130
XỬ LÝ BỀ MẶT DI TÍCH KIẾN TRÚC CHAMPA
TRONG TU BỔ BẢO TỒN
BEHAVIOR SURFACE OF CHAMPA ARCHITECTURE
IN THE PRESERVATION
ThS. Đặng Thị Oanh1, ThS. Nguyễn Xuân Thiện2, ThS. Hoàng Ngọc Hiệp3, CN. Hoàng Công Thái Long4
1,2,3,4 Viện Khoa học công nghệ xây dựng
Email: dangoanhibst@gmail.com; xthienibst@gmail.com;
hiepcocoibst@gmail.com; thailongibst@yahoo.com.vn
TÓM TẮT: Đến nay, di tích Champa vẫn là một điều thú vị về cả kiến trúc lẫn kết cấu vật liệu trong xây
dựng, việc nghiên cứu di tích này nói chung và xử lý bề mặt di tích cổ này nói riêng là cần thiết trong
điều kiện hiện nay, nhằm bảo tồn nét độc đáo mà nó đã và đang để lại.
TỪ KHÓA: gạch; vi nấm, hư hỏng gạch công trình; xử lý bề mặt.
ABSTRACT: Up to now, Champa relics are still an interesting thing in terms of both architecture and
material structure in construction, it is necessary to study this brick block monument in general and to
behavior surface of this ancient monument in particular, in current conditions, in order to preserve the
uniqueness that it has been and are remaining.
KEYWORDS: brick block; moss; fungi; damaged brick works; behavior surface.
1. VẤN ĐỀ
Những viên gạch Chăm hiện nay gặp trường hợp đen sạm do vi sinh vật tấn công (rêu mốc,
nấm mốc), đặc biệt là ở các viên gạch phục chế. Quá trình trùng tu bằng gạch hiện đại có tính
đến việc kế thừa quy trình sản xuất gạch Chăm cổ lại xuất hiện nhiều hơn hiện tượng rêu mốc bề
mặt, nhiều viên gạch còn xuất hiện hiện tượng bạc màu do quá trình muối hoá khi bóc tách lớp
rêu mốc bên ngoài ra trong quá trình trùng tu tháp.
Khảo sát thực tế các tháp Chăm hiện nay, chúng tôi nhận thấy rằng ăn mòn vi sinh vật, mà
cụ thể là hiện tượng nấm mốc rất thường gặp đối với thể xây là gạch, với đặc tính hút nước
nhiều, gạch rất dễ bị ẩm nên đây là điều kiện thuận lợi để các yếu tố vi sinh vật tồn tại và phát
triển. Khảo sát dạng ăn mòn này trên các công trình thực tế, nhận thấy:
Dạng ăn mòn sinh học do vi sinh vật khá phổ biến tại các công trình tháp Chăm hiện nay.
Bởi vi sinh vật tạo ra một số độc tố có tính ăn mòn vật liệu thể xây, chủ yếu là độc tố có tính
axit. Nhìn bề ngoài chúng phủ lên công trình một vẻ “cổ kính, rêu phong”, tuy nhiên khi có
những tác động cơ học đủ lớn, những lớp vi sinh vật bám ở khối xây sẽ bị bong tróc ra, và dĩ
nhiên kéo theo cả một mảng lớn bề mặt lớp ngoài viên xây, lớp tiếp giáp này đã bị ăn mòn và có
thể bị tách ra khỏi cấu trúc viên xây.
Một số hình ảnh về hiện trạng ăn mòn ở một số tháp:
131
Tháp Chiên Đàn Tháp Ponagar
Tháp Hòa Lai Tháp Podam
Tháp Mỹ Sơn
132
Gần đây một số nghiên cứu chống rêu mốc trên gạch đã thực hiện trong phòng thí nghiệm
[2, 3]. Để có kết quả trực tiếp hơn đã tiến hành thử nghiệm 01 phương án dùng gia nhiệt + dầu
rái trên khối xây thực tại điều kiện ngoài trời - nơi có những thông số kỹ thuật tự nhiên khác xa
phòng thí nghiệm.
2. MẪU THỬ NGHIỆM
Mẫu là khối xây từ các viên gạch “vồ” non cỡ (3 15 30) mm, chúng được xây mài chập
(với nhớt bời lời) tạo thành khối cỡ (1,0 1,0 1,0) m cách đây hơn 10 năm (khoảng 2004) và
đã dùng thử nghiệm gia cường bề mặt khối xây gạch bằng gia nhiệt. Trước khi thử nghiệm lần
này, tình trạng khối xây như sau: Bề mặt gạch bị rêu mốc xâm hại, nhất là ở vị trí chân khối xây
thuộc 4 mặt (nơi tích ẩm). Tại thời điểm quan sát (T4/2013), thời tiết khá nắng nóng, phía trên
khối xây, rêu mốc chết, khô lại và để lại trên bề mặt những vệt đen bám chặt trên bề mặt; phía
dưới tại những hàng gạch tiếp xúc với đế khối xây, do vẫn tiếp xúc với độ ẩm từ mặt đất lên, nên
rêu mốc vẫn tươi còn phát triển (rêu mốc có màu xanh, mềm). Tại các đường góc của các mặt
khối xây, gạch bị mòn, tròn góc; lớp gạch trên cùng của khối xây bị mất liên kết giữa các viên;
bề mặt có chỗ bong vảy, mất màng ngoài.
3. XỬ LÝ BỀ MẶT KHỐI XÂY THỬ NGHIỆM
- Làm bằng mặt trên của khối gạch bằng vữa xi măng dày 7 mm;
- Bốn mặt còn lại được vệ sinh bằng nước và bàn chà, cạo sạch rêu mốc và làm sạch phần cỏ
phía dưới. Đánh dấu 4 mặt khối xây theo ký hiệu như sau:
+ M-0: Không xử lý hóa chất sau khi đã làm sạch bề mặt;
+ M-1: Sau khi làm sạch bề mặt, phun cồn cao độ, quét dầu rái và đốt bằng đèn khò gas toàn
bộ bề mặt;
+ M-2: Sau khi làm sạch bề mặt, phun cồn cao độ, quét dầu rái và tiến hành đốt bằng đèn
khò toàn bộ bề mặt, sau đó quét 02 nước hóa chất chống thấm không màu waterseal (hợp chất
đẩy nước gốc Silicone);
+ M-3: Sau khi làm sạch bề mặt, phun cồn cao độ, quét dầu rái và tiến hành đốt bằng đèn
khò toàn bộ bề mặt, sau đó quét 02 nước hóa chất Sikagard (hợp chất phủ gốc Epoxy).
Hình 1. Tình trạng của khối xây lúc ban đầu (tình trạng suy thoái mủn khối xây)
133
Hình 1. Tình trạng của khối xây lúc ban đầu (tình trạng suy thoái mủn khối xây) (tiếp theo)
134
Hình 2. Bề mặt khối xây sau khi cạo rêu mốc, mủn mặt (sau khi xử lý bề mặt)
4. QUAN SÁT KHỐI XÂY
Hàng tháng ghi nhận tình trạng bề mặt khối xây sau khi được xử lý nhiệt và hóa chất; kết quả cho thấy:
4.1. Ngay sau khi xử lý
Các mẫu dầu rái khi đốt cháy có ngọn lửa khác với ngọn lửa đèn cồn, chứng tỏ dầu rái tham
gia vào thành phần ngọn lửa, bề mặt gạch có độ bóng.