BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
----------------
NGUYỄN THỊ HOÀI THU
NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG TỚI
CHẤT LƯỢNG CHĂM SÓC NGƯỜI CAO TUỔI
TẠI CÁC CƠ SỞ TRỢ GIÚP XÃ HỘI Ở VIỆT NAM
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế (Quản lý công)
Mã số: 9310110
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
HÀ NỘI - 2024
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
Người hướng dẫn khoa học: 1. GS.TS. ĐỖ THỊ HẢI HÀ
2. TS. NGUYỄN VĂN HỒI
Phản biện 1: GS.TS. Giang Thanh Long
Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
Phản biện 2: PGS.TS. Lưu Bích Ngọc
Hội đồng Quốc gia về Giáo dục
và Phát triển nhân lực
Phản biện 3: PGS.TS. Lê Thanh Hà
Trường Đại học Lao động - Xã hội
Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án
cấp Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
Vào hồi: ngày tháng năm 2024
Có thế tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Quốc gia
- Thư viện Đại học Kinh tế Quốc dân
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài
Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn “già hóa” từ năm 2011 với tỷ
lệ người cao tuổi (NCT) từ 65 tuổi trở lên là 7% (Tổng cục Thống kê 2011)
và trở thành một trong số những quốc gia có tốc độ già hóa nhanh nhất thế
giới. (Tổng cục Thống kê, 2021).
Khi nhu cầu được chăm sóc NCT tăng lên thì chức năng chăm sóc từ
phía gia đình bị hạn chế do tác động của quá trình biến đổi của xã hội hiện
đại, đặc biệt khu vực thành thị. Chăm sóc NCT trở thành một vấn đề xã
hội cần được sự quan tâm của Nhà nước, xã hội và các cơ sở chăm sóc
NCT (Dữ liệu VHLSS; Giang Thanh Long 2020, UNFPA 2011). Mở rộng
dịch vụ chăm sóc là một hướng giải pháp nhưng chất lượng chăm sóc của
các cơ sở lại là một vấn đề khác làm ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống
của NCT.
Từ góc độ lý luận, có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề chăm sóc
NCT. Tuy nhiên, theo hiểu biết của tác giả, đến nay có rất ít nghiên cứu một
cách hệ thống những yếu tố tác động tới chất lượng chăm sóc NCT, đặc biệt
tại các cơ sở trợ giúp xã hội (TGXH) ở Việt Nam. Một số hướng nghiên cứu
chính có thể kể đến như: Yếu tố tác động tới nhu cầu sử dụng dịch vụ chăm
sóc NCT hoặc tác động tới nguồn cung dịch vụ chăm sóc NCT … Ngoài ra,
một số nghiên cứu về chăm sóc NCT ở Việt Nam mới chỉ tiếp cận nghiên cứu
một dịch vụ cụ thể cho NCT như: dịch vụ chăm sóc sức khỏe, dịch vụ công
tác xã hội, dịch vụ TGXH.
Đề tài “Những yếu tố tác động tới chất lượng chăm sóc người cao tuổi
tại các cơ sở trợ giúp xã hội ở Việt Nam” được lựa chọn để thực hiện trong
luận án này nhằm xác định những yếu tố tác động tiêu cực, làm hạn chế chất
lượng chăm sóc NCT và những yếu tố tích cực, giúp nâng cao chất lượng
chăm sóc NCT tại các cơ sở TGXH. Bên cạnh giá trị đóng góp về lý luận, đề
tài còn mang ý nghĩa thực tiễn làm cơ sở hoàn thiện hệ thống chính sách chăm
sóc NCT nhằm chuẩn bị và thích ứng với thời kỳ “dân số già” được dự báo
trong khoảng hơn 10 năm nữa ở Việt Nam.
2
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu sự tác động của một số yếu tố tới chất lượng chăm sóc NCT
tại cơ sở TGXH. Dựa trên kết quả nghiên cứu, luận án đưa ra những căn cứ để
định hướng chính sách nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc NCT tại các cơ
sở TGXH và chuẩn bị thích ứng với thời kỳ dân số già ở Việt Nam.
Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá chất lượng chăm sóc NCT dựa
trên tổng quan nghiên cứu và kết quả nghiên cứu định tính. Từ đó, đánh giá
thực trạng về chất lượng chăm sóc NCT tại các cơ sở TGXH và có sự so sánh
giữa nhóm công lập và ngoài công lập ở từng tiêu chí.
- Kiểm định giả thuyết nghiên cứu về những yếu tố tác động tới chất
lượng chăm sóc NCT trên cơ sở lý thuyết, kết quả nghiên cứu định tính và dữ
liệu thu thập. Cụ thể là: Những yếu tố thuộc cơ sở chăm sóc (Quy mô hoạt
động; Loại hình sở hữu, Nguồn chi trả chi phí chăm sóc; Đối tượng phục vụ),
Những yếu tố liên quan tới đặc điểm cá nhân (của nhân viên chăm sóc và
NCT được chăm sóc)
- Tổng hợp kinh nghiệm quốc tế về chăm sóc NCT ở một số quốc gia có
điều kiện kinh tế, xã hội và nền văn hóa tương đồng với Việt Nam. Từ đó rút
ra bài học chính sách liên quan tới lĩnh vực chăm sóc NCT cho Việt Nam.
- Rà soát hệ thống chính sách hiện hành, có liên quan tới hoạt động
chăm sóc NCT. Từ góc độ chính sách, luận án bàn luận, giải thích kết quả
nghiên cứu bằng phương pháp định tính (phỏng vấn sâu).
- Dựa trên kết quả nghiên cứu và bài học kinh nghiệm quốc tế, luận án
đề xuất một số hàm ý chính sách nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc NCT
tại các cơ sở TGXH ở Việt Nam.
3. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Chất lượng chăm sóc NCT và sự tác động của
những yếu tố thuộc cơ sở chăm sóc và đặc điểm cá nhân tới chất lượng chăm
sóc NCT tại các cơ sở TGXH ở Việt Nam.
3
- Khách thể nghiên cứu: Luận án nghiên cứu các cơ sở TGXH thực hiện
chức năng chăm sóc NCT, thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Sở LĐTBXH
(cấp tỉnh).
4. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi không gian: Luận án nghiên cứu toàn bộ các cơ sở TGXH
thực hiện chăm sóc NCT ở Việt Nam.
- Phạm vi thời gian:
+ Đối với chính sách hiện hành, luận án lấy mốc nghiên cứu là thời
điểm văn bản chính sách được ban hành và còn hiệu lực.
+ Đối với dữ liệu thứ cấp về dân số, luận án sử dụng nguồn Tổng Điều
tra dân số và nhà ở, với mốc nghiên cứu là năm 2009 và năm 2019 để thấy
được tương quan so sánh giữa hai cuộc Tổng điều tra gần nhất hiện nay. Một
số nguồn dữ liệu có định kỳ khảo sát ngắn hơn được thu thập trong giai đoạn
05 năm (từ 2019 đến 2024)
+ Đối với các dữ liệu sơ cấp từ khảo sát, phỏng vấn sâu, quan sát thực
địa được thu thập, phân tích trong 02 năm (2022 và 2023)
+ Đối với định hướng và hàm ý chính sách được đề xuất cho giai đoạn
2025-2030, tầm nhìn đến 2050 (theo phạm vi thời gian của Quyết định số
966/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quy hoạch mạng lưới cơ sở
trợ giúp xã hội thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050)
5. Câu hỏi nghiên cứu
- Chất lượng chăm sóc NCT đo lường bởi những tiêu chí nào?
- Nhóm yếu tố thuộc cơ sở chăm sóc NCT (gồm: Quy mô hoạt động,
Loại hình sở hữu, Nguồn thanh toán chi phí chăm sóc, Đối tượng phục vụ) tác
động như thế nào tới chất lượng chăm sóc NCT tại các cơ sở TGXH?
- Nhóm yếu tố thuộc cá nhân (gồm: Đặc trưng nhân viên chăm sóc, Đặc
trưng NCT được chăm sóc tại cơ sở) có tác động như thế nào tới chất lượng
chăm sóc NCT tại các cơ sở TGXH?
- Kết quả thực hiện và “khoảng trống” chính sách liên quan tới chăm
sóc NCT? Những hàm ý chính sách đặt ra đối với chất lượng chăm sóc NCT
để thích ứng một cách chủ động với bối cảnh già hóa dân số ở Việt Nam?