621
VẬN DNG BIỆN PHÁP TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC GIÁO DỤC
CÔNG DÂN Ở CẤP TRUNG HỌC CƠ SỞ HIỆN NAY
Hồ Diệu Huyền
Viện Hàn lâm Khoa hc xã hội Việt Nam, Hà Nội
TÓM TẮT
Dạy học tích hợp được thực hiện trong hoạt động dạy hc tại các cấp học,
nhiều môn học, trong đó có môn Giáo dục công dân ở bậc trung học cơ sở. Bài
viết m hiểu về chương trình cũng như biện pháp thực hiện tích hợp trong dy
học môn Giáo dục công dân cấp trung học sở hiện nay. Kết quả cho thấy,
dạy học tích hợp giúp nâng cao chất lượng hiệu quả dạy và học. Để sử dụng
hiệu quả biện pháp này cần đảm bảo các yếu tố bản từ phía: người dạy,
người học và đảm bảo các điều kiện về cơ sở vật cht.
Từ khóa: dạy học tích hợp; Giáo dục công dân; trung học cơ sở
1. Giới thiệu
Dạy học tích hợp một phương pháp giáo dục tiên tiến được thực hiện
trong hoạt động dạy học tại các cấp học, ở nhiều môn học, trong đó có môn Giáo
dục Công dân bậc THCS. Mỗi hoạt động giáo dục đều hướng tới nhiệm v
kép: truyền đạt kinh nghiệm hội hình thành, định hướng, phát triển nhân
cách cho học sinh. Góp phần thực hiện tốt mục tiêu đó, môn giáo dục công dân
đã được đưa vào chương trình học từ cấp tiểu học với tên gọi Đạo đức, đến cấp
THCS Trung học phổ thông được giảng dạy với tên gọi giáo dục công dân.
Thông qua các bài học về lối sống, đạo đức, pháp luật, kinh tế, học sinh được bồi
dưỡng các phẩm chất chủ yếu như yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách
nhiệm năng lực chung như: năng lực tự chtự học, năng lực giao tiếp
hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề sáng tạo. Từ đó, hình thành học sinh
tình cảm, niềm tin, nhận thức, cách ứng xử phù hợp với chuẩn mực đạo đức
quy định của pháp luật, có kỹ năng sống và bản lĩnh để học tập, làm việc và sẵn
ng thực hiện trách nhiệm công dân trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc
Việt Nam và hội nhập quốc tế
1
.
Môn học giáo dục công dân cấp THCS bao gồm các mạch kiến thức:
công dân với đạo đức; công dân với kinh tế; công dân với k năng sống; công
dân với pháp luật. Môn giáo dục công dân rất phù hợp với dạy học tích hợp, đồng
1
Nguyễn Thị ờng (2023), “Giáo dục phẩm chất cần thiết cho học sinh THCS qua tổ chức dạy học
môn Giáo dục công dân trong Chương trình Giáo dục phổ thông 2018”, Tạp chí thiết bị giáo dục, tr. 84-
86.
622
thời sự vận dụng y hướng tới việc nâng cao chất lượng dạy học môn giáo
dục công dân gắn với quan điểm đổi mới giáo dục hiện nay. Bài viết được cấu
trúc như sau: mục 1 giới thiệu tổng quan về dạy học tích hợp môn giáo dc
công dân ở cấp THCS. Mục 2 trình bày nội dung chính của bài viết, bao gồm cơ
sở lý luận về dạy học ch hợp và các biện pháp thực hiện tích hợp trong dạy học
môn giáo dục công dân cấp THCS, trong đó chúng tôi tập trung vào các hot
động khởi động, khám phá nội dung bài học, luyện tập và vận dụng. Cuối cùng,
mục 3 đưa ra kết luận, tóm tắt những điểm chính và ý nghĩa của việc áp dụng các
biện pháp tích hợp trong dạy học môn giáo dục công dân.
2. Nội dung
2.1. Cơ sở lý lun về dy học tích hợp
Dạy học tích hợp hay tích hợp liên môn một trong những vấn đđưc
nghiên cứu thực hiện nhằm hướng đến đổi mới nâng cao chất ợng dạy
học. Phương pháp y giúp người học kết hợp vận dụng thuyết được học
với quá trình thực hành, trải nghiệm trên thực tế, từ đó hình thành những kỹ năng
cần thiết. WHO (1998)
1
nhận định: dạy học tích hợp quá trình dạy học sự
phối hợp nhiều hoạt động khác nhau một cách hài hòa. Theo các nhà nghiên cu
giáo dục, dạy học tích hợp nghĩa là những kiến thức, kỹ năng được học ở môn
này, phần này của môn học được sử dụng như những công cụ để nghiên cứu học
tập trong môn học khác, trong các phần khác của cùng một môn học
2
. Chương
trình giáo dục phổ thông năm 2018 đã một lần nữa khẳng định: dạy học tích hợp
định hướng dạy học giúp học sinh phát triển khả năng huy động tổng hợp kiến
thức, kỹ năng... thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết hiệu quả các
vấn đề trong học tập trong cuộc sống, được thực hiện ngay trong quá trình
lĩnh hội tri thức và rèn luyện kỹ năng
3
.
Dạy học tích hợp định hướng về nội dung phương pháp dạy học,
trong đó giáo viên tổ chức, hướng dẫn để học sinh biết huy động tổng hợp kiến
thức, kỹ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm giải quyết các nhiệm v học
tập, thông qua đó hình thành những kiến thức, knăng mới, phát triển được
những năng lực cần thiết, nhất năng lực giải quyết vấn đề trong học tập
trong thực tiễn cuộc sống. Dạy học tích hợp phải được thể hiện cnội dung
chương trình, phương pháp dạy học, phương pháp kiểm tra đánh giá, hình thức
1
WHO (1998). Educational Handbook for Health Personnel (6th edition). World Health Organization
2
Nguyễn Phan Minh Trung, Trần Ngọc Thuận, Trần Thanh Phúc (2023). Bồi dưỡng ng lực dạy học
tích hợp cho đội ngũ giáo viên các trường THCS thành phố Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp. Tạp chí thiết bị
giáo dục, 282, tr. 137-139.
3
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018). Chương trình giáo dục phổ thông - Chương trình tổng thể.
623
tổ chức dạy học. Dạy học tích hợp đòi hỏi việc học tập trong nhà trường phải
được gắn với các tình huống của cuộc sống mà sau này học sinh có thể gặp phải,
thế nó trở nên ý nghĩa
1
. Dạy học tích hợp những kiểu bản như sau:
tích hợp đa môn, tích hợp liên môn và tích hợp xuyên môn.
Theo Đỗ Hương T(2015)
2
, ba nguyên tắc: tích hợp, hợp tác tổng hợp
tạo nên khung quan niệm của dạy học tích hợp liên môn, bổ sung cho nhau
củng cố lẫn nhau. Khi thiết kế tiến trình dạy học tích hợp liên môn, ba nguyên
tắc này phải được chuyển vào dạy học và đề xuất được một tình huống cho phép
sự huy động kiến thức của nhiều môn học, cho phép thực hiện sự hợp tác giữa
các giáo viên thuộc các lĩnh vực các môn học khác nhau cho phép thực hiện
sự tổng hợp mang tính tích cực các môn học.
Chương trình tích hợp đa môn thực hiện xây dựng chương trình học theo
kiến thức, knăng của từng phân môn/môn học độc lập nhưng có huy động kiến
thức thuộc các phân môn/môn học khác. Chương trình tích hợp liên môn thực
hiện xây dựng chương trình học theo chủ đề kết hợp kiến thức, kỹ năng của nhiều
môn hc những thời điểm nhất định hoặc hợp nhất một số môn học thành
những môn học mới. Chương trình tích hợp xuyên môn y dựng chương trình
không môn học. Nội dung kiến thức trong bài học không thuộc riêng vmột môn
học thuộc về nhiều môn học khác nhau, nên các nội dung thuộc chủ đề tích
hợp không cần dạy học ở các môn học riêng rẽ.
Trong ba chương trình tích hợp được nêu trên, tích hợp xuyên môn hay
còn được gọi là tích hợp hòa trộn được coi mức độ cao nhất của dạy học tích
hợp. Bài viết y tập trung vào các biện pháp tích hợp trong dạy học giáo dục
công dân cấp THCS, bao gồm việc thiết kế bài giảng theo hướng tích hợp thông
qua các hoạt động cụ thnhư khởi động, khám phá nội dung bài học, luyện tập
và vận dụng. Các biện pháp này nhằm nâng cao hiệu quả dạy học, giúp học sinh
phát triển toàn diện về kiến thức, kỹ năng và thái độ.
2.2. Biện pháp thực hiện tích hợp trong dạy học môn giáo dục công dân ở cấp
THCS
Trong dạy học tích hợp, học sinh thực hiện việc chuyển đổi liên tiếp các
thông tin từ ngôn ngữ của môn học y sang ngôn ngữ của môn học khác; học
sinh học cách sử dụng phối hợp những kiến thc, những kỹ năng và những thao
1
Nguyễn Thị Thu Thanh (2022). Tổng quan về thực hiện dạy học tích hợp trong Chương trình giáo dc
phổ thông mới ở trường THCS. Tạp chí Công thương.
2
Đỗ Hương Trà (2015). Nghiên cứu dạy học tích hợp liên môn: những yêu cầu đặt ra trong việc xây
dựng, lựa chọn nội dung tổ chức dạy học. Tạp chí Khoa học Đại học quốc gia Nội: Nghiên cứu
giáo dục, 31(1), tr. 44-51.
624
tác để giải quyết một tình huống phức tạp - thường gắn với thực tiễn. Chính
nhờ quá trình đó, học sinh nắm vững kiến thức, hình thành khái niệm, phát triển
năng lực và các phẩm chất cá nhân (Nguyễn Phan Minh Trung và cs., 2023). Để
thực hiện tích hợp trong dạy học môn giáo dục công dân, giáo viên cần y dựng
kế hoạch dạy học, xác định nội dung tích hợp, các môn học tích hợp thiết kế
bài học tích hợp.
Bảng 1. Xây dựng kế hoch dy học môn giáo dc công dân 8 theo
hướng tích hợp
Bài
Tuần - Tiết
- Tên bài
dạy
Định hướng tích hợp
Ngữ văn
Kỹ năng
sống
Lịch s, Mỹ thuật,
Âm nhạc, Điện
nh
1
1 - 1 - An
toàn giao
thông
Các bài viết nghị
luận hội chủ
đề: An toàn giao
thông
Giáo dục
An toàn
giao thông
- Xem tranh, ảnh
liệu về an toàn
giao thông.
- Thm họa chìm
tàu Titanic
3
3 - 3 - Tôn
trọng người
khác
Ca dao, tục ngữ
về ứng xử trong
xã hội
Tôn trọng
sự khác biệt
- Xem tranh, ảnh,
phim tư liệu
4
4 - 4 - Gi
chtín
Ca dao, tục ngữ,
danh ngôn về
việc gichtín
Gichtín
- Video quà tặng
cuộc sống: Chú
chăn cừu
6
6 - 6 - Xây
dựng tình
bạn trong
sáng, lành
mạnh
Ca dao, tục ngữ,
danh ngôn về tình
bạn
Phòng
chống bạo
lực học
đường
- Video hành trình
10 năm cõng bn
đến trường
- Các bài hát chủ đề
về nhà trường, thầy
cô và bạn thân
8
8 - 8 - Tôn
trọng học
hỏi các dân
tộc khác
Ca dao, tục ngữ
về tinh thần ham
học hỏi trong
cuc sống
Gía trị sống
đoàn kết
hợp tác
- Video Việt Nam v
đẹp bất tận
- Tranh, nh
liệu về sự phát triển
của các quốc gia
trên các lĩnh vực:
625
kinh tế, khoa học, y
tế, giáo dục…
10
Truyện kể “Hai
bàn tay trắng
(Trích Bác Hồ
kính yêu, Nhà
xuất bản Kim
Đồng, Nội,
1980)
Chăm sóc
sức khỏe
tui dy thì
- Tranh, ảnh về các
hoạt động biểu hiện
sự tự lập trong sinh
hoạt, lao động và
học tập
- Phim hoạt hình:
“Hũ bạc của ông già
đốt than
Đối vi giáo viên, dy học tích hợp giúp giáo viên có liên quan chủ động
tương tác, phối hợp, hỗ trnhau trong quá trình giảng dạy, mang lại hiệu quả
giảng dạy. Dạy học tích hợp còn giúp giáo viên tổng hợp kiến thức, tinh giản nội
dung, tập trung được nội dung trọng yếu, tránh sự dàn trải trùng lặp. Đồng
thời góp phần làm tăngơng tác giữa thầy trò, giúp giáo viên sáng tạo hơn,
do phương pháp y luôn khuyến khích học sinh đặt câu hỏi, trình y ý kiến,
thắc mắc và các quan điểm cá nhân
1
. Bên cạnh đó, giáo viên cũng cần thực hiện
tích hợp theo quy trình tổ chc hoạt động dy học một bài học. Tiến trình dạy
học bao gồm các hoạt động bản sau: khởi động, khám phá, luyện tập vận
dụng.
- Tích hợp thông qua hoạt động khởi động: Mục tiêu của hoạt động khởi
động (hay còn gọi hoạt động Xác định vấn đề/nhiệm vụ hoc tập/Mở đầu)
giúp học sinh xác định được vấn đề cần giải quyết/nhiệm vụ học tập cần thực
hiện trong bài học hoặc xác định rõ cách thức giải quyết vấn đề/thc hiện nhiệm
vụ trong các hoạt động tiếp theo của bài học, hoạt động bắt buộc của tiến trình
dạy học
2
. Khởi động bước đầu tiên trong tiến trình dạy học. Giáo viên có th
tiến hành kiểm tra bài giới thiệu bài mới hoạt động y. Việc kiểm tra
bài không chgiúp học sinh nhớ kiến thức mà còn cầu nối giúp học sinh
sẵn sàng đón nhận kiến thức của bài mới. vậy, việc vận dụng dạy học tích hợp
trong hoạt động khởi động cần lưu ý tạo ra sự hấp dẫn, hứng thú và tâm thế sẵn
sàng cho học sinh khi bt đầu tiết hc.
1
Mai Văn ng, Nguyễn Quỳnh Trang (2023), “Tích hợp hoạt động định hướng nghề nghiệp trong dạy
học chủ đề “Đa dạng thế giới sống(Khoa học tự nhiên 6)”, Tạp chí Giáo dục, 10, tr. 15-20.
2
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2020), Công văn 5512/BGDĐT-GDTrH ngày 18/12/2020 V/v xây dựng và tổ
chức thực hiện kế hoạch giáo dục của nhà trường.