Ứng dụng mô hình ARMA trong phân tích chuỗi thời gian xuất khẩu gạo của Việt Nam

Hoạt động xuất khẩu gạo đóng vai trò chiến lược đối với nền kinh tế Việt Nam, là một trong những mặt hàng nông sản chủ lực đóng góp đáng kể vào kim ngạch thương mại quốc tế và sinh kế của bộ phận lớn dân cư nông thôn. Tuy nhiên, thị trường gạo quốc tế đầy biến động, chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố từ giá cả, chính trị đến khí hậu và mùa vụ, đòi hỏi các công cụ dự báo chính xác để lập kế hoạch hiệu quả. Nghiên cứu này nhằm phân tích và dự báo chuỗi thời gian sản lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam, cung cấp cơ sở khoa học vững chắc cho việc ra quyết định, góp phần ổn định và phát triển bền vững ngành lúa gạo.

Các nhà nghiên cứu, học giả, chuyên gia phân tích dữ liệu, các nhà hoạch định chính sách trong lĩnh vực nông nghiệp, thương mại, đặc biệt là những người quan tâm đến ngành xuất khẩu gạo và ứng dụng các mô hình chuỗi thời gian trong dự báo kinh tế.

Nghiên cứu này tập trung vào phân tích và dự báo chuỗi thời gian sản lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam trong giai đoạn từ tháng 01/2020 đến tháng 4/2025, sử dụng dữ liệu thứ cấp từ Hiệp hội Lương thực Việt Nam. Phương pháp luận chính dựa trên việc ứng dụng mô hình Autoregressive Moving Average (ARMA) theo phương pháp Box-Jenkins, bao gồm các bước khảo sát dữ liệu, ước lượng và lựa chọn mô hình phù hợp, kiểm định độ tin cậy của mô hình và thực hiện dự báo. Các kiểm định quan trọng như kiểm định gốc đơn vị Dickey-Fuller xác nhận tính dừng của chuỗi dữ liệu, trong khi kiểm định phi tham số Kruskal-Wallis chỉ ra sự tồn tại yếu tố mùa vụ đáng kể. Sau quá trình đánh giá kỹ lưỡng nhiều mô hình, mô hình ARMA (1,12) được xác định là phù hợp nhất, cho thấy độ chính xác cao và khả năng dự báo sát với giá trị thực tế. Các kiểm định chẩn đoán bổ sung như ACF, PACF, Ljung-Box và Breusch-Godfrey đã chứng minh rằng mô hình ổn định, không có tự tương quan hay phương sai thay đổi trong phần dư, đảm bảo tính hiệu quả và nhất quán của các ước lượng. Kết quả nghiên cứu cung cấp một cơ sở khoa học quan trọng cho việc lựa chọn mô hình dự báo thích hợp trong phân tích chuỗi thời gian, từ đó hỗ trợ quá trình hoạch định chính sách và quản lý hoạt động xuất khẩu gạo theo hướng chủ động, hiệu quả hơn, nâng cao hiệu quả sản xuất, tiêu thụ và quản lý chuỗi cung ứng ngành lúa gạo Việt Nam.