Tóm tắt luận văn Thạc sỹ Luật học: Tội bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật trong Luật hình sự Việt Nam

Chia sẻ: Nghiệt đồng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

64
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn là trên cơ sở kế thừa và phát triển các công trình nghiên cứu của các tác giả đi trước, kết hợp với thực tiễn thời gian từ năm 2000-2008, đặc biệt là dưới góc độ lịch sử để làm sáng tỏ vấn đề lịch sử về tội bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật,... Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận văn Thạc sỹ Luật học: Tội bắt, giữ hoặc giam người trái pháp luật trong Luật hình sự Việt Nam

môc lôc cña luËn v¨n Trang Trang phô b×a Môc lôc Danh môc c¸c b¶ng Më ®Çu 1 Ch−¬ng 1: nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i 7 ph¸p luËt 1.1. Kh¸i niÖm quyÒn con ng−êi, quyÒn c«ng d©n, quyÒn tù do, d©n chñ vµ quyÒn tù do th©n thÓ 7 1.1.1. Kh¸i niÖm quyÒn con ng−êi vµ quyÒn c«ng d©n 7 1.1.2. Kh¸i niÖm quyÒn tù do, d©n chñ vµ quyÒn tù do th©n thÓ 16 1.2. Kh¸i niÖm vµ ý nghÜa cña viÖc quy ®Þnh téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt 22 1.2.1. Kh¸i niÖm téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt 22 1.2.2. ý nghÜa cña viÖc quy ®Þnh téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt 29 1.3. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nh÷ng quy ph¹m ph¸p luËt vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i 31 ph¸p luËt trong luËt h×nh sù ViÖt Nam tõ sau C¸ch m¹ng Th¸ng 8 n¨m 1945 ®Õn nay 1.3.1. Giai ®o¹n tõ sau C¸ch m¹ng Th¸ng 8 n¨m 1945 cho ®Õn khi ph¸p ®iÓn hãa lÇn thø nhÊt - Bé luËt 32 h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1985 1.3.2. Giai ®o¹n tõ sau khi ban hµnh Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1985 cho ®Õn tr−íc ph¸p ®iÓn 35 hãa lÇn thø hai Bé luËt H×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999 Ch−¬ng 2: Nh÷ng quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 vÒ téi b¾t, gi÷ 39 hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt vµ thùc tiÔn xÐt xö 2.1. Nh÷ng quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt 40 2.1.1. C¸c dÊu hiÖu ph¸p lý h×nh sù 41 2.1.2. C¸c t×nh tiÕt ®Þnh khung t¨ng nÆng h×nh ph¹t 57 2.1.2.1. VÒ kho¶n 1 §iÒu 123 Bé luËt H×nh sù 57 2.1.2.2. VÒ kho¶n 2 §iÒu 123 Bé luËt H×nh sù 58 2.1.2.3. VÒ kho¶n 3 §iÒu 123 Bé luËt H×nh sù 60 2.1.2.4. H×nh ph¹t bæ sung 61 2.2. Thùc tiÔn xÐt xö téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt 62 2.2.1. T×nh h×nh xÐt xö téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt cña Tßa ¸n nh©n d©n c¸c cÊp 62 trªn ®Þa bµn toµn quèc 2.2.2. Mét sè h¹n chÕ, v−íng m¾c trong thùc tiÔn xÐt xö 78 2.2.3. Mét sè nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ, tån t¹i 85 Ch−¬ng 3: Nh÷ng Gi¶i Ph¸p N¢NG CAO HiÖu Qu¶ ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña bé 90 luËt h×nh sù n¨m 1999 cã liªn quan vÒ phßng, chèng téi B¾t, Gi÷ HoÆc GIAM Ng−êi Tr¸i Ph¸p LuËt 3.1. Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam 90 ng−êi tr¸i ph¸p luËt 3.1.1. Sù cÇn thiÕt ph¶i hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc 90 giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt 3.1.2. Néi dung söa ®æi, bæ sung cô thÓ c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 vÒ téi b¾t, gi÷ 96 hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt 3.2. Nh÷ng gi¶i ph¸p kh¸c nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù 100 n¨m 1999 vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt 3.2.1. T¨ng c−êng c«ng t¸c tuyªn truyÒn, phæ biÕn vµ gi¸o dôc ph¸p luËt cho nh©n d©n 100 3.2.2. XÐt xö nghiªm minh, nhanh chãng vµ ®óng ph¸p luËt nh÷ng ng−êi ph¹m c¸c téi x©m ph¹m 102 quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n nãi chung, téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt nãi riªng 3.2.3. T¨ng c−êng sù phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, Tßa ¸n víi c¸c c¬ quan nhµ 103 n−íc, tæ chøc x\ héi vµ c«ng d©n trong viÖc ph¸t hiÖn, xö lý vµ c¶i t¹o, gi¸o dôc ng−êi ph¹m téi 3.2.4. Hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông h×nh sù ViÖt Nam liªn quan ®Õn c¸c biÖn 105 ph¸p ng¨n chÆn b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam 1
KÕt luËn 112 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 116 3
Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Trong HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt ViÖt Nam, c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi, cña c«ng d©n ®−îc thÓ hiÖn ®Çy ®ñ vµ chñ yÕu nhÊt trong chÕ ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n. C¸c quyÒn nµy th−êng ®−îc ®Æt ë nh÷ng vÞ trÝ xøng ®¸ng vµ chiÕm néi dung lín vµ râ nÐt trong c¸c b¶n HiÕn ph¸p - ®¹o luËt mang tÝnh ph¸p lý cao nhÊt cña Nhµ n−íc. Nh÷ng hµnh vi nµo x©m ph¹m ®Õn c¸c quyÒn nµy ë c¸c møc ®é kh¸c nhau ®Òu bÞ xö lý b»ng ph¸p luËt vµ ë møc ®é nghiªm kh¾c nhÊt, sÏ bÞ xö lý b»ng c¸c chÕ tµi h×nh sù. Trong nhãm c¸c téi x©m ph¹m c¸c quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n, téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt lµ mét lo¹i téi ph¹m diÔn ra t−¬ng ®èi phæ biÕn trong thùc tiÔn nh−ng viÖc ®iÒu tra, truy tè vµ xÐt xö téi ph¹m nµy cßn ch−a nhiÒu, mÆc dï trong nhãm c¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n, tû lÖ sè vô vµ sè bÞ c¸o ph¹m téi nµy th−êng chiÕm tû lÖ cao nhÊt, ®ång thêi viÖc ¸p dông nã gÆp nhiÒu khã kh¨n, v−íng m¾c v× mét mÆt nÕu ¸p dông kh«ng ®óng dÔ x©m ph¹m quyÒn tù do th©n thÓ cña c«ng d©n, nh−ng mÆt kh¸c, nÕu kh«ng ¸p dông còng rÊt dÔ bá lät hµnh vi ph¹m téi. H¬n n÷a, nhiÒu t×nh tiÕt ®Þnh khung h×nh ph¹t còng ®ßi hái ph¶i cã sù h−íng dÉn kÞp thêi cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn hay qu¸ tr×nh ¸p dông lo¹i téi ph¹m nµy còng cÇn ®−îc thùc tiÔn xÐt xö tæng kÕt, ®¸nh gi¸. Do ®ã, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c ®Êu tranh phßng vµ chèng c¸c téi x©m ph¹m c¸c quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n nãi chung, téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt nãi riªng, còng nh− ®Ó thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c nhiÖm vô mµ c¸c V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc cña §¶ng lÇn thø XI ®Ò ra, còng nh− c¸c yªu cÇu cÊp b¸ch mµ ba NghÞ quyÕt cña Bé ChÝnh trÞ Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng míi ®−îc ban hµnh trong thêi gian gÇn ®©y ®ßi hái ph¶i thùc hiÖn, ®ã lµ: NghÞ quyÕt sè 08-NQ/TW ngµy 02/01/2002 "VÒ mét sè nhiÖm vô träng t©m c«ng t¸c t− ph¸p trong thêi gian tíi", NghÞ quyÕt sè 48-NQ/TW ngµy 24/5/2005 "VÒ ChiÕn l−îc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010, ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 2020" vµ NghÞ quyÕt sè 49-NQ/TW ngµy 02/6/2005 "VÒ ChiÕn l−îc c¶i c¸ch t− ph¸p ®Õn n¨m 2020" ®Ó b¶o ®¶m h¬n n÷a c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi, nhÊt lµ quyÒn tù do th©n thÓ cña c«ng d©n, ®ßi hái ph¶i cã sù ®Çu t− nghiªn cøu nghiªm tóc vµ ®Çy ®ñ trªn ph−¬ng diÖn lý luËn vµ tæng kÕt thùc tiÔn. ChÝnh v× vËy, chóng t«i quyÕt ®Þnh lùa chän ®Ò tµi: "Téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt trong luËt h×nh sù ViÖt Nam" lµm luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc cña m×nh. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu Nghiªn cøu vÒ c¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n nãi chung, téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt nãi riªng trªn c¸c s¸ch b¸o ph¸p lý h×nh sù n−íc ta thêi gian qua Ýt nhiÒu ®\ cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ë c¸c møc ®é kh¸c nhau, song ®¸ng chó ý lµ mét sè c«ng tr×nh khoa häc sau: 1) Ph¹m Hång H¶i vµ Lª C¶m: "Ch−¬ng 5 - C¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n", Trong s¸ch: Gi¸o tr×nh LuËt h×nh sù ViÖt Nam (PhÇn c¸c téi ph¹m), TËp thÓ t¸c gi¶ do TSKH. Lª C¶m chñ biªn, Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 2003; 2) TrÇn V¨n LuyÖn: "Ch−¬ng XIII - C¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n, Trong s¸ch: B×nh luËn khoa häc Bé luËt H×nh sù 1999 (PhÇn c¸c téi ph¹m), TËp thÓ t¸c gi¶, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi, 2001; 3) §inh V¨n QuÕ: B×nh luËn chuyªn s©u Bé luËt H×nh sù, TËp III: "C¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n; x©m ph¹m chÕ ®é h«n nh©n vµ gia ®×nh", Nxb Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 2002; 4) §ç §øc Hång Hµ, Téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt trong Bé luËt H×nh sù n¨m 1999, T¹p chÝ KiÓm s¸t, sè 2, 2002; 5) TrÞnh TiÕn ViÖt: C¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n: Mét sè khÝa c¹nh ph¸p lý h×nh sù, T¹p chÝ Tßa ¸n nh©n d©n, sè 6, 3/2007; 6) Lª V¨n LuËt: Bµn vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt quy ®Þnh t¹i §iÒu 123 Bé luËt H×nh sù, T¹p chÝ Tßa ¸n nh©n d©n, sè 23, 12/2007; v.v... Tuy nhiªn, c¸c c«ng tr×nh ®\ nªu trªn chØ gi¸n tiÕp ph©n tÝch kh¸i niÖm vµ c¸c dÊu hiÖu ph¸p lý cña téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt cïng víi c¸c téi ph¹m kh¸c trong Bé luËt H×nh sù, nghiªn cøu riªng rÏ qua viÖc tranh luËn téi danh ®Ó ¸p dông gi÷a téi ph¹m nµy víi téi ph¹m kh¸c hay chØ ®Ò cËp ph©n tÝch chung trong c¸c ch−¬ng gi¸o tr×nh, s¸ch tham kh¶o, khãa luËn tèt nghiÖp... mµ ch−a cã mét c«ng tr×nh khoa häc nµo 5
ë cÊp ®é mét luËn v¨n th¹c sÜ gi¶i quyÕt riªng rÏ vµ ®éc lËp mét téi ph¹m cô thÓ, ®ång thêi tæng kÕt thùc tiÔn ®Ó qua ®ã ®Ò xuÊt hoµn thiÖn trªn ph−¬ng diÖn lËp ph¸p vÒ téi ph¹m nµy, còng nh− ®Ó ®−a ra gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông, qua ®ã gãp phÇn b¶o vÖ v÷ng ch¾c h¬n n÷a c¸c quyÒn con ng−êi, quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n. Do ®ã, tÝnh cÊp thiÕt vµ ý nghÜa khoa häc thùc tiÔn cña luËn v¨n nµy hoµn toµn cã tÝnh thêi sù, nhÊt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay, quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ c¸c quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n, quyÒn con ng−êi ®−îc x\ héi vµ Nhµ n−íc ngµy cµng ®Ò cao h¬n bao giê hÕt. 3. Môc ®Ých vµ ®èi t−îng nghiªn cøu 3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu Môc ®Ých nghiªn cøu cña luËn v¨n lµ trªn c¬ së kÕ thõa vµ ph¸t triÓn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ ®i tr−íc, kÕt hîp víi thùc tiÔn thêi gian tõ n¨m 2000- 2008, ®Æc biÖt d−íi gãc ®é lÞch sö ®Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò lÞch sö vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt, ph©n tÝch kh¸i niÖm, c¸c dÊu hiÖu ph¸p lý vµ t×nh tiÕt ®Þnh khung h×nh ph¹t, tæng kÕt vµ ®¸nh gi¸ thùc tiÔn xÐt xö lo¹i téi ph¹m nµy ®Ó ®Ò ra mét sè gi¶i ph¸p h÷u hiÖu, h¹n chÕ vµ qua ®ã lµm gi¶m c¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n. 3.2. §èi t−îng nghiªn cøu §èi t−îng nghiªn cøu cña luËn v¨n lµ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt trong luËt h×nh sù ViÖt Nam. 4. C¬ së lý luËn vµ c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 4.1. C¬ së lý luËn C¬ së lý luËn cña luËn v¨n lµ quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh, quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta vÒ ®Êu tranh phßng vµ chèng téi ph¹m, còng nh− thµnh tùu cña c¸c chuyªn ngµnh khoa häc ph¸p lý nh−: lÞch sö ph¸p luËt, lý luËn vÒ Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt, x\ héi häc ph¸p luËt, luËt h×nh sù, téi ph¹m häc, luËt tè tông h×nh sù vµ triÕt häc, nh÷ng luËn ®iÓm khoa häc trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, s¸ch chuyªn kh¶o vµ c¸c bµi viÕt ®¨ng trªn t¹p chÝ cña mét sè nhµ khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam vµ n−íc ngoµi. 4.2. C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn v¨n sö dông mét sè ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu nh−: so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp... ®ång thêi, viÖc nghiªn cøu cßn dùa vµo sè liÖu thèng kª trong c¸c b¸o c¸o cña Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao vµ c¸c vô ¸n h×nh sù trong thùc tiÔn xÐt xö, còng nh− th«ng tin trªn m¹ng Internet ®Ó tæng hîp vµ lµm s¸ng tá c¸c tri thøc khoa häc luËt h×nh sù vµ luËn chøng c¸c vÊn ®Ò t−¬ng øng ®−îc nghiªn cøu. 5. Ph¹m vi vµ thêi gian nghiªn cøu 5.1. VÒ ph¹m vi nghiªn cøu LuËn v¨n nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt trong luËt h×nh sù ViÖt Nam. 5.2. VÒ thêi gian nghiªn cøu LuËn v¨n nghiªn cøu thùc tiÔn xÐt xö téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt trong luËt h×nh sù ViÖt Nam tõ n¨m 2000 cho ®Õn n¨m 2008. 6. Nh÷ng ®ãng gãp míi vÒ mÆt khoa häc cña luËn v¨n §©y lµ c«ng tr×nh chuyªn kh¶o ®Çu tiªn trong khoa häc luËt h×nh sù ViÖt Nam nghiªn cøu mét c¸ch t−¬ng ®èi cã hÖ thèng nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt trong luËt h×nh sù ViÖt Nam ë cÊp ®é mét luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc. T¸c gi¶ ®\ gi¶i quyÕt vÒ mÆt lý luËn nh÷ng vÊn ®Ò sau: 1) Ph©n tÝch mét c¸ch cã hÖ thèng nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt trong luËt h×nh sù ViÖt Nam nh−: kh¸i niÖm vµ c¸c dÊu hiÖu ph¸p lý h×nh sù cña téi ph¹m nµy; mèi quan hÖ 7
cña téi ph¹m nµy víi c¸c quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n, c¸c quyÒn con ng−êi; ph©n biÖt téi ph¹m nµy víi c¸c téi ph¹m kh¸c cã liªn quan trong luËt h×nh sù. 2) HÖ thèng hãa lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c quy ph¹m vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt trong luËt h×nh sù ViÖt Nam giai ®o¹n tõ n¨m 2000-2008, ®Ó rót ra nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸. 3) Ph©n tÝch c¸c dÊu hiÖu ph¸p lý h×nh sù t×nh tiÕt ®Þnh khung t¨ng nÆng cña téi ph¹m nµy ®Ó chØ ra nh÷ng v−íng m¾c, h¹n chÕ nh»m hoµn thiÖn ph¸p luËt. 4) Ph©n tÝch thùc tiÔn xÐt xö téi ph¹m nµy ë n−íc ta trong thêi gian tõ n¨m 2000-2008, ph©n tÝch c¸c vô ¸n ¸p dông ch−a chÝnh x¸c vµ c¸c nguyªn nh©n c¬ b¶n cña thùc tr¹ng nµy. 5) §Ò xuÊt h−íng söa ®æi, bæ sung téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt trong Bé luËt H×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999 hiÖn hµnh vµ ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ téi ph¹m nµy, qua ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ b¶o vÖ quyÒn tù do, th©n thÓ cña c«ng d©n, quyÒn con ng−êi. 7. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn Më ®Çu, KÕt luËn vµ Danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung cña luËn v¨n gåm 3 ch−¬ng: Ch−¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt. Ch−¬ng 2: Nh÷ng quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt vµ thùc tiÔn xÐt xö. Ch−¬ng 3: Nh÷ng gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt. Ch−¬ng 1 Nh÷ng VÊn §Ò CHUNG VÒ Téi B¾t, Gi÷ HoÆc GIAM Ng−êi Tr¸i Ph¸p LuËt 1.1. Kh¸i niÖm quyÒn con ng−êi, quyÒn c«ng d©n, quyÒn tù do, d©n chñ vµ quyÒn tù do th©n thÓ C¸c téi x©m ph¹m c¸c quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n nãi chung, téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt nãi riªng cã kh¸ch thÓ x©m h¹i lµ quyÒn con ng−êi, quyÒn c«ng d©n. Cô thÓ, téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt x©m h¹i tíi quyÒn tù do th©n thÓ cña con ng−êi. V× vËy, t×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò quyÒn con ng−êi, quyÒn c«ng d©n, quyÒn tù do, d©n chñ vµ quyÒn tù do th©n thÓ lµ c¬ së ®Ó luËn gi¶i vÒ téi ph¹m nµy d−íi gãc ®é lý luËn. 1.1.1. Kh¸i niÖm quyÒn con ng−êi vµ quyÒn c«ng d©n QuyÒn con ng−êi hay nh©n quyÒn, d−íi gãc ®é chung nhÊt ®−îc hiÓu lµ nh÷ng quyÒn tù nhiªn vèn cã cña con ng−êi. Kh¸i niÖm vÒ quyÒn con ng−êi ®−îc ghi nhËn trong Tuyªn ng«n thÕ giíi vÒ quyÒn con ng−êi cña Liªn hîp quèc n¨m 1948 vµ c¸c c«ng −íc nµy lµ kh¸i niÖm vÒ nh©n phÈm vèn cã cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh nh©n lo¹i. Theo ®ã, cèt lâi cña kh¸i niÖm quyÒn con ng−êi lµ kh¸t väng b¶o vÖ nh©n phÈm cña tÊt c¶ con ng−êi. Tãm l¹i, d−íi gãc ®é khoa häc, quyÒn con ng−êi ®−îc hiÓu lµ c¸c quyÒn mµ con ng−êi vÉn cã vµ chØ con ng−êi míi cã, ®ång thêi lµ sù tù do, nh©n phÈm vèn cã, nhu cÇu chÝnh ®¸ng cña con ng−êi ®−îc Nhµ n−íc thõa nhËn vµ ph¸p luËt b¶o vÖ. Trong khi ®ã, kh¸i niÖm c«ng d©n chØ mèi quan hÖ gi÷a Nhµ n−íc víi c¸c c¸ nh©n sinh sèng trªn l\nh thæ mét quèc gia. QuyÒn c«ng d©n lµ mét khÝa c¹nh biÓu hiÖn cña mèi quan hÖ ph¸p lý gi÷a Nhµ n−íc vµ c«ng d©n. D−íi gãc ®é khoa häc, quyÒn c«ng d©n ®−îc hiÓu lµ nh÷ng quyÒn mµ Nhµ n−íc quy ®Þnh vµ b¶o ®¶m thùc hiÖn cho c¸c c¸ nh©n mang quèc tÞch n−íc m×nh. 9
Nh− vËy, quyÒn c«ng d©n lµ nh÷ng quyÒn con ng−êi ®−îc thõa nhËn bëi ph¸p luËt quèc gia hay nãi mét c¸ch kh¸c, quyÒn c«ng d©n lµ sù thÓ hiÖn, h×nh thøc ph¸p lý cña quyÒn con ng−êi trong ph¸p luËt quèc gia. 1.1.2. Kh¸i niÖm quyÒn tù do, d©n chñ vµ quyÒn tù do th©n thÓ D−íi gãc ®é khoa häc, quyÒn tù do, d©n chñ ®−îc hiÓu lµ quyÒn lµm chñ cña ng−êi d©n ®èi víi nhµ n−íc, xS héi; quyÒn lµm chñ suy nghÜ, hµnh ®éng cña b¶n th©n m×nh trªn c¬ së t«n träng lîi Ých vµ trËt tù cña céng ®ång. Lµ c¸c quyÒn con ng−êi nªn quyÒn tù do, d©n chñ ®−¬ng nhiªn còng lµ quyÒn tù nhiªn, vèn cã. Tuy nhiªn, nh÷ng quyÒn nµy chØ thùc sù cã ý nghÜa trªn thùc tÕ khi nã ®−îc thõa nhËn vµ b¶o hé bëi Nhµ n−íc. Trong khi ®ã, quyÒn tù do th©n thÓ lµ mét quyÒn c¬ b¶n cña con ng−êi ®−îc c«ng nhËn bëi Tuyªn ng«n thÕ giíi vÒ quyÒn con ng−êi cña Liªn hîp quèc. Cßn trong ph¸p luËt n−íc ta, quyÒn tù do th©n thÓ ®−îc HiÕn ph¸p ViÖt Nam n¨m 1992 ghi nhËn mét c¸ch cô thÓ t¹i §iÒu 71 lµ mét quyÒn c«ng d©n thuéc nhãm quyÒn tù do c¸ nh©n. QuyÒn tù do th©n thÓ biÓu hiÖn ë tÝnh bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ th©n thÓ, tøc lµ kh«ng thÓ bÞ x©m ph¹m vÒ th©n thÓ. C«ng d©n kh«ng thÓ bÞ b¾t, giam gi÷ trõ tr−êng hîp theo quy ®Þnh ph¸p luËt vµ bëi ng−êi cã thÈm quyÒn. D−íi gãc ®é khoa häc, quyÒn tù do th©n thÓ ®−îc hiÓu lµ c¸c quyÒn ®−îc Nhµ n−íc b¶o vÖ tr−íc sù x©m ph¹m vÒ tù do, th©n thÓ cña ng−êi kh¸c, ®ång thêi ph¸p luËt ghi nhËn nh»m chèng l¹i nh÷ng hµnh vi x©m ph¹m quyÒn nµy mµ cô thÓ lµ hµnh vi b¾t gi÷, giam cÇm ng−êi kh¸c tr¸i ph¸p luËt. 1.2. Kh¸i niÖm vµ ý nghÜa cña viÖc quy ®Þnh téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt 1.2.1. Kh¸i niÖm téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt Lµ mét lo¹i téi ph¹m nªn vÒ b¶n chÊt, téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt thèng nhÊt víi b¶n chÊt ®−îc nªu trong kh¸i niÖm chung vÒ téi ph¹m. Tõ kh¸i niÖm téi ph¹m ®−îc ghi nhËn t¹i §iÒu 8 Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 cã thÓ nhËn thÊy: B¶n chÊt cña téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt kh«ng kh¸c víi b¶n chÊt chung cña téi ph¹m trong ®Þnh nghÜa trªn. Theo ®ã, ®iÓm ®Æc tr−ng lµm c¬ së ®Ó x©y dùng kh¸i niÖm téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt lµ hai yÕu tè: 1) Hµnh vi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi; 2) TÝnh tr¸i ph¸p luËt cña hµnh vi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi ®ã. HiÖn nay chØ tån t¹i mét sè quan ®iÓm khoa häc ®Þnh nghÜa téi ph¹m nµy trong s¸ch b¸o ph¸p lý, nh−ng vÒ c¬ b¶n ®Òu thèng nhÊt néi hµm kh¸i niÖm téi ph¹m nµy. Tuy nhiªn, d−íi gãc ®é khoa häc, ®ång thêi trªn c¬ së kh¸i niÖm chung vÒ téi ph¹m vµ c¸c ®Æc ®iÓm võa ph©n tÝch cã thÓ ®−a kh¸i niÖm téi ph¹m nµy nh− sau: Téi b¾t, gi÷, giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt lµ hµnh vi nguy hiÓm cho xS héi ®−îc quy ®Þnh t¹i Bé luËt H×nh sù, do ng−êi cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ ®ñ tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù thùc hiÖn nh»m c¶n trë, t−íc ®o¹t tù do th©n thÓ cña ng−êi kh¸c mét c¸ch bÊt hîp ph¸p, qua ®ã x©m ph¹m ®Õn quyÒn tù do, d©n chñ ®−îc HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt b¶o vÖ. Tõ kh¸i niÖm nµy cã thÓ chØ ra mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña nã nh− sau: Mét lµ, téi b¾t, gi÷, giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt lµ hµnh vi nguy hiÓm cho x\ héi ®−îc quy ®Þnh t¹i Bé luËt H×nh sù, x©m ph¹m ®Õn quyÒn tù do th©n thÓ cña ng−êi kh¸c - kh¸ch thÓ ®−îc HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt h×nh sù b¶o vÖ. Hai lµ, téi ph¹m do ng−êi cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ ®ñ tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù thùc hiÖn. Ba lµ, môc ®Ých cña hµnh vi ph¹m téi lµ nh»m c¶n trë, t−íc ®o¹t tù do th©n thÓ cña ng−êi kh¸c mét c¸ch bÊt hîp ph¸p. 1.2.2. ý nghÜa cña viÖc quy ®Þnh téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt ViÖc quy ®Þnh téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt lµ c¬ së ph¸p lý quan träng nhÊt ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i hµnh vi x©m ph¹m quyÒn tù do th©n thÓ cña c«ng d©n - hµnh vi vi ph¹m nh©n quyÒn mét c¸ch nghiªm träng. ViÖc quy ®Þnh téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt cã ý nghÜa to lín trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn, cô thÓ lµ: Thø nhÊt, quy ®Þnh vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p lµ sù ghi nhËn vµ b¶o ®¶m trong ph¸p luËt ViÖt Nam gi¸ trÞ quyÒn con ng−êi thiªng liªng ®−îc thõa nhËn bëi céng ®ång nh©n lo¹i vµ lµ bÊt kh¶ x©m ph¹m. 11
Thø hai, quy ®Þnh vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt lµ ph−¬ng thøc b¶o hé vµ thùc thi mét quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n ®\ ®−îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p ViÖt Nam. Thø ba, quy ®Þnh vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt lµ néi dung cô thÓ hãa nhiÖm vô cña Bé luËt H×nh sù ViÖt Nam ®\ ®−îc ghi nhËn t¹i Bé luËt nµy. Thø t−, quy ®Þnh vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt cïng víi c¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ kh¸c cña c«ng d©n ®\ thÓ chÕ hãa chñ tr−¬ng ®Èy m¹nh, ph¸t huy d©n chñ cña §¶ng ta. 1.3. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nh÷ng quy ph¹m ph¸p luËt vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt trong luËt h×nh sù ViÖt Nam tõ sau C¸ch m¹ng Th¸ng 8 n¨m 1945 ®Õn nay Tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945, tr¶i qua hµng ngh×n n¨m phong kiÕn vµ d−íi ¸ch ®« hé cña thùc d©n, nh©n d©n ViÖt Nam thùc sù kh«ng biÕt ®Õn quyÒn tù do, d©n chñ. C¸c quyÒn con ng−êi, quyÒn c«ng d©n trong thêi kú nµy cã ph¹m vi rÊt hÑp, th−êng mang tÝnh chÊt bÊt b×nh ®¼ng vÒ giíi vµ ®¼ng cÊp x\ héi. C¸c quyÒn tù do, d©n chñ nãi chung vµ quyÒn tù do th©n thÓ cña ng−êi d©n cã thÓ bÞ x©m ph¹m, chµ ®¹p tïy tiÖn, v« c¨n cø bÊt kú lóc nµo bëi nhµ cÇm quyÒn hoÆc nh÷ng ng−êi cã ®Þa vÞ, søc m¹nh trong x\ héi. ChØ ®Õn khi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 thµnh c«ng nh©n d©n ViÖt Nam míi nhËn thøc ®−îc vai trß lµm chñ x\ héi, ý thøc vÒ c¸c quyÒn d©n chñ cña m×nh. Tõ ®©y, vÊn ®Ò b¶o vÖ c¸c quyÒn tù do, d©n chñ nãi chung, trong ®ã cã quyÒn tù do th©n thÓ b¾t ®Çu ®−îc më réng vµ ph¸t triÓn trong hÖ thèng quy ®Þnh ph¸p luËt cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m vÒ sau vµ cµng hoµn thiÖn h¬n trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1985 vµ nay lµ Bé luËt h×nh sù n¨m 1999. Trªn c¬ së nµy, luËn v¨n chia ra hai giai ®o¹n ®Ó nghiªn cøu nh− sau: 1) Giai ®o¹n tõ sau C¸ch m¹ng Th¸ng 8 n¨m 1945 cho ®Õn khi ph¸p ®iÓn hãa lÇn thø nhÊt - Bé luËt H×nh sù ViÖt Nam n¨m 1985. 2) Giai ®o¹n tõ sau khi ban hµnh Bé luËt H×nh sù ViÖt Nam n¨m 1985 cho ®Õn tr−íc ph¸p ®iÓn hãa lÇn thø hai Bé luËt h×nh sù ViÖt nam n¨m 1999. VÒ sau, qua qu¸ tr×nh thi hµnh vµ ¸p dông, Bé luËt H×nh sù n¨m 1985 ®\ ®−îc söa ®æi, bæ sung nhiÒu lÇn nh−ng vÒ c¬ b¶n néi dung téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt kh«ng cã thay ®æi. Bé luËt H×nh sù n¨m 1985 víi c¸c LuËt söa ®æi, bæ sung ®\ t¹o ra mét hÖ thèng cång kÒnh, phøc t¹p c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt h×nh sù, dÉn ®Õn khã kh¨n trong ¸p dông. §ång thêi, tr−íc sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, x\ héi, nh÷ng biÕn ®éng cña téi ph¹m, Bé luËt tuy ®\ ®−îc söa ®æi vÉn cßn tån t¹i nhiÒu bÊt cËp. Do ®ã, n¨m 1999 Quèc héi n−íc ta ®\ ban hµnh Bé luËt H×nh sù míi, Bé luËt H×nh sù trong giai ®o¹n x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn. Ch−¬ng 2 nh÷ng quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù N¡M 1999 vÒ Téi B¾t, Gi÷ HoÆc GIAM Ng−êi Tr¸i Ph¸p LuËt Vµ Thùc TiÔn XÐt Xö Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 dµnh 10 ®iÒu ®Ó quy ®Þnh vÒ c¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n. Trong ®ã téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt ®−îc quy ®Þnh ë §iÒu 123 vÉn gi÷ vÞ trÝ ®øng ®Çu trong c¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n. Bªn c¹nh viÖc ban hµnh Bé luËt H×nh sù n¨m 1999, Nhµ n−íc ta cßn ban hµnh c¸c quy ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn, thÈm quyÒn, thñ tôc b¾t, giam, gi÷ ng−êi ë Ph¸p lÖnh Xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh n¨m 2002 vµ Bé luËt Tè tông h×nh sù n¨m 2003 lµm c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh tr¸i ph¸p luËt cña hµnh vi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi. Nh− vËy, Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c cã liªn quan ®Õn téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt lµ c«ng cô ph¸p lý s¾c bÐn ®Ó b¶o vÖ quyÒn tù do th©n thÓ, quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n trong giai ®o¹n ph¸t huy d©n chñ, x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn ë ViÖt Nam hiÖn nay, ®Æc biÖt thÓ hiÖn nguyªn t¾c d©n chñ trong ph¸p luËt nãi chung, ph¸p luËt x\ héi chñ nghÜa nãi riªng. D©n chñ x\ héi chñ nghÜa võa ®−îc xem lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc quan träng ®Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®æi míi v× chñ nghÜa x\ héi ë n−íc ta hiÖn nay. MÆc dï vËy, d©n chñ ph¶i lu«n lu«n ®i liÒn víi ph¸p chÕ, kû c−¬ng. §ång thêi, chØ cã trªn nÒn d©n chñ 13
thùc sù sÏ thùc hiÖn tèt vµ ®Çy ®ñ sù kÕt hîp hµi hßa gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x\ héi. Do ®ã, yªu cÇu ®Æt ra ®ßi hái ph¶i b¶o ®¶m quyÒn tù do, d©n chñ, võa ph¶i t«n träng vµ thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 2.1. Nh÷ng quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt B¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt lµ c¸c hµnh vi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi mµ kh«ng thuéc c¸c tr−êng hîp ph¸p luËt cho phÐp. C¸c quyÒn tù do c¸ nh©n bao gåm: QuyÒn tù do ng«n luËn, tù do b¸o chÝ; quyÒn ®−îc th«ng tin, héi häp, quyÒn tù do ®i l¹i vµ c− tró theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; quyÒn tù do tÝn ng−ìng, t«n gi¸o; quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ th©n thÓ; quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ chç ë... Do ®ã, viÖc ph©n tÝch c¸c dÊu hiÖu ph¸p lý h×nh sù vµ c¸c tr−êng hîp ph¹m téi cô thÓ lµ yªu cÇu cÇn thiÕt. 2.1.1. C¸c dÊu hiÖu ph¸p lý h×nh sù DÊu hiÖu ph¸p lý hay dÊu hiÖu cÊu thµnh cña mét lo¹i téi ph¹m cã tÝnh ®Æc tr−ng vµ ®iÓn h×nh cho lo¹i téi ph¹m Êy, nã ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ b¶n chÊt vµ ®ñ ®Ó ph©n biÖt lo¹i téi ph¹m nµy víi c¸c téi ph¹m kh¸c. Lµ mét trong c¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n; téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt cã ®Çy ®ñ c¸c dÊu hiÖu ph¸p lý nãi chung cña mét téi ph¹m nh−ng víi nh÷ng biÓu hiÖn riªng cña nã vµ cña nhãm c¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n qua viÖc ph©n tÝch kh¸ch thÓ cña téi ph¹m, mÆt kh¸ch quan cña téi ph¹m, chñ thÓ cña téi ph¹m vµ mÆt chñ quan cña téi ph¹m. 2.1.2. C¸c t×nh tiÕt ®Þnh khung t¨ng nÆng h×nh ph¹t VÒ néi dung nµy, luËn v¨n ph©n tÝch tõng t×nh tiÕt ®Þnh khung h×nh ph¹t trong c¸c kho¶n 1-3 cña §iÒu 123 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999. 2.2. Thùc tiÔn xÐt xö téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt 2.2.1. T×nh h×nh xÐt xö téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt cña Tßa ¸n nh©n d©n c¸c cÊp trªn ®Þa bµn toµn quèc tõ n¨m 2000 - 2008 Nghiªn cøu thùc tiÔn xÐt xö nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy (trªn c¬ së ®¸nh gi¸ c¸c b¸o c¸o thèng kª cña ngµnh Tßa ¸n) cho thÊy: c¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do d©n chñ cña c«ng d©n nãi chung; téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt nãi riªng chiÕm tû lÖ cßn t−¬ng ®èi nhá, thÊp trong tæng sè téi ph¹m h×nh sù, song v× nã l¹i liªn quan ®Õn quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n, gi¸n tiÕp lµ c¸c quyÒn con ng−êi nªn còng cÇn ph¶i ph©n tÝch thùc tiÔn xÐt xö ®Ó ®¸nh gi¸, phôc vô cho c«ng t¸c phßng ngõa, chèng téi ph¹m nµy cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt vµ Tßa ¸n, qua ®ã n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù vÒ nhãm téi ph¹m ®\ nªu. Mét lµ, vÒ t×nh h×nh xÐt xö téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt do Tßa ¸n nh©n d©n c¸c cÊp trªn toµn quèc xÐt xö c¸c bÞ c¸o ph¹m téi nµy trong thêi gian 09 n¨m (2000-2008) nh− sau: B¶ng 2.1. T×nh h×nh xÐt xö téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt (2000-2008) Sè tr¶ hå s¬ Sè ®×nh chØ Sè vô xÐt xö Sè ®· xÐt xö Sè cßn l¹i ViÖn kiÓm s¸t vô ¸n N¨m Sè Sè Sè Sè Sè Sè vô bÞ Sè vô bÞ Sè vô bÞ Sè vô bÞ Sè vô bÞ c¸o c¸o c¸o c¸o c¸o 2000 104 207 85 161 15 37 04 09 2001 104 163 60 105 11 30 01 01 32 27 2002 91 174 77 144 10 23 01 01 03 06 2003 37 70 28 47 02 02 07 21 2004 89 171 73 144 09 13 07 14 2005 89 174 76 146 10 22 03 06 2006 124 255 104 214 15 30 01 01 04 10 2007 121 307 96 241 22 56 03 10 2008 116 312 89 236 18 55 01 01 08 20 15
Tæng 875 1.833 688 1.438 97 231 04 04 71 123 céng Nh− vËy, nh×n b¶ng sè liÖu trªn cho thÊy, trong thêi gian tõ n¨m 2000-2008, tæng sè vô xÐt xö vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt lµ 875 vô - 1.833 bÞ c¸o, nh−ng sè ®\ xÐt xö lµ 688 vô - 1.438 bÞ c¸o (chiÕm tû lÖ 78,6 % sè vô vµ 78,4 % sè bÞ c¸o). Sè vô vµ ®Æc biÖt lµ sè bÞ c¸o ph¹m téi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ngµy cµng t¨ng: NÕu tÝnh trung b×nh th× mçi n¨m cã kho¶ng 72 vô víi gÇn 160 bÞ c¸o. Hai lµ, ph©n tÝch t×nh h×nh sè bÞ c¸o ®\ xÐt xö cho thÊy viÖc ¸p dông h×nh ph¹t chÝnh vµ mét sè biÖn ph¸p kh¸c ®èi víi c¸c bÞ c¸o ph¹m téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt do Tßa ¸n nh©n d©n c¸c cÊp trªn toµn quèc xÐt xö thêi gian 09 n¨m (2000-2008) cho thÊy: Ng−êi ph¹m téi bÞ xÐt xö téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi ph¸p luËt ®−îc h−ëng ¸n treo vµ h×nh ph¹t tï tõ 7 n¨m trë xuèng chiÕm tû lÖ rÊt cao: VÒ ¸n treo, Tßa ¸n ¸p dông ®èi víi 660 bÞ c¸o, tÝnh trung b×nh mçi n¨m kho¶ng 73 bÞ c¸o ®−îc h−ëng ¸n treo khi ph¹m téi nµy. §Æc biÖt n¨m 2006, 2007 vµ n¨m 2008 chiÕm tû lÖ bÞ c¸o ®−îc h−ëng ¸n treo rÊt cao lµ 107, 111 vµ 106 cã nghÜa trung b×nh ba n¨m gÇn ®©y mçi n¨m cã h¬n 100 bÞ c¸o ®−îc h−ëng ¸n treo khi ph¹m téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt. Ba lµ, ph©n tÝch t×nh h×nh sè bÞ c¸o ®\ xÐt xö cho thÊy viÖc ¸p dông h×nh ph¹t bæ sung ®èi víi c¸c bÞ c¸o ph¹m téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt do Tßa ¸n nh©n d©n c¸c cÊp trªn toµn quèc xÐt xö thêi gian 09 n¨m (2000-2008) cho thÊy, tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2007 kh«ng ¸p dông h×nh ph¹t bæ sung nµo ®èi víi bÞ c¸o ph¹m téi nµy, duy nhÊt chØ trong n¨m 2008 cã 01 tr−êng hîp ¸p dông h×nh ph¹t bæ sung. ViÖc thèng kª nµy chóng t«i tham kh¶o trªn c¬ së sè liÖu thèng kª cña Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao. Bèn lµ, tõ viÖc ph©n tÝch sè vô, sè bÞ c¸o, h×nh ph¹t vµ biÖn ph¸p kh¸c ¸p dông ®èi víi c¸c bÞ c¸o ph¹m téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt th× qua ph©n tÝch nh©n th©n d−íi khÝa c¹nh (®Æc ®iÓm) téi ph¹m häc sè bÞ c¸o ®\ bÞ xÐt xö vÒ téi ph¹m nµy còng cho thÊy sè bÞ c¸o ph¹m téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt lµ ®¶ng viªn hay c¸n bé, c«ng chøc trong thêi gian 09 n¨m cßn cao, trung b×nh mçi n¨m gÇn 04 ng−êi ph¹m téi nµy lµ c¸n bé, c«ng chøc hay ®¶ng viªn hoÆc lµ t¸i ph¹m, t¸i ph¹m nguy hiÓm. §Æc biÖt, sè ng−êi ph¹m téi lµ d©n téc thiÓu sè, Ýt ng−êi vµ phô n÷ chiÕm tû lÖ cao. Trung b×nh mçi n¨m cã 10 ng−êi ph¹m téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt. C¸c n¨m 2004, 2007 vµ n¨m 2008 chiÕm tû lÖ cao. Sè ng−êi ph¹m téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt tËp trung chñ yÕu vµo ®èi t−îng ng−êi ph¹m téi lµ ng−êi ch−a thµnh niªn (tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn d−íi 18 tuæi) trung b×nh mçi n¨m ph¹m téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt lµ 06 ng−êi (n¨m 2000 vµ n¨m 2008 cã tû lÖ cao, n¨m 2000 lµ 18 bÞ c¸o vµ n¨m 2008 lµ 11 bÞ c¸o). Ngoµi ra, ®èi t−îng ng−êi ph¹m téi cã ®é tuæi tõ 18 tuæi ®Õn d−íi 30 tuæi víi tæng sè 446 bÞ c¸o trong 09 n¨m, trung b×nh mçi n¨m gÇn 50 ng−êi trung niªn ph¹m téi, c¸c n¨m gÇn ®©y tû lÖ nµy cao (n¨m 2007 lµ 63 bÞ c¸o vµ n¨m 2008 cã 74 bÞ c¸o). Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, sè bÞ c¸o ph¹m téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt chñ yÕu tËp trung vµo løa tuæi nµy víi sù tham gia cña nhiÒu bÞ c¸o trong c¸c vô ¸n. Còng theo thèng kª, chØ n¨m 2006 cã 01 tr−êng hîp ng−êi n−íc ngoµi ph¹m téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt bÞ xÐt xö vµ 01 tr−êng hîp ng−êi ph¹m téi nghiÖn ma tóy ph¹m téi nµy n¨m 2007, cßn c¸c n¨m 2000-2006 vµ n¨m 2008 kh«ng thÊy thèng kª. Trong tæng sè c¸c vô vµ c¸c bÞ c¸o ph¹m c¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n th× riªng téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt th−êng chiÕm tû lÖ rÊt cao vµ hÇu nh− n¨m nµo còng chiÕm tû lÖ nhiÒu, trong khi c¸c téi ph¹m kh¸c cïng nhãm téi ph¹m x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n cã n¨m cã, cã n¨m kh«ng. S¸u là, qua nghiªn cøu nhiÒu b¶n ¸n xÐt xö vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt cho thÊy ®èi t−îng bÞ xÐt xö vÒ téi ph¹m nµy th«ng th−êng cã ®é tuæi tõ 18 tuæi ®Õn d−íi 30 tuæi víi tæng sè 446 bÞ c¸o trong 09 n¨m, trung b×nh mçi n¨m gÇn 50 ng−êi trung niªn ph¹m téi, c¸c n¨m gÇn ®©y tû lÖ nµy cao (n¨m 17
2007 lµ 63 bÞ c¸o vµ n¨m 2008 cã 74 bÞ c¸o). Do ®ã, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, sè bÞ c¸o ph¹m téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt chñ yÕu tËp trung vµo løa tuæi thanh thiÕu niªn vµ cã nhiÒu ®èi t−îng tham gia. B¶y lµ, ®Ó thùc hiÖn ®−îc hµnh vi chiÕm ®o¹t tµi s¶n th× tr−íc ®ã c¸c bÞ c¸o th−êng thùc hiÖn hµnh vi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt, ®Ó lµm ®iÒu kiÖn thùc hiÖn tiÕp hµnh vi ph¹m téi kh¸c, cè ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc kháe ng−êi kh¸c... nªn bÞ Tßa ¸n xÐt xö vÒ ph¹m nhiÒu téi. T¸m lµ, qua thùc tiÔn xÐt xö cho thÊy sè ng−êi ph¹m téi bÞ b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt lµ ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n kh«ng nhiÒu, tuy nhiªn còng cã mét sè vô ¸n g©y hËu qu¶ nghiªm träng, lµm ¶nh h−ëng ®Õn uy tÝn cña c¬ quan, tæ chøc, chÝnh quyÒn trong nh©n d©n. ChÝn lµ, còng qua thùc tiÔn xÐt xö cßn cho thÊy, cã c¶ tr−êng hîp b¾t ng−êi b×nh th−êng vµo nhµ th−¬ng ®iªn do c¸n bé bÖnh viÖn t©m thÇn thùc hiÖn, g©y ¶nh h−ëng ®Õn t©m lý cña ng−êi bÞ b¾t vµ gia ®×nh hä. M−êi lµ, nhiÒu vô ¸n b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt chñ yÕu lµ do tranh chÊp d©n sù ch−a ®−îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó, thËm chÝ kh«ng Ýt tr−êng hîp nguyªn nh©n dÉn ®Õn hµnh vi b¾t gi÷ ng−êi chñ yÕu lµ do tranh chÊp d©n sù. §iÒu ®¸ng nãi, ng−êi vi ph¹m l¹i chÝnh lµ... bÞ h¹i; hoÆc do thuª c¸c c«ng ty thu nî dÉn ®Õn xiÕt sî tr¸i ph¸p luËt. 2.2.2. Mét sè h¹n chÕ, v−íng m¾c trong thùc tiÔn xÐt xö Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc trong c«ng t¸c xÐt xö nghiªm minh, kÞp thêi vµ ®óng ph¸p luËt c¸c bÞ c¸o ph¹m téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt, t«n träng vµ b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do th©n thÓ cña con ng−êi, quyÒn con ng−êi, th× trong c«ng t¸c xÐt xö còng gÆp mét sè tån t¹i, h¹n chÕ tõ viÖc quy ®Þnh trong Bé luËt H×nh sù ®Õn thùc tiÔn xÐt xö téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt. Mét lµ, viÖc ®Þnh téi danh ®èi víi tr−êng hîp mét ng−êi thùc hiÖn mét, hai hay ba hµnh vi ph¹m téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt quy ®Þnh t¹i §iÒu 123 Bé luËt H×nh sù. Hai lµ, Bé luËt H×nh sù vµ c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn ¸p dông thèng nhÊt ph¸p luËt h×nh sù cña Nhµ n−íc còng ch−a quy ®Þnh cô thÓ, mét ng−êi cã hµnh vi b¾t, gi÷ hay giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt trong thêi gian bao l©u míi bÞ coi lµ ph¹m téi, lµ tr¸i ph¸p luËt, tõ ®ã dÉn ®Õn cßn nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau trong c¸c vô ¸n ®−îc c¸c Tßa ¸n ®−a ra xÐt xö. Ba lµ, ngoµi ra, trong Bé luËt H×nh sù vµ c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn ¸p dông thèng nhÊt ph¸p luËt h×nh sù cña Nhµ n−íc hiÖn hµnh còng ch−a quy ®Þnh cô thÓ vÒ tr−êng hîp "g©y hËu qu¶ nghiªm träng" quy ®Þnh t¹i kho¶n 3 §iÒu 123 Bé luËt H×nh sù lµ nh− thÕ nµo, tõ ®ã dÉn ®Õn cßn nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau trong c¸c vô ¸n ®−îc c¸c Tßa ¸n ®−a ra xÐt xö. HiÖn míi chØ cã v¨n b¶n h−íng dÉn vÒ "hËu qu¶ nghiªm träng" trong NghÞ quyÕt sè 04/NQ-H§TP ngµy 29/11/1986 vÒ H−íng dÉn ¸p dông mét sè quy ®Þnh trong PhÇn c¸c téi ph¹m cña Bé luËt H×nh sù, Héi ®ång thÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao ®\ ban hµnh nh− sau: HËu qu¶ nghiªm träng thÓ hiÖn nh−: thiÖt h¹i ®èi víi ng−êi bÞ b¾t, giam hoÆc gia ®×nh hä (vÝ dô: ng−êi bÞ b¾t, giam sau ®ã uÊt øc mµ tù s¸t; do bÞ giam l©u mµ m¾c bÖnh tËt, ¶nh h−ëng l©u dµi ®Õn søc kháe hoÆc gia ®×nh hä bÞ chia ly...) hoÆc ¶nh h−ëng xÊu vÒ chÝnh trÞ (vÝ dô: do b¾t, giam tr¸i ph¸p luËt mµ lµm cho d− luËn quÇn chóng c«ng phÉn, ¶nh h−ëng ®Õn uy tÝn Nhµ n−íc...). Tuy nhiªn, tõ khi cã Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 ®Õn nay ch−a cã h−íng dÉn thay thÕ nghÞ quyÕt nµy. 2.2.3. Mét sè nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ, v−íng m¾c Nh− vËy, tõ nh÷ng h¹n chÕ, tån t¹i trªn ®©y cho thÊy mét sè nguyªn nh©n c¬ b¶n ®Ó x¶y ra téi ph¹m nµy vµ h¹n chÕ trong thùc tiÔn xÐt xö lµ do c¸c nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan kh¸c nhau ®\ ®−îc chóng t«i ph©n tÝch cô thÓ trong luËn v¨n. Ch−¬ng 3 Nh÷ng Gi¶i Ph¸p N¢NG CAO HiÖu Qu¶ ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 19
cã liªn quan vÒ phßng, chèng téi B¾t, Gi÷ HoÆc GIAM Ng−êi Tr¸i Ph¸p LuËt Tõ viÖc nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt trong Ch−¬ng 1 vµ Ch−¬ng 2 cña luËn v¨n, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 vÒ téi ph¹m nµy. Nh÷ng gi¶i ph¸p nµy kh«ng chØ cã gi¸ trÞ trªn ph−¬ng diÖn lËp ph¸p - hoµn thiÖn ph¸p luËt h×nh sù, mµ cßn lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi viÖc x©y dùng nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó phßng ngõa téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt, còng nh− t¹o c¬ së ph¸p lý cho viÖc b¶o vÖ mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµ lîi Ých thiÕt thùc nhÊt c¸c quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n, quyÒn con ng−êi. 3.1. Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt 3.1.1. Sù cÇn thiÕt cña viÖc hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt QuyÒn tù do th©n thÓ cña c«ng d©n - kh¸ch thÓ quan träng cÇn ®−îc luËt h×nh sù b¶o vÖ vµ do ®ã, cÇn thiÕt ph¶i hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù vÒ quyÒn nµy. 3.1.2. Néi dung söa ®æi, bæ sung cô thÓ c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 quy ®Þnh c¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n trong ch−¬ng XIII víi 10 ®iÒu tõ §iÒu 123 ®Õn §iÒu 132. So víi Bé luËt H×nh sù n¨m 1985 th× Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 cã quy ®Þnh míi vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt. Tuy nhiªn, d−íi gãc ®é khoa häc theo quan ®iÓm cña chóng t«i, gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt nh− sau: §iÒu 123. Téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt 1. Ng−êi nµo b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi kh¸c tr¸i víi c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ c¨n cø, thÈm quyÒn vµ thñ tôc, kh«ng ph©n biÖt thêi gian bao l©u, th× bÞ ph¹t c¶nh c¸o, c¶i t¹o kh«ng giam gi÷ ®Õn hai n¨m hoÆc ph¹t tï tõ ba th¸ng ®Õn hai n¨m (söa ®æi, bæ sung). 2. Ph¹m téi thuéc mét trong c¸c tr−êng hîp sau ®©y, th× bÞ ph¹t tï tõ mét n¨m ®Õn n¨m n¨m: a) Cã tæ chøc; b) Lîi dông chøc vô, quyÒn h¹n; c) §èi víi ng−êi thi hµnh c«ng vô; d) Ph¹m téi nhiÒu lÇn; ®) §èi víi nhiÒu ng−êi (gi÷ nguyªn). 3. Ph¹m téi g©y hËu qu¶ nghiªm träng th× bÞ ph¹t tï tõ ba n¨m ®Õn m−êi n¨m (gi÷ nguyªn). 4. Ng−êi ph¹m téi cßn cã thÓ bÞ cÊm ®¶m nhiÖm chøc vô nhÊt ®Þnh tõ mét n¨m ®Õn n¨m n¨m (gi÷ nguyªn). Riªng tr−êng hîp g©y hËu qu¶ nghiªm träng quy ®Þnh t¹i kho¶n 3 §iÒu 123 Bé luËt nµy ph¶i cã v¨n b¶n h−íng dÉn cô thÓ cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn, còng nh− c¸c nhµ lµm luËt cÇn cã v¨n b¶n h−íng dÉn ¸p dông thèng nhÊt ph¸p luËt vÒ c¸c néi dung nh−: 1) VÒ viÖc ®Þnh téi danh ®èi víi c¸c hµnh vi ph¹m téi; 2) CÇn h−íng dÉn cô thÓ c¸c t×nh tiÕt ®Þnh khung t¨ng nÆng h×nh ph¹t ë kho¶n 2 §iÒu 123 (ph¹m téi cã tæ chøc, lîi dông chøc vô, quyÒn h¹n, ®èi víi ng−êi thi hµnh c«ng vô, ph¹m téi nhiÒu lÇn, ®èi víi nhiÒu ng−êi); 3) CÇn h−íng dÉn cô thÓ vÒ tr−êng hîp "g©y hËu qu¶ nghiªm träng" quy ®Þnh t¹i kho¶n 3 §iÒu 123 Bé luËt H×nh sù. 3.2. Nh÷ng gi¶i ph¸p kh¸c nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt 21
Bªn c¹nh gi¶i ph¸p hoµn thiÖn ph¸p luËt, ban hµnh kÞp thêi c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn ¸p dông thèng nhÊt c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù nãi chung, téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt nãi riªng, th× viÖc ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p kh¸c n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông c¸c quy ®Þnh ®\ nªu cña Bé luËt H×nh sù còng cã ý nghÜa cÊp thiÕt. Nh÷ng gi¶i ph¸p nµy bao gåm: 1) T¨ng c−êng c«ng t¸c tuyªn truyÒn, phæ biÕn vµ gi¸o dôc ph¸p luËt cho nh©n d©n. 2) XÐt xö nghiªm minh, nhanh chãng vµ ®óng ph¸p luËt nh÷ng ng−êi ph¹m c¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n nãi chung, téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt nãi riªng. 3) T¨ng c−êng sù phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, Tßa ¸n víi c¸c c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc x\ héi vµ c«ng d©n trong ph¸t hiÖn, xö lý vµ c¶i t¹o, gi¸o dôc ng−êi ®\ ph¹m téi. 4) Hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông h×nh sù ViÖt Nam liªn quan ®Õn nh÷ng biÖn ph¸p ng¨n chÆn b¾t, t¹m gi÷, t¹m giam. Nh÷ng gi¶i ph¸p nµy ®ßi hái trong qu¸ tr×nh thi hµnh cÇn ¸p dông mét c¸ch linh ho¹t vµ ®ång bé bªn c¹nh gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù n¨m 1999 vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt, qua ®ã b¶o vÖ ®−îc c¸c quyÒn vµ tù do cña c«ng d©n, cña con ng−êi, nh−ng mÆt kh¸c tr¸nh sù vi ph¹m c¸c quyÒn nµy tõ phÝa c«ng d©n, ng−êi cã thÈm quyÒn kh¸c. KÕt LuËn Qua nghiªn cøu ®Ò tµi "Téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt trong luËt h×nh sù ViÖt Nam tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2008" cho phÐp chóng t«i ®−a ra mét sè kÕt luËn chung cã tÝnh chÊt tæng kÕt nh− sau: 1. HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt ViÖt Nam ®\ kh¼ng ®Þnh: c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi, cña c«ng d©n lu«n lu«n ®−îc t«n träng, ®Ò cao vµ b¶o vÖ. C¸c quyÒn nµy th−êng ®−îc ®Æt ë nh÷ng vÞ trÝ xøng ®¸ng, chiÕm néi dung lín vµ râ nÐt trong c¸c b¶n HiÕn ph¸p - ®¹o luËt mang tÝnh ph¸p lý cao nhÊt cña Nhµ n−íc. Bëi v×, Nhµ n−íc ta lµ Nhµ n−íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n, tÊt c¶ c¸c quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n. V× vËy, nh÷ng hµnh vi nµo x©m ph¹m ®Õn c¸c quyÒn nµy ë c¸c møc ®é kh¸c nhau ®Òu bÞ xö lý b»ng ph¸p luËt vµ ë møc ®é nghiªm kh¾c nhÊt, sÏ bÞ xö lý b»ng chÕ tµi h×nh sù. Trong nhãm c¸c téi x©m ph¹m c¸c quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n, téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt lµ mét lo¹i téi ph¹m diÔn ra t−¬ng ®èi phæ biÕn nhÊt vµ chiÕm tû lÖ rÊt cao, tuy nhiªn viÖc ¸p dông nã cßn gÆp mét sè khã kh¨n, v−íng m¾c kh«ng chØ trªn ph−¬ng diÖn lËp ph¸p (c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt), mµ cßn c¶ trªn ph−¬ng diÖn thùc tiÔn (¸p dông ph¸p luËt). Bëi lÏ, mét mÆt nÕu ¸p dông kh«ng ®óng dÔ x©m ph¹m quyÒn tù do th©n thÓ cña c«ng d©n, quyÒn con ng−êi, nh−ng mÆt kh¸c, nÕu kh«ng ¸p dông còng rÊt dÔ bá lät hµnh vi ph¹m téi. H¬n n÷a, nhiÒu t×nh tiÕt ®Þnh khung h×nh ph¹t còng ®ßi hái ph¶i cã sù h−íng dÉn kÞp thêi cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn hay qu¸ tr×nh ¸p dông lo¹i téi ph¹m nµy còng cÇn ®−îc thùc tiÔn xÐt xö tæng kÕt, ®¸nh gi¸. 2. QuyÒn tù do th©n thÓ biÓu hiÖn ë tÝnh bÊt kh¶ x©m ph¹m vÒ th©n thÓ, tøc lµ kh«ng thÓ bÞ x©m ph¹m vÒ th©n thÓ. C«ng d©n kh«ng thÓ bÞ b¾t, giam gi÷ trõ tr−êng hîp theo quy ®Þnh ph¸p luËt vµ bëi ng−êi cã thÈm quyÒn. QuyÒn tù do th©n thÓ ®−îc ghi nhËn bëi ph¸p luËt quèc tÕ, ph¸p luËt quèc gia nh»m chèng l¹i nh÷ng hµnh vi x©m ph¹m quyÒn nµy mµ cô thÓ lµ hµnh vi b¾t gi÷, giam cÇm ng−êi kh¸c tr¸i ph¸p luËt. ViÖc b¶o vÖ quyÒn tù do th©n thÓ cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng v× ®©y lµ mét trong nh÷ng quyÒn con ng−êi c¬ b¶n nhÊt, cã ®−îc sù tù do vÒ th©n thÓ th× con ng−êi míi cã c¸c tù do kh¸c, míi cã thÓ hµnh ®éng theo ý muèn chñ quan cña b¶n th©n. Do ®ã, chóng ta cÇn cñng cè c¬ së ph¸p lý vÒ tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc trong viÖc x©y dùng, ban hµnh kÞp thêi, ®ång bé vµ tæ chøc thùc thi c¸c ph¸p luËt, c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ mµ ViÖt Nam lµ thµnh viªn vÒ quyÒn con ng−êi, quyÒn c«ng d©n trong c¸c lÜnh vùc d©n sù, chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n hãa - x\ héi. §ång thêi, còng cÇn hoµn thiÖn chÕ ®é b¶o hé cña Nhµ n−íc ®èi víi c¸c quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n, chÕ ®é tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan nhµ n−íc, nhÊt lµ Tßa ¸n trong viÖc b¶o vÖ c¸c quyÒn ®ã. §Æc biÖt, trong c«ng t¸c ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö cÇn xö lý nghiªm minh mäi hµnh vi x©m ph¹m quyÒn vµ lîi Ých hîp 23
ph¸p cña c«ng d©n, quyÒn con ng−êi, quyÒn tù do th©n thÓ. KÞp thêi kh¾c phôc viÖc xö lý oan, sai, kh«i phôc danh dù cña ng−êi bÞ h¹i. 3. ViÖc quy ®Þnh vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt lµ sù ghi nhËn vµ b¶o ®¶m trong ph¸p luËt ViÖt Nam gi¸ trÞ quyÒn con ng−êi thiªng liªng ®−îc thõa nhËn bëi céng ®ång nh©n lo¹i vµ bÊt kh¶ x©m ph¹m. QuyÒn tù do th©n thÓ lµ quyÒn con ng−êi c¬ b¶n ®\ ®−îc kh¼ng ®Þnh trong c¸c v¨n kiÖn quan träng cña Liªn hîp quèc còng nh− nh÷ng ®¹o luËt v¨n minh cña hÇu kh¾p c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Ng¨n chÆn hµnh vi x©m ph¹m quyÒn tù do th©n thÓ b»ng ph¸p luËt h×nh sù lµ ph−¬ng ph¸p ®¶m b¶o h÷u hiÖu nhÊt cho quyÒn nµy, réng h¬n n÷a lµ b¶o vÖ quyÒn con ng−êi. Ngoµi ra, viÖc quy ®Þnh vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt cïng víi c¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do, d©n chñ kh¸c cña c«ng d©n ®\ thÓ chÕ hãa chñ tr−¬ng ®Èy m¹nh, ph¸t huy d©n chñ cña §¶ng ta. NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng X ®\ chØ ra ph−¬ng h−íng x©y dùng Nhµ n−íc trong giai ®o¹n hiÖn nay lµ ph¸t huy d©n chñ, hoµn thiÖn nhµ n−íc ph¸p quyÒn x\ héi chñ nghÜa: "D©n chñ x\ héi chñ nghÜa võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc cña c«ng cuéc ®æi míi, x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, thÓ hiÖn mèi quan hÖ g¾n bã gi÷a §¶ng, Nhµ n−íc vµ nh©n d©n. Nhµ n−íc ®¹i diÖn quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, ®ång thêi lµ ng−êi tæ chøc thùc hiÖn ®−êng lèi chÝnh trÞ cña §¶ng. Mäi ®−êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ ph¸p luËt cña Nhµ n−íc ®Òu v× lîi Ých cña nh©n d©n, cã sù tham gia ý kiÕn cña nh©n d©n". Cô thÓ hãa néi dung nµy, NghÞ quyÕt sè 48/NQ-TW ngµy 24/5/2005 cña Bé ChÝnh trÞ Ban chÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng "VÒ ChiÕn l−îc x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010, ®Þnh h−íng n¨m 2020" ®\ chØ râ quan ®iÓm nµy ®Ó qua ®ã, ®Èy m¹nh, ph¸t huy d©n chñ th× viÖc b¶o ®¶m chÆt chÏ c¸c quyÒn tù do, d©n chñ cña c«ng d©n (trong ®ã cã quyÒn tù do th©n thÓ) lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n vµ cÊp thiÕt. Do ®ã, ®ßi hái Nhµ n−íc vµ x\ héi ngµy cµng ph¶i quan t©m thiÕt lËp vµ b¶o vÖ c¸c quyÒn ®ã kh«ng chØ trªn ph−¬ng diÖn v¨n b¶n ph¸p luËt mµ b»ng c¶ ph−¬ng diÖn thùc tiÔn thi hµnh ph¸p luËt. 4. Tõ thùc tiÔn xÐt xö téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt ë n−íc ta thêi gian qua ®ßi hái ph¶i lµm râ c¸c nguyªn nh©n ph¹m téi ®Ó cã c¸c gi¶i ph¸p phßng ngõa cã hiÖu qu¶ ®èi víi lo¹i téi ph¹m nµy, ®Æc biÖt lµ c¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông. Mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng gãp phÇn lµm gi¶m t×nh h×nh téi ph¹m nµy chÝnh lµ sù tuyªn truyÒn, phæ biÕn gi¸o dôc ph¸p luËt. §Æc biÖt, nhiÒu vô ¸n b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt ph¸t sinh do c¸c tranh chÊp d©n sù ®¬n gi¶n, do nh÷ng ng−êi trong cuéc n«n nãng t×m mäi c¸ch ®Ó thu håi tµi s¶n, bÊt chÊp c¶ viÖc sö dông nh÷ng biÖn ph¸p tr¸i luËt nh− thuª ng−êi ®ßi nî theo kiÓu x\ héi ®en, b¾t, gi÷ con nî, hoÆc tù ý lÊy tµi s¶n cña con nî ®Ó xiÕt nî... mµ kh«ng tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, thÓ hiÖn sù coi th−êng ph¸p luËt, coi th−êng c¸c quyÒn vµ tù do cña c«ng d©n, cña con ng−êi. MÆt kh¸c, cßn do nh÷ng nguyªn nh©n tõ phÝa c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt nh− viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù t¹i Tßa ¸n kÐo dµi, v−íng m¾c nhiÒu thñ tôc tè tông. ThËm chÝ, nhiÒu tr−êng hîp sau khi cã b¶n ¸n cña Tßa ¸n, ng−êi bÞ h¹i vÉn ch−a thu håi ®−îc nî do kh©u chËm trÔ tõ phÝa c¬ quan thi hµnh ¸n. Do ®ã, cÇn n©ng cao c«ng t¸c tuyªn truyÒn s©u réng h¬n n÷a luËt ph¸p ®Õn víi ng−êi d©n, ®Ó hä cã thÓ nhËn biÕt ®−îc nh÷ng hËu qu¶ sai tr¸i, ®Æc biÖt lµ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt, c¸c quy ®Þnh liªn quan ®Õn d©n chñ vµ quyÒn tù do, d©n chñ. Ngoµi ra, trong lÜnh vùc vay nî ®Ó tr¸nh rñi ro tr−íc khi cho vay m−în tµi s¶n th× ng−êi cã tµi s¶n cÇn kiÓm tra t− c¸ch vµ ®iÒu kiÖn tµi chÝnh cña ng−êi vay xem cã kh¶ n¨ng tr¶ nî kh«ng. NÕu hä cã tµi s¶n (nh− nhµ, quyÒn sö dông ®Êt hoÆc c¸c tµi s¶n cã gi¸ trÞ kh¸c) th× nªn yªu cÇu hä cÇm cè, thÕ chÊp ®Ó ®¶m b¶o cho kho¶n nî. §−¬ng nhiªn, thñ tôc cÇm cè thÕ chÊp ph¶i tu©n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 5. Vµ cuèi cïng, ë mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, luËn v¨n ®\ gi¶i quyÕt c¬ b¶n vµ ®Çy ®ñ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ téi b¾t, gi÷ hoÆc giam ng−êi tr¸i ph¸p luËt vµ ®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt H×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999 vÒ téi ph¹m nµy. Tuy nhiªn, viÖc tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó lµm s¸ng tá vÒ ph−¬ng diÖn häc thuËt vµ tæng kÕt thùc tiÔn, còng nh− ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p vÒ lËp ph¸p vÉn lµ ®ßi hái kh¸ch quan ®èi víi c¸c nhµ khoa häc - luËt gia trong lÜnh vùc t− ph¸p h×nh sù cña ®Êt n−íc ta. 25