Văn hóa trà xứ sở nhân sâm
Uống trà vốn là thú vui tao nhã, một nét văn hoá truyền thống mang
đậm phong cách Á Đông. Cách đây hàng ngàn năm, con người đã biết đến
trà như một thứ đồ uống mang lại sự sảng khoái, thanh tịnh cho tinh thần, là
cách để "khai trí, khai tâm". Người ta xem chén trà là đầu câu chuyện, là gợi
mở tâm linh, là giao thoa văn hoá và kết nối lòng người.
Nhắc đến trà, người ta sẽ gọi tên Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc,
Việt Nam… những cái tên được xem như là đại diện tiêu biểu cho nét đẹp
văn hoá trà. Nhưng ở mỗi nơi, thưởng trà lại mang một nét riêng, một cá tính
riêng. Đặc biệt, với người dân châu Á, uống trà được nâng thành nghệ thuật
thưởng thức sành điệu mang đậm chất thơ và màu sắc tôn giáo. Có thể xem
mỗi nét đặc trưng của từ việc pha trà, uống trà, thưởng thức trà tạo thành tấm
hộ chiếu văn hoá cho từng quốc gia. Thật chẳng sai khi người ta nói, cách
uống trà cũng thể hiện cái hồn cách của dân tộc.
Hàn Quốc - xứ sở nổi tiếng của nhân sâm thì trà cũng là một nét ẩm
thực được ưa chuộng ở quốc gia này.
Nghi lễ thưởng trà
Nghi lễ thưởng trà ở Hàn Quốc có nguồn gốc từ Trung Hoa nhưng
dưới sự tiếp nhận sáng tạo người thưởng thức mang phong cách riêng của
Hàn với nghi lễ tìm kiếm sự thư giãn và hài hoà của nền văn hoá Korea hiện
đại. Văn hoá thưởng trà Korean không quá cầu kỳ và gò bó nhưng vẫn có
những nguyên tắc bắt buộc chủ yếu mang đến sự thư giãn cho người thưởng
trà. Tất cả hoà trộn tạo thành một nét riêng trong nghệ thuật thưởng trà
Korean. Từ xa xưa các bậc vua chúa đã quy định trong tục cúng tổ tiên phải
có trà đi kèm. Từ thời vua Suro thuộc Đế chế Geumgwan Gaya (42 – 562)
đã có những quy định về việc hành lễ dâng trà mang tính quy tắc. Từ đó đến
nay nghệ thuật thưởng thức trà Korean đã có nhiều biến chuyển cho phù hợp
nhưng vẫn mang những nét truyền thống nhất định.
Không gian trà phải được sắp xếp trong bầu không khí thật sự thanh
nhã, gần gũi với thiên nhiên. Một nét đặc trưng trong phong cách thưởng trà
Korean là còn ở trà cụ. Mỗi vật dụng để pha trà, thưởng trà cũng góp phần
quyết định đến trà phong (phong cách uống trà). Tuỳ thuộc từng mùa trong
năm mà nghệ nhân trà dùng các chất liệu trà cụ khác nhau. Trà cụ mùa hè
gồm những bát kiểu “katade” có miệng rộng để nước trà nóng mau nguội.
Mùa thu và đông kiểu bát “irabo” giữ được nhiệt của nước trà vì phải uống
nóng. Chất liệu chủ yếu của các trà cụ là gốm sứ và kim loại với các kiểu
dáng đơn giản nhưng thanh thoát, phản ánh sự gắn kết hoà thuận với thiên
nhiên. Nổi bật là những trà cụ làm bằng gốm tráng men mà đến nay người ta
vẫn ưa dùng tạo thành một phong cách - phong cách gốm Hagi.
Khác với Trung Hoa đánh giá chất lượng trà cụ bằng âm thanh gõ
chén, bát thì tiêu chí đánh giá của trà cụ Korean lại phụ thuộc vào mẫu mã,
đường nét màu sắc, cảm xúc của người nghệ nhân. Ngày nay “mốt mới” của
tiệc trà Korea là ngồi xung quanh một chiếc bàn thấp. Chủ nhà ngồi một bên
đun nước nóng để rửa sạch trà cụ, từ đầu đến cuối bữa tiệc. Trà cụ nếu
không dùng đến được xếp trên bàn suốt năm đậy bằng khăn vải. Bộ đồ trà
gồm có nhiều ấm pha trà màu sắc phong phú và kiểu dáng đa dạng. Trên bộ
đồ trà có các loại chén như: chén tống, chén quân. Chén tống dùng để rót trà
ra cho đều, chén quân bé hơn dùng để uống trà.
Ngay từ những buổi đầu đến với văn hoá trà, trà phong của Korean đã
thể hiện sự gắn kết giản dị và tự nhiên chất phác với ít nghi lễ, ít độc đoán,
nhiều tự do hơn cho thư giãn và nhiều sáng tạo trong cách thưởng thức nhiều
loại trà, trà cụ và đàm thoại. Chính từ đặc điểm đó ảnh hưởng sâu sắc tới
việc hình thành sự phong phú đa dạng trong cách bố trí trà thất đậm chất
Korean. Không quá quy tắc như trà thất Nhật Bản hay Trung Quốc, trà thất
Korean mang nhiều kiến trúc khác nhau, bày trí phù hợp với dụng ý của gia
chủ và tùy thuộc theo mùa.
Người Hàn Quốc thường đựng trà trong những hũ trà làm bằng sét
nặn và phải được tráng men trong lò đốt bằng củi. Trà được xúc ra bằng
một thìa gỗ có cán dài.
Người Hàn Quốc thích uống trà xanh vì theo họ trà xanh để tự nhiên
là giữ được nguyên vị ngọt chát của trà. Chính vì thế họ lựa chọn trà xanh
rất cẩn thận, phải là trà búp nhỏ đồng đều, màu xanh tươi tự nhiên. Sau này
người ta hay dùng trà xanh ướp các hương khác nhau như hương quế, hương
hoa cúc… bên cạnh đó còn có trà sâm.
Cách thức pha trà của người Hàn Quốc
Trong phương pháp pha trà, nước pha trà bắt buộc phải dùng nước
suối, bởi họ cho rằng nước suối là nước tinh khiết, bắt nguồn từ thiên nhiên
nên giữ được vị nồng ấm tươi ngon của trà. Nước pha trà là nước suối mới
lấy về, nước càng đầu nguồn vị trà càng ngon, nước phải được đun sôi bằng
củi.
Theo quan niệm của người Hàn Quốc, cách pha trà thể hiện tâm thái
của người pha. Người pha trà ngồi giữa bàn trà thật thoải mái, tập trung tâm
ý vào việc pha trà sao cho người khách cảm nhận được thành ý của mình.
Trước khi uống trà người chủ nhà tráng chén trà bằng nước của một chiếc
ấm đun sôi sủi lăn tăn, như một biểu hiện nhiều may mắn.Chủ nhà lần lượt
tráng ấm trà, đến chén tống, chén quân, sau đó cho trà xanh vào ấm, rót một
lượt nước nóng lên trà với ý định rửa sạch bụi bặm rồi nhanh chóng đổ nước
đầu đi. Việc đổ nước đầu phải căn đúng thời gian, nếu để lâu thì trà sẽ bị mất
vị. Tuỳ thuộc vào mùa hái lá trà mà tính thời gian cho trà ngấm vào chén.
Với lá hái tháng sáu thì phải để lâu hơn lá hai tháng tư một chút.
Chủ nhà đổ nước vừa độ nóng vào ấm pha trà chờ ngấm 20 giây dến
hai ba phút; sau đó đổ vào chén tống cho nước trà đồng đều; rồi chắt vào
chén quân để mời khách uống.
Một buổi tiệc trà của Hàn Quốc được thực hiện theo nguyên tắc của
bốn điều: “Hoà - Kính - Thanh – Tịnh”. Chính vì thế luôn tồn tại nền văn
hóa thưởng trà thanh lịch, không bị ảnh hưởng quá nhiều bởi Trung Hoa hay
Nhật Bản như suy nghĩ của nhiều người. Trà đồng nghĩa với sự tỉnh táo, thư
giãn, tĩnh tâm để mưu điều thiện, tránh điều ác. Người Hàn Quốc không
uống trà nhiều, uống đặc và liên tục vì quan niệm đây là triết học về sự tế
nhị, thanh tao, sự giao hòa với thiên nhiên, sự ứng xử văn hóa. Về quy tắc
uống trà trong tiệc trà Korean, khách phải chờ chủ nhà nâng chén trước rồi
mới nâng chén của mình sau tượng trưng cho một lời cảm tạ sự tiếp đón của
chủ nhà. Khi dùng trà, cầm chén quay lòng bàn tay vào trong, dâng chén lên
sát mũi để thưởng thức hương trà. Sau đó, tay che miệng, chậm rãi hớp một
ngụm nhỏ, nuốt khẽ cho hương trà thoát ra đằng mũi, đồng thời đọng lại một
phần trong cổ họng, nuốt nước bọt tiếp lần một, lần hai, lần ba để cảm nhận.
Tùy từng tiệc trà cụ thể sẽ có bánh ăn kèm phù hợp với vị của trà.
Một nét đặc biệt trong văn hoá thưởng trà của Korean là sự kết hợp
hài hoà với văn hoá Thiền Seon, tạo ra một nét rất riêng, rất khác biệt với
các quốc gia lân cận.Bữa tiệc trà diễn ra chậm rãi, thanh thoát, có khi kéo dài
vài tiếng đồng hồ.