95
TIẾP CẬN CHẨN ĐOÁN ÓI (R11)
1. ĐỊNH NGHĨA
Ói là sự tống xuất hoàn toàn hay một phần chất chứa
trong dạ dày ra ngoài qua đường miệng, có kết hợp sự co thắt
cơ bụng và cơ hoành.
Nôn trớ là sự quay trở lại của thức ăn ở dạ dày lên miệng
mà không có sự co thắt cơ bụng và cơ hoành.
2. NGUYÊN NHÂN
Ói có thể là triệu chứng của nhiều bệnh lý ở nhiều cơ
quan khác nhau.
Cần lưu ý một số nguyên nhân cần can thiệp khẩn cấp
như: lồng ruột, tắc ruột, viêm ruột thừa, viêm não, viêm
màng não.
Ói cũng gây ra những biến chứng nguy hiểm như: sốc,
rối loạn điện giải, toan kiềm.
3. TIẾP CẬN CHẨN ĐOÁN
3.1. Hỏi bệnh
- Thời điểm xuất hiện: ói mới đây hay đã lâu, ói ngay
sau sanh hay sau sanh một khoảng thời gian vài tuần.
- Số lần nôn: lưu ý nếu bệnh nhân nôn tất cả mọi thứ.
- Cách nôn: nôn thụ động hay ói vọt.
- Có liên quan đến bữa ăn, tư thế, sau ho.
!
96
- Tính chất dịch ói:
+ Ói muộn sau bữa ăn, chứa thức ăn chưa tiêu hóa: gợi
ý nguyên nhân tắc đường thoát của dạ dày như hẹp
phì đại môn vị, biến dạng môn vị do sẹo loét hành tá
tràng.
+ Dịch ói có màu vàng hoặc xanh, kèm đau bụng cơn:
gợi ý nguyên nhân tắc nghẽn sau tá tràng (màng chắn
tá tràng, lồng ruột, tắc ruột, HC động mạch mạc treo
tràng trên, tắc ruột do dính, thoát vị nghẹt).
+ Ói dịch nâu, ói máu: các bệnh lý có tổn thương niêm
mạc (viêm thực quản trào ngược, viêm loét dạ dày tá
tràng, HC Mallory Weiss, dị ứng sữa).
- Triệu chứng đi kèm:
+ Triệu chứng tiêu hóa: đau bụng cơn, tiêu chảy,
tiêu máu.
+ Triệu chứng ngoài đường tiêu hóa: sốt, đau đầu, ho,
khò khè kéo dài.
- Chế độ dinh dưỡng: sữa công thức, hay sữa mẹ.
- Các thuốc đã dùng (Corticoid, Antihistamin,
Morphine).
- Tiền căn bản thân và gia đình: tiền căn dị ứng, hen
suyễn, mề đay, đau đầu migraine, động kinh, chấn thương
đầu, tiền căn sản khoa.
3.2. Lâm sàng
- Dấu hiệu toàn thân:
+ Tình trạng mất nước: da khô, sụt cân, tiểu ít, mắt
trũng, dấu véo da mất chậm.
+ Dấu hiệu toan chuyển hóa: thở nhanh sâu.
97
- Khám bụng:
+ Tìm dấu chướng bụng, dấu rắn bò, giảm hoặc mất
nhu động ruột (gặp trong tắc ruột).
+ Phản ứng thành bụng (viêm phúc mạc), sờ thấy u
lồng, khối u.
+ Thăm trực tràng phân có máu (lồng ruột, viêm ruột),
đau túi cùng (viêm ruột thừa, viêm phúc mạc: chỉ có
ý nghĩa với trẻ lớn, hợp tác).
+ Gan lách to.
+ Khối thoát vị, vết mổ cũ.
- Các triệu chứng ngoài đường tiêu hóa:
+ Triệu chứng thần kinh: thóp phồng, cổ gượng, dấu
hiệu thần kinh định vị, dấu tăng áp lực nội sọ (mạch
chậm, huyết áp tăng), tật đầu to, tật đầu nhỏ, tăng
hoặc giảm trương lực cơ, đồng tử dãn hay đồng tử
không đều hai bên.
+ Bất thường cơ quan sinh dục (không rõ ràng giới
tính), da sậm màu: tăng sinh tuyến thượng thận bẩm
sinh.
3.3. Cận lâm sàng
- Huyết đồ: tìm dấu hiệu thiếu máu, dấu hiệu
nhiễm trùng.
- Siêu âm bụng: chẩn đoán lồng ruột, tắc ruột, viêm
phúc mạc, hẹp phì đại môn vị, viêm tụy, đánh giá gan và
đường mật.
- X quang bụng đứng không sửa soạn: chẩn đoán tắc
ruột, lồng ruột giai đoạn muộn (mực nước hơi).
!
98
3.4. Chẩn đoán nguyên nhân
Nguyên nhân
Tính chất ói
Đặc điểm đi kèm
Tắc đường thoát
dạ dày
Hẹp phì đại môn vị
Màng chắn tá
tràng, tụy, nhẫn
Hẹp, teo tá tràng
Ói vọt, nôn muộn
sau bú
Ói dịch dạ dày
Cường độ ói phụ
thuộc vào mức
độ tắc nghẽn,
dịch ói là dịch dạ
dày
Trẻ 4-12 tuần tuổi, sụt
cân, mất nước, kiềm
chuyển hóa, có thể sờ
thấy khối u hình quả trám
ở thượng vị. Siêu âm
bụng chẩn đoán
Thường gặp ở trẻ sơ
sinh, nhũ nhi, nhưng
cũng có thể xuất hiện ở
mọi lứa tuổi. XN: X
quang bụng, TOGD
Thường trong giai đoạn
sơ sinh, phổ biến hơn ở
trẻ HC Down. X quang
bụng không sửa soạn có
hình ảnh hai mức khí
dịch.
Tắc ruột non
Ruột xoay bất
toàn
Xoắn ruột
Lồng ruột
Ói dịch mật
Ói dịch mật
Ói dịch mật
Ói rất nhiều lần
Thường xuất hiện 48 giờ
đầu sau sanh, 3 tháng
đầu. Tuy nhiên, cũng có
thể phát hiện muộn hơn.
Chướng bụng, có thể có
mất nước và rối loạn điện
giải. X quang bụng có
hình ảnh mực nước hơi
Có thể có xoắn ruột kèm
Đau bụng, tiêu máu.
99
Hội chứng động
mạch mạc treo
tràng trên
Ói dịch mật, có
thể ói từng đợt
Xuất hiện đột ngột ở trẻ
khỏe mạnh, kèm đau bụng
cơn, có thể có tiêu máu ở
giai đoạn muộn. Thường
xảy ra ở trẻ 1-6 tuổi.
Đau bụng, có tư thế giảm
đau, có thể có sụt cân. X
quang cho thấy tắc
nghẽn ngang tá
tràngàTOGD, CT bụng
Tổn thương niêm
mạc đường tiêu
hóa
Viêm dạ dày, viêm
thực quản
Trào ngược dạ dày
thực quản
Dị ứng sữa
Có thể ói máu
hay ói dịch nâu
Ói dịch dạ dày,
đôi khi có máu
(viêm thực
quản), thường
xuất hiện sau
bữa ăn
Ói dịch dạ dày
Đau bụng (hay khó chịu
ở trẻ nhỏ), sụt cân, biếng
ăn. Chẩn đoán bằng nội
soi dạ dày thực quản
Hay gặp ở trẻ nhũ nhi
Có thể kèm tiêu chảy kéo
dài, tiêu máu. Đổi sữa
đậu nành hay sữa thủy
phân trong 2-4 tuần
Rối loạn vận động
ruột
Hạ Kali
Tăng Calci, tăng
Magne
Hội chứng giả tắc
ruột
Ói, bụng chướng
Ói, táo bón
Bụng chướng, ói
dịch mật
Bệnh cảnh toàn thân
Không rõ nguyên nhân,
có thể khởi phát từ lúc
mới sinh hoặc muộn hơn