Đặc trưng văn hóa ẩm thực Nam Bộ

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

1
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Văn hóa ẩm thực Nam Bộ được định hình trên cơ sở kế thừa nền văn hóa ẩm thực truyền thống kết hợp với môi trường tự nhiên của vùng đất mới. Văn hóa ẩm thực truyền thống là công thức cơ bản để người dân tạo tác món ăn. Còn điều kiện tự nhiên ở vùng đất mới đã giúp cho nền văn hóa ẩm thực vùng này có những thay đổi cho phù hợp với điều kiện thực tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đặc trưng văn hóa ẩm thực Nam Bộ

76 TÛ LIÏÅU VÙN HOÁA ÀÙÅC TRÛNG VÙN HOÁA ÊÍM THÛÅC NAM BÖå TRÊÌN PHOÃNG DIÏÌU Vùn hoáa êím thûåc Nam Böå àûúåc àõnh hònh trïn cú súã kïë thûâa nïìn vùn hoáa êím thûåc truyïìn thöëng kïët húåp vúái möi trûúâng tûå nhiïn cuãa vuâng àêët múái. Vùn hoáa êím thûåc truyïìn thöëng laâ cöng thûác cú baãn àïí ngûúâi dên taåo taác moán ùn. Coân àiïìu kiïån tûå nhiïn úã vuâng àêët múái àaä giuáp cho nïìn vùn hoáa êím thûåc vuâng naây coá nhûäng thay àöíi cho phuâ húåp vúái àiïìu kiïån thûåc tïë. 1. Vïì khêíu võ 2. Vïì nguyïn liïåu Khêíu võ cuãa ngûúâi Nam Böå trïn àaåi àïí cuäng Noái àïën Nam Böå ngûúâi ta nghô ngay àïën nhû caác vuâng khaác, vêîn laâ caác võ chua, cay, möåt vuâng àêët truâ phuá vúái vûúân cêy traái quanh mùån, ngoåt, àùæng, chaát... nhûng do möi trûúâng nùm trôu quaã, ruöång àöìng thùèng caánh coâ bay, sinh thaái úã àêy coá nhûäng neát khaác khaác biïåt chim àêìy trúâi, caá àêìy söng... Têët caã àoá taåo nïn maâ khêíu võ cuãa cû dên vuâng naây cuäng coá àöi nguöìn thûåc phêím hïët sûác döìi daâo cho ngûúâi chuát khaác biïåt. Nhû: "Mùån thò phaãi mùån queáo dên úã àêy. "Khöng kïí nguöìn töm caá cuãa biïín lûúäi (nhû nûúác mùæm phaãi nguyïn chêët vaâ maâ saãn lûúång haâng nùm hiïån nay vêîn dêîn àêìu nhiïìu, chêëm múái dñnh; kho queåt phaãi kho cho caã nûúác, Nam Böå coân coá möåt trûä lûúång rêët lúán coá caát tûác coá àoáng vaáng muöëi); ùn cay thò phaãi vïì töm caá nûúác ngoåt, bao göìm caá söng vaâ caá gûâng giaâ, cuäng khöng thïí thiïëu úát, maâ úát thò àöìng. Tûâ caác cûãa söng ngûúåc vïì thûúång nguöìn, choån loaåi úát cay xeá, hñt haâ (cùæn traái úát, maâ möi tûâ caác àöìng, bûng, baâu lung, trêëp, núi naâo cuäng khöng giûåt giûåt, löî tai khöng nghe kïu caái rùæc, coá nhiïìu caá. Trûúác chiïën tranh thïë giúái lêìn thûá hoùåc chûa chaãy nûúác mùæt thò dûúâng nhû chûa... hai, nghôa laâ caách nay gêìn nùm mûúi nùm, khi àaä!). Coân chua thò chua cho nhùn mùåt, nhñu ruöång àêët chûa àûúåc khai phaá vúái quy mö lúán maây múái àaä theâm; ngoåt (cheâ) thò phaãi ngoåt ngay, nhû ngaây nay vaâ viïåc sûã duång phên boán hoáa ngoåt gùæt; beáo thò beáo ngêåy; àùæng thò phaãi àùæng hoåc cuâng thuöëc trûâ sêu, thuöëc diïåt coã chûa nhû mêåt (thêåm chñ ùn caã mêåt caá, cho laâ ngoåt)"(1). nhiïìu, caá àêìy söng raåch, àêìy bûng trêëp, àêìy Àoá laâ nhûäng khaác biïåt vïì khêíu võ rêët cú baâu, àêìy àöìng. Vaâo muâa taát àòa úã Àöìng Thaáp baãn cuãa ngûúâi Nam Böå. Sûå khaác biïåt naây phuâ Mûúâi, ngûúâi ta chó choån bùæt nhûäng con caá lúán, húåp vúái tñnh caách ngûúâi dên núi àêy. Tñnh caách coân caá nhoã thò laâm phên. Chuyïån kïí úã rûâng U ngûúâi dên Nam Böå thûúâng dûát khoaát, roä raâng, Minh, coá núi vaâo mua khö caá chïët àïí laåi lúáp thñch noái thùèng, chûá khöng thñch noái voâng vo, xûúng daây haâng mêëy têëc laâ àiïìu coá thêåt"(2). khöng ûa "nûãa naåc nûãa múä" nïn trong ùn uöëng Nguöìn lúåi tûâ thiïn nhiïn naây àïën maäi àêìu khêíu võ cuãa hoå cuäng àêu ra àoá: mùån ra mùån, thïë kó XX haäy coân. "Höìi êëy dên cû nhaân nhaä ngoåt ra ngoåt chûá khöng chõu lú lúá, võ naâo phaãi lùæm. Phaát vaâi cöng àêët úã sau nhaâ, saå möåt vaâi ra võ nêëy. giaå luáa laâ coá luáa dû ùn suöët nùm. Caá nhiïìu túái
TAÅP CHÑ VHDG SÖË 3/2015 77 nöîi con nñt cêìm möåt cêy àinh ba nhoã ài àêm töm, cua, ruâa, rùæn, chim, coâ... coá rêët nhiïìu dûúái möåt luác vïì cuäng àûúåc möåt xêu caá; àaân baâ ngöìi söng raåch, bûng àòa, lung laáng. Võt, gaâ, heo rûãa cheán, thêëy caá löåi ngang, thûúâng cêìm dao nuöi bêìy, nuöi àaân cuäng dïî daâng. Cho nïn, cheám àûúåc nhûäng con caá loác lúán bùçng bùæp ngûúâi dên úã àêy toã ra haâo phoáng trong ùn uöëng. chuöëi. Muöën àöíi thûác ùn, ra àöìng bùæt coâ, bùæt Cêu ca: Miïëng ùn laâ miïëng töìi taân/ Mêët ài möåt trñch, vaâ lûúåm ruâa. Rau thò coá böng suáng moåc miïëng löån gan lïn àêìu dûúâng nhû khöng àuáng khùæp núi. Cuãi thò coá tre, sêåy vaâ traâm luåt"(3). lùæm vúái con ngûúâi úã àêy. Khi taát àòa, ngûúâi ta Bïn caånh àoá, ngûúâi dên Nam Böå coân böí chó bùæt nhûäng con caá lúán coân caá beá nhûúâng laåi sung vaâo thûåc àún cuãa mònh nhiïìu "moán ùn cho ngûúâi "bùæt höi", chûá khöng ai núä veát saåch laå" nhû caác moán àûúåc chïë biïën tûâ àuöng, dúi, saânh sanh caã ao àòa. Vaâ khi taát àòa xong, ngûúâi chuöåt àöìng, coác, ruâa, lûún, rùæn... "Viïåc sûã duång ta baây cuöåc nhêåu, cuâng chung vui sau nhûäng caác nguöìn thûåc phêím àa daång cuãa thiïn nhiïn giúâ lao àöång mïåt nhoåc. Trong buöíi tiïåc naây, Nam Böå, nhêët laâ caác loaåi sinh vêåt hiïëm so vúái khöng chó coá chuã àòa, ngûúâi taát àòa, maâ coân coá núi khaác, nhû chuöåt, ruâa, àuöng, coác, dúi, rùæn... caã nhûäng ngûúâi "bùæt höi", ngûúâi trïn xoám dûúái khöng phaãi laâ sûå "ùn taåp" nhû nhiïìu ngûúâi lêìm qua laåi, ai cuäng àûúåc múâi möåt li cho roä tònh tûúãng, maâ laâ dûåa trïn kinh nghiïåm lêu àúâi, giao haão. Tuy laâ "ùn to noái lúán", gùæp àuäa nùçm, phong phuá, úã sûå phên tñch tinh tïë taác duång cuãa nhûng dûúâng nhû ngûúâi Nam Böå khöng mêëy tûâng loaåi thûåc phêím vúái caác giaá trõ dinh dûúäng cêìu kò trong caách baây biïån thûác ùn, hoå chó chuá vaâ chûäa bïånh. Ùn àuöng chùèng qua cuäng nhû troång hûúng võ vaâ söë lûúång moán ùn: "Löëi söëng, ùn caác loaåi êëu truâng khaác, nhû trûáng võt löån, caách ùn uöëng cuãa ngûúâi Nam Böå khöng ài vaâo nhöång, ve, ong non..., maâ khoa hoåc phên tñch cêìu kò, tó mó, ài vaâo thûúãng thûác caái tinh tïë cuãa àaä thûâa nhêån taác duång cuãa loaâi thûåc khuêín baâo löëi söëng, caách ùn. Ùn uöëng Nam Böå thiïn vïì naây àöëi vúái cú thïí con ngûúâi"(4). sûå dû dêåt, phong phuá, ñt chuá yá túái caái tinh vi cuãa caách nêëu, caách baây, túái mô caãm trong ùn Chñnh do nguöìn àöång, thûåc vêåt phong phuá uöëng. Ngûúâi Nam Böå ùn nhiïìu, ùn no, ùn thoaãi naây àaä quy àõnh cú cêëu bûäa ùn cuãa con ngûúâi maái. Khi coá khaách khûáa, beâ baån, ùn uöëng laâ úã àêy. Do àoá, coá thïí noái, vùn hoáa êím thûåc möi trûúâng àïí con ngûúâi böåc löå giaäi baây, "nhêåu Nam Böå, nhòn úã möåt phûúng diïån naâo àoá, laâ lai rai" tûâ buöíi naây sang buöíi khaác. Do vêåy, kïët quaã cuãa con ngûúâi ûáng xûã trûúác möi trûúâng khung caãnh ùn uöëng cuãa ngûúâi Nam Böå laâ con tûå nhiïn maâ hoå àang söëng. Àoá cuäng chñnh laâ ngûúâi vaâ quan hïå con ngûúâi, chûá khöng phaãi caách con ngûúâi têån duång vaâ caãi taåo möi trûúâng laâ thiïn nhiïn, laâ caãnh àeåp, núi chöën kò thuá tûå nhiïn àïí laâm phong phuá thïm cho cuöåc söëng nhû vúái ngûúâi Huïë"(5). cuãa mònh. Coá ngûúâi rêët coá lñ khi cho rùçng, cú cêëu êím thûåc chuã yïëu cuãa ngûúâi Nam Böå laâ Ùn uöëng, vïì möåt phûúng diïån naâo àoá, noá thiïn vïì thûåc vêåt vaâ thuãy saãn. Ngoaâi ra, àöång khöng chó laâ nhu cêìu vêåt chêët cuãa con ngûúâi, vêåt cuäng laâ möåt nguöìn lûúng thûåc thiïët yïëu maâ noá coân laâ vùn hoáa - vùn hoáa êím thûåc. Vaâ cuãa cû dên vuâng naây. möîi dên töåc, úã tûâng àõa phûúng àïìu coá möåt phong caách, möåt sùæc thaái trong ùn uöëng cuãa 3. Vïì caách ùn mònh. Vúái Nam Böå, möi trûúâng thiïn nhiïn úã Do söëng trong möi trûúâng khoaáng àaåt, ngêåp àêy luác àêìu gêìn nhû hoang sú, möi trûúâng traân nûúác, giaâu caá töm maâ ngûúâi Nam Böå coá thoái ngêåp möåt maâu xanh cuãa cêy coã, mïnh möng quen "ùn to noái lúán". Ùn to laâ ùn miïëng to, gùæp nûúác ngêåp trùæng àöìng, vúái nhûäng caánh rûâng khuác lúán, chûá khöng róa veä tûâng tñ möåt. Búãi caá, baåt ngaân, nhûäng kinh raåch chùçng chõt... nïn
78 TÛ LIÏÅU VÙN HOÁA khöng gian ùn uöëng úã àêy cuäng gùæn vúái möi chuöëi... Nhûng khi buán nûúác leâo naây qua tay trûúâng thiïn nhiïn Nam Böå. Àoá laâ möåt khöng nhûäng thúå nêëu ngûúâi Viïåt thò caác nguyïn liïåu gian cao, röång, thöng thoaáng, trïn möåt con àï, cuãa noá khöng àûúåc giûä nguyïn nhû cuä, maâ àaä möåt caánh àöìng, möåt khoaãnh vûúân chûá khöng àûúåc thïm búát cho phuâ húåp vúái caái gu cuãa hoå. phaãi trong möåt nhaâ ùn têåp thïí, möåt khaách saån Khi nêëu buán nûúác leâo, ngûúâi Viïåt cho thïm hay nhaâ haâng. Cho nïn coá ngûúâi rêët coá lñ khi teáp boác voã, thõt heo quay vaâ möåt söë loaåi rau cho rùçng: moán ùn Nam Böå ngon laâ nhúâ möåt khaác, maâ nhûäng loaåi rau naây àöi khi noá khaác phêìn ùn caã caái khöng gian cuãa noá. Nïëu taách ra hùèn nguyïn göëc. khoãi khöng gian naây thò moán ùn seä vö võ vaâ "AÃnh hûúãng tûâ ngûúâi Hoa vïì ùn uöëng àûúåc nhaåt nheäo, vò möi trûúâng thiïn nhiïn vúái tû thïí hiïån rêët nhiïìu vaâ roä rïåt nhêët do quaá trònh caách laâ möåt thaânh töë cuãa sinh hoaåt cöång àöìng cuâng cöång cû lêu àúâi vaâ do ngûúâi Hoa vöën laâ àaä bõ triïåt tiïu. Moán caá loác nûúáng trui cuãa ngûúâi möåt dên töåc coá truyïìn thöëng nêëu ùn ngon. Nam Böå thûúâng àûúåc doån giûäa möåt baäi àêët Ngûúâi Viïåt tiïëp nhêån úã ngûúâi Hoa caã nhûäng tröëng, vúái rau traái quanh nhaâ, duång cuå nêëu moán ùn ngaây lïî, Tïët (nhû laåp xûúãng, võt laåp, nûúáng àïìu laâ cêy nhaâ laá vûúân: neåp tre, rúm àïí thõt quay, theâo leâo, meâ laáo...) lêîn nhûäng moán nûúáng caá, laá chuöëi àïí àûång caá... nïëu àem àùåt ùn bònh dên (nhû mò, chaáo Quaãng, baánh bao, trong möåt nhaâ haâng maáy laånh kñn bûng thò chùæc baánh tiïu...). chùæn seä mêët ài yá nghôa cuãa noá. Bùçng con àûúâng giaán tiïëp vaâ trûåc tiïëp, trong 4. Vïì sûå giao lûu trong ùn uöëng quaá trònh giao lûu vùn hoáa vúái ngûúâi Chùm úã Nam Böå laâ vuâng àêët cöång cû cuãa caác dên Trung Böå vaâ ngûúâi Chùm Höìi giaáo úã Àöìng töåc Viïåt, Khú Me, Hoa, Chùm. Mùåc duâ möîi bùç n g söng Cûã u Long, cuâ n g möå t böå phêå n dên töåc àaä cöë gùæng giûä gòn vaâ phaát huy neát ngûúâi ÊËn Àöå sinh söëng lêu àúâi úã Nam Böå, vùn hoáa àùåc sùæc cuãa riïng mònh, nhûng do quaá ngûúâi Viïåt úã Àöìng bùçng söng Cûãu Long aãnh trònh cöång cû lêu daâi nïn vùn hoáa cuãa caác dên hûúãng möåt söë moán nhû moán caâ ri (nhûng thay töåc khöng khoãi coá sûå hoâa húåp vaâ giao thoa lêîn vò nêëu caâ ri vúái sûäa tûúi, ngûúâi Viïåt nêëu vúái nhau. Chùèng haån, vïì êím thûåc, "ngûúâi Viïåt aãnh nûúác cöët dûâa). Mùæm nïm vaâ baánh gan maâ hûúãng úã ngûúâi Khú Me têåp quaán duâng nûúác ngûúâi Viïåt duâng phöí biïën bêëy lêu nay vöën laâ cöët dûâa cuâi dûâa khö trong hêìu hïët caác moán ùn caác moán ùn maâ ngûúâi Chùm úã Trung Böå múái mùån vaâ ngoåt. Moán canh chua àùåc saãn hiïån nay chñnh laâ chuã nhên thûåc sûå. Coân moán baánh baâ cuãa ngûúâi Viïåt chñnh laâ kïët quaã cuãa sûå "caãi ba nûúáng, cheâ ba ba laâ caác moán ùn maâ ngûúâi biïën", "àiïìu chónh" cuãa ngûúâi Khú Me cho phuâ Viïåt úã Àöìng bùçng söng Cûãu Long aãnh hûúãng húåp vúái khêíu võ dên töåc (ngûúâi Khú Me nïm cuãa nhoám töåc ngûúâi Baâ Ba úã Malaysia, nhûng canh vúái cúm meã vaâ mùæm prahoc, ngûúâi Viïåt võ nûúác dûâa beáo ngêåy trong caác moán naây cuäng nïm bùçng me vaâ nûúác mùæm). Moán canh chua nhû möåt söë vêåt liïåu thïm vaâo trong moán baánh, bùæp chuöëi nêëu vúái caá khö cuäng aãnh hûúãng tûâ moán cheâ êëy àïìu laâ saáng kiïën cuãa ngûúâi Viïåt ngûúâi Khú Me"(6). úã Àöìng bùçng söng Cûãu Long cho thñch húåp Hay nhû buán nûúác leâo cuãa ngûúâi Khú Me khêíu võ. àûúåc chïë biïën tûâ töm, caá nêëu nhûâ, röìi róa boã Vaâo caác ngaây Tïët, thûác ùn xuêët hiïån trong hïët xûúng, nïm vaâo nûúác leâo saã, úát, cuã ngaãi nhiïìu gia àònh úã Nam Böå cuäng coá nhûäng moán buán àûúåc giaä nhuyïîn, sau àoá nïm mùæm böì tiïu biïíu cuãa miïìn Bùæc nhû gioâ luåa, chaã quïë, hoác vaâo cho àêåm àaâ. Ùn keâm vúái moán naây laâ thõt àöng vaâ cuäng thïm rêët nhiïìu moán ùn tiïu caác loaåi rau huáng nhuãi, huáng quïë, heå, bùæp biïíu cuãa miïìn Trung nhû nem Huïë, treá, baánh
TAÅP CHÑ VHDG SÖË 3/2015 79 traá n g meâ Quaã n g Nam, mùæ m töm chua "kïët quaã cuãa sûå giao tiïëp röång raäi tûâ nhiïìu luöìng Huïë..."(7). vùn hoáa Àöng - Têy. Àïí thñch húåp àûúåc vúái möi trûúâng söëng vaâ khêíu võ dên töåc, caác moán Nhû vêåy ta thêëy, do quaá trònh cöång cû lêu ùn truyïìn thöëng cuãa ngûúâi Viïåt úã nhûäng àõa daâi giûäa caác dên töåc Viïåt, Hoa, Khú Me, Chùm baân nhû miïìn Bùæc, miïìn Trung vaâ cuãa nhûäng trïn vuâng àêët naây maâ vïì mùåt vùn hoáa caác dên dên töåc khaác àaä àûúåc ngûúâi Viïåt úã àöìng bùçng töåc naây coá sûå hoâa húåp vaâ giao lûu lêîn nhau. söng Cûãu Long tiïëp thu, trong àoá coá caãi biïën Möîi dên töåc, àïìu coá möåt nïìn vùn hoáa riïng möåt söë thaânh nhûäng moán ùn mang sùæc thaái múái cuãa mònh, àöìng thúâi úã möîi dên töåc cuäng àoáng meã, àöåc àaáo, vaâ qua quaá trònh choån loåc àaä trúã goáp vaâo nïìn vùn hoáa chung cuãa möåt vuâng àêët thaânh nhûäng saãn phêím tiïu biïíu cho vùn hoáa laâm cho nïìn vùn hoáa êím thûåc úã Nam Böå coá sûå àõa phûúng Nam Böå"(8). phong phuá, àa daång vaâ nhiïìu maâu sùæc. 5. Kïët luêån Chuá thñch Vùn hoáa Nam Böå noái chung, vùn hoáa êím (1) Nguyïîn Hûäu Hiïåp (2011), "Vaâi neát vïì vùn hoáa êím thûåc úã Nam Böå", Taåp chñ Nguöìn saáng dên gian, söë 1. thûåc Nam Böå noái riïng, àaä kïë thûâa nïìn vùn (2) Thaåch Phûúng - Höì Lï - Huyânh Lûáa - Nguyïîn Quang hoáa truyïìn thöëng chung cuãa dên töåc. Nhûng Vinh (1992), Vùn hoáa dên gian ngûúâi Viïåt úã Nam Böå, trong quaá trònh Nam tiïën, do nhûäng àùåc àiïím Nxb. Khoa hoåc xaä höåi, Haâ Nöåi, tr. 48 - 50. (3) Nguyïîn Hiïën Lï (2002), Baãy ngaây trong Àöìng tûå nhiïn vïì àõa lñ, khñ hêåu, nhûäng saãn vêåt àùåc Thaáp Mûúâi, Nxb. Vùn hoáa - Thöng tin, tr.140. thuâ cuãa vuâng àêët, àùåc biïåt laâ nhûäng ûu àaäi cuãa (4) Ngö Àûác Thõnh (2004), Vùn hoáa vuâng vaâ phên möi trûúâng thiïn nhiïn maâ ngûúâi Nam Böå àaä vuâng vùn hoáa úã Viïåt Nam, Nxb. Treã, tr. 274 - 275. (5) Ngö Àûác Thõnh, sàd, tr. 277. chïë biïën ra nhiïìu moán ùn khaác nhau, coá phêìn (6) Phan Thõ Yïën Tuyïët (1993), Nhaâ úã - Trang phuåc - khaác vúái vùn hoáa êím thûåc truyïìn thöëng. Vaâ Ùn uöëng cuãa caác dên töåc vuâng àöìng bùçng söng Cûãu hêìu nhû moán ùn naâo úã Nam Böå cuäng àïìu êín Long, Nxb. Khoa hoåc xaä höåi, Haâ Nöåi, tr. 91. chûáa dêëu êën thiïn nhiïn cuãa vuâng àêët naây. (7) Phan Thõ Yïën Tuyïët, sàd, tr. 91 - 93. (8) Phan Thõ Yïën Tuyïët, sàd, tr. 93. Cuäng chñnh àiïìu naây laâm nïn neát vùn hoáa àùåc thuâ trong ùn uöëng cuãa vuâng àêët phûúng Nam. ThS. TRÊÌN PHOÃNG DIÏÌU Trûúâng Cao àùèng Cêìn Thú Àöìng thúâi vùn hoáa êím thûåc úã àêy cuäng laâ ÀÑNH CHÑNH: Taåp chñ Vùn hoáa dên gian söë 2 (152) 2014 coá 4 baâi viïët: 1. “ÛÁng xûã cuãa ngûúâi Dao vúái biïën àöíi khñ hêåu” cuãa Trêìn Hûäu Sún (tr. 3 - 14). 2. “Möåt söë lïî cuáng dên gian liïn quan àïën rûâng cuãa ngûúâi Dao Àoã úã Laâo Cai” cuãa Buâi Duy Chiïën (tr. 15 - 22). 3. “Tri thûác àõa phûúng trong hoaåt àöång haái lûúåm cuãa ngûúâi Dao Àoã: Nghiïn cûáu trûúâng húåp taåi Sa Pa vaâ Baát Xaát” cuãa Vuä Thõ Trang (tr. 23 - 29). 4. “Ngöi nhaâ truyïìn thöëng cuãa ngûúâi Dao Tuyïín trong möëi quan hïå vúái rûâng vaâ nguöìn nûúác” cuãa Nguyïîn Huâng Maånh (tr. 30 - 35). Böën baâi viïët trïn laâ kïët quaã nhiïn cûáu cuãa àïì taâi khoa hoåc do Quyä Nafosted taâi trúå. Tuy nhiïn, do sú xuêët cuãa taác giaã nïn thöng tin naây àaä khöng àûúåc àùng trïn Vùn hoáa dên gian söë 2/2014. Vò vêåy Taåp chñ xin àñnh chñnh rùçng: àêy laâ nhûäng baâi viïët thuöåc àïì taâi ÛÁng xûã ngûúâi Dao vúái möi trûúâng tûå nhiïn, truyïìn thöëng vaâ biïën àöíi, nùçm trong chûúng trònh Quyä Nafosted. Xin caáo löîi vúái àöåc giaã.