Andy Warhol - huyền
thoại của nghệ thuật Pop
art
25 năm sau khi Andy Warhol, qua đời, những tác phẩm
nghệ thuật của nghệ sĩ huyền thoại này vẫn gây những tác
động lớn đối với ngành nghệ thuật toàn cầu.
Nghệ thuật của Andy Warhol, chỉ nói riêng về phần hội hoạ,
tưởng như đơn giản, ít ra về mặt hình thức, nhưng thực ra
chứa đựng nhiều điều bí ẩn mà sau bao nhiêu năm người ta
vẫn không giải thích được một cách thoả đáng.
Cho đến bây giờ, người ta vẫn không hiểu hết ý nghĩa, mục
đích của những bức tranh tiêu biểu nhất của Andy Warhol: từ
chai Coca Cola, hộp súp nhãn hiệu Cambell’s, đến những bức
chân dung của các siêu sao, Marilyn Monroe, “Liz” (Taylor),
“Jackie” (Kennedy), Elvis Presley… Đây là một sự phê phán,
một sự đồng loã, hay chỉ đơn giản là một hình thức minh hoạ
cho xã hội Mỹ vào những năm 1960?
Có người cho rằng điều khó chịu nhất trong trình bày một
thiết kế là việc khách-hàng cứ yêu cầu phóng lớn logo hay
headline. Ngay cả bản thân người thiết kế cũng muốn phải
đặt thêm cái-gì-đó vào khi thấy thiết kế có phần trống trải.
Không bàn đến sự tham lam của khách hàng, các nhà thiết kế
đừng vội cho rằng việc để dành nhiều khoảng trắng trong tác
phẩm của mình là một sự phí phạm.
Giả sử Philippe Strarck có đặt chiếc ghế trứ danh Louis
Ghost ở bất cứ nơi đâu thì Andy Warhol cũng sẽ mặc kệ
chiếc ghế có thiết kế xuất sắc cỡ nào, đẹp mỹ mãn ra sao bởi
theo ông, chính cái khoảng trắng trong không gian mà chiếc
ghế ấy thuộc về mới đáng chú ý.
Quan điểm này có thể giải thích ít nhiều cho thực tế tại sao
các đối tượng hình ảnh trong tác phẩm của ông đa phần là
những thứ… chẳng ra gì (theo quan điểm mỹ học truyền
thống).
Chúng là lon súp Campbell’s, là chai coca-cola, hay thậm chí
chỉ là thùng bột giặt Brillo. rồi thì qua tay Andy Warhol,
không gian nơi những thứ chẳng-ra-gì này thuộc về chính là
nơi ông cần phải sáng tạo nhất. Siêu thị hay bảo tàng, ở một ý
niệm nào đó, chẳng có khác gì nhau.
Cuộc đời
Andy Warhol, tên thật là Andrew Warhola, sinh ngày 6-08-
1928 ở tỉnh Pittsburg, thuộc tiểu bang Pennsylvania, Mỹ. Bố
mẹ là người gốc do thái Tiệp, di cư sang Hoa Kỳ năm 1913.
Andy Warhol lớn lên và được học hành bình thường ở
Pittsburg.
Andy Warhol là cậu bé xấu xí với chỉ một ham muốn duy
nhất: trở nên Đẹp và nổi tiếng. Lớn lên trong sự tự ti về ngoại
hình, trốn tránh cả thế giới đẹp đẽ bằng cách chủ động làm
ngoại hình mình… xấu đi.
Không bạn bè, cô đơn trong sự hắt hủi của xã hội. Không
chấp nhận sự khác biệt, vũ khí cuối cùng của Andy trong
bước đường cùng là… Sự Trả Thù.
Lúc nhỏ Andy thích vẽ, và rất say mê tất cả những gì do
Hollywood sản xuất. Sau được vào học trường Carnegie
Institute of Technologie – lớp dạy về design.
Kế hoạch tìm kiếm sự nổi tiếng của Andy bắt đầu bằng công
việc vẽ minh họa trên tạp chí, kiếm tiền nhờ in ấn quảng cáo
rồi nhanh chóng trở thành bậc thầy của nghệ thuật đồ họa, in
lưới tại Hoa Kỳ.
Năm 1962, Andy Warhol thực hiện bức chân dung của
Marilyn Monroe và một số tác phẩm khác, như: Chai Coca
Cola, Hộp xúp nhãn hiệu Cambell’s, với kỹ thuật in bằng
khung lụa (sérigraphie), và bắt đầu nổi tiếng từ đấy.
Là một người đồng tính, Andy Warhol giao thiệp rộng rãi
trong giới văn nghệ sĩ ở Mỹ. Trong số các bạn bè của ông, có
các tên tuổi lừng lẫy, như: Bob Dylan, Mick Jagger, Lou
Reed (nhạc), Basquiat, Keith Haring (hoạ)… Có thể nói, ông
là một trong những nghệ sĩ năng động và làm việc nhiều nhất
ở New York vào những năm 60-80 của thế kỷ trước.
Ông mất ngày 22-02-1987 tại New York. Lễ tưởng niệm
được tổ chức tại Nhà thờ Thánh Patrick của Manhattan với
hàng ngàn người tham dự. Có sự tham dự của các cộng sự,
bao gồm các nghệ sĩ Roy Lichtenstein, Keith Haring, và nghệ
sĩ Liza Minnelli, Yoko Ono và người bạn thân, Brigid Berlin.
Nghệ thuật của Andy Warhol
Nếu ta đặt câu hỏi: cái gì đã ảnh hưởng lên nghệ thuật của
Andy Warhol, thì trước hết không thể nào không nghĩ đến
trào lưu Pop art đầu tiên, ra đời ở London (Anh), vào những
năm 1950.
Chính cái tên gọi của trào lưu Pop art ở Mỹ đã thừa hưởng
cái tên gọi này. Ảnh hưởng đó chủ yếu là cái ý tưởng “đem
cuộc sống vào nghệ thuật”, đặc biệt là đưa các hiện vật của
đời sống hàng ngày vào tác phẩm nghệ thuật. Ý tưởng này sẽ
là ngọn đuốc soi đường cho cả trào lưu Pop art lẫn trào lưu
Tân Hiện Thực.
Các hoạ sĩ của hai trào lưu này, sẽ, mỗi người một phong
cách, đi sâu khai thác cái ý đó, và tìm nguồn cảm hứng ở
những biểu hiện của đời thường: từ các nhãn hiệu quảng cáo,
các truyện tranh (BD), đến các vật dụng thông thường.
Năm 1949, ở tuổi 21 Warhol tới New York, thành phố mà
ông coi là nhà và mở một studio trong suốt quãng đời của
mình. Ngay trong năm đầu tiên, Warhol đã trở thành một
trong những họa sĩ thương mại nổi tiếng nhất với các khách
hàng tên tuổi như Columbia Record, Galamour magazine,
Harper’s Bazaar, NBC, Tiffany & co, Vogue và những tên
tuổi khác.
Sau khi khẳng định mình như một họa sĩ đồ họa, Warhol
quay lại sơn dầu và vẽ vào đầu những năm 1950, và trong
năm 1952, ông có buổi triễn lãm cá nhân đầu tiên tại Hugo
Gallery, các tác phẩm tại triển lãm gồm những tác phẩm kết
hợp kỹ thuật xử lý hình ảnh mà ông đã có khi còn làm họa sĩ
thương mại.
Bảo tàng nghệ thuật đương đại (the Museum of Modern Art)
bắt đầu chú ý tới các tác phẩm của Warhol, và năm 1956 tác
phẩm của ông có mặt trong một buổi triển lãm tập thể.
Sự hỗn loạn của xã hội Mỹ trong những năm 1960 ảnh hưởng
mạnh mẽ tới toàn bộ cuộc đời nghệ thuật của Warhol. Trong
giai đoạn này cho tới đầu những năm 1970, chứng kiến sự ra
đời những tác phẩm kinh điển và lưu danh tên tuổi của Andy
Warhol.
Dựa trên xu hướng Nghệ thuật bình dân – Pop Art, sử dụng
những thứ bình dân nhất để tạo nên các tác phẩm, Warhol bắt
đầu tạo ra các tác phẩm bằng cách sử dụng những đối tượng
(nhân vật) đang nổi tiếng dựa trên nền tảng kinh nghiệm làm
về quảng cáo của mình.
Khi được hỏi về tác phẩm hộp súp Campbell (Compbell’s
soup cans), Warhol trả lời: “Tôi muốn vẽ cái gì đó vô giá trị.
Tôi đang tìm kiếm cái gì đó vô bản chất và đó là nó”. Một
lon súp nhỏ bé nằm giữa những tác phẩm về Marilyn
Monroes. Dollar Signs, Disasters và Coca Cola Bottles
những tác phẩm mẫu mực của nghệ thuật đương đại.
Việc chọn những hiện vật quen thuộc nhất, hiện thực nhất
trong đời sống, để làm đối tượng vẽ, Andy Warhol đã đi đến
tận cùng của xu hướng Pop art và Tân Hiện Thực, và đã thể
hiện lên một quan niệm nghệ thuật bằng những hình thức
thuyết phục nhất, mạnh mẽ nhất.
Không có gì châm biếm, hời hợt ở đằng sau hết, mà chỉ là sự
thể hiện một cách triệt để một ý tưởng nghệ thuật. Nhưng
không lẽ cái nội dung chủ yếu của mỗi tác phẩm của Andy
Warhol chỉ là cái ý tưởng thẩm mỹ của nó? Nếu như vậy, thì
quan niệm của Andy Warhol không khác gì lắm với quan
niệm của các hoạ sĩ trừu tượng?
Nhưng Andy Warhol không phải là một hoạ sĩ trừu tượng,
bởi ông cần những hình ảnh của đời thường để diễn đạt, cho
dù những điều được diễn đạt trên mặt tranh chỉ là hình ảnh,
không mang một ý nghĩa nào khác ngoài nó, từ cái chai Coca
Cola, đến chân dung của Marilyn Monroe, Liz Taylor, hay
Elvis Presley… Nhưng tại sao lại chọn chai Coca Cola?
Cũng như, tại sao lại chọn Marilyn Monroe?
Có lẽ cái lý do chính, đối với Andy Warhol, là vì chai Coca
Cola đẹp, về mặt design, và là một biểu tượng đối với mọi
tầng lớp dân chúng ở Mỹ, từ sang đến hèn. Nếu như chai
Coca Cola là biểu tượng của loại nước ngọt mà hầu như tất
cả mọi người đều yêu thích (ít ra là ở Mỹ), hoặc đều biết đến,
thì Marilyn Monroe là biểu tượng của cái đẹp khêu gợi, giàu
nữ tính.
Cả hai đều được coi như là những “siêu sao” trong cái xã hội
tiêu thụ, là xã hội Mỹ thời ấy. Như vậy, thì dù Andy Warhol
có không muốn có một ý nghĩa nào trên các bức tranh của
ông, thì bản thân những hình ảnh của chai Coca Cola, hay
khuôn mặt của Marilyn Monroe, tự chúng cũng đã nói lên
một thông điệp nào rồi.
Tôi thích điều khi bạn hỏi các diễn viên “Bạn đang làm gì?”
Và họ nói “Tôi đang thực hiện các vai diễn của mình” để
sống “Một cuộc sống với các vai diễn” Đó là sở thích của
tôi.
- Andy Warhol -
Năm 1979, tập đoàn BMW đã mời Andy sơn lên bản series 4,
sau đó là bản BMW M1 trong dự án BMW và nghệ thuật.
Khác với những nghệ sĩ trước đó, Andy từ chối vẽ mẫu trên
mô hình nhỏ mà sơn “một cách cẩu thả” lên xe thật trong 23
phút!
Các tác phẩm khác làm thay đổi hậu thế của Andy không thể
không kể đến là những studio của ông được gọi là Nhà
Máy/Factory. Đó không chỉ là nơi Andy làm việc trên các
bản in lụa – chất liệu mang lại danh tiếng cho ông mà còn là
nơi ăn chơi xa hoa của giới nghệ sĩ đương thời.
Nhà máy, Nhà máy Bạc rồi chuỗi sự kiện multimedia “Plastic
Inevitable” là biểu tượng rõ ràng nhất của ông về sự hào
nhoáng, phù phiếm đầy ảo vọng. Đó là ánh sáng của giấy bạc
– tuyên ngôn công khai cho chất kích thích.
Đó là ham muốn plastic, những con người plastic sinh ra
trong những năm 1960, kỷ nguyên của các mặt hàng sản xuất
hàng loạt đựng trong các bao bì plastic trong suốt… Sự nổi
tiếng có thể được sản xuất hàng loạt, nếu bạn làm theo công
thức của Andy. Chỉ cần 15 phút, bạn có thể chinh phục cả thế
giới.
Để được công nhận như là một biểu tượng mẫu mực của Pop
Art, Warhol tại thời điểm đó bị biết bao nhà phê bình rẻ rúng
coi ông như một thần báo oán đối với nền mỹ thuật nghiêm
túc ở nước Mỹ.
Warhol thường khơi gợi một loại hình tò mò rất thú vị, say
mê, bởi vì ông vẽ nên một thế giới trong đó “các ngôi sao”
thực hơn những con người thực – hồi đó những con người
nghiêm túc đã không suy nghĩ như thế. Còn giờ đây, mọi
người lại đều suy nghĩ như vậy.
Sự tôn thờ vẻ đẹp quyến rũ có sức mê hoặc của Warhol giờ
đây không còn bị coi là kỳ quặc nữa. Thực tế, điểm nổi bật
trong những bức chân dung vẽ những năm 1970 của ông về
những nhân vật nổi tiếng là trông chúng mới thơ ngây làm
sao – hầu như đức độ biết nhường nào. Chúng không phải là
chân dung của “những nhân vật nổi tiếng” vì lợi ích tự thân
của chúng, mà là về những con người có tài về một mặt nào
đó.
Andy Warhol đã đem lại cho nghệ thuật một ngôn ngữ thể
hiện mới mẻ, sáng sủa, trực tiếp và hiệu quả, phù hợp với
những nhu cầu mới của xã hội về mặt thẩm mỹ trong các
phương tiện thông tin, cũng như với cái gu, và tâm thức của
con người ở vào thời đại điện tử và truyền thông.
Pop art bùng nở cùng cái tên Andy Warhol từ một cá tính
không thể trộn lẫn, từng bị cả xã hội chối bỏ và vượt qua mọi
rào cản bảo thủ để định đoạt giá trị về cái Đẹp mới cho con
người. Pop art trở thành mảnh đất màu mỡ cho street art, nơi
graffiti lan đến các khu phố ở chuột, tạo màu sắc mới cho
tầng lớp hạ lưu mà thế giới thượng lưu không thể chối bỏ.
Pop music ra đời sau Pop art khoảng 20 năm như một hệ quả
tất yếu và mang trong mình sức sống của Pop art: dễ dàng
bén rễ trong lòng đại chúng và phá đi mọi rào cản của giai
cấp. Pop music cũng có một nhánh riêng đi theo mạch nguồn
của Pop-art khi thoát ra khỏi ánh đèn sân khấu, hòa nhập vào
cuộc sống đời thường biến mọi vỉa hè, góc phố trở nên sinh
động với rap, hip hop, disco.
