TAÅP CHÑ VHDG SÖË 4/2015 33
Tuåc cuáng biïín cuãa ngûúâi Khmer Baåc Liïu
-
MÖÅT HÒNH THÛÁC TÖN GIAÁO NGUYÏN THUÃY
TRÛÚNG THU TRANG
àûúåc gò thò mang ài cuáng vêåt êëy, miïîn laâ hoå
thaânh têm. Thûúâng laâ hoå cuáng heo, gaâ, võt, töm,
cua, baánh hoãi, baánh boâ, caác loaåi hoa, traái cêy,
nûúác, rûúåu... coá ngûúâi coân cuáng baánh cöëm, vaâ
àùåc biïåt, luön coá möåt àôa tiïìn giêëy hiïån haânh.
Hoå khöng cuáng giêëy tiïìn vaâng baåc vaâ àöët sau
khi cuáng nhû ngûúâi Viïåt, maâ cuáng tiïìn thêåt.
Àïën buöíi chiïìu cuâng ngaây, khoaãng tûâ 16h,
khi nùæng chiïìu dêìn nhaåt, ngûúâi dên cuâng àïën
daäy àêët saát meá biïín, hoå traãi nhûäng chiïëc chiïëu,
nhûäng têëm vaãi baåt àïí baây biïån thûác cuáng. Nghi
thûác naây do ngûúâi dên tûå tiïën haânh. Khöng ai
baão ai, têët caã hoå àïìu yá thûác ùn mùåc chónh tïì,
ngöìi chùæp tay vaái laåy hûúáng ra biïín caã mïnh
möng. Nhûäng cêu thò thêìm khêën nguyïån
chuyïn chúã niïìm tin têm linh cuãa hoå àöëi vúái võ
Thêìn Biïín linh thiïng.
Nghi thûác cuáng àûúåc tiïën haânh khoaãng möåt
giúâ àöìng höì, khi hûúng gêìn taân, ngûúâi dên
doån caác mêm cöî cuáng vaâ baây thaânh buöíi tiïåc
taåi chöî. Hoå ngöìi quêy quêìn bïn mêm cöî, buöíi
tiïåc diïîn ra trong tiïëng rêm ran troâ chuyïån,
trong khöng khñ êëm aáp hoâa quyïån khoái hûúng,
trong tiïëng soáng biïín rò raâo êëp iu vöî nheå vaâo
búâ, trong caái mïnh möng khoaáng àaåt cuãa àêët
trúâi miïìn ven biïín.
Àïën khoaãng hún 18h, ngûúâi dên cuâng nhau
têåp trung àïën möåt àõa àiïím gêìn àoá àaä àûúåc
hoå che raåp chuêín bõ àïí tiïën haânh caác nghi lïî
cêìu an theo Phêåt giaáo Nam töng. Taåi àêy, hoå
múâi caác sû úã chuâa Xiïm Caán àïën tuång kinh,
thuyïët phaáp. Caác nghi lïî taåi àêy àûúåc diïîn ra
dûúái sûå hûúáng dêîn cuãa võ Sû Caã, truå trò chuâa
Xiïm Caán.
Trûúác khi caác nghi lïî diïîn ra, nhaâ chuâa àiïìu
àïën àöåi vùn nghïå cuãa chuâa vúái trang phuåc àeåp,
vúái daân nhaåc nguä êm àïí phuåc vuå baâ con, cho
buöíi lïî thïm phêìn sinh àöång, thu huát nhiïìu
ngûúâi tham dûå lïî.
Chûúng trònh lïî cêìu an göìm coá:
1. Phêåt tûã tuång kinh laâm lïî tam baão
2. Phêåt tûã thoå nguä giúái tûâ caác sû
3. Phêåt tûã thónh möåt võ sû thuyïët phaáp vïì yá
nghôa lïî cêìu an
4. Thónh caác sû tuång kinh cêìu an
Trûúác àêy, tuåc lïå naây chó bùæt àêìu bùçng viïåc
cuáng biïín cuãa möåt nhoám ngûúâi àõa phûúng,
thûåc hiïån leã teã, àún giaãn. Hoå chó mang möåt ñt
vêåt phêím àïën àïí cuáng röìi ra vïì. Tûâ khi tuåc lïå
àûúåc nhiïìu ngûúâi thûåc hiïån, hoå múâi caác sû
trong chuâa àïën thò múái coá thïm phêìn lïî cêìu an
nhû ngaây nay.
Vai troâ cuãa Sû Caã trong lïî cêìu an naây àùåc
biïåt quan troång. Sû Caã chñnh laâ ngûúâi hûúáng
dêîn lïî thûác, bïn caånh hoaåt àöång tñn ngûúäng,
Sû Caã luön yá thûác viïåc giaáo duåc tñnh thiïån,
giaáo duåc tònh àoaân kïët, tñnh cöë kïët cöång àöìng
trong lïî höåi. Do vêåy, ngûúâi dên àïën chùæp tay
trûúác baân thúâ Phêåt, trûúác caác sû, vaái laåy taå ún
vaâ cêìu nguyïån, cuäng nhên àoá àûúåc giaáo duåc
thïm, àúâi söëng vùn hoáa cuãa hoå nhúâ vêåy seä ngaây
caâng àûúåc cuãng cöë.
Sau khi kïët thuác caác nghi lïî, caác sû vïì laåi
chuâa, ngûúâi dên seä vui chúi cuâng nhau, hoå töí
chûác sên khêëu, vúái nhiïìu tiïët muåc vùn nghïå,
nhiïìu baâi haát, àiïåu muáa àùåc trûng cuãa ngûúâi
Khmer. Àïm höåi diïîn ra vúái haâng trùm ngûúâi
dên tham gia, hoå vui chúi àïën khoaãng 23h múái
vaän höåi.
Saáng ngaây 16 thaáng 4, ngûúâi dên laåi àem
cúm, thûåc phêím dêng cuáng àïën caác sû, múâi
caác sû duâng cúm, sau àoá thónh caác sû tuång
34 NGHIÏN CÛÁU - TRAO ÀÖÍI
kinh höìi hûúáng phûúác baáo. Buöíi lïî kheáp laåi
bùçng hoaåt àöång thaã thuyïìn ra khúi. Con thuyïìn
naây ngûúâi dên tûå laâm bùçng nhûäng chêët liïåu
àún giaãn, trïn thuyïìn chúã möåt con gaâ luöåc,
cuâng nhiïìu goái vêåt phêím nho nhoã do ngûúâi
dên boã vaâo tûâ chiïìu töëi höm trûúác. Möîi goái vêåt
phêím göìm tiïìn thêåt (chó möåt vaâi nghòn àöìng
tiïìn Viïåt Nam), möåt ñt gaåo, muöëi, vaâ boá cuãi
nhoã. Nguå yá cuãa caác goái vêåt phêím naây laâ àïí
dêng cho cö höìn cö baác, nhûäng vong höìn tröi
nöíi trïn biïín caã, àïí hoå coá tiïìn, gaåo, muöëi, cuãi
àïí nêëu cúm ùn úã chöën xa khúi. Thaã con thuyïìn
naây ra biïín, ngûúâi dên Khmer gûãi vaâo àoá niïìm
mong moãi nhûäng àiïìu xêëu seä theo con thuyïìn
naây tröi ài, nhûäng àiïìu töët seä úã laåi.
2. Tñnh nguyïn thuãy vaâ tñnh thuêìn nhêët
cuãa tuåc cuáng biïín taåi Baåc Liïu
Tön giaáo nguyïn thuãy laâ thuêåt ngûä duâng àïí
chó caác hònh thaái tön giaáo xuêët hiïån trong xaä
höåi nguyïn thuãy, nhû tötem giaáo, baái vêåt giaáo.
Giaãi thñch vïì sûå xuêët hiïån cuãa tön giaáo
nguyïn thuãy, caác nhaâ khoa hoåc cho rùçng àoá laâ
do caác àùåc àiïím vïì tû duy cuãa con ngûúâi nguyïn
thuãy, vò hoå luön caãm thêëy thïë giúái xung quanh
nhû möåt thûåc thïí coá linh höìn(1). Edward Burnet
Tylor
-
möåt hoåc giaã ngûúâi Anh, àaä goåi hònh
thûác tön giaáo naây laâ vaån vêåt hûäu linh (animism).
Cho nïn möåt trong nhûäng àùåc àiïím quan troång
cuãa tön giaáo nguyïn thuãy chñnh laâ sûå tön thúâ
caác àöëi tûúång vêåt chêët, caác hiïån tûúång tûå nhiïn...
hoå cho rùçng vaån vêåt coá linh höìn, hoå thûúâng
gaán cho chuáng nhûäng thuöåc tñnh siïu nhiïn.
Trong àoá, nhûäng gò laâm ngûúâi thúâi cöí khiïëp
súå, laâm cho hoå chûa thöng hiïíu, chûa chïë ngûå
àûúåc, thò hoå seä thúâ cuáng àöëi tûúång vaâ tûâ àoá
hònh thaânh tön giaáo. Lucretius
-
nhaâ triïët hoåc
ngûúâi Anh
-
àaä nhêån àõnh "sûå khiïëp súå saãn
sinh ra thêìn thaánh", öng cho rùçng "tön giaáo coá
nguöìn göëc tûâ nöîi súå haäi àöëi vúái sûác maånh maâ
mònh khöng thïí thêëy àûúåc hoùåc sûå khiïëp súå
àöëi vúái vêåt maâ mònh chûa hïì biïët"(2). Möåt söë
hoåc giaã khaác coân böí sung thïm rùçng tön giaáo
xuêët hiïån coân do "tònh caãm vïì caái tröng cêåy
tuyïåt àöëi" (F. Schlerermacher), hay do "sûå giao
kïët cuãa tònh caãm vûâa kñnh nïí vûâa ngûúäng voång"
(Rudolf Otto). Emile Durkheim
-
möåt trong
nhûäng ngûúâi saáng lêåp ra xaä höåi hoåc tön giaáo
phûúng Têy coân chó thïm rùçng, tön giaáo khöng
chó xuêët phaát do nhu cêìu caá nhên maâ coân do
nhu cêìu cuãa têåp thïí, àoá laâ möåt loaåi hiïån tûúång
thïí hiïån sinh hoaåt têåp thïí, coá tñnh chêët cöë kïët
cöång àöìng, coá chûác nùng àiïìu chónh, kïët húåp
toaân xaä höåi trong nhûäng hònh thûác lïî nghi nhêët
àõnh. Khi thûåc hiïån nhûäng lïî nghi tön giaáo, laâ
khi con ngûúâi nöëi kïët, dûåa vaâo nhau thaânh möåt
khöëi àoaân kïët, tön giaáo vò vêåy coá tñnh chêët nöëi
kïët con ngûúâi laåi vúái nhau.
Quan saát, xem xeát caác nghi thûác, tiïën trònh
cuáng lïî, troâ chuyïån vúái ngûúâi dên àõa phûúng,
vúái caác sû trong chuâa Xiïm Caán, chuáng töi
nhêån ra rùçng tuåc cuáng biïín cuãa ngûúâi Khmer
núi àêy coân àêåm àùåc tñnh nguyïn thuãy, hay
noái khaác hún, àoá chñnh laâ möåt hònh thûác cuãa
tön giaáo nguyïn thuãy.
Trûúác nhêët, lïî thûác cuáng biïín núi àêy khöng
diïîn ra taåi bêët kò möåt cú súã thúâ tûå naâo, maâ chó
diïîn ra taåi möåt daãi àêët tröëng coân hoang sú saát
meá biïín, ngûúâi cuáng biïín ngöìi àöëi diïån vúái
möåt vuâng trúâi nûúác mïnh möng. Àõa àiïím diïîn
ra lïî cuáng biïín taåi Baåc Liïu hún trùm nùm nay
vêîn khöng hïì thay àöíi.
Thûá hai, nghi thûác cuáng cûåc kò àún giaãn,
do ngûúâi dên tûå laâm, hoaân toaân khöng coá sûå
tham gia cuãa chñnh quyïìn àõa phûúng nhû hêìu
khùæp caác lïî höåi ngaây nay. Nhû trïn àaä noái,
tûâng ngûúâi hoùåc tûâng nhoám ngûúâi tûå sùæm sanh
lïî vêåt, cûá àïën giúâ theo thöng lïå hùçng nùm laâ
cuâng nhau àïën trûúác baäi biïín, tûå traãi chiïëu,
baây lïî vêåt, röìi ngöìi thùæp hûúng, quay mùåt hûúáng
ra biïín, chùæp tay khêën nguyïån. Hoå khöng coá
nhên vêåt àûáng ra laâm chuã lïî, khöng coá vùn
khêën, hoå chó cuáng baái vaâ rò rêìm khêën nguyïån
theo têm yá, lúâi vùn cuãa riïng möîi ngûúâi, nhûng
chung nhêët laâ hoå caãm ún võ thêìn biïín caã àaä
phuâ höå cho hoå trong nùm qua vaâ mong möåt
nùm múái àaánh bùæt nhiïìu töm caá, ài vïì yïn laânh,
khöng gùåp nguy nan núi àêìu soáng ngoån gioá.
Nghi thûác naây hoaân toaân hoang sú, hún trùm
TAÅP CHÑ VHDG SÖË 4/2015 35
nùm nay vêîn thïë. Àoá laâ caách cuáng baái cöí xûa
cuãa con ngûúâi, hïî tin gò, súå gò, hoùåc mong cêìu
gò thò cûá chùæp tay vaái laåy, cuâng möåt vaâi thûác
cuáng àún giaãn. Coân sau naây hoå múâi caác sû
àïën laâm lïî cêìu an, cêìu siïu cho ngûúâi ài biïín,
thò caác sû cuäng chó thûåc hiïån nghi thûác àoá chûá
khöng tham dûå, khöng chi phöëi, àiïìu khiïín
phêìn cuáng biïín theo truyïìn thöëng cuãa ngûúâi
dên taåi àêy.
Thûá ba, hoå chó cuáng baái maâ khöng thúâ, hún
nûäa, võ thêìn maâ hoå hûúáng àïën laâ võ thêìn tûå
nhiïn, võ thêìn biïín caã. Hoå khöng cêìn biïët àoá
laâ nam thêìn hay nûä thêìn, cuäng khöng nghô àïën
viïåc hònh dung ra dung maåo cuãa võ thêìn biïín
qua möåt hònh haâi cuå thïí naâo nhû caác núi khaác.
Tñnh nguyïn thuãy àûúåc thïí hiïån úã àêy rêët roä.
Hoå àún giaãn nghô nghïì naâo thò coá võ thêìn cuãa
nghïì êëy tröng coi, vñ nhû laâm ruöång, canh taác
nûúng rêîy thò coá thêìn nöng, coân hoå laâm nghïì
biïín thò coá thêìn biïín.
Möåt àiïìu àùåc biïåt laâ cuäng söëng ven biïín,
laâm nghïì ài biïín, nhûng cû dên núi àêy hún
trùm nùm nay vêîn chûa hïì chõu aãnh hûúãng búãi
tñn ngûúäng thúâ cuáng caá Öng, thêìn biïín cuãa hoå
khöng hïì chuyïín vaâo hònh tûúång caá Öng, vaâ
àiïìu naây chó duy nhêët diïîn ra núi àêy (tûác ÊËp
Biïín Àöng B, thaânh phöë Baåc Liïu), vò caác núi
khaác cuãa vuâng ven biïín Baåc Liïu àïìu coá tñn
ngûúäng caá Öng rêët maånh meä. Chñnh vò vêåy maâ
tuåc cuáng biïín cuãa hoå tuy coá neát gêìn guäi vúái Lïî
cêìu an vaâ cuáng phûúác biïín (Chröirumchek)
cuãa ngûúâi Khmer taåi vuâng biïín Vônh Chêu
-
Soác Trùng, vò àïìu "nhùçm taå ún biïín caã àaä ban
cho con ngûúâi töm caá döìi daâo vaâ cêìu an cho
ngûúâi ài biïín àûúåc thuêån buöìm xuöi gioá, àaánh
bùæt nhiïìu haãi saãn"(3), nhûng thêåt ra laåi khaác cú
baãn vïì niïìm tin têm linh vaâo àöëi tûúång àûúåc
thúâ cuáng. Vò baãn chêët cuãa lïî cuáng phûúác biïín
úã Soác Trùng cuäng nhùçm àïën àöëi tûúång caá Öng,
ngûúâi Khmer taåi Soác Trùng cuäng coá nhiïìu buâa
chuá, kiïng kõ, cuáng kiïëng, àùåc biïåt laâ tin tûúãng
sûå àöå trò cuãa caá voi. Hoå tin rùçng nïëu caá voi
khöng cûáu àûúåc ngûúâi bõ naån thò seä "luåy", nïn
khi coá con caá voi chïët daåt vaâo búâ, ngûúâi Khmer
àaä töí chûác laâm phûúác cêìu nguyïån, dêìn dêìn
nùm naâo àïën ngaây êëy ngûúâi dên cuäng cuáng
phûúác biïín, coân ngûúâi Khmer êëp Biïín Àöng
B, thaânh phöë Baåc Liïu laåi chó àún thuêìn tñn
ngûúäng thêìn biïín, thêìn tûå nhiïn.
Vaâ hún nûäa, tuåc cuáng biïín núi àêy coá àuã caã
phêìn lïî vaâ höåi, keáo daâi gêìn hai ngaây vaâ möåt
àïm, nhûng tuyïåt nhiïn khöng hïì coá hoaåt àöång
thûúng maåi chi phöëi lïî höåi. Àïm diïîn ra phêìn
höåi, ngûúâi dên chó têåp trung haát muáa trïn möåt
sên khêëu dûång taåm, rêët àún giaãn, mang phong
võ "cêy nhaâ laá vûúân"(4); treã con thò loanh quanh
trûúác khoaãng sên röång àïí vui àuâa cuâng nhau,
chúi nhûäng troâ chúi dên gian. Xung quanh chó
coá möåt gian haâng baán caác loaåi nûúác giaãi khaát
vaâ möåt ñt baánh traái. Hoaåt àöång thûúng maåi chûa
trúã thaânh nhu cêìu cuãa ngûúâi dên núi àêy, trong
khi hêìu khùæp caác núi khaác, khi lïî höåi diïîn ra
cuäng chñnh laâ cú höåi cho hoaåt àöång mua baán
núã röå, vaâ cuäng keáo theo àoá laâ muön phaân sûå
phûác taåp coá thïí tiïëp diïîn.
Bïn caånh tñnh nguyïn thuãy, lïî cuáng biïín
vuâng naây coân coá tñnh thuêìn nhêët
-
cuäng laâ möåt
biïíu hiïån quan troång cuãa tön giaáo nguyïn thuãy.
Biïíu hiïån trûúác tiïn úã viïåc hoå chó tön thúâ, cuáng
baái möåt àöëi tûúång duy nhêët trong lïî, àoá laâ võ
thêìn tröng coi biïín caã. "Àöëi vúái ngûúâi Khmer,
hoaåt àöång kinh tïë vuâng söng, vuâng biïín khöng
phaãi laâ súã trûúâng vaâ khöng phuâ húåp vúái têm lñ
vaâ têåp quaán sinh söëng"(5), coá leä vò vêåy maâ hoå
rêët súå biïín. Nhûäng ngûúâi lúán tuöíi taåi àêy cho
biïët, tuåc lïå naây àaä xuêët phaát tûâ nöîi sûå haäi cuãa
ngû dên Khmer trong quaá trònh mûu sinh baám
biïín. Chó möåt böå phêån nhoã ngûúâi Khmer söëng
lêu àúâi taåi vuâng ven biïín naây múái laâm nghïì haå
baåc, möåt trong hai nghïì cûåc kò nguy hiïím, "nhêët
phaá sún lêm, nhò àêm haâ baá", vaâ khi hoaãng súå
trûúác soáng biïín muön truâng laâ hoå cêìu thêìn biïín
linh thiïng giuáp hoå thoaát cún hoaån naån, vaâ caãm
ún sûå che chúã cuãa thêìn, thïë laâ hònh thaânh tuåc
cuáng biïín hùçng nùm, vaâ möîi lêìn cuáng, hoå chó
cuáng duy nhêët võ thêìn naây, khöng cêìu cuáng
töíng húåp, chêët chöìng nhiïìu lúáp vùn hoáa nhû
nhiïìu núi khaác. Chùèng haån nhû taåi Traâ Vinh,
36 NGHIÏN CÛÁU - TRAO ÀÖÍI
lïî cuáng biïín thêåt sûå laâ lïî cuáng caá Öng, goåi laâ
Lïî höåi cuáng biïín úã Myä Long, Traâ Vinh. Trong
hai ngaây diïîn ra lïî höåi (11,12 thaáng 5 êm lõch),
hoå tiïën haânh rêët nhiïìu nghi thûác, cuáng baái nhiïìu
àöëi tûúång, diïîn ra tuêìn tûå nhû sau:
1. Nghinh Nam Haãi
2. Giöî Tiïìn chûác
3. Tïë Thêìn Nöng vaâ chiïën sô trêån vong
4. Chaánh tïë Chuáa Xûá Nguyïn Nhung,
Thûúång Àöång Cöë Hó vaâ Thuãy Long Thêìn Nûä
5. Haát röîi
6. Khoa giaáo
7. Nghinh nguä phûúng
8. Töëng taâu(6).
Cho àïën nay, lïî cuáng biïín cuãa ngûúâi Khmer
Baåc Liïu chûa hïì diïîn ra sûå giao lûu, tiïëp biïën
vùn hoáa naâo. Hiïån nay àiïìu naây rêët hiïëm khi
diïîn ra taåi caác vuâng coá nhiïìu thaânh phêìn dên
töåc, vêåy maâ taåi vuâng biïín naây cuãa Baåc Liïu,
núi coá ba dên töåc Kinh
-
Hoa
-
Khmer cöång cû
lêu àúâi, nhûng lïî höåi naây chó duy nhêët àöëi tûúång
laâ ngûúâi Khmer töí chûác vaâ tham dûå, tuyïåt nhiïn
khöng coá ngûúâi Viïåt, Hoa. Hay ngûúâi Viïåt,
Hoa nïëu coá cuäng rêët ñt, vaâ coá laâ búãi hoå coá chöìng,
hoùåc vúå laâ ngûúâi dên töåc Khmer. Vaâ lïî höåi cuãa
hoå cûá thïë giûä nguyïn baãn sùæc cho àïën ngaây
nay.
Trong buöíi lïî, ngûúâi dên treo khùæp núi
nhûäng laá cúâ laâm hònh chiïëc thuyïìn. Hoå cho
biïët àoá laâ tuåc lïå tûâ trûúác àïën nay. Hoå khöng
thaã àeân löìng xuöëng biïín nhû úã Soác Trùng, àõa
phûúng giaáp ranh, maâ treo cúâ hònh thuyïìn àïí
nguå yá àoá laâ lïî cuáng cuãa dên ài biïín. Caác baát
hûúng, baân thúâ thiïn àõa cuäng àûúåc laâm tûâ thên
cêy chuöëi, gúåi nhúá hoaåt àöång duâng cêy chuöëi
kïët beâ àïí laâm phûúng tiïån di chuyïín trïn söng,
trïn biïín cuãa ngûúâi xûa.
Nhû vêåy, tuåc cuáng biïín cuãa ngûúâi Khmer taåi
Baåc Liïu àïën nay vêîn coân àêåm àùåc tñnh nguyïn
thuãy vaâ tñnh thuêìn nhêët, chûa bõ chi phöëi búãi
bêët kò ai, bêët kò hònh thûác, nghi lïî cuãa dên töåc
naâo trong vaâ ngoaâi vuâng. Àêy laâ möåt àiïím
àùåc biïåt cêìn àûúåc lûu têm nghiïn cûáu thïm.
3. Möåt vaâi vêën àïì vïì quaá trònh hònh thaânh
vaâ xu hûúáng phaát triïín cuãa tuåc cuáng biïín taåi
Baåc Liïu
Nhû trïn àaä noái, bùæt àêìu tûâ nöîi súå biïín, ngûúâi
Khmer cuáng thêìn biïín, cêìu bònh an, cêìu nhiïìu
töm caá, vaâ tuåc cuáng biïín töìn taåi àïën ngaây nay
theo caác lïî thûác nhû àaä trònh baây.
Traãi qua hún trùm nùm (ngûúâi giaâ baão rùçng
lïî naây coá tûâ khi töí tiïn ngûúâi Khmer àïën àêy
sinh söëng, khoaãng 300 nùm röìi), lïî thûác vêîn
vêåy, chó coá thay àöíi laâ ngaây caâng nhiïìu ngûúâi
tham gia, nhûng vêîn chó laâ ngûúâi Khmer, hoå
àaä tûå baão töìn baãn sùæc möåt caách rêët maånh meä.
Giûäa nhûäng ngûúâi Viïåt, ngûúâi Hoa xung
quanh, hoå vêîn chó nhû möåt öëc àaão riïng biïåt
trong lïî cuáng naây, khöng giao lûu vùn hoáa,
khöng tiïëp nhêån lïî thûác cuãa ai.
Thïë nhûng, kïí tûâ khi hoå múâi caác sû àïën
tuång kinh cêìu an, cêìu siïu cho ngûúâi ài biïín
thò tuåc lïå naây àang coá xu hûúáng thay àöíi. Troâ
chuyïån vúái caác võ sû, àùåc biïåt laâ võ Sû Caã,
chuáng töi nhêån ra yá muöën chi phöëi lïî höåi cuãa
caác sû. Caác sû cho biïët hoå àang coá yá àõnh xin
xêy möåt Sala(7) taåi vuâng biïín naây. Àoá seä laâ
núi töí chûác lïî, núi àïí baâ con vui chúi ngaây
höåi, vaâ hònh thûác cuáng lïî seä coá ngûúâi chuã trò,
hûúáng dêîn...
Nhû chuáng ta àaä biïët, caác võ sû coá võ trñ rêët
quan troång trong loâng ngûúâi dên Khmer, hoå
àùåc biïåt tön quyá caác sû, nïn coá khaã nùng lïî
höåi seä diïîn ra theo sûå hûúáng dêîn cuãa caác sû
trong thúâi gian túái. Nïëu viïåc àoá xaãy ra, liïåu
tñnh nguyïn thuãy, tñnh thuêìn nhêët cuãa lïî cuáng
naây coá coân nguyïn veån?
Trong thúâi àaåi ngaây nay, úã möåt núi khöng
phaãi laâ vuâng sêu, nuái cao, maâ coân giûä àûúåc
möåt tuåc lïå àêåm tñnh nguyïn thuãy thïë naây quaã
laâ rêët hiïëm. Tuåc cuáng biïín cuãa ngûúâi Khmer úã
Baåc Liïu hún trùm nùm nay cûá nhû àûúåc "miïîn
dõch" vúái thïë giúái bïn ngoaâi. Thöng thûúâng,
khi àúâi söëng con ngûúâi caâng phaát triïín, thò
ngûúâi ta coá xu hûúáng ài hoåc hoãi thïm caách
thûác töí chûác lïî úã nhûäng vuâng khaác, hoùåc tûå
TAÅP CHÑ VHDG SÖË 4/2015 37
suy nghô thïm caác lïî thûác, laâm cho lïî höåi
thûúâng chöìng chêët nhiïìu lúáp vùn hoáa khoá
taách biïåt, lêu dêìn khoá thêëy àêu laâ nguöìn cöåi,
àaánh mêët neát baãn sùæc cuãa dên töåc töí chûác lïî;
coân ngûúâi Khmer úã Baåc Liïu luön giûä àûúåc
thöng lïå cuãa cha öng tûâ thuúã xa xûa, àoá laâ
möåt àiïìu vö cuâng àaáng quyá.
Thïë nhûng coá möåt vêën àïì àùåt ra laâ xu hûúáng
biïën àöíi chung cuãa lïî höåi ngaây nay laâ töí chûác
thûåc hiïån nhiïìu nghi lïî, cuâng luác cuáng baái nhiïìu
àöëi tûúång, töí chûác hoaåt àöång thûúng maåi quanh
lïî höåi... nghôa laâ töí chûác thêåt nhiïìu hoaåt àöång
thò múái thu huát moåi ngûúâi tham gia, thêåm chñ
duâng lïî höåi phuåc vuå du lõch, thûúng maåi hoáa
lïî höåi, nïn nïëu cûá khû khû giûä lêëy caách töí
chûác xûa cuä thò seä khoá thu huát ngûúâi tham gia,
khoá phaát triïín quy mö lïî höåi, vò leä àoá hêìu khùæp
caác lïî höåi àaä àaánh mêët tñnh nguyïn thuãy cuãa lïî
höåi vaâ coá nhiïìu biïíu hiïån cuãa giao lûu, tiïëp
biïën vùn hoáa. Lïî cuáng biïín taåi Baåc Liïu phaát
triïín theo con àûúâng naâo seä coân laâ möåt cêu
hoãi cho chñnh quyïìn àõa phûúng cuâng caác võ
sû, vaâ nhêët laâ ngûúâi dên núi àoá.
Baåc Liïu àang àêíy maånh phaát triïín du lõch
vuâng ven biïín, lïî cuáng biïín naây nïëu àûúåc giûä
gòn tñnh nguyïn thuãy, thuêìn nhêët, vaâ nïëu àûúåc
phaát huy àuáng caách, thò àoá seä laâ möåt trong
nhûäng àiïím nhêën cuãa du lõch vuâng ven biïín
Baåc Liïu.
Toám laåi, xuêët phaát tûâ nhûäng nhoåc nhùçn, nöîi
súå haäi trong quaá trònh mûu sinh baám biïín, dên
töåc Khmer núi àêy àaä cuâng nhau duy trò möåt
phong tuåc àeåp, giaâu truyïìn thöëng vùn hoáa. Qua
lïî höåi ta thêëy truyïìn thöëng uöëng nûúác nhúá
nguöìn thêëm àêîm trong têm thûác dên töåc. Àêy
cuäng laâ dõp àïí baâ con sum hoåp cuâng nhau,
chia seã nhûäng vui buöìn, tùng tònh àoaân kïët,
vûâa thoãa maän nhu cêìu tñn ngûúäng, vûâa vui chúi
höåi heâ, quïn ài nhûäng mïåt nhoåc trong möåt nùm
qua àïí coá tinh thêìn chuêín bõ cho nhûäng muâa
vuå nùm múái töët àeåp hún.
Vò neát àeåp, sûå àùåc sùæc cuãa lïî höåi, nïëu àûúåc
phaát huy, lïî höåi coá thïí laâ möåt trong nhûäng yïëu
töë laâm giaâu cho truyïìn thöëng vùn hoáa àõa
phûúng, qua àoá taåo thïm cú höåi phaát triïín du
lõch vuâng ven biïín.
Chuá thñch
(1) Àöî Minh Húåp
-
Nguyïîn Anh Tuêën
-
Nguyïîn Thanh
-
Lï Haãi Thanh (2005), Tön giaáo
-
Lñ luêån xûa vaâ nay,
Nxb. Töíng húåp Tp. HCM, tr. 343
-
344
(2) Traác Tên Bònh (2007), Lñ giaãi tön giaáo, Nxb. Haâ
Nöåi, tr. 174
-
176
(3) Phan Thõ Yïën Tuyïët (2005), "Nghi lïî cêìu siïu
-
cêìu
an trong cöång àöìng caác dên töåc taåi Nam Böå", Taåp chñ
Nghiïn cûáu tön giaáo, söë 4, tr. 17
-
28
(4) Àöìng bùçng Söng Cûãu Long nöíi tiïëng laâ xûá miïåt
vûúân, cêy laânh traái ngoåt quanh nùm, ngûúâi dên núi
àêy thûúâng duâng cêu noái naây vöën àïí chó nhûäng loaåi
hoa quaã coá sùén trong vûúân nhaâ àïí àem ra àaäi hoùåc
biïëu khaách. Dêìn dêìn cêu noái naây coá hiïån tûúång chuyïín
nghôa, duâng àïí chó nhûäng thûá tûå mònh laâm ra, hoùåc chó
"nöåi lûåc", chó àiïìu kiïån, khaã nùng mònh sùén coá. Cêu
naây duâng úã àêy coá nghôa laâ nhûäng tiïët muåc vùn nghïå
do chñnh ngûúâi dên biïíu diïîn, trong khöng khñ thên
tònh cuãa nhûäng ngûúâi cuâng thön xoám.
(5) Chu Xuên Diïn
-
Nguyïîn Ngoåc Quang
-
Phan Thõ
Yïën Tuyïët (2006), Vùn hoáa dên gian trong àúâi söëng
vùn hoáa cuãa ba dên töåc Viïåt
-
Khmer
-
Hoa úã Soác
Trùng, Àïì taâi troång àiïím Àaåi hoåc Quöëc gia Thaânh phöë
Höì Chñ Minh, tr. 325.
(6) Trêìn Duäng
-
Àùång Têën Àûác (2012), Diïån maåo vùn
hoáa tñn ngûúäng vaâ lïî höåi dên gian Traâ Vinh, Nxb. Vùn
hoáa thöng tin, tr. 406
(7) Kiïíu nhaâ höåi cuãa Phêåt tûã, giaãng àûúâng cuãa nhûäng
sû saäi, laâ núi tiïëp khaách trong nhûäng ngaây lïî tïët trong
nùm cuãa àöìng baâo Khmer.
Taâi liïåu tham khaão
1. Chu Xuên Diïn - Nguyïîn Ngoåc Quang - Phan Thõ Yïën
Tuyïët (2006), Vùn hoáa dên gian trong àúâi söëng vùn hoáa cuãa
ba dên töåc Viïåt - Khmer - Hoa úã Soác Trùng, Àïì taâi troång àiïím
Àaåi hoåc Quöëc gia Thaânh phöë Höì Chñ Minh
2. Trêìn Duäng - Àùång Têën Àûác (2012), Diïån maåo vùn hoáa tñn
ngûúäng vaâ lïî höåi dên gian Traâ Vinh, Nxb. Vùn hoáa thöng tin,
Haâ Nöåi.
3. Nguyïîn Xuên Hûúng (2012), Tñn ngûúäng cû dên ven biïín
Quaãng Nam - Àaâ Nùéng, Nxb. Lao àöång, Haâ Nöåi.
4. Nhiïìu taác giaã (2008), Vùn hoáa biïín miïìn Trung vaâ vùn hoáa
biïín Têy Nam Böå, Nxb. Tûâ àiïín baách khoa, Haâ Nöåi.
5. Nhiïìu taác giaã (2008), Sûå biïën àöíi cuãa tön giaáo tñn ngûúäng
úã Viïåt Nam hiïån nay, Nxb. Thïë giúái, Haâ Nöåi.
6. Phan Thõ Yïën Tuyïët (2005), "Nghi lïî cêìu siïu - cêìu an
trong cöång àöìng caác dên töåc taåi Nam Böå", Nghiïn cûáu tön
giaáo, söë 4.
7. Viïån Nghiïn cûáu vùn hoáa dên gian (2000), Vùn hoáa dên
gian laâng ven biïín, Nxb. Vùn hoáa dên töåc, Haâ Nöåi.
ThS. TRÛÚNG THU TRANG
Trûúâng Àaåi hoåc Baåc Liïu
