43
VIÊM PHỔI (J18)
1. ĐẠI CƯƠNG
Viêm phổi là tình trạng tổn thương nhu mô phổi.
Viêm phổi bao gồm: viêm phế quản phổi, viêm phổi thùy
và áp-xe phổi.
2. CÁC NGUYÊN NHÂN THƯỜNG GẶP
2.1. Do vi sinh
Các tác nhân thường gặp theo tuổi
Sơ sinh
1-6 tháng
6-12 tháng
1-5 tuổi
Hơn 5 tuổi
Nhóm B
Streptococcus
Enteric gram
âm
RSV
Virus
Streptococcus
pneumonia
Haemophilus
influenza
Staphylococcus
aureus
Moraxella
catarrhalis
Chlamydia
trachomatis
Ureaplasma
urealyticum
Ho gà
Virus
Streptococcus
pneumonia
Haemophilus
influenza
Staphylococcus
aureas
Moraxella
catarrhalis
Virus
M.pneumoniae
S.pnuemoniae
C.pneumoniae
Virus
M.pneumoniae
S.pnuemoniae
C.pneumoniae
2.2. Không do vi sinh
- Hít sặc thức ăn, dịch dạ dày, chất béo, chất bay hơi,
dị vật…
- Miễn dịch.
- Thuốc, chất phóng xạ.
!
44
3. CHẨN ĐOÁN
3.1. Lâm sàng
3.1.1. Giai đoạn khởi phát
- Nhiễm siêu vi hô hấp trên: ho, sổ mũi, sốt nhẹ, hoặc
- Triệu chứng nhiễm khuẩn: sốt cao, lạnh run, nhức
đầu, quấy khóc ở trẻ nhỏ.
- Triệu chứng tiêu hóa: ói, biếng ăn, chướng bụng,
tiêu chảy.
3.1.2. Giai đoạn toàn phát
- Triệu chứng không đặc hiệu như trên.
- Triệu chứng tại phổi:
+ Ho: lúc đầu ho khan, sau đó ho đàm, trẻ nhỏ có thể
không ho.
+ Khò khè: thường gặp viêm phổi do siêu vi hay tác
nhân không điển hình.
+ Đau ngực: thường trong viêm phổi có biến chứng.
+ Suy hô hấp:
§ Thở nhanh: dấu hiệu nhạy nhất.
§ Khó thở, thở rên, thở co kéo cơ hô hấp phụ,
phập phồng cánh mũi, tím tái.
3.2. Khám
- Tìm dấu hiệu nặng: tím tái, không uống được, li bì
khó đánh thức, co giật, suy dinh dưỡng nặng.
- Thở nhanh:
+ Trẻ < 02 tháng: nhịp thở ≥ 60 lần/phút.
+ Trẻ 02 tháng đến < 12 tháng: nhịp thở ≥ 50 lần/phút.
45
+ Trẻ 12 tháng đến < 05 tuổi: nhịp thở ≥ 40 lần/phút.
+ Trẻ ≥ 05 tuổi: nhịp thở ≥ 30 lần/phút.
- Tăng công hô hấp: co lõm ngực, phập phồng cánh
mũi, thở rên, đầu gật gù.
- Nghe phổi: ran nổ, ran ẩm, rì rào phế nang giảm, âm
thổi ống, rung thanh tăng…
- Chú ý những triệu chứng ngoài phổi gợi ý tác nhân:
nhọt da, viêm cơ, viêm xoang, viêm tai giữa…
3.3. Cận lâm sàng
- Huyết đồ, CRP: gợi ý tác nhân gây viêm phổi do vi
trùng hay virus.
- X quang ngực thẳng: không làm thường quy. Chỉ
định khi:
+ Viêm phổi nặng.
+ Viêm phổi cần nhập viện.
+ Tiền căn viêm phổi tái phát.
+ Loại trừ viêm phổi (trẻ từ 03-36 tháng) có sốt ≥ 39oC
kèm bạch cầu tăng (> 20.000/mm3), trẻ lớn (< 10
tuổi) có sốt > 38oC và bạch cầu > 15.000/mm3.
+ Loại trừ nguyên nhân khác gây suy hô hấp: dị vật,
suy tim, hít…
!
46
3.4. Chẩn đoán xác định
- Khi có triệu chứng nhiễm trùng hô hấp: sốt, ho, thở
nhanh, co lõm ngực, thở rên, phập phồng cánh mũi và dấu
hiệu thiếu oxy máu.
- Khám phổi bất thường kèm tổn thương trên
X quang phổi.
- WHO sử dụng nhịp thở nhanh là tiêu chuẩn duy nhất
để chẩn đoán viêm phổi ở trẻ bị ho hoặc khó thở ở các nước
đang phát triển có tỷ lệ viêm phổi cao.
3.5. Phân độ nặng
Viêm phổi nhẹ
Viêm phổi nặng
Nhiệt độ < 38,5oC
Khó thở nhẹ hoặc không khó thở
Tăng nhịp thở nhưng ít hơn
ngưỡng khó thở trung bình-nặng
Co lõm ngực nhẹ hoặc không co
lõm
Không thở rên
Không phập phồng cánh mũi
Không ngưng thở
Thở nông nhẹ
Màu da bình thường
Tri giác bình thường
Ăn bình thường, không ói
Nhịp tim bình thường
Thời gian phục hồi da < 2 giây
SpO2 ≥ 92%
Nhiệt độ ≥ 38,5oC
Khó thở trung bình-nặng
Nhịp thở > 70 lần/phút ở nhũ
nhi, > 50 lần/phút ở trẻ lớn
Co lõm ngực trung bình-nặng
Thở rên
Phập phồng cánh mũi
Ngưng thở
Thở nông nhiều
Tím tái
Tri giác thay đổi
Không ăn hoặc mất nước
Nhịp tim tăng
Thời gian phục hồi da ≥ 2 giây
SpO2 < 92%
Chẩn đoán phân biệt: suyễn, dị vật đường thở, bệnh
phổi bẩm sinh, suy tim, tim bẩm sinh, bệnh cơ tim, bệnh
chuyển hóa...
47
4. XỬ TRÍ
4.1. Chỉ định nhập cấp cứu
Suy hô hấp độ 2 trở lên.
4.2. Chỉ định nhập viện
- Trẻ nhỏ hơn 02 tháng.
- Vẻ mặt nhiễm trùng nhiễm độc.
- Viêm phổi nặng.
- Viêm phổi có biến chứng.
- Có bệnh kèm theo: tim bẩm sinh, suy giảm miễn dịch,
rối loạn nhận thức, đột biến gen.
- Nghi ngờ hoặc xác định viêm phổi do vi khuẩn có độc
lực mạnh như: S.aureus hoặc Streptococcus nhóm A.
- Điều trị ngoại trú thất bại: tình trạng không cải thiện
hoặc nặng hơn sau 48-72 giờ.
- Nhà xa hoặc không có điều kiện theo dõi.
4.3. Điều trị ngoại trú
4.3.1. Nguyên tắc điều trị
- Đánh giá đúng mức độ nặng nhẹ của bệnh.
- Dùng kháng sinh phù hợp (dựa vào lâm sàng, lứa tuổi).
- Đánh giá tình trạng lâm sàng sau 48 đến 96 giờ điều trị.