc ôû nhaø nhaøn haï thì cuøng vui cöôøi. Caùch ñoái ñaõi so vôùi Vöông Coâng Kieân, Coát Ñaõi Ngoät Lang ngaøy tröôùc cuõng chaúng keùm gì.

Nay caùc ngöôi nhìn chuû nhuïc maø khoâng bieát lo, thaáy nöôùc nhuïc maø khoâng bieát theïn. Laøm töôùng trieàu ñình phaûi haàu quaân giaëc maø khoâng bieát töùc; nghe nhaïc thaùi thöôøng ñeå ñaõi yeán nguïy söù maø khoâng bieát caêm. Hoaëc laáy vieäc choïi gaø laøm vui ñuøa, hoaëc laáy vieäc ñaùnh baïc laøm tieâu khieån; hoaëc vui thuù vöôøn ruoäng, hoaëc quyeán luyeán vôï con; hoaëc lo laøm giaøu maø queân vieäc nöôùc; hoaëc ham saên baén maø queân vieäc binh; hoaëc thích röôïu ngon, hoaëc meâ tieáng haùt. Neáu coù giaëc Moâng Thaùi traøn sang thì cöïa gaø troáng khoâng theå aùo giaùp cuûa giaëc, meïo côø baïc khoâng theå duøng laøm möu löôïc nhaø binh; daãu raèng ruoäng laém vöôøn nhieàu, taám thaân quyù nghìn vaøng khoân chuoäc; vaû laïi vôï bìu con ríu, vieäc quaân cô traêm söï ích chi; tieàn cuûa tuy nhieàu khoân mua ñöôïc ñaàu giaëc, choù saên tuy khoeû khoân ñuoåi ñöôïc quaân thuø; cheùn röôïu ngon khoâng theå laøm cho giaëc say cheát, tieáng haùt hay khoâng theå laøm cho giaëc ñieác tai. Luùc baáy gioø, ta

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 322

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” cuøng caùc ngöôi seõ bò baét, ñau xoùt bieát chöøng naøo! Chaúng nhöõng thaùi aáp cuûa ta khoâng coøn, maø boång loäc caùc ngöôi cuõng maát; chaúng nhöõng gia quyeán cuûa ta bò tan, maø vôï con caùc ngöôi cuõng khoán; chaúng nhöõng xaõ taéc toå toâng ta bò giaøy xeùo, maø phaàn moä cha meï caùc ngöôi cuõng bò quaät leân; chaúng nhöõng thaân ta kieáp naøy chòu nhuïc, roài ñeán traêm naêm sau, tieáng dô khoân röûa teân xaáu coøn löu maø ñeán gia thanh caùc ngöôi cuõng khoâng khoûi mang tieáng laø töôùng baïi traän. Luùc baáy giôø, daãu caùc ngöôi muoán vui veû phoûng coù ñöôïc khoâng?

Nay ta baùo thaät caùc ngöôi. Neân nhôù caâu “Ñaët moài löûa vaøo döôùi ñoáng cuûi” laø nguy cô, neân laáy ñieàu “kieång canh noâng maø thoåi rau nguoäi” laøm raên sôï. Huaán luyeän quaân só, taäp döôït cung teân, khieán cho ngöôøi ngöôøi gioûi nhö Baøng Moâng, nhaø nhaø ñeàu laø Haäu Ngheä; coù theå beâu ñöôïc ñaàu Hoát Taát Lieät ôû cöûa khuyeát, laøm röûa thòt Vaân Nam Vöông ôû Caûo Nhai. Nhö vaäy, chaúng nhöõng thaùi aáp cuûa ta maõi maõi vöõng beàn, maø boång loäc caùc ngöôi cuõng ñôøi ñôøi höôûng thuï; chaúng nhöõng gia quyeán cuûa ta ñöôïc eâm aám goái chaên, maø vôï con caùc ngöôi cuõng ñöôïc baùch nieân giai laõo; chaúng nhöõng toâng mieáu cuûa ta seõ ñöôïc muoân ñôøi teá leã, maø toå toâng caùc ngöôi cuõng ñöôïc thôø cuùng quanh naêm; chaúng nhöõng thaân ta kieáp naøy ñaéc chí, maø ñeán caùc ngöôi traêm naêm veà sau tieáng vaãn löu truyeàn; chaúng nhöõng danh hieäu ta khoâng bò mai moät maø teân hoï caùc ngöôi cuõng söû saùch löu thôm. Luùc baáy giôø, daãu caùc ngöôi khoâng muoán vui veû phoûng coù ñöôïc khoâng?

Nay ta choïn binh phaùp caùc nhaø hôïp laøm moät quyeån goïi laø “Binh thö yeáu löôïc”. Neáu caùc ngöôi bieát chuyeân taäp saùch naøy, theo lôøi daïy baûo cuûa ta thì môùi phaûi ñaïo thaàn chuû, nhöôïc baèng khinh boû saùch naøy, traùi lôøi daïy baûo cuûa ta, töùc laø keá nghòch thuø.

Vì sao vaäy? Giaëc vôùi ta laø keû thuø khoâng ñoäi trôøi chung, caùc ngöôi cöù ñieàm nhieân khoâng bieát röûa nhuïc, khoâng lo tröø hung, khoâng daïy quaân só, chaúng khaùc naøo quay muõi giaùo maø chòu ñaàu haøng, giô tay khoâng maø chòu thua giaëc. Neáu vaäy, roài sau ñaây, sau khi giaëc giaõ deïp yeân muoân ñôøi ñeå theïn, haù coøn maët muõi naøo ñöùng trong trôøi ñaát nöõa?

Ta vieát ra baøi hòch naøy ñeå caùc ngöôi bieát buïng ta.



QUẢNG NINH

Nhìn treân baûn ñoà, ñaát nöôùc ta nhö hình chöõ “S”. Ñieåm khôûi ñaàu cuûa hình chöõ “S” ñoù chính laø tænh Quaûng Ninh. Do ñieàu kieän ñòa lyù, ñaëc ñieåm veà töï nhieân, kinh teá vaø nhöõng bieán coá lòch söû maø vuøng ñaát phía Ñoâng Baéc toå quoác naøy ñaõ qua nhieàu laàn quy hoaïch ñòa giôùi vaø teân goïi. Mieàn Ñoâng tröôùc ñaây laø tænh Haûi Ninh. Khu vöïc phía Taây goàm coù tænh Quaûng Yeân vaø ñaëc khu Hoàng Gai ñöôïc hôïp nhaát thaønh tænh Quaûng Hoàng. Naêm 1948, lieân tænh Quaûng Hoàng laïi chia thaønh tænh Quaûng Yeân vaø ñaëc khu Hoàng Gai. Cuoái 1955, laïi ñöôïc hôïp nhaát thaønh tænh Hoàng Quaûng. Naêm 1964, Baùc Hoà ñaõ gôïi yù hôïp hai tænh Haûi Ninh vaø Hoàng Quaûng thaønh Quaûng Ninh. Vuøng ñaát naøy ñöôïc mang teân Quaûng Ninh keå töø aáy.

Dieän tích 5938km2, hieän nay daân soá Quaûng Ninh laø 1.004.461 ngöôøi (1/4/1999) chieàu daøi ño ñöôïc töø Ñoâng sang Taây laø 195km, töø Baéc xuoáng Nam laø 102km. Phía Baéc giaùp Quaûng Taây - Trung Quoác, vôùi chieàu daøi ñöôøng bieân giôùi 132km. Phía Ñoâng giaùp vònh Baéc Boä vôùi bôø bieån daøi 250km vaø haøng ngaøn hoøn ñaûo lôùn nhoû, vôùi toång dieän tích 662km2. Quaûng Ninh laø tænh nhieàu ñoài nuùi vôùi toång dieän tích 4580km2, chieám 77,1% dieän tích tænh.

Soâng chính laø soâng Thaùi Bình chaûy qua tænh vôùi chieàu daøi 60km, töø Ñoâng Trieàu ñeán Yeân Höng. Tænh coù tröõ löôïng than ñaù lôùn nhaát nöôùc: 3,5 tyû taán, trong ñoù 200 trieäu taán laø than loä thieân. Hai beå than lôùn laø Caåm Phaû vaø Haï Long. Haøng naêm thu ñöôïc moät soá ngoaïi teä lôùn töø xuaát khaåu than. Thu nhaäp töø than chæ sau xuaát khaåu daàu vaø gaïo.

Ngoaøi than ñaù, Quaûng Ninh coøn coù caùt traéng (SiO2) chieám treân 90%. Taäp trung nhieàu nhaát ôû quaàn

ñaûo Vaân Haûi vaø Vónh Thuïc. Nhieàu nuùi ñaù voâi vôùi tröõ löôïng haøng tyû taán coù giaù trò saûn xuaát cement.

Noâng phaåm noåi tieáng nhö queá (Haûi Ninh) töï nhieân vaø ñöôïc troàng (2000ha), hoài (1000ha) vaø sôù

tinh daàu laøm nguyeân lieäu nöôùc coca (raát hieám treân theá giôùi).

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 323

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Naêm 1990, coù khoaûng 850.000 khaùch du lòch. Trong ñoù coù 430.000 khaùch quoác teá. Quaûng Ninh coù moät thaønh phoá laø Haï Long, 3 thò xaõ laø Caåm Phaû, Uoâng Bí, Moùng Caùi. Thaønh phoá

Haï Long ñöôïc naâng caáp töø thò xaõ naêm 1994.

Di tích An Sinh Di tích thuoäc xaõ An Sinh huyeän Ñoâng Trieàu goàm ñeàn thôø vaø laêng moä cuûa caùc vua Traàn. Moä vaø ñeàn thôø Traàn Nhaân Toâng (1279-1293) ñöôïc döïng ôû nuùi Ngoïc Vaân, khoaûng thôøi Haäu Leâ, goàm coù 3 caáp. Treân cuøng laø am Ngoïc Vaân, giöõa laø coång tam quan Ngoïa Töï Vaân, beân traùi coù mieáu Thieân Sôn trong coù bia ñaù döïng naêm Vónh Thònh thöù 3 (1707). Döôùi cuøng coù hai thaùp Phaät, laêng thôø vua Traàn Nhaân Toâng vaø thaùp Ñoaøn Nghieâm.

Laêng Traàn Anh Toâng (1293-1313): coøn goïi laø laêng Ñoàng Taâm ôû ñoài Taùng Quyû, xaây döïng töø ñôøi Traàn. Hieän nay phaàn moä naøy chæ coøn veát tích neàn laêng ôû ñænh ñoài vôùi caùc baäc theàm ñaù vaø hai beân theàm laø roàng ñaù mang phong caùch ngheä thuaät ñôøi Traàn. Taám bia döïng naêm 1840 xaùc ñònh ñaây laø laêng vua Traàn Anh Toâng.

Laêng Traàn Minh Toâng (laêng Ñoàng Muïc) (1314-1329): naèm ôû chaân nuùi tröôùc laêng Traàn Anh Toâng.

Laêng ñöôïc döïng töø thôøi Traàn. Taám bia döïng naêm 1840 xaùc ñònh laêng Traàn Minh Toâng.

Laêng Traàn Hieån Toâng (1329-1341) goïi laø Ngheä Sôn, xaây töø ñôøi Traàn. Veát tích coøn laïi laø caùc töôïng choù ñaù, traâu ñaù, töôïng quan haàu baèng ñaù chaép tay tröôùc buïng. Taám bia döïng naêm 1840 xaùc ñònh laêng Traàn Hieån Toâng.

Laêng Traàn Ngheä Toâng (1370-1372): ôû xoùm Baõi Ñaù coøn goïi laø khu Khe Ngheä xaây töø ñôøi Traàn.

Taám bia döïng naêm 1840 xaùc ñònh laêng Traàn Ngheä Toâng.

Traàn Thuû Ñoä Thaùi sö ñôøi nhaø Traàn, nhaân vaät ñaàu naõo trong vieäc saùng laäp nhaø Traàn, queâ Löu Xaù, Ngöï Thieân, loä Long Höng (nay thuoäc Canh Taân, Höng Haø, Thaùi Bình). OÂng coù taøi chính trò, nhaân thôøi loaïn, cuøng vôùi ngöôøi trong hoï laø Traàn Lyù, Traàn Thöøa ra söùc giuùp thaùi töû Saûm nhaø Lyù choáng caùc cuoäc khôûi nghóa. Traàn Lyù gaû con gaùi laø Traàn Thò Dung cho thaùi töû Saûm, do ñoù khi thaùi töû Saûm phuïc nghieäp leân ngoâi töùc Lyù Hueä Toâng, doøng hoï Traàn ñöôïc troïng duïng. Traàn Thuû Ñoä ñöôïc phong laøm Ñieän tieàn chæ huy söù trong naêm 1224, sau ñoù cai quaûn caùc ñaïo quaân baûo veä kinh thaønh.

Khi Lyù Hueä Toâng nhöôøng ngoâi cho con gaùi laø Chieâu Thaùnh coâng chuùa Lyù Phaät Kim (töùc Lyù Chieâu Hoaøng), Traàn Thuû Ñoä cuøng ngöôøi anh hoï laø Traàn Thöøa ñem Traàn Boà (töùc Traàn Caûnh, con trai Traàn Thöøa) taùc hôïp vôùi Lyù Chieâu Hoaøng, roài böùc töû Lyù Hueä Toâng nôi chuøa Chaân Giaùo, keá tieáp eùp Lyù Chieâu Hoaøng nhöôøng ngoâi cho Traàn Caûnh, döïng nghieäp nhaø Traàn vaøo khoaûng cuoái naêm 1225 sang ñaàu naêm 1226.

Nhaø Traàn thaønh laäp, Traàn Thuû Ñoä ñöôïc cöû giöõ chöùc Thaùi sö. Quyeàn theá oâng caøng luùc caøng noåi

baät, ñeán naêm 1234 oâng laø Thoáng quoác Thaùi sö, goàm coi caû phuû Thanh Hoa.

Naêm 1258, quaân Nguyeân Moâng sang xaâm löôïc nöôùc ta, trong khi aáy Traàn Thaùi Toâng vaø Thaùi uùy Traàn Nhaät Hieäu coù yù muoán ñaàu haøng, oâng cöông quyeát thoát lôøi baát huû: “Ñaàu toâi chöa rôi xuoáng ñaát, xin beä haï ñöøng lo”. Roài oâng ñoân ñoác quaân daân ñaåy maïnh cuoäc phaûn coâng ñuoåi giaëc ra khoûi bôø coõi giaønh ñoäc laäp cho toå quoác.

OÂng laø ngöôøi coù baûn lónh, laém quyeàn möu, xöû lyù saâu saéc caùc vieäc quan heä veà chính trò, quaân söï, uy phong aùp ñaûo ñöôïc moïi ngöôøi. Tuy nhieân oâng cuõng laø ngöôøi coù nhieàu thuû ñoaïn thaâm ñoäc, trong ñoù noåi baät nhaát laø vieäc toå chöùc gieát cheát hôn 300 quyù toäc hoï Lyù ñeå dieät tröø haäu hoaï. Naêm 1264, oâng maát thoï 70 tuoåi. Moä oâng ôû ñòa phaän Phuø Ngöï, Qui moâ ñoài soä. Laøng goám Ñoâng Trieàu Ñoâng Trieàu laø moät thò traán noåi tieáng cuûa ngaønh saûn xuaát saønh söù thuû coâng taïi Baéc boä cuøng vôùi laøng goám Baùt Traøng. Taát caû caùc saûn phaåm ôû ñaây ñeàu ñöôïc laøm theo phöông phaùp thuû coâng, töø vieäc laáy ñaát, nhaøo naën, taïo hình, veõ, traùng men… ñeàu baèng tay theo phöông phaùp coù töø ñôøi xöa truyeàn laïi. Goám söù Ñoâng Trieàu ñaõ ñöôïc lieät vaøo moät trong nhöõng nôi coù neàn saûn xuaát saønh söù phaùt trieån baäc

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 324

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” nhaát trong caùc trieàu ñaïi phong kieán cuõng nhö hieän nay. Caùc hoa vaên phong phuù tieâu bieåu cho moät neàn vaên hoaù caùch ñaây 700 naêm (ñôøi Traàn) cuøng men Lam ñaëc tröng cuûa laøng goám Ñoâng Trieàu thuôû naøo. Neáu nhö goám söù Baùt Traøng cuõng noåi tieáng, nhöng laïi chuyeân saûn xuaát gaïch vaø caùc vaät lieäu chính trong gia ñình thì Ñoâng Trieàu laïi noåi tieáng vôùi caùc ñoà goám söù coù ñoä tinh xaûo cao nhö bình hoa, aám tích, hình thuù, töôïng… Ñaëc bieät Ñoâng Trieàu noåi tieáng nhaát vôùi boä Ñoäc AÅm Traø baèng söù ñoû. Du khaùch coù theå mua caùc phaåm naøy veà laøm quaø cho ngöôøi thaân vôùi giaù khaù reû. Boä Ñoäc AÅm Traø 10.000ñ, keøn chim 1000ñ, AÁm Tích Töø 15.000-20.000ñ.

Chuøa Quyønh Laâm Cuøng vôùi Coân Sôn, Yeân Töû, Quyønh Laâm laø 3 trung taâm Phaät giaùo nöôùc ta thôøi Lyù - Traàn. Chuøa Quyønh Laâm thuoäc xaõ Traøng An, huyeän Ñoâng Trieàu. Ñaây laø moät trong nhöõng ngoâi chuøa coå noåi tieáng ôû Vieät Nam.

Theo truyeàn thuyeát, taïi Quyønh Laâm nhaø sö Khoång Loä – ñôøi nhaø Lyù ñaõ ñuùc pho töôïng Di Laëc baèng ñoàng, cao 6 tröôïng (khoaûng 20m) ñöôïc coi laø moät trong “Töù ñaïi khí” cuûa nöôùc ta thôøi aáy. Sau nhöõng bieán coá thieân nhieân, giaëc giaõ, naêm 1629, chuøa Quyønh Laâm ñöôïc taùi taïo truøng tu, vôùi nhöõng ñieän phaät, nhaø thieâu höông, tieàn ñöôøng, giaûi vuõ, nhaø haäu Phaät, haønh lang taû höõu, nhaø taêng nhaø kho, tam quan, gaùc chuoâng… toång coäng 103 gian.

Nhöõng di vaät coøn laïi laø nhöõng taám bia ñaù döïng tröôùc cöûa chuøa cao 2,46m roäng 1,53m. Trong chuøa coøn coù moät soá chaân coät to coù ñöôøng kính 1,28m, coù hoa sen chaïm troå theo phong caùch nhaø Lyù. Chuøa coøn coù moät soá thaùp moä cuûa caùc sö toå döïng vaøo thôøi Haäu Leâ vaø bia 4 maët cuõng vaøo khoaûng thôøi gian ñoù (!664)

Coâng nghieäp khai thaùc than Than ña cuûa Vieät Nam coù giaù trò nhieät löôïng thuoäc vaøo loaïi cao nhaát: vöôït 8000kcal/kg vaø coù haøm löôïng löu huyønh ít hôn 0,5%, neân raát thích hôïp cho vieäc luyeän theùp baèng caùch nung noùng, naáu chaûy keát tuï theùp. Haøng naêm, khoaûng 500.000-700.000 taán than gaày ñaõ ñöôïc xuaát khaåu sang Nhaät Baûn vaø Haøn Quoác.

Caùc xí nghieäp khai thaùc lôùn nhaát taäp trung ôû vuøng than Quaûng Ninh (Caåm Phaû, Hoøn Gai, Uoâng Bí). Toång coâng suaât thieát keá nguyeân khai caùc moû ôû Quaûng Ninh laø 8,9 trieäu taán/naêm vaø 60% khoái löôïng saûn xuaát laø töø caùc moû than loä thieân.

Tuy nhieân taøi nguyeân than ñaù khoâng phaûi laø voâ taän, nhaát laø khi ñaõ traûi qua quaù trình haøng traêm naêm bò khai thaùc moät caùch böøa baõi, nguoàn taøi nguyeân than ñaù khoâng theå traùnh khoûi bò caïn kieät. Taïi moät soá moû loä thieân nhö Coïc 6, Haø Tu… ñaõ phaûi xuoáng saâu töø 50m ñeán 70m so vôùi maët bieån môùi laáy ñöôïc than töø trong loøng ñaát ñaù. Maët khaùc, soá lao ñoäng ngaønh than raát lôùn neân söùc eùp veà lao ñoäng khaù caêng thaúng. Vì theá, ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån, Toång coâng ty than Vieät Nam ñaõ ñaàu tö thieát bò, ñoåi môùi coâng ngheä, naâng cao saûn löôïng than ñi ñoâi vôùi kinh doanh ña ngaønh, taêng cöôøng lieân doanh vôùi caùc haõng trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi ñeå phaùt trieån caùc ngaønh ngheà maø ngaønh than coù söùc maïnh vaø tieàm naêng nhö saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng, haøng may maëc, kinh doanh dòch vuï du lòch… Töø 20 ñôn vò, ngaønh than toå chöùc thaønh 50 ñôn vò thaønh vieân, trong ñoù coù khoaûng 30 ñôn vò tröïc tieáp saûn xuaát kinh doanh. Caùc coâng ty nhö Uoâng Bí, Hoøn Gai, Caåm Phaû… sau khi chia taùch chæ coøn laïi caùc moû nhoûñaõ nhanh choùng thích öùng vaø taïo ñaø ñi leân, taêng saûn löôïng 20%/naêm. Moû than Vaøng Danh vôùi moät khoaùng saûn than giaøu coù, chöa phaûi xuoáng saâu, coù moät daây chuyeàn kheùp kín töø saûn xuaát ñeán tieâu thuï, laø ñôn vò thöïc hieän coâng ngheä taùch boùc, saøng tuyeån than ngay trong quaù trình khai thaùc vaø vaän chuyeån, aùp duïng coâng ngheä môùi duøng vì keøo ma saùt thay theá goã truï moû, ñôõ phaûi chòu söùc eùp do thieáu goã, doanh thu taêng 40%/naêm, ñuû söùc saûn xuaát haøng naêm 500.000-600.000 taán than thöông phaåm. Caùc moû lôùn nhö Coïc 6, Ñeøo Nai, Maïo Kheâ,… coù löïc löôïng lao ñoäng töø 3000 ñeán 5000 ngöôøi, sau khi taùch ra thaønh cac doanh nghieäp ñoäc laäp ñaõ chuû ñoäng trong kinh doanh vaø ñaït hieäu quaû kinh teá cao hôn tröôùc. Coâng ty caûng kinh doanh than vöøa lo quy trình thuû tuïc xuaát khaåu than vöøa thöïc hieän caùc döï aùn caûi taïo vaø phaùt trieån heä thoáng caûng, naâng cao naêng löïc boác xeáp haøng hoùa ñeå thu huùt khaùch haøng.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 325

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Coâng ty vaän taûi vaø xeáp dôõ vöøa laøm dòch vuï cung öùng vaät tö, nguyeân lieäu cho saûn xuaát, vöøa trieån khai caùc döï aùn phaùt trieån naêng löïc vaän taûi, ñaùp öùng nhu caàu vaän chuyeån 10 trieäu taán haøng hoùa/naêm.

Ñaûo Tuaàn Chaâu Moät trong nhöõng hoøn ñaûo thuoäc vònh Haï Long, coù khoaûng 5000 daân ñang sinh soáng. Ñaûo coù teân nhö vaäy do vieäc gheùp hai chöõ “Linh Tuaàn” vaø “Tri Chaâu” maø thaønh. Ñaûo coù troàng nhieàu rau xanh, laø nguoàn cung caáp rau xanh cho thaønh phoá Haï Long. Tröôùc ñaây muoán ra ñaûo hoaëc töø ñaûo vaøo phaûi ñi baèng taøu. Hieän nay con ñöôøng noái lieàn ñaûo vôùi ñaát lieàn ñaõ ñöôïc hoaøn thaønh vôùi chieàu daøi 2,8km, voán ñaàu tö khoaûng 50 tyû ñoàng giuùp cho vieäc thoâng thöông thuaän tieän hôn, bieán ñaûo Tuaàn Chaâu thaønh moät ñieåm du lòch tham quan ñaëc saéc cuûa quaàn theå vònh Haï Long. Treân ñaûo coøn coù moät ngoâi nhaø ñôn sô laøm baèng tre nöùa, song maây cuûa nhaân daân Quaûng Ninh laøm ñeå Chuû tòch Hoà Chí Minh nghæ ngôi sau moãi laàn thaêm vònh. Hieän nay vaãn ñöôïc gìn giöõ baûo veä laøm löu nieäm.

Caûng Caùi Laân Naèm treân bôø Vònh Haï Long thô moäng, nôi coù moät ñoä saâu khaù lyù töôûng, song caûng Quaûng Ninh suoát 21 naêm qua vaãn laø moät caûng khoâng caàu beán, moïi coâng vieäc saûn xuaát cuûa caûng phaàn lôùn chæ thöïc hieän baèng phöông aùn chuyeån taûi. Coù ñöôïc moät beán caûng vôùi nhöõng ñieàu kieän thieát yeáu cuûa noù nhö caàu taøu, kho taøng, trang thieát bò boác xeáp thoâng thöôøng laø öôùc mô cuûa moãi ngöôøi coâng nhaân caûng Quaûng Ninh. Ngaøy 20/6/1995, öôùc mô ñoù moät phaàn trôû thaønh hieän thöïc vôùi coâng trình beán I- 10.000 taán cuûa caûng Caùi Laân (Quaûng Ninh), beán ñaàu tieân cuûa caûng lôùn nöôùc saâu ñöôïc xaây döïng treân vònh Caùi Laân, caän keà vôùi Di saûn theá giôùi ñaõ ñöôïc UNESCO coâng nhaän: Vònh Haï Long.

Beán coù chieàu daøi 166m, roäng 16m, cao trình beán +5m, cao trình ñaùy beán +9m, ñöôïc thieát keá cho taøu coù troïng taûi 10.000 taán vaøo laøm haøng, vôùi taûi troïng cho pheùp treân maët caàu laø 4 taán/m2 vaø ñoaøn oâtoâ H30 cuøng vôùi ñoaøn taøu hoûa T24. Tieáp giaùp vôùi maët beán laø 10.000m2 baõi traûi nhöïa ñöôøng vôùi beà roäng laø 55m, 10.000m2 baõi döï phoøng ñöôïc boài laáp baèng ñaát ñoài daàm leân. Trong khu vöïc beán coøn coù hai kho coù maùi che vôùi toång dieän tích 2500m2. Toaøn boä beán ñöôïc bao quanh baèng haøng raøo xaây vaø löôùi B40 coù heä thoáng chieáu saùng baûo veä. Khu ñaäu taøu roäng 60m, daøi 220m, naïo veùt vôùi cao trình -9m, vuøng quay taøu coù ñöôøng kính 220m, cao trình ñaùy -7,2m. Luoàng töø cöûa Luïc vaøo beán daøi 3km, ñöôïc naïo veùt ñeán cao trình ñaùy luoàng –6,8m, beà roäng luoàng 80m. Luoàng taøu ñöôïc ñaët heä thoáng phao tieâu baùo hieäu.

Nhaø nöôùc coù döï aùn xaây döïng ñöôøng cao toác noái lieàn thuû ñoâ Haø Noäi vôùi caûng Caùi Laân baèng caùch

caûi taïo vaø naâng caáp ñöôøng 18… song song vôùi ñöôøng cao toác laø heä thoáng ñöôøng saét.

Naèm trong cuïm caûng Ñoâng Baéc goàm caûng Haûi Phoøng vaø caûng Quaûng Ninh, caûng Caùi Laân seõ goùp phaàn quan troïng cho söï phaùt trieån cuûa khu tam giaùc kinh teá Haø Noäi – Haûi Phoøng – Quaûng Ninh vaø caùc tænh thuoäc ñoàng baèng Baéc boä.

Vònh Haï Long Vaøo luùc 17g00 ngaøy 14/12/1994 taïi thaønh phoá Phuket-Thailand, Hoäi ñoàng Di saûn Vaên hoùa Theá giôùi ñaõ coâng nhaän Vònh Haï Long laø Di saûn vaên hoùa theá giôùi. Hieän nay nöôùc ta coù 5 Di saûn vaên hoùa theá giôùi ñaõ ñöôïc coâng nhaän: Vònh Haï Long, Coá ñoâ Hueá, Phoá coå Hoäi An vaø Thaùnh ñòa Myõ Sôn (28/12/1999), Ñoäng Phong Nha. Chuùng ta ñaùng coá gaéng xin coâng nhaän theâm Coá ñoâ Hoa Lö, Baø Vì – Ba Beå, Ñeàn Huøng laø Di saûn vaên hoùa theá giôùi.

Vònh Haï Long coù dieän tích 1553km2 vôi 1969 hoøn ñaûo lôùn nhoû vaø haøng chuïc ñoäng, hang lôùn nhoû khaùc nhau trong ñoù coù 989 hoøn ñaûo coù teân vaø 980 chöa coù teân. Vuøng Di saûn thieân nhieân ñöôïc theá giôùi coâng nhaän coù dieän tích 434km2, bao goàm 775 hoøn ñaûo nhö hình tam giaùc vôùi 3 ñænh laø ñaûo Ñaàu Goã, hoà Ba Daàm, ñaûo Coáng Taây. Vònh Haï Long naèm veà phía Ñoâng Baéc Vieät Nam caùch thuû ñoâ Haø Noäi 165km. Teân Haï Long coù nghóa laø “Roàng giaùng” ñaõ coù töø tröôùc theá kyû XIX khoâng ñöôïc ghi vaøo soå thö tòch nöôùc ta maø ngaøy xöa coù teân laø Giao Chaâu, Luïc Chaâu, Luïc Thuûy vì nöôùc ôû ñaây 4 muøa xanh ngaét. Vònh Haï Long môùi xuaát hieän treân baûn ñoà haøng haûi cuûa Phaùp veà vònh Baéc boä treân moät soá baøi baùo tieáng Phaùp vaø tieáng Vieät cuoái theá kyû XIX.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 326

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Töông truyeàn raèng “Ngaøy xöa khi ngöôøi Vieät ta môùi laäp nöôùc, giaëc xaâm laán nöôùc ta vôùi löïc löôïng huøng haäu. Ta thì löïc yeáu theá coâ. Giaëc thöøa thaéng xoâng leân, ta ruùt lui boû chaïy. Roàng meï töø treân trôøi nhìn xuoáng beøn phun ra nhöõng ñoáng tröùng. Laï luøng thay nhöõng tröùng vaø chaâu ngoïc aáy lieàn bieán thaønh nhöõng hoøn ñaûo ñaù söøng söûng nhö nhöõng böùc töôøng thaønh vöõng chaéc ngaên caûn böôùc quaân thuø. Giaëc ñang theá thöôïng phong thuyeàn va vaøo ñaù tan taønh. Quaân ta thöøa thaéng quay laïi gieát giaëc. Sau khi giaëc tan, roàng meï vaø roàng con khoâng trôû veà trôøi”. Choã roàng meï xuoáng laø Haï Long, ñuoâi cuûa ñaøn roàng vaãy traéng xoùa laø Baïch Long Vyõ, nôi roàng con xuoáng laø Baùi Töû Long. Nhö vaäy, moät laàn nöõa chuùng ta töï haøo raèng Vieät Nam laø daân toäc “Con roàng chaùu tieân”. Khi con chaùu gaëp naïn thì Roàng vaø Tieân cuøng ra tay cöùu giuùp, ñaây cuõng laø caùch theå hieän tính nhaát quaùn trong truyeàn thuyeát vaø phong caùch keå chuyeän daân gian cuûa daân toäc ta.

Vònh Haï Long laø moät taùc phaåm ngheä thuaät tuyeät myõ maø thieân nhieân ñaõ ban taëng cho daân toäc ta. Vôùi haøng ngaøn ñaûo, muoân hình vaïn traïng toâ ñieåm theâm cho Haï Long moät caûnh ñeïp haøi hoøa thaät huøng traùng vaø laõng maïn.

Vònh Haï Long caùch cöûa soâng Baïch Ñaèng 38 haûi lyù, töông truyeàn raèng chính nôi hang Ñaàu Goã laø nôi Ngoâ Quyeàn giaáu nhöõng coïc goã choân saâu taïi cöûa soâng Baïch Ñaèng trong traän ñaïi chieán quaân Nam Haùn.

Khoâng coøn gì tuyeät vôøi hôn khi ñöôïc ngaém bình minh Haï Long vaøo moät saùng ngaøy heø hay chieâm ngöôõng hoaøng hoân treân vònh vaøomoät chieàu thu. Luùc aáy caû Haï Long nhö ñöôïc khoaùc leân mình moät taám hoaøng baøo lung linh laáp laùnh. Moät soá ngöôøi nöôùc ngoaøi ñaõ noùi raèng: “Neáu ñeán Vieät Nam maø khoâng tham quan Haø Noäi thì chöa bieát gì veà vaên hoùa lòch söû Vieät Nam, chöa tham quan Vònh Haï Long thì chöa bieát theá naøo laø caûnh ñeïp Vieät Nam, chöa tham quan TP. HCM laø chöa bieát caùch soáng vaø con ngöôøi Vieät Nam”. Neáu hieän nay, chuùng ta so saùnh taøi nguyeân thieân nhieân vaø caûnh ñeïp vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc thì chöa coù ñaát nöôùc naøo qua maët ñöôïc ngoaïi tröø Trung Quoác – moät ñaát nöôùc roäng lôùn, caùi noâi cuûa neàn vaên hoùa theá giôùi.

Ñoäng Thieân Cung Ñoäng ôû phía Taây Nam Vònh Haï Long, caùch ñaát lieàn 2,3km, treân ñaûo Ñaàu Goã. Ñöôïc phaùt hieän vaøo naêm 1995 do moät ngöôøi ngö daân phaùt hieän, Ñoäng Thieân Cung coù hình chöõ nhaät cao treân 20m, roäng khoaûng 25m vaø daøi treân 120m. Ñöôøng vaøo ñoäng raát nhoû, nhöng vaøo beân trong thì raát roäng vaø thoaùng ñaõng. Hieän nay ñoäng ñaõ ñöôïc thaép saùng baèng moät heä thoáng aùnh saùng tuyeät ñeïp. Coâng trình chieáu saùng naøy ñöôïc lieân doanh vôùi Trung Quoác trò giaù 3 tyû ñoàng. Nhìn phía treân traàn cuûa ñoäng coù nhöõng thaïch nhuõ nhö hình Ngoïc Hoaøng, Thieân Loâi, Nam Taøo, Baéc Ñaåu vôùi raâu traéng nhö maây. Treân vaùch, nhöõng coâ tieân nöõ xinh xaén loäng laãy xieâm y ñang ca muùa. Coù theå noùi raèng, du khaùch ñang laïc vaøo choán boàng lai, ñang tham döï vaø chieâm ngöôõng moät buoåi yeán tieäc cöïc kyø loäng laãy vaø sang troïng taïi cung ñieän nhaø trôøi. Nuùi Baøi Thô Quaûng Ninh noåi tieáng ngoaøi Haï Long coøn coù nuùi Baøi Thô, nôi maø vua Leâ Thaùnh Toân trong chuyeán kinh lyù Vònh Haï Long vaøo naêm 1468 ñaõ coù moät baøi thô khaéc leân vaùch nuùi, thi töù traøn treà loøng töï haøo, töï toân daân toäc:

Cöï taåm uoâng döông kieàu baùch xuyeân Loaïn sôn kyø boá bích lieân thieân… Taïm dòch: “Traêm doøng soâng chaûy meânh moâng quanh nuùi, ñaûo raûi raùc nhö baøn côø, beå lieàn trôøi xanh

bieác…”.

Ngaøy tröôùc nuùi coù teân laø Truyeàn Ñaêng, cao 106m, caïnh beân thò xaõ Hoøn Gai. Töông truyeàn ngaøy xöa chính ngoïn nuùi naøy laø traïm gaùc tieàn tieâu cuûa ñaát nöôùc. Khi coù giaëc xaâm laêng, tín hieäu ñöôïc truyeàn trong ñaát lieàn laø ngoïn löûa. Löûa ñöôïc ñoát bôûi rôm troän vôùi phaân choù soùi, khi ñoát seõ cho ngoïn khoùi thaúng ñöùng, bay cao vaø laâu tan. Ñi thuyeàn treân vònh, caùch bôø khoaûng 300m coù theå nhìn thaáy baøi thô khaéc treân vaùch nuùi trong moät khung hình vuoâng moãi caïnh daøi 1,5m. Ngoaøi ra, An Ñoâ Vöông Thònh Cöông cuõng coù moät baøi thô khaéc ôû ngoïn nuùi naøy.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 327

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Leo nuùi Baøi Thô laø moät hoaït ñoäng daõ ngoaïi mang tính theå thao haáp daãn. Ñöùng ôû löng chöøng nuùi phoùng taàm maét ra xa laø bieån xanh bieác, ñaûo ñaù nhaáp nhoâ, treân ñaàu laø trôøi maây boàng beành, chung quanh caây laù ñua chen, chim choùc ríu rít treân caønh.

Lyù do Vònh Haï Long ñöôïc coâng nhaän Di Saûn Thieân Nhieân Theá Giôùi @ Caûnh ñeïp vaø soáng ñoäng: Töø treân cao nhìn xuoáng, Vònh Haï Long nhö moät böùc tranh khoång loà voâ cuøng soáng ñoäng. Ñi giöõa Haï Long, ta ngôõ nhö laïc vaøo moät theá giôùi coå tích bò hoaù ñaù: ñaûo gioáng ñaàu ngöôøi (hoøn Ñaàu Ngöôøi), gioáng hình con roàng (hoøn Roàng), gioáng oâng laõo caâu caù (hoøn OÂng Laõ Voïng), hoøn Caùnh Buoàm, hoøn Gaø Choïi… Hình daùng cuûa nhöõng ñaûo ñaù kyø dieäu bieán hoaù khoân löôøng theo goùc ñoä aùnh saùng, ngaøy vaø ñeâm, goùc nhìn.

@ Trong caùc ñaûo ñaù laø nhöõng hang ñoäng tuyeät vôøi nhö: hang Thieân Cung, hang Ñaàu Goã, ñoäng

Söûng Soát…

@ Vònh Haï Long cuõng laø nôi gaén lieàn lòch söû daân toäc vôùi nhöõng ñòa danh noåi tieáng: Vaân Ñoàn, nôi

coù thöông caûng noåi tieáng (1149), coù nuùi Baøi Thô ghi buùt tích cuûa caùc baäc vua chuùa, danh nhaân.

@ Vònh Haï Long coøn laø moät trong nhöõng caùi noâi cuûa con ngöôøi, coù neàn vaên hoaù Haï Long vaø Haäu

kyø ñoà ñaù môùi, vôùi nhöõng ñòa danh khaûo coå hoïc noåi tieáng nhö: Ñoàng Mang, Xích Thoå, Soi Nhuï…

@ Haï Long cuõng laø nôi taäp trung ña daïng sinh vaät cao, vôùi nhöõng heä sinh thaùi ñieån hình nhö: heä sinh thaùi röøng ngaäp maën, heä sinh thaùi raëng san hoâ, heä sinh thaùi tuøng aùng, heä sinh thaùi röøng caây nhieät ñôùi…

Tieâu Chuaån Danh Thaéng Caûnh Cuûa Theá Giôùi 1. Phong caûnh phaûi raát ñeïp. 2. Phaûi coù nhöõng gì xöùng ñaùng laø coâng trình, coù baøn tay vaø trí oùc cuûa con ngöôøi hôïp söùc vôùi thieân

nhieân ñeå taïo neân moät quaàn theå kieán truùc coù neùt ñeïp haøi hoaø veà nhieàu phöông dieän.

3. Phaûi coù “caùi hoàn cuûa caû hai maët noùi treân coäng laïi”. Nghóa laø phaûi coù nhieàu söï tích, truyeän keå bi

huøng, laâm ly qua nhieàu ñôøi ngöôøi. Vònh Haï Long coù 12 giaù trò:

1. Giaù trò veà maët trò veà thieân

khaûo coå 10. Giaù nhieân

2. Giaù trò veà kinh teá 3. Giaù trò quang caûnh 4. Giaù trò veà ngheä 5. Giaù trò veà lòch söû 6. Giaù trò veà khoa hoïc 7. Giaù trò veà vaên hoaù 8. Giaù trò veà chính trò 9. Giaù trò veà tinh thaàn 11. Giaù trò veà giaùo duïc 12. Giaù trò veà tính chaát phoå quaùt toaøn caàu.

thuaät

Baïch Ñaèng Giang

Daân toäc Vieät Nam ta, traûi qua bao theá heä choáng xaâm laêng, ñaõ taïo cho mình moät truyeàn thoáng chieán ñaáu beàn bæ vaø kieân cöôøng. Vaø traûi qua nhöõng naêm daøi chieán ñaáu ñoù, bieát bao teân ñaát, teân nöôùc ñaõ thaønh teân chieán thaéng: soâng Nhö Nguyeät cuûa Lyù Thöôøng Kieät, AÛi Chi Laêng cuûa Leâ Lôïi,

Ñoáng Ña, Raïch Gaàm cuûa Nguyeãn Hueä… Ñoù laø nhöõng traän coù tính chaát quyeát ñònh nhö Ñieän Bieân Phuû. Nhöng khoâng ôû moät vuøng ñaát nöôùc naøo laïi xaûy ra nhöõng “Ñieän Bieân Phuû” lieân tieáp, taïi moät nôi, nhö treân soâng Baïch Ñaèng. Lòch söû coøn ghi, taïi ñaây toå tieân ta ñaõ 3 laàn laäp neân nhöõng chieán coâng hieån haùch vaø cuõng baèng caùch ñoùng coïc ngaên soâng: Traän Ngoâ Quyeàn choáng quaân Nam Haùn naêm 938, traän Leâ Hoaøn choáng quaân Toáng naêm 981, vaø oanh lieät nhaát laø traän Traàn Höng Ñaïo choáng quaân Nguyeân naêm 1288. Coù leõ treân ñaát nöôùc ta chöa coù con soâng naøo ñöôïc ngöôøi ñôøi haùt ca, vònh phuù, ñeà thô nhö soâng Baïch Ñaèng, xin trích daãn theâm moät caâu ñoái lòch söû cuûa Giang Vaên Minh. Naêm 1638, oâng ñöôïc vua Leâ giao cho chöùc Chaùnh Söù sang nhaø Minh. Vôùi duïng yù traán aùp tinh thaàn vaø laøm nhuïc söù nöôùc ta, vua nhaø Minh ra caâu ñoái: “Ñoàng truï chi kim ñaøi dó luïc” (Truï ñoàng giôø ñaây reâu ñaõ phuû xanh). Bieát vua Minh nhaéc ñeán thôøi kyø Maõ Vieän sang ñaùnh deïp cuoäc khôûi nghóa Hai Baø Tröng roài choân coät ñoàng, yù ñe doaï nöôùc ta: Neáu khoâng bieát phaän thaàn phuïc seõ bò chinh phaït. Giang Vaên Minh laäp töùc ñoái laïi: “Ñaèng Giang töï coå huyeát do hoàng”(Soâng Baïch Ñaèng töø xöa maùu vaãn coøn ñoû). Caâu ñoái aáy noùi thaúng vaøo maët vua Minh raèng: Neáu chuùng baây coøn oâm moäng xaâm löôïc aét bò tröøng trò! OÂng hieân ngang neâu

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 328

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

cao só khí cuûa daân toäc mình, duø bieát raèng caâu ñoái cuûa oâng laøm cho vua Minh böïc töùc maø cheùm söù. Vaø oâng ñaõ bò vua Gia Toâng taøn baïo cheùm thaät.

Theo saùch xöa Baïch Ñaèng Giang coù teân goïi laø Vaân Cöø. Nhöng trong daân gian noù laïi mang caùi teân thaät laø moäc maïc: Soâng Röøng (coù leõ vì beân soâng tröôùc ñaây coù nhieàu röøng). Baïch Ñaèng laø moät doøng soâng roäng, nhö caâu ca dao truyeàn löu ôû ñòa phöông naøy ñaõ moâ taû:

Nhaát cao laø nuùi U Boø Nhaát lôùn chôï Giaù, nhaát to soâng Röøng.

Ñi vaøo caùc laøng ven soâng Baïch Ñaèng, xem söï tích thaønh hoaøng, hay saéc phong ôû ñình, mieáu, ngöôøi ta thaáy ghi coâng ñöùc nhieàu danh töôùng, coâng thaàn töø ñôøi vua Huøng vaø nhieàu nhaát laø ñôøi Traàn. ÔÛ baõi soâng Chanh döôùi chaân nuùi Traøng Keânh, ngöôøi ta tìm thaáy nhieàu coïc lim ñaàu vaït nhoïn, cao ñeán 3m, 4m (hieän nay tröng baøy ôû Vieän Baûo taøng lòch söû). Giôø ñaây ñöùng beân bôø soâng Chanh - chaéc xöa kia traän ñòa coïc ñöôïc boá trí taïi ñaây - ta hình dung laïi traän thuyû chieán kinh thieân ñoäng ñòa luùc baáy giôø: Quaân reo, giaùo tuûa, côø bay, tieáng troáng ñoàng reàn vang nhö saám ñoäng. Tieáng troáng ñoàng cuûa chieán thaéng Baïch Ñaèng oanh lieät ñaõ laøm cho Traàn Phu, söù Nguyeân 5 naêm sau, khi sang nöôùc ta, nghe ñeán coøn phaûi thaát ñôøm kinh taâm:

Troâng boùng giaùo maùc taám loøng ñau khoå Nghe tieáng troáng ñoàng maø baïc caû toùc Nay ñöôïc trôõ veà thaân khoeû maïnh Moãi khi moäng ñeán chuyeän cuõ coøn kinh sôï

Traän ñaùnh lòch söû treân vònh Haï Long vaø ñòa danh Baõi Chaùy

Trong cuoäc khaùng chieán choáng Nguyeân Moâng laàn thöù 3, traän thuyû chieán quyeát ñònh ñaõ dieãn ra ôû Vaân Ñoàn do Traàn Khaùnh Dö chæ huy. Thuyû binh quaân Nguyeân xaâm nhaäp nöôùc ta qua caûng Vaân Ñoàn do OÂ Maõ Nhi vaø Phaøn Tieáp thoáng lónh. Ngoaøi ra coøn coù thuyeàn löông naëng neà cuûa Tröông Vaên Hoå theo sau. Sau khi thaéng ñöôïc moät soá traän, OÂ Maõ Nhi kieâu ngaïo tieán leân, nhanh choùng vaøo saâu trong soâng Baïch Ñaèng, khoâng theøm ñeå yù thuyeàn löông phía sau. Caûng Vaân Ñoàn ñaõ ñöôïc Höng Ñaïo Vöông giao cho Traàn Khaùnh Dö traán giöõ, khi ñoaøn thuyeàn cuûa OÂ Maõ Nhi tieán tôùi, Traàn Khaùnh Dö khoâng chaän giöõ ñöôïc, ñeå OÂ Maõ Nhi thoaùt ñi. Thöôïng Hoaøng nghe tin sai quan Trung söù ñeán xieàng Traàn Khaùnh Dö ñem veà kinh ñoâ ñeå xöû phaït. Traàn Khaùnh Dö noùi vôùi Trung thaàn raèng: “Laáy quaân luaät maø xöû, toâi xin chòu toäi, nhöng xin Trung söù hoaõn cho 2 - 3 ngaøy ñeå toâi laäp coâng chuoäc toäi. Sau ñoù seõ chòu buùa rìu cuõng chöa muoän”. Trung söù nghe theo lôøi xin.

Traàn Khaùnh Dö phaùn ñoaùn raèng: quaân OÂ Maõ Nhi ñaõ ñi qua roài, thì haún nhieân tieáp ñeán laø thuyeàn löông cuõng phaûi ñi qua. OÂng beøn cuûng coá laïi löïc löôïng vaø cho mai phuïc chôø ñôïi. Quaû nhieân sau ñoù thuyeàn löông cuûa Tröông Vaên Hoå naëng neà tieán vaøo Vaân Ñoàn. Traàn Khaùnh Dö ñoác thuùc quaân lính taäp kích thuyeàn giaëc. Moïi ngöôøi coá söùc ñaùnh vì hoï hieåu raèng chæ coù chieán thaéng môùi cöùu ñöôïc ngöôøi töôùng cuûa hoï khoûi toäi vôùi trieàu ñình.

Nhöõng chieác thuyeàn chôû löông chaäm chaïp laïi khoâng coù quaân hoä toáng, khoâng theå choáng ñôõ ñöôïc söùc taán coâng nhö vuõ baõo cuûa quaân Ñaïi Vieät. Moät soá quaân Nguyeân bò baét moät soá rôi xuoáng nöôùc. Coù thuyeàn chaïy töù taùn troâi ñeán taän vöông quoác ChaêmPa. Quaân Ñaïi Vieät thu löông thöïc nhieàu khoâng keå xieát, Tröông Vaên Hoå boû chaïy veà ñaûo Haûi Nam, xaùc taøu giaëc chìm bò chaùy troâi vaøo bôø nhieàu voâ keå, hôn moät tuaàn sau löûa môùi taét, ngöôøi ta goïi choå ñoù laø Baõi Chaùy keå töø ñoù.

Tin thaéng traän ñöôïc baùo veà. Ñaây laø moät chieán thaéng lôùn coù aûnh höôûng to lôùn ñeán söùc löïc cuûa ñòch. Thöôïng Hoaøng tha toäi cho Traàn Khaùnh Dö. Quaân Nguyeân Moâng khoâng coøn löông thöïc phaûi chaïy veà nöôùc.

Nuùi Yeân Töû Giöõa nhöõng caùnh cung nuùi truøng ñieäp cuûa khu Ñoâng Baéc meânh moâng, nuùi Yeân Töû cao 1068m, vuùt leân nhö moät toaø thaùp. Töø xa xöa caûnh nuùi röøng Yeân Töû noåi tieáng laø ngoaïn muïc. Caùc trieàu ñaïi vua chuùa ñaõ xeáp Yeân Töû vaøo haïng “Danh sôn” cuûa caû nöôùc. Leã hoäi Yeân Töû keùo daøi töø ngaøy 9 thaùng Gieâng AÂL vaø keùo daøi ñeán heát thaùng 3 AÂL, moät trong nhöõng leã hoäi daøi nhaát ôû nöôùc ta.

Teân xöa kia cuûa nuùi Yeân Töû laø Nuùi Voi, bôûi daùng hình gioáng con voi quay ñaàu veà höôùng bieån. Trong söû saùch, Yeân Töû coøn coù teân laø Baïch Vaân Sôn bôûi quanh naêm ñænh nuùi chìm trong maây traéng.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 329

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Yeân Töû ñaõ ñeïp laïi caøng noåi tieáng hôn töø khi caùc vua nhaø Traàn duøng nuùi Yeân Töû laø nôi tu haønh vaø phaùt trieån ñaïo Phaät, hình thaønh phaùi Truùc Laâm Tam Toå. Cuõng töø ñoù, heä thoáng chuøa thaùp uy nghi ñöôïc xaây leân chi chít. Yeân Töû caøng theâm quyeán ruõ du khaùch boán phöông. Hieän nay trong quaàn theå di tích Yeân Töû coù 11 ngoâi chuøa vaø haøng traêm am thaùp. Chuøa Ñoàng ôû ñænh cao nhaát 1068m so vôùi maët nöôùc bieån. Leân ñeán ñænh cao, sau khi thaép neùn nhang ai naáy ñeàu thaáy nhö mình ñang ñöùng giöõa trôøi, loøng laâng laâng thoaùt tuïc. Khi trôøi quang maây taïnh, töø nôi ñaây coù theå phoùng taàm maét doõi nhìn khaép vuøng bieån Ñoâng Baéc. Ca dao coù caâu:

Traêm naêm tích ñöùc tu haønh Chöa ñi Yeân Töû chöa thaønh quaû tu

Phaät giaùo xaâm nhaäp vaøo nöôùc ta theá kyû I, tröôùc khi coù teân nöôùc laø Ñaïi Vieät (1054). Phaät giaùo coù aûnh höôûng lôùn trong xaõ hoäi döôùi thôøi Ngoâ-Ñinh-Leâ. Töø khi ñaát nöôùc coù teân Ñaïi Vieät, döôùi trieàu Lyù, Phaät giaùo trôû thaønh quoác giaùo. Caùc vua Traàn tuy coi troïng Phaät giaùo nhöng vaãn khoâng boû qua Nho giaùo. Chính duôùi nhaø Traàn maø caùc khoa thi Nho hoïc ñöôïc toå chöùc ñeàu ñaën hôn. Tröôøng hoïc Nho giaùo ñöôïc xaây döïng, goïi laø Quoác sö vieän ñeå daïy Töù thö Nguõ kinh cho hoïc troø. Cuoái ñôøi Traàn, Nho giaùo chieám öu theá, ñaåy Phaät giaùo ra khoûi vuõ ñaøi chính trò.

Traø Coå Nôi khôûi ñaàu cuûa bôø bieån nöôùc ta laø ñaûo Traø Coå. Goïi laø ñaûo vì boán beà bieån bao boïc. Nhöõng luùc thuyû trieàu leân, con ñöôøng töø Moùng Caùi veà ñaây bò ngaäp moät khuùc, xe coä do ñoù phaûi qua phaø. Nhöng khi nöôùc thuûy trieàu xuoáng, khuùc ñöôøng laïi hieän ra vaø oâ toâ ñi lieàn moät maïch, luùc aáy Traø Coå laïi chæ laø moät baùn ñaûo. Ñaûo Traø Coå hình daùng nhö löôõi lieàm, roäng ñoä 3km, daøi khoaûng 17km chia ra hai xaõ: xaõ Bình Ngoïc ôû phaàn phiùa Taây ñaûo vaø xaõ Traø Coå ôû phaàn phía Ñoâng thuoäc huyeän Vaïn Ninh, tænh Quaûng Ninh.

Ñieàu ñaùng löu yù laø ôû caùi huyeän saùt bieân giôùi naøy goàm maáy chuïc xaõ toaøn laø ngöôøi daân toäc, ñoâng nhaát laø ngöôøi Saùn Dìu, ngöôøi Haùn, boãng coù moät khu daân cö toaøn ngöôøi Kinh, tôùi naêm saùu nghìn daân, taát nhieân laø vôùi nhaø cöûa, ngoân ngöõ y phuïc, taäp quaùn y nhö mieàn ñoàng baèng vôùi ñình chuøa nghieâm chænh. Ñình naøy coù dö 400 naêm lòch söû ñaõ ñöôïc Boä vaên hoaù xeáp haïng, to ñeïp khoâng keùm ñình laøng, ñình baûng noåi tieáng cuûa xöù Kinh Baéc. Khoâng lai taïp duø ôû saùt bieân giôùi, ñieàu aáy chöùng toû söùc soáng maõnh lieät cuûa con ngöôøi ôû ñaây. Caùc cuoäc xaâm laêng ñeàu traøn qua ñaây, vaäy maø vaãn toàn taïi moät neàn vaên hoaù daân toäc Vieät Nam beàn vöõng.

Ngoaøi ra ôû thoân Traøng Vyõ thuoäc xaõ Traø Coå coøn coù moät nhaø thôø vôùi thaùp chuoâng khaù cao treân 40m. Ñoàng baøo coâng giaùo ôû ñaây coù queâ goác laø Nam Ñònh, Thaùi Bình, phaàn lôùn laø ôû Traø Luõ, di cö ra sinh soáng taïi Traø Coå töø khoaûng ñôøi Töï Ñöùc (1847- 1885).

Nhö ñaõ neâu ôû treân, Muõi Ngoïc laø muõi cöïc Taây cuûa ñaûo thì muõi cöïc Ñoâng laø Sa Vyõ, coù nghóa laø “caùi ñuoâi caùt”. Ngöôøi Traø Coå vaãn cho raèng ñaûo cuûa mình gioáng con roàng, ñaàu ngaäm Hoøn ngoïc (töùc Muõi Ngoïc) vaø caùi ñuoâi laø daõi ñaát uoán cong Sa Vyõ. Töø Muõi Ngoïc ñeán Sa Vyõ, caùt moät maøu traéng tinh, mòn maøng vôùi nhöõng röøng döông xanh thaúm, Sa Vyõ laø ñòa ñaàu cuûa nöôùc ta, vì chæ qua soâng Baéc Luaân ñaõ laø ñaát Trung Quoác.

Traø Coå maø xaây döïng thaønh nôi nghæ maùt thì tuyeät ñeïp. Trong töông lai khi caùc phöông tieän giao

thoâng phaùt trieån thì Traø Coå laø baõi bieån nghæ heø vaøo baäc nhaát cuûa nöôùc ta.

 VĨNH PHÚC

Vónh Phuùc laø tænh thuoäc mieàn nuùi Trung du Baéc boä, caùch thuû ñoâ Haø Noäi 60km veà phía Baéc, tieáp giaùp caùc tænh Tuyeân Quang vaø Thaùi Nguyeân ôû Phía Baéc, phía Ñoâng- Ñoâng Nam giaùp Haø Noäi, phía Taây giaùp tænh Phuù Thoï, phía Nam - Taây Nam giaùp tænh Haø Taây, ñöôïc taùch ra khoûi tænh Vónh Phuù naêm 1997.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 330

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Vôùi dieän tích 1362km2, bao goàm thò xaõ Vónh Yeân (thaønh laäp töø naêm 1899 - cao 350m so vôùi möïc nöôùc bieån) vaø 5 huyeän. Ñòa hình chuû yeáu cuûa tænh laø trung du vaø ñoàng baèng, ñoài nuùi thaáp. Nhieät ñoä trung bình haèng naêm khoaûng 21oC, laø moät nôi nghæ ngôi lyù töôûng cuûa mieàn Baéc. Neàn kinh teá cuûa tænh vaøo nhöõng naêm gaàn ñaây daàn ñi vaøo oån ñònh. Naêng suaát caây troàng khaù, chaên nuoâi gia suùc, thuyû saûn phaùt trieån chuû yeáu ôû haàu heát caùc ñòa phöông cuûa tænh. Daân soá cho ñeán 1/4/1999 laø 1.091.973 ngöôøi. Daân toäc sinh soáng chuû yeáu laø Vieät, Möôøng, Dao…

Heä thoáng giao thoâng cuûa tænh töông ñoái ña daïng vaø phaùt trieån. Tænh Vónh Phuùc naèm gaàn keà ngay

saân bay quoác teá Noäi Baøi, laø ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån kinh teá ñoái ngoaïi.

Vónh Phuùc laø tænh naèm trong khu vöïc du lòch Baéc Boä, thieân nhieân ñaõ taïo cho Vónh Phuùc nhieàu caûnh quan kyø thuù nhö Tam Ñaûo, Taây Thieân, Hoà Ñaïi Laûi… Nhieàu di tích lòch söû cuûa tænh ñöôïc Boä VH- TT xeáp haïng.

Vónh Phuùc laø tænh thuoäc vuøng ñaát coå cuûa Vieät Nam, nôi coù neàn vaên hoaù laâu ñôøi ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc. Tænh cuõng laø nôi cö truù cuûa nhieàu daân toäc ít ngöôøi, nhieàu leã hoäi truyeàn thoáng ñöôïc phuïc hoài vaø phaùt trieån. Daân toäc Möôøng ôû Vónh Phuùc coù neàn vaên hoaù daân gian khaù phong phuù. Caùc truyeän thô, ca dao, tuïc ngöõ Möôøng phaûn aùnh cuoäc ñaáu tranh cuûa con ngöôøi vôùi thieân nhieân, cuûa nhaân daân lao ñoäng ñoái vôùi boïn aùp böùc thoáng trò, ca ngôïi lao ñoäng, tình yeâu löùa ñoâi. Ngöôøi Möôøng raát hay haùt, thaäm chí caû luùc thôø cuùng, ma chay. Haùt “xeùc buøa” laø ñieäu haùt raát ñöôïc öa chuoäng, cöù xong moät baøi haùt laïi coù moät ñoaïn nhaïc coàng chieâng ñaùnh theo moät giai ñieäu nhaát ñònh. Ngoaøi ra daân toäc Möôøng coøn coù haùt ví, haùt ñuùm

Ngöôùi Vieät coù haùt cheøo, haùt xoan, nhieàu ñieäu muùa daân gian cuûa vuøng ñoàng baèng trung du Baéc boä. Ngöôøi Dao coù voán vaên ngheä daân gian phong phuù, nhieàu truyeän coå, baøi haùt, thô ca. Phuï nöõ Dao maëc y phuïc raát saëc sôõ. Caùc loaïi hoa vaên cuûa ngöôøi Dao ñoäc ñaùo. Hoï in hoa vaên treân vaûi baèng saùp ong. Phong tuïc cöôùi xin, ma chay mang ñaäm maøu saéc toân giaùo.

Tam Ñaûo Ai cuõng bieát “ñaûo” laø moät danh töø ñòa lyù ñeå chæ moät vuøng ñaát coù bieån bao boïc 4 beà. Nhöng ñaây laø vuøng nuùi, taïi sao laïi mang teân “ñaûo”? Vì 3 ngoïn nuùi naøy ôû ñoä cao treân nghìn meùt so vôùi maët bieån, luoân coù maây traéng bao quanh, ñöùng ôû xa ngöôùc troâng noù gioáng nhö 3 hoøn ñaûo nhoâ leân maët soùng nöôùc muoân truøng. Do ñoù ngöôøi ta ñaët teân cho 3 ngoïn nuùi naøy laø Tam Ñaûo.

Tam Ñaûo cuøng vôùi SaPa, Ñaø Laït laø 3 vuøng nuùi coù khí haäu oân ñôùi duøng laøm nôi nghæ maùt raát toát. Khi maët trôøi muøa haï truùt aùnh naéng choùi chang noùng nhö thieâu nhö ñoát treân vuøng ñoàng baèng thì ôû ñaây nhieät keá khoâng nhích leân quaù 27oC. ÔÛ Tam Ñaûo moät ngaøy chia laøm 4 muøa: Buoåi saùng trôøi dòu maùt nhö muøa xuaân, tröa naéng aám coù theå taém nöôùc suoái, chieàu se laïnh gioáng thôøi tieát muøa thu, toái ñeán hôi reùt nhö ñaàu ñoâng, nguû phaûi ñaép chaên daï.

Tam Ñaûo khoâng ñeïp, noåi tieáng baèng SaPa, Ñaø Laït. Nhöng noù ñöôïc ngöôøi Haø Noäi öa chuoäng vì ôû caùch Haø Noäi khoâng xa (87km) cuõng nhö Vuõng Taøu ñoái vôùi ngöôøi Saøi Goøn vaäy. Daõy nuùi Tam Ñaûo thuoäc vuøng trung du tænh Vónh Phuùc, daøi khoaûng 50km, vöôn leân höôùng Baéc vôùi ñoä cao trung bình khoaûng treân 1000m, tieáp giaùp vôùi nuùi röøng Vieät Baéc. Boä phaän phía Nam daøi khoaûng 10km, thaáp daàn xuoáng roài laën vaøo ñoàng baèng hai huyeän Kim Anh, Ña Phuùc.

Vuøng nuùi Tam Ñaûo coù nhieàu caûnh ñeïp ñaùng ñeå vònh ngaâm thô nhö vaäy, nhöng tröôùc kia khi nöôùc ta coøn bò thöïc daân Phaùp cai trò, ngöôøi daân ôû ñaây khoâng daùm beùn maûng tôùi. Töø ñaàu theá kyû XX (1901), thöïc daân Phaùp ñaõ ñuoåi daân laøng vuøng naøy, xaây neân moät khu caám ñòa ñeå daønh rieâng cho chuùng ñeán aên chôi, döôõng söùc. Nhöõng caùi teân khu Toaøn Quyeàn, khu Baûo Ñaïi… ngaøy xöa coøn nhaéc ñeán thôøi kyø vaøng son cuûa boïn Taây cai trò vaø boïn vua quan phong kieán tay sai ñaõ suïp ñoå. Chuùng ñaõ ñaøy tuø chính trò vaø baét phu leân phaù röøng môû ñöôøng, baït nuùi. Xaây xong khu nghæ maùt naøy, haøng ngaøn ngöôøi ñaõ ngaõ xuoáng vì beänh taät, vì ñoøn roi. Chuùng ñem vuøi xaùc cheát treân söôøn ñoài thaønh nghóa ñòa

Töø sau ngaøy mieàn Baéc giaûi phoùng, Tam Ñaûo ñöôïc môû roäng. Nhöõng ngoâi nhaø saøn xaây döïng theo phong caùch daân toäc moïc leân san saùt beân söôøn ñoài, tieáp ñoùn caùn boä vaø nhaân daân lao ñoäng khi ngaøy heø

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 331

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” ñeán. Vaøo moät ngaøy toát trôøi, môøi baïn leo leân tham quan 3 ngoïn nuùi mang teân laø “ñaûo“ naøy. Ñoù laø ngoïn nuùi Phuù Nghóa, Thaïch Baøn, Thieân Thò, keå theo thöù töï töø höôùng Baéc xuoáng höôùng Nam.

Phuù Nghóa laø ñænh cao nhaát, khoaûng 1500m. ÔÛ ñaây coù hai ngoïn nuùi goïi laø Hoài Höông vaø Queá Phuï, vì treân hai ngoïn nuùi naøy moïc nhieàu caây hoài vaø queá. Ñeán muøa, hoài ra hoa toaû höông thôm ngaùt. Trong röøng ríu rít nhöõng ñaøn chim loâng caùnh coù nhieàu maøu saéc raát ñeïp. Döôùi chaân nuùi coù doøng suoái tuoân nöôùc vaøng hoe, vì vaäy ñöôïc ñaët teân laø Suoái Vaøng, coøn coù teân chöõ Kim Tuyeàn. Ñöùng ôû ñaây, nhöõng ngaøy trôøi quang maây taïnh, nhìn veà mieàn ngöôïc, nuùi röøng Vieät Baéc hieän leân moät maøu xanh nhaáp nhoâ truøng ñieäp. Nhìn sang phía Haø Taây, ngoïn Taûn Vieân cuûa daõy nuùi Ba Vì vöôn cao söøng söûng. Nhìn veà xuoâi, ruoäng ñoàng baùt ngaùt, soâng ngoøi uoán khuùc löôïn quanh. Khi trôøi nhieàu maây, nhìn veà töù höôùng moät maøu traéng ñuïc söông muø bao phuû. Luùc aáy ta coù caûm giaùc nhö ñöùng treân moät hoøn ñaûo giöõa ñaïi döông, chæ coøn thaáy ñænh Taûn Vieân noåi leân boàng beành nhö moät hoøn ñaûo caùch xa.

Caûnh ñeïp thieân nhieân cuûa Tam Ñaûo nay ñöôïc baøn tay lao ñoäng toâ ñieåm theâm loäng laãy. Tam Ñaûo laø moät vöôøn rau töôi toát boán muøa. ÔÛ ñaây coù vöôøn caây thuoác troàng ñuû loaïi, höông bay ngaøo ngaït. Nhöõng ñoài cheø, nhöõng caùnh ñoàng boâng, thuoác laù cuûa noâng tröôøng Tam Ñaûo ngaøy caøng môû roäng dieän tích, ñoùng goùp taøi nguyeân laøm giaøu cho ñaát nöôùc.

Hoà Ñaïi Laûi Laø moät hoà nöôùc nhaân taïo thuoäc ñòa phaän huyeän Meâ Linh caùch Haø Noäi 50km. Hoà roäng 500ha, treân hoà coù ñaûo chim roäng 3ha, choã cao nhaát treân 23m. Phía Taây vaø Taây Nam hoà laø nuùi Thaèn Laèn. Ñöùng treân ñænh nuùi coù theå quan saùt ñöôïc toaøn caûnh khu vöïc hoà. Maët hoà trong xanh, nhieàu baõi taém nhaân taïo ñeïp vaø baèng phaúng chaïy theo nhöõng chaân ñoài luùp xuùp. Ñaïi Laûi laø ñieåm du lòch nghæ ngôi vaø an döôõng cuûa tænh Vónh Phuùc vaø cuõng nhö caùc vuøng phuï caän. Khí haäu ôû ñaây muøa heø maùt meû, muøa ñoâng aám aùp, phong caûnh thieân nhieân neân thô höõu tình. Röøng Ngoïc Thanh ôû khu vöïc hoà coù 500ha röøng töï nhieân vaø 300 ha röøng môùi troàng vôùi heä ñoäng thöïc vaät phong phuù. Ñaïi Laûi laø moät ñieåm du lòch raát thích hôïp cho loaïi hình du lòch cuoái tuaàn vaø ngaøy caøng ñang haáp daãn du khaùch.

Ñeàn Haï Loâi - Meâ Linh Ñeàn Haï Loâi naèm treân huyeän Meâ Linh nôi ñoùng ñoâ cuûa Hai Baø Tröng trong thôøi kyø Hai Baø khôûi nghóa ñaùnh quaân Ñoâng Haùn. Moãi naêm vaøo ngaøy 4-6 thaùng Gieâng aâm lòch taïi ñeàn Haï Loâi ngöôøi daân huyeän Meâ Linh laïi toå chöùc leã hoäi ghi nhôù coâng ôn Hai Baø Tröng vaø oângThi Saùch.

Cuoäc khôûi nghóa cuûa Hai Baø Tröng choáng quaân Ñoâng Haùn xaûy ra vaøo naêm 40 taïi Haùt Moân, Meâ Linh. Hai Baø laø con gaùi Laïc töôùng huyeän Meâ Linh. Töông truyeàn raèng baø Man Thieän, meï cuûa Tröng Traéc vaø Tröng Nhò voán laø doøng doõi Huøng Vöông. Hai baø moà coâi cha sôùm, ñöôïc meï nuoâi naáng vaø daïy cho ngheà troàng daâu nuoâi taèm cuøng reøn luyeän voõ ngheä. Choàng baø Tröng Traéc laø Thi Saùch, con trai Laïc töôùng huyeän Chu Dieân. Luùc baáy giôø nhaø Ñoâng Haùn ñang cai trò haø khaéc nöôùc Vieät, vieân Thaùi thuù Toâ Ñònh laø ngöôøi baïo ngöôïc, tham lam. Hai Baø Tröng cuøng Thi Saùch chieâu moä nghóa quaân chuaån bò khôõi nghóa, nhöng Thi Saùch bò Toâ Ñònh gieát cheát.

Cuoäc khôûi nghóa ñöôïc söï höôõng öùng khaép nôi vaø moïi giôùi, ñaùng keå laø coù raát nhieàu nhaân vaät phuï nöõ nhö: Leâ Chaân, Thaùnh Thieân, Baùt Naøng… Chæ trong moät thôøi gian ngaén, hai Baø thaâu phuïc toaøn boä ñaát nöôùc, leân laøm vua ñoùng ñoâ taïi Meâ Linh. Naêm 42 nhaø Haùn cöû Phuïc Ba Töôùng quaân Maõ Vieän ñem quaân sang ñaùnh. Hai Baø cuøng nhaân daân caàm cöï trong moät naêm thì bò baïi traän. Hai Baø chaïy veà Haùt Moân, gieo mình xuoáng doøng soâng Haùt töï vaãn naêm 43.

Sau khi ñaøn aùp thaønh coâng cuoäc khôõi nghóa Hai Baø Tröng, Maõ Vieän ñem ñaát Giao Chæ veà leä thuoäc nhaø Ñoâng Haùn nhö cuõ, ñoùng phuû trò taïi Long Bieân. Ñeå ñaøn aùp tinh thaàn quaät khôõi cuûa daân Vieät, Maõ Vieän cho döïng coät ñoàng choã phaân ñòa giôùi. Treân coät ñoàng coù khaéc 6 chöõ “Ñoàng truï cheát, Giao Chæ dieät” coù nghóa laø neáu ñoàng truï naøy ñoå thì daân Giao Chæ bò dieät vong. Coù thuyeát raèng do daân Vieät cöù moãi laàn ñi ngang, ñeàu boû vaøo chaân coät moät hoøn ñaù, vì theá truï ñoàng bò laáp daàn ñi. Veà sau khoâng coøn bieát vò trí cuûa truï ñoàng naøy nöõa laø vaäy.



https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 332

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

PHÚ THỌ

Laø moät tænh thuoäc mieàn nuùi trung du Baéc boä. Phía Baéc giaùp Tuyeân Quang vaø Yeân Baùi, phía Ñoâng giaùp Vónh Phuùc vaø Haø Taây, phía Taây giaùp Sôn La, Phía Nam giaùp Hoaø Bình. Ñöôïc taùch ra töø tænh Vónh Phuù naêm 1997, Phuù Thoï hieän nay coù dieän tích laø 3465km2, daân soá ñeán ngaøy 1/4/1999 laø 1.261.500 ngöôùi.

Laø moät tænh môùi taùch, nhöng hieän nay Phuù Thoï phaùt trieån khaù nhanh vôùi thuû phuû laø thaønh phoá Vieät Trì cuøng vôùi thò xaõ Phuù Thoï vaø 10 huyeän. Daân toäc sinh soáng chuû yeáu ôû ñaây laø Vieät, beân caïnh ñoù coøn coù moät soá ñoàng baøo daân toäc thieåu soá cuøng sinh soáng: Möôøng, Dao, Saùn Chay, Saùn Dìu…

Ñòa hình chuû yeáu cuûa tænh laø ñoài nuùi. Phuù Thoï coù 3 con soâng lôùn chaûy qua: Soâng Hoàng (Soâng

Thao), Soâng Loâ, Soâng Ñaø. Giao thoâng ñöôøng saét, ñöôøng boä, ñöôøng thuyû ñeàu thuaän lôïi.

Phuù Thoï laø vuøng ñaát toå coäi nguoàn cuûa daân toäc Vieät Nam. Nôi ñaây caùc vua Huøng ñaõ döïng Vaên Lang - quoác gia ñaàu tieân cuûa Vieät Nam, thuû ñoâ laø Phong Chaâu. Nhaân daân Phuù Thoï coù truyeàn thoáng döïng nöôùc, giöõ nöôùc, coù neàn vaên hoùa röïc rôõ laâu ñôøi. Nhöõng di chæ khaûo coå vaên hoùa Sôn Vi, Ñoàng Ñaäu, Laøng Caû vaø nhieàu ñình, chuøa, laêng taåm ñeå laïi quanh vuøng nuùi Nghóa Lónh cho thaáy ñaát Phong Chaâu laø moät trung taâm vaên hoaù cuûa daân toäc. Phuù Thoï laø moät maûnh ñaát coù nhieàu daân toäc cuøng sinh soáng, coù truyeàn thoáng vaên hoùa aâm nhaïc phongphuù. Ñaây laø moät vung ñaát coù nhieàu leã hoäi, ñaùng keå nhaát laø leã hoäi ñeàn Huøng (10/3 aâm lòch). Ngöôøi Möôøng coù nhieàu truyeän thô, ca dao, tuïc ngöõ, haùt xeùc buøa, haùt ví, haùt duùm. Hoï haùt trong lao ñoäng saûn xuaát, trong caùc dòp hoäi heø, cöôùi xin. Ngöôøi Vieät noåi baät coù haùt xoan, haùt gheïo. Haùt xoan laø loái haùt nghi leã, phoå bieán ôû Kim Ñöùc, An Thaùi, huyeän Laâm Thao. Haùt gheïo laø loái haùt giao duyeân nam nöõ (töïa nhö haùt Quan hoï). Haùt gheïo phoå bieán ôû huyeän Tam Noâng vaø huyeän Thanh Sôn.

Phuù Thoï, ñaát coå Phong Chaâu töø ngaøn xöa ñaõ coù nhöõng Laïc töôùng. Töø giaëc AÂn, Maõ Vieän, cho ñeán Nguyeân, Minh, Thanh ñeán xaâm chieám. Ñôøi naøo nhaân daân cuõng ñeàu ñöùng leân ngaên böôùc quaân thuø. Vieäc choáng ñòa chuû cuõng maïnh, ñaëc bieät laø phong traøo noâng daân do Nguyeãn Danh Phöông laõnh ñaïo, coøn daáu veát ôû Quaùn Tieân.

Thôøi Phaùp thuoäc naêm 1888, 500 nghóa quaân ñaùnh suoát doïc soâng Caø Loà. Ñoác Dò thì ñaùnh ôû Laâm Thao. Naêm 1915, Hoaøng Vaên Kha vaø Bang Hanh ñem naêm traêm quaân ñaùnh traïi khoá xanh Phuù Thoï. Naêm 1929, Uyû Ban Quoác Daân Ñaûng hoïp ôû Voõng La, ñeå chuaån bò khôûi nghóa, roài xöù Nhu ñaùnh Laâm Thao. Sau cuoäc khôûi nghóa Yeân Baùi, Phaùp trieät haï laøng Voõng La. Nguyeãn Thaùi Hoïc vaø Nguyeãn Vaên Nho queâ ôû Vónh Tröôøng. Thaùng 7 naêm 1945, Giaûi phoùng quaân dieät ñoàn Nhaät ôû Tam Ñaûo. Ngaøy 19/8 ta cöôùp chính quyeàn ôû Phuùc Yeân vaø ôû Phuù Thoï ngaøy 24/8/1945.

Thôøi gian khaùng chieán, ñòch chieám moät phaàn Phuù Thoï, nhöng khoâng laäp ñöôïc chính quyeàn phaûn ñoäng. Ngaøy 13/5/1947, Phaùp nhaûy duø Phuù Thoï vaø gieát haïi nhaân daân. Khi Phaùp taán coâng leân Vieät Baéc thì nhieàu ñoaøn taøu thuyeàn bò dieät treân soâng Loâ, ôû Khoan Boä vaø Ñoan Huøng. Naêm 1949, Phaùp ñaùnh leân Phuù Thoï, Tuyeân Quang, Phoá Hieán ta dieät 983 teân… Trong chieán tranh choáng Myõ, Phuù Thoï ñaõ dieät 120 phi cô giaëc ,trong ñoù coù B52.

Soâng Loâ Soâng Loâ chaûy suoát tænh Haø Tuyeân (cuõ), töø Haø Giang thuoäc mieàn nuùi phía Baéc, ñeán Tuyeân Quang thuoäc mieàn trung du phía Nam. ÔÛ ñòa phaän Tuyeân Quang, soâng Loâ ñaõ nhaän nöôùc cuûa nhaùnh soâng Gaàm roài chaûy tieáp ñeán Ñoan Huøng. Nôi ñaây, noù tieáp nhaän chi löu soâng Chaûy, roài chaûy tieáp ñeán Vieät Trì, nhaäp vaøo soâng Hoàng, ôû ñoaïn naøy noù mang teân soâng Thao.

Soâng Loâ hieàn hoaø, doøng nöôùc trong xanh, vôùi phong caùch ñoâi bôø “Röøng coï, ñoài cheø, ñoàng xanh ngaøo ngaït” (thô Toá Höõu) raát neân thô. Beán nöôùc Bình Ca, ngaõ ba Ñoan Huøng soâng nöôùc meânh mang, ñaõ ñi vaøo thô ca lòch söû. Soâng Loâ chaúng nhöõng ñeïp maø coøn laø ñöôøng giao thoâng thuûy raát tieän lôïi. Töø Haø Noäi, thuyeàn theo soâng Hoàng ñeán Vieät Trì, ngöôïc soâng Thao ñeán Ñoan Huøng, roài ñi tieáp ñeán Tuyeân Quang, Haø Giang. Noái tieáp chieán coâng oanh lieät choáng ngoaïi xaâm cuûa caùc con soâng huøng

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 333

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” duõng: Baïch Ñaèng, Nhö Nguyeät, Raïch Gaàm… Soâng Loâ ñaõ ghi moät chieán tích hieån haùch trong nhöõng naêm ñaàu choáng Phaùp.

Thu - Ñoâng 1947, giaëc Phaùp môû moät traän taán coâng qui moâ vaøo caên cöù ñòa Vieät Baéc vôí muïc ñích vaây baét cô quan ñaàu naõo vaø tìm dieät boä ñoäi chuû löïc ta môùi hình thaønh coøn non yeáu. Chuùng taäp trung hai vaïn quaân caû lính Phaùp vaø lính nguïy, 800 xe cô giôùi, 40 maùy bay, 40 ca noâ, taøu chieán. Löïc löôïng caøn queùt cuûa ñòch chia laøm hai goïng kìm: Boä binh töø Laïng Sôn, Cao Baèng keùo xuoáng. Thuyû quaân theo doøng soâng Loâ chaïy ngöôïc leân. Teân quan naêm Com-muy-nan chæ huy 3 vaïn taøu vaø canoâ ñaùnh phaù aùc lieät doïc theo hai beân soâng töø Vieät Trì ñoå leân, thoïc saâu vaøo caên cöù ñòa Vieät Baéc. Ñuùng giöõa tröa ngaøy 21/10/1947, ñoaøn phaùo binh khu Möôøi vôùi khaåu Sôn phaùo 75 li cuõ kyõ, cuøng vôùi hai tieåu ñoaøn chuû löïc, ñöôïc daân quaân, du kích hai beân soâng phoái hôïp, ñaõ ñaùnh thaúng vaøo ñoaøn taøu chieán Phaùp coù maùy bay yeåm trôï taïi Ngoïc Chuùc - Chi Ñaùn (ngaõ 3 soâng Loâ, soâng Chaûy) baén chìm taïi choã hai taøu chieán, baén chaùy 22 taøu chieán, baén rôi moät maùy bay khu truïc, tieâu dieät vaø baét soáng 350 teân giaëc, thu moät ñaïi baùc 75 li, hôn 200 suùng caùc loaïi. Xaùc giaëc troâi ñaày soâng

Nhöõng traän ñaùnh lieân tieáp noå ra nhaèm ngaên chaën, caét ñöùt ñöôøng tieáp vieän cuûa giaëc töø Haø Noäi leân Tuyeân Quang, vaø keát thuùc laø traän truy kích toaøn tuyeán ngaøy 19/12/1947, ñuoåi giaëc töø Bình Ca ñeán ngaõ ba Baïch Haïc, nôi s6ng Loâ gaëp soâng Hoàng. Theá laø traän taán coâng cuûa giaëc ñaõ keát thuùc vôùi moät thaát baïi thaûm haïi, 900 teân bò gieát, 300 teân bò baét, 6 taøu chieán bò chìm vaø haøng chuïc chieác bò hö hoûng. Chieán coâng soâng Loâ ñaõ phaù tan aâm möu taán coâng Vieät Baéc, caên cöù ñòa caùch maïng, xoaù boû binh ñoaøn hoãn hôïp thuûy löc khoâng quaân do teân Com-muy-nan chæ huy. Trong giai ñoaïn ñaàu khaùng chieán toaøn ñaày gian lao vaø thöû thaùch, chieán coâng röïc rôõ cuûa soâng Loâ ñaõ coå vuõ loøng tin cuûa daân vaø quaân caû nöôùc vaøo “khaùng chieán nhaát ñònh thaéng lôïi”. Chieán thaéng soâng Loâ ñaõ thöïc söï môû ra moät giai ñoaïn môùi cho cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp: Töø theá phoøng ngöï, ta chuyeån sang theá tích cöïc caàm cöï vaø chuaån bò toång tuyeån coâng. Coù moät trung ñoaøn mang teân soâng Loâ ñöôïc thaønh laäp trong ngaøy leã möøng chieán thaéng,22/12/1947, ôû thò xaõ Tuyeân Quang. Ñoù laø tieåu ñoaøn chuû löïc cuûa khu 10 ñaõ döï traän soâng Loâ mang truyeàn thoáng soâng Loâ, caùc chieán só trung ñoaøn ñaõ nuoâi lôùn chí khí anh huøng, nhanh choùng trôû thaønh ñôn vò noøng coát cuûa ñaïi ñoaøn Chieán Thaéng, goùp phaàn laøm neân Ñieän Bieân Phuû lòch söû. Chính Trung ñoaøn soâng Loâ ñaõ ñaùnh thaúng vaøo sôû chæ huy ñòch, caém côø Quyeát Chieán Quyeát Thaéng cuûa Hoà Chuû Tòch treân noùc haàm Ñôø Caùt Tô Ri vaøo luùc 17h30 ngaøy 7/5/1954. Trung ñoaøn soâng Loâ tieáp tuïc phaùt huy truyeàn thoáng anh huøng thôøi kyø choáng Myõ cöùu nöôùc. Trong muøa xuaân taán coâng 1968, 1972 vaø trong chieán dòch Hoà Chí Minh giaûi phoùng Saøi Goøn 30/4/1975. Baûn nhaïc soâng Loâ keát thuùc baèng nhöõng lôøi ca eâm dòu “…Doøng soâng Loâ troâi, doøng soâng Loâ troâi, muøa xuaân tôùi, nöôùc baêng qua ngaøn nöôùc in ven bôø xanh qua boùng tre. Doøng soâng Loâ troâi”.

Gaàn 60 naêm qua (1947-2004) doøng soâng Loâ vaãn eâm ñeàm troâi mang doøng nöôùc maùt töôùi baõi ngoâ, nöông saén ven bôø. Nhöõng veát tích chieán traän xöa khoâng coøn nöõa. Nhöng moãi khi böôùc ñeán soâng Loâ, nhìn röøng coï, ñoài cheø, ñaõ töøng toaû boùng che cho nhöõng chieán só veä quoác ñoaøn naêm xöa, ta laïi boài hoài xuùc ñoäng:

Ñaây con ñöôøng ñaát ñoû Naêm naøo anh ra ñi Nghe mieàn Taây suùng noå Beán soâng Thao thaàm thì…

Beân caïnh soâng Loâ coù nhieàu coâng trình môùi ñöôïc xaây döïng. Ngoaøi khu coâng nghieäp Vieät Trì ôû nôi cuoái nguoàn soâng Loâ gaëp soâng Hoàng treân ngaõ 3 Baïch Haït, vuøng ñaát toå cuûa Vua Huøng thuôû tröôùc, khu lieân hôïp nhaø maùy giaáy Baõi Baèng ñaõ hoaøn thaønh. Coâng trình chieám moät dieän tích 80ha, goàm coù phaân xöôûng nhieät ñieän 24.000Kwh, xöôûng xeo giaáy 55.000 taán/naêm, xöôûng boät giaáy 190 taán/ngaøy, xöôûng hoaù chaát 5000 taán/naêm vaø nhieàu coâng trình phuïc vuï khaùc

Ñeå phuïc vuï cho khu lieân hieäp giaáy Baõi Baèng, moät vuøng nguyeân lieäu treân bôø soâng Loâ hình thaønh roäng hôn 20.000ha röøng troàng vaø haøng chuïc nghìn ha röøng thieân nhieân. Ngöôøi ta döï kieán khai thaùc hôn 300.000m3 goã vaø 80.000 taán nöùa, giang…..

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 334

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Ñeàn Huøng Khu di tích Ñeàn Huøng thuoäc thoân Coå Tích - xaõ Hy Cöông - huyeän Phong Chaâu - tænh Vónh Phuù. Ngaøy xa xöa, vuøng ñaát naøy laø khu vöïc trung taâm cuûa nöôùc Vaên Lang naèm giöõa hai doøng soâng gioáng nhö hai daõy haøo thieân nhieân khoång loà bao boïc laáy coá ñoâ xöa cuûa caùc Vua Huøng. Phía Ñoâng vôùi caùc daõy nuùi non truøng ñieäp. Vuøng ñaát naøy coù nhieàu soâng ngoøi ao hoà, ñoài nuùi, laïi coù nhöõng caùnh ñoàng maøu môõ phì nhieâu do phuø sa cuûa 3 con soâng boài ñaép, vöøa thuaän lôïi cho cuoäc soáng ñònh canh ñònh cö, vöøa thuaän lôïi cho vieäc phoøng thuû hay ruùt lui khi xaûy ra caùc cuoäc xung ñoät boä laïc.

Hieän nay daáu veát cö truù cuûa daân cö thôøi ñaïi caùc Vua Huøng coøn ñeå laïi trong haøng chuïc di chæ khaûo coå hoïc, ñöôïc phaân boá daøy ñaëc töø huyeän Phong Chaâu tôùi ngaõ ba Baïch Haïc - Vieät Trì. Nhöõng di chæ khaûo coå hoïc ñoù laø minh chöùng moät thôøi ñaïi, vôùi ngheà luyeän kim ñoàng thau vaø troàng luùa nöôùc cuûa moät neàn vaên minh noâng nghieäp, ñaõ töøng toàn taïi tröôùc coâng nguyeân haøng nghìn naêm.

Ñeàn Huøng laø trung taâm, laø tieâu ñieåm veà thôøi ñaïi caùc vua Huøng, caùc ngoâi ñeàn thôø Vua Huøng naèm treân nuùi Nghóa Lónh (coøn goïi laø nuùi Caû theo ñòa phöông hay caùc teân khaùc: nuùi Huøng ,nuùi Hy Cöông), coù ñoä cao 175m so vôùi maët nöôùc bieån. Tröôùc kia khu vöïc naøy laø caùnh röøng giaø nhieät ñôùi. Ngaøy nay nuùi Huøng vaãn giöõ daùng veû cuûa nuùi röøng töï nhieân vôùi nhieàu theá heä caây taàng khaùc nhau, goàm 150 loaøi thaûo moäc thuoäc 35 hoï, trong ñoù coøn laïi moät soá caây ñaïi thuï lôùn nhö: Ña ,Thoâng ,Thieân Tueá, Troø…

Nuùi Huøng troâng xa nhö ñaàu moät con roàng lôùn höôùng veà Nam, mình roàng uoán löôïn thaønh nuùi Troïc, nuùi Vaën, nuùi Pheo ôû phía sau. Ñaèng tröôùc ba doøng soâng Hoàng, Loâ, Ñaø hôïp löu ôû Baïch Haïc taïo ra moät vuøng nöôùc lôùn meânh moâng, töø ñoù coù nhöõng quaû ñoài thaáp loâ nhoâ gioáng nhö moät ñaøn ruøa nöôùc boø leân chaàu veà Nghóa Lónh. Phía Ñoâng xa môø laø daõy Tam Ñaûo truøng ñieäp (nuùi meï), xa veà phía Nam laø daõy Ba Vì cao ngaát (nuùi cha) tuï laïi. Ñaèng sau nuùi Huøng laø nhöõng quaû ñoài lôùn san saùt noái lieàn daøi tôùi 10km, gioáng nhö ñaøn voi phuïc veà ñaát Toå. Saùt nuùi Huøng coøn coù nhöõng quaû ñoài nhö phöôïng caëp thö (Tieân Kieân), hoå phuïc (Khang Phuï- Chu Hoaù). Caûnh theá ngoaïn muïc huøng vó, ñaát ñaày khí thieâng cuûa sôn thuyû hoäi tuï. Ñöùng treân ñænh cao Nghóa Lónh, ta coù theå bao quaùt toaøn boä moät vuøng roäng lôùn vôùi caûnh ñeïp cuûa sôn thuyû höõu tình. Töông truyeàn vua Huøng ñaõ ñi khaép moïi mieàn, veà ñaây choïn laøm ñaát ñoùng ñoâ

Khu di tích Ñeàn Huøng goàm coù 4 Ñeàn, moät chuøa vaø moät laêng Toå ñöôc xaây döïng treân nuùi Huøng. Coång Ñeàn ñöôïc xaây döïng naêm 1918 (do baø Phan Thò Thònh ôû Haø Noäi cuùng tieàn ñeå xaây döïng). Töø coång leân ñeán Ñeàn Thöôïng coù 525 baäc theàm ( do baø Leâ Thò Chai cuùng 1000 ñoàng Ñoâng Döông

xaây vaøo 1914), coù ba khu vöïc:

- Ñeàn Haï vaø Chuøa - Ñeàn Trung - Ñeàn Thöôïng vaø Laêng Toå Töø Ñeàn Thöôïng xuoáng chaân nuùi veà phía Ñoâng Nam (khoaûng 700 baäc theàm xaây naêm 1990) laø ñeàn

Gieáng.

Theo baûn Ngoïc phaû cuûa ñeàn Huøng vieát naêm “Hoàng ñöùc nguyeân nieân” (1470) vôùi teân ngöôøi vieát “Haøn Laâm vieän Tröïc hoïc só Nguyeãn Coá Phuïng soaïn”, sau naøy vaøo naêm 1600 “Hoaøng Trieàu Hoaèng ñònh nguyeân nieân, canh tyù ñoâng thaäp caùt nhaät, Haøn Laâm thò ñoäc Nguyeãn Troïng truøng ñính”, sao laïi baûn Ngoïc phaû vieát naêm 1470. trong cuoán Ngoïc phaû sao laïi naêm 1600 nhaéc tôùi vieäc xaây laïi Ñeàn Thöôïng, Ñeàn Trung, Chuøa, vaø Gaùc chuoâng, chöa thaáy noùi tôùi Laêng, Ñeàn Haï vaø Ñeàn Gieáng.

Ñeàn Haï: coù vaøo khoaûng theá kyû XVII – XVIII, ñöôïc laøm hai lôùp theo kieåu chöõ nhò. Töông truyeàn nôi ñaây, sau khi keát hoân Laïc Long Quaân ñaõ ñöa AÂu Cô töø Ñoäc Laêng Xöông (Thanh Thuûy), veà ñeán nuùi Nghóa Lónh, AÂu Cô trôû daï sinh ra moät boïc traêm tröùng, sau nôû thaønh 100 ngöôøi con trai. Khi caùc con khoân lôùn, Laïc Long Quaân baøn vôùi AÂu Cô chia caùc con ñi môû mang xaây döïng bôø coõi. 50 ngöôøi con theo cha ñi xuoâi veà vuøng bieån, 49 ngöôøi con theo meï ngöôïc leân vuøng nuùi, ngöôøi con caû ôû laïi noái ngoâi cha truyeàn ñöôïc 18 ñôøi ñeàu goïi laø Huøng Vöông. Coäng ñoàng ngöôøi Vieät ñöôïc hình thaønh hai tieáng “ñoàng baøo” (cuøng boïc) vì theá maø coù.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 335

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

+ Gaùc Chuoâng vaø chuøa Thieân Quang Thieàn Töï (nôi coù aùnh saùng cuûa maët trôøi roïi xuoáng): Xaây döïng vaøo thôøi kyø nhaø Leâ (1427-1573), kieán truùc chuû yeáu laø coät goã coù ñaù keâ vaø lôïp ngoùi. Tröôùc kia chuøa xaây theo kieåu chöõ “coâng” xung quanh coù thaønh ñaù ong bao boïc. Nay chuøa chæ coøn laïi phaàn tieàn teá. Chuøa Thieân Quang Thieàn Töï thôø Phaät theo phaùi Ñaïi Thöøa, tröôùc chuøa coù caây Thieân Tueá khoaûng 700 naêm. Chuû tòch Hoà Chí Minh ngaøy 19/9/1954 khi thaêm Ñeàn Huøng ñaõ ngoài nghæ döôùi boùng caây naøy.

+ Ñeàn Trung xuaát hieän sôùm nhaát treân nuùi Huøng. Kieán truùc buoåi ñaàu thôøi nhaø Traàn (theá kyû XIV). Vaøo theá kyû XV (thôøi Leâ) bò giaëc phía Baéc taøn phaù. Daân sôû taïi sau chieán tranh ñaõ xaây döïng moät ngoâi ñeàn khaù lôùn, coù thôùt ñaù keâ coät goã, maùi lôïp ngoùi. Caùch ngaøy nay khoaûng 300 naêm, Ñeàn Trung ñöôïc xaây döïng laïi kieåu chöõ “Nhaát”, toàn taïi ñeán baây giôø. Töông truyeàn nôi ñaây caùc vua Huøng thöôøng hoïp baøn vieäc nöôùc, hay moãi khi ñi saên qua khu vöïc naøy thöôøng ñoát löûa nöôùng thòt chia ñeàu phaàn cho moïi ngöôøi trong cuoäc saên. Vaøo thôøi Huøng Vöông thöù 6, sau khi ñaùnh ñuoåi giaëc AÂn töø phía Baéc traøn xuoáng, vua muoán choïn con keá vò, Ngöôøi ñaõ cho goïi 18 ngöôøi con veà nuùi Nghóa Lónh, môû cuoäc thi laøm coã ñeå tìm ngöôøi con naøo coù loøng kính hieáu meï cha, yeân troïng non nöôùc seõ nhöôøng ngoâi cho. Lang Lieâu laø ngöôøi con uùt, thöông daân, yeâu lao ñoäng, hieáu thaûo vaø saùng taïo laøm hai thöù baùnh töôïng tröng cho Trôøi vaø Ñaát (Baùnh Daøy vaø Baùnh Chöng) daâng cha. Baùnh chöng vuoâng töôïng tröng cho Ñaát, ôû giöõa coù nhaân haønh, thòt môõ, ñoã xanh (yù muoán noùi traùi ñaát coù vaïn vaät cö truù), baùnh daøy troøn töôïng tröng cho Trôøi. Hai thöù baùnh bieåu töôïng ñoù ñeàu ñöôïc laøm baèng söùc lao ñoäng cuûa con ngöôøi, neân nguyeân lieäu ñeàu töø luùa gaïo. Vua Huøng thöù 6 cho ñoù laø: “Baùnh thì ngon, YÙ thì hay” neân nhöôøng ngoâi cho ngöôøi con uùt Lang Lieâu noái nghieäp cha laø Huøng Vöông 7.

+ Ñeàn Thöôïng (Kính Thieân Lónh Ñieän): ñöôïc xaây döïng vaøo theá kyû XV. Trong dòp ñaïi truøng tu töø naêm 1914-1922, trieàu ñình phong kieán Vieät Nam xuaát tieàn vaø cöû quan veà giaùm saùt vieäc xaây döïng laïi Ñeàn Thöôïng (Khaûi Ñònh naêm thöù 2). Ngöôøi ñôøi sau thöôøng truyeàn laïi raèng:

Thôøi Huøng Vöông, Vua Huøng cuøng caùc quan töôùng thöôøng ñeán ñænh cao Nghóa Lónh ñeå tieán haønh nhöõng nghi thöùc caàu cuùng teá trôøi ñaát, mong cho möa thuaän gioù hoøa, muøa maøng toát töôi ñeå muoân daân ñöôïc aám no haïnh phuùc. Vì theá maø Ñeán Thöôïng baây giôø vaãn goïi laø “Kính Thieân Lónh Ñieän” (töùc Ñieän thôø trôøi treân nuùi Nghóa Lónh).

Truyeàn thuyeât coøn keå raèng taïi ñænh cao naøy, Huøng Vöông thöù 6 sau cuoäc khaùng chieán choáng giaëc AÂn thaéng lôïi, caûm kích vò anh huøng coù coâng ñaùnh giaëc cöùu nöôùc, ñaõ laäp mieáu thôø Thaùnh Gioùng treân ñænh nuùi.

+ Laêng Toå (Huøng Vöông Laêng): Ñöôïc xaây döïng vaøo thôøi gian naøo khoâng ai nhôù roõ. Xöa coù theå laø

moä ñaát coù maùi che, sau tôùi naêm 1874 ñöôïc xaây döïng kieåu daùng nhö ngaøy nay.

Vaøo nhöõng naêm töø 1740 - 1786 thôøi nhaø Leâ, vua Leâ Hieån Toâng khi leân vieáng Toå coù baøi thô voâ ñeà

raèng:

Cöïu tröng cao phong baùn Suøng töø tuaán Lónh bieân Phöông daân ngöng traéc giaùng Höông hoûa ñaùo kim truyeàn

Quoác tòch Vaên Lang coå Vöông thö Vieät söû tieán Hieån thöøa thaäp baùt ñaùi Hình thaéng nhaát tam xuyeân Dòch raèng

Moä cuõ ôû löng ñoài Ñeàn thôø beân söôøn nuùi Muoân daân tôùi phuïng thôø Khoùi höông coøn maõi maõi Môû nöôùc Vaên Lang coå Doøng vua ñaàu vieát söû Möôøi taùm ñôøi noái nhau Ba soâng ñeïp nhö veõ

Töông truyeàn phaàn moä laø cuûa vua Huøng thöù 6, theo lôøi daën cuûa Ngöôøi: Haõy choân ta treân nuùi Caû,

ñeå ñöùng treân nuùi cao ta coøn troâng nom bôø coõi cho con chaùu.

Caïnh Ñeàn Thöôïng coøn coù moät coät ñaù, ngöôøi xöa truyeàn laïi khi Thuïc Phaùn ñöôïc vua Huøng nhöôøng ngoâi, ñaõ döïng coät ñaù treân ñænh nuùi Nghóa Lónh theà nguyeän muoân ñôøi baûo veä giang sôn gaám voùc maø vua Huøng trao laïi vaø ñôøi ñôøi höông khoùi taïi Laêng mieáu vua Huøng. Ñöùng ôû ñænh cao Nghóa Lónh nhìn quay leân höôùng Baéc, nhöõng quaû ñoài lôùn nhaáp nhoâ noái nhau thaáp daàn veà Nam gioáng nhö ñaøn voi phuïc.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 336

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Truyeàn thuyeát keå raèng: ñaõ coù 100 voi khi nghe tin Huøng Vöông choïn ñaát ñoùng ñoâ ñaõ chaàu veà ñaát toå. Trong ñaøn voi coù 99 con cuøng quay ñaàu veà moät höôùng, coù moät con quay ngöôïc laïi höôùng cuûa ñaøn, ñaõ bò naøng Baàu (con gaùi caû cuûa Huøng Vöông thöù nhaát) vaâng leänh cha cheùm cheát con voi baát nghóa. Ngaøy nay vaãn thaáy caùch Ñeàn Huøng khoaûng 10km veà phía Baéc (thuoäc xaõ Phuù Loäc) vaãn coøn moät quaû ñoài gioáng con voi quay ngöôïc bò tröøng trò vì toäi phaûn phuùc.

Ngaøy 19/9/1954, Chuû tòch Hoà Chí Minh thaêm Ñeàn Thöôïng, xem baøi minh chuoâng cuûa quaû chuoâng Ñeàn Thöôïng treo treân caây ñaïi coå thuï tröôùc ñeàn. Ngaøy 19/8/1962 Baùc Hoà veà thaêm Ñeàn Huøng laàn thöù hai vaø nghæ laïi taïi cöûa ngaùch Ñoâng Nam cuûa Ñeàn Thöôïng.

+ Ñeàn Gieáng kieán truùc coù vaøo khoaûng theá kyû XVIII. Ñeàn Gieáng naèm döôùi chaân nuùi Huøng goàm 3 lôùp nhaø vaø hai nhaø oaûn hai beân. Töông truyeàn khi theo cha ñi kinh lyù qua vuøng naøy, hai naøng Tieân Dung vaø Ngoïc Hoa, con gaùi Huøng Vöông thöù 18, thöôøng ñeán ñaây soi göông chaûi toùc. Hai naøng ñaõ coù coâng cuøng choàng khaån hoang, trò thuûy, daïy daân troàng luùa xaây döïng cuoäc soáng.

Theo truyeàn thuyeát naøng Tieân Dung xinh ñeïp, ñeán tuoåi traêng troøn coù nhieàu ngöôøi taøi gioûi ñeán caàu hoân. Naøng Tieân Dung khoâng muoán laáy choàng ñeå ñöôïc thöôøng xuyeân ñi du ngoaïn nuùi röøng. Moät laàn, Tieân Dung ñi doïc soâng Hoàng veà xuoâi, tôùi vuøng Daï Traïch (Khoaùi Chaâu – Haûi Höng) Tieân Dung nghæ, taém treân baõi caùt. Khoâng ngôø gaëp Chöû Ñoàng Töû, chaøng trai ngheøo khoå hieáu thaûo vì meï maát sôùm, cha gaø troáng nuoâi con, hai cha con ngheøo coù moãi chieác khoá che thaân. Moät naêm cha cheát noát, Chöû Ñoàng Töû khoâng nôõ boù chieáu choân cha ôû traàn, coøn caùi khoá cuoái cuøng cuõng nhöôøng cha. Thaáy thuyeàn cuûa Tieân Dung neo beân beán caùt, Chöû Ñoàng Töû khoâng coù quaàn aùo ñang ngaâm mình ñaùnh daäm döôùi ñaàm, lieàn vuøi mình trong caùt. Voâ tình naøng Tieân Dung quay maøn taém ñuùng choã Chöû Ñoàng Töû daáu mình, nöôùc chaûy caùt troâi Chöû Ñoàng Töû bò loä. Chaøng trình baøy gia caûnh vaát vaû xin naøng tha toäi. Tieân Dung thaáy chaøng laø ngöôøi hieáu nghóa, neân xin cha cho laáy. Naøng theo choàng veà vuøng Daï Traïch, cuøng choàng khaån hoang, daïy daân troàng luùa.

Coøn Ngoïc Hoa xinh ñeïp, vua cha cho döïng laàu keùn reå, hai chaøng trai gioûi Sôn Tinh, Thuûy Tinh cuøng ñeán caàu hoân, thi taøi. Cuoái cuøng Sôn Tinh thaéng cuoäc laáy ñöôïc naøng Ngoïc Hoa, hai vôï choàng veà vuøng nuùi Taûn queâ höông cuûa Sôn Tinh cuøng daân laøng trò thuûy soâng, troàng luùa nöôùc, xaây döïng cuoäc soáng. Thuûy Tinh thua cuoäc, haøng naêm oâm haän, cöù ñeán muøa thaùng 6, 7 aâm lòch laïi daâng nöôùc laøm luït loäi ñoøi laïi ngöôøi yeâu.

Taïi Ñeàn Gieáng chieàu ngaøy 18/9/1954 Baùc Hoà veà nghæ ôû ñaây. Hoâm sau 19/9, Baùc ñaõ gaëp gôõ vaø noùi chuyeän vôùi caùn boä, chieán só ñaïi ñoaøn quaân Tieân Phong tröôùc khi veà tieáp quaûn thuû ñoâ. Lôøi Baùc daën ñaõ trôû thaønh chaân lyù:

“Caùc vua Huøng ñaõ coù coâng döïng nöôùc, Baùc chaùu ta phaûi cuøng nhau giöõ laáy nöôùc.”

Ngaøy xa xöa, nuùi Nghóa Lónh laø nôi thôø thaàn töï nhieân tröôùc khi thôø caùc vua Huøng. Tuïc truyeàn raèng Huøng Vöông vaø caùc quan töôùng thöôøng ñeán ñaây laøm leã teá trôøi thôø luùa, caàu mong cho gioáng noøi sinh soâi naûy nôû, muøa maøng toát töôi, coäng ñoàng no ñuû. Do ñoù cho ñeán nay Ñeàn Thöôïng vaãn coøn coù teân goïi Kính Thieân Lónh Ñieän, laø nôi caám ñòa. Ñoàng baøo ñòa phöông coøn keå laïi raèng: Tröôùc ñaây gaàn moät theá kyû vaãn coù thôø haït luùa thaàn. Ñoù laø hình töôïng haït thoùc laøm baèng ñaù to nhö caùi thuyeàn 3 caúng ñöôïc thôø taïi Ñeàn Thöôïng. Phía sau nuùi Nghóa Lónh coøn coù ngoïn nuùi thöù hai cao gaàn baèng Nghóa Lónh, ñoù laø nuùi Troïc, coøn coù hoøn coái xay hay laø hoøn ñaù oâng ñaù baø (tuïc truyeàn laø nghi thöùc thôø sinh thöïc khí). Nhö vaäy töø xa xöa, cö daân ôû ñaây ñaõ coù nhöõng tín ngöôõng phoàn thöïc noâng nghieäp toân thôø nhöõng theá löïc huyeàn bí cuûa töï nhieân, mong ñöôïc nhöõng theá löïc ñoù phuø hoä cuoäc soáng cuûa con ngöôøi. Khi con ngöôøi chöa khaéc phuïc cheá ngöï noåi töï nhieân, thì vieäc thôø caùc thaàn töï nhieân laø leõ taát nhieân. Veà sau, vaøo thôøi kyø phong kieán ñoäc laäp töï chuû, khoaûng theá kyû XIII-XIV, vôùi yù thöùc “Uoáng nöôùc nhôù nguoàn”, nhôù ôn Toå tieân döïng nöôùc, ngöôøi Vieät xaây döïng caùc ñeàn thôø Huøng Vöông treân nuùi Nghóa Lónh. Ba ngoâi ñeàn: Ñeàn Thöôïng, Ñeàn Trung, Ñeàn Haï ñeàu thôø 18 ñôøi vua Huøng, cuøng vôùi caùc vò thaàn nuùi. Trong 3 ngoâi ñeàn ñeàu goàm 4 coã Long ngai, 3 coã ngai chính dieän baøi vò thôø:

-Ñoät ngoät cao sôn coå Vieät Huøng, thò thaäp baùt theá thaùnh vöông thaùnh vò (thaàn nuùi cao, 18 ñôøi Huøng

Vöông thaùnh vöông thaùnh vò).

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 337

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

-AÁt sôn thaùnh vöông thaùnh vò (thaàn nuùi gaàn thaùnh vöông thaùnh vò). -Vieãn sôn thaùnh vöông thaùnh vò (thaàn nuùi xa thaùnh vöông, thaùnh vò). Ñoù laø tuïc thôø thaàn nuùi (Tam Sôn Caám Ñòa – 3 ngoïn nuùi caám) cuûa cö daân vuøng cao vaø caû 18 ñôøi Huøng Vöông. Nhö vaäy vaøo khoaûng theá kyû XIII-XIV treân nuùi Nghóa Lónh ñaõ coù tín ngöôõng thôø nhaân thaàn (Vua Huøng toå tieân ngöôøi Vieät) beân caïnh caùc thieân thaàn.

-Coã long ngai thöù 4 luøi xuoáng phía beân traùi cuûa ñeàn khoâng baøi vò thôø con gaùi vua Huøng. Trong

truyeàn thuyeát vaø vaên teá taïi Ñeàn Huøng ngaøy xöa laø thôø hai naøng Tieân Dung vaø Ngoïc Hoa.

-Ngoâi chuøa Thieân Quang thôø Phaät. -Ñeàn Gieáng thôø hai naøng coâng chuùa Tieân Dung – Ngoïc Hoa. Nhö vaäy khoâng keå moät chuøa vaø Ñeàn Gieáng thì caùc ngoâi ñeàn treân nuùi Huøng ôû ban caáp khaùc nhau, thôø gioáng nhau. Nguyeân do laø söï phaùt trieån phaân chia laøng xaõ ôû khu vöïc. Tröôùc theá kyû XIV, laøng Treïo laø cö daân duy nhaát ôû vuøng naøy, laøm ñeàn giöõa nuùi Huøng ñeå thôø Toå tieân (baây giôø laø Ñeàn Trung). Laøng Treïo veà sau ñoâng con chaùu, môùi taùch laøm hai laøng. Laøng môùi ñi vaøo Luõng Coû laäp laøng Caû laø tieàn thaân cuûa laøng Coå Tích sau naøy. Theá kyû XV giaëc ngoaïi xaâm ñaõ taøn phaù Ñeàn Trung vaø laøng Caû. Hoøa bình trôû laïi, nhöõng ngöôøi coøn soáng soùt cuûa cö daân laøng Caû vaø moät vaøi nôi khaùc ñeán nguï cö taïi chaân nuùi Huøng, laøng Coå Tích coù töø ñoù. Laøng Coå Tích döïng Ñeàn Thöôïng, Chuøa vaø Gaùc Chuoâng. Cuøng thôøi gian ñoù, laøng Treïo döïng laïi Ñeàn Trung treân neàn ñeàn cuõ ôû löng chöøng nuùi, kieán thieát coät goã lôùn coù thôùt ñaù keâ, maùi lôïp ngoùi.

Theá kyû XVII laøng Treïo taùch moät laàn nöõa, laøng môùi naøy laø laøng Vi (nay thuoäc xaõ Chu Hoùa – huyeän Phong Chaâu), laøng Vi döïng Ñeàn Haï, coøn laøng Treïo vaø laøng Coå Tích thuoäc xaõ Hy Cöông – huyeän Phong Chaâu. Voán nguoàn goác cuøng moät cö daân, cuøng thôø moät vò thaàn neân khi taùch laøng xaõ, caùc thaàn vaãn thôø gioáng nhau ôû caùc ñeàn khaùc nhau treân nuùi Nghóa Lónh. Daân laøng Coå Tích quaûn lyù vaø troâng coi Ñeàn Thöôïng, Chuøa vaø Gaùc Chuoâng, Ñeàn Gieáng; laøng Treïo troâng coi Ñeàn Trung; laøng Vi troâng coi Ñeàn Haï.

Thöôøng ngaøy xöa coù hai ngaøy caàu chính vaøo thaùng Gieâng vaø thaùng 8. Thaùng 3 cuøng nhau môû cöûa ñeàn laøm hoäi. Cö daân caû xaõ Hy Cöông vaøo thôøi nhaø Leâ ñöôïc nhaän laøm “Con tröôûng taïo leä”, trong cuoán Ngoïc phaû do tröïc hoïa só Nguyeãn Coá soaïn naêm 1470 coù ñoaïn vieát: “Phuïng ban höông Trung Nghóa (Coå Tích) laøm daân tröôûng taïo leä, caáp 500 maãu ruoäng taïi xaõ Hy Cöông, laïi cho thu thueá ruoäng cuûa moät vuøng treân töø Tuyeân Quang, Höng Hoùa, döôùi Vieät Trì laøm höông hoûa phuïng thôø”.

Haøng naêm con tröôûng chæ coù nghóa vuï ñi lính, coøn ñöôïc mieãn thueá khoùa, tieàn thueá vaø ruoäng chæ laøm ñeøn nhang cuùng leã Ñeàn Huøng. Thôøi xöa vieäc cuùng Toå vaøo ngaøy 12/3 aâm lòch haøng naêm, thöôøng khi con chaùu ôû nhöõng mieàn xa veà laøm gioã tröôùc moät ngaøy (vaøo 11/3 aâm lòch). Cuoán Ngoïc phaû Huøng Vöông cheùp thôøi Hoàng Ñöùc Haäu Leâ coøn coù ñoaïn: “Töø ñôøi nhaø Ñinh, nhaø Leâ, nhaø Lyù, nhaø Traàn roài ñeán trieàu ñaïi ta baây giôø laø Hoàng Ñöùc Haäu Leâ vaãn cuøng höông khoùi trong ngoâi ñeàn ôû laøng Trung Nghóa (Coå Tích). ÔÛ ñaây nhaân daân toaøn quoác ñeàu ñeán leã baùi ñeå töôûng nhôù coâng lao cuûa Ñaáng Thaùng Toå xöa”.

Ñeán thôøi nhaø Nguyeãn ñònh leä 5 naêm môû hoäi lôùn moät laàn (vaøo caùc naêm thöù 5 vaø 10 cuûa thaäp kyû) coù quan trieàu ñình veà cuùng teá cuøng quan haøng tænh vaø oâng chuû teá ñòa phöông cuùng vaøo ngaøy 10/3 aâm lòch, ñeå nhöõng ngaøy sau cho nhaân daân moïi mieàn veà laøm leã hoäi. Do ñoù ngaøy gioã Toå sau naøy môùi laø ngaøy 10/3 haøng naêm:

Duø ai ñi ngöôïc veà xuoâi Nhôù ngaøy gioã Toå muøng Möôøi thaùng Ba Khaép mieàn truyeàn maõi caâu ca Nöôùc non vaãn nöôùc non nhaø ngaøn naêm

Nhö vaäy trong thôøi ñaïi phong kieán, caùc vöông trieàu luoân luoân coi troïng vieäc teá leã vua Huøng vaø xem ñoù nhö moät vieäc heä troïng cuûa caû nöôùc. Töø khi coù Caùch maïng thaùng 8 thaønh coâng ñeán nay, Chính phuû nöôùc Vieät Nam ñeàu toå chöùc daâng höông töôûng nieäm caùc vua Huøng vaøo ngaøy 10/3 aâm lòch haøng naêm theo nghi thöùc Nhaø nöôùc.

Vaøo ngaøy leã hoäi, laù côø thaàn ñöôïc treo treân ñænh nuùi Huøng, coù 41 laøng xaõ thuoäc ñaát Vónh Phuù (rieâng huyeän Phong Chaâu laø 38 laøng xaõ) röôùc kieäu daâng leã veà leã Toå. Treân caùc coã kieäu coù baøy leã vaät,

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 338

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” ñi keøm coù phöôùng baùt aâm taáu nhaïc, côø quaït baùt böûu, loïng che cuøng chieâng troáng. Nhöõng laøng ôû xa thöôøng phaûi röôùc 2-3 ngaøy môùi tôùi. Laïi coù nhöõng hoaït ñoäng vaên hoùa mang ñaäm ñaø saéc thaùi daân gian truyeàn thoáng, trí thoâng minh vaø tinh thaàn thöôïng voõ cuûa ngöôøi Vieät nhö: Ñu quay, ñaáu vaät, choïi gaø, keùo co, keùo löûa, naáu côm thi, ñaùnh côø töôùng, haùt xoan, haùt ví gheïo… Côø töôùng ôû hoäi Huøng xöa khoâng theå thieáu ñöôïc, thöôùng caùc naêm töôùng baø bao giôø cuõng laø ngöôøi ñeïp cuûa ñaát Phong Chaâu, coøn töôùng oâng coù theå töø caùc vuøng khaùc ñeán: Hoäi xöa thöôøng môû töø muøng 7 ñeán muøng 10/3 aâm lòch, caùc cuoäc côø töôùng cuõng ñöôïc toå chöùc suoát maáy ngaøy hoäi. Ñaõ khoâng ít hoäi xöa, sau 3 ngaøy hoäi, töôùng baø theo töôùng oâng veà xuoâi, baát chaáp caû luaät leä phong kieán haø khaéc khi xöa.

Hoäi Huøng laø moät leã hoäi ñaëc bieät cuûa daân toäc Vieät, ngöôøi Vieät veà gioã Toå toû loøng kính hieáu toân troïng Toå tieân, nhöng cuõng laø ñeå nhaân theâm tình yeâu thöông con ngöôûi, xöù sôû, nieàm tin vaøo coäng ñoàng cuûa daân toäc Vieät Nam.

Ñeàn Huøng cuøng ngaøy gioã Toå giaønh cho taát caû moïi ngöôøi Vieät Nam, töø caùc Nguyeân thuû quoác gia ñeán ngöôøi daân nöôùc Vieät, taát caû caùc soá phaän, caùc cuoäc ñôøi, caùc ngaønh giôùi, khoâng keå toân giaùo, mieàn ngöôïc hay mieàn xuoâi, traûi qua bao theá kyû ngöôøi Vieät vaãn veà kính vieáng Toå tieân. Tín ngöôõng caû nöôùc thôø chung moät oâng Toå coù leõ treân theá giôùi naøy chæ coù ôû Vieät Nam, ñieàu ñoù ñaõ trôû thaønh truyeàn thoáng, leõ töï nhieân cuûa daân toäc Vieät. Baûo taøng Huøng Vöông Nhaø Baûo taøng Huøng Vöông hai taàng, cao treân 30m, hình vuoâng. Nhìn töø xa Nhaø baûo taøng gioáng nhö moät khoái hoäp laäp phöông, cao vuùt naèm treân ñænh moät quaû ñoài ngay saùt ñeàn chính. Baûo taøng Huøng Vöông laø moät ngoâi nhaø coù hình thöùc ñaäm chaéc maø trang nhaõ, beà theá maø laïi raát thanh thoaùt. Baét ñaàu ñöôïc khai moùng naêm 1986, vôùi toång soá voán ñaàu tö treân 3 tæ ñoàng, caùc nhaø xaây döïng ñaõ caáu thaønh moät ngoâi nhaø hoaøn haûo hieän ñaïi maø daân toäc. Hieän ñaïi ôû söï beà theá cuûa quy moâ xaây döïng , töôøng oáp ñaù xeû bao quanh vôùi dieän tích maët baèng gaàn 1000m2. Coøn daân toäc vì ñaây laø moät chieác nhaø saøn, 4 beà coù coät choáng truï. Ñöùng töø ñænh nuùi Huøng nhìn xuoáng, nhaø Baûo taøng Huøng Vöông nhö moät chieác baùnh chöng khoång loà. Söï khoång loà aáy ñöôïc caùc nhaø thieát keá giaûi thích ñoù laø bieåu töôïng cuûa traùi ñaát theo quan nieäm cuûa ngöôøi xöa: Ñaát vuoâng, Trôøi troøn. ÔÛ giöõa nhaø baûo taøng laø moät vuøng traàn thuûng coù khoaûng trôøi nghieâng xuoáng loàng trong moät khuoân traêng ñaày ñaën. Toång theå söï hieän dieän trôøi troøn ñaát vuoâng aáy laø yù töôûng cuûa ngöôøi kieán truùc sö muoán khaéc hoïa laïi huyeàn thoaïi lòch söû: Söï tích baùnh chöng baùnh daøy, maø ôû ñaây, huyeàn thoaïi aáy chaéc raèng moãi ngöôøi chuùng ta neáu khoâng thuoäc loøng thì chí ít cuõng ñaõ ñöôïc moät laàn nghe baø keå chuyeän veà hoaøng töû Lang Lieâu laøm baùnh daøy, baùnh chöng daâng tieán vua cha.

Caâu chuyeän coå tích aáy ñaõ phaàn naøo noùi leân ñöôïc quan nieäm vuõ truï cuûa con ngöôøi Vieät Nam coå ñaïi, ñoàng thôøi coøn noùi leân ñöôïc quan nieäm vuoâng troøn trong tieàm thöùc, trong öôùc leä, ñoù coøn laø trieát lyù nhaân vaên, trieát lyù toaøn veïn cuûa con ngöôøi Vieät Nam. Söùc ngöôøi baèng söùc lao ñoäng saùng taïo, loäc trôøi baèng haït gaïo, hoa ñaát baèng höông vò caây laù thieân nhieân ñaõ caáu thaønh saûn phaåm vaät chaát duy trì söï sinh toàn cuûa ñaát nöôùc qua nhieàu theá heä.

Nhaø Baûo taøng Huøng Vöông ñöôïc khaùnh thaønh ñuùng trong ngaøy khai hoäi Ñeàn Huøng naêm 1993. noù taàm côõ khoâng chæ vì ñoù laø moät trong 3 baûo taøng quoác gia, ñöôïc ngöôøi ñöùng ñaàu Ñaûng vaø Nhaø nöôùc caét roán khai sinh:

 Baûo taøng Caùch maïng Vieät Nam: Thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng caét baêng khaùnh thaønh naêm 1959.  Baûo taøng Hoà Chí Minh: Chuû tòch HÑBT Ñoã Möôøi caét baêng khaùnh thaønh 1990.  Baûo taøng Huøng Vöông: Toång Bí Thö Ñoã Möôøi caét baêng khaùnh thaønh naêm 1993.

Söï taàm côõ ôû ñaây chính laø noäi dung khoa hoïc – tieáng noùi cuûa nhöõng hieän vaät lòch söû ñang chöùa ñöïng trong loøng noù. Vôùi hôn 700 hieän vaät goác treân toång soá 3000 hieän vaät coù trong kho baûo taøng, 162 böùc aûnh, 5 böùc tranh sôn maøi, 9 böùc goø ñoàng, 5 hoäp bình, moät nhoùm töôïng lôùn vaø nhieàu hieän vaät khaùc ñöôïc tröng baøy ñaõ khaéc hoïa chuû ñeà toång quaùt: Töø vaên minh noâng nghieäp caùc vua Huøng döïng nöôùc Vaên Lang treân maûnh ñaát Phong Chaâu lòch söû (Bao goàm Vónh Phuù vaø moät phaàn Haø Taây, Haø Noäi ngaøy nay).

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 339

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Tham quan Baûo taøng Huøng Vöông duø khaùch coù laø ngöôøi du lòch hay laø nhaø nghieân cöùu hoaëc ngöôøi daân lao ñoäng bình thöôøng, ai cuõng ñeàu caûm nhaän ñöôïc tröôùc söï bieán thieân vó ñaïi cuûa lòch söû daân toäc ta töø buoåi bình minh, cuoäc soáng coøn moâng muoäi ñaõ laøm neân moät vua Huøng vaø moät nöôùc Vaên Lang ñoäc laäp.

Phoøng tröng baøy cuûa Baûo taøng Huøng Vöông ñöôïc taäp trung vaøo 3 chuû ñeà chính: -Giôùi thieäu giai ñoaïn vaên hoùa Huøng Vöông baèng caùc hieän vaät lieân quan ñeán thôøi ñaïi Huøng Vöông

tìm ñöôïc treân ñaát Vónh Phuù.

-Giôùi thieäu vieäc hình thaønh khu di tích Ñeàn Huøng vaø yù thöùc xaây döïng khu di tích cuûa nhaän daân caû

nöôùc.

-Tình caûm cuûa nhaân daân, söï quan taâm cuûa caùc cheá ñoä tröôùc, ñeán Baùc Hoà vaø caùc ñoàng chí laõnh ñaïo

Ñaûng ngaøy nay ñoái vôùi Ñeàn Huøng.

YÙ ñoà noåi baät trong tröng baøy Baûo taøng Huøng Vöông veà noäi dung vaø giaûi phaùp kyõ thuaät, myõ thuaät laø vieäc giaûi quyeát ñeà taøi tröng baøy moái quan heä höõu cô giöõa vaên hoùa Huøng Vöông, vaên minh soâng Hoàng vôùi lòch söû phaùt trieån daân toäc Vieät Nam.

Muïc ñích cuûa yù ñoà tö töôûng tröng baøy nhaèm laøm roõ taàm quan troïng cuûa khu di tích lòch söû Ñeàn

Huøng, boä Vaên Lang vaø ñòa theá döïng nöôùc cuûa caùc vua Huøng.

Tröng baøy Baûo taøng Huøng Vöông ñaõ coá gaéng ñaûm baûo söï tuaân thuû nhöõng nguyeân taéc cuûa phöông phaùp luaän söû hoïc Maùc xít vaø nguyeân taéc baûo taøng hoïc, treân ñaiø tröng baøy coù 5 troïng taâm – 5 moác lòch söû quan troïng trong quaù trình hình thaønh con ngöôøi Vieät Nam, 5 troïng taâm aáy ñöôïc nhaân ñaäm ôû 5 vò trí trang troïng:

-Ñaát nöôùc, con ngöôøi moät thôøi nguyeân thuûy. -Baét ñaàu döïng nöôùc. -Söï nghieäp xaây döïng nöôùc Vaên Lang cuûa caùc vua Huøng. -Khu di tích Ñeàn Huøng vaø vieäc thôø cuùng vua Huøng treân theàm ñaát coå Phong Chaâu. -Tình caûm cuûa nhaân daân, söï quan taâm cuûa caùc cheá ñoä tröôùc, ñeán Baùc Hoà vaø caùc ñoàng chí laõnh ñaïo

Ñaûng ngaøy nay ñoái vôùi Ñeàn Huøng.

Doïc theo 5 troïng taâm aáy coù 5 ñieåm phim taøi lieäu, khoa hoïc phuø trôï vôùi noäi dung lòch söû: Gioã Toå Huøng Vöông, Vua Huøng daïy daân caáy luùa, leã hoäi laøng He, troø Traùm vaø söï tích röôùc luùa thaàn, haùt xoan vaø söï tích laøm baùnh chöng baùnh daøy, vua Huøng ñi saên.

Tröng baøy baûo taøng Huøng Vöông höôùng tôùi chieàu saâu veà tö töôûng, tìm veà coäi nguoàn. Muïc ñích

cuûa giaûi phaùp naøy nhaèm laøm roõ giai ñoaïn vaên hoùa Huøng Vöông vaø thôøi ñaïi Huøng Vöông döïng nöôùc.

 Phoøng 1: Giôùi thieäu troïng taâm thöù nhaát : Ñaát nöôùc, con ngöôøi moät thôøi nguyeân thuûy, vôùi soá löôïng hieän vaät goàm moät sa baøn, moät hoäp hình, hai böùc tranh sôn maøi côõ lôùn, 18 maãu ñoäng thöïc vaät, 12 maãu khoaùng saûn, 20 coâng cuï ñaù Sôn Vi vaø moät soá aûnh chuïp cuøng nhöõng hieän vaät khaùc ñaõ khaùi löôïc hình theá thieân nhieân vaø söùc soáng buoåi bình minh lòch söû cuûa con ngöôøi Vieät Nam. Moät vuøng ñaát hôïp löu nôi ngaõ ba soâng Hoàng, Ñaø, Loâ giaøu ñeïp vaø thuaän lôïi töø haøng vaïn naêm xa xöa ñaõ trôû thaønh moâi tröôøng tuï cö sinh soáng cho caùc loaïi ñoäng, thöïc vaät vaø cho con ngöôøi. Lôùp traàm tích tìm ñöôïc vaø hoäp hình cuøng nhöõng aûnh chuïp hang Ngöïa (Thu Cuùc – Thanh Sôn) laø di chæ xa xöa ñaàu tieân coù daáu veát cö truù cuûa con ngöôøi caùch nay treân 4 vaïn naêm. Daáu veát hoùa thaïch cuûa caùc xöông lôïn röøng, höôu nai laø daáu tích minh chöùng cho söï vaän ñoäng cuûa con ngöôøi chinh phuïc thieân nhieân ñeå duy trì söï sinh toàn ôû thôøi kyø xa xöa aáy.

Trong tieán trình phaùt trieån lòch söû xaõ hoäi, con ngöôøi Vieät Nam thôøi thöôïng coå ñaõ traûi qua 5 giai ñoaïn vaên hoùa: Sôn Vi, Phuøng Nguyeân, Ñoàng Ñaäu, Goø Mun, Ñoâng Sôn, 5 giai ñoaïn phaùt trieån vaên hoùa aáy laø 5 böôùc tieán daøi vaïn daëm trong lòch söû phaùt trieån daân toäc. Hôn 100 ñòa ñieåm vaên hoùa Sôn Vi coù ñoä tuoåi töø 1,5 vaïn ñeán hai vaïn naêm vôùi nhöõng coâng cuï cuoäc gheø ñaäp laø chöùng tích sinh toàn cuûa ngöôøi nguyeân thuûy treân ñaát Vónh Phuù – Vaên Lang, ñaát baûn boä cuûa caùc Vua Huøng.

 Phoøng 2 : Baét ñaàu thôøi döïng nöôùc

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 340

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Baèng nhöõng hieän vaät goác coù choïn löïa phong phuù töø 3 neàn vaên hoùa: Phuù Nguyeân, Ñoàng Ñaäu, Goø Mun. Coù nhieàu taøi lieäu khoa hoïc phuï moâ taû töøng maûng cuoäc soáng sinh hoaït cuûa con ngöôøi vaän ñoäng hôïp quy luaät bieán thieân cuûa lòch söû. Coâng cuï ñaù maøi töø giaûn ñôn ñeán phuùc taïp, töø thoâ raùp ñeán tinh xaûo: Rìu coù vai, rìu maøi töù dieän, cuoác ñaù, chaøy nghieàn, ñoà trang söùc (voøng tay ñaù, khuyeân ñaù…) voâ cuøng phong phuù beân caïnh nhöõng söu taäp goám ña daïng: noài, voø, bình goám, baùt goám, doïc xe chæ, chaøi löôùi… ñöôïc tröng baøy nhaèm giôùi thieäu cho ngöôøi xem thaáy ñöôïc ngheà soáng chính cuûa cö daân nguyeân thuûy nöôùc ta laø laøm noâng nghieäp, troàng luùa nöôùc, saên baét vaø haùi löôïm. Qua töøng böôùc bieán thieân cuûa lòch söû, con ngöôøi töø choã soáng baèng saên baét, haùi löôïm ñaõ bieát ñaáu tranh caûi taïo thieân nhieân, chinh phuïc thieân nhieân, baét thieân nhieân phuïc vuï cuoäc soáng con ngöôøi. Neàn kinh teá noâng nghieäp ngaøy moät phaùt trieån. Cuoäc soáng con ngöôøi daàn no ñuû, coù tích luõy cuûa caûi, coù söï phaân chia ngöôøi ngheøo, keû giaøu, coù söï hình thaønh giai caáp. Nhöõng Nha chöông baèng ñaù tìm ñöôïc ôû Gia Thanh, Thanh Ñình (Phong Chaâu) laø vaät chöùng ñieån hình chöùng minh cho söï hình thaønh caùc toäc ngöôøi, söï taäp trung uy quyeàn vaøo ngöôøi ñöùng ñaàu boä toäc. Khi coâng cuï baèng ñoàng xuaát hieän, nhöõng muõi caøy ñoàng (Vaïn Thaéng), löôõi lieàm ñoàng (Goø De), löôõi rìu ñoàng (Laøng Caû) ñöôïc ra ñôøi vaø ngaøy caøng ña daïng, phong phuù. Ñoù laø daáu tích chöùng minh cho söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá noâng nghieäp buoåi ban ñaàu

Nhöõng muõi lao, muõi teân ñoàng, löôõi caâu ñoàng laø vaät chöùng khoâng chæ chöùng minh cho söï phaùt trieån trí tueä vaø khaû naêng chinh phuïc thieân nhieân phuïc vuï cuoäc soáng con ngöôøi. Ñoù coøn laø daáu hieäu khaû naêng töï veä cuûa con ngöôøi trong söï ñaáu tranh giai caáp, ñaáu tranh sinh toàn giöõa caùc toäc ngöôøi trong xaõ hoäi coù söï phaân chia ñaúng caáp. Daáu tích söï ra ñôøi cuûa haït luùa ñaõ ñaùnh daáu böôùc tieán daøi trong lòch söû kinh teá noâng nghieäp. Ñoù laø hieän vaät goác chöùng minh cho thaønh töïu lôùn lao cuûa con ngöôøi chinh phuïc töï nhieân, baét töï nhieân phuïc vuï cuoäc soáng con ngöôøi.

 Phoøng 3: Söï nghieäp döïng nöôùc Vaên Lang cuûa caùc Vua Huøng Haøng traêm hieän vaät ñöôïc tröng baøy ñeå neâu baät chuû ñeà vaên hoùa Ñoâng Sôn – Vaên hoùa Huøng Vöông, song ñaùng chuù yù gaây aán töôïng saâu saéc nhaát cho ngöôøi xem laø boä söu taäp troáng ñoàng (10 chieác) ñöôïc phaùt hieän raûi raùc treân theàm ñaát coå Phong Chaâu. Tieâu bieåu hôn caû laø chieác troáng ñoàng Ñeàn Huøng. Chieác troáng naøy ñöôïc phaùt hieän taïi laøng Coå Tích caùch chaân nuùi Huøng khoaûng 500m. Cho tôùi nay troáng ñoàng Ñeàn Huøng ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc xeáp vaøo loaïi ñöùng ñaàu haøng doïc trong heä thoáng troáng loaïi I Heâ gô tìm thaáy ôû Vieät Nam. So vôùi troáng ñoàng Ñeàn Huøng, kieåu daùng vaø caùch thöùc trang trí töông ñoàng song coù kích thöôùc vaø daùng veû beà theá hôn vaø ñieàu quan troïng laø noù ñöôïc tìm thaáy ngay taïi chaân nuùi Huøng.

Beân caïnh troáng ñoàng Ñeàn Huøng laø troáng ñoàng Taân Long. Ñaây laø moät trong nhöõng chieác troáng coù ñöôøng kính lôùn nhaát so vôùi toaøn boä troáng ñoàng tìm thaáy ôû Vieät Nam (troáng coù ñöôøng kính maët 108cm).

Boä hieän vaät ñieån hình thöù hai laø söu taäp vuõ khí baèng ñoàng, löôõi caøy ñoàng, thuoång ñoàng, rìu ñoàng, dao gaêm ñoàng, muõi teân ñoàng, lao ñoàng… ña daïng vaø phong phuù. Ñoù laø daáu hieäu phaûn aùnh giai ñoaïn vaên hoùa Ñoâng Sôn phaùt trieån röïc rôõ, coù söï phaân dieän roäng raõi töø bieân giôùi phía Baéc tôùi caùc tænh mieàn Trung nöôùc ta baây giôø. Coâng cuï ñoàng xuaát hieän ngaøy caøng ña daïng, phong phuù vaø ñieâu luyeän, cuïc dieän kinh teá ngaøy caøng phaùt trieån ñaõ ñöa trình ñoä xaõ hoäi phaùt trieån cao hôn. Caùc thuû lónh hoï Huøng vôùi cöông vò ñöùng ñaàu boä laïc Vaên Lang töø neàn taûng kinh teá laïc haäu thôøi kyø ñaù môùi qua giai ñoaïn sô kyø ñoàng thau ñaõ vöôït leân môû roäng ñòa baøn, ñaåy maïnh söï phaùt trieån vaên minh vaø xaõ hoäi tôùi böôùc phaùt trieån cöïc thònh trong giai ñoaïn vaên hoùa coâng cuï ñoàng thau – saét sôùm. Töø söï lieân minh boä laïc ñeán söï aùp phuïc 15 boä laïc gaàn xa ñeå trôû thaønh thuû lónh lieân minh boä laïc roài quaân chuû quoác gia: Huøng Vöông ôû theá kyû 11 tröôùc coâng nguyeân. Boä Vaên Lang cuûa caùc thuû lónh hoï Huøng ñaõ trôû thaønh ñòa baøn goác cuûa nöôùc Vaên Lang. Moät nhaø nöôùc xaõ hoäi kieåu “phöông thöùc saûn xuaát chaâu AÙ” ra ñôøi, nhaø nöôùc ñaàu tieân cuûa xaõ hoäi Vieät Nam. Ñoù laø thaønh töïu, laø coâng lao vó ñaïi khoâng gì saùnh noåi cuûa caùc vua Huøng. Neàn vaên hoùa mang saéc thaùi rieâng vaø coát caùch rieâng cuûa daân toäc baét ñaàu ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån. Moät giai ñoaïn lòch söû, moät thôøi ñaïi môùi ra ñôøi: Thôøi ñaïi xaây döïng ñaát nöôùc cuûa caùc vua Huøng.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 341

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Phoøng 4 vaø 5: Giôùi thieäu khu di tích lòch söû Ñeàn Huøng, vieäc thôø cuùng vua Huøng treân theàm ñaát coå

Phong Chaâu, tình caûm cuûa nhaân daân, söï quan taâm cuûa caùc cheá ñoä xaõ hoäi tôùi Ñeàn Huøng.

Cho tôùi nay, qua kieåm keâ di tích lòch söû vaên hoùa, treân ñaát Vónh Phuù coù 587 nôi thôø Huøng Vöông, vôï con vaø caùc töôùng lónh caùc vua Huøng. Beân caïnh nhöõng daáu tích vaät chaát coøn coù nhöõng trang huyeàn thoaïi kyø dieäu phaûn aùnh söï haøo huøng, söï bay boång kyø dieäu cuûa nhöõng nhaân thaàn, ngöôøi anh huøng daân toäc ñaõ coù coâng döïng nöôùc vaø baûo veä ñaát nöôùc.

 BẮC NINH

Baéc Ninh laø moät tænh naèm trong vuøng ñoàng baèng vaø trung du Baéc boä. Baéc giaùp Baéc Giang, Ñoâng vaø Ñoâng Nam giaùp Haûi Döông, phía Taây giaùp Haø Noäi, phía Nam giaùp Höng Yeân. Ñaây laø tænh coù dieän tích nhoû nhaát nöôùc: 797,2km2 vôùi daân soá 941.389 ngöôøi (1/4/1999). Tænh lò Baéc Ninh caùch Haø Noäi hôn 30km, coù quoác loä 1A chaïy qua, coù nhieàu soâng lôùn, vì vaäy heä thoáng giao thoâng ñöôøng boä, ñöôøng saét vaø ñöôøng soâng ñeàu thuaän lôïi. Ñòa hình chuû yeáu laø ñoàng baèng, coù moät soá ngoïn nuùi ñaõ ñi vaøo thô ca (nuùi Thieân Thai). Nhieät ñoä trung bình naêm khoaûng 23,4oC, raát thích hôïp cho du lòch.

Kinh Baéc laø vuøng ñaát ñaïo Phaät thaâm nhaäp ngay töø nhöõng theá kyû ñaàu coâng nguyeân. Ñeán ñôøi nhaø Lyù, Phaät giaùo ñaõ ñaït ñeán ñoä cöïc thònh. Nhieàu chuøa, thaùp ñaõ ñöôïc xaây döïng ôû ñaát Kinh Baéc vaø ñaõ trôû thaønh danh thaéng, di tích lòch söû vaên hoùa, laø nôi tham quan vaõn caûnh cuûa khaùch 4 phöông.

Baéc Ninh laø vuøng ñaát coå ñoàng thôøi laø moät trong nhöõng caùi noâi cuûa neàn vaên minh Vieät Nam. Chính vuøng ñaát naøy ñaõ sinh ra nhöng ñieäu haùt daân ca quan hoï ñaëc saéc, tieâu bieåu cho loaïi hình daân ca tröõ tình Baéc boä, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc.

Baéc Ninh coøn laø moät trong nhöõng ñòa phöông coù nhieàu leã hoäi, moãi leã hoäi ñeàu gaén vôùi neùt ñeïp vaên hoùa truyeàn thoáng vaø nhöõng trang söû haøo huøng cuûa daân toäc. Moãi ñoä xuaân veà, ngöôøi Kinh Baéc laïi roän raøng traåy hoäi. Kinh Baéc Veà maët vaên hoùa, coù theå noùi vuøng Kinh Baéc laø töôïng tröng cuûa caû daân toäc. Caû moät vuøng beân kia soâng Hoàng oâm laáy soâng Ñuoáng, soâng Thöông, soâng Caàu, soâng Tieâu Thöông, nuùi Thieân Thai, röøng Baùng che rôïp 8 ngoâi moä caùc ñôøi vua nhaø Lyù, nhöõng caùnh ñoàng xanh bieác ngoâ khoai. Haøng traêm ngoâi ñình, chuøa, mieáu, am reâu phong thaáp thoaùng. ÔÛ vuøng ñaát thieâng naøy, nhöõng ñòa chæ nhö Thoå Haø, Ñoàng Kî, Yeân Phong, Tieân Sôn, Vieät Yeân, Baéc Ninh, Ñinh Baûng, Phuø Löu… cöù vang leân nhöõng noát nhaïc tuyeät vôøi qua nhieàu theá kyû. Gaén lieàn vôùi nhöõng di tích vaên hoùa lòch söû laø nhöõng hoäi laøng, hoäi xuaân, hoäi muøa, hoäi chôï, hoäi baét chaïch trong chum, nhuõng cuoäc thi baét chim, thi côø töôùng, thi haùt cheøo, thi naáu côm, thi ñaùnh ñu, ñaùnh vaät, choïi gaø… ÔÛ ñaây, ngöôøi ta ra moät tuyeân ngoân töø raát laâu: “Coù nam coù nöõ môùi neân xuaân”.

Kinh Baéc laø xuaát xöù cuûa nhieàu huyeàn thoaïi, chuyeän keå nhö Tröông Chi – Mî Nöông, Töï Uyeân, baø Chuùa Cheø, baø Chuùa Kho, baø Nguyeãn Thò Huyeàn coù hai con gaùi laø Ngoïc Haân vaø Ngoïc Bình, YÛ Lan phu nhaân, meï Hoà Xuaân Höông, meï Thi haøo Nguyeãn Du, Haøn Thuyeân, Nguyeãn Gia Thieàu, Cao Baù Quaùt… laø nhöõng ngöôøi con cuûa vuøng ñaát naøy. Nôi ñaây cung caáp nhieàu cung phi, myõ nöõ nhaát cho vöông trieàu phong kieán. Laø maûnh ñaát vaên hoïc, Kinh Baéc chieám nhieàu bia Tieán só nhaát so vôùi baát kyø nôi naøo trong caû nöôùc. Cuõng laø maûnh ñaát cuûa aâm nhaïc, Kinh Baéc coù 49 laøng Quan Hoï noåi tieáng, oâm aáp trong mình hôn 200 laøn ñieäu chính thöùc laøm nguoàn soáng voâ taän veà tinh thaàn, cho caûm höùng aâm nhaïc daân toäc qua nhöõng caùnh hoa, höông böôùm vaø daùng veû cuûa mình.

Nhöõng baøi ca Quan Hoï ñaõ vaø ñang ñöôïc hoan ngheânh nhieät lieät ôû trong nöôùc cuõng nhö ôû nöôùc ngoaøi. Ngöôøi ta baûo laøn gioù ôû Kinh Baéc cuõng mang laøn ñieäu daân ca. Nhöõng noát nhaïc Kinh Baéc ngoït ngaøo ñaày gôïi caûm ñaõ laøm say loøng ngöôøi qua nhieàu theá heä. Ngay caû khi cuoäc soáng khoù khaên, noù luoân luoân vuùt cao nhöõng nhòp ñieäu cao caû, yeâu ñôøi, vaãn ñöôïc baûo ñaûm troøn veïn chaát uy nghi vaø trang nhaõ. Nhieàu lôùp ngöôøi ra ñi, nhöõng noát nhaïc laïi baùm truï vaø truù nguï vaøo nhöõng lôùp ngöôøi keá tieáp ñeå ngaân nga vaø phaùt trieån thaønh nhöõng ñieàu vónh cöûu ngay trong ñôøi soáng phuø du. Chuùng laøm cho nhöõng hoài

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 342

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” öùc xa xöa haøng theá kyû vaø nhöõng nghi thöùc thaàn dieäu ñöôïc thöùc daäy trong loøng ngöôøi. Nhaïc ngaân leân, ngöïc caêng phoàng, taâm hoàn ñôm hoa keát traùi nhö caây coái, laøm cho theå xaùc vaø taâm hoàn quyeän vaøo nhau.

Noåi baät trong tranh khaéc goã Vieät Nam, keát naïp ñaäm ñaëc maøu saéc giaù trò daân toäc, laøm ñaïi bieåu cho tranh daân gian Vieät Nam ñeå tham gia vaøo kho taøng tranh theá giôùi laø loaïi tranh Ñoâng Hoà Kinh Baéc. Ñoâng Hoà coøn laøm haøng maõ, laøm nhöõng ñoà ngheä thuaät baèng giaáy, laøm phaùo. Ñoù laø caû moät laøng ngheä thuaät. Ngöôøi laøng Ñoâng Hoà veõ tranh coù ñeà thô keøm. Hoï hieáu hoïc, giao du roäng, lòch söï, raát raønh veà aåm thöïc. Tranh Ñoâng Hoà coù maët khaép nöôùc, laïi coøn ra nöôùc ngoaøi, goùp vaøo caùc söu taäp tranh quoác teá vaø coù maët trong nhieàu baûo taøng quan troïng treân theá giôùi. Kinh Baéc, maûnh ñaát huy hoaøng ñaày vaên hoùa. Coù nhaø hoïc giaû ñaõ noùi: “Vaên hoùa Kinh Baéc ñöôïc coi gaàn nhö moât thöù toân giaùo, moät thöù vaên hoùa cuûa sinh toàn cao caáp…”. Kinh Baéc laø queâ höông cuûa tieáng haùt Quan Hoï, cuûa tranh Ñoâng Hoà, cuûa traàu teâm caùnh phöôïng, cuûa baùnh phu theâ… laø caùi noâi cuûa ngheä thuaät aåm thöïc coå truyeàn, cuûa hoäi laøng, ñình, ñaùm, cuûa kieán truùc hoaønh traùng… Vì vaäy cuõng coù nhöõng ngöôøi nöôùc ngoaøi ñeán khaûo saùt Kinh Baéc, voäi vaøng mua höông ñoát leân ñeå toû loøng ngöôõng moä queâ höông cuûa trai thanh gaùi lòch, cuûa aùo môù ba môù baûy, cuûa noùn quai thao, cuûa khaùt voïng trai gaùi yeâu nhau côûi aùo trao nhau… Maûnh ñaát Kinh Baéc laø maûnh ñaát ñôøi thöôøng maø huyeàn thoaïi. Noù laø Laù Dieâu Boâng, tìm maõi khoâng thaáy heát veû ñeïp daït daøo voâ taän cuûa noù. Noù cuõng laø veû ñeïp chæ coù trong lyù töôûng maø ngöôøi ta khoâng nhìn thaáy heát. Ngöôøi Kinh Baéc coù ñi ñaàu non cuoái bieån thì tong hoï vaãn vang voïng maõi caâu:

Queâ höông vi vuùt goïi Dieâu boâng hôõi Dieâu boâng

Ñeàn Baø Chuùa Kho Töông truyeàn Baø laø moät ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam ñaõ kheùo leùo toå chöùc saûn xuaát, tích tröõ löông thöïc, troâng nom kho taøng quoác gia trong vaø sau chieán thaéng Nhö Nguyeät (1076). Khi Baø qua ñôøi, nhaân daân ñaõ laäp ñeàn thôø Baø ñeå ghi laïi coâng ôn cuûa Baø.

Ñeàn thôø ñöôïc xaây döïng theo kieán truùc thôøi Nguyeãn, theo cuûa tam ban. Ban haï kieán truùc kieåu tieàn keâ, haäu phaåy, ban trung theo kieåu thöôïng choàng giöôøng, haï keâ trong, ban thöôïng döïng kieåu choàng giöôøng giaù chieâng.

Ñeàn Baø Chuùa Kho hieän nay ñöôïc tu söûa khang trang, thu huùt nhieàu khaùch thaäp phöông töø Baéc ñeán

Nam ñeán leã ñeå xin caàu taøi, caàu loäc, caàu may maén.

Di tích phoøng tuyeán soâng Nhö Nguyeät Di tích lòch söû naøy thuoäc thoân Thoï Ñöùc, Tam Ña, Yeân Phong, Baéc Ninh. Taïi Thoï Ñöùc, Lyù Thöôøng Kieät ñaõ cho xaây döïng nhieàu traïi quaân lôùn hieän vaãn coøn daáu tích trong loøng ñaát: traïi Chónh, traïi Chuøa, traïi Quyùt, traïi Maùi AÁm. Treân khu vöïc baõi Mieãu, Lyù Thöôøng Kieät cho xaây döïng moät phoøng tuyeán lôùn chaën giaëc ôû cöûa soâng Thoï Ñöùc. Xung quanh laø caùc khu haäu caàn: kho Doác Gaïo, kho Cung ôû Goø Cung, kho Göôm ôû Goø Göôm.

Trong khaùng chieán choáng Toáng 1077, khu vöïc Thoï Ñöùc ñöôïc xaây döïng thaønh voøng tuyeán kieân coá trong heä thoáng phoøng tuyeán soâng Nhö Nguyeät. Caùnh quaân ñoùng ôû ñaây coù nhieäm vuï chaën muõi tieán quaân cuûa giaëc töø phía nuùi Tieâu Laùt traøn sang vaø laøm nhieäm vuï öùng cöùu cho hai caùnh quaân ôû khu vöïc Nhö Nguyeät vaø Thò Caàu, cuøng vôùi hai caùnh quaân naøy ñaõ taïo neân chieán thaéng vang doäi cuûa quaân daân nhaø Lyù muøa xuaân naêm 1077, ñaäp tan naïn xaâm laêng cuûa nhaø Toáng. Toaøn boä khu vöïc Thoï Ñöùc hieän nay vaãn naèm treân moät doi ñaát cao so vôùi xung quanh. Ñình, ñeàn, chuøa Thoï Ñöùc cuõng laø nhöõng di tích lòch söû naèm trong heä thoáng phoøng tuyeán Nhö Nguyeät trong cuoäc khaùng chieán choáng Toáng 1077.

Traän quyeát chieán treân soâng Nhö Nguyeät (3/1077) Caùnh thuûy binh bò giam chaân ôû Vónh An, ñaïi quaân cuûa Quaùch Quyø - Trieäu Tieát vì theá maø khoâng coù phöông tieän ñeå vöôït soâng Caàu. Chuùng chia quaân ra laøm hai khoái, ñoùng ôû hai vò trí khaùc nhau treân bôø Baéc soâng. Quaân Quaùch Quyø ñoùng ôû Vieät Yeân, ñoái dieän vôùi Thò Caàu, coøn quaân cuûa Trieäu Tieát ñoùng ôû Hieäp Hoøa. Tuy moät maûng trong keá hoaïch hôïp ñoàng taùc chieán giöõa thuûy binh vaø boä binh ñaõ bò

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 343

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” beû gaõy, nhöng nhìn chung löïc löôïng giaëc chöa bò tieâu hao vaø xeùt veà tinh thaàn chieán ñaáu, chuùng vaãn coøn raát hung haêng. Quaùch Quyø ra leänh Vöông Tieán baéc caàu phao vaø chæ ñònh Mieâu Lyù laøm töôùng tieân phong, daãn khoaûng vaøi ngaøn quaân tieán sang bôø Nam. Ñaây laø ñôït taán coâng laàn thöù nhaát. Quaân Mieâu Lyù khoâng ñoâng, nhöng ñaây laø ñoäi quaân tieân phong vaø raát thieän chieán. Löïc löôïng tinh nhueä aáy cuûa Mieâu Lyù taán coâng quyeát lieät vaøo chieán tuyeán soâng Caàu, thaäm chí ñaõ vöôït ñöôïc chieán tuyeán vaø tìm ñöôïc ñöôøng ñaùnh thaúng veà Thaêng Long. Tình theá trôû neân raát khoù khaên vaø aùc lieät. Trong hoaøn caûnh voâ cuøng khoù khaên aáy, Lyù Thöôøng Kieät ñaõ ñoäng vieân quaân só moät caùch thieân taøi baèng baøi thô “Nam quoác sôn haø” baát dieät, coù giaù trò nhö moät baûn tuyeân ngoân ñoäc laäp laàn thöù nhaát cuûa nöôùc nhaø:

Taïm dòch

Nam quoác sôn haø Nam ñeá cö Tuyeät nhieân ñònh phaän taïi thieân thö Nhö haø nghòch loã lai xaâm phaïm Nhöõ ñaúng haønh khang thuû baïi hö

Soâng nuùi nöôùc Nam vua Nam ôû Raønh raønh ñaõ ñònh ôû saùch Trôøi Côù sao luõ giaëc sang xaâm phaïm

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 344

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Chuùng baây seõ bò ñaùnh tôi bôøi.Töông truyeàn, nhaân ñeâm toái trôøi, Lyù Thöôøng Kieät ñaõ cho ngöôøi vaøo ñeàn thôø Tröông Haùt ôû gaàn chieán tuyeán ñeå ñoïc to baøi thô aáy leân. Lôøi thô huøng hoàn laïi ñöôïc ñoïc leân doõng daït ôû choán toân nghieâm, khieán cho quaân só nghe cöù töôûng laø lôøi thaàn linh cuûa nuùi soâng. Baøi thô tuyeät vôøi aáy ñaõ coù taùc duïng ñoäng vieân maïnh meõ tinh thaàn cuûa quaân só Ñaïi Vieät. Chôùp laáy cô hoäi ñoù, Lyù Thöôøng Kieät lieàn chaán chænh ñoäi nguõ vaø cho quaân tieán coâng raát quyeát lieät vaøo löïc löôïng cuûa Mieâu Lyù. Mieâu Lyù bò ñaïi baïi taïi Yeân Phuï, ñoäi quaân tieân phong do y chæ huy bò tieâu dieät gaàn heát. Mieâu Lyù buoäc phaûi daãn taøn quaân chaïy veà, nhöng ñeán beán Nhö Nguyeät thì caàu phao ñaõ bò quaân ta chaët ñöùt. Cuøng ñöôøng, y lieàu cheát bôi qua soâng. Ñaùm taøn binh aáy laïi bò nöôùc soâng Caàu nhaän chìm theâm moät ít nöõa. Keá hoaïch baét caàu phao vöôït soâng bò thaát baïi thaûm haïi.

Quaùch Quyø-Trieäu Tieát tìm caùch vöôït soâng laàn hai ñeå quyeát chieán vôùi ñaïi binh Lyù Thöôøng Kieät. Laàn naøy chuùng huy ñoäng löïc löôïng lôùn hôn vaø vöôït soâng baèng beø. Moãi chuyeán beø chôû ñöôïc 500 quaân. Quaùch Quyø -Trieäu Tieát hy voïng neáu doàn daäp ñöa nhieàu chuyeán beø qua thì chuùng coù theå phaù vôõ phoøng tuyeán soâng Nhö Nguyeät.

Beø khoâng phaûi laø moät phöông tieän chieán ñaáu toát. Duøng beø ñeå chôû lính trong tröôøng hôïp naøy chaúng qua chæ laø bieän phaùp taïm thôøi, nhaèm khaéc phuïc khoù khaên do caùnh thuûy quaân khoâng ñeán ñöôïc nhö keá hoaïch ñaõ ñònh. Beø sang chaäm, ñaõ theá moãi chuyeán chæ chôû ñöôïc 500 quaân, neân ôû traän giaùp chieán laàn thöù hai naøy, quaân ñoäi cuûa Lyù Thöôøng Kieät cöù theá laàn löôït tieâu dieät ñòch moät caùch ung dung. Cuoäc taán coâng laàn hai cuûa quaân Toáng bò ñaäp tan. Chuû löïc ñòch hoaøn toaøn bò baát löïc tröôùc chieán tuyeán soâng Nhö Nguyeät. Trong luùc ñoù, caùc caùnh quaân thuûy boä cuûa Lyù Thöôøng Kieät chaúng nhöõng ñöôïc baûo toaøn maø coøn ñang ñöùng raát vöõng ôû vò trí chieán ñaáu cuûa mình. Hy voïng vöôït soâng cuoái cuøng cuûa Quaùch Quyø - Trieäu Tieát laø chôø ñôïi caùnh thuûy quaân. Nhöng caùnh thuûy quaân khoâng theå naøo ñeán ñöôïc, thaäm chí maõi cho ñeán trieàu ñình nhaø Toáng goïi veà chuùng môùi hay laø quaân Toáng ñaõ bò ñaïi baïi.

Quaùch Quyø vaø Trieäu Tieát nhaän ñònh ñuùng raèng, trong hoaøn caûnh cuï theå ñoù, moïi coá gaéng vöôït soâng ñeå ñaùnh phaù phoøng tuyeán soâng Nhö Nguyeät ñeàu chæ laø phieâu löu, vaø ñaõ cho ra leänh “Ai baøn ñeán ñaùnh seõ bò cheùm ñaàu”.

Giaëc töø theá coâng chuyeån sang theá thuû, yù ñoà ñaùnh nhanh thaéng nhanh bò phaù saûn hoaøn toaøn. Trong luùc ñoù nhaân daân ta ôû caùc vuøng bò taïm chieám laïi noåi daäy tieâu hao daàn sinh löïc cuûa chuùng. Thôøi cô ñaùnh traän quyeát ñònh ñaõ xuaát hieän. Tuy trong tình theá tuùng quaãn, tieán thoaùi löôõng nan nhöng Quaùch Quyø - Trieäu Tieát vaãn tìm caùch nhöû cho quaân ta sang bôø Baéc ñeå deã beà tieâu dieät. Laàn thöù hai, Quaùch Quyø - Trieäu Tieát ñaõ nhaän ñònh raát ñuùng raèng: theá naøo quaân ñoäi Lyù Thöôøng Kieät cuõng seõ toå chöùc vöôït soâng ñeå taán coâng. Ñieàu maø Quaùch Quyø - Trieäu Tieát khoâng theå bieát ñöôïc laø thôøi ñieåm, ñòa ñieåm vaø phöông thöùc toå chöùc vöôït soâng nhö theá naøo maø thoâi. Sau hai thaùng chôø ñôïi cuoäc taán coâng cuûa quaân ñoäi ta, giaëc bò doàn vaøo moät tình theá heát söùc khoán quaãn vaø caêng thaúng. Ñaùnh thì seõ thaát baïi, ruùt thì nhuïc, thuûy binh khoâng tôùi, boä binh, kî binh, phu dòch thì raõ rôøi… Quaùch Quyø - Trieäu Tieát hoaøn toaøn ôû vaøo theá bò ñoäng.

Vaøo moät ngaøy cuoái thaùng 3/1077, cuoäc toång phaûn coâng chieán löôïc cuûa Lyù Thöôøng Kieät baét ñaàu. Môû ñaàu, ñaïo quaân thuûy ôû Vaïn Xuaân do hai Hoaøng thaùi töû Hoaøng Chaâu vaø Chieâu Vaên chæ huy ñaõ baát ngôø vöôït soâng, ñaùnh quyeát lieät vaøo khu vöïc ñoùng quaân cuûa Quaùch Quyø. Cuoäc taán coâng naøy nhaèm hai muïc ñích: moät laø goùp phaàn tieâu dieät sinh löïc ñòch, hai laø thu huùt toaøn boä söï chuù yù cuûa ñòch taïo ñieàu kieän deã daøng cho ñaïi binh cuûa Lyù Thöôøng Kieät vöôït soâng, ñaùnh traän quyeát ñònh vôùi quaân Toáng. Trong traän aùc chieán naøy, hai vò Hoaøng töû Hoaøng Chaâu vaø Chieâu Vaên ñaõ anh duõng hy sinh, nhöng caû hai muïc tieâu ñeà ra cho traän ñaùnh thì ñeàu ñaït.

Trong ñeâm toái, khi maø quaân Toáng taäp trung löïc löôïng ñoái phoù vôùi ñaïo thuûy quaân, Lyù Thöôøng Kieät ñaõ bí maät cho ñaïi binh vöôït soâng Nhö Nguyeät vaø oà aït taán coâng vaøo khu vöïc beán ñoø Nhö Nguyeät. Nôi ñaây, löïc löôïng quaân Toáng raát huøng haäu, nhöng laïi do bò ñaùnh baát ngôø trong ñeâm neân ñaõ bò ñaïi baïi. Quaân Toáng thaùo chaïy trong hoaûng loaïn, nhöng ñuùng vaøo luùc ñoù Lyù Thöôøng Kieät laïi vieát thö ñeà nghò giaûng hoøa! OÂng noùi: “Duøng bieän só daøn hoøa, khoâng nhoïc töôùng taù, khoûi toán xöông maùu maø baûo toàn ñöôïc toân mieáu”.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 345

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Neáu tröôùc ñoù chuùng tieán sang huøng hoå bao nhieâu thì luùc naøy chuùng ruùt veà trong lo sôï vaø hoãn loaïn baáy nhieâu. Ngay ñeán söû cuûa Trung Quoác ñôøi nhaø Toáng cuõng phaûi vieát raèng “Quyø muoán ruùt quaân veà, sôï giaëc taäp kích, beøn baét quaân khôûi haønh ban ñeâm, haøng nguõ khoâng ñöôïc chænh teà, tình hình hoãn loaïn, giaãm xeùo leân nhau”.

Giaëc ruùt tôùi ñaâu, Lyù Thöôøng Kieät cho quaân ñuoåi theo thu hoài ñaát ñai ñeán ñaáy. Vôùi traän Nhö Nguyeät, yù chí xaâm laêng cuûa quaân Toáng bò ñeø beïp. Nhö Nguyeät laø moät trong nhöõng traän quyeát chieán tuyeät vôøi cuûa lòch söû daân toäc. Laø vò Toång chæ huy trong traän ñaùnh lòch söû naøy, Lyù Thöôøng Kieät xöùng ñaùng ñöôïc nhaân daân caû nöôùc ñôøi ñôøi ghi nhôù vaø kính troïng. OÂng laø moät trong nhöõng vò anh huøng kieät xuaát nhaát cuûa daân toäc ta.

Ñoâi neùt veà Danh taøi quaân söï Lyù Thöôøng Kieät Lyù Thöôøng Kieät sinh naêm 1019, maát naêm 1105, voán coù hoï teân thaät laø Ngoâ Tuaán, nhöng vì ñöôïc

ban quoác tính laø hoï Lyù, laïi coù teân laø Thöôøng Kieät neân ngöôøi ñôøi môùi goïi oâng laø Lyù Thöôøng Kieät.

Lyù Thöôøng Kieät laø ngöôøi laøng An Xaù, huyeän Quaûng Ñöùc, sau laøng naøy dôøi veà xaõ Phuùc Xaù. Nhaø oâng thuoäc thoân Baéc Bieân, nay thoân Baêc Bieân thuoäc xaõ Ngoïc Luïy, huyeän Gia Laâm, Haø Noäi. Khi laøm quan lôùn trong trieàu, Lyù Thöôøng Kieät dôøi nhaø veà phöôøng Thaùi Hoøa, nay thuoäc noäi thaønh Haø Noäi.

Cuoäc ñôøi cuûa Lyù Thöôøng Kieät coù 4 coáng hieán noåi baät: +Goùp phaàn quan troïng vaøo vieäc cuûng coá söùc maïnh cuûa boä maùy quaûn lyù nhaø nöôùc vaø tham gia vaø tham gia hoaïch ñònh nhieàu keá saùch lôùn cuûa trieàu ñình döôùi thôøi trò vì cuûa Lyù Thaùnh Toân vaø Lyù Nhaân Toân.

+Cuøng Lyù Thaùnh Toân chæ huy quaân Ñaïi Vieät ñaùnh thaúng vaøo ñaát Chieâm Thaønh (1069), deïp yeân

bieân giôùi phía Nam tröôùc khi ñoái phoù vôùi cuoäc xaâm laêng cuûa quaân Toáng ôû phía Baéc.

+Toång chæ huy quaân Ñaïi Vieät ñaùnh Chaâu Ung, Chaâu Khaâm vaø Chaâu Lieâm (cuoái naêm 1075 ñaàu

naêm 1076), tieâu dieät moät boä phaän quan troïng trong löïc löôïng chuaån bò xaâm laêng cuûa nhaø Toáng.

+Toång chæ huy thieân taøi cuoäc khaùng chieán choáng Toáng naêm 1077, taùc giaû cuûa traän quyeát chieán chieán löôïc ôû phoøng tuyeán Nhö Nguyeät vaø ñoàng thôøi laø taùc giaû cuûa aùng thieân coå huøng vaên “Nam Quoác Sôn Haø”.

Beán Bình Than Teân moät beán soâng treân Luïc Ñaàu Giang. Töø Bình Than coù theå theo soâng Thöông, soâng Caàu, soâng Luïc Nam ngöôïc leân Baéc Giang, Lam Sôn; theo soâng Ñuoáng vaøo soâng Hoàng veà Haø Noäi; theo soâng Thaùi Bình ra bieån Ñoâng; theo soâng Kinh Thaày vaøo soâng Baïch Ñaèng roài ra Vònh Haï Long. Theo Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö, muøa ñoâng thaùng Möôøi naêm Nhaâm Ngoï nieân hieäu Thieäu Phong thöù 4 ñôøi Traàn (1282), tröôùc tin caáp baùo nhaø Nguyeân laïi saép cöû ñaïi binh sang xaâm löôïc nöôùc ta, “…vua Traàn Nhaân Toâng beøn ngöï ra Beán Bình Than, hoïp vöông haàu vaø traêm quan baøn keá saùch coâng thuû vaø chia nhau ñoùng giöõ nhöõng nôi hieåm yeáu…”. Ñaây laø Hoäi nghò Bình Than noåi tieáng thöôøng ñöôïc nhaéc trong lòch söû. Ñòa ñieåm hoïp, theo nhieàu nhaø nghieân cöùu coù leõ ôû quaõng Luïc Ñaàu Giang môû roäng thaønh moät vuïng soâng, gaàn laøng Traàn Xaù thuoäc huyeän Chí Linh (Haûi Höng). Söû saùch coøn cho bieát khi ñoù Traàn Quoác Toaûn tuy ñaõ ñöôïc phong töôùc Hoaøi Vaên Haàu nhöng môùi 15 tuoåi neân khoâng ñöôïc döï hoäi nghò naøy, töùc quaù tay caàm quaû cam boùp naùt luùc naøo cuõng khoâng bieát, beøn quay veà chieâu moä gia binh ñöôïc hôn 1000 ngöôøi mua saém khí giôùi, ñoùng chieán thuyeàn, may laù côø lôùn ñeà 6 chöõ vaøng: “Phaù cöôøng ñòch, baùo hoaøng aân” (Ñaùnh giaëc maïnh, ñaùp ôn vua), ngaøy ñeâm luyeän taäp trôû thaønh moät ñoäi quaân tinh nhueä goùp phaàn laøm neân chieán thaéng. Nhöõng khi xung traän Hoaøi Vaên Haàu thöôøng xoâng leân tröôùc, giaëc thöôøng phaûi lui traùnh khoâng daùm ñoái ñòch. Khi maát, vua thöông tieác thaân laøm vaên teá laïi gia phong töôùc vöông.

Tranh Ñoâng Hoà Ñaây laø moät laøng ngheà veõ tranh daân gian noåi tieáng cuûa Vieät Nam ôû laøng Ñoâng Hoà, huyeän Thuaän Thaønh, Baéc Ninh. Ngheà veõ tranh daân gian cuûa laøng Ñoâng Hoà ñaõ coù töø raát laâu ñôøi. Tröôùc ñaây hoï veõ tranh phuïc vuï Teát Nguyeân Ñaùn. Ngaøy nay hoï veõ tranh coøn ñeå baùn cho khaùch haøng coù nhu caàu baát cöù luùc naøo. Nguyeân lieäu veõ tranh laø giaáy doù (giaáy ñöôïc laøm töø caây doù giaõ nhoû, loïc vaø caùn moûng), maøu

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 346

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” veõ laáy töø chaát lieäu thieân nhieân nhö gaïch non, laù caây, reã caây, ñoát thaønh than maøi ra. Ñeå taïo ra maøu neàn laáp laùnh, hoï phaûi duøng voû con soø, ngheâu (coøn goïi laø ñieäp) nung leân thaønh voâi, giaõ nhoû, troän vôùi nhöïa caây, pheát leân giaáy doù ñeå taïo ra maøu neàn. Haàu heát tranh Ñoâng Hoà ñeàu phaûn aùnh öôùc nguyeän hoøa bình, haïnh phuùc, aám no. Coù moät soá tranh veà ñoäng vaät nhö boø, lôïn, choù, meøo laø nhöõng con vaät gaàn guõi vôùi ngöôøi noâng daân. Ñaëc bieät moät soá tranh vôùi maûng ñeà taøi “Höùng döøa”, “Ñaùm cöôùi chuoät”, “Ñaùnh ghen” raát haáp daãn khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc. Hieän nay laøng tranh Ñoâng Hoà coøn laøm theâm ñoà haøng maõ ñeå phuïc vuï cho vieäc teá leã.

Haøng naêm, chôï tranh ñöôïc hoïp vaøo dòp Teát Nguyeân Ñaùn taïi ñình Ñoâng Hoà. Khaùch ôû quanh vuøng vaø ôû caùc tænh xa noâ nöùc veà chôï ñeå mua tranh. Hoäi thi ñoà maõ cuõng ñöôïc toå chöùc taïi ñình töø chieàu 14/3 ñeán 18/3 aâm lòch haøng naêm. Chôï tranh vaø Hoäi thi ñoà maõ ñöôïc toå chöùc haøng naêm phaàn naøo phaûn aùnh ñöôïc neùt ñaëc thuø trong hoaït ñoäng kinh teá - vaên hoùa cuûa ngöôøi daân laøng Ñoâng Hoà.

Nôi phaùt tích nhaø Lyù Baéc Ninh laø moät caùi noâi vaên hoùa lôùn cuûa daân toäc Vieät Nam, nôi phaùt sinh cuûa moät trieàu ñaïi môû

ñaàu cho thôøi kyø vaøng son cuûa daân toäc ta: nhaø Lyù.

Taïi xaõ Coå Phaùp, huyeän Tieân Sôn, coù moät ngoâi mieáu mang teân laø Lyù Baùt Ñeá, töông truyeàn laø nôi

(Lyù Coâng Uaån)

phaùt tích cuûa nhaø Lyù. Lyù Baùt Ñeá nghóa laø 8 vò Hoaøng Ñeá ñôøi nhaø Lyù. Taùm vò ñoù goàm: :1010-1028 Lyù Thaùi Toå :1028-1054 + Lyù Thaùi Toâng (Lyù Phaät Maõ) :1054-1072 + Lyù Thaùnh Toâng (Lyù Nhaät Toân) +Lyù Nhaân Toâng (Lyù Caøn Ñöùc) :1072-1127 +Lyù Thaàn Toâng (Lyù Döông Hoaùn) :1128-1138 :1138-1175 +Lyù Anh Toâng (Lyù Thieân Toä) :1175-1210 +Lyù Cao Toâng (Lyù Long Traùt) :1210-1224 +Lyù Hueä Toâng (Lyù Haïo Saûm)

Sôû dó chæ thôø Lyù Baùt Ñeá maø khoâng phaûi Lyù Cöûu Ñeá (nhaø Lyù coù taát caû 9 vò Hoaøng ñeá) vì Hoaøng ñeá cuoái cuøng laø Lyù Chieâu Hoaøng chæ ôû ngoâi moät naêm, sau ñoù trôû thaønh Hoaøng haäu cuûa Traàn Thaùi Toâng (1226-1258). Cuoái cuøng, bò ñem gaû cho Leâ Taàn (töùc Leâ Phuï Traàn), soáng cuoäc ñôøi raát bình dò.

Lyù Coâng Uaån Vua nhaø Lyù, ngöôøi chaâu Coå Phaùp, loä Baéc Giang. Sinh ngaøy 12/2 Giaùp Tuaát (8/3/974). OÂng laø vua khai saùng nhaø Lyù, töùc Lyù Thaùi Toå luùc 35 tuoåi. Thaân maãu oâng hoï Phaïm, naêm leân 3 tuoåi oâng laøm con nuoâi sö Lyù Khaùnh Vaên, ñeán tuoåi tröôûng thaønh oâng thoâng minh, coù taøi vaên voõ. Laøm quan nhaø Tieàn Leâ ñeán chöùc Taû thaân veä ñieän tieàn chæ huy söù. Nhaø Tieàn Leâ suy vi vì Leâ Ngoïc Trieàu baïo ngöôïc, thieâu thaân laø Ñaøo Cam Moäc ngaàm möu vôùi Sö Nguyeãn Vaïn Haïnh thöôøng khuyeân oâng haõy saün saøng laät ñoå nhaø Leâ. Ñeán 1009, Leâ Ngoïc Trieàu maát, oâng cuøng Höõu ñieän tieàn chæ huy söù laø Nguyeãn Ñeà ñem 500 quaân Tuøy Long vaøo cung canh giöõ. Nhaân thôøi cô, Ñaøo Cam Moäc giuïc oâng haønh ñoäng. Cuoäc ñaûo chính thaønh coâng chôùp nhoaùng.

OÂng leân ngoâi vua, saùng nghieäp nhaø Lyù, dôøi ñoâ ra thaønh Ñaïi La (sau ñoåi laø Thaêng Long – Haø Noäi). OÂng söûa sang chính trò, troïng duïng Ñaøo Cam Moäc, gaû em gaùi laø An Quoác cho phong töôùc Nghóa Tín Haàu. Maëc khaùc, oâng cuõng troïng ñaõi taêng só, chuù troïng vieäc ñuùc töôïng, xaây chuøa, thôøi kyø naøy xem ñaïo Phaät nhö Quoác giaùo.

Ngaøy 3/3 Maäu Thìn (31/3/1028), oâng baêng haø höôûng döông 54 tuoåi, ôû ngoâi 19 naêm, nieân hieäu

Thuaän Thieân. YÛ Lan Vôï Lyù Thaùnh Toâng, meï Lyù Nhaân Toâng. Baø xuaát thaân töø moät gia ñình noâng daân queâ ôû Thoå Loãi,

Baéc Giang (sau ñoåi laø Sieâu Loaïi, Baéc Ninh).

Veà hoï teân thaät cuûa baø, saùch thô vaên Lyù Traàn ghi laø Leâ Thò YÛ Lan. Nhöng theo Hoaøng Xuaân Haõn trong quyeån Lyù Thöôøng Kieät thì: “Moät hoïc giaû ñôøi Toáng laø Thaåm Hoaït ñaõ ghi teân baø laø Nguyeãn Thò Yeán Loan”. Tuy vaäy Hoaøng Xuaân Haõn cho raèng ñaây chæ laø ghi theo aâm, neân coù theå chöõ Yeán Loan laø

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 347

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” do chöõ YÛ Lan ghi cheäch ra, cuõng nhö maáy chöõ Lyù Thöôøng Kieät chính quyeàn saùch ñoù ghi thaønh Lyù Thöôïng Caùt.

Töông truyeàn nhaân moät chuyeán vi haønh ñeán Thoå Loãi, Lyù Thaùnh Toâng baét gaëp baø ñang haùi daâu. Trong luùc moïi ngöôøi noâ nöùc ñi xem xa giaù nhaø vua. Rieâng baø vaãn ñöùng töïa goác lan ra veû thaûn nhieân. Ngaây ngaát tröôùc nhan saéc tuyeät traàn, Lyù Thaùnh Toâng cho tuyeån vaøo cung laäp laøm phu nhaân, ñaët hieäu laø YÛ Lan (döïa goác lan). Sau baø sinh Hoaøng töû Caøn Ñöùc (töùc Lyù Nhaân Toâng) vaø trôû thaønh Hoaøng Thaùi Haäu.

Naêm 1069, Lyù Thaùnh Toâng thaân chinh ñaùnh Chieâm Thaønh, baø ôû laïi trieàu giaùm quoác. Ñaùnh maõi khoâng thaønh coâng, nhaø vua ngaõ loøng keùo quaân veà. Ñeán chaâu Cöï Lieân, nghe tin baø trò nöôùc coù keát quaû toát nhaø vua noùi: “Ñaøn baø coøn laøm ñöôïc vieäc, taøi trai haù chòu xoaøng”. Roài quay laïi ñaùnh baét ñöôïc vua Chieâm laø Cheá Cuû. Naêm 1073, baø ñöôïc phong laø Linh Nhaân Hoaøng Haäu. Baáy giôø, vì loøng ghen gheùt, baø ñaõ laøm cho Döông Hoaøng Haäu (Vôï caû Lyù Thaùnh Toâng) vaø 76 thò nöõ maéc toäi cheát oan. Söû goïi laø AÙn Thöôïng Döông cung.

Naêm 1085, baø tuaàn du khaép nôi vôùi yù ñònh quan saùt tình hình sinh hoaït cuûa nhaân daân. Ñeán naêm 1087, baø xuaát tieàn trong phuû chuoäc nhöõng ngöôøi con gaùi nhaø ngheøo phaûi ñi ôû ñôï roài gaû cho nhöõng ngöôøi goùa vôï. Daân chuùng xöng tuïng baø laø “Quan AÂm”.

Ngaøy 25/7/1117 Baø maát. Qua thaùng 8 laøm leã hoûa taùng roài thôø taïi Thoï Laêng. Thuïy hieäu laø Phuø Thaùnh Linh Nhaân Hoaøng thaùi haäu. Mieáu thôø baø ôû hai xaõ Caåm Ñoâi vaø Caåm Caàu thuoäc Gia Loäc, Haûi Döông (nay thuoäc Haûi Höng) goïi laø cung Quyønh Hoa.

Chuøa Daâu Ngay töø nhöõng theá kyû ñaàu coâng nguyeân, vuøng Daâu (huyeän Thuaän Thaønh, Baéc Ninh) ñaõ laø moät trung taâm Phaät giaùo noåi tieáng trong, ngoaøi nöôùc. Chuøa Daâu voán laø ñeàn, töông truyeàn ñöôïc xaây döïng töø cuoái theá kyû thöù 2, vaø gaàn vôùi huyeàn tích Man Nöông: Man Nöông laø ngöôøi laøng Maõn Xaù, bôø Nam soâng Ñuoáng, ngay töø naêm 12 tuoåi ñaõ ñöôïc cha meï cho sang chuøa Linh Quang ôû bôø Baéc soâng Ñuoáng ñeå thuï giaùo Thieàn sö Khaâu Ñaø La, ngöôøi Thieân Truùc (AÁn Ñoä). Moät hoâm, Khaâu Ñaø La ñi haønh leã veà muoän, voâ yù böôùc qua ngöôøi Man Nöông ñang naèm nguû khieán naøng coù mang. Naøng ñaønh phaûi veà nhaø, ñöôïc moät naêm hai thaùng thì sinh moät gaùi (nhaèm giôø Ngoï ngaøy moàng Taùm thaùng Tö). Naøng boàng con sang chuøa traû cho Khaâu Ñaø La. Nhaø sö ñem ñöùa beù tôùi caây ña coå thuï ven soâng nieäm thaàn chuù roài duøng thieàn tröôïng goõ vaøo goác caây. Goác caây nöùt ra, Khaâu Ñaø La ñaët ñöùa beù vaøo ñoù. Veát nöùt kheùp kín laïi vaø caây toûa höông thôm ngaùt. Khaâu Ñaø La trao cho Man Nöông thieàn tröôïng vaø daën raèng: Khi naøo haïn haùn cöù caém gaäy xuoáng ñaát ñoïc lôøi caàu nguyeän thì seõ coù möa. Ít laâu sau trôøi ñaïi haïn, 3 naêm lieàn khoâng haït möa naøo, ruoäng ñoàng khoâ neû, daân tình ñoùi khoå. Nhôù lôøi daën, Man Nöông ñem caây thieàn tröôïng ra thöû pheùp maøu, quaû thaáy öùng nghieäm. Theá roài vaøo naêm Giaùp Tî noï, sau nhöõng ngaøy möa to gioù lôùn, caây coå thuï Khaâu Ñaø göûi con ñoå xuoáng soâng, troâi veà Daâu thì chöïng laïi. Ngöôøi laøng ra loâi caây leân bôø, nhöng loâi khoâng noåi. Man Nöông ra soâng giaët ruõ, thaáy caây raäp rình nhö vaãy goïi, lieàn tung daûi yeám ra maø daït vaøo bôø. Ñeâm hoâm aáy, thaàn nhaân baùo moäng khuyeân daân laøng neân ñem caây goã taïc töôïng maø thôø thì seõ ñöôïc höôûng phuùc lôùn. Daân laøng laøm theo lôøi thaàn, taïc ñöôïc moät pho töôïng Phaùp Vaân (töùc baø Daâu thôø ôû chuøa Thieàn Ñònh Vu), Phaùp Vuõ (töùc baø Ñaäu thôø ôû chuøa Thaønh Ñaïo), Phaùp Loâi (töùc baø Töôùng thôø ôû chuøa Phi Töông); Phaùp Ñieän (töùc baø Dan thôø ôû chuøa Phöông Quan). Man Nöông sau khi hieån thaønh ñöôïc thôø cuøng cha meï ôû neàn nhaø cuõ taïi laøng Maõn Xaù.

Trong 5 ngoâi chuøa coå treân vuøng ñaát truø phuù ôû bôø Nam soâng Ñuoáng, noåi tieáng nhaát laø chuøa Thieàn Ñònh thôø Phaùp Vaân. Chuøa coøn coù teân laø Coå Chaâu Töï, Dieân ÖÙng töï, Phaùp Vaân töï, nhöng teân goïi noâm na phoå bieán hôn caû vaãn laø chuøa Daâu. Chuøa ñöôïc xaây döïng treân ñaát laøng Daâu xaõ Thanh Khöông huyeän Thuaän Thaønh tænh Haø Baéc, caùch Haø Noäi chöøng 30km. Töø Haø Noäi ñi theo QL5 ñeán ga Phuù Thuïy (caây soá 15) thì reõ traùi theo con ñöôøng nhoû qua chôï Keo, ñi theâm moät ñoaïn ñöôøng nöõa thì ñeán chuøa. Caûnh chuøa ngaøy nay chuùng ta coøn ñöôïc chieâm ngöôõng laø keát quaû cuûa ñôït xaây döïng laïi vaøo theá kyû XIV vaø nhieàu laàn truøng tu vaøo caùc theá kyû tieáp theo. Chuøa laøm theo kieåu “Noäi coâng ngoaïi quoác”. Cuïm kieán truùc chính bao goàm 3 toøa tieàn ñöôøng – thieâu höông – thöôïng ñieän vaø ngoïn thaùp Hoøa Phong

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 348

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” naèm loït vaøo giöõa 4 daõy nhaø daøi vaây quanh theo hình chöõ nhaät. Tröôùc chuøa laø baõi roäng, keùo daøi ra tôùi ven soâng Daâu, xöa kia laø soâng lôùn nay chæ coøn laø con ngoøi nhoû.

Chuøa voán coù tam quan khaù ñoà soä, hai taàng maùi cong gaàn meù soâng nay khoâng coøn. Toøa thöôïng ñieän döïng treân neàn cao, 4 maùi vôùi ñaàu ñao cong, truøm leân haøng hieân roäng bao quanh töïa treân 16 coät lôùn vaø moät heä thoáng vì keøo chaéc chaén, thoâng thoaùng coù nhieàu boä phaän coøn löu giöõ ñöôïc boùng daùng ngheä thuaät chaïm khaéc thôøi Traàn, Leâ. Töôïng Phaùp Vaân baøy ôû gian giöõa, cao gaàn 2m ngoài treân toøa sen cuøng vôùi hai töôïng Ngoïc Nöõ vaø Kim Ñoàng, khuoân maët baàu bónh, daùng ngöôøi thanh tuù, ñöôïc coi laø nhöõng taùc phaåm raát coù giaù trò trong kho taøng ñieâu khaéc coå. Gian beân traùi coù töôïng Maïc Ñónh Chi, ngöôøi ñöùng ra höng coâng xaây döïng laïi chuøa vaøo theá kyû XIV vôùi quy moâ to lôùn: “Caàu chín nhòp, chuøa traêm gian, thaùp chín taàng”. Khuaát sau buïc cao ñaët töôïng Phaùp Vaân coù moät pho töôïng neùt maët vaø y phuïc khaùc laï ñaët treân beä ñaù khaù coå. Nguoàn goác vaø yù nghóa vieäc thôø pho töôïng naøy chöa ñöôïc laøm saùng toû.

Noåi baät giöõa caûnh chuøa laø thaùp Hoøa Phong, cao vöôït leân nhöõng lôùp maùi naâu saãm, thu huùt söï chuù yù cuûa du khaùch töø xa. Thaùp xaây baèng gaïch moäc to baûn voán coù 9 taàng, nay chæ coøn 3 taàng döôùi cao khoaûng 17m. Taàng chaân thaùp hình vuoâng moãi beà roäng 7m, nhö moät gian nhaø roäng töôøng raát daøy, troå 4 cöûa voøm cuoán. Hai cöûa chính (Taây vaø Ñoâng) cao gaàn 3m vaø roäng 2m, coù baäc caáp phía döôùi ñeå leân xuoáng; hai beân baäc caáp laø hai con soùc ñaù trong tö theá naèm boø töø theàm xuoáng saân. Maët tröôùc taàng hai coù gaén baûng ñaù khaéc chöõ: “Hoøa Phong thaùp – Hoaøng trieàu Vónh Höïu tam nieân tueá thöù Ñinh Tî. Troïng thu. Coác nhaät” (Thaùp Hoøa Phong ngaøy laønh giöõa thu naêm Vónh Höïu thöù 3 Ñinh Tî, töùc naêm 1373, thôøi Leâ). Ñaây chaéc laø ngaøy truøng tu, gaén baûng. Trong loøng thaùp coù treo chuoâng lôùn ñuùc döôùi trieàu Caûnh Thònh (1793); khaùnh lôùn baèng ñoàng ñuùc naêm Minh Maïng thöù 18 (1817). Neàn thaùp coù 4 beä gaïch ôû 4 goùc, treân moãi beä ñaët moät pho töôïng Hoä phaùp cao to. Thaùp Hoøa Phong vôùi chaát lieäu thoâ phaùt, kieåu thöùc ñoäc ñaùo, voùc daùng ñoà soä ñem laïi moät veû ñeïp giaûn dò, coå kính, noåi baät leân giöõa khung caûnh xung quanh ñoùn chôø du khaùch 4 phöông lui tôùi chieâm ngöôõng caûnh chuøa nhö caâu ca dao töø xa xöa truyeàn laïi:

Duø ai ñi ñaâu veà ñaâu Heã troâng thaáy thaùp chuøa Daâu thì veà

Haùt Quan Hoï Haùt Quan hoï trong dòp Hoäi chuøa Lim laø neùt ñoäc ñaùo khoâng rieâng cuûa Baéc Ninh. Ñoù laø nhöõng toáp ca haùt chuyeân veà laøn ñieäu daân ca. Toáp nam keát nghóa vôùi toáp nöõ, cö nguï ôû nhöõng ñòa phöông gaàn hoaëc xa. Ñaây laø vieäc trao ñoåi taøi naêng, phaùt trieån vaên hoùa. Muoán keát nghóa hoï duøng traàu cau, môøi aên tröôùc ñeå baøn baïc veà phong caùch haùt. Sau ñoù trình dieän vôùi vò tröôûng laõo cuûa laøng, laøm leã keát nghóa tröôùc saân ñình, aên uoáng roài haùt ñoái ñaùp.

Buoåi haùt giöõa ñòa phöông naøy vôùi ñòa phöông kia dieãn ra ôû quanh chuøa ñình, coù theå choïn boái caûnh thô moäng cuûa baõi coû, söôøn ñoài, bôø ruoäng, khu vöïc coù caây coå thuï… Vaøo ñaàu thaùng Gieâng aâm lòch, tieát trôøi thuaän lôïi, raûnh vieäc ñoàng aùng chaøo ñoùn dòp taùi sinh cuûa vaïn vaät muoân loaøi, vaän hoäi toát cho naêm môùi.

Nhöõng ñoaïn keát nghóa ñeå thi taøi veà daân ca vaãn tuaân haønh theo quy taéc: Tröôùc tieân, phaàn haùt nghi leã ñeå hoûi thaêm tình hình sinh keá, hoaøn caûnh cha meï, chuùc möøng hoï haøng, laøng xoùm… Keá ñeán laø haùt giao duyeân, vôùi noäi dung treâu choïc thaân maät nhöng khoâng dung tuïc trong lôøi leõ. Theâm nguyeân taéc “Nam toøng Nöõ”, trai tìm nôi keát nghóa tröôùc nhöng khi baét ñaàu haùt, thì beân gaùi caát tieáng tröôùc ñeå beân trai traû lôøi sau. Hoäi Lim Lim laø teân moät quaû ñoài ôû xaõ Taân Töông, huyeän Tieân Sôn, Baéc Ninh. Nôi ñaây khi xöa laø moät caùnh röøng Lim. Röøng Lim baây giôø khoâng coøn nöõa, nhöng teân Lim ñaõ bieán thaønh teân rieâng thì vaãn coøn gaén lieàn vôùi lôøi ca quan hoï, ñieäu haùt daân gian.

Nhìn töø xa, ñoài Lim gioáng nhö moät caùi yeân ngöïa naèm doïc theo höôùng Ñoâng Baéc. Xa hôn veà phöông Nam laø ñænh nuùi cheø cao ngaát, nhöõng nöông cheø baùt ngaùt xanh ngaét moät maøu. Soâng Tieâu

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 349

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” Thöông – con soâng ñaõ laéng nghe tieáng saùo tuyeät vôøi cuûa chaøng Tröông Chi naêm xöa, nay ñaõ bò laáp daàn, chæ coøn nhö moät caùi hoà daøi uoán mình oâm laáy ñoài ôû phía Taây. Maët soâng nhö maët göông soi boùng ñoài Lim thô moäng. Treân ñænh ñoài coù moät ngoâi chuøa coå kính cuõng mang teân goïi chuøa Lim.

Töø xöa, cöù ñeán ngaøy 13 thaùng Gieâng aâm lòch laø ngöôøi ta môû hoäi Quan hoï cuûa hôn 50 laøng naèm raûi raùc trong caùc huyeän Yeân Phong, Tieân Sôn, Vieät Yeân, thò xaõ Baéc Ninh,… Ñoài Lim laø trung taâm cuûa hoäi. Hoäi Lim coù söùc haáp daãn ñaëc bieät ñoái vôùi ngöôøi daân Kinh Baéc. Nhöõng ngaøy hoäi Lim môû thaät vui, khaùch töù phöông vôùi quaàn aùo ñaày ñuû maøu saéc ñoå veà nhö nöôùc chaûy. Ñoài Lim chaät ních ngöôøi ñi traåy hoäi muøa xuaân. Ñuû moïi troø chôi vui töôi haáp daãn nhö: ñaáu vaät, choïi gaø, ñaùnh ñu, röôùc kieäu… Ñaëc bieät laø nhöõng ñaùm haùt Quan hoï ñoái ñaùp nhau moät caùch roän raõ, neân thô. Lim chính laø queâ höông cuûa Quan hoï, nhöõng baøi haùt “Caây truùc xinh”, “Lyù caây ña”, “Caùi troáng côn”, “Beøo daït maây troâi”,… cho ñeán nay vaãn chieám ñöôïc caûm tình cuûa moïi ngöôøi bôûi aâm ñieäu du döông, ñaèm thaém cuûa noù.

 BẮC GIANG

Baéc Giang laø tænh ôû mieàn trung du vaø giaùp vôùi chaâu thoå ñoàng baèng Baéc boä. Phía Baéc vaø Ñoâng Baéc giaùp tænh Laïng Sôn, phía Taây vaø Taây Baéc giaùp Haø Noäi, Thaùi Nguyeân; phía Nam vaø Ñoâng Nam giaùp tænh Baéc Ninh, Haûi Döông vaø Quaûng Ninh. Vôùi dieän tích 3816,7km2 vaø daân soá 1.492.191 ngöôøi (1/4/1999), ñaây laø tænh coù maät ñoä daân soá thaáp nhaát trong vuøng chaâu thoå ñoàng baèng Baéc boä. Ñòa hình: ñoàng baèng, trung du vaø mieàn nuùi. Khí haäu chia laøm hai muøa: muøa ñoâng töø thaùng 10 ñeán thaùng 3 vaø muøa heø töø thaùng 4 ñeán thaùng 9. nhieät ñoä trung bình naêm laø 24oC. Giao thoâng töông ñoái thuaän tieän: ñöôøng saét töø Baéc Giang coù theå veà thuû ñoâ Haø Noäi, leân Laïng Sôn, sang Thaùi Nguyeân vaø vuøng coâng nghieäp moû Quaûng Ninh; ñöôøng boä thuaän tieän bao goàm QL1A vaø nhieàu tuyeán tænh loä, huyeän lî; ñöôøng soâng: coù nhieàu soâng lôùn nhö soâng Caàu, soâng Thöông, soâng Luïc Nam chaûy qua tænh, thuaän tieän cho vaän taûi ñöôøng soâng goùp phaàn töôùi tieâu nöôùc phuïc vuï cho saûn xuaát noâng nghieäp vaø du lòch.

Baéc Giang laø moät vuøng coù nhieàu thaéng caûnh ñeïp vaø di tích lòch söû. Nhieàu hoà chöùa nöôùc lôùn taïo neân phong caûnh kyø vó, phaùt trieån ñöôïc tieàm naêng du lòch nhö hoà Caåm Sôn, Khuoân Thaàn. Baéc Giang laø moät tænh vöøa coù truyeàn thoáng leã hoäi vaên hoùa cuûa ñaát Kinh Baéc vöøa coù hoäi xuaân cuûa caùc daân toäc ít ngöôøi. Laø maûnh ñaát coù nhieàu daân toäc sinh soáng nhö Kinh, Taøy, Nuøng, Saùn Chay, Saùn Dìu, Hoa,… Vì vaäy truyeàn thoáng ngheä thuaät vaên hoùa ôû ñaây cuõng khaù phong phuù. Ngoaøi caùc laøn ñieäu daân ca: haùt xaåm, aû ñaøo, cheøo, quan hoï,… coøn coù haùt soong hao cuûa caùc daân toäc ít ngöôøi sinh soáng ôû ñaây.

Di tích thaønh Xöông Giang Thaønh naèm ôû xaõ Thoï Xöông caùch thò xaõ Baéc Giang 4km, beân caïnh QL1A ñi Laïng Sôn. Thaønh naøy do nhaø Minh xaây döïng vaøo theá kyû XV ñeå traán giöõ nôi cöûa ngoõ ñöôøng ruùt quaân phía Baéc. Nghóa quaân Lam Sôn cuûa Leâ Lôïi do töôùng Traàn Nguyeân Haõn chæ huy sau gaàn moät naêm vaây haõm; ñaùnh chieám thaønh Xöông Giang tröôùc khi vieän binh cuûa quaân Minh qua ngaõ bieân giôùi Laïng Sôn keùo xuoáng nöôùc ta. Chính taïi ñaây ñaõ dieãn ra traän ñaùnh lòch söû thaéng 10 vaïn quaân Minh. Heä thoáng thaønh coå Xöông Giang hieän nay vaãn coøn daøi 600m, coù 4 coång chính, dieän tích khoaûng 27ha.

Tröông Vaên Thaùm Anh huøng khaùng Phaùp, töùc Hoaøng Hoa Thaùm. Thuôû treû coøn coù teân laø Tröông Vaên Nghóa, con Tröông Vaên Thaân vaø Löông Thò Minh, queâ Dò Chieán, Tieân Löõ, Höng Yeân (nay thuoäc Haûi Höng). OÂng laäp chieán khu ôû vuøng Yeân Theá, thuoäc Baéc Giang (nay laø Haø Baéc), nghieãm nhieân laø vò Ñeà lónh kieät trong phong traøo Caàn Vöông, neân tuïc goïi laø Ñeà Thaùm vôùi hoãn danh laø Huøm xaùm Yeân Theá.

Töø naêm 1886, oâng trôû thaønh laõnh tuï nghóa quaân Yeân Theá vôùi chieán khu vaø ñòa baøn hoaït ñoäng quanh vuøng Baéc Giang – Thaùi Nguyeân – Höng Hoùa, khieán giaëc Phaùp kinh hoaøng. Giaëc Phaùp phoái hôïp vôùi Toång ñoác Tay sai Leâ Hoan moät maët ñaøn aùp moät maët chieâu haøng, nhöng chuùng vaãn khoâng deïp ñöôïc oâng. Ñeán naêm 1894, chuùng chòu ñieàu ñình vaø caét nhöôïng cho oâng 6 toång goàm 22 laøng ôû Phoàn Xöông ñeå oâng laäp ñoàn ñieàn, laäp khu töï trò ñöa ñeán giaûi tröø quaân bò.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 350

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Nhöng thaät söï oâng chæ traù haøng chöù khoâng buoâng vuõ khí. Naêm 1905, sau khi tieáp xuùc vôùi Phan Boäi Chaâu, Phan Chaâu Trinh, Phaïm Vaên Ngoân (Tuù Ngheä), oâng laïi vuøng leân khaùng chieán choáng Phaùp quyeát lieät hôn tröôùc, ñòa baøn hoaït ñoäng cuõng môû roäng hôn vôùi toå chöùc “Ñaûng Nghóa Höng” vaø “Trung Chaân ÖÙng Nghóa ñaïo” do oâng laøm laõnh tuï, töø ñaáy suoát 8 naêm oâng tieáp tuïc chieán ñaáu, gaây toån thaát naëng cho quaân Phaùp vaø toaùn quaân tay sai do Leâ Hoan caàm ñaàu. Cuoái cuøng, ñeâm 18/3/1915, oâng bò thuoäc haï laø Löông Tam Kì phaûn boäi aùm saùt oâng taïi moät nôi caùch chôï Goà hai caây soá, höôûng döông 55 tuoåi.

Phan Boäi Chaâu coù thô ñieáu oâng: Dò chuûng saøi lang maùn ñòa tinh Ñoäc töông chích thuû döõ cöøu tranh Traáp nieân thöông kieám sôn haø khí Baùch chieán phong vaân phuï töû binh. Quoác theá dó traûm quaân thöôïng phaán Töôùng ñaàu vò ñoaïn taëc do kinh Anh huøng baûn saéc chung naêng kieän Vaïn lyù thôøi vaên hoå khieáu thanh Dòch laø: Cuøng ñòch ra tay quyeát ñaáu tranh Non nöôùc bao naêm ngôøi baûo kieám Cha con traêm traän noåi huøng binh. Nöôùc nhaø duø ñaém thaân coøn daán Ñaàu töôùng chöa lìa giaëc vaãn kinh Cuoäc choùt anh huøng cuøng toâ neùt Vaúng nghe hoå theùt doäi muoân trình. Saøi lang cheát ñaát gioáng hoâi tanh

Tín ngöôõng thôø Maãu Bieåu hieän cuï theå cuûa toång keát kinh nghieäm troàng caây luùa nöôùc “Nhaát thì nhì thuïc” laø: tröôùc caû kyõ thuaät vaø caây gioáng chính laø yeáu toá thôøi tieát. Maø hieän töôïng tröïc quan laø Maây – Möa – Saám – Chôùp ñöôïc xem laø caùc vò Thaàn – baø ñôõ cuûa ngheà noâng, maø ngöôøi ta thöôøng goïi laø caùc Baø trong tín ngöôõng veà Maãu. Roài khi Phaät giaùo du nhaäp vaøo ta, trong phöông thöùc toàn taïi, noù coäng sinh ngay vôùi tín ngöôõng baûn ñòa, thì caùc Baø Maây – Möa – Saám – Chôùp ñöôïc xem laø con Phaät ñaày pheùp huyeàn nhieäm vôùi teân Haùn Vieät laø Phaùp Vaân – Phaùp Vuõ – Phaùp Loâi – Phaùp Ñieän maø moïi ngöôøi goïi chung laø Töù Phaùp. Vôùi huyeàn thoaïi vaø nguoàn goác Töù Phaùp, ngöôøi meï Vieät Nam – Man Nöông trôû thaønh Phaät Maãu vaø ngaøy hoäi caùc chuøa naøy ñöôïc aán ñònh theo ngaøy Phaät Ñaûn (Quan nieäm tröôùc ñaây laø ngaøy moàng 8 thaùng Tö aâm lòch).

Cuõng töø tín ngöôõng Maãu naøy, thaàn ñieän Phaät giaùo voán goác AÂn Ñoä toaøn nam thì sang ta ñöùc Phaät laïi mang daùng nöõ, vaø Quan Theá AÂm Boà taùt ñöôïc chæ ñònh laø Baø roõ raøng. Tín ngöôõng thôø Maãu naøy, maõi nhöõng theá kyû gaàn ñaây, khi Thieân Chuùa giaùo vaøo Vieät Nam, cuõng khai thaùc ñeå nhaân vaät Maria coù theå hoùa thaân vaøo maø thu huùt tín ñoà. Ngaøy nay haàu heát caùc chuøa ñeàu coù ñieän Maãu. Nôi thôø rieâng Maãu sau truyeàn thuyeát hoùa vôùi nhaân vaät Lieãu Haïnh, trôû thaønh Phuû Giaày vaøo dòp xuaân ñöôïc moïi ngöôøi traåy hoäi nhö cuoäc haønh höông veà Thaùnh Ñòa vôùi taâm thöùc “Thaùng Ba gioã Meï”. Treân cô sôû tín ngöôõng Maãu aáy, daân toäc ta ñaõ coù nhöõng anh huøng cöùu nöôùc ñích thöïc ñaàu tieân laø Hai Baø Tröng, Baø Trieäu vôùi raát nhieàu nöõ töôùng taøi ba. Caùc Baø Meï Daân Toäc ñaõ sinh ra nhöõng ñöùa con laø anh huøng huyeàn thoaïi vaø anh huøng lòch söû, maø caû khi sinh vaø luùc döôõng cöù laáp laùnh haøo quang. Töø nguoàn maïch aáy, daân toäc ta tin vaøo trieát lyù “Phuùc ñöùc taïi Maãu” vaø moïi ngöôøi ñeàu xaùc ñònh “Nghóa Meï nhö nöôùc trong nguoàn chaûy ra”, ñeå roài töø ñoù phaûi soáng sao cho xöùng vôùi ngöôøi Meï trong nhaø vaø môû roäng vôùi Baø Meï Toå Quoác.



https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 351

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

LẠNG SƠN

Laø moät tænh naèm ôû phía Baéc coù ñöôøng bieân giôùi vôùi Trung Quoác daøi 253km. Phía Baéc giaùp tænh Cao Baèng, phía Nam giaùp tænh Baéc Giang, phía Ñoâng giaùp tænh Quaûng Taây (Trung Quoác)., phía Ñoâng Nam giaùp tænh Quaûng Ninh, phía Taây Nam giaùp tænh Baéc Kaïn. Vôùi dieän tích 8178,25km2 vaø daân soá laø 706.643 ngöôøi (1/4/1999). Thuû phuû laø thò xaõ Laïng Sôn naèm ôû ñoä cao 500m so vôùi maët nöôùc bieån laø moät trong nhöõng thò traán coå cuûa Vieät Nam. Laø moät tænh coù neàn vaên hoùa ñaëc saéc cuûa nhöõng nhoùm ngöôøi: Vieät, Taøy, Nuøng, Dao, Moâng, Saùn Chay, Ngaùi…

Ñòa hình chuû yeáu laø röøng nuùi, heä thoáng soâng suoái töông ñoái daøy ñaëc ñaõ taïo neân nhöõng caùnh ñoàng thung luõng maøu môõ thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån noâng nghieäp. Laïng Sôn coù tieàm naêng veà khoaùng saûn, noâng laâm saûn, du lòch vaø thöông maïi. Khí haäu oân ñôùi maùt meû, nhieät ñoä trung bình naêm 21,5oC. Giao thoâng ñöôøng boä, ñöôøng saét ñeàu thuaän lôïi. QL1A noái lieàn Haø Noäi - thò xaõ Laïng Sôn daøi 154km, Haø Noäi - Laïng Sôn - Ñoàng Ñaêng daøi 170km.

Laø ñòa ñaàu Toå quoác, Laïng Sôn laø tænh coù nhieàu danh lam thaéng caûnh, non nöôùc höõu tình, coù nhieàu di tích lòch söû vôùi neàn vaên hoùa ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc, nôi coù di tích vaên hoùa Baéc Sôn, Mai Pha. Caùc danh lam thaéng caûnh cuøng nhieàu di tích lòch söû, vaên hoùa laø nhöõng tieàm naêng to lôùn cho vieäc phaùt trieån du lòch cuûa tænh Laïng Sôn, laøm cho Laïng Sôn coù söùc huùt laï kyø vôùi du khaùch.

Con ñöôøng Haø Noäi – Laïng Sôn Coù leõ khoâng coù con ñöôøng naøo gôïi ta nhieàu caûm höùng lòch söû nhö con ñöôøng naøy. Ñaây laø con ñöôøng ghi daáu nhieàu ñau khoå nhöng cuõng laø vinh quang cuûa daân toäc. Ñaây laø nôi maø Nguyeãn Traõi gaït leä tieãn cha roài quay veà nuoâi chí lôùn phuïc thuø. Laø con ñöôøng maø bao söù thaàn cuûa ta ra ñi roài khoâng bao giôø trôû veà, thaø raèng bò cheùm ñaàu chöù khoâng ñeå boïn “Thieân Trieàu” laøm nhuïc quoác theå. Ta ñi ngang qua vuøng Kinh Baéc xöa - ñaát döïng nghieäp cuûa nhaø Lyù xöa traûi roäng nhöõng caùnh ñoàng luùa möôït maø xanh maùt nhö nhöõng laøn ñieäu daân ca quyeán ruõ. Vöôït qua doøng soâng Nhö Nguyeät vang doäi chieán coâng maø loøng boài hoài xuùc ñoäng nhö coøn nghe vang voïng ñaâu ñaây lôøi thô haøo saûng: “Nam quoác sôn haø Nam ñeá cö…” cuûa danh töôùng Lyù Thöôøng Kieät. Kia laø aûi Chi Laêng vôùi ngoïn nuùi Maõ Yeân trô gan cuøng tueá nguyeät, nôi töôùng giaëc Lieãu Thaêng bò cheùm ruïng ñaàu. Ñaây laø ñöôøng soá 4 vôùi nhöõng caùi teân lòch söû Thích Kheâ, Na Saàm gôïi ta nhôù nhöõng traän thaéng veû vang nhöõng binh ñoaøn thieän chieán cuûa quaân xaâm löôïc Phaùp trong chieán dòch bieân giôùi 1950. Nhöõng röøng lau xaøo xaïc treân ñoài Ñoâng Kheâ nhö thì thaàm keå laïi vôùi ta hình aûnh Baùc Hoà kính yeâu ngoài ñaây theo doõi traän ñòa. Nhöõng teân soâng teân nuùi ôû cöûa ngoõ toå quoác naøy khoâng chæ ghi chöùng tích maø coøn noùi leân taám loøng chung thuûy cuûa con ngöôøi: Naøng Toâ Thò moät daï ñôïi choàng, ngaøy ngaøy leo leân nuùi ngoùng troâng maõi cho ñeán khi hoùa ñaù. Ñaõ töø laâu maûnh ñaát xanh töôi truø phuù vaø phong caûnh nuùi soâng xinh ñeïp höõu tình ôû ñaây ñaõ thoâi thuùc con ngöôøi mieàn xuoâi leân laäp nghieäp nhö nhöõng caâu ca dao:

Ñoàng Ñaêng coù phoá Kyø Löøa Coù naøng Toâ Thò coù chuøa Tam Thanh Ai leân xöù Laïng cuøng anh Boõ coâng baùc meï sinh thaønh neân em

Tuyeán lieân vaän Vieät Nam – Trung Quoác Töø 13/2/1996, Lieân hieäp ñöôøng saét Khu vöïc 1 thöôøng xuyeân toå chöùc caùc ñoaøn taøu Lieân vaän töø Haø Noäi ñeán Baéc Ki nh vaøo thöù tö ñeán thöù saùu haøng tuaàn. Moãi ñaàu taøu Tieäp Khaéc cuõ keùo moät ñoaøn goàm 4 toa keøm moät kíp laùi taøu, phuïc vuï, nhöng chæ chôû 6 - 15 khaùch/chuyeán, coøn haøng hoùa Trung Quoác sang Vieät Nam chuû yeáu qua caùc cöûa khaåu tieåu ngaïch, neân chæ chieám khoaûng hai toa. Khaùch ñi taøu Haø Noäi – Laïng Sôn khoâng ñi taøu lieân vaän vì hoï khoâng ñi thaúng moät maïch ñeán Ñoàng Ñaêng laøm gì, neân hoï chæ ñi taøu chôï, coøn caùn boä ñi coâng taùc laïi khoâng thích phaûi ñi ñeâm. Vieäc thoâng taøu lieân vaän vì theá coù yù nghóa chính trò hôn laø yù nghóa kinh teá, ñang laø noãi lo cuûa ngaønh ñöôøng saét. Khaû naêng taêng soá khaùch ñi töø Haø Noäi – Baéc Kinh gaëp nhieàu khoù khaên. Lieân hieäp ñöôøng saét Khu vöïc I ñaõ höôùng hoaït ñoäng cuûa

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 352

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

mình veà phía Taây nhaèm khai thaùc tuyeán ñöôøng saét Haûi Phoøng - Laøo Cai - Sôn Yeân - Coân Minh, hieän nay ñang chôû haøng hoùa theo Hieäp ñònh ñöôøng saét giöõa hai nöôùc.

Vuøng Taây Nam Trung Quoác coù 230 trieäu daân, raát caàn con ñöôøng ngaén nhaát ñeå ra bieån. Yeâu caàu vaän chuyeån haøng quaù caûnh qua caûng Haûi Phoøng ñeå ñeán moät nöôùc thöù 3 laø raát lôùn. Taøu roäng 1m laïi coù theå chaïy thaúng töø Coân Minh ñeán Haø Khaåu (486km) roài chaïy tieáp Haø Khaåu – Haûi Phoøng (400km) khi qua bieân giôùi chæ caàn thay ñaàu maùy, thay tröôûng taøu an ninh. Tuy nhieân naêng löïc vaän chuyeån cuûa ngaønh ñöôøng saét Vieät Nam ôû tuyeán ñöôøng naøy chæ khai thaùc toái ña moät trieäu taán/naêm, rieâng vieäc vaän chuyeån apatit töø Laøo Cai ñaõ chieám 600.000 taán/naêm, neân tuyeán ñöôøng chæ coù theå ñaûm nhaän 400.000 taán/naêm trong khi phía Trung Quoác yeâu caàu töø 3-4 trieäu taán/naêm.

Trong hoaït ñoäng giao thoâng vaän taûi quoác teá baèng ñöôøng saét, 21h30 ngaøy 18/4/1997, ñoaøn taøu Lieân vaän quoác teá Haø Noäi – Coân Minh (Trung Quoác) ñaõ khôûi haønh taïi ga Haø Noäi, chính thöùc khai thoâng theâm moät tuyeán taøu treân ñöôøng saét Vieät – Trung. Beân caïnh ñoù coøn coù hai tuyeán ñöôøng saét Vieät Nam – Trung Quoác khaùc laø Ñoàng Ñaêng (Vieät Nam) – Baèng Töôøng (Trung Quoác) vaø Laøo Cai (Vieät Nam) – Sôn Yeân (Trung Quoác).

Taøu khaùch chaïy tuyeán Haø Noäi – Coân Minh seõ coù hai ñoâi taøu/tuaàn. Ñaây laø chuyeán taøu khaùch ñaàu tieân cuûa ñöôøng saét Vieät Nam ñi thaúng qua Coân Minh, khoâng phaûi chuyeån khaùch qua caùc ga bieân giôùi. Caùc ga ñoã coù nhaän khaùch laø Laøo Cai (Vieät Nam), Haø Khaåu, Khai Vieãn, Nghò Löông vôùi chieàu daøi tuyeán ñöôøng 765km. Ngaønh ñöôøng saét hai nöôùc laáy ñoàng France Thuïy Só laøm trung gian ñeå thanh toaùn. Haønh trình Haø Noäi – Coân Minh seõ thu huùt nhieàu du khaùch tham quan, du lòch ñeán vuøng ñaát phía Taây Nam Trung Quoác ñaày ñieån tích.

AÛi Chi Laêng Cuõng nhö soâng Baïch Ñaèng, aûi Chi Laêng töøng vang doäi chieán coâng cuûa toå tieân ta ñaõ nhieàu laàn chieán thaéng quaân xaâm löôïc phöông Baéc. Chính taïi nôi ñaây, nôi aûi Chi Laêng lòch söû naøy naêm 981, Leâ Hoaøn phaù Toáng gieát cheát boïn töôùng Haàu Nhaân Baûo vaø Toân Hoaøng Haân. Naêm 1076, phoø maõ Thaân Caûnh Phuùc: ngöôøi tuø tröôûng Taøy ñaõ chaën ñaùnh vaïn quaân Toáng do Quaùch Quyø thoáng lónh buoäc haén phaûi môû ñöôøng voøng sang phía Taây môùi tieán ñöôïc bôø baéc soâng Nhö Nguyeät. Naêm 1285, Nguyeãn Ñòa Loâ ñaõ baén cheát teân Vieät gian Traàn Kieän taïi traïi Ma Laït trong cuoác khaùng chieán choáng quaân Nguyeân – Moâng laàn thöù hai. Nhaân chieán thaéng Chi Laêng, löøng laãy nhaát laø chieán thaéng cuûa nghóa quaân Lam Sôn naêm 1427: cheùm töôùng Lieãu Thaêng toùm coå Hoaøng Phuùc dieät 10 vaïn quaân ñaùnh tan yù chí xaâm löôïc cuûa nhaø Minh.

Vaøo naêm aáy, cuoäc khôûi nghóa Lam Sôn do Leâ Lôïi vaø Nguyeãn Traõi laõnh ñaïo keùo daøi 10 naêm saép ñeán giai ñoaïn keát thuùc thaéng lôïi. Boïn Vöông Thoâng bò quaân ta vaây khoán ôû thaønh Ñoâng Quan hoaûng hoát caáp toác phaùi sang hai ñaïo vieân binh. Ñaïo thöù nhaát goàm 10 vaïn quaân, hai vaïn ngöïa do Thaùi töû Thaùi Phoù A Vieãn Haàu Lieãu Thaêng thoáng lónh qua ñöôøng Quaûng Taây keùo vaøo Laïng Sôn. Caùnh quaân thöù hai do Moäc Thaïnh chæ huy theo ñöôøng Vaân Nam thaúng tieán. Vua Minh laïi coøn saéc sai Vöông Thoâng phaûi quyeát taâm giöõ vöõng thaønh Ñoâng Quan ñeå chôø quaân cöùu vieän.

Phaûi ñaùnh tan caùnh quaân lôùn do Lieãu Thaêng thoáng lónh tröïc chæ keùo vaøo Laïng Sôn vaø aûi Chi Laêng ñöôïc choïn laøm chieán ñòa ñeå vuøi xaùc quaân thuø. AÛi Chi Laêng coù caùc teân goïi cuõ laø Giaùp Khaåu, Laõo Thöù, Keâ Kinh nay thuoäc xaõ Chi Laêng, huyeän Chi Laêng, Laïng Sôn. Ñaây laø nôi maø tröôùc ñaây boïn xaâm löôïc phöông Baéc goïi laø “Yeát haàu ñaát Giao Chæ”. Naèm aùn ngöõ treân con ñöôøng ñoäc ñaïo vaø ngaén nhaát töø Quaûng Taây sang Ñoâng Ñoâ. Treân con ñöôøng naøy ñaõ töøng chöùng kieán söï qua laïi cuûa söù thaàn hai nöôùc.

AÛi Chi Laêng laø moät thung luõng heïp hình baàu duïc, chieàu daøi Baéc Nam khoaûng 4km. Chung quanh 4 beà bao boïc nuùi ñaù loâ nhoâ, coù con soâng Thöông baét nguoàn töø Saøi Hoà len loûi qua nhöõng daõy nuùi ñaù voâi Cai Kinh chaûy veà ñeán Chi Laêng loøng soâng vaãn coøn heïp nhö moät con haøo lôùn. ÔÛ phía Taây thung luõng laø daõy nuùi ñaù Cai Kinh döïng ñöùng hình vaùch thaønh. ÔÛ phía Ñoâng caùc daõy nuùi ñaát, nuùi Phöôïng Hoaøng, Quyû Moân, Chi Laêng, Thaùi Hoøa… Taïo thaønh moät voøng cung bao boïc. Trong loøng aûi hai beân soâng Thöông caét ñoâi thung luõng noåi leân 5 hoøn nuùi ñaù: Haøm Quyû, Naø Noâng, Ma Saên, Kyø Laân, Maõ Yeân. Cöûa

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 353

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

aûi phía Baéc naèm giöõa hai vaùch nuùi Haøm Quyû vaø Cai Kinh. Cöûa aûi phía Nam naèm giöõa nuùi Cai Kinh vaø Chi Laêng. Vôùi nuùi cao röøng daøy naèm bao quanh, soâng Thöông vaø nuùi ñaù loâ nhoâ chia caét ñòa hình AÛi Chi Laêng nhö moät traän ñoà hieåm kín haïn cheá quaân ñòch haønh quaân theo ñoäi hình lôùn, chi phoái loái ñaùnh traän ñòa sôû tröôøng. Ngöôïc laïi, ñòa theá naøy raát lôïi cho quaân phuïc kích bí maät taïo ra theá aùp ñaûo taïi choã, chia caét bao vaây, tieâu dieät ñòch khi chuùng töø ñöôøng ñoäc ñaïo tieán vaøo. AÛi Chi Laêng coù hai cöûa, cöûa phía baéc goïi laø Quyû Moân quan, cöûa phía Nam goïi laø Ngoû Theà. Goïi laø Quyû Moân quan vì boïn xaâm löôïc keùo quaân töø bieân giôùi sang, vöøa ñeán AÛi Chi Laêng khoâng neùn ñöôïc lo sôï khi ngöôùc nhìn nhöõng ngoïn nuùi ñaù hình thuø kyø dò:

Quyû Moân quan, Quyû Moân quan Möôøi ngöôøi ñi, chín ngöôøi khoâng trôû veà

Traän ñaùnh ñöôïc dieãn tieán nhö sau: Khi caùnh quaân cöùu vieän cuûa Lieãu Thaêng huøng hoå töø Pha Luõy (teân cuõ cuûa Höõu Nghò quan) keùo sang bieân giôùi nöôùc ta thì gaëp ngay danh töôùng Traàn Löïu chaën ñaùnh. Suoát gaàn 60km ñöôøng röøng daãn veà con ñöôøng ñoäc ñaïo AÛi Chi Laêng, oâng cöù chôït ñaùnh, chôït ruùt lui laøm cho Lieãu Thaêng noä khí xung thieân, haén yû theá ñoâng quaân xua leân traøn khaép AÛi Chi Laêng. Ñeán ñaây thaáy theá ñaát hieåm, boïn phuï taù ngoû yù khuyeân Lieãu Thaêng thaän troïng, nhöng Lieãu Thaêng kieâu ngaïo caû quyeát moät mình daãn ñaàu 100 kî binh tieán vaøo chaân nuùi Maõ Yeân vaø bò quaân ta mai phuïc. Moät vaïn quaân phía sau chöa kòp leân öùng cöùu cho chuû töôùng thì ñaõ bò ñaùnh tan taùc. Theá laø Thaùi Töû Thaùi Phoù An Vieãn Haàu Lieãu Thaêng – teân töôùng vang danh ñaùnh Nam deïp Baéc maáy chuïc naêm lieàn ñaõ bò vua Leâ Thaùi Toå cheùm bay ñaàu.

Ngaøy nay, caùch Quyû Moân quan vaøi daëm giöõa ñoàn Quang Lang vaø ñeàn Hoå Lao coù 5-6 taûng ñaù naèm choång chô ôû hai beân ñöôøng. Coù moät taûng ñaù gioáng hình ngöôøi khoâng ñaàu song thaân theå vaø töù chi ñaày ñuû, töông truyeàn raèng ñaây laø xaùc cuûa Lieãu Thaêng. Khi ñi ngang qua AÛi Chi Laêng, du khaùch vaãn döôøng nhö nghe ñöôïc khí theá choáng quaân Minh thuôû naøo:

Hoa Chi Laêng khoâng ngöïa hí vang trôøi Chó raàm raäp taêng tröôøn leân caïnh giaëc Hoa gaïo nôû gioù reo côø leäch phaát Ñaõ thaáy ñaàu maáy vaïn Lieãu Thaêng rôi (Xuaân Khieâm)

Saøi Hoà Saøi Hoà laø ñoaïn ñeøo cheo leo, vaét veûo töø chaân nuùi leân ñænh nuùi, cao 362m, treân QL 1A, caùch thò xaõ Laïng Sôn hôn 20km veà phía Nam, nay thuoäc huyeän Chi Laêng, tænh Laïng Sôn. Coù caûm giaùc ñaây laø con ñöôøng ñoäc ñaïo quanh co, noái hai vuøng Nam Baéc cuûa tænh. Vöôït qua ñeøo naøy, khí haäu hai vuøng khaùc nhau roõ reät. Phaûi trôû veà tieáng Nuøng, môùi hieåu ñöôïc hai chöõ Saøi Hoà. Tieáng Nuøng ñoïc laø Slai Hoâ, ngöôøi ta phieân aâm thaønh chöõ Haùn Vieät: Saøi Hoà. Saøi Hoà tieáng Nuøng laø coå hoïng, cuõng chæ vaøo sôïi daây chaèng ôû coå. Coù theå do thöïc teá ñòa hình, ngöôøi daân nhaän ra con ñöôøng quanh co, voøng veøo, boù thít laïi, neân töôûng töôïng ra nhö coå hoïng bò boùp cheït, maø ñaët cho caùi teân laø ñeøo Coå Hoïng.

Coù ngöôøi, vaãn laø baø con daân toäc Nuøng, muoán gaén ñòa phöông naøy vôùi söï nghieäp choáng giaëc ngoaïi xaâm döôùi thôøi Leâ Lôïi. Boïn quaân xaâm löôïc nhaø Minh keùo vaøo ñaây, loanh quanh, luùng tuùng, vaøo ra leân xuoáng gì thì cuõng sa vaøo traän ñòa Chi Laêng, bò cheïn coå ôû vuøng ñaát coå hoïng naøy. Sau chieán thaéng naøy, baø con nôi ñaây ñaët luoân teân ñaát laø ñaát Coå Hoïng (Slai Hoâ - Saøi Hoà) ñeå ghi laïi nhöõng chieán thaéng ñaõ ñöôïc ghi vaøo lòch söû.

Caây Hoài Laïng Sôn Caây Hoài laø caây thaân goã to cao. Ngöôøi ta troàng Hoài treân caùc ñoài thuoäc huyeän Chi Laêng. Haøng naêm, caây Hoài cho hai vuï thu hoaïch quaû, nhöng vuï muøa coù quaû sai hôn, coù chaát löôïng toát hôn so vôùi Hoài vuï chieâm. Quaû Hoài coù hình sao 6 caùnh, 8 caùnh, 10 caùnh, neân ngöôøi ta hay nhaàm laø hoa Hoài.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 354

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Treân thò tröôøng theá giôùi, höông Hoài laø moät maët haøng coù giaù. Moät yeán quaû Hoài coù giaù töø 400 –500 ngaøn ñoàng. Tinh daàu Hoài cuõng hieám treân thò tröôøng theá giôùi vì caây Hoài raát khoù troàng. ÔÛ Laïng Sôn, caây Hoài moïc thaønh röøng ôû phía Baéc huyeän Chi Laêng. ÔÛ phía Nam huyeän, caây Hoài vaãn moïc töôi toát nhöng laïi khoâng ra hoa, quaû. Caùc huyeän khaùc trong tænh cuõng raát khoù troàng caây Hoài.

Trong thôøi kyø thöïc daân Phaùp ñoâ hoä nöôùc ta, boïn chuùng ra söùc vô veùt, khai thaùc maët haøng naøy vaø haøng naêm vaän chuyeån veà nöôùc Phaùp tôùi haøng traêm taán tinh daàu Hoài vaø quaû Hoài. Töø sau ngaøy giaûi phoùng mieàn Baéc, ta chuù troïng phaùt trieån caây Hoài. Naêm 1998, ta thu khoaûng 10.000 taán quaû Hoài khoâ ñem xuaát khaåu thu ñöôïc khoaûng 25 trieäu USD.

Soâng Kyø Cuøng Theo tuïc truyeàn, ngaøy xöa coù moät oâng quan ñöôïc phaùi leân khai khaån vuøng aûi Baéc naøy, thaáy ñaây laø con soâng ôû taän cuøng neân ñaët cho noù caùi teân ñoù. Khoâng bieát lai lòch caùi teân ñoù coù ñuùng khoâng, nhöng maëc nhieân ai cuõng phaûi coâng nhaän laø moät doøng soâng ñeïp. Tröôùc khi caàu Kyø Cuøng bò mìn giaëc phaù saäp, ñaây laø nôi ñeâm ñeâm hoø heïn cuûa nhöõng ñoâi trai gaùi. Ngaøy nay caàu Kyø Cuøng ñaõ ñöôïc xaây döïng moät caùch vöõng chaéc, giöõa trung taâm thò xaõ Laïng Sôn noái lieàn hai beân thò xaõ. Con soâng Kyø Cuøng naøy chia ñoâi thò xaõ Laïng Sôn thaønh hai phaàn caân ñoái. Coøn lòch söû hình thaønh con soâng naøy vaãn coøn laø moät vaán ñeà gaây nhieàu tranh caõi cuûa caùc nhaø khoa hoïc vôùi nhöõng giaû thuyeát ñeå giaûi thích: Taïi sao con soâng naøy laïi chaûy ngöôïc leân bieân giôùi phía Baéc, ñoå vaøo soâng Taây Giang cuûa Trung Quoác? Nhöng nhöõng chieán só Laïng Sôn trong thôøi kyø chieán tranh thì raát caùm ôn thieân nhieân ñaõ taïo neân doøng soâng chaûy ngöôïc naøy! Vì noù ñaåy ñi nhöõng xaùc giaëc hoâi tanh traû veà phöông Baéc.

Ñoäng Tam Thanh Nhaéc ñeán Ñoäng Tam Thanh khoâng theå khoâng nhôù caâu ca dao coå:

Ñoàng Ñaêng coù phoá Kyø Löøa Coù naøng Toâ Thò coù chuøa Tam Thanh

Ñoàng Ñaêng, Kyø Löøa, nuùi Voïng Phu, ñoäng Tam Thanh ñeàu laø nhöõng thaéng caûnh vaø choán ñoâng vui cuûa Laïng Sôn, coù vò trí quan troïng veà caùc maët quaân söï, chính trò, kinh teá, vaên hoùa, khí haäu trong laønh vaø nhieàu phong caûnh ñeïp. Ñoàng Ñaêng caùch thò xaõ Laïng Sôn 14km, voán laø moät huyeän mieàn nuùi vôùi nhöõng phieân chôï ñaày laâm thuûy saûn vaø traùi caây quyù cuûa xöù Laïng nhö leâ, maän, hoàng, haït deû,… ñoàng baøo daân toäc ít ngöôøi y phuïc ñuû maøu saéc saëc sôû, ñi laïi mua baùn taáp naäp. Kyø Löøa laø daõy phoá beân soâng Kyø Cuøng nöôùc trong xanh, caùch thò xaõ Laïng Sôn khoaûng 2km, töø thôøi nhaø Leâ ñaõ laø cöûa khaåu buoân baùn trao ñoåi haøng hoùa quan troïng ôû vuøng bieân giôùi sau khi trieàu ñình coù leänh caám caùc khaùch thöông khoâng ñöôïc töï do ñi laïi saâu trong noäi ñòa. Nuùi Voïng Phu gaén vôùi ngöôøi thieáu phuï hoï Toâ (Toâ Thò) ngoùng troâng choàng laâu ngaøy hoùa ñaù vaø ñoäng chuøa Tam Thanh ñeàu naèm trong daõy nuùi ñaù voâi phaân Kyø Löøa vaø thò xaõ Laïng Sôn.

Veà caûnh hang ñoäng kyø thuù Laïng Sôn, ngöôøi ta thöôøng nhaéc ñeán boä ba Nhaát Thanh – Nhò Thanh – Tam Thanh, döôøng nhö caû 3 hang ñoäng aáy ñaõ coù saün töø laâu ñôøi vaø thöôøng coi Tam Thanh ñöôïc phaùt hieän cuoái cuøng. Thöïc ra ñoäng Tam Thanh voán ñöôïc bieát ñeán tröôùc tieân. Theo Phan Huy Chuù (1782- 1840) thì: “Ñoäng Tam Thanh vaùch ñaù lôûm chôûm, troâng xuoáng beán soâng. Tröôùc ñoäng coù hoà, chuøa ôû löng chöøng nuùi, caûnh trí aâm u vaéng veû. Beân höõu ñoäng laø nuùi Voïng Phu, treân ñænh coù moûm ñaù nhö hình ngöôøi ñaøn baø ñöùng ngoùng ra (troâng choàng)…”. Cöûa ñoäng cao hôn maët ñaát khoaûng 8m, loái leân laø 30 baäc ñaù ñuïc vaøo söôøn nuùi. Cöûa ñoäng nhoû heïp, caây coái um tuøm che khuaát aùnh saùng. Vaùch ñoäng beân phaûi coù khaéc baøi thô cuûa Ngoâ Thì Só (1726 – 1780) khi oâng laøm ñoác traán Laïng Sôn ca tuïng veû ñeïp cuûa ñoäng, trong ñoù coù nhöõng caâu:

Thanh truyeàn baùch thaïch giai naêng ngöõ Boái laäp tieàn phong kieán voïng phu (Suoái trong tuoân chaûy treân haøng traêm moûm ñaù nhö ñang troø chuyeän Quay löng laïi nhìn sang ngoïn nuùi phía tröôùc thaáy hoøn Voïng Phu)

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 355

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Hang chính cuûa ñoäng coù töôïng A Di Ñaø, coù nhieàu nhuõ ñaù hình thuø ngoaïn muïc, maøu saéc oùng aùnh. Phía beân phaûi ñoäng luoàn laùch giöõa nhöõng ñoáng ñaù ngoån ngang laø moät loái ñi nhoû heïp aên thoâng ra ngoaøi.

Ñoäng Nhò Thanh ôû gaàn Tam Thanh, ñöôïc Ngoâ Thì Só phaùt hieän, söûa sang thaønh moät nôi danh thaéng. Coâng trình tu taïo naøy hoaøn thaønh vaøo muøa thu naêm Canh Tyù nieân hieäu Caûnh Höng (1780). Nhìn töø xa, nuùi coù ñoäng nhö moät toøa kieán truùc baèng ñaù coù hai cöûa thaønh, moãi cöûa daãn vaøo moät ñoäng. Ñoäng thöù nhaát ñòa theá cao nhieàu nhuõ ñaù hai beân vaùch ñoäng phía treân ñeàu coù loã hoång lôùn, aùnh saùng beân ngoaøi qua ñoù luøa vaøo laøm cho ñoäng theâm saùng suûa. ÔÛ ñaây, Ngoâ Thì Só ñaõ cho khaéc chöõ, taïc töôïng, thôø Tam Giaùo: Khoång Giaùo, Phaät Giaùo, Laõo Giaùo, ngoaøi ra coøn coù töôïng Long Thieân hoä phaùp; Tam Theá Toân; Di Ñaø, Thieân Phuû; Long Thaàn. Phía treân coù khaéc 3 chöõ “Tam Giaùo Töï”. Ñoäng thöù nhì thaáp hôn, coù khe saâu, coù suoái daøi, coù vuõng nöôùc trong, coù hoác ñaù lôùn nhö khaùm thôø. Ngoài thuyeàn nhoû theo suoái ñi ra khoûi ñoäng theo cöûa phía sau nuùi thì nhìn thaáy ñoäng Tam Thanh, Hoøn Voïng Phu ôû ngay phía tröôùc maët. Ngoâ Thì Só cho söûa sang ñoäng naøy laøm nôi du ngoaïn, ñaët teân laø ñoäng Nhò Thanh (oâng sinh ra ôû laøng Taû Thanh Oai, Haø Sôn Bình, neân laáy hieäu laø Nhò Thanh cö só, nhaân ñoù laáy hai chöõ Nhò Thanh ñaët teân cho ñoäng naøy).

Cöûa ñoäng coù ao Bích Trì, ñình Duyeät Quaân, am Thaïch Mieân; hieân Thuïy Tuyeàn ñeàu laø nhöõng ñòa ñieåm gaén lieàn vôùi caùc hoaït ñoäng cuûa Ngoâ Thì Só khi oâng laøm ñoác traán ôû Laïng Sôn. Trong ñoäng coù töôïng truyeàn thaàn Ngoâ Thì Só taïc vaøo vaùch ñaù. Qua chieán tranh, caùc di tích trong ñoäng Nhò Thanh vaø ñeàn “Tam Giaùo” phaàn lôùn ñeàu bò hö haïi, rieâng töôïng chaân dung Ngoâ Thì Só vaø buùt tích cuûa oâng thì vaãn coøn. Veà ñoäng Nhaát Thanh, xöa nay ít thaáy nhaéc ñeán vaø ñích thöïc laø caùi ñoäng naøo thì cuõng coù nhieàu thuyeát khaùc naøo. Coù thuyeát cho raèng ñoäng Nhaát Thanh laø moät ñoäng nhoû trong daõy nuùi coù nhieàu hang ñoäng vaây quanh vuøng Laïng Sôn – Kyø Löøa, khoâng coù gì ñaëc saéc noåi baät nhöng ñöôïc neâu teân coát cho ñuû boä 3: Ñaõ coù Tam Thanh, Nhò Thanh aét phaûi coù Nhaát Thanh (?). Cuõng coù thuyeát cho raèng Nhaát Thanh chính laø ñoäng Ngoâ Thì Só cho söûa thaønh “Ñeàn Tam Giaùo” ñaõ noùi ôû treân.

Nuùi Maãu Sôn Caùch thò xaõ Laïng Sôn 30km veà phía ñoâng laø ñænh nuùi Maãu Sôn naèm ôû ñoä cao 1514m so vôùi maët nöôùc bieån, khí haäu oân hoøa thích hôïp cho nghæ döôõng. Nuùi Maãu Sôn ñöôïc bao boïc bôûi haøng traêm quaû nuùi nhoû, muøa ñoâng ñænh nuùi luoân bò söông muø bao phuû. Veà muøa heø, trong saéc naéng vaøng röïc rôõ, ñænh nuùi Maãu Sôn hieän ra söøng söûng, cao ngaát troâng thaät ngoaïn muïc. Vaøo muøa xuaân, caû vuøng Maãu Sôn ñoû röïc saéc hoa ñaøo. Ñaøo traùi cuûa Maãu Sôn vöøa to vöøa ngoït. Moät ñaëc saûn cuûa Maãu Sôn nöõa laø cheø Maãu Sôn, vò cheø thôm ngoït, uoáng moät laàn nhôù maõi. Ngöôøi ta ñem so saùnh Maãu Sôn cuûa Laïng Sôn ñeïp chaúng keùm gì Sapa cuûa Laøo Cai. Trong töông lai Maãu Sôn coù theå ñöôïc xaây döïng thaønh khu nghæ döôõng vaø phaùt trieån loaïi hình du lòch leo nuùi.

Chôï Kyø Löøa Chôï ñaõ coù töø haøng traêm naêm nay, naèm ôû trung taâm thò xaõ Laïng Sôn, laø moät trung taâm mua baùn saàm uaát cuûa nhaân daân trong vuøng cuõng nhö khaùch ngoaøi tænh vaø caùc vuøng laân caän. Chôï Kyø Löøa cuõng laø nôi giao löu vaên hoùa cuûa caùc daân toäc Taøy, Nuøng, Dao noâ nöùc veà ñaây ñeå mua saém haøng hoùa, ñeå tìm baïn gaëp gôõ, trao ñoåi taâm tình. Chôï Kyø Löøa noåi tieáng töø xöa ñeán nay, vì vaäy du khaùch ñeán Laïng Sôn ai cuõng reõ vaøo Chôï Kyø Löøa vöøa ñeå bieát, ñeå chieâm ngöôõng vaø mua vaøi moùn quaø kyû nieäm cho chuyeán ñi. “Ñoàng Ñaêng coù phoá Kyø Löøa” – caâu ca dao quen thuoäc naøy cuõng nhaéc ñeán moät ñòa danh, chæ vaøo trung taâm thò xaõ Laïng Sôn, maïn baéc soâng Kyø Cuøng. Nhieàu caùch giaûi thích veà hai chöõ Kyø Löøa, ñeán nay vaãn coøn ñang ñöôïc trao ñoåi. Coù leõ phaûi tìm trong ngoân ngöõ Taøy, Nuøng môùi coù khaû naêng giaûi thích ñöôïc töông ñoái chính xaùc. Thò xaõ Laïng Sôn xöa laø ñòa baøn sinh soáng cuûa ngöôøi Taøy – Nuøng. Tieáng Taøy – Nuøng: Löøa (hoaëc Löø) nghóa laø beø, maûng, thuyeàn. Soâng coù nhieàu beø, maûng ñöôïc goïi laø Taû Löøa. Ñua thuyeàn goïi laø Böa Löøa. Bieát cheøo thuyeàn, beø kheùo leùo goïi laø Phuø Löøa. Soâng Kyø Cuøng thuyeàn beø ñi laïi taáp naäp, laïi coù chôï buùa. Vieäc giao löu buoân baùn doïc soâng, hoaëc töø bôø beân naøy sang bôø beân kia ñeàu baèng beø maûng, neân chöõ Löøa ñöôïc duøng ñeå chæ ñòa danh.

https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 356

Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch”

Coøn chöõ Kyø, daân ñòa phöông vaãn goïi laø Khau. “Paây haùng khau Löøa” nghóa laø Ñi chôï Kyø Löøa. Khau laø chæ quaû ñoài. Caùc nhaø Nho sau naøy môùi chuyeån ra thaønh Kyø, vaãn ñeå chæ ñoài nuùi. Kyø Löøa hay Khau Löøa coù nghóa laø “Treân nuùi döôùi thuyeàn”. Daàn daàn trôû thaønh caùi teân quen thuoäc Kyø Löøa.

Cuõng coù caùch giaûi thích döïa vaøo giai thoaïi. OÂng ñoác traán Thaân Coâng Taøi (theá kyû XVII) coù hai con löøa chaên treân quaû ñoài naøy. Khi ñoài trôû thaønh phoá xaù, löøa khoâng coù coû aên ñaõ boû ñi. OÂng ñoác traán raát tieác neân ñaõ goïi quaû ñoài naøy laø Khau Löøa. Caùch giaûi thích naøy nghe coù phaàn göôïng eùp, song cuõng coù yù vò phaàn naøo, neân cuõng ñöôïc nhieàu ngöôøi nhaéc ñeán.

Chôï Ñoâng Kinh Ñaây laø chôï lôùn nhaát thò xaõ Laïng Sôn. Tröôùc ñaây laø moät baõi ñaát troáng duøng ñeå hoïp chôï phieân giöõa ngöôøi daân toäc thieåu soá vaø ngöôøi Vieät. Ñeán naêm 1980, chôï ñöôïc xaây döïng vôùi quy moâ khaù nhoû khoaûng 500m2. Ñeán naêm 1998, trong quy hoaïch phaùt trieån chung cuûa thò xaõ, chôï ñaõ ñöôïc xaây döïng taàm voùc lôùn nhö baây giôø. Chôï hieän nay coù moät taàng treät vaø hai taàng laàu vôùi heä thoáng thang cuoán hieän ñaïi. Nôi ñaây laø trung taâm thöông maïi lôùn nhaát tænh Laïng Sôn chuyeân mua baùn sæ leû caùc maët haøng Trung Quoác, noâng saûn Vieät Nam – Trung Quoác, ñaëc bieät laø caùc loaïi döôïc thaûo. Coù theå noùi ñaây laø thieân ñöôøng mua saém cho khaùch du lòch ñeán thaêm Laïng Sôn: chuûng loaïi phong phuù, giaù caû raát reû, roäng raõi, cô sôû vaät chaát khaù toát.

Höõu Nghò Quan Naèm caùch thò traán Ñoàng Ñaêng 4km veà phía Ñoâng Baéc, ñaây laø moät trong nhöõng cöûa khaåu quan troïng giöõa nöôùc ta vaø Trung Quoác chuyeân daønh cho xuaát khaåu haøng hoùa, ñaëc bieät laø noâng saûn giöõa hai nöôùc vaø du lòch. Tuy so vôùi caùc cöûa khaåu khaùc nhö Moùng Caùi, Haø Khaåu… taàm voùc Höõu Nghò Quan laø khaù nhoû, nhöng ñaây laø cöûa khaåu chính ñöa khaùch Vieät Nam sang Trung Quoác du lòch. Hieän nay muoán sang Trung Quoác raát deã daøng, chæ caàn laø giaáy thoâng haønh coù theå hoaøn taát trong ngaøy, ta coù theå sang Trung Quoác du lòch. Neáu ñi trong ngaøy, phí laøm giaáy thoâng haønh laø 65.000 ñoàng, neáu vaøo saâu trong noäi ñòa Trung Quoác töø 10 ñeán 15 ngaøy, leä phía khoaûng 300.000 ñoàng. Tieàn Trung Quoác laø Nhaân daân teä trò giaù khoaûng 1700 ñeán 1800 VNÑ.



https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 357