Tín ngưỡng thờ nữ thần ở Gia Lai

Gia Lai là một tỉnh đa dạng về dân tộc và văn hóa tín ngưỡng, nơi người Kinh đã trở thành dân tộc đa số. Các vùng có cộng đồng người Kinh lâu đời như An Khê, Đak Pơ, và Pleiku đặc biệt phong phú về tín ngưỡng, với nhiều đình, đền, miếu thờ phụng các vị thần linh. Khảo sát năm 2022 cho thấy toàn tỉnh có hơn 20 ngôi đình và 30 ngôi miếu lớn/trung bình, thờ hàng chục vị thần, trong đó có 13 vị được triều Nguyễn sắc phong chính thức. Riêng về hệ thống nữ thần, có 12 vị được thờ phụng, với 7 vị được nhà Nguyễn công nhận.

Bài viết hướng đến các nhà nghiên cứu học thuật, chuyên gia văn hóa, lịch sử và những ai quan tâm đến tín ngưỡng dân gian, đặc biệt là tín ngưỡng thờ nữ thần của người Kinh tại khu vực Gia Lai.

Nghiên cứu này khảo sát tín ngưỡng thờ nữ thần của người Kinh tại Gia Lai, một vùng đất đa dạng văn hóa. Kết quả cho thấy tại Gia Lai có 12 vị nữ thần được thờ phụng, trong đó 7 vị được triều Nguyễn chính thức công nhận bằng sắc phong và 5 vị khác phổ biến trong văn tế các đình miếu. Hệ thống nữ thần này được chia thành hai nhóm chính: nhóm nữ thần của các dân tộc bản địa cư trú lâu đời trước người Kinh và nhóm nữ thần du nhập từ ngoại quốc. Sự dung hòa trong tín ngưỡng này phản ánh quá trình giao lưu văn hóa sâu sắc giữa các dân tộc, trong đó người Kinh đóng vai trò chủ động và là trung tâm tiếp nhận. Các tín ngưỡng này hình thành và hưng thịnh chủ yếu từ cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, tập trung ở An Khê và Đak Pơ. Trong số các nữ thần được sắc phong, Thiên Y A Na là phổ biến nhất, có nguồn gốc Chăm, được thờ ở 11 ngôi đình với 26 đạo sắc phong. Cửu Thiên Huyền Nữ, có nguồn gốc Trung Quốc, là vị thần độ mạng và độ sinh, tuy nhiên ít phổ biến hơn Thiên Y A Na tại Gia Lai. Ngũ Hành Tiên Nương, đại diện cho Ngũ Hành trong triết học phương Đông, cũng được thờ phụng rộng rãi ở miền Trung và Nam Việt Nam, và được nhân hóa thành các vị nữ thần.