Tài li uệ
An toàn sinh h c trong chăn nuôiọ
Bài 1: M đ uở ầ
I. Khái ni m an toàn sinh h c trong chăn nuôiệ ọ
- An toàn sinh h c đ i v i các c s chăn nuôi là vi c th c hi n đ ng b các bi nọ ố ớ ơ ở ệ ự ệ ồ ộ ệ
pháp v sinh thú y nh m ngăn ch n m m b nh t bên ngoài xâm nh p vào các cệ ằ ặ ầ ệ ừ ậ ơ
s chăn nuôi và tiêu di t m m b nh t n t i bên trong c a c s chăn nuôi đó.ở ệ ầ ệ ồ ạ ở ủ ơ ở
II. N i dung môn h cộ ọ
- Qu n lý đàn v t nuôiả ậ
- Ki m soát các tác đ ng liên quanể ộ
- Tăng c ng s c kháng b nh cho v t nuôiườ ứ ệ ậ
- V sinh, sát trùng chu ng tr iệ ồ ạ
- X lý ch t th i chăn nuôiử ấ ả
Bài 2: Qu n lý đàn v t nuôiả ậ
I. Đóng kín đàn v t nuôi, th c hi n t t “cùng vào, c ng ra”ậ ự ệ ố ủ
Tr i chăn nuôi nên áp d ng các nguyên t c chung sau:ạ ụ ắ
- S d ng v t nuôi sinh tr ng trong tr i c a mình đ duy trì và phát tri n quy môử ụ ậ ưở ạ ủ ề ể
chăn nuôi. Hay nói cách khác là t túc v con gi ng.ự ề ố
- Không cho v t nuôi ti p xúc “qua hàng rào” v i đ ng v t bên ngoài.ậ ế ớ ộ ậ
- Không cho con đ c t ngoài vào đ giao ph i.ự ừ ể ố
- Không đ a v t nuôi ra ngoài tr i r i l i đ a vào tr i.ư ậ ạ ồ ạ ư ạ
- Không nuôi h n đ n nhi u l a, nhi u gi ng và v t nuôi có nhi u đ tu i khácỗ ộ ề ứ ề ố ậ ề ộ ổ
nhau trong cùng m t chu ng, dãy.ộ ồ
- Trong cùng m t ngăn, m t dãy nên th c hi n nguyên t c “cùng nh p, cùng xu t”,ộ ộ ự ệ ắ ậ ấ
không nuôi g i đ u, luân chuy n trong m t khu chu ng.ố ầ ể ộ ồ
II. Nuôi cách ly v t nuôi m i nh p tr iậ ớ ậ ạ
1. Chu ng nuôi cách ồly
Vi c nuôi cách ly l a v t nuôi m i nh p tr i là đi u b t bu c, c n th c hi n cácệ ứ ậ ớ ậ ạ ề ắ ộ ầ ự ệ
vi c sau:ệ
- S d ng chu ng nuôi, h th ng c p th c ăn và bãi nuôi (n u có) riêng bi t đử ụ ồ ệ ố ấ ứ ế ệ ể
nuôi l a m i.ứ ớ
- Không cho v t nuôi cũ và m i ti p xúc nhau.ậ ớ ế
- Ch t th i đàn v t nuôi m i nh p không đ c đ a qua khu v a nuôi chung.ấ ả ậ ớ ậ ượ ư ự
- Nuôi cách ly đ th i gian c n thi t (tùy thu c vào lo i v t nuôi) và theo dõi m iủ ờ ầ ế ộ ạ ậ ọ
bi u hi n c a b nh d ch.ể ệ ủ ệ ị
- Ki m tra b nh d ch tr c khi th l a m i vào chu ng nuôi chung.ể ệ ị ướ ả ứ ớ ồ
- C n bi t rõ lai l ch c a l a m i, trình tr ng b nh d ch n i bán và các lo i vacxinầ ế ị ủ ứ ớ ạ ệ ị ơ ạ
đã đ c tiêm vào v t nuôi.ượ ậ
2. Ki m tra s c kh e đ nh kỳể ứ ỏ ị
3. Ki m tra huy t thanhể ế
Bài 3: Ki m soát các tác đ ng liên quanể ộ
I. Ki m soát côn trùng, ti t túc, loài g m nh m, chó mèo và chimể ế ặ ấ
1. Ki m soát côn trùng, ti t túcể ế
- Các loài côn trùng ti t túc chính là nh ng nhân t trung gian truy n b nh, nó mangế ữ ố ề ệ
m n b nh t con v t này sang con v t khác, t toàn này truy n sang loài kia. B nầ ệ ừ ậ ậ ừ ề ả
thân chúng không m c b nh, nh ng l i mang r t nhi u các lo i m n b nh khácắ ệ ư ạ ấ ề ạ ầ ệ
nhau. Đ h n ch các lo i côn trùng, ti t túc c n:ể ạ ế ạ ế ầ
- M c các lo i màn đ ch ng không cho chúng ti p xúc v i v t nuôi.ắ ạ ể ố ế ớ ậ
- Phun các thu c tiêu đ c kh trùng đ c hi u tiêu di t chúng (“ố ộ ử ặ ệ ệ khi chu ng vồnẫ còn
ấm”), l pậ tức phun chất di tệ côn trùng thuộc nhóm ph tphốo h uữ cơ vào các góc,
ngóc ngách của chuồng, toàn bộ phân và độn chuồng, toàn bộ ph nầ chân
t ng/váchườ ở phạm vi từ n nề lên 1m. Để nguyên hi nệ trạng cho thuốc tác đ nộg
trong 24 gi .ờ
- Phát quang xung quanh chu ng tr i, kh i thông c ng rãnh, không đ đ ng n cồ ạ ơ ố ể ọ ướ
b n, không đ l i n i trú n c a chúng.ẩ ể ạ ơ ẩ ủ
2. Ki m soát loài g m nh m, chóể ặ ấ , mèo
Chu t và các lo i g m nh m r t d mang m m b nh vào th c ăn c a v t nuôi vìộ ạ ặ ấ ấ ễ ầ ệ ứ ủ ậ
b n thân chúng là nh ng b nh ti mả ữ ổ ệ ề năng. Đ h n ch chu t và các loài g mể ạ ế ộ ặ
nh m:ấ
- Các chu ng nuôi đ c thi t k ch ng s xâm nh p c a các loài g m nh m.ồ ượ ế ế ố ự ậ ủ ặ ấ
- Lo i b các t chu t, n i trú n c a loài g m nh m trong tr i nuôi.ạ ỏ ổ ộ ơ ẩ ủ ặ ấ ạ
- Kho ch a th c ăn và b n c cách xa chu ng nuôi.ứ ứ ể ướ ồ
- Th ng xuyên t ch c di t chu t và các loài g m nh m trong và xung quanh tr iườ ổ ứ ệ ộ ặ ấ ạ
nuôi.
- Ki m tra s di chuy n c a chó và mèo trong tr i.ể ự ể ủ ạ
- H n ch chó mèo ti p xúc tr c ti p v i v t nuôi ho c vào khu v c cho v t nuôiạ ế ế ự ế ớ ậ ặ ự ậ
ăn.
- Chó và mèo nuôi trong trang tr i ph i tiêm v c xin.ạ ả ắ
3. Ki m soát chimể
Chim chóc bay quanh tr i có th mang m m b nh trong chân và h tiêu hóa. Đạ ể ầ ệ ệ ể
h n ch chim trong tr i:ạ ế ạ
- Lo i b t t c các l , h c nh chim có th làm t trong các mái nhà, b c t ng,ạ ỏ ấ ả ỗ ố ỏ ể ổ ứ ườ
b i cây trong tr i.ụ ạ
- Các l thông h i và qu t gió c n có l i ch n.ỗ ơ ạ ầ ướ ắ
Không cho chim đ u vào khu v c ch bi n th c ăn chăn nuôi c a tr i.ầ ự ế ế ứ ủ ạ
- Lo i b nh ng v t g n chu ng nuôi mà chim có th đ u.ạ ỏ ữ ậ ầ ồ ể ậ
II. Ki m soát ng iể ườ
Ng i có th mang m m b nh trên gi y, qu n áo và trên tay. C n th c hi n cácườ ể ầ ệ ầ ầ ầ ự ệ
bi n pháp:ệ
1. Ki m soát khách tham quanể
- Thông báo cho m i nhân viên, khách thăm ho c lái xe vào tr i v các bi n phápọ ặ ạ ề ệ
phòng d ch và đ ngh h h p tác th c hi n.ị ề ị ọ ợ ự ệ
- Không khuy n khích khách thăm vào chu ng nuôi và n i v t nuôi ăn.ế ồ ơ ậ
- H n ch t i đa khách đã đi thăm tr i chăn nuôi khác 1-5 ngày tr c khi đ n tr iạ ế ố ạ ướ ế ạ
mình.
- Ngoài c ng tr i nuôi treo bi n "C m vào" và không cho ng i l t do vào tr i.ổ ạ ể ấ ườ ạ ự ạ
- Không cho khách thăm ti p xúc tr c ti p v i v t nuôi.ế ự ế ớ ậ
- Cho khách ch đ c vào nh ng khu v c nh t đ nh trong tr iỉ ượ ữ ự ấ ị ạ
- B t bu c khách thăm r a gi y khi vào và ra tr i b ng cách nhúng chân vào hắ ộ ử ầ ạ ằ ố
ch a dung d ch sát trùng.ứ ị
- C p ng cao su ho c túi bó gi y b ng ch t d o, áo khoác s ch cho khách.ấ ủ ặ ầ ằ ấ ẻ ạ
2. Ki m soát công nhânể
- Công nhân sau khi ti p xúc v i v t nuôi b ng tay ph i r a tay.ế ớ ậ ằ ả ử
- Công nhân làm vi c trong chu ng nuôi ph i m c trang ph c và đ i mũ b o hi mệ ồ ả ặ ụ ộ ả ể
lao đ ng. Qu n áo lao đ ng trong tr i c n đ c kh trùng tr c khi gi t.ộ ầ ộ ạ ầ ượ ử ướ ặ
- H n ch t i đa công nhân đi t khu v c chăn nuôi này sang khu v c chăn nuôiạ ế ố ừ ự ự
khác trong tr i hay ti p xúc v i quá nhi u nhóm v t nuôi trong m t ngày.ạ ế ớ ề ậ ộ
- Nhân viên tr i nuôi không nên chăn nuôi thêm gia đình mình. Cán b thú y c aạ ở ộ ủ
tr i không hành ngh thú y bên ngoài.ạ ề
- Không mang các lo i th c ph m s ng vào khu v c quanh chu ng nuôi đ n u ăn.ạ ự ẩ ố ự ồ ể ấ
Nhìn chung không mang th c ăn có ngu n g c s n ph m th t vào tr i nuôi.ứ ồ ố ả ẩ ị ạ
III. Ki m soát ph ng ti n v n chuy n, th c ăn, n cể ươ ệ ậ ể ứ ướ
1. Ki m soát ph ng ti n v n chuy nể ươ ệ ậ ể
- T ch c đ ng v n chuy n th c ăn không qua khu v c b nhi m phân.ổ ứ ườ ậ ể ứ ự ị ễ
- Không chung ph ng ti n v n chuy n phân v i tr i nuôi bên c nh.ươ ệ ậ ể ớ ạ ạ
- Không dùng ph ng ti n ch phân đ ch th c ăn, trong tr ng h p c n ph iươ ệ ở ể ở ứ ườ ợ ầ ả
dùng thì c n r a r t s ch tr c khi ch th c ăn.ầ ử ấ ạ ướ ở ứ
- B trí kho th c ăn cách xa h ch a phân, tránh làm đ ng đi chung đ n hai n i.ố ứ ố ứ ườ ế ơ
2. Ki m soát th c ăn, n c u ng và n c v sinhể ứ ướ ố ướ ệ
- Mua th c ăn có ch t l ng b o đ m và đã đ c ki m tra.ứ ấ ượ ả ả ượ ể
- Tránh đ th c ăn b nhi m hóa ch t, ch t b o v th c v t và thu c ch a b nhể ứ ị ễ ấ ấ ả ệ ự ậ ố ữ ệ
trong quá trình b o qu n.ả ả
- Không đ th c ăn b nhi m phân.ể ứ ị ễ
- S p x p các lo i th c ăn c n th n đ không cho v t nuôi ăn nh m th c ăn.ắ ế ạ ứ ẩ ậ ể ậ ầ ứ
- B o qu n th c ăn đúng quy cách.ả ả ứ
- Cho v t nuôi u ng n c có ch t l ng đ m b o, đã đ c kh trùng và luôn làmậ ố ướ ấ ượ ả ả ượ ử
s ch h th ng c p n cạ ệ ố ấ ướ
IV. Ki m soát d ng c , trang thi t bể ụ ụ ế ị
- M i khu chu ng nên có d ng c chăn nuôi riêng. N u c n luân chuy n trong tr iỗ ồ ụ ụ ế ầ ể ạ
thì ph i r a s ch và kh trùng khi đ a t khu chu ng này sang khu chu ng khác.ả ử ạ ử ư ừ ồ ồ
- D ng c chăn nuôi mang vào ho c mang ra kh i tr i c n đ c r a s ch và khụ ụ ặ ỏ ạ ầ ượ ử ạ ử
trùng bên trong, bên ngoài và sau
Bài 4: Tăng c ng s c kháng b nh cho v t nuôi ườ ứ ệ ậ
I. Ch n gi ngọ ố
- Ch n mua t nh ng c s an toàn d ch.ọ ừ ữ ơ ở ị
- Ch n mua con gi ng t nh ng n i s ch b nh, đã đ c tiêm phòng đ y đ . Hoànọ ố ừ ữ ơ ạ ệ ượ ầ ủ
toàn rõ ràng v ngu n g c cũng nh đ i b m .ề ồ ố ư ờ ố ẹ
- T t nh t là t túc con gi ng đ nuôi.ố ấ ự ố ể
II. Chăm sóc nuôi d ngưỡ
1. Chăm sóc t tố
- Đ m b o cung c p đ y đ ch t dinh dĩnh cho v t nuôi. Ph i làm sao v t nuôiả ả ấ ầ ủ ấ ậ ả ậ
đ c s ng trong môi tr ng mà nó c m th y “h nh phúc” thì năng su t s n xu tượ ố ườ ả ấ ạ ấ ả ấ
m i tăng lên, t đó h n ch đ c b nh d ch x y ra và nâng cao hi u qu kinh tớ ừ ạ ế ượ ệ ị ả ệ ả ế
trong chăn nuôi.
2. Nuôi d ng đúngưỡ
- Nuôi d ng con v t đúng nghĩa là tùy t ng giai đo n và m c đích s n xu t mà cóưỡ ậ ừ ạ ụ ả ấ
nh ng ki u chăm nuôi phù h p nh t.ữ ể ợ ấ
III. Tiêm phòng vaccine
1. M c đíchụ
- H n t i đa b nh d ch x y ra cho đàn v t nuôi.ạ ố ệ ị ả ậ
2. Th c hi n tiêm phòngự ệ
- Đ ng b , toàn di n, tri t đ , th ng xuyên và đ nh kỳồ ộ ệ ệ ể ườ ị
IV. Th c hành tiêm phòng m t lo i vaccine c th , cho m t đ i t ng c thự ộ ạ ụ ể ộ ố ươ ụ ể
Bài 5: V sinh, sát trùng chu ng tr iệ ồ ạ
I. V sinh chu ng tr iệ ồ ạ
1. V sinh chu ngệ ồ
2.V sinh hành langệ
3. V sinh l i điệ ố
4. V sinh c ng rãnhệ ố
II. Sát trùng chu ng tr i ồ ạ
- Chu ng nuôi ph i đ c làm v sinh hàng ngày và ph i đ c kh trùng đ nh kỳồ ả ượ ệ ả ượ ử ị
theo ch đ phòng b nh c a thú y.ế ộ ệ ủ
- Sau khi xu t toàn b v t nuôi ph i ti n hành kh trùng toàn b chu ng nuôi theoấ ộ ậ ả ế ử ộ ồ
ch đ t ng v sinh và kh trùng tr c khi nuôi l a m i.ế ộ ổ ệ ử ướ ứ ớ
- Tr ng h p trong chu ng nuôi có v t nuôi b ch t vì b nh d ch thì ph i th c hi nườ ợ ồ ậ ị ế ệ ị ả ự ệ
ch đ kh trùng c p bách theo h ng d n c a thú y.ế ộ ử ấ ướ ẫ ủ
Bài 6: X lý ch t th i chăn nuôiử ấ ả
1. Caùc qui trình xöû lyù chaát thaûi chaên nuoâi coù theå aùp duïng taïi Vieät Nam
Nöôùc thaûi chaên nuoâi gia suùc ñöôïc coi laø moät trong nhöõng nguoàn nöôùc thaûi gaây oâ nhieãm
nghieâm troïng. Vieäc môû roäng caùc khu daân cö xung quanh caùc gia traïi chaên nuoâi neáu khoâng
ñöôïc giaûi quyeát thoûa ñaùng seõ gaây ra oâ nhieãm moâi tröôøng aûnh höôûng ñeán söùc khoûe coäng
ñoàng vaø gaây ra nhöõng vaán ñeà mang tính chaát xaõ hoäi phöùc taïp.
Nhieàu nguyeân cöùu trong lónh vöïc xöû lyù nöôùc thaûi chaên nuoâi ñang ñöôïc heát söùc quan taâm
vì muïc tieâu giaûi quyeát vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng, ñoàng thôøi vôùi vieäc taïo ra naêng löôïng
môùi.
1.1. Xöû lyù chaát thaûi raén
UÛ phaân xanh
UÛ phaân xanh laø quaù trình xöû lyù phaân vaø caùc chaát thaûi raén baèng caùch troän laãn
vôùi voâi boät + ñaát boät + phaân laân + laù phaân xanh (toát nhaát laø caây cöùt lôïn, theo kinh nghieäm
daân gian coù taùc duïng khöû muøi raát toát) hoaëc traáu, uû hoai muïc. Coù 2 caùch uû phaân xanh nhö
sau:
- UÛ treân maët ñaát baèng caùch raûi moät lôùp voâi boät phía treân maët ñaát
sau ñoù daûi moät lôùp phaân, chaát ñoän leân. Cöù moät lôùp phaân daøy 20-30
cm laïi raûi moät lôùp voâi boät cho ñeán khi ñoáng phaân cao khoaûng 1-1,2m thì
ñaép kín beân ngoaøi baèng moät lôùp buøn daøy khoaûng
5-7cm.
- Ñaøo hoá saâu 2-2,5m, chu vi hoá tuyø thuoäc vaøo löôïng chaát thaûi caàn
xöû lyù. Raûi moät lôùp voâi boät leân beà maët cuûa hoá sau ñoù ñöa chaát thaûi
xuoáng vaø laøm töông töï nhö uû treân maët ñaát, khoaûng caùch töø lôùp chaát
thaûi treân cuøng tôùi maët ñaát laø 50cm.
Sau khi uû tieán haønh khöû truøng tieâu ñoäc khu vöïc xung quanh baèng
voâi boät, hoaëc caùc hoaù chaát sau: Formol
2-3%, Xuùt 2-3%, Chloramin, Prophyl, Virkon, Biocid,...
Trong quaù trình uû, ñònh kyø 3 - 5 ngaøy caàn phaûi laáy nöôùc (toát nhaát
laø nöôùc thaûi veä sinh chuoàng traïi) töôùi ñeàu treân beå uû ñeå duy trì ñoä aåm
vaø cung caáp theâm dinh döôõng cho vi khuaån kî khí phaùt trieån. Thoâng
thöôøng, sau khoaûng 1 thaùng thì phaân xanh hoai heát, laáy ra ñeå boùn cho
caây troàng.
Saûn xuaát phaân compost
Taát caû phaân gia suùc gia caàm ñeàu ñöôïc thu doïn chöùa trong nhaø chöùa, sau khi ñuû löôïng phaân
tieán haønh xaây ñoáng phaân uû hoaïi, coù theå thöïc hieän theo hai phöông phaùp uû noùng hay uû
nguoäi. Phöông phaùp uû nguoäi phaân chuoàng ñöôïc neùn chaët xen keõ chaát ñoän chuoàng vôùi ñoä
aåm 70%, sau ñoù duøng ñaát hay taám chaát deûo che phuû caû ñoáng phaân, sau 6 - 8 thaùng phaân ñaõ
hoaïi muïc hoaøn toaøn.
Phöông phaùp uû noùng töông töï uû nguoäi nhöng khoâng caàn
neùn chaët ñoáng phaân vaø ñònh kyø 2 thaùng duøng duïng cuï xaùo ñoáng phaân laïi, cöù laøm nhö
theá khoaûng 2 laàn trong voøng 4 - 6 thaùng laø phaân hoaïi muïc. Nhaø uû phaân phaûi kín vaø coù
oáng thoaùt hôi ôû treân noùc nhaø ñeå haïn cheá muøi hoâi phaùt taùn.