Y d−îc häc cæ truyÒn ViÖt Nam

Tõ khai thiªn lËp ®Þa, y häc ph−¬ng ®«ng ®· ®èi ®Çu víi ®iÒu trÞ

chÊn th−¬ng, bÖnh tËt. Tr¶i qua hµng ngh×n n¨m kinh nghiÖm viÖc

phßng, trÞ bÖnh, n©ng cao søc khoÎ ngµy cµng ®−îc bæ sung vµ

hoµn thiÖn.

Ng−êi nguyªn thuû cßn ¨n sèng, ë lç, khi ®i kiÕm ¨n th−êng

dïng nh÷ng vò khÝ th« s¬ nh− gËy, r×u ®¸ ®Ó chèng cù víi thó d÷,

hoÆc leo trÌo lªn c©y cao, ch¹y nh¶y h¸i l−îm dÔ bÞ tai n¹n. Lóc bÊy

giê ng−êi ta ®· biÕt dïng l¸ c©y hoÆc rªu ®¸ ®Ó b«i hoÆc xoa vµo vÕt

th−¬ng; lóc bÞ bÖnh biÕt ¨n hoa l¸, c©y, cá...®ã lµ c¬ së nguyªn thuû

vÒ Y d−îc häc cæ truyÒn.

Y häc cæ truyÒn ViÖt nam x−a kia, khi ch−a cã s¸ch vë ghi

chÐp, y häc d©n téc chØ ®−îc truyÒn miÖng tõ ng−êi nµy qua ng−êi

kh¸c.

§Õn thÕ kû XIV c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ cæ truyÒn ®−îc TuÖ

TÜnh s−u tÇm, kh¶o cøu vµ ghi l¹i trong bé “Nam d−îc thÇn hiÖu”

gåm c¶ th−¬ng khoa vµ d−îc vËt øng dông nh− : BÑ mãc ®èt ra tro ®Ó

r¾c, rÞt; L¸ c©y Thanh hao gi· ra ®Ó ®¾p; nhùa c©y Giao h−¬ng (c©y

Thau) ®Ó b«i hµn vÕt th−¬ng; c©y Tæ rång (Cèt to¸i bæ) cã t¸c dông

lµm lµnh vÕt th−¬ng vµ liÒn x−¬ng; rÔ c©y mãng n−íc (Ph−îng hoa

tiªn), vá c©y G¹o (Méc miªn) ®¾p ch÷a g·y x−¬ng... .

§Çu thÕ kû thø XVIII, L∙n ¤ng gãp thªm trong quyÓn “B¸ch

gia tr©n tµng”, “H¶i Th−îng Y t«ng t©m lÜnh” ®· hÖ thèng ho¸ vÒ lý

luËn còng nh− kinh nghiÖm thùc hµnh phßng, ch÷a bÖnh b»ng Y häc

cæ truyÒn. NhiÒu m«n thuèc ®¬n gi¶n, nh− vÊp ng· s−ng ®au th× ®¾p

b· chÌ t−¬i víi muèi; l¸ Cóc tÇn víi muèi; n−íc gç Vang s¾c víi b·

Cho ®Õn nay, ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ theo YHCT ®¬n thuÇn vÉn

cßn ®−îc nhiÒu l−¬ng y ¸p dông vµ l−u truyÒn trong nh©n d©n theo

ph−¬ng thøc gia truyÒn. Mçi mét vïng ®Òu cã nh÷ng danh y nh− cô

DuyÕn (NghÖ an), cô Söu (Hoµ b×nh), cô Hanh (H−ng yªn)... V× mang

tÝnh gia truyÒn, nªn nhiÒu kinh nghiÖm ch÷a bÖnh quý b¸u cßn tån t¹i

trong d©n gian.

Tr−íc khi nÒn y häc hiÖn ®¹i th©m nhËp vµo ViÖt Nam, YDHCT lµ

hÖ thèng y d−îc duy nhÊt, cã vai trß vµ tiÒm n¨ng to lín trong sù

nghiÖp ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n trong suèt hµng ngµn

n¨m ®Êu tranh dùng n−íc vµ gi÷ n−íc vµ ®· trë thµnh di s¶n phi vËt

thÓ cña d©n téc.

Tõ khi c¸ch m¹ng ViÖt Nam thµnh c«ng n¨m 1945, §¶ng vµ

Nhµ n−íc ViÖt Nam lu«n coi träng c«ng t¸c Y häc cæ truyÒn. §−êng

lèi ph¸t triÓn YHCT cña Nhµ n−íc ViÖt Nam ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh vµ

nhÊt qu¸n trong nhiÒu n¨m qua lµ: KÕ thõa, ph¸t huy, ph¸t triÓn y

d−îc häc cæ truyÒn, kÕt hîp víi Y d−îc häc hiÖn ®¹i, x©y dùng nÒn

y d−îc häc cæ truyÒn ViÖt Nam khoa häc d©n téc vµ ®¹i chóng.

H¬n n¨m m−¬i n¨m qua, kiªn tr× thùc hiÖn ®−îc lèi ®ã cña

§¶ng, ngµnh Y tÕ ®· ®¹t ®−îc mét sè thµnh tùu quan träng trong lÜnh

vùc YDHCT.

§Õn nay, Y d−îc häc cæ truyÒn ®· x©y dùng ®−îc mét m¹ng l−íi vÒ

c«ng t¸c YHCT tõ trung −¬ng ®Õn c¬ së: Bé Y tÕ cã Vô Y D−îc häc

cæ truyÒn; Së Y tÕ tØnh/thµnh phè cã chuyªn viªn YHCT; Cã 4 bÖnh

viÖn trung −¬ng (BÖnh viÖn YHCT TW, BÖnh viÖn ch©m cøu TW, ViÖn

YHDT Qu©n ®éi, ViÖn D−îc liÖu) vµ 49 bÖnh viÖn YHCT tuyÕn

tØnh/thµnh phè, mét bÖnh viÖn YHCT ngµnh C«ng an; 100% bÖnh

viÖn ®a khoa tuyÕn tØnh cã khoa YHCT; 70% Trung t©m y tÕ

quËn/huyÖn cã khoa (hoÆc tæ) YHCT; 40% Tr¹m y tÕ x· ph−êng cã

bé phËn kh¸m ch÷a bÖnh b»ng YHCT.

Ngoµi ra, cßn cã c¸c c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh YHCT ngoµi c«ng

lËp: Phßng chÈn trÞ YHCT; C¬ së ®iÒu d−ìng, phôc håi chøc n¨ng

b»ng YHCT; C¸c lo¹i h×nh hµnh nghÒ YDHCT d©n lËp vµ tõ thiÖn;...

VÒ ®µo t¹o, ®Õn nay ViÖt Nam ®· cã Häc viÖn Y d−îc häc

cæ truyÒn ViÖt Nam, lµ ®¬n vÞ ®Çu ngµnh vÒ ®µo t¹o nguån nh©n lùc

vÒ Y häc cæ truyÒn; 2 Khoa YHCT thuéc Tr−êng ®¹i häc Y Hµ Néi vµ

§¹i häc Y D−îc thµnh phè Hå ChÝ Minh. C¸c khoa YHCT ®· thùc

hiÖn nhiÖm vô ®µo t¹o khÐp kÝn mét chuyªn ngµnh tõ ®Çu vµo ®Õn

®Çu ra. ChØ tiªu tuyÓn sinh n¨m hµng ngh×n ng−êi thuéc c¸c bËc ®µo

t¹o kh¸c nhau tõ trung häc ®Õn sau ®¹i häc vµ liªn kÕt ®µo t¹o trong

vµ ngoµi n−íc; C¸c tr−êng ®¹i häc y vµ trung häc y tÕ tØnh/thµnh phè

cã bé m«n hoÆc tæ YHCT lµm nhiÖm vô gi¶ng d¹y YHCT lu©n khoa.

Tæng sè c¸n bé YHCT c¶ n−íc hiÖn cã: hµng tr¨m TiÕn sü,

Th¹c sü; hµng tr¨m chuyªn khoa II; >500 B¸c sü chuyªn khoa I; 40

B¸c sü néi tró YHCT;hµng ngµn b¸c sÜ; c¸n bé trung häc; kho¶ng

10.000 ThÇy thuèc YHCT (L−¬ng y, l−¬ng d−îc, b¸c sü YTCT vµ

Ngoµi ra, Bé Y tÕ vµ Trung −¬ng Héi §«ng y ViÖt Nam ®· chØ

®¹o Së Y tÕ c¸c tØnh, thµnh phè thu hót ®éi ngò l−¬ng y, l−¬ng d−îc -

lµ nh÷ng ng−êi ®· vµ ®ang hµnh nghÒ kh¸m ch÷a bÖnh vµ bµo chÕ,

s¶n xuÊt thuèc YHCT t¹i ®Þa ph−¬ng.

C«ng t¸c kÕ thõa vµ nghiªn cøu khoa häc lÜnh vùc YDHCT:

Bé Y tÕ ®· tËp hîp ®−îc gÇn 40.000 bµi thuèc kinh nghiÖm vµ c©y

thuèc gia truyÒn cña 12.513 l−¬ng y vµ nh©n d©n trong c¶ n−íc cèng

hiÕn; 479 t¸c phÈm YDHCT b»ng ch÷ H¸n N«m; 150 danh y thuéc

c¸c triÒu ®¹i x−a trong ®ã cã nhiÒu tr−íc t¸c vÒ YDHCT do c¸c danh

y ®Ó l¹i. Ngoµi ra, Bé Y tÕ cßn phèi hîp víi mét sè tØnh héi §«ng y tæ

chøc s−u tÇm nh÷ng bµi thuèc hay, c¸c c©y thuèc quÝ cña ®ång bµo

c¸c d©n téc Ýt ng−êi.

N¨m 1996, Bé Y tÕ ®· ban hµnh “Qui chÕ nghiªn cøu ®¸nh gi¸ tÝnh

an toµn vµ hiÖu lùc cña thuèc cæ truyÒn” ®Ó viÖc nghiªn cøu thõa kÕ

YDHCT cã tÝnh khoa häc vµ thèng nhÊt, cã hiÖu qu¶, phï hîp h¬n.

C¸c ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cã gi¸ trÞ cao nh−: Nghiªn cøu

ch÷a u x¬ tuyÕn tiÒn liÖt; H¹n chÕ t¸c dông phô cña tia x¹ hç trî ®iÒu

trÞ ung th−; Ch÷a báng b»ng thuèc YHCT; Ch÷a cao huyÕt ¸p b»ng

chÌ d©y; Ch©m cøu hç trî cai nghiÖn ma tuý, Håi xu©n hoµn gióp

t¨ng cao tuæi thä vµ kh¶ n¨ng sinh s¶n... NhiÒu ®Ò tµi khoa häc lµ

luËn ¸n tiÕn sÜ, th¹c sÜ ®−îc héi ®ång chÊm thi ®¸nh gi¸ cao.

VÒ c«ng t¸c ph¸t triÓn d−îc liÖu vµ thuèc cæ truyÒn:

Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ViÖt Nam tËp trung ®Çu t− n©ng cÊp trang

thiÕt bÞ vµ n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cho c¸n bé ViÖn D−îc liÖu

. Ngoµi ra, cßn ®Çu t−

x©y dùng hÖ thèng vÖ tinh: Tr¹i nghiªn cøu d−îc liÖu Sa Pa; Tr¹i

nghiªn cøu d−îc liÖu Tam §¶o; tr¹i nghiªn cøu d−îc liÖu Thanh Ho¸;

Trung t©m S©m khu V; Tr¹i nghiªn cøu d−îc liÖu §µ L¹t-L©m §ång;

Trung t©m gièng c©y thuèc V¨n §iÓn-Hµ Néi,...

. §ã lµ nh÷ng ®Þa chØ nghiªn cøu, b¶o tån vµ ph¸t triÓn nguån quÜ

gen d−îc liÖu, n¬i nghiªn cøu x©y dùng qui tr×nh trång trät, thu h¸i, s¬

chÕ, chÕ biÕn vµ b¶o qu¶n dùîc liÖu .

Hµng n¨m, ViÖn D−îc liÖu ®−îc giµnh kinh phÝ ®Ó nghiªn cøu

khoa häc, trong ®ã cã nhiÒu ®Ò tµi cÊp Nhµ n−íc. ViÖn ®· tËp trung

nghiªn cøu x©y dùng qui tr×nh trång trät mét sè d−îc liÖu cã nhu cÇu

sö dông cao, di thùc vµ thuÇn d−ìng nhiÒu d−îc liÖu quý hiÕm ®¸p

øng nhu cÇu sö dông trong n−íc vµ xuÊt khÈu.

N¨m 2002, ViÖt Nam c«ng bè D−îc ®iÓn ViÖt Nam III, trong ®ã cã

276 chuyªn luËn vÒ d−îc liÖu vµ 37 chuyªn luËn vÒ chÕ phÈm thuèc

cæ truyÒn. Tµi liÖu nµy ®· bæ sung nhiÒu chuyªn luËn míi vµ vµo

chuyªn luËn mét sè kü thuËt ph©n tÝch hiÖn ®¹i, phÐp thö ®éc tÝnh, ®é

nhiÔm khuÈn, ®é tan r·, t−¬ng ®−¬ng víi tr×nh ®é tiªn tiÕn trong khu

vùc vµ trªn thÕ giíi. §©y lµ c¬ së nh»m n©ng cao chÊt l−îng d−îc liÖu

còng nh− chÊt l−îng thuèc YHCT.

ViÖt Nam còng ®· ban hµnh danh môc thuèc thiÕt yÕu ViÖt Nam

lÇn thø IV, trong ®ã cã danh môc thuèc thiÕt yÕu YHCT gåm: VÞ

thuèc, thµnh phÈm vµ danh môc c©y thuèc nam trång t¹i tr¹m y tÕ c¬

së.

HiÖn nay, ViÖt Nam ®· cã > 500 c¬ së s¶n xuÊt-kinh doanh thuèc

cæ truyÒn víi > 2000 chÕ phÈm ®−îc cÊp phÐp ®¨ng ký l−u hµnh

trong n−íc.

VÒ c«ng t¸c x∙ héi ho¸ YHCT:

Thùc hiÖn chñ tr−¬ng x· héi ho¸ c«ng t¸c YDHCT theo NghÞ

quyÕt 90/CP vµ NghÞ ®Þnh 73/CP cña ChÝnh phñ, Bé Y tÕ ®· x· héi

ho¸ viÖc øng dông nh÷ng bµi thuèc vµ ph−¬ng ph¸p ch÷a bÖnh ®¬n

gi¶n kh«ng dïng thuèc ®Ó phßng vµ ch÷a mét sè bÖnh th«ng th−êng

t¹i céng ®ång. Së Y tÕ c¸c tØnh, thµnh phè phèi hîp víi Héi §«ng y tæ

chøc tuyªn truyÒn giíi thiÖu cho héi phô n÷, héi ch÷ ThËp ®á, Héi cùu

chiÕn binh, Héi lµm v−ên,... t¸c dông phßng ch÷a bÖnh cña mét sè

lo¹i rau ¨n, mét sè c©y ¨n qu¶, mét sè c©y c¶nh s½n cã ë ®Þa ph−¬ng

vµ gia ®×nh ®Ó lµm rau ¨n, lµm c¶nh, ¨n qu¶ vµ lµm thuèc khi cã

bÖnh.

VÒ hîp t¸c quèc tÕ:

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc

YDHCT cña ViÖt Nam ®−îc më réng, vÞ trÝ cña YHCT ViÖt Nam ®−îc

cñng cè vµ n©ng cao trªn tr−êng quèc tÕ. ViÖt Nam ®· ®¨ng cai tæ

chøc thµnh c«ng nhiÒu Héi nghÞ quèc tÕ vÒ YDHCT nh−: Héi th¶o hîp

t¸c ¸-¢u kÕt hîp YDHCT-YDHH§ trong CSSKND (ASEM I), Héi th¶o

hîp t¸c ¸-¢u kÕt hîp YDHCT-YDHH§ ch÷a mét sè bÖnh khã (ASEM

II), Héi nghÞ vÒ hiÖn ®¹i ho¸ YDHCT, Héi nghÞ khoa häc vÒ Ch©m

cøu,... ViÖt Nam còng ®· cö nhiÒu ®oµn chuyªn gia YHCT sang hîp

t¸c víi c¸c n−íc nh−: Lµo, c¸c n−íc SNG, mét sè n−íc ch©u ¢u,

ch©u Mü vµ ch©u Phi. ViÖt Nam còng ®· liªn kÕt hoÆc nhËn ®µo t¹o

c¸n bé YHCT cho nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. Hµng n¨m Bé Gi¸o dôc vµ

VÒ ®Çu t− ng©n s¸ch

Theo ChØ thÞ cña Thñ t−íng ChÝnh phñ, hµng n¨m Bé Y tÕ ®·

giµnh tû lÖ kinh phÝ cña y tÕ ph©n bæ cho YHCT ë c¸c kÜnh vùc: ®µo

t¹o, gi−êng bÖnh t¹i c¸c c¬ së ®µo t¹o vµ kh¸m ch÷a bÖnh cña YHCT

trong c¶ n−íc; Ngoµi ra cßn giµnh ng©n s¸ch cho hÖ YHCT th«ng

qua dù ¸n cÊp Bé víi sè tiÒn hµng tr¨m triÖu ®ång/n¨m.

§Õn nay, hÖ thèng tæ chøc YDHCT tuy ®· cã hÖ thèng tõ trung

−¬ng ®Õn c¬ së nh−ng cÇn sù ®ång bé: NhiÒu Së Y tÕ cÇn cã c¸n bé

theo dâi c«ng t¸c YDHCT; hiÖn cßn 14 tØnh/thµnh phè ch−a cã bÖnh

viÖn YHCT; kho¶ng 30% bÖnh viÖn tuyÕn huyÖn ch−a cã khoa hoÆc

tæ YHCT; kho¶ng 60% sè x· ch−a cã bé phËn YHCT ;

CÇn chó träng ®Õn ®éi ngò thÇy thuèc chuyªn s©u vÒ YDHCT.

Ch−¬ng tr×nh, néi dung vµ lo¹i h×nh ®µo t¹o c¸n bé YHCT cÇn söa

®æi, bæ sung vµ hoµn thiÖn h¬n ®Ó phï hîp h¬n víi ch−¬ng tr×nh ®µo

t¹o YHCT trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi; c¬ së nhµ cöa vµ trang thiÕt

bÞ cho c¸c c¬ së ®µo t¹o YHCT cÇn ®−îc quan t©m ®Çu t−; t¨ng

c−êng ®µo t¹o c¸n bé, ®Æc biÖt lµ c¸n bé ®Çu ngµnh, ®Çu ®µn,...

Trong t−¬ng lai cÇn triÓn khai m¹nh mÏ nghiªn cøu øng dông,

kÕt hîp YHCT víi YHH§, tõng b−íc hiÖn ®¹i ho¸ YHCT.

X©y dùng quan ®iÓm vÒ kÕt hîp YDHCT víi YDHH§ ch−a

thèng nhÊt.

Ph¸t triÓn, nu«i trång d−îc liÖu trªn quy m« lín. Khai th¸c d−îc

liÖu tù nhiªn, cã kÕ ho¹ch dµi h¹n nh»m tõng b−íc tù chñ vÒ nguån

cung øng trong n−íc, tiÕn tíi xuÊt khÈu ngµy mét nhiÒu h¬n. ChÊt

l−îng vµ gi¸ th−êng xuyªn biÕn ®éng.D¹ng thuèc th« s¬, sö dông

ch−a thuËn tiÖn, h¹n sö dông dµi. Tæ chøc qu¶n lý thuèc cæ truyÒn cã

hiÖu qu¶.

T¨ng c−êng qu¶n lý hµnh nghÒ y d−îc häc cæ truyÒn.

Ngoµi ra, cÇn ®Çu t− cho YHCT, nh»m ®Èy m¹nh c¸c ho¹t

®éng YHCT.

§¶ng vµ Nhµ n−íc ViÖt Nam ®· x©y dùng vµ ban hµnh ChÝnh

s¸ch Quèc gia vÒ Y d−îc häc cæ truyÒn nh»m kÕ thõa, b¶o tån vµ

ph¸t triÓn y d−îc häc cæ truyÒn (YDHCT), kÕt hîp víi y d−îc häc hiÖn

®¹i (YDHH§) trong ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n; x©y

dùng nÒn Y D−îc ViÖt Nam hiÖn ®¹i, khoa häc, d©n téc vµ ®¹i chóng,

lµm cho YDHCT cã vÞ trÝ xøng ®¸ng trong hÖ thèng y d−îc häc cæ

truyÒn §«ng ph−¬ng.