VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
NGUYỄN VĂN TÂN
DU LỊCH LỮ HÀNH
TRONG XÃ HỘI VIỆT NAM HIỆN NAY
Ngành Văn hoá học
Mã số 9 22 90 40
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HOÁ HỌC
Hà Nội - 2024
Công trình được hoàn thành tại Học viện Khoa học Xã hội
Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam.
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS PHẠM NGỌC TRUNG
Phản biện 1: PGS.TS. Nguyễn Anh Tuấn
Phản biện 2: PGS.TS. Bùi Hoài Sơn
Phản biện 3: PGS.TS. Kiều Trung Sơn
Luận án sẽ được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp tại
Viện Hàn Lâm Khoa học Xã hội Việt Nam – Học viện Khoa học Xã hội,
vào hồi ….. giờ ….. ngày …. Tháng….. năm 2024.
Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
- Thư viện Quốc gia Việt Nam
- Thư viện Học viện Khoa học Xã hội
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
1.1. Tiến trình đổi mới và hội nhập diễn ra trong đất nước và trên thế
giới trong những năm qua cho thấy du lịch đang trở thành nhu cầu thiết yếu
của con người trong xã hội hiện đại. Nhận thức được nhu cầu này, các quốc
gia đều quan tâm, chú trọng đầu tư, phát triển du lịch, nó trở thành “mũi
nhọn kinh tế”, thành ngành “công nghiệp không khói”, mang lại lợi ích kinh
tế lớn lao, trở thành nguồn lực quan trọng cho sự phát triển.
1.2. Nhân học du lịch là khoa học nghiên cứu con người, cộng đồng
địa phương, du khách và các thực thể khác liên quan đến du lịch ở các địa
bàn cụ thể. Việc du khách đi đến nơi có nhiều đặc điểm khác lạ so với nơi
họ sinh sống là một quá trình vận động, tương tác, học hỏi và giao lưu văn
hóa, nên hiểu được những biến đổi văn hóa (từ nhận thức đến hành vi) giữa
chủ nhà (cộng đồng địa phương) và du khách trong quá trình tham gia vào
hoạt động du lịch là nhiệm vụ cơ bản đối với nghiên cứu nhân học du lịch.
Sau những chuyến du lịch, du khách có thể bị tác động và biến đổi cả về
nhận thức, thói quen và hành vi văn hóa của mình. Ngược lại, cộng đồng cư
dân sinh sống tại các khu du lịch cũng có thể bị ảnh hưởng và hình thành
các thói quen, hành vi văn hóa do du khách mang đến. Trong bối cảnh đó,
việc nghiên cứu các tác động tích cực và tiêu cực giữa cộng đồng địa
phương và du khách là một trong những mối quan tâm của các nhà nhân
học. Điều này không những có ý nghĩa lớn trong việc hiểu được nguồn gốc
của các mâu thuẫn, xung đột phát sinh từ hoạt động du lịch mà còn góp
phần xây dựng chiến lược phát triển du lịch bền vững, du lịch cộng đồng
(Trần Anh Dũng 2013). Tuy vậy, cho đến nay, Nhân học du lịch chưa thực
sự được quan tâm nghiên cứu và còn tương đối ít các công trình nghiên cứu
khoa học về vấn đề này. Trước một thực tế như vậy du lịch thực sự là một
chủ đề thích đáng cho ngành Nhân học du lịch, từ yêu cầu của công việc và
tình hình thực tiễn nghiên cứu sinh tiến hành đề xuất đề tài “Du lịch lữ
hành trong xã hội Việt Nam hiện nay” theo hướng nghiên cứu về du lịch từ
góc nhìn văn hoá. Mặc dù biết đây là lĩnh vực còn nhiều khó khăn nhưng
với sự chỉ bảo, khích lệ của các thầy, cô, nghiên cứu sinh mạnh dạn đề xuất
2
và thực hiện đề tài với tâm nguyện được học hỏi về mặt nghiên cứu lý luận
và được đóng góp về mặt hoạt động thực tiễn.
1.3. Thực tiễn hoạt động du lịch lữ hành của Việt Nam nói chung,
Thủ đô Hà Nội nói riêng đã và đang diễn ra hết sức sôi động, thông qua các
hoạt động du lịch lữ hành đã góp phần kiến tạo thêm bản sắc văn hoá mới
cho cộng đồng, địa phương và các điểm đến du lịch, kiến tạo thêm nhiều ý
nghĩa mới cho các điểm đến góp phần kiến tạo thêm các sản phẩm du lịch
độc đáo, hấp dẫn. Đồng thời đối với những người đi du lịch có thể giúp họ
kiến tạo lối sống mới, khẳng định bản sắc riêng của họ. Thông qua đó, cũng
tác động đến các điểm đến, cộng đồng đia phương, các công ty lữ hành tạo
ra các sản phẩm du lịch mới độc đáo, đáp ứng nhu cầu của khách du lịch
góp phần kiến tạo nên bản sắc văn hoá mới.
1.4. Với sự phát triển phong phú của đời sống, nhu cầu của con người
cũng phát triển đa dạng hơn. Người ta đi du lịch không chỉ với mục đích
nghỉ dưỡng, nâng cao thể chất đơn thuần. Ngày càng cho thấy nhu cầu giao
lưu, khám phá thế giới của con người là vô cùng lớn, trong đó có khám phá
thiên nhiên, con người, văn hóa và chính bản thân họ. Du lịch tạo ra một sự
trải nghiệm cho chính du khách, giúp họ nhìn nhận lại những giá trị quý báu
của dân tộc mà biết bao thế hệ, ngay cả chính họ đã phải đánh đổi bằng
xương máu của mình để tạo dựng nên. Đối với thế hệ trẻ thì du lịch là dịp
để họ hiểu hơn về công lao của cha ông mình, đồng thời cũng hiểu những
giá trị nhân văn, giá trị truyền thống và thiên nhiên mà họ đang được thừa
hưởng. Du lịch ngày nay đã trở thành một hoạt động không thể thiếu trong
đời sống sinh hoạt xã hội, làm cho đời sống xã hội ngày một phong phú
hơn, lý thú và bổ ích hơn, hoạt động phổ biến, là nhu cầu của con người.
1.5. Du lịch lữ hành Thủ đô Hà Nội là một bộ phận của du lịch lữ
hành quốc gia. Trong quá trình phát triển đi lên du lịch Thủ đô đã có những
biến đổi to lớn, trên nhiều phương diện và mối quan hệ tương tác giữa bộ
phận kinh doanh dịch vụ du lịch với khách du lịch nội địa và quốc tế cũng
như những mối quan hệ tương tác của các đơn vị, cá nhân trong ngành du
lịch ngày càng mở rộng, phát triển theo quy luật cung cầu, quy luật giá cả
của thị trường. Trong mỗi một tương tác bao giờ cũng có sự tác động đa
chiều đến những thành phần tham gia vào tương tác đó và góp phần tạo nên
3
hệ quả thúc đẩy các bên đều thay đổi, phát triển hoặc là xuất hiện những
hạn chế làm cho quá trình phát triển chậm lại vì những khó khăn.
Với tư cách là cán bộ từng làm việc ở cả hai cơ quan là Sở Văn hoá
và Thể thao và Sở Du lịch, chúng tôi muốn biến cơ hội đào tạo thành cơ hội
nắm vững, hiểu sâu hơn về lĩnh vực mình đang hoạt động để hoàn thành tốt
hơn công việc, đồng thời đóng góp cho việc xây dựng phát triển và phát
triển ngành văn hoá, du lịch Thủ đô nói riêng, Việt Nam nói chung. Với
những lý do trên, nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài “Du lịch lữ hành trong xã
hội Việt Nam hiện nay” làm đối tượng nghiên cứu của luận án.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
- Trên cơ sở nghiên cứu, khảo sát về hoạt động du lịch lữ hành ở Hà
Nội, chỉ ra quá trình kiến tạo văn hoá thông qua các sản phẩm du lịch độc
đáo của Thủ đô, góp phần bảo tồn, lan toả nét đẹp văn hoá truyền thống của
dân tộc, góp phần xây dựng luận cứ khoa học cho việc quản lý, điều hành
và hoạch định chiến lược phát triển văn hoá, du lịch hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan các công trình nghiên cứu đã xuất bản liên quan đến vấn
đề du lịch và du lịch lữ hành, từ đó chỉ ra các thành tựu và khoảng trống để
luận án kế thừa và tiếp tục nghiên cứu.
- Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn để định hướng cho các nội dung
nghiên cứu của luận án.
- Tiến hành khảo sát, nghiên cứu thực tiễn; đánh giá hoạt động du
lịch lữ hành gắn với hoạt động thực tiễn của các đơn vị dịch vụ lữ hành, các
di tích lịch sử văn hoá, làng nghề truyền thống, ẩm thực và đồ lưu niệm trên
địa bàn Thủ đô Hà Nội. Qua đó, bước đầu chỉ ra các đặc điểm về tâm lý, thị
hiếu, sở thích của các đối tượng du lịch, các mối quan hệ nảy sinh từ quá
trình hoạt động. Tại sao các công ty du lịch lữ hành lại chọn các tour du lịch
để giới thiệu cho khách du lịch, các thuyết minh với khách du lịch, giới
thiệu cái gì tại điểm đến đó, mục đích của họ là cái gì. Qua đó tìm hiểu cách
họ tạo nghĩa cho các điểm đến du lịch cũng như các sản phẩm du lịch liên
quan.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án