!
!
389
VAI TRÒ CỦA BAN QUẢN LÝ DU LỊCH CỘNG ĐỒNG:
NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP TẠI XÃ TẢ VAN VÀ XÃ TẢ PHÌN,
HUYỆN SA PA, TỈNH LÀO CAI
NCS. ThS. Nguyễn Thị Mỹ Hạnh
Khoa Du lịch và Khách sạn, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
Tóm tắt
Hầu hết các xã có hoạt động du lịch cộng đồng (DLCĐ) đều thành lập Ban quản
lý du lịch cộng đồng (BQLDLCĐ, sau đây gọi tắt là Ban). Bài viết này nhằm đưa ra
nhận định, đánh giá của người dân về BQLDLCĐ tại 2 xã Tả Van và xã Tả Phìn,
huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai thông qua: việc biết đến Ban, mức độ cần thiết phải thành
lập Ban, nhận thức về vai trò của Ban, và đánh giá chung về hiệu quả hoạt động của
Ban tại địa phương. Các phỏng vấn sâu các thành viên của Ban và khảo sát 200 các
hộ gia đình đang sinh sống tại 2 xã Tả Van và Tả Phìn đã được thực hiện. Kết quả cho
thấy là, 100% người dân được hỏi đều cho rằng cần thiết phải thành lập BQLDLCĐ ở
các mức độ khác nhau (bình thường, cần thiết, hay rất cần thiết), trong khi hiện tại
Ban này đang “lép vế”, mang tính hành chính, và mới chỉ thực hiện vai trò duy trì
quản lý trật tự của những hộ kinh doanh lưu trú tại gia homestay.
Từ khóa: Ban quản lý du lịch cộng đồng (BQLDLCĐ), Du lịch cộng đồng (DLCĐ).
Abstract
Most of communes having CBT activities establish the CBTB (hereinafter
referred to as the Board). This article aims to give the local people’s statements,
reviews about the Board in Ta Van commnune and Ta Phin commune, Sa Pa District,
Lao Cai Province through: know/ donot know the Board, the necessary level to
establish the Board, awareness of the Board’s role, and overall assessment of the the
Board’s performance. The in-depth interviews of board members and the survey of 200
households living in Ta Van commnune and Ta Phin commune were made. As a result,
100% of respondents agreed that it is necessity to establish the Board at different
levels (Neutral, Necessary, and Very Necessary), whereas, the Board is "underdog",
beurauratic, and only plays the role of managing security and safety of the households
doing homestay business.
Key words: community-based tourism management (CBTB), community-based
tourism management (CBT).
1. Đặt vấn đề
Du lịch cộng đồng là một loại hình du lịch do chính cộng đồng người dân phối
hợp tổ chức, quản lý và làm chủ để đem lại lợi ích kinh tế và bảo vệ được môi trường
chung thông qua việc giới thiệu với du khách các nét đặc trưng của địa phương.
!
390
Do đó, việc tổ chức quản lý là rất quan trọng. Cơ cấu tổ chức là yếu tố xác định
cộng đồng có tham gia vào DLCĐ và có quyền kiểm soát thực sự hay không. Cần có
sự lựa chọn sắp xếp tổ chức phù hợp với mục tiêu của DLCĐ, ví dụ như hình thức liên
doanh giữa cộng đồng và tư nhân.
Hầu hết, tại các xã có hoạt động DLCĐ đều thành lập BQLDLCĐ. Ban này chịu
trách nhiệm giúp Ủy ban nhân dân (UBND) xã quản lý hoạt động kinh doanh du lịch,
dịch vụ trên địa bàn xã theo đúng định hướng, kế hoạch phát triển DLCĐ. Ban thường
được đặt tại thôn, bản phát triển du lịch của xã.
Trên thực tế, các Ban này hoạt động có hiệu quả hay không. Nghiên cứu này sẽ
đưa ra các nhận định, đánh giá của người dân về Ban tại 2 xã Tả Van và xã Tả Phìn,
huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai.
2. Xã Tả Van và xã Tả Phìn, huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai
Huyện Sapa có 17 xã và 1 thị trấn (thị trấn Sa Pa). Trong đó, có 3 xã có
BQLDCĐ là: Xã Bản Hồ, Xã Tả Van, và xã Tả Phìn. Đây cũng là các xã phát triển
DLCĐ nhất của huyện Sa Pa. Số lượng khách tham quan các tuyến DLCĐ thuộc huyện
Sa Pa năm 2013 được thống kê trong Bảng 1.
Hình 1. Bản đồ du lịch Sa Pa
Nguồn: http://laocai.gov.vn/sites/sapa/bandohuyen/Trang/634046080866084190.aspx
!
!
391
Tuy nhiên, Bản Hồ hiện nay đang trong giai đoạn phục hồi do một nhà máy
thủy điện đã được xây dựng làm phá hủy suối nước nóng và cảnh quan của Bản Hồ. Bài
viết này cũng là một phần trong nghiên cứu khác tại các xã Tả Van, Lao Chải, và Tả Phìn.
Trong đó, Lao Chải chỉ là điểm dừng chân của khách trong lộ trình các tuyến du lịch qua
đây. Hiện tại, Lao Chải chỉ có 5 hộ kinh doanh homestay và một số hộ kinh doanh bán
hàng lưu niệm, hàng tạp hóa, hàng ăn phục vụ khách du lịch và bà con trong xã. Vì thế, xã
chưa có BQLDLCĐ. Do đó, nghiên cứu này đánh giá hiệu quả hoạt động của BQLDLCĐ
tại 2 xã Tả Van và Tả Phìn thông qua đánh giá của người dân địa phương.
Bảng 1. Số lượng khách đi tham quan các tuyến DLCĐ năm 2013
STT
Tuyến, điểm du lịch cộng đồng
Năm 2013
Số lượng khách đến tham quan
1
Tuyến DL Lao Chải - Tả Van
123.520
2
Điểm du lịch cộng đồng Bản Hồ
2.360
3
Điểm du lịch cộng đồng Thanh Phú
4.320
4
Điểm du lịch cộng đồng Tả Phìn
43.800
5
Điểm du lịch Thác Bạc
108.000
6
Điểm du lịch cộng đồng Sín Chải
3.900
Tổng cộng
285.900
Nguồn: Báo cáo tình hình hoạt động du lịch huyện Sa Pa, UBND huyện Sa Pa 2013
Xã Tả Van
Tả Van là một xã vùng III cách trung tâm huyện 8km về phía Đông Nam, xã có
diện tích tự nhiên 6.804,07ha, địa hình đồi núi phức tạp, dân cư sống rải rác, xã có 7
thôn bản với nhiều dân tộc sinh sống. Trong đó, dân tộc Mông chiếm 69,5%, dân tộc
Giáy chiếm 24,4%, dân tộc Dao chiếm 4,9%, dân tộc khác chiếm 1,2%.
Theo thống kê của xã năm 2014, toàn xã hiện có 727 hộ (4.201 khẩu) trong đó có
1.962 lao động chiếm 46,7% tổng dân số, nhân dân xã Tả Van có tinh thần đoàn kết,
gắn bó, giúp đỡ lẫn nhau. Có 45 hộ làm dịch vụ cho khách du lịch nghỉ và có 49 hộ
bán hàng nhỏ lẻ phục vụ cho nhu cầu bà con trong toàn xã. Trong một số năm gần đây,
!
392
mỗi năm có khoảng gần 70.000 khách du lịch, với doanh thu được từ dịch vụ du lịch
ước đạt khoảng 1,5 tỷ đồng.
Khách du lịch tới Tả Van để tìm hiểu cuộc sống của người dân bản địa, thăm
quan cảnh đẹp (suối, ruộng bậc thang, …) và có thể nghỉ lại qua đêm. Vào dịp lễ hội,
Tả Van có lễ hội “xuống đồng” của người Giáy cho cả trong và ngoài xã.
Xã Tả Phìn
Tả Phìn là một xã thuộc khu vực III miền núi của huyện Sa Pa cách trung tâm
huyện 12km, xã có 6 thôn, tổng diện tích đất tự nhiên là 2.178ha.
Theo thống kê của xã năm 2014, cả xã có 599 hộ (3.041 khẩu): dân tộc Mông là
322 hộ (1.708 khẩu), Dân tộc Dao là 219 hộ (1.189 khẩu), dân tộc Giáy 1 hộ (4 khẩu),
còn lại là dân tộc Kinh với 47 hộ (138 khẩu). Có 17 hộ kinh doanh homestay và các hộ
kinh doanh ăn uống.
Khách du lịch tới Tả Phìn để tìm hiểu cuộc sống của người dân bản địa, thăm
quan cảnh đẹp (suối, hang,…) và có thể nghỉ lại qua đêm. Tả Phìn nổi tiếng bởi tắm lá
thuốc và thổ cẩm của người Dao Đỏ.
3. BQLDLCĐ xã Tả Van và xã Tả Phìn
Ban quản lý du lịch cộng đồng là một tổ chức xã hội nghề nghiệp, hoạt động
dưới hình thức kiêm nhiệm thuộc UBND xã. BQLDLCĐ chịu sự hướng dẫn, chỉ đạo
về chuyên môn, nghiệp vụ của Phòng Văn hoá và Thông tin huyện Sa Pa.
BQLDLCĐ chịu trách nhiệm giúp UBND xã quản lý hoạt động kinh doanh du
lịch, dịch vụ trên địa bàn xã theo đúng định hướng, kế hoạch phát triển DLCĐ.
Mối quan hệ của Ban với các bên tham gia được mô tả như trong Hình 2
dưới đây:
!
!
393
Hình 2. Sơ đồ “các đối tác bên ngoài của ngành du lịch Việt Nam”
Nguồn: Sổ tay DLCĐ Việt Nam, chương trình ESERT và WWF - 2013
Trong đó, BQLDLCĐ có mối liên hệ với: (1) chính quyền xã (quan hệ gián tiếp),
(2) các doanh nghiệp DLCĐ, và (3) các nhà điều hành tour và các đại lý lữ hành (quan
hệ trực tiếp).
Các BQLDLCĐ đều xây dựng quy chế hoạt động, trong đó có quy định về: chức
năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức và mối quan hệ công tác của BQLDLCĐ; chế độ
thường trực và giải quyết nhiệm vụ chuyên môn; tổ chức hoạt động tại thôn (đối với
BQDLCĐ, các hộ kinh doanh, hướng dẫn viên, và khách du lịch); quy định về giá các
dịch vụ chủ yếu; thành lập và sử dụng quỹ phát triển DLCĐ; và khen thưởng và xử lý
vi phạm. Quy chế được xây dựng dựa trên sự tham gia và nhất trí của các bên liên
quan: các hộ kinh doanh nhà nghỉ (homestay), lãnh đạo Đảng ủy, Hội đồng nhân dân,
UBND, Mặt trận tổ quốc xã; sự tham gia của Phòng văn hóa và thông tin huyện Sa Pa,
Ban văn hóa – xã hội, Tư pháp, An ninh, Hội Phụ nữ, và Hội Nông dân xã. Cụ thể:
- Về cơ cấu tổ chức BQLDLCĐ: gồm 6-7 người
