Tóm tắt Khóa luận tốt nghiệp khoa Văn hóa dân tộc thiểu số: Tìm hiểu nghi lễ cấp sắc của dân tộc Sán Dìu ở xã Giáp Sơn, Ngạn, Bắc Giang

Tr−êng §¹i Häc V¨n ho¸ Kho¸ LuËn Tèt NghiÖp Khoa V¨n Ho¸ D©n Téc

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI

KHOA VĂN HÓA DÂN TỘC THIỂU SỐ

TÌM HIỂU NGHI LỄ CẤP SẮC CỦA DÂN TỘC

SÁN DÌU Ở XÃ GIÁP SƠN, NGẠN, BẮC GIANG

Khóa luận tốt nghiệp cử nhân văn hóa

Ngành: Văn hóa dân tộc thiểu số

Sinh viên thực hiện: Phạm Như Ngọc

Giảng viêng hướng dẫn: TS. Nguyễn Ngọc Thanh

HÀ NỘI - 2010

- 1 -

Sinh viªn: Ph¹m Nh− Ngäc Líp: VHDT12A

Tr−êng §¹i Häc V¨n ho¸ Kho¸ LuËn Tèt NghiÖp Khoa V¨n Ho¸ D©n Téc

Lêi c¶m ¬n!

b¶n th©n, em cßn ®−îc sù gióp ®ì cña c¸c thÇy c« trong khoa V¨n

ho¸ d©n téc. Qua ®©y, em xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thμnh tíi c¸c

thÇy gi¸o c« gi¸o trong khoa V¨n ho¸ d©n téc – Tr−êng §¹i

Häc V¨n Ho¸ Hμ Néi, ®Æc biÖt em xin göi lêi c¶m ¬n ch©n

thμnh vμ s©u s¾c nhÊt ®Õn TS. NguyÔn Ngäc Thanh – Ng−êi ®·

trùc tiÕp h−íng dÉn em trong qu¸ tr×nh viÕt vμ hoμn thμnh bμi

kho¸ luËn.

§ång thêi, qua ®©y em còng xin göi lêi c¶m ¬n ®Õn Phßng

V¨n Ho¸ Th«ng Tin huyÖn Lôc Ng¹n, c¸c c¸n bé vμ nh©n d©n

x· Gi¸p S¬n, Lôc Ng¹n, B¾c Giang, n¬i ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì,

cung cÊp tμi liÖu vμ nhiÒu th«ng tin quý gÝa trong qu¸ tr×nh em ®i

thùc tÕ.

MÆc dï ®· rÊt cè g¾ng nh−ng do tr×nh ®é vμ thêi gian hoμn

thμnh ®Ò tμi cã h¹n, nªn ch¾c ch¾n bμi viÕt khã tr¸nh khái nh÷ng

sai xãt. Em rÊt mong sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy, c« vμ c¸c

b¹n ®Ó bμi viÕt cña m×nh thªm ®Çy ®ñ vμ hoμn chØnh h¬n.

Em xin ch©n thμnh c¶m ¬n!

Hμ Néi, ngμy 24 Th¸ng 05 n¨m 2010

Sinh viªn

Ph¹m Nh− Ngäc

- 2 -

Sinh viªn: Ph¹m Nh− Ngäc Líp: VHDT12A

§Ó hoμn thμnh bμi kho¸ luËn nμy, ngoμi sù nç lùc, cè g¾ng cña

Tr−êng §¹i Häc V¨n ho¸ Kho¸ LuËn Tèt NghiÖp Khoa V¨n Ho¸ D©n Téc

Môc Lôc

Më ®Çu ................................................................................... 6

Trang

1.TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi ................................................................................ 6

2. LÞch sö nghiªn cøu ........................................................................................ 7

3. Môc tiªu nghiªn cøu ...................................................................................... 7

4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu ................................................................. 8

5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ............................................................................... 8

6. §ãng gãp cña ®Ò tµi ....................................................................................... 8

7. Bè côc cña ®Ò tµi ............................................................................................ 9

Ch−¬ng 1

Vμi nÐt vÒ ng−êi S¸n D×u vμ x∙ Gi¸p S¬n, huyÖn Lôc

Ng¹n, tØnh B¾c Giang ................................................................. 10

1.1. VÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña x· Gi¸p S¬n, Ng¹n Lôc,

B¾c Giang .......................................................................................................... 10

1.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý .............................................................................................. 10

1.1.2. §iªï kiÖn tù nhiªn ................................................................................... 10

§Þa h×nh ................................................................................................... 10

KhÝ hËu .................................................................................................... 10

Thuû v¨n .................................................................................................. 11

Thæ nh−ìng ............................................................................................. 11

Tµi nguyªn rõng ...................................................................................... 11

1.2. D©n c−, d©n sè cña x· Gi¸p S¬n, Lôc Ng¹n, B¾c Giang ............................ 12

D©n c−, d©n sè .......................................................................................... 12

Gi¸o dôc ................................................................................................... 12

Y tÕ .......................................................................................................... 12

1.3. §Æc ®iÓm kinh tÕ, x· héi cña ng−êi S¸n D×u ë x· Gi¸p S¬n, Lôc Ng¹n,

- 4 -

Sinh viªn: Ph¹m Nh− Ngäc Líp: VHDT12A

B¾c Giang ........................................................................................................ 13

Tr−êng §¹i Häc V¨n ho¸ Kho¸ LuËn Tèt NghiÖp Khoa V¨n Ho¸ D©n Téc 1.3.1. §Æc ®iÓm kinh tÕ ..................................................................................... 13

Trång trät ................................................................................................ 13

Ch¨n nu«i ................................................................................................ 15

NghÒ thñ c«ng ......................................................................................... 16

Khai th¸c l©m, thæ s¶n ............................................................................. 17

1.3.2. §Æc ®iÓm v¨n ho¸, x· héi ........................................................................ 17

Lµng xãm ................................................................................................ 17

Nhµ cöa ................................................................................................... 17

Èm thùc ................................................................................................... 18

Trang phôc .............................................................................................. 19

Ng«n Ng÷ ................................................................................................ 21

TÝn ng−ìng .............................................................................................. 21

Quan hÖ gia ®×nh ..................................................................................... 23

Quan hÖ dßng hä ..................................................................................... 24

Quan hÖ x· héi ........................................................................................ 24

Ch−¬ng 2

C¸c nghi thøc truyÒn thèng trong nghi lÔ cÊp S¾c..26

2.1. C¸c quy ®Þnh trong lÔ cÊp s¾c .................................................................... 26

2.1.1. Quy ®Þnh ®èi víi thÇy cÊp s¾c ................................................................. 26

2.1.2. Quy ®Þnh ®èi víi ng−êi ®−îc cÊp s¾c ...................................................... 27

2.1.3. Quy ®Þnh ®èi víi lÔ vËt cóng tÕ, trang phôc, thêi gian, ®Þa ®iÓm cña lÔ cÊp

s¾c ..................................................................................................................... 30

2.2. C¸c cÊp bËc trong nghi lÔ cÊp s¾c ............................................................. 33

2.3. C¸c nghi thøc truyÒn thèng trong lÔ cÊp s¾c .............................................. 38

Ch−¬ng 3

Sù biÕn ®æi trong c¸c nghi thøc truyÒn thèng cña LÔ

CÊp S¾c cña ng−êi S¸n D×u ë x∙ Gi¸p s¬n, Lôc Ng¹n,

- 5 -

Sinh viªn: Ph¹m Nh− Ngäc Líp: VHDT12A

B¾c Giang ................................................................................................... 55

Tr−êng §¹i Häc V¨n ho¸ Kho¸ LuËn Tèt NghiÖp Khoa V¨n Ho¸ D©n Téc 3.1. Sù biÕn ®æi trong c¸c nghi thøc truyÒn thèng cña lÔ cÊp s¾c ..................... 55

3.2. Sù biÕn ®æi trong trang phôc, lÔ vËt, thêi gian, ®Þa ®iÓm cña lÔ cÊp s¾c .... 56

3.3. Vai trß cña lÔ cÊp S¾c trong ®êi sèng céng ®ång cña ng−êi S¸n D×u

ë x· Gi¸p S¬n, Lôc Ng¹n, B¾c Giang ................................................................ 59

3.4. Mét sè kiÕn nghÞ ®Ó b¶o tån, ph¸t huy gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña lÔ cÊp s¾c ........ 61

KÕt luËn ....................................................................................................... 66

- Danh môc tµi liÖu tham kh¶o .......................................................................... 68

- Danh s¸ch ng−êi cung cÊp tµi liÖu.................................................................. 70

- 6 -

Sinh viªn: Ph¹m Nh− Ngäc Líp: VHDT12A

- Phô Lôc ........................................................................................................... 71

Tr−êng §¹i Häc V¨n ho¸ Kho¸ LuËn Tèt NghiÖp Khoa V¨n Ho¸ D©n Téc

Më §ÇU

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

V¨n ho¸ lµ mét biÓu hiÖn cña b¶n s¾c d©n téc, ®−îc h×nh thµnh trong m«i

tr−êng tù nhiªn vµ x· héi nhÊt ®Þnh, chÝnh sù h×nh thµnh Êy ®· t¹o cho mçi d©n

téc cã nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n, lèi sèng, nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa kh¸c nhau.

Nãi ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn nh÷ng

yÕu tè thuéc vÒ v¨n ho¸ tinh thÇn nh−: tÝn ng−ìng t«n gi¸o, lÔ nghi, phong tôc,

sinh ho¹t v¨n ho¸, nghÖ thuËt, tÊt c¶ c¸c yÕu tè ®ã kÕt hîp víi nhau t¹o thµnh

mét s¾c th¸i v¨n ho¸ ®Ëm ®µ mµu s¾c téc ng−êi.

D©n téc S¸n D×u lµ mét trong 54 d©n téc anh em c− tró trªn ®Êt n−íc ViÖt

Nam, víi nhiÒu b¶n s¾c v¨n ho¸ rÊt riªng vµ ®éc ®¸o, lµ mét “m¶nh tranh” trong

tæng thÓ bøc tranh mang ®Ëm ®µ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ViÖt Nam. Còng nh−

c¸c d©n téc kh¸c, d©n téc S¸n D×u hiÖn nay vÉn cßn l−u gi÷ ®−îc nhiÒu gi¸ trÞ

v¨n ho¸ rÊt riªng cña d©n téc m×nh, do ®ã viÖc nghiªn cøu vµ t×m hiÓu c¸c gi¸ trÞ

v¨n ho¸ truyÒn thèng cÇn ph¶i cã nh÷ng kÕ ho¹ch, ph−¬ng h−íng cô thÓ. Giíi

h¹n trong ph¹m vi ®Ò tµi, d−íi sù gîi ý cña Gi¶ng viªn h−íng dÉn, t«i ®· chän ®Ò

tµi nghiªn cøu cña m×nh lµ: “T×m hiÓu nghi lÔ cÊp s¾c cña d©n téc S¸n D×u ë x·

Gi¸p S¬n, Ng¹n, B¾c Giang”. Còng cã thÓ khi nh¾c ®Õn hai tõ “cÊp s¾c” nhiÒu

ng−êi l¹i h×nh dung ra r»ng sÏ gièng víi mét sè d©n téc kh¸c nh−: Dao, S¸n

Chay, Nïng. Nh−ng xem xÐt, t×m hiÓu trong néi dung cÊp s¾c cña mçi d©n téc ta

l¹i thÊy cã sù kh¸c nhau râ rÖt. LÔ cÊp s¾c cña d©n téc S¸n D×u cã ®Æc ®iÓm

riªng, ph¶n ¸nh râ b¶n s¾c v¨n ho¸ téc ng−êi.

ChÝnh v× vËy, viÖc g×n gi÷ vµ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng

trong nghi thøc “cÊp s¾c” cña ng−êi S¸n D×u lµ vÊn ®Ò cÇn ®−îc quan t©m mét

c¸ch ®óng møc, lµm sao ®Ó nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng ®ã ®−îc g×n gi÷ theo ®óng

nguyªn b¶n cña nã, ®ång thêi tiÕp nhËn nh÷ng biÕn ®æi tÝch cùc ®Ó phï hîp víi

- 7 -

Sinh viªn: Ph¹m Nh− Ngäc Líp: VHDT12A

®iÒu kiÖn sèng vµ xu h−íng ph¸t triÓn cña x· héi.

Tr−êng §¹i Häc V¨n ho¸ Kho¸ LuËn Tèt NghiÖp Khoa V¨n Ho¸ D©n Téc

Lµ sinh viªn theo chuyªn ngµnh v¨n ho¸ d©n téc thiÓu sè, t«i muèn t×m hiÓu

vµ nghiªn cøu nghi lÔ cÊp s¾c cña ng−êi S¸n D×u nh»m giíi thiÖu nh÷ng nÐt ®Ñp

truyÒn thèng cña d©n téc m×nh.

2. LÞch sö nghiªn cøu

S¸n D×u lµ mét d©n téc cßn l−u gi÷ ®−îc nhiÒu c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña d©n

téc m×nh. §©y lµ ®èi t−îng thu hót ®−îc sù chó ý cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu khoa

häc. Trong ®ã ®· cã nh÷ng c«ng tr×nh cã gi¸ trÞ vµ ®−îc c«ng bè nh−: Ng−êi S¸n

D×u ë ViÖt Nam, Ma Kh¸ng B»ng, Nxb KHXH Hµ Néi, 1983; Phong tôc vµ nghi

lÔ chu kú ®êi ng−êi cña ng−êi S¸n D×u ë ViÖt Nam, DiÖp Trung B×nh, 2005;

Ng−êi S¸n D×u ë B¾c Giang, Ng« V¨n Trô, NguyÔn Xu©n CÇn, Nxb V¨n ho¸ d©n

téc, 2003”

Ngoµi ra, cßn cã c¸c t¸c gi¶ kh¸c nh− trong cuèn: V¨n ho¸ truyÒn thèng d©n

téc Tµy, Dao, S¸n D×u ë Tuyªn Quang, NÞnh V¨n §é, NguyÔn Phi Khanh,

Hoµng ThÕ Hïng, Nxb V¨n ho¸ d©n téc, 2003; B−íc ®Çu m« t¶ hÖ thèng ng÷ ©m

tiÕng S¸n D×u ë ViÖt Nam, NguyÔn ThÞ Kim Thoa, Tr−êng §¹i häc KHXH &

NV, 2007.

Tuy nhiªn, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu kÓ trªn, cã t¸c gi¶ ®i s©u nghiªn cøu

tõng khÝa c¹nh v¨n ho¸ nh−: hÖ thèng ng÷ ©m, lÔ héi cæ truyÒn, phong tôc, lÔ

nghi hay d©n ca ng−êi S¸n D×u. Cã t¸c gi¶ nghiªn cøu ë gãc ®é kh¸i qu¸t h¬n.

Riªng vÒ lÔ cÊp s¾c cña ng−êi S¸n D×u th× ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo ®i

s©u.

Qua nh÷ng t¸c phÈm Êy, tuy ch−a cã mét c¸i nh×n ®Çy ®ñ toµn c¶nh bøc tranh

vÒ mét lÔ nghi, t«n gi¸o nh−ng ®ã l¹i lµ nh÷ng nguån tµi liÖu tham kh¶o rÊt quý

b¸u, gióp cho ng−êi viÕt cã c¬ së tin cËy ®Ó hoµn thµnh ®Ò tµi. “T×m hiÓu nghi lÔ

CÊp s¾c cña ng−êi S¸n D×u”.

3. Môc tiªu nghiªn cøu

M« t¶ nghi thøc truyÒn thèng vµ biÕn ®æi trong lÔ cÊp s¾c cña ng−êi S¸n

- 8 -

Sinh viªn: Ph¹m Nh− Ngäc Líp: VHDT12A

D×u ë x· Gi¸p S¬n, huyÖn Lôc Ng¹n, tØnh B¾c Giang

Tr−êng §¹i Häc V¨n ho¸ Kho¸ LuËn Tèt NghiÖp Khoa V¨n Ho¸ D©n Téc

§Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ nh»m b¶o tån, ph¸t huy gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña lÔ cÊp

s¾c

4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu

- §èi t−îng nghiªn cøu lµ nghi lÔ cÊp s¾c cña ng−êi S¸n D×u bao gåm c¸c néi

dung

Nh÷ng quy ®Þnh trong lÔ cÊp s¾c; C¸c cÊp bËc; C¸c nghi thøc truyÒn

thèng trong lÔ cÊp s¾c.

- Ph¹m vi nghiªn cøu

T×m hiÓu nghi lÔ cÊp s¾c cña ng−êi S¸n D×u truyÒn thèng vµ biÕn ®æi

5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

§Ó hoµn thµnh ®Ò tµi nµy, ng−êi viÕt ®· vËn dông

- Ph−¬ng ph¸p luËn duy vËt lÞch sö vµ duy vËt biÖn chøng chñ nghÜa M¸c -

Lª Nin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh ®Ó xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c vÊn ®Ò cÇn nghiªn

cøu.

Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu

- Ph−¬ng ph¸p ®iÒn d· D©n téc häc (®iÒu tra c¬ b¶n t¹i ®Þa ph−¬ng, ®èi

t−îng pháng vÊn lµ c¸c thÇy cóng)

- Ph−¬ng ph¸p hÖ thèng vµ liªn ngµnh

LÔ CÊp s¾c lµ mét h×nh thøc sinh ho¹t v¨n ho¸ tÝn ng−ìng cña céng ®ång

ng−êi S¸n D×u, cã liªn quan ®Õn phong tôc tËp qu¸n, d©n téc häc, ©m nh¹c nªn

ph¶i nghiªn cøu hÖ thèng vµ liªn ngµnh

Ngoµi ra cßn sö dông linh ho¹t c¸c thao t¸c kü thuËt nh−: chôp ¶nh, quan

s¸t, ph©n tÝch, m« t¶ ®Ó bµi viÕt ®¹t kÕt qu¶ tèt nhÊt.

6. §ãng gãp cña ®Ò tµi

§Ò tµi gãp phÇn kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng

trong lÔ CÊp s¾c cña ng−êi S¸n D×u ë x· Gi¸p S¬n, Lôc Ng¹n, B¾c Giang. Nh»m

b¶o tån vµ ph¸t huy nh÷ng gÝa trÞ v¨n ho¸ ®éc ®¸o, gÝup cho ng−êi S¸n D×u nãi

- 9 -

Sinh viªn: Ph¹m Nh− Ngäc Líp: VHDT12A

riªng vµ c¸c d©n téc thiÓu sè nãi chung cã ý thøc, nh×n nhËn vÊn ®Ò mét c¸ch

Tr−êng §¹i Häc V¨n ho¸ Kho¸ LuËn Tèt NghiÖp Khoa V¨n Ho¸ D©n Téc ®óng ®¾n trong viÖc tiÕp tôc g×n gi÷ vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng cña d©n

téc m×nh tr−íc xu h−íng ph¸t triÓn cña x· héi hiÖn nay.

7. Bè côc cña ®Ò tµi

Ngoµi phÇn më ®Çu, phÇn kÕt luËn vµ phÇn phô lôc, ®Ò tµi ®−îc chia lµm ba

ch−¬ng.

Ch−¬ng 1: Vµi nÐt vÒ ng−êi S¸n D×u vµ x· Gi¸p S¬n, huyÖn Lôc Ng¹n, tØnh

B¾c Giang.

Ch−¬ng 2: C¸c nghi thøc truyÒn thèng trong lÔ cÊp s¾c.

- 10 -

Sinh viªn: Ph¹m Nh− Ngäc Líp: VHDT12A

Ch−¬ng 3: Sù biÕn ®æi trong c¸c nghi thøc truyÒn thèng cña lÔ cÊp s¾c.

Tr−êng §¹i Häc V¨n ho¸ Kho¸ LuËn Tèt NghiÖp Khoa V¨n Ho¸ D©n Téc

Danh môc tμi liÖu tham kh¶o

1. Ma Kh¸ng B»ng, Ng−êi S¸n D×u ë ViÖt Nam, Nxb KHXH, Hµ Néi, 1983.

2. DiÖp Trung B×nh, Phong tôc vµ nghi lÔ chu kú ®êi ng−êi cña ng−êi S¸n

D×u ë ViÖt Nam, B¶o Tµng V¨n Ho¸ c¸c d©n téc ViÖt Nam, Th¸i Nguyªn,

2005.

3. DiÖp Trung B×nh, D©n Ca S¸n D×u, Nxb V¨n Ho¸ d©n téc, 1987.

4. DiÖp Trung B×nh, LÔ Héi cæ truyÒn c¸c d©n téc Hoa, S¸n D×u ë ViÖt Nam,

Nxb V¨n Ho¸ d©n téc, Hµ Néi, 2002.

5. NguyÔn B¸ §¹t, TruyÒn thèng v¨n ho¸ th«ng tin huyÖn Lôc Ng¹n, NXb,

Së VHTT B¾c Giang, 2007.

6. NÞnh V¨n §é, NguyÔn Phi Khanh, Hoµng ThÕ Hïng, V¨n ho¸ truyÒn

thèng c¸c d©n téc Tµy, Dao, S¸n D×u ë Tuyªn Quang, Nxb V¨n Ho¸ d©n

téc, Hµ Néi, 2003.

7. Lª Nh− Hoa, Ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt nam trong bèi c¶nh c«ng

nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸, Nxb VHTT, 1996

8. Vò Ngäc Khanh, Ph¹m Minh Th¶o, Tõ ®iÓn ViÖt Nam v¨n ho¸ tÝn

ng−ìng phong tôc, Nxb VHTT, Hµ Néi , 2005.

9. §inh Gia Kh¸nh, Trªn §−êng T×m HiÓu V¨n Ho¸ D©n Gian, Nxb, KHXH,

Hµ Néi, 1989.

10. Ph¹m ViÖt Long, Mét sè gi¸ trÞ truyÒn thèng víi ®êi sèng v¨n ho¸ ë c¬ së

n«ng th«n hiÖn nay, Nxb V¨n Ho¸ d©n téc, Hµ Néi, 1998.

11. Hoµng Nam, §Æc tr−ng v¨n ho¸ c¸c d©n téc ViÖt Nam, Nxb V¨n Ho¸ d©n

téc, Hµ Néi, 2002.

12. Lª Ngäc Th¾ng, L©m B¸ Nam, B¶n S¾c V¨n Ho¸ C¸c D©n Téc ViÖt Nam,

Nxb V¨n Ho¸ d©n téc, Hµ Néi, 1996.

13. TrÞnh Nh− TÊu, B¾c Giang ®Þa ChÝ, xuÊt b¶n 1931.

14. NguyÔn ThÞ Kim Thoa, B−íc ®Çu miªu t¶ hÖ thèng ng÷ ©m tiÕng S¸n D×u

- 69 -

Sinh viªn: Ph¹m Nh− Ngäc Líp: VHDT12A

ë ViÖt nam, Tr−êng §¹i häc KHXH & NV, 2007.

Tr−êng §¹i Häc V¨n ho¸ Kho¸ LuËn Tèt NghiÖp Khoa V¨n Ho¸ D©n Téc

15. Ng« V¨n Trô, NguyÔn Xu©n CÇn, D©n téc S¸n D×u ë B¾c Giang, Nxb V¨n

ho¸ D©n téc, 2003

16. ViÖn D©n Téc Häc, C¸c D©n téc Ýt ng−êi ë ViÖt Nam (c¸c tØnh phÝa b¾c),

Nxb KHXH, Hµ Néi, 1978

17. UBND tØnh B¾c Giang, §Þa chÝ B¾c Giang - Tõ ®iÓn, Së VHTT B¾c Giang

vµ Trung T©m UNESCO Th«ng tin t− liÖu lÞch sö vµ v¨n ho¸ nghÖ thuËt,

xuÊt b¶n 2002.

18. Së VHTT B¾c Giang, V¨n Ho¸ B¾c Giang, 2002.

19. LÞch Sö §¶ng Bé huyÖn Lôc Ng¹n, BCH §¶ng bé huyÖn Lôc Ng¹n, 1988

20. §Þa ChÝ Hµ B¾c - Th− viÖn tØnh Hµ B¾c, 1982

- 70 -

Sinh viªn: Ph¹m Nh− Ngäc Líp: VHDT12A

21. T¹p ChÝ D©n Téc häc.