BẠI NÃO
Muc tiêu
1. Chỉ ra được một một số đặc điểm về dịch tễ chứng bại não ở trẻ em.
2. Trình bày các nguyên nhân bại não trước sinh và sau sinh
3. Mô tả các đặc điểm về lâm sàng , cận lâm sàng ở giai đọan sớm và muộn
4. Trình bày được các loại bại não .
1. Đại cương
Định nghĩa: Người ta gọi chứng bại não (cerebral palsy) để chỉ não bị liệt . Đây là
một khuyết tật ảnh hưởng đến cử động và tư thế của cơ thể. Nguyên nhân là do tổn
thương não xảy ra ở thời kỳ còn là thai nhi, trong lúc sinh hay sau khi sinh ra.
Toàn bộ não không bị tổn thương mà chỉ một phần bị tổn thương và chủ yếu là
phần não điều khiển vận động. Phần não bị tổn thương không có khả năng hồi
phục lại được nhưng cũng không tiến triển xấu đi. Tuy vậy , các cử động , tư thế
và các vấn đề khác liên quan đến bại não có thể được cải thiện hay xấu đi sẽ tùy
thuộc vào mức độ tổn thương của não và phần điều trị của chúng ta.
2. Dịch tễ
Ở một số nước bại não là một vấn đề phổ biến của khuyết tật vật lý; một số nước
khác chứng bại não đứng hàng thứ hai sau bại liệt. Người ta ước tính có khoảng
1/300 trẻ sinh ra bị chứng bại não ( David Werner, Dissabled Village Children
1996). Tại Viêt Nam hiện chưa có thống kê về sô trẻ bại não trong phạm vi toàn
quốc . Số liệu trẻ bị chứng bại não qua một số công trình trong nước như sau :
Theo Lê Các, tại 13 xã huyện Điện Bàn tỉnh Quảng Nam , năm 1995 ghi nhận
được 67 trẻ duới 15 tuổi bị bại não.Dương Vĩnh Linh nghiên cứu năm 1992 tại 5
xã thuộc huyện Hương Trà ghi nhận trong số 537 trường hợp bị khuyết tật ở
người lớn và trẻ em; trong đó có 11 trường hợp trẻ bị bại não . Nghiên cứu của
Nguyên văn Nhân và Lê thanh Bình với 104 trẻ khuyết tật ở 10 phường của thành
phố Huế năm 1995 có 39 trẻ dưới 15 tuổi bị bại não.
3. Nguyên nhân.
3.1. Nguyên nhân trước lúc sinh
- Nhiễm trùng ở mẹ lúc mang thai: Sởi Đức - Herpes zoster.
- Bất đồng nhóm máu mẹ con ( Rh, O A B ).
- Mẹ bị đái đường , mẹ bị nhiẽm độc thai nghén.
- Do di truyền: hiếm gặp,và chỉ thấy trong chứng liệt cứng hai chi dưới có yêu tố
gia đình .
- Nguyên nhân không rõ chiếm 30% các trưòng hợp.
3.2. Nguyên nhân trong lúc sinh
-Thiếu oxy : trẻ bị ngạt lúc sinh, sử dụng không đúng oxytocin.
-Chấn thương lúc sinh: Thai lớn, mẹ nhỏ và còn trẻ là những yếu tố dễ gây chấn
thương não, xuất huyết và tổn thưong não.
-Sinh non : Trẻ sinh truớc 9 tháng hay sinh dưới 2 kg có nhiều nguy cơ bị bại não
. Ở các nước giàu, một nửa các trưòng hợp bại não là do sinh non.
3.3. Nguyên nhân sau sinh
- Sốt cao do nhiễm trùng hay mất nước ( trong tiêu chảy ) .
- Nhiễm trùng thần kinh: Viêm màng não - não với nhiều nguyên nhân khác nhau
- Chấn thương sọ não.
- Thiếu oxy : do ngạt nuớc , ngộ độc khí hơi hay các nguyên nhân khác.
- Xuất huyết hay tắt mạch máu não.
- U não: gây tổn thưong não và gây các dấu chứng như bại não, song tiến triển
càng ngày càng xấu đi.
4. Lâm sàng
4.1. Dấu hiệu sớm
4.3. Khó khăn khi cho bú hoặc ăn
Trẻ có thể khó khăn khi bú, ăn hay nhai, thường trẻ dễ bị nôn trớ, ngay khi trẻ đã
lớn vấn đề trẻ ăn vẫn còn gặp khó khăn .
4.4. Khó khăn khi chăm sóc trẻ
Cơ thể trẻ có thể trở nên cứng đột ngột nên gây khó khăn khi chăm sóc như thay
áo quần, tắm rửa, lúc chơi. Khi lớn lên trẻ không thể tự ăn, tự mặc áo quần, tự đi
vệ sinh, hay chơi với trẻ khác được.Trẻ có thể mềm nhũn khiến đầu trẻ không thể
giữ được hay trẻ đột nhiên cứng như gỗ khiến gây khó khăn khi bồng bế trẻ .
4.5. Tính tình thất thường
Trẻ có thể khóc suốt và tỏ ra rất kích thích hay trẻ tỏ ra rất yên tĩnh , không khóc
hay không cười.
4.6. Khó khăn trong giao tiếp
Trẻ không phản ứng hay phản ứng kém so với các trẻ khác do một phần trẻ bị
mềm nhũn, cứng, thiếu cử động các chi . Trẻ chậm biết nói, về sau một số trẻ nói
không rõ ràng hay khó khăn khi nói. Lúc đầu thì bố mẹ chưa hiểu được chính xác
những điều trẻ muốn nhưng về sau họ sẽ hiểu . Lúc đầu khi thích gì trẻ thường
khóc, về sau trẻ sẽ ra dấu bằng tay chân hay bằng mắt những vật mà trẻ muốn.
4.7. Trí thông minh giảm
Một số trẻ tỏ ra chậm chạp vì do chứng mềm nhũn, hay cử động chậm chạp, trái
lại có một số trẻ khác lại cử động thái quá. Một nủa số trẻ bị bại não có chậm phát
triển tinh thần .
4.8. Rối loạn nghe và nhìn
Một số trẻ có rối loạn nghe và nhìn . Nếu không phát hiện điều này, nên một số bố
mẹ sẽ cho rằng trẻ thiếu thông minh. Cần phải quan sát trẻ và xem trẻ có thể nghe
và nhìn ở mức độ nào.
4.9. Co giật
Có thể thấy co giật , động kinh ở một số trẻ bị bại não.
4.10. Cảm giác sờ , đau, nóng lạnh, và tư thế
Các cảm giác này không bị mất, tuy vậy trẻ bại não có thể khó khăn trong kiểm
soát các cử động của mình hay giữ thăng bằng . Do não bị tổn thương nên cần phải
kiên nhẫn hướng dẫn lập lại nhiều lần nhằm giúp đỡ cho trẻ khôi phục đưọc .
4.11. Thái độ bất an
Trẻ bại não thường có tính khí bất thường : lúc cưòi, lúc khóc, lúc sợ , lúc giận dữ.
Điều này có thể do trẻ bất mãn không thực hiện được những điều mình muốn làm.
Nếu có nhiều tiếng động hay cảnh náo nhiệt, trẻ sẽ có thể bị hoảng sợ. Những trẻ
nầy cần phải kiên nhẫn giúp đỡ trẻ để vuợt qua được sự sợ hãi và kìm chế được
tính khí bất thường.
4.12. Phản xạ bất thường
Các phản xạ nguyên thủy thấy ở trẻ nhỏ biến mất sau vài tuần sau khi sinh, tuy
nhiên ở trẻ bị chứng bại não thì các phản xạ nguyên thủy tồn tại lâu hơn và có thể
trở nên quá mức. Phản xạ bánh chè có thể quá mức. Có thể dùng phản xạ gân
xương để phân biệt giữa bại não và bại liệt.
