Văn hóa doanh nghiệp - Cách tiếp cận
hiện đại về doanh nghiệp
PGS.TS. Nguyễn Thu Linh, Phó viện trưởng Viện Các vấn đề phát triển
C.Doc
Thời bao cấp, chúng ta thường nghe thấy các cụm từ “Văn hóa vùng”, “Văn hóa làng
xã”, “Văn hóa gia đình”, “Văn hóa dân tộc” và các nghiên cứu liên quan đến các chủ đề
này. Ngày nay, cụm từ “Văn hóa doanh nghiệp” lại xuất hiện và đang được xã hội quan
tâm, đặc biệt là các doanh nghiệp.
Chuyển sang nền kinh tế thị trường và hội nhập mạnh mẽ vào nền kinh tế thế giới đòi hỏi
hàng hóa và các dịch vụ của Việt Nam phải cạnh tranh thắng lợi không chỉ trên đất nước
mình và cả ở các quốc gia khác. Thành tựu về công nghệ thông tin cũng đang xói mòn
không ít các giá trị của xã hội truyền thống trong đó có việc khẳng định vai trò của lớp
người trẻ tuổi, của tiếng nói cá nhân và nhóm nhỏ, sự phân tầng xã hội và khoảng cách
giàu nghèo đang gia tăng...
Những thay đổi từ môi trường bên ngoài như vậy, sự cạnh tranh khắt khe trên quy mô
toàn cầu đặt doanh nghiệp Việt Nam trước những bắt buộc phải lựa chọn, phải thay đổi
để làm ăn có hiệu quả khi môi trường kinh tế - xã hội đã khác trước. Phải chăng, đó là lý
do vì sao lại là doanh nghiệp chứ không phải loại tổ chức xã hội hay tổ chức hành chính
nào khác đi tiên phong trong việc tìm kiếm hướng tiếp cận mới để phát triển tổ chức.
Thay đổi tổ chức chính là cách thức làm cho tổ chức thích ứng với môi trường bên ngoài
đang đổi thay.
Nghiên cứu về văn hóa tổ chức trở thành là khuynh hướng trên thế giới những năm 1980
xuất phát từ việc các doanh nghiệp phương Tây nhận ra yêu cầu phải thay đổi cách tiếp
cận về tổ chức. Từ chỗ họ quá dựa vào các cơ cấu phức tạp, chi tiết và cơ chế kế hoạch
quá cứng nhắc khiến họ phải chấp nhận sự suy giảm về kinh tế, để chuyển sang cách tiếp
cận văn hoa tổ chức với cách nhìn không máy móc và giàu trí tưởng tượng hơn để hiểu tổ
chức hoạt động hoạt động như thế nào.
Việt Nam, trong giai đoạn chuyển đổi cơ chế kinh tế, quản lý của các doanh nghiệp theo
mô hình nông nghiệp. Các doanh nghiệp cũng dễ nhận thấy rằng: Những vấn đề về mặt
kỹ thuật không đưa lại những thách thức bằng vấn đề hiểu và động viên các nhân viên
cống hiến hết khả năng của mình. Và doanh nghiệp muốn thành công thì phải luôn sáng
tạo ra những giá trị mới cho xã hội, mà điều này lại cần tới sự trợ giúp của các nhân viên
trong doanh nghiệp.
Hướng tiếp cận doanh nghiệp dưới góc độ văn hóa sẽ giúp đạt hiệu quả cao hơn trong
việc huy động sự tham gia của con người trong tổ chức. (Mặc dù hướng tiếp cận tổ chức
về mặt kỹ thuật - cơ cấu ở Việt Nam hiện nay vẫn là vấn đề chưa thể bỏ qua).
Thời bao cấp, chúng ta thường nghe thấy các cụm từ “Văn hóa vùng”, “Văn hóa làng xã”,
“Văn hóa gia đình”, “Văn hóa dân tộc” và các nghiên cứu liên quan đến các chủ đề này.
Ngày nay, cụm từ “Văn hóa doanh nghiệp” lại xuất hiện và hiện đang được xã hội quan
tâm, đặc biệt là các doanh nghiệp. Để giúp các doanh nghiệp sử dụng văn hóa như công
cụ và mục tiêu trong phát triển doanh nghiệp, theo tôi diễn đàn về “Văn hóa doanh
nghiệp” cần tăng cường trao đổi làm rõ một số nội dung của văn hóa doanh nghiệp như:
- Văn hóa doanh nghiệp là gì ? Nó có ý nghĩa như thế nào đối với thành công của doanh
nghiệp.
- Có hay không có các yếu tố thực thể cấu tạo nên văn hóa của doanh nghiệp. Các yếu tố
này có quan hệ ra sao để tạo thành cấu trúc văn hóa của doanh nghiệp.
- Đầu vào của văn hóa doanh nghiệp gồm những nguồn văn hóa nào.
- Có thể nhận diện được một cách khách quan về thực trạng của văn hóa một doanh
nghiệp.
- Liệu có thể xây dựng văn hóa một doanh nghiệp phù hợp với bối cảnh mới giúp doanh
nghiệp nâng cao sức cạnh tranh và phát triển bền vững...
Trong bài viết này, tôi tham gia trao đổi về khái niệm “Văn hóa doanh nghiệp”, vai trò
của “Văn hóa doanh nghiệp” như là nấc thang đầu tiên của nhận thức để tạo cơ sở cho
việc sử dụng “Văn hóa doanh nghiệp” như một phương thức, một công cụ để phát triển
doanh nghiệp.
Thế giới xây dựng văn hóa doanh nghiệp dựa vào lý thuyết về văn hóa tổ chức. Nhiều
học giả phương Tây đã đưa ra các định nghĩa về văn hóa tổ chức. Ví dụ: ”Văn hóa tổ
chức là loại quy ước cơ bản do một nhóm người nghĩ ra, phát hiện hay xây dựng nên để
giải quyết những vấn đề về sự thích ứng với bên ngoài và sự hòa nhập bên trong. Những
quy ước này phải được coi là có hiệu lực và là chuẩn mực để các thành viên mới của tổ
chức thấm nhuần và tuân thủ” (E.Schein, 1984).
Đây là loại quy ước không thành văn và kinh nghiệm cho thấy: những ai muốn thành
công khi được giao nhiệm vụ trong một tổ chức mới thì ngoài việc nghiên cứu tổ chức
trên phương diện giấy tờ, văn bản, đều phải tìm hiểu để thâm nhập được vào văn hóa của
tổ chức đó.
Ở Việt Nam, một số doanh nghiệp đi tiên phong trong xây dựng văn hóa doanh nghiệp là
FPT, Mai Linh, Trafaco, Phù Đổng... và họ đã đo đếm được hiệu quả của phát triển
doanh nghiệp. Cho tới nay, vấn đề xây dựng văn hóa tổ chức nói chung và văn hóa doanh
nghiệp nói riêng mới được đề cập đến cả về mặt lý thuyết lẫn thực tiễn. Vậy từ trước tới
nay, có hay không có cái gọi là “Văn hóa doanh nghiệp”? Xin trả lời ngay là trong thực tế
không có tổ chức nào lại không có văn hóa của mình, dù họ có ý thức hay không có ý
thức tác động vào nó, sử dụng nó.
Văn hóa doanh nghiệp có vai trò (tích cực nếu nó phù hợp với môi trường thay đổi, với
tiến bộ xã hội và tác động tiêu cực khi nó đã lỗi thời) trong việc:
- Tạo ra bản sắc riêng và tính thống nhất trong cam kết của lãnh đạo và của mọi thành
viên trong doanh nghiệp về mục đích và mục tiêu mà doanh nghiệp phải đạt tới.
- Văn hóa doanh nghiệp có thể cải tiến hoặc có thể bóp méo một hệ thống thông tin chính
thức trong doanh nghiệp; tác động tới tiến trình cải tổ của doanh nghiệp... thông qua gây
ảnh hưởng hoặc bị ảnh hưởng bởi chiến lược hoặc và cơ cấu của doanh nghiệp.
Xây dựng văn hóa là một hướng tiếp cận để nâng cao năng lực cho doanh nghiệp. Tuy
nhiên cũng không nên tuyệt đối hóa, xem nó là bài thuốc chữa bách bệnh cho doanh
nghiệp. Hơn nữa, thực tế cho thấy, một số ít doanh nghiệp khi sử dụng hướng tiếp cận
văn hóa doanh nghiệp đã không đủ kiên trì trong củng cố các giá trị văn hóa mà họ đề
xướng, rút cục văn hóa mà lãnh đạo doanh nghiệp đề xướng vẫn chỉ là khẩu hiệu treo trên
tường, là bài phát biểu trong các sự kiện mang tính nghi lễ.
Nguồn: C.Doc
