UNG THƯ TẾ BÀO VẢY
(Squamous Cell Carcinoma)
Ung thư tế bào vảy thường gặp thứ hai trong ung thư da sau ung thư tế bào
đáy.
Dịch tễ học
Tần số: tỷ lệ mắc bệnh SCC rất khác nhau giữa các nước. Australia là một
trong những nước có tỷ lệ mắc bệnh cao nhất 1.332 ca/100.000 dân đối với nam và
755 ca/100.000 dân đối với nữ; vì đây là nước có nhiều người da trắng và phơi
nhiễm với ánh nắng mặt trời mạnh. Ở Mỹ khoảng 107 ca/100.000 dân.
Chủng tộc: SCC đứng thứ hai trong ung thư da của người da trắng. Những
người gốc Ai-len và Scotlen ở Mỹ có tỷ lệ mắc bệnh cao nhất. SCC ít gặp ở người
gốc Phi và châu Á.
Giới: SCC xuất hiện nhiều hơn ở nam, có thể do liều tích luỹ UV lớn hơn
so với nữ.
Tuổi: khoảng 70 tuổi, ở nhóm nguy cơ cao bệnh biểu hiện sớm hơn.
Nguyên nhân
Ánh sáng mặt trời: liều tích luỹ càng cao nguy cơ càng lớn. Thành phần
quan trọng nhất của ánh sáng mặt trời gây ung thư da là UVB (290-320nm), nó
khởi phát và hoạt hoá bệnh ung thư. Ở động vật thực nghiệm, UVB mạnh hơn
1.000 lần so với UVA (320-400 nm) trong việc gây ung thư.
UV liệu pháp: UV trị liệu để điều trị bệnh vảy nến và một số bệnh da khác
có thể gây ung thư da.
Da sáng màu: da typ I và typ II có tỷ lệ cao hơn các nhóm khác.
Bức xạ ion hoá: liệu pháp tia X trong điều trị bệnh trứng cá trước đây, điều
trị bệnh Hodgkin và ung thư tuyến giáp có thể gây SCC.
Hoá chất gây ung thư: Asen, các hydrocarbon thơm đa vòng như hắc ín.
Suy giảm miễn dịch.
HPV: typ 5, 6, 8, 11, 16.
Viêm mạn tính: ly thượng bì bọng nước loạn dưỡng (dystrophic
epidermolysis bullosa), sẹo bỏng, tổn thương nhiệt, lupus ban đỏ dạng đĩa, lichen
xơ teo...
Bệnh da do gen: ly thượng bì bọng nước loạn dưỡng (Dystrophic
epidermolysis bullosa), loạn sản thượng bì dạng hạt cơm (Epidermodysplasia
verruciformis), khô da sắc tố (Xeroderma pigmentosum), bạch tạng
(Oculocutaneous albinism), Porokeratosis (Mibelli type, disseminated superficial
actinic type, linear type), nevus tuyến bã (Nevus sebaceous), hội chứng KID
(keratitis, ichthyosis, deafness)...
Các yếu tố nguy cơ:
Tuổi ≥50.
Giới nam.
Da sáng (dễ bỏng nắng, không bao giờ hoặc hiếm khi rám nắng).
Địa lý (vùng nhiệt đới).
Tiền sử bị ung thư da không melanoma.
Phơi nhiễm với tia UV (liều tích luỹ cao).
Phơi nhiễm với các hoá chất gây ung thư (như arsenic, hắc ín...).
Phơi nhiễm với bức xạ ion hoá.
Suy giảm miễn dịch mạn tính.
Sẹo mạn tính.
Bệnh da do gen (Genodermatoses).
Nhiễm HPV (Human papilloma virus)
Lâm sàng
Bệnh nhân có một hoặc vài yếu tố nguy cơ; tổn thương da xuất hiện và
ngày một phát triển rộng. Hầu hết không có triệu chứng, một số chảy máu, rỉ nước,
đau. SCC có rất nhiều hình thái khác nhau:
SCC tại chỗ (SCC in situ - SCCis): bệnh Bowen, bệnh hồng sản của
Queyrat (Erythroplasia of Queyrat).
SCC điển hình: sẩn hoặc những mảng ở vùng da hay phơi nhiễm với ánh
sáng mặt trời (khoảng 70% ở mặt, cổ; khoảng 15% ở chi trên), màu hồng, nổi cao
hơn mặt da, chắc. Bề mặt thay đổi: vảy da, loét, vảy tiết, sừng da. Ít gặp hơn, SCC
biểu hiện là nốt màu hồng, không có sự thay đổi cấu trúc bề mặt.
SCC quanh móng (Periungual SCC): tổn thương giống như hạt cơm và
thường chẩn đoán nhầm. Một số trường hợp tổn thương giống như viêm quanh
móng mạn tính: quanh móng sưng nề đỏ, móng loạn dưỡng.
Loét Marjolin (Marjolin ulcer): tại tổn thương sẹo hoặc loét trước đó xuất
hiện vùng da cứng, nổi cao hoặc loét, rỉ nước.
SCC quanh miệng (Perioral SCC): tổn thương ở môi dưới, gần đường giữa.
Tổn thương trước đó là viêm môi quang hoá (actinic cheilitis): khô, nứt, teo, rối
loạn sắc tố. SCC ở trong miệng (Intraoral SCC): mảng trắng (leukoplakia), có
hoặc không có lưới đỏ (erythroplakia); vị trí thường gặp là nền miệng, mặt bên của
lưỡi.
SCC vùng hậu môn sinh dục (Anogenital SCC): mảng đỏ, ẩm ở quy đầu;
tổn thương cứng hoặc loét ở âm hộ, hậu môn, da bìu. Triệu chứng kèm theo: ngứa,
đau, chảy máu dai dẳng.
SCC dạng hạt cơm (Verrucous carcinoma – VC): tổn thương sần sùi giống
như súp lơ. VC chia thành các dưới nhóm tuỳ theo vị trí: vùng hậu môn sinh dục
(u Buschke-Lowenstein), ở khoang miệng (oral florid papillomatosis), ở bàn chân
(epithelioma cuniculatum)
Hạch ngoại biên: SCC có thể xâm lấn vào hạch vùng.
Cận lâm sàng
Sinh thiết da: bào da, sinh thiết da bằng kim, cắt da.
Sinh thiết hạch khi hạch to.
Các giai đoạn của SCC: các giai đoạn của SCC được phân loại theo hệ
thống TNM:
TX – không đánh giá được khối u.
T0 – không có khối u.
Tis – ung thư tại chỗ.
T1 - đường kính lớn nhất của khối u nhỏ hơn 2cm.
T2 - đường kính lớn nhất của khối u từ 2-5cm.
T3 - đường kính lớn nhất của khối u lớn hơn 5cm.
Điều trị
Điều trị không phẫu thuật bao gồm: hoá trị liệu tại chỗ, liệu pháp miễn
dịch tại chỗ, photodynamic therapy (PDT), xạ trị liệu và hoá trị liệu toàn thân: