Âm nhạc trong lễ cưới truyền thống của người Khmer ở Sóc Trăng

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong lễ cưới truyền thống của người Khmer Nam Bộ, âm nhạc đóng một vai trò rất quan trọng. Có thể coi lễ cưới của người Khmer là một hình thức diễn xướng tổng hợp mà ca hát chiếm một tỉ trọng lớn. Đó là nét văn hóa đặc trưng trong văn hóa truyền thống của người Khmer Nam Bộ. Nội dung của từng lễ thức được thể hiện bằng cách phối hợp giữa dàn nhạc lễ cưới (Phlêng ka) với những giai điệu âm nhạc, lời ca, động tác múa được gắn kết chặt chẽ với nhau. Bài viết này nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống khoa học về thể loại âm nhạc trong lễ cưới truyền thống của người Khmer ở Sóc Trăng nhằm phát hiện ra những giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của nó trong kho tàng âm nhạc dân gian Khmer Nam Bộ tại vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) nói chung trong xã hội hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Âm nhạc trong lễ cưới truyền thống của người Khmer ở Sóc Trăng

TAÅP CHÑ VHDG SÖË 4/2015 3 Êm nhaåc trong lïî cûúái truyïìn thöëng cuãa ngûúâi Khmer úã Soác Trùng SÚN NGOÅC HOAÂNG Trong lïî cûúái truyïìn thöëng cuãa ngûúâi Khmer Nam Böå, êm nhaåc àoáng möåt vai troâ rêët quan troång. Coá thïí coi lïî cûúái cuãa ngûúâi Khmer laâ möåt hònh thûác diïîn xûúáng töíng húåp maâ ca haát chiïëm möåt tó troång lúán. Àoá laâ neát vùn hoáa àùåc trûng trong vùn hoáa truyïìn thöëng cuãa ngûúâi Khmer Nam Böå. Nöåi dung cuãa tûâng lïî thûác àûúåc thïí hiïån bùçng caách phöëi húåp giûäa daân nhaåc lïî cûúái (Phlïng ka) vúái nhûäng giai àiïåu êm nhaåc, lúâi ca, àöång taác muáa àûúåc gùæn kïët chùåt cheä vúái nhau. Baâi viïët naây nghiïn cûáu möåt caách toaân diïån vaâ coá hïå thöëng khoa hoåc vïì thïí loaåi êm nhaåc trong lïî cûúái truyïìn thöëng cuãa ngûúâi Khmer úã Soác Trùng nhùçm phaát hiïån ra nhûäng giaá trõ vùn hoáa truyïìn thöëng àùåc sùæc cuãa noá trong kho taâng êm nhaåc dên gian Khmer Nam Böå taåi vuâng àöìng bùçng söng Cûãu Long (ÀBSCL) noái chung trong xaä höåi hiïån nay. 1. Múã àêìu con chaáu àöëi vúái öng baâ, cha meå, anh chõ em trong gia àònh. Êm nhaåc coân laâ nhûäng cung Lïî cûúái cuãa ngûúâi Khmer úã Soác Trùng àûúåc goåi laâ Pithi Apea- Pipea. Lïî cûúái cuãa ngûúâi bêåc ca ngúåi tònh yïu chung thuãy, son sùæt cuãa Khmer àûúåc töí chûác theo phong tuåc cöí truyïìn, àöi vúå chöìng treã. Àöìng thúâi, êm nhaåc coân laâ coá thïí noái, laâ möåt diïîn trònh thûåc hiïån nhûäng nhûäng lúâi daåy cö dêu, chuá rïí vïì nhiïåm vuå thiïng liïng cuãa ngûúâi chöìng, ngûúâi vúå, ngûúâi cha, lïî nghi, troâ diïîn nöëi tiïëp nhau. Giai àiïåu cuãa ngûúâi meå trong tûúng lai. möîi baâi ca, baãn nhaåc àûúåc sûã duång nhû möåt phûúng tiïån àoáng goáp tñch cûåc trong quaá trònh Cuâng vúái êm nhaåc, muáa nghi lïî àoáng möåt chuyïín taãi nöåi dung cuãa hoaåt àöång nghi lïî, vai troâ quan troång trong lïî cûúái cuãa ngûúâi möîi baãn nhaåc khaác nhau daânh cho möåt lïî thûác Khmer. Phêìn lúán caác baâi haát trong caác nghi khaác nhau. Xeát theo goác àöå yá nghôa sûã duång, thûác cuãa lïî cûúái àïìu gùæn vúái muáa, búãi möîi nghi thò möîi nöåi dung àïìu coá möåt vai troâ vaâ võ trñ thûác laâ möåt troâ diïîn töíng húåp nhùçm minh hoåa nhêët àõnh, gùæn kïët vúái quaá trònh haânh lïî cuãa võ nöåi dung cho tûâng nghi tiïët cuãa lïî cûúái. Möha. Trong têët caã caác baâi ca, baãn nhaåc àïìu Àaä coá möåt söë cöng trònh bûúác àêìu tòm hiïíu coá liïn quan àïën nhûäng àaám cûúái cuãa caác nhên vïì nïìn êm nhaåc dên gian cuãa ngûúâi Khmer vêåt nöíi tiïëng trong caác truyïån dên gian, cöí tñch, Nam Böå noái chung nhû Dên ca Hêåu Giang thêìn thoaåi cuãa ngûúâi Khmer, vñ duå nhû Preah (1986) cuãa nhoám taác giaã Lû Nhêët Vuä, Lï Riïm lêëy naâng Sï Àa, do Preah Möha Mitheála Giang, Nguyïîn Vùn Hoa, Minh Luên. Taác Rici laâm chuã hön; Keisna lêëy Jali do Preah phêím noái trïn àaä bûúác àêìu tiïëp cêån êm nhaåc Vessantara laâm chuã hön; hoùåc Preah Thöng dên gian cuãa ngûúâi Khmer Nam Böå nhûng úã lêëy naâng Neang Neak... Àoá laâ nhûäng àaám cûúái goác àöå heåp: möåt söë baâi baãn dên ca Khmer Nam rêët quan troång, vò xuêët phaát tûâ nhûäng àaám cûúái Böå àaä àûúåc thu êm vaâ kñ êm bùçng nöët nhaåc, coá àoá, ngûúâi ta coân giûä laåi nhiïìu nghi lïî àeåp cho dõch nghôa tiïëng Viïåt, phên tñch thang êm, àiïåu àïën ngaây nay. Àöìng thúâi, têët caã nöåi dung cuãa thûác cuãa caác laân àiïåu dên ca Khmer cuãa möåt êm nhaåc lïî cûúái àïìu thïí hiïån loâng biïët ún cuãa söë tónh trong khu vûåc ÀBSCL. Tuy nhiïn, caác
4 NGHIÏN CÛÁU - TRAO ÀÖÍI baâi baãn êm nhaåc trong töí chûác hoaåt àöång nghi Khmer úã Soác Trùng hiïån nay. Cöng trònh nghiïn lïî dên gian Khmer Nam Böå vêîn coân thiïëu huåt, cûáu Tñn ngûúäng vaâ vùn hoáa tñn ngûúäng úã Viïåt chûa sûu têìm möåt caách àêìy àuã vaâ coá hïå thöëng. Nam (2012) do Ngö Àûác Thõnh chuã biïn laâ Cöng trònh nghiïn cûáu Nhaåc khñ dên töåc Khmer têåp húåp caác baâi nghiïn cûáu vïì tñn ngûúäng vaâ Nam Böå (2005) vaâ Nhaåc khñ dên töåc Khmer vùn hoáa tñn ngûúäng úã Viïåt Nam theo hûúáng Soác Trùng (2007) cuãa nhoám taác giaã Sún Ngoåc tiïëp cêån vùn hoáa hoåc. Àùåc biïåt, chuáng töi quan Hoaâng, Àaâo Huy Quyïìn, Ngö Khõ àaä nghiïn têm àïën hai baâi nghiïn cûáu "Tñn ngûúäng, tön cûáu chuyïn sêu vïì kho taâng nhaåc khñ cuãa ngûúâi giaáo vaâ ca nhaåc cöí truyïìn" vaâ "Muáa nghi lïî Khmer Nam Böå noái chung vaâ ngûúâi Khmer (muáa thiïng)" cuãa Nguyïîn Thuåy Loan. Trong Soác Trùng noái riïng. Hoaâng Tuác vúái cöng trònh nhûäng nghiïn cûáu naây, taác giaã àaä phên tñch, lñ nghiïn cûáu Diïîn ca Khmer Nam Böå (2011) àaä giaãi quaá trònh naãy sinh möëi quan hïå giûäa tñn tòm hiïíu sêu phong tuåc têåp quaán, lïî nghi, tñn ngûúäng tön giaáo vaâ êm nhaåc. Theo àoá, tñn ngûúäng, àaám ma, àaám cûúái cuãa ngûúâi Khmer ngûúäng tön giaáo àaä coá nhûäng taác àöång quan Nam Böå, tûâ àoá cho ta thêëy àêy laâ möåt kho taâng troång túái sûå phaát triïín cuãa ca nhaåc cöí truyïìn ca diïîn, muáa rêët phong phuá vïì tñnh chêët vaâ thïí trïn nhiïìu khña caånh khaác nhau. Trong baâi loaåi. "Muáa nghi lïî", taác giaã àaä daânh möåt phêìn quan troång àïí nghiïn cûáu vïì muáa nghi lïî cuãa ngûúâi Trêìn Vùn Böín laâ ngûúâi àaä coá nhiïìu àoáng Khmer. Tuy nhiïn, taác giaã khöng ài sêu phên goáp trong cöng taác nghiïn cûáu, sûu têìm phong tñch khña caånh êm nhaåc phuåc vuå trong caác nghi tuåc, têåp quaán, nghi lïî cuãa ngûúâi Khmer Nam Böå. Nùm 1999, öng cho xuêët baãn cöng trònh lïî noái trïn maâ chó àûa ra möåt söë nhêån àõnh nghiïn cûáu vïì Möåt söë lïî tuåc dên gian ngûúâi mang tñnh khaái quaát chung. Nùm 2014, luêån Khmer ÀBSCL, vaâ sau àoá laâ cöng trònh Phong vùn Thaåc sô cuãa Sún Lûúng vïì "Lïî cûúái cuãa tuåc vaâ nghi lïî voâng àúâi ngûúâi Khmer Nam Böå ngûúâi Khmer úã Soác Trùng" àaä nghiïn cûáu töíng ra àúâi nùm 2002. Trong hai cöng trònh trïn, thïí vïì töí chûác lïî cûúái theo phong tuåc cöí truyïìn taác giaã àaä àïì cêåp möåt caách khaái lûúåc àïën nhûäng cuãa ngûúâi Khmer úã Soác Trùng. Tuy nhiïn, taác vêën àïì vïì gia àònh ngûúâi Khmer Nam Böå trong giaã khöng ài sêu vaâo lônh vûåc thûåc haânh êm viïåc töí chûác caác nghi lïî voâng àúâi. Tuy nhiïn, nhaåc trong lïî cûúái maâ chó àïì cêåp möåt caách taác giaã khöng ài sêu vïì khña caånh êm nhaåc chung chung. trong caác nghi lïî noái trïn. Nùm 2010, Voä Thaânh Bïn caånh àoá, êm nhaåc vaâ nghi lïî Khmer Huâng trong taác phêím Nghi lïî voâng àúâi ngûúâi coân àûúåc àïì cêåp trong möåt söë baâi viïët cuãa Khmer tónh Soác Trùng àaä coá caái nhòn khaá sêu Hoaâng Tuác nhû "Nghïå thuêåt êm nhaåc vaâ biïíu sùæc vaâ toaân diïån vïì töí chûác nghi lïî voâng àúâi diïîn cuãa ngûúâi Khmer vuâng ÀBSCL" (1988) cuãa ngûúâi Khmer tónh Soác Trùng trïn caác mùåt: vaâ "Diïîn ca Khmer Nam Böå" (2011), cuãa Thaåch caác tuåc lïå liïn quan àïën sinh núã vaâ nuöi daåy Voi nhû "Khaái quaát vïì ngûúâi Khmer úã vuâng con caái, lïî nghi cûúái hoãi, caác tuåc lïå liïn quan ÀBSCL" (1988), "Tñn ngûúäng - Tön giaáo cuãa àïën tuöíi giaâ, tang, tïë, nhûäng biïën àöíi trong ngûúâi Khmer vuâng ÀBSCL (1993), vaâ "Phong nghi lïî voâng àúâi ngûúâi Khmer úã Soác Trùng. tuåc têåp quaán cuãa ngûúâi Khmer vuâng ÀBSCL" Àùåc biïåt, taác giaã àaä phên tñch, lñ giaãi vïì caác giaá (1993), baâi viïët cuãa Thaåch Voi - Hoaâng Tuác vïì trõ cuãa nghi lïî voâng àúâi nhòn tûâ goác àöå vùn "Phong tuåc lïî nghi cuãa ngûúâi Khmer ÀBSCL" hoáa. Cöng trònh àaä giuáp cho chuáng töi coá thïm (1988), cuãa Sún Lûúng vïì "Lïî cûúái cuãa ngûúâi nguöìn tû liïåu cêìn thiïët laâm cú súã cho viïåc Khmer Soác Trùng" (2014). Ngoaâi ra coân coá nghiïn cûáu sêu hún vïì lônh vûåc êm nhaåc dên möåt söë saách, baâi viïët bùçng tiïëng Khmer àaä àûúåc gian trong caác hoaåt àöång nghi lïî cuãa ngûúâi xuêët baãn taåi Campuchia nhû Nghi lïî cûúái hoãi
TAÅP CHÑ VHDG SÖË 4/2015 5 (1965) cuãa Chapin, Êm nhaåc-muáa vaâ sên khêëu laânh thaáng töët, öng-baâ möëi cuâng àaâng trai mang Khmer (Dol t'rêy, Röbùm & La khöne Khmer) lïî vêåt àïën cuáng töí tiïn àaâng gaái. Lïî vêåt àûúåc (2006) cuãa Chhïnh Ponh - Pich Tum Kravel, àùåt trïn caác àaäi baåc hoùåc trong caác thaåp göî Nghi lïî truyïì n thöë n g Khmer (2003) cuã a sún son thïëp vaâng. Võ Acha àoåc kinh cêìu Chhûng Thanh Sö Phone, Khmer Orchestra nguyïån, kinh phuâ höå cho àöi trai gaái thaânh vúå (daân nhaåc Khmer) (2004) cuãa Hun Sa Rinh. chöìng vaâ coá cuöåc söëng êëm no, haånh phuác. Sau àoá hoå choån ngûúâi ùn noái vui veã àïën dûå tiïåc ùn Toám laåi, trïn cú súã töíng quan tònh hònh nghiïn cûá u cho thêë y , caá c cöng trònh, baâ i hoãi hêìu mang niïìm vui cho hai hoå, nhêët laâ cö nghiïn cûáu nïu trïn àïìu nhêån àõnh möåt caách dêu chuá rïí. Sau lïî hoãi, chuá rïí tûúng lai àûúåc khaái quaát vïì nïìn vùn hoáa nghïå thuêåt truyïìn pheáp àïën nhaâ cö dêu àïí hêìu haå cha meå vúå sùæp cûúái cuãa mònh. thöëng cuãa ngûúâi Khmer. Riïng lônh vûåc êm nhaåc trong lïî cûúái cuãa ngûúâi Khmer Nam Böå Giai àoaån 3: Lïî cûúái (Pithi Apea Pipea) laâ hiïån nay vêîn coân àang boã ngoã. lïî quan troång nhêët trong hïå thöëng lïî cûúái cuãa Trong phaåm vi giúái haån cuãa baâi viïët, chuáng ngûúâi Khmer. Thuêåt ngûä Apea Pipea coá yá nghôa töi chó giúái thiïåu vïì thïí loaåi êm nhaåc dên gian nhû sau : Ngaây xûa, lïî cûúái cuãa ngûúâi Khmer mang tñnh àùåc trûng coân àûúåc baão lûu vaâ thûåc chó coá Pipea maâ thöi vaâ noá àûúåc hiïíu laâ Vu haânh trong lïî cûúái truyïìn thöëng cuãa ngûúâi quy. Búãi vò, ngûúâi Khmer ngaây xûa theo chïë Khmer úã Soác Trùng hiïån nay. àöå mêîu hïå nïn viïåc töí chûác lïî cûúái chó diïîn ra taåi tû gia àaâng gaái vaâ chuá rïí seä qua úã nhaâ cö 2. Quy trònh töí chûác lïî cûúái cöí truyïìn cuãa dêu tûác laâ úã rïí. Theo nghi thûác cöí truyïìn cuãa ngûúâi Khmer Soác Trùng dên töåc, lïî cûúái cuãa ngûúâi Khmer seä àûúåc diïîn Theo phong tuåc cöí truyïìn, lïî cûúái cuãa ngûúâi ra trong voâng ba ngaây. Ngaây nay, do coá sûå Khmer thûúâng àûúåc choån theo dûúng lõch vaâ giao lûu vùn hoáa giûäa caác dên töåc cuâng cöång diïîn ra trong ba ngaây vúái ba giai àoaån : cû, nïn lïî cûúái àûúåc töí chûác taåi caã hai bïn gia àònh, coân viïåc quyïët àõnh cö dêu seä theo chöìng Giai àoaån 1: Lïî noái (Sàêy Àonh Àêng) laâ hay chuá rïí seä theo vúå laâ chuyïån caã hai bïn lïî àêìu tiïn trong hïå thöëng caác nghi lïî cûúái hoãi cuâng baân baåc vaâ quyïët àõnh. Tûâ àoá, lïî cûúái cuãa ngûúâi Khmer. Trong lïî naây, àaâng trai choån àûúåc goåi laâ Apea Pipea vaâ chó coân töí chûác trong Nek Chùu Maha (ngûúâi mai möëi) àïën nhaâ gaái möåt ngaây àïm maâ thöi. laâm lïî noái. Lïî vêåt göìm trêìu cau, baánh, traái cêy, möîi thûá àïìu söë chùén. Baâ möëi trong lïî Sàêy 3. Hïå thöëng baâi baãn êm nhaåc trong lïî cûúái Àonh Àêng phaãi laâ ngûúâi coá uy tñn trong phum cöí truyïìn sroác, ùn noái hoaåt baát, hiïíu biïët nhiïìu, àöìng Lïî cûúái àûúåc töí chûác theo phong tuåc cöí thúâi phaãi laâ ngûúâi àaä lêåp gia àònh, coá cuöåc söëng truyïìn (Bö ran) cuãa ngûúâi Khmer úã Soác Trùng vúå chöìng àêìm êëm, haånh phuác, con chaáu àêìy thûúâng keáo daâi trong ba ngaây vúái nhiïìu lïî tiïët àuã. Baâ möëi àïën nhaâ gaái daåm hoãi vaâ tòm hiïíu phûác taåp. Trong lïî cûúái Bö-ran coân coá sûå kïët ngaây thaáng nùm sinh cuãa cö gaái. húåp caã möåt chuöîi nghïå thuêåt ca - muáa - nhaåc Giai àoaån 2: Lïî hoãi (Lúng Maha), hai nhaâ dên gian trong caác nghi thûác tïë lïî do öng Möha thöng baáo cho thên nhên vaâ löëi xoám biïët hai biïíu diïîn cuâng vúái daân nhaåc lïî cûúái. Àùåc biïåt àaâng àaä chñnh thûác kïët xui gia. Lïî vêåt nhaâ trai öng Möha phaãi laâ ngûúâi am hiïíu sêu sùæc vïì mang sang nhaâ gaái göìm: 2 àuâi heo, 2 con gaâ, caác lïî thûác trong àaám cûúái, phaãi laâ ngûúâi biïët 2 con võt, 4 naãi chuöëi, 4 chai rûúåu, 4 goái traâ, 4 haát hay, muáa àeåp vaâ biïíu diïîn nghïå thuêåt àuáng goái trêìu vaâ möåt söë tiïìn. Sau khi àõnh roä ngaây theo quy àõnh cuãa tuåc cûúái cöí truyïìn Khmer.
6 NGHIÏN CÛÁU - TRAO ÀÖÍI Trong lïî cûúái cöí truyïìn, caác baâi ca, baãn nhaåc àoá laâ cùåp baánh gûâng (num khnhêy) - loaåi baánh trong hïå thöëng Phlïng Ka (nhaåc cûúái) àoáng biïíu tûúång cuãa haånh phuác lûáa àöi. Cuäng trong möåt vai troâ rêët quan troång, trong àoá chûáa àûång ngaây chöl rön, nhaâ trai chuêín bõ caác thûá duâng nhûäng yïëu töë thêìn thoaåi maâ caách diïîn taã nöíi trong nghi lïî nhû: thon rön, thanh àao, möåt tiïëng nhêët trong lõch sûã vùn hoáa truyïìn thöëng àöi chiïëu böng, möåt cùåp göëi múái; quyá nhêët laâ cuãa ngûúâi Khmer. Àoá laâ truyïìn thuyïët vïì àaám buöìng hoa cau goåi laâ phkar sla. cûúái cuãa Preah Thöng vaâ naâng Neang Neak, Trong àaám cûúái cöí truyïìn, thò vaâo buöíi chiïìu con gaái vua Naga (thuãy thêìn coá löët rùæn, coân höm àêìu tiïn, daân nhaåc lïî cûúái seä trònh têëu goåi laâ "Phujanga" hay "Bibhap Nag"). àiïåu nhaåc Hum Rööng àïí múã àêìu cho lïî cûúái Trong caác laân àiïåu, baâi baãn cuãa nhaåc lïî cûúái seä àûúåc tiïëp tuåc keáo daâi trong ba ngaây sau àoá. àïìu mang yá nghôa cho tûâng sûå viïåc, tûâng nghi Theo yá kiïë n nhêå n xeá t cuã a caá c nghïå nhên thûác khaác nhau trong nghi lïî. Cho nïn, trong Khmer, baãn nhaåc Hum Rööng àûúåc trònh têëu quaá trònh tiïën haânh lïî cûúái, caác baâi ca, baãn nhaåc nhùçm muåc àñch àïí trao tùång cho thêìn baão vïå àaä quy àõnh phaãi àûúåc sûã duång àuáng luác, àuáng haånh phuác cuãa àöi vúå chöìng múái vaâ cuäng àïí chöî nhùçm nhêën maånh nöåi dung cuãa tûâng lïî múâi thêìn vïì nhêån caác lïî vêåt, àöìng thúâi cuäng thûác. Cho àïën nay, caác baâi baãn êm nhaåc lïî àïí biïën khöng gian núi haânh lïî thaânh möåt núi cûúái vïì cú baãn àïìu àûúåc giûä nguyïn, ñt coá thay thêåt thiïng liïng, núi ban phuác laânh cho haånh àöíi. Tuy nhiïn, do yïëu töë truyïìn daåy bùçng phuác bïìn chùåt cuãa cö dêu vaâ chuá rïí. phûúng thûác truyïìn khêíu vaâ truyïìn ngoán tûâ Baâi haát "Cùæt hoa cau" (Kat phka sla), baâi thïë hïå naây sang thïë hïå khaác, cho nïn noá cuäng "Boáng dûâa" (Mlup àööng) àûúåc haát lïn trong coá nhûäng biïën hoáa khaác ài tuây theo trònh àöå luác öng Möha laâm lïî cùæt hoa cau tûâ trïn cêy kô nùng, kô xaão cuãa ngûúâi nhaåc cöng cuäng xuöëng. Theo nïìn nhaåc diïîn têëu, öng Möha nhû taâi nùng trònh diïîn cuãa öng Möha. Tñnh laâm möåt söë àöång taác phuâ pheáp xuêët thêìn vaâ chêët êm nhaåc vui tûúi, trûä tònh, sêu lùæng kïët vaâo vai dêîn dùæt möåt thanh niïn khoãe maånh húåp vúái caác àiïåu muáa theo nöåi dung trong treâo lïn cêy haái beå cau vaâ phaãi giûä beå cau tûâng lïî thûác nhû möåt troâ diïîn xûúáng dên gian coân nguyïn veån khöng àûúåc trêìy xûúác, búãi töíng húåp. hoa cau coân àang êëp beå laâ biïíu tûúång cho sûå Ngaây thûá nhêët: ngaây nhêåp gia (Thngay chöl trong trùæng cuãa cö dêu vaâ chuá rïí. Lïî cùæt hoa rön), saáng súám ngaây àêìu tiïn, nhaâ gaái nêëu 2 cau coân àûúåc lñ giaãi dûåa trïn cêu chuyïån dên mêm cúm àïí cuáng töí tiïn vaâ xin pheáp töí tiïn gian Khmer. Cêu chuyïån dên gian trong lïî thûác cho con gaái ài lêëy chöìng, àùåc biïåt laâm möåt dôa cùæt hoa cau noái lïn quan niïåm àaåo àûác thêím "bai pro lûng" (cúm goåi höìn). Àoá laâ möåt nêëm mô cuãa ngûúâi Khmer vïì loâng chung thuãy giûäa cúm àûúåc goái trong laá chuöëi, coá daán giêëy àoã, tònh baån, tònh vúå chöìng, tònh anh em vúái nhau trïn àónh cùæm möåt böng vaån thoå, ba traái chuöëi trong cuöåc söëng. chñn vaâ súåi chó höìng. Khi cuáng töí xong, ngûúâi Sau khi hoa cau àûúåc àem xuöëng, ngûúâi ta ta laâm lïî goåi höìn, röìi lêëy chó höìng cöåt tay cö àùåt noá vaâo trong möåt chiïëc khùn maâu höìng röìi gaái àïí höìn vña naâng àûâng ra khoãi, àöìng thúâi goái laåi vaâ buöåc bùçng nhûäng súåi chó höìng. Chiïëc àïí naâng àuã saáng suöët khi vïì nhaâ chöìng. Àöìng mêm àûång hoa cau àïí àûa àïën nhaâ gaái do ngûúâi thúâi, nhaâ gaái tiïën haânh cêët raåp (son rön), dûång phuå rïí àöåi, trïn àoá coân coá möåt ngoån àeân dêìu baân trúâi (rean tïvöàa), trang trñ baân thúâ göìm àang chaáy cuâng möåt söë àöì vêåt khaác. Baâi haát nhiïìu lïî vêåt nhû baánh traái, nhang àeân, rûúåu, "Hoa trïn trúâi" (Phka lú mïk) àûúåc trònh diïîn möîi thûá möåt àöi vaâ möåt lïî vêåt khöng thïí thiïëu, àïí noái lïn giaá trõ cuãa trêìu cau trong lïî cûúái.
TAÅP CHÑ VHDG SÖË 4/2015 7 Ngaây thûá hai: ngaây cûúái (Thngay Si com Möha chuêín bõ lïî vêåt nhû rûúåu, con gaâ luöåc, not) laâ ngaây chñnh cuãa lïî cûúái, vúái caác lïî thûác nhang àeân. Chuá rïí àûúåc àûa àïën àïí trònh diïån àûúåc tiïën haânh theo trònh tûå nhû sau: vaâ cêìu xin Neak Ta cöng nhêån vaâ che chúã cho Àïën ngaây cûúái, bïn nhaâ trai àem lïî vêåt qua thaânh viïn múái cuãa cöång àöìng. Baâi nhaåc lïî "Nökö Reach" trong lïî tiïët trònh diïån Neak Ta bïn nhaâ gaái. Àoaân ài rêët àöng, coá daân nhaåc ài cuäng àûúåc daân nhaåc lïî cûúái phuåc vuå nhùçm taåo theo. Baâi haát "Con voi hai ngaâ" (Àom rêy phluc sinh khñ cho buöíi lïî. töl), baâi "Voi trùæng" (Àêìm rêy So) àûúåc haát lïn trong suöët chùång àûúâng tûâ nhaâ trai sang Ngaâ y thûá ba: lïî baá i saá n h duyïn (Pithi nhaâ gaái do daân nhaåc lïî cûúái vûâa àaân vûâa haát Sompes Phtûm). Nghi thûác "lïî àoán lêëy giúâ töët" taåo nïn bêìu khöng khñ vui tûúi, phêën khúãi. (Pithi duöc Pïlea) àûúåc diïîn ra úã ngoaâi sên, Nhû àaä quy àõnh, nhaâ gaái höm êëy raâo kñn trûúác baân Trúâi, baân öng Thiïn (Rean Tïvöàa). cöíng, yá noái lïn rùçng bïn nhaâ gaái coá cö dêu Buöíi hûâng saáng, öng Möha dêîn ngûúâi con trai coân trinh tiïët. Luác àoaân nhaâ trai vûâa túái cöíng. àïën trûúác baân trúâi ngöìi chúâ rûúác lêëy "giúâ töët". Hai nhên vêåt àaåi diïån cho nhaâ trai vaâ nhaâ gaái Theo phong tuåc, ngûúâi Khmer choån möåt trong diïîn caãnh xin àûúåc pheáp múã cûãa raâo. Öng ba giúâ töët sau àêy: giúâ nhòn thêëy chim bay, giúâ Möha laâ ngûúâi vûâa thöng thaåo caác lïî cûúái, vûâa thêëy roä chó baân tay hoùåc giúâ mùåt trúâi moåc coá coá taâi muáa haát vaâ diïîn troâ àuáng kiïíu, àuáng aánh saáng töët àeåp nhêët. Trong ba giúâ naây, hoå caách. Haát muáa "Múã cöíng raâo" (Rom Búk rö choån lêëy möåt, thûúâng laâ giúâ mùåt trúâi moåc. Búãi boong) coá nhiïìu khuác ca. Khi àïën nhaâ gaái, vò àoá laâ giúâ linh thiïng, xua tan àïm töëi, àoán nhaâ trai bùæt àêìu haát múã lúâi xa, gêìn, naâo laâ chaâo möåt tûúng lai múái tûúi àeåp. Àuáng giúâ töët, chuyïån xin àêët laâm nhaâ, naâo laâ chuyïån xin muác öng Möha hûúáng dêîn chuá rïí àïën ngöìi trûúác nûúác giïëng... àïí tòm cúá xin vaâo nhaâ. Lúâi haát baân lïî coá baâi trñ caác lïî vêåt göìm 3 bònh àûång thêåt vui tûúi vaâ dñ doãm àaä thuác giuåc meå cö dêu hoa cau, thon rön, caái cheán àûång gaåo Angko cuâng cö con gaái (hoùåc ngûúâi con trai) ra cûãa chêy, mêm trêìu cau, caái thöë àûång bai sêy (thõt, múã cöíng àoán nhaâ trai, múâi nhaâ trai vaâo. gaåo, baánh). Trong khi chúâ àúåi àïën giúâ töët, daân Nghi thûác "lïî cùæt toác" (Pithi cùch soák) laâ lïî nhaåc lïî cûúái seä têëu khuác Kang Soi. Baãn nhaåc thûác àêìu tiïn cuãa àaám cûúái. Lïî cùæt toác chó laâ Kang Soi mang yá nghôa múâi caác àêëng siïu nhiïn àöång taác cùæt toác tûúång trûng nhùçm "laâm àeåp" trïn trúâi, caác vong linh, caác thêìn thaánh baão vïå cho àöi tên hön vûäng tin bûúác vaâo cuöåc söëng vïì laâm chûáng cho sûå kïët duyïn cuãa àöi trai múái. Trong lïî thûác naây coá caác baâi haát Kùt Xok gaái. Sau àoá, coá möåt baâi haát ca ngúåi tònh yïu (03 baâi), baâi Phat Cheay, baâi Tropeng Pïay chung thuãy cuãa àöi vúå chöìng. Àoá laâ baâi haát (Àêìm Pïay) àïí gieo vaâo loâng cö dêu chuá rïí "Mùåt trúâi àûáng boáng" (Thngay t'rong kro luöch) niïìm tin tûúãng vaâo tûúng lai tûúi àeåp vaâ cuäng mang giai àiïåu du dûúng, truyïìn caãm. àïí noái lïn tònh yïu thûúng chan chûáa cuãa àöåi Nghi thûác "Rûúác chuá rïí vaâo nhaâ cûúái" àûúåc trai gaái thïì nguyïìn khöng bao giúâ xa nhau. Lïî tiïën haânh khi mùåt trúâi loá daång, chuá rïí laåy mùåt naây cuäng diïîn ra trong khöng gian àêìy ùæp êm trúâi, coân öng Möha thò khêën rùçng: "Höm nay thanh àêìm êëm, thiïët tha. laâ ngaây töët, ngaây thùæng lúåi, xin múâi Tïvöàa Nghi thûác "lïî trònh diïån Neak Ta" (Pithi àïën chûáng giaám vaâ chuác mûâng àöi treã söëng thvay Neak Ta) mang yá nghôa: Neak Ta àûúåc lêu, trùm nùm haånh phuác". Khêën àuã ba lêìn, ngûúâi Khmer xem laâ thêìn baão höå phum sroác, ngûúâi ta àaánh lïn 3 tiïëng cöìng baáo hiïåu àoán cho nïn àöëi vúái nhûäng thaânh viïn múái trong àûúåc giúâ töët. Sau àoá, rûúác chuá rïí vaâo nhaâ cûúái. phum soác (úã àêy laâ chuá rïí), ngûúâi ta phaãi àûa Àaám rûúác göìm coá möåt ngûúâi cêìm thanh àao àïën trònh diïån Neak Ta. Khoaãng xïë chiïìu, öng ài trûúác dêîn àûúâng, 3 ngûúâi bûng 3 bònh hoa
8 NGHIÏN CÛÁU - TRAO ÀÖÍI cau, kïë tiïëp laâ öng Möha vaâ chuá rïí coá che löång, lïî vêåt chó daânh riïng cho àïm àöång phoâng hoa ài sau cuâng laâ daân nhaåc lïî cûúái, vûâa ài vûâa têëu chuác, göìm coá: möåt caái mêm trong àoá coá 19 vùæt khuác "Vua ài" (Xàach àú). cúm tröån meâ, àêåu, dûâa, 19 miïëng trêìu cau, 19 Nghi thûác "Tùång hoa cau" (Pithi chuönh khuác mña, 19 traái chuöëi chñn, 19 böng vaån thoå vaâ möåt cùåp àeân cêìy. phka sla) tiïëp tuåc àûúåc tiïën haânh khi àoaân vaâo trong nhaâ cûúái, chuá rïí àûúåc ngöìi vaâo möåt núi Trong lïî thûác muáa múã nùæp mêm trêìu vúái trang troång vaâ lêìn lûúåt dêng bònh hoa cau, möåt àöång taác muáa chuåp lêëy thanh àao, giú thùèng kñnh tùång cha, möåt kñnh tùång meå vaâ möåt kñnh lïn trúâi, öng Möha hö to "Chêy hon", vaâ moåi tùång anh. Trong khi laâm lïî tùång hoa cau, daân ngûúâi cuâng hö theo "Chêy". Öng Möha hö nhaåc lïî cûúái têëu khuác Preah Thöng - Neang "Suös hon", moåi ngûúâi hö theo "Suös". Öng Neak vaâ baâi haát "Chaáu Priïm" (Chao Priïm). Möha hö "Mïn hon", moåi ngûúâi cuâng hö "Mïn" Nghi thûác "muáa Veán maân" (Rom Bút Veng (Chêy, Suös laâ tïn hai nhên vêåt trong truyïån Nön) diïîn ra ngay sau khi nhaåc têëu Preah cöí tñch cuãa ngûúâi Khmer Nam Böå). Sau àoá, cuäng vúái àöång taác muáa, öng Möha xoay thanh Thöng - Neang Neak vûâa chêëm dûát, öng Möha vûâa muáa vûâa haát múâi cö dêu bûúác ra khoãi àao hêët tung chiïëc khùn àoã àang phuã lïn mêm phoâng hoa chuác àïën ngöìi saánh àöi vúái chuá bai sêy, àöìng thúâi haát lïn möåt khuác haát mang rïí. Cö dêu bûúác ra trong trang phuåc lïî cûúái nöåi dung chuác tuång cho àöi trai gaái vúái baâi cöí truyïìn löång lêîy, àêìu àöåi vûúng miïån, àïën "Chiïëc khùn àoã"(Kon seng kro hom). ngöìi saánh àöi chuá rïí. Luác naây, daân nhaåc seä Lïî thûác Rom búk bai sêy vúái àiïåu muáa thanh diïîn têëu phuåc vuå cho phêìn haát muáa cuãa öng àao vaâ trao thanh àao cho cö dêu chuá rïí mang Möha vúái baâi "Veán maân hoa chuác" (Búk weng yá nghôa: "Sûác maånh cuãa chñnh nghôa luön chiïën nön), baâi "Naâng On" (Xrêy On), "Naâng Nö" thùæng gian taâ, haånh phuác chên chñnh luön àûúåc (Nö, Xrêy Nö) vaâ baâi "Cö gaái yïu kiïìu" (Xarai sûác maånh cuãa thanh àao baão vïå". Haát xong, nûm nuön). öng Möha laåi nheå nhaâng àùåt thanh àao lïn àöi Nghi thûác "lïî xoay voâng àeân Pö-pil" (Bonh tay cuãa cö dêu chuá rïí vaâ tiïëp tuåc hoâ thïm baãy Vïl Pö-pil): khi cö dêu chuá rïí àaä ngöìi saánh cêu thú chuác tuång vïì "Cêy thanh àao" nûäa thò àöi, thò öng Möha àöët àeân Pö-pil (göìm cêy àeân kïët thuác. cêìy, tûúång trûng cho Linga cuãa Pras Êy-sö àûúåc Nghi thûác "lïî cöåt tay" (Pithi Chon àay) laâ gùæn vaâo túâ giêëy maâu cûáng, hònh laá àa, tûúång möåt lïî thûác quan troång trong àaám cûúái cuãa trûng cho Yö-ni cuãa naâng Ömphaka- vatêy, vúå ngûúâi Khmer, àûúåc tiïën haânh nhiïìu lêìn qua cuãa Pras êy-sö, lïî thûác naây do aãnh hûúãng cuãa caác lïî tiïët chen keä vúái nöåi dung khaác nhau. Lïî Ba-la-mön giaáo). Sau àoá, öng Möha choån 5 buöåc chó cöí tay cho cö dêu chuá rïí vúái lúâi chuác thanh niïn, 4 thiïëu nûä, öng mai, baâ mai vaâ öng mûâng cho cuöåc söëng lûáa àöi haånh phuác, bïìn (têët caã göìm 12 ngûúâi) àûáng voâng quanh cö vûäng lêu daâi. Ngûúâi ta duâng súåi chó höìng cöåt dêu chuá rïí. Àeân Pö-pil seä àûúåc chuyïìn tûâ tay tay hai ngûúâi, chuá rïí cöåt trûúác röìi àïën cö dêu. öng Möha lêìn lûúåt àïën tûâng ngûúâi xoay quanh Hoå àaâng trai thûúâng cöåt chó vaâo tay phaãi cuãa cö dêu chuá rïí 3 voâng cuâng lúâi chuác tuång cho cö dêu - chuá rïí, hoå àaâng gaái cöåt vaâo tay traái. hai ngûúâi súám coá con caái nöëi doäi. Trong nghi Möîi lêìn cöåt tay, cö dêu chuá rïí àïìu àûúåc cho thûác naây, daân nhaåc lïî cûúái seä diïîn têëu baâi tiïìn baåc hoùåc tùång phêím coá giaá trõ. Àêìu tiïn laâ "Chung giûúâng" (Chum krï). cha meå àöi bïn cöåt tay cho cö dêu - chuá rïí. Sau àoá, öng Möha muáa tiïëp àöång taác "Múã Sau àoá, öng Möha vûâa muáa vûâa haát múâi baâ nùæp mêm trêìu" (Rom búk bai sêy), tûúång trûng con hoå haâng, baån beâ thên thñch àïën cöåt chó cöí cho pheáp hai ngûúâi thaânh vúå chöìng. Bai sêy laâ tay cö dêu chuá rïí.
TAÅP CHÑ VHDG SÖË 4/2015 9 Buöíi lïî àûúåc diïîn ra trong bêìu êm thanh, tiïët Möha cêìm thanh àao muáa theo àiïåu "muáa cuöën têëu vaâ giai àiïåu du dûúng cuãa baâi haát "lïî cöåt chiïëu", vúái yá nghôa xua àuöíi nhûäng àiïìu khöng tay" (Bai khanh chon àay). Nhiïìu ngûúâi àïën may àïën vúái cö dêu chuá rïí vaâ gia àònh hai hoå. chuác phuác, baâi haát laåi Danh muåc baâi baãn êm nhaåc sûã duång caâng tha thiïët vúái nhûäng trong lïî cûúái cöí truyïìn cuãa ngûúâi Khmer lúâi haát cûá àûúåc lùåp ài lùåp laåi nhiïìu lêìn. STT TÏN BAÃN NHAÅC NGHI THÛÁC 1 Hum rööng (baâi 1) Lïî nhoám hoå Nghi thûác "lïî Cuöën Hum rööng (baâi 2) chiïëu" (Rom Sa kanh 2 Mlup àön Lïî cùæt hoa cau tûâ trïn cêy xuöëng tïl) do öng Möha thûåc 3 Phka lú mïk hiïån. Àöi chiïëu àûúåc 4 Àom rêy thngön phluk Àûa chuá rïí sang nhaâ gaái ngûúâi nhaâ trai mang ài 5 Àom rêy Xo túái, ài lui nhiïìu lûúåt, röìi 6 Búk Rö boong Haát muáa múã cöíng raâo múái traãi ra. Öng Möha 7 Kùt Xok (03 baâi) Lïî cùæt toác cö dêu – chuá rïí muáa, miïång luön haát "Ai 8 Phat chïay mua chiïë u khöng?". 9 Tropeng Pïay Àûa cö dêu chuá rïí ài tùæm Khöng coá tiïëng traã lúâi. 10 Preah Thöng – Neang Neak Lïî nhuöåm rùng 11 Nökör Rïach Lïî trònh diïån Neak Ta Buöíi lïî lùæng laåi, öng 12 Kang Soi Lïî àoán giúâ töët (àoán mùåt trúâi) Möha laåi noái: "Ai chuöåc 13 Thngay t’roong kro luöch chiïëu naây seä coá uy thïë 14 Xàach àúú Lïî rûúác chuá rïí vaâo nhaâ cûúái lúán vaâ seä giaâu coá, àöng 15 Preah Thöng – Neang Neak Lïî dêng tùång hoa cau con". Nghe túái cêu naây, 16 Chao Priïm chuá rïí vöåi chaåy àïën öng 17 Búk weng nön Muáa veán maân cûãa phoâng hoa chuác vaâ Möha xin chuöåc chiïëu. 18 Xrêy On lïî ngöìi baái saánh duyïn Thêëy caãnh àoá, moåi ngûúâi 19 Xrêy Nö beân àïën vêy quanh, hoan 20 Xrêy Chhmoong hö chuá rïí. Hoå khöng tiïëc 21 Xarai Nûm nuön lúâi chuác tuång vò chuá rïí àaä 22 Chum krï Lïî xoay voâng àeân Pö pil coá suy nghô vaâ viïåc laâm 23 Phat Chïay àuáng. Khi chuá rïí chuöåc 24 Rom búk bai sêy Muáa múã mêm trêìu àûúåc chiïëu, ngûúâi sinh 25 Kon xeng kro hom thaânh cö dêu múâi hai 26 Bai khanh chon àay Lïî cöåt tay cö dêu chuá rïí ngûúâi àaân baâ coá àaåo àûác, 27 Bek Chan gia àònh khaá giaã, haånh 28 Preah Thöng – Neang Neak phuác vaâo traãi chiïëu cûúái. 29 Bach phka sla (baâi thú vïì Lïî rùæc hoa cau hoa cau) Sau àoá, hoå cuâng muáa àiïåu 30 Xarikakeo Lïî queát chiïëu vaâ cuöën chiïëu "Queát chiïëu" . 31 Um tuk Trong nghi thûác "Ài 32 Preah Thöng -Neang Neak Nghi thûác vaâo phoâng tên hön vaâo phoâng tên hön", chuá 33 Xarikakeo, Um tuk, A Lï, Àoán tiïëp khaách àïën dûå lïî (göìm rïí nùæm vaåt aáo cö dêu bûúác Kro bêy xi xrêu... nhûäng baâi haát nùçm ngoaâi nghi thûác) vaâo phoâng tên hön. Khi 34 Mï t’rêy Tiïîn khaách ra vïì cö dêu chuá rïí àaä bûúác 35 Amat têy vaâo phoâng tên hön, öng 36 Xêìm pu thoi
10 NGHIÏN CÛÁU - TRAO ÀÖÍI Vaâo buöíi töëi, ngûúâi ta laâm "lïî àöång phoâng" 4. Nhaåc khñ sûã duång trong daân nhaåc lïî cûúái (Pithi Phsom àom nïk) cho àöi vúå chöìng múái. Theo caác nguöìn tû liïåu cöí, töí chûác daân nhaåc Hoå múâi hai ngûúâi àaân baâ lúán tuöíi, vúå chöìng lïî cûúái trong xaä höåi cöí truyïìn cuãa ngûúâi Khmer hoâa thuêån, gia àònh haånh phuác, coá nhiïìu cuãa Nam Böå coá tiïìn thên laâ daân nhaåc Arùk (daân caãi àïí traãi chiïëu múái cho cùåp tên hön. Hoå uáp nhaåc lïî nhêåp thêìn). Sau àoá, àûúåc böí sung thïm àöi chiïëu mùåt phaãi vaâo nhau, mùåt traái úã dûúái. möåt vaâi nhaåc khñ tûâ daân nhaåc Aday àïí tùng Sau àoá, hoå doån lïî vêåt ra göìm: mêm cúm, traái thïm hiïåu quaã. Daân nhaåc lïî cûúái cöí truyïìn àûúåc cêy, traâ, cau, nhang àeân, traái dûâa tûúi. Ngoaâi quy àõnh chùåt cheä vúái biïn chïë nhaåc khñ mang ra coân "bay-sêy", möåt lïî vêåt khöng thïí thiïëu tñnh chïë àõnh, chuã yïëu laâ caác nhaåc khñ cuãa böå trong àïm àöång phoâng, nhùæc nhúã àöi vúå chöìng dêy kïët húåp vúái böå goä. múái phaãi thûúng yïu, chung thuãy troån àúâi. Tiïëp Biïn chïë daân nhaåc lïî cûúái cöí truyïìn (Kröm theo, hoå muác nûúác dûâa, löåt chuöëi cho hai vúå Phlïng Ka Bö-ran) cuãa ngûúâi Khmer Nam Böå chöìng chia nhau ùn tûúång trûng gaá nghôa trùm göìm coá 07 nhaåc cuå chuã yïëu göìm: Pêy Puöc nùm. Sau cuâng, ngûúâi ta cho àöi vúå chöìng vaâo (saáo tre), Pêy O (keân Pêy O), àaân Truö Khmer giûúâng. Hai ngûúâi àaân baâ lúán tuöíi daåy cho àöi (àaân 03 dêy), Khse Àiïu (àaân 01 dêy), 02 Skö vúå chöìng múái biïët caách nùçm nguã tön troång lêîn Àeay (cùåp tröëng tay), Chhûng (chuäm choåe). nhau, röìi hoå múái ra ngoaâi. Trong thúâi àiïím Vïì phên loaåi nhaåc khñ, chuáng töi dûåa trïn naây, daân nhaåc lïî cûúái seä trònh têëu möåt söë baãn nguyïn tùæc phên loaåi nhaåc khñ cuãa Tö Ngoåc nhaåc "Peah Thöng -Neang Neak". Lïî cûúái àïën Thanh vaâ caác nhaâ nhaåc hoåc khaác. Vïì cú baãn, àêy àûúåc coi laâ kïët thuác caác nhaåc khñ trong daân nhaåc lïî cûúái cuãa ngûúâi Khmer úã Soác Trùng àûúåc phên loaåi theo baãng Trong lïî cûúái theo phong tuåc cöí truyïìn, dûúái àêy: ngoaâi nhûäng baâi ca, baãn nhaåc nùçm trong quy Traãi qua quaá trònh giao lûu vaâ tiïëp biïën vùn àõnh cuãa daân nhaåc lïî cûúái, coân coá möåt söë baâi hoáa vúái caác cöång àöìng dên töåc khaác trong khu dên ca Khmer duâng àïí chaâo àoán khaách àïën vûåc ÀBSCL, cuäng nhû trong quaá trònh phaát dûå lïî cûúái nhû baãn Xarikakeo, Um Tuk, A lï, triïín, töí chûác daân nhaåc lïî cûúái cuãa ngûúâi Khmer Kro bêy xi xrêu. Baâi haát Mï T'rêy, Amùt Têy, Nam Böå àaä coá sûå thay àöíi möåt söë nhaåc khñ Xêìm pûu thoi (Lui thuyïìn) àûúåc haát trong luác múái nhùçm àïí tùng thïm hiïåu quaã diïîn têëu. Möåt tiïîn khaách ra vïì àïí kïët thuác lïî cûúái. vaâi nhaåc khñ khaác coân laåi vêîn àûúåc giûä nguyïn Baãng phên loaåi caác nhaåc khñ trong daân nhaåc lïî cûúái truyïìn thöëng cuãa ngûúâi Khmer TT TÏN NHAÅC KHÑ HOÅ NHAÅC KHÑ CHI 1 Keân Pêy - O Húi Húi dùm keáp 2 Keân Pêy Puöc Húi Húi dùm àún 3 Àaân Chhay Àiïu Dêy Dêy gêíy 4 Àaân Truö Khmer Dêy Dêy keáo cung vô 5 Àaân Chapêy Chom riïng Dêy Dêy gêíy 6 Skö Àêy Maâng rung Maâng rung vöî 7 Chhûng Tûå thên vang Tûå thên vang àêåp
TAÅP CHÑ VHDG SÖË 4/2015 11 trong biïn chïë daân nhaåc. Hiïån nay, daân nhaåc 5. Muáa trong lïî cûúái truyïìn thöëng lïî cûúái cuãa ngûúâi Khmer úã Soác Trùng coá biïn Muáa nghi lïî (muáa thiïng) àoáng möåt vai troâ chïë nhû sau: Khlöy (öëng tiïu), àaân Truö Sö quan troång khöng thïí thiïëu àûúåc nhùçm àïí trònh (àaân coâ), àaân Truö U (àaân gaáo), àaân Khûm Töch (àaân tam thêåp luåc nhoã), tröëng Skö Chhú (1 àöi) diïîn kïët húåp cuâng êm nhaåc trong thûåc haânh vaâ Chhûng (chuäm choåe). Àöi khi coá núi ngûúâi nghi lïî cuãa ngûúâi Khmer Nam Böå. "Ngûúâi ta coân böí sung thïm nhaåc khñ Löö (Chiïng) vaâ Khmer laâ möåt dên töåc ûa nhaãy muáa, nhaãy muáa Krap (Phaách) nhùçm tùng thïm hiïåu quaã cuãa úã bêët cûá àêu vaâ luác naâo. Vò thïë, hêìu nhû trong daân nhaåc. têët caã caác nghi lïî tñn ngûúäng dên gian àïìu hiïån Baãng phên loaåi nhaåc khñ trong daân nhaåc lïî cûúái ngaây nay cuãa ngûúâi Khmer TT TÏN NHAÅC KHÑ HOÅ NHAÅC KHÑ CHI 1 Khöy Húi Húi löî thöíi 2 Àaân Truö Sö Dêy Dêy keáo cung vô 3 Àaân Truö U Dêy Dêy keáo cung vô 4 Àaân Chapêy Chom riïng Dêy Dêy gêíy 5 Àaân Taâ Khï Dêy Dêy goä 6 Àaân Khûm Töch Dêy Dêy goä 7 Skö Chhú (Skör ka) Maâng rung Maâng rung vöî 8 Chhûng Tûå thên vang Tûå thên vang àêåp 9 Krap Tûå thên vang Tûå thên vang àêåp 10 Löö Tûå thên vang Tûå thên vang goä Baãng so saánh caác nhaåc khñ trong daân nhaåc lïî cûúái cöí truyïìn vaâ daân nhaåc lïî cûúái ngaây nay cuãa ngûúâi Khmer TT DAÂN NHAÅC LÏÎ CÛÚÁI DAÂN NHAÅC LÏÎ CÛÚÁI HOÅ CHI CÖÍ TRUYÏÌN NGAÂY NAY 1 Keân Pêy – O Khlöy Húi Húi löî thöíi/Húi dùm àún 2 Keân Pêy Puöc Àaân Truö Sö Dêy Húi dùm àún/ Dêy keáo cung vô 3 Àaân Truö Khmer Àaân Truö U Dêy Dêy keáo cung vô 4 Àaân Chapêy Àaân Chapêy Dêy Dêy goä Chom riïng Chomriïng 5 Àaân Chhay Àiïu Àaân Taâ Khï Dêy Dêy gêíy 6 X Àaân Khûm Töch Dêy Dêy goä 7 Skö Àêy Skör Chhú Maâng rung Maâng rung vöî 8 Chhûng Chhûng Tûå thên vang Tûå thên vang àêåp 9 X Krap Tûå thên vang Tûå thên vang àêåp 10 X Löö Tûå thên vang Tûå thên vang goä
12 NGHIÏN CÛÁU - TRAO ÀÖÍI diïån cuãa muáa" (Nguyïîn Thuåy Loan 2012). Lïî laâ möåt hònh thûác diïîn xûúáng dên gian töíng húåp. cûúái cuãa ngûúâi Khmer Nam Böå theo phong Caác baâi baãn êm nhaåc vaâ nhaåc khñ trong daân tuåc cöí truyïìn laâ möåt diïîn trònh thûåc hiïån nhûäng nhaåc lïî cûúái cuãa ngûúâi Khmer mang möåt giaá trõ nghi thûác, troâ diïîn nöëi tiïëp nhau. Möîi troâ diïîn vùn hoáa vaâ tñnh nhên vùn sêu sùæc. Trong xu thïë àïìu gùæn vúái möåt truyïìn thuyïët tön giaáo, möåt biïën àöíi vùn hoáa hiïån nay, hoaåt àöång êm nhaåc huyïìn thoaåi, möåt thêìn tñch maâ bêët cûá möåt àaám trong lïî cûúái cöí truyïìn cuãa ngûúâi Khmer úã Soác cûúái cöí truyïìn naâo cuäng khöng àûúåc boã qua. Trùng noái riïng vaâ khu vûåc ÀBSCL noái chung Trong àoá, vai troâ cuãa daân nhaåc lïî cûúái vaâ vai àang trïn àaâ biïën daång vaâ bõ mai möåt dêìn do troâ diïîn xûúáng cuãa öng Möha laâ rêët quan troång, chõu aãnh hûúãng cuãa sûå biïën àöång xaä höåi trong maâ theo nghi thûác xûa bùæt buöåc phaãi coá, àïí böëi caãnh toaân cêìu hoáa. Vò vêåy, cêìn phaãi coá nhûäng thûåc haânh caác lïî thûác trïn vaâ giuáp vui cho buöíi giaãi phaáp àïí baão töìn vaâ phaát huy caác giaá trõ vùn lïî. Daân nhaåc cûúái àïåm cho nhûäng baâi ca àùåc hoáa cuãa noá trong thúâi àaåi ngaây nay. biïåt chó daânh cho lïî cûúái, coân öng Möha vûâa 6. Kïët luêån diïîn troâ, vûâa muáa haát. Lïî cûúái truyïìn thöëng cuãa ngûúâi Khmer Nam Muáa trong lïî cûúái truyïìn thöëng cuãa ngûúâi Böå coá möåt yá nghôa vö cuâng quan troång. Noá laâ Khmer àûúåc xem nhû möåt troâ diïîn, ngûúâi ta möåt trong söë caác nghi thûác àûúåc coi troång nhêët sûã duång muáa kïët húåp vúái êm nhaåc laâ sûå thïí trong nghi lïî voâng àúâi ngûúâi. Búãi vò theo quan hiïån vïì nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa nhûäng nghi niïåm cuãa moåi ngûúâi, àaám cûúái àûúåc coi nhû laâ lïî maâ trong nghi thûác cuãa noá àoâi hoãi phaãi möåt sûå thûâa nhêån vïì mùåt dû luêån. Àaám cûúái coá muáa. Ngûúâi muáa trong lïî cûúái theo phong khöng coân laâ viïåc cuãa caá nhên maâ laâ cuãa gia tuåc thò bùæt buöåc phaãi laâ möåt trong caác öng àònh, doâng hoå. Noá bao haâm caã danh dûå, uy Möha thûåc hiïån. Vò vêåy maâ öng Möha khöng tñn, võ thïë cuãa hai gia àònh. Vò thïë àaám cûúái chó laâ ngûúâi am tûúâng phong tuåc têåp quaán khoá coá thïí thoaát li ra khoãi tñnh cöång àöìng. Khmer, biïë t raâ n h êm nhaå c truyïì n thöë n g Khmer, maâ coân phaãi biïët muáa vaâ muáa phaãi Lïî cûúái truyïìn thöëng cuãa ngûúâi Khmer Nam àuáng theo lïî tiïët cêìn coá trong nghi thûác lïî. Böå àûúåc diïîn ra vúái nhiïìu nghi thûác trang troång, Muáa trong lïî cûúái mang tñnh tûúång trûng vaâ trûúác sûå chûáng kiïën cuãa trúâi àêët, töí tiïn, hoå ûúác lïå nhûng laåi laâ yïëu töë cêìn vaâ àuã àïí laâm haâng, beâ baån gêìn xa, nhêët laâ trûúác sûå coá mùåt roä thïm nöåi dung yá nghôa cho caác nghi thûác cuãa caác võ sû saäi tuång kinh chuác phuác. Möíi trong lïî cûúái nhû: Lïî cùæt hoa cau, lïî múã cöíng nghi thûác àïìu coá tñnh triïët lñ cao, coá yá nghôa raâo, lïî múã maân phoâng hoa chuác, lïî múã nùæp giaáo duåc àaåo àûác, cho nïn nhûäng nghi thûác àoá mêm trêìu cau, lïî àeâ chó cöåt tay, lïî queát chiïëu, khöng chó coá yá nghôa trong ngaây cûúái, maâ noá lïî cuöën chiïëu... Theo Hoaâng Tuác: "Thûúâng thò coân in àêåm dêëu êën sêu sùæc vaâo àúâi söëng tinh möîi lïî tiïët duâ coá diïîn troâ hay khöng cuäng àïìu thêìn cuãa àöi vúå chöìng trong suöët caã cuöåc àúâi. laâ möåt caách trònh diïîn cuãa lïî cûúái, möåt biïíu Lïî cûúái truyïìn thöëng cuãa ngûúâi Khmer Nam hiïån cuãa phong tuåc vaâ àûúåc chi phöëi búãi tñn Böå tuy coá nhiïìu nghi thûác phûác taåp, nhûng ngûúäng tön giaáo. Nhûng nhûäng lïî troång thûúâng trong möîi nghi thûác àïìu chûáa àûång möåt yá nghôa coá lïî tiïët ài keâm vúái troâ diïîn, muáa ca tö àiïím riïng, hoùåc möåt yá nghôa vùn hoáa, möåt triïët lñ thïm yá nghôa nhên sinh, dên töåc xaä höåi cöång söëng cuãa con ngûúâi. Xeát vïì quan àiïím truyïìn àöìng" (2012: 103). thöëng, thò tûâ xûa àïën nay, ngûúâi Khmer vêîn Toám laåi, thûåc haânh lïî cûúái vaâ êm nhaåc trong xem lïî cûúái laâ möåt sinh hoaåt thuöåc lônh vûåc lïî cûúái truyïìn thöëng cuãa ngûúâi Khmer úã Soác vùn hoáa dên gian, gùæn liïìn vúái gia phong vaâ Trùng laâ möåt hiïån tûúång vùn hoáa dên töåc. Àêy phong tuåc têåp quaán cuãa cöång àöìng.
TAÅP CHÑ VHDG SÖË 4/2015 13 Àiïìu àùåc biïåt trong lïî cûúái truyïìn thöëng cuãa phaãi àûúåc nghiïn cûáu, sûu têìm, khai thaác vaâ ngûúâi Khmer Nam Böå laâ úã möîi lïî thûác àïìu coá phaát huy nhùçm baão vïå nhûäng giaá trõ nhên vùn lúâi ca, baãn nhaåc, àiïåu muáa àùåc trûng àêìy hònh cuãa noá trong àúâi söëng vùn hoáa cuãa cöång àöìng tûúång àïí minh hoåa. Coá thïí àaánh giaá rùçng, lïî ngûúâi Khmer Nam Böå hiïån nay. cûúái cuãa ngûúâi Khmer khöng chó thuêìn tuáy laâ möåt hònh thûác töí chûác thöng tin vïì sûå kiïån hön Taâi liïåu tham khaão nhên cuãa hai vúå chöìng son, cuãa gia àònh hai Tiïëng Viïåt: hoå, maâ noá coân chûáa àûång nhiïìu triïët lñ söëng, 1. Sún Ngoåc Hoaâng, Àaâo Huy Quyïìn, Ngö Khõ (2007), Nhaåc khñ dên töåc Khmer Soác Trùng, Nxb. Töíng húåp Tp.HCM. chûáa àûång caác giaá trõ xaä höåi, caác nhên töë àaåo 2. Voä Thaânh Huâng (2010), Nghi lïî voâng àúâi ngûúâi Khmer tónh àûác, vaâ laâ möåt hònh thûác nghïå thuêåt diïîn xûúáng Soác Trùng, Nxb. Vùn hoáa dên töåc. 3. Nguyïîn Thuåy Loan (2012), "Tñn ngûúäng, tön giaáo vaâ ca töíng húåp cuãa dên töåc. Vïì lônh vûåc êm nhaåc, nhaåc cöí truyïìn" trong Tñn ngûúäng vaâ vùn hoáa tñn ngûúäng úã caác baâi baãn trong lïî cûúái àaä àoáng goáp vaâo kho Viïåt Nam. Nxb. Treã. taâng dên ca Khmer Nam Böå vúái khoaãng 96 4. Nguyïîn Thuåy Loan (2012), "Muáa nghi lïî (muáa thiïng)" trong Tñn ngûúäng vaâ vùn hoáa tñn ngûúäng úã Viïåt Nam. Nxb. Treã. baâi haát. Tuy nhiïn, hiïån nay chó coân möåt söë 5. Sún Lûúng (2014), "Lïî cûúái cuãa ngûúâi Khmer Soác Trùng", àõa phûúng lûu giûä àûúåc nhûäng baâi baãn cöí Luêån vùn Thaåc sô Vùn hoáa hoåc, Trûúâng Àaåi hoåc Traâ Vinh. truyïìn trong lïî cûúái truyïìn thöëng, nhûng nhòn 6. Hoaâng Tuác (1988), "Nghïå thuêåt êm nhaåc vaâ biïíu diïîn cuãa ngûúâi Khmer vuâng Àöìng bùçng söng Cûãu Long" trong Tòm chung khöng àûúåc àêìy àuã vò àaä bõ thêët truyïìn, hiïíu vöën vùn hoáa dên töåc Khmer Nam Böå, Nxb. Töíng húåp mêët maát khaá nhiïìu vïì söë lûúång baâi baãn. Hêåu Giang. 7. Hoaâng Tuác (2011), Diïîn ca Khmer Nam Böå, Höåi Vùn nghïå Vò lïî cûúái cuãa ngûúâi Khmer nïëu theo àuáng dên gian Viïåt Nam, Nxb. Thúâi Àaåi. 8. Ngö Àûác Thõnh (chuã biïn, 2012), Tñn ngûúäng vaâ vùn hoáa caác nghi thûác xûa thò quaá phûác taåp, töën keám tñn ngûúäng úã Viïåt Nam, Nxb. Treã, Haâ Nöåi. vaâ keáo daâi thúâi gian, nïn hiïån nay ngûúâi ta àaä 9. Thaåch Voi (1988), "Khaái quaát vïì ngûúâi Khmer úã vuâng boã ài nhiïìu lïî tiïët khöng coân phuâ húåp vúái xu Àöìng bùçng söng Cûãu Long" trong Tòm hiïíu vöën vùn hoáa dên töåc Khmer Nam Böå, Nxb. Hêåu Giang. thïë biïën àöíi trong thûåc haânh vùn hoáa, àöìng 10. Thaåch Voi (1993), "Tñn ngûúäng - tön giaáo cuãa ngûúâi Khmer thúâi cuäng coá nhûäng caãi tiïën linh hoaåt cho phuâ vuâng ÀBSCL” trong Vïì vùn hoáa cuãa àöìng baâo Khmer úã ÀBSCL, Nxb. Vùn hoáa dên töåc, Haâ Nöåi. húåp vúái böëi caãnh múái. ÚÃ nhûäng gia àònh ngheâo, 11. Thaåch Voi (1993), Phong tuåc têåp quaán cuãa ngûúâi Khmer taâi chñnh eo heåp, hay úã caác àaám cûúái giûäa cö vuâng ÀBSCL, Nxb. Vùn hoáa dên töåc, Haâ Nöåi. dêu chuá rïí laâ ngûúâi Viïåt - Khmer, Hoa - Khmer 12. Thaåch Voi - Hoaâng Tuác (1988), "Phong tuåc lïî nghi cuãa ngûúâi Khmer ÀBSCL" trong Tòm hiïíu vöën vùn hoáa dên töåc àaä pha tröån caác lïî tiïët cuãa caã hai töåc ngûúâi, thò Khmer Nam Böå, Nxb. Hêåu Giang. caác thuã tuåc khöng coân àêìy àuã nhû àaä mö taã. 13. Lû Nhêët Vuä, Lï Giang, Nguyïîn Vùn Hoa, Minh Luên (1986), Dên ca Hêåu Giang, Súã Vùn hoáa - Thöng tin Hêåu Mùåc duâ lïî cûúái cuãa ngûúâi Khmer ngaây nay àaä Giang. boã ài rêët nhiïìu lïî tiïët, nhûng vêîn giûä laåi nhûäng Tiïëng Khmer: nghi thûác mang àêåm dêëu êën Phêåt giaáo nhû tuåc 14. Chapin (1965), Nghi lïî cûúái hoãi, Nxb. Pich Nil. múâi sû saäi àïën tuång kinh chuác phuác. 15. Chhïnh Ponh - Pich Tum Kravel (2006), Dol t'rêy, Röbùm & La khöne Khmer (Êm nhaåc - muáa vaâ sên khêëu Khmer). Ngaây nay, trong böëi caãnh toaân cêìu hoáa, nûúác Nxb. Phnöm Pïnh. ta àang bûúác vaâo thúâi kò cöng nghiïåp hoáa - 16. Chhûng Thanh Sö Phone (2003), Nghi lïî truyïìn thöëng Khmer, Nxb. Phnöm Pïnh. hiïån àaåi hoáa, chùæc chùæn seä coá nhûäng taác àöång 17. Hun Sa Rinh (2004), Khmer Orchestra (Daân nhaåc lúán àïën àúâi söëng vùn hoáa, xaä höåi cuãa ngûúâi Khmer), Böå Vùn hoáa vaâ Nghïå thuêåt CPC, Nxb. Phnöm Pïnh. 18. Nhiïìu taác giaã (1970), Toám tùæt vïì êm nhaåc Khmer, Viïån Khmer, trong àoá coá hön nhên. Lïî cûúái theo Phêåt hoåc, Phnöm Pïnh. phong tuåc cöí truyïìn cuãa ngûúâi Khmer Nam Böå laâ möåt hoaåt àöång vùn hoáa dên gian àùåc sùæc, êm nhaåc trong lïî cûúái truyïìn thöëng Khmer ThS. SÚN NGOÅC HOAÂNG Trûúâng Trung cêëp Vùn hoáa nghïå thuêåt Soác Trùng laâ di saãn vùn hoáa phi vêåt thïí quyá giaá, vò vêåy, cêìn