Tiêu chảy
Được gọi là tiêu chảy cấp khi tiêu chảy kéo dài dưới 2 tuần, trong trường hợp này
phải hết sức chú ý vấn đề mất nước và điện giải; khi tiêu chảy kéo dài hơn 2 tuần
thì gọi là tiêu chảy mạn lúc này hết sức chú ý vấn đề rối loạn hấp thu dẫn dến suy
dinh dưỡng...
Tiêu chảy là tình trạng đi đại tiện nhiều lần trong ngày ( thường là > 3 lần/ ngày ),
phân lỏng có nhiều nước... do ruột bị kích thích và co thắt nhiều hơn, đẩy thức ăn
và nước ra ngoài kéo theo các chất điện giải. Có nhiều nguyên nhân gây tiêu chảy
như thay đổi chế độ ăn, dị ứng thức ăn, nhiễm virus hay vi khuẩn, viêm ruột hoặc
do kháng sinh, do thuốc kháng acid có chứa magie…Các thuốc trị tiêu chảy được
đề cập ở đây chỉ là các thuốc chữa trị triệu chứng bù nước và điện giải, làm giảm
sự co thắt ở ruột, sửa chữa sự rối loạn tiết dịch do đó làm giảm đau bụng và làm
giảm số lần đi đại tiện.
1. Dung dịch bù nước và điện giải.
Tuy không điều trị được nguyên nhân nhưng đây là biện pháp căn bản để chống
mất nước và điện giải từ đó tránh được các rối loạn do mất nước và điện giải gây
ra.
Thường dùng là OSESOL ( 1 gói chứa 20gam glucose khan, 3,5 gam natriclorit;
2,9 gam natricitrat và 1,5 gam kaliclorit ) 1 gói pha trong 1 lít nước sôi để nguội,
uống liên tục trong ngày, tùy theo mức độ mất nước có thể sử dụng 2 – 3 gói trong
ngày.
Có thể thay thế OSESOL bằng viên Hydrit, mỗi lần uống 1 viên pha vào 200ml
nước.
Cần chú ý pha thuốc đúng tỷ lệ, nếu quá loãng sẽ không cung cấp đủ lượng chất
điện giải cần thiết, nếu quá đặc sẽ dẫn đến tình trạng quá tải các chất điện giải.
2. Thuốc làm giảm nhu động ruột.
Thuốc làm giảm sự co bóp của ruột nên nước và chất điện giải di chuyển trong
ruột chậm hơn, từ đó làm tăng sự hấp thu nước và điện giải trong lòng ruột vì thế
làm tăng độ đặc của phân. Không dùng thuốc trong các trường hợp tiêu chảy do
nhiễm khuẩn, chỉ dùng trong các trường hợp như tiêu chảy do chế độ ăn, do dị
ứng…
Loperamid: viên 2mg. Đây là thuốc chống tiêu chảy có gốc á phiện không tác
dụng lên thần kinh trung ương ở liều điều trị. Thải trừ qua phân 90%, 10% qua
nước tiểu, rất ít qua sữa mẹ. Tác dụng không mong muốn là gây táo bón, ban chẩn,
nếu dùng quá liều có thể gây liệt ruột và gây ức chế hệ thần kinh trung ương.
Không dùng loại dung dịch cho trẻ dưới 2 tuổi và loại thuốc viên cho trẻ dưới 8
tuổi. Cân nhắc khi sử dụng cho người suy gan, phụ nữ có thai 3 tháng đầu.
Diphenoxynat: viên 2,5mg, cũng là thuốc trị tiêu chảy gốc á phiện có thêm
0,025mg atropine, thuốc được thải trừ qua phân. Tác dụng không mong muốn là
gây khô miệng, buồn ngủ, táo bón; hiếm hơn là gây nôn mửa, nhức đầu, ngứa.
Dùng quá liều có thể gây ức chế hô hấp dẫn đến hôn mê. Không dùng cho trẻ em
dưới 6 tuổi, phụ nữ có thai và cho con bú, nhiễm khuẩn nặng đường tiêu hóa.
3. Thuốc kháng tiết ở ruột non.
Thuốc có tác dụng ức chế men encephalinase (là men phụ trách thoái hóa
encephalin nội sinh ở não và ruột) làm ức chế tiết ở ruột do độc tố của vi khuẩn tả
hoặc do viêm mà không làm giảm dịch tiết cơ bản khác. Thuốc hấp thu nhanh qua
ống tiêu hóa, đạt đỉnh điểm sau khi uống 1h, thời gian tác dụng khoảng 8h. Thuốc
đôi khi gây buồn ngủ, cần thận trọng khi dùng cho phụ nữ có thai và cho con bú.
4. Thuốc dẫn xuất từ nấm men và vi khuẩn.
antibiophilus, byosybtin…Các nấm men không gây bệnh, đề kháng với kháng
sinh, cung cấp các enzyme, các acid amin, và các vitamin nhóm B, nó ức chế sự
phát triển của Candida albica và một số vi khuẩn khác ( đặc biệt là các vi khuẩn
xuất hiện khi dùng kháng sinh). Với đa số các thuốc này không nên dùng chung
với các kháng sinh đường uống nhất là các kháng sinh phổ rộng.
5. Các chất hấp phụ.
Là những silicat thiên nhiên hoặc nhựa polyacryl thán nước, có khả năng hút nước
rất nhiều làm tăng độ đặc của phân. Thuốc không được hấp thu vào máu và được
đào thải theo phân mang theo các chất mà chúng đã hấp phụ, do đó không dùng
chung với nhóm làm giảm nhu động ruột. Ngoài ra cần chú ý dùng các thuốc khác
cách xa thuốc này khoảng 2 tiếng.
Một số thuốc hay dùng của nhóm này như Gelopectose (gồm có pectin, cellulose,
silice, dextrin – maltose, natri clorit), Sacolen (thành phần có lactoprotein
methylelic),…
Ngoài ra trong đông y còn hay sử dụng thuốc berberin là alcaloit chiết xuất từ các
cây vàng đắng, hoàng liên, hoàng bá, hoàng đằng. thuốc có tác dụng diệt lỵ amíp,
một số vi khuẩn gây bệnh đường ruột.
Tóm lại điều trị tiêu chảy có rất nhiều thuốc và cũng có rất nhiều chú ý kèm theo.
Trước khi tính đến việc dùng thuốc cầm tiêu chảy bao giờ cũng phải nghĩ đến việc
bù nước và điện giải nhất là với trẻ em. Cần đến khám ở các cơ sở y tế khi đã dùng
thuốc mà các triệu chứng không cải thiện hoặc tiêu chảy có kèm theo sốt, nôn,
người bệnh có tình trạng mất nước mắt trũng, môi khô, ít nước tiểu, lú lấn, lơ
mơ…và người bị bệnh tiêu chảy vẫn ăn uống bình thường những loại thức ăn nấu
chín dễ tiêu, tránh các các thức ăn nhiều dầu mỡ, các chất tanh.
