Luận văn Thạc sĩ Mĩ thuật: Vấn đề đồng tính trong hội họa Việt Nam hiện đại

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỸ THUẬT VIỆT NAM

NÔNG THỊ THU TRANG VẤN ĐỀ ĐỒNG TÍNH TRONG HỘI HỌA VIỆT NAM HIỆN ĐẠI

LUẬN VĂN THẠC SỸ MỸ THUẬT

Hà Nội - 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỸ THUẬT VIỆT NAM

NÔNG THỊ THU TRANG VẤN ĐỀ ĐỒNG TÍNH TRONG HỘI HỌA VIỆT NAM HIỆN ĐẠI

LUẬN VĂN THẠC SỸ MỸ THUẬT

Chuyên ngành: Mỹ thuật Tạo hình (Hội họa)

Mã số: 60 21 01 02

Khóa: 18 (2015 - 2017)

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Lê Văn Sửu

Hà Nội - 2017

BẢNG CHỮ CÁI VIẾT TẮT

ĐH Đại học

HCM Hồ Chí Minh

Nhóm đại diện cho một số diễn đàn của người đồng tính ICS

Viện Nghiên cứu kinh tế xã hội Việt Nam ISEE

LGBT Cộng đồng người đồng tính

Nxb Nhà xuất bản

PGS Phó giáo sư

ThS Thạc sĩ

TP Thành phố

TS Tiến sĩ

VHNT Văn hoá nghệ thuật

VHTT Văn hoá thông tin

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Bảng chữ cái viết tắt

MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1

NỘI DUNG………………………………………………………………….10

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN ĐỂ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI ................................. 10

1.1. Khái niệm một số thuật ngữ được sử dụng trong đề tài .................................... 10

1.2. Khái quát về hội họa Việt Nam hiện đại ............................................................ 14

1.3. Khái quát về đề tài đồng tính trong mỹ thuật Việt Nam hiện đại ................... 21

Tiểu kết chương 1......................................................................................................... 34

Chương 2: NGHIÊN CỨU NHỮNG BIỂU HIỆN CỦA VẤN ĐỀ ĐỒNG

TÍNH TRONG HỘI HỌA VIỆT NAM HIỆN ĐẠI ................................................ 36

2.1. Biểu hiện vấn đề đồng tính trong nội dung tác phẩm ........................................ 36

2.2. Biểu hiện vấn đề đồng tính trong hình thức nghệ thuật .................................... 43

Tiểu kết chương 2......................................................................................................... 59

Chương 3: BÀI HỌC RÚT RA TỪ VIỆC NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI .................... 60

3.1. Những thành công của việc biểu đạt vấn đề đồng tính trong hội họa Việt Nam

hiện đại .......................................................................................................................... 60

3.2. Những hạn chế của việc biểu đạt về vấn đề đồng tính trong hội họa

Việt Nam hiện đại ....................................................................................................... 62

3.3. Bài học rút ra từ việc biểu đạt vấn đề nội tâm, giới tính trong sáng tác

hội họa .......................................................................................................................... 65

Tiểu kết chương 3......................................................................................................... 70

KẾT LUẬN .................................................................................................................. 71

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 73

PHỤ LỤC ..................................................................................................................... 76

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Đồng tính vốn là một đề tài nhạy cảm được khai thác trong nhiều lĩnh

vực nghệ thuật như: Văn học, kịch, điện ảnh, âm nhạc… và mỹ thuật cũng

không nằm ngoài nhiệm vụ phản ánh vấn đề xã hội này. Đề tài đồng tính đã

tạo nên một ấn tượng khá mạnh mẽ qua sáng tác của của một số tác giả trong

hội họa Việt Nam hiện đại. Dù táo bạo, lặng lẽ hay day dứt, ở góc độ nào các

tác giả cũng đặt người xem phải đối diện với những suy nghĩ, nhìn nhận về

một thế giới thứ ba vẫn đang tồn tại song song như một điều hiển nhiên không

thể xóa bỏ của tạo hóa.

Trong hội họa Việt Nam hiện đại, đã có một số họa sĩ mạnh dạn lựa

chọn đề tài nhạy cảm này để thể hiện. Một số tác giả là người đồng tính muốn

thông qua đó để bộc bạch nỗi niềm riêng của mình một cách ẩn ý hoặc công

khai về giới tính của bản thân và quan điểm của họ đối với vấn đề đồng tính.

Một số tác giả khác không thuộc cộng đồng người đồng tính nhưng có sự

đồng cảm, chia sẻ cũng góp phần không nhỏ cho hệ thống tác phẩm thể hiện

đề tài này. Họ mang đến một cái nhìn thông qua ngôn ngữ hội họa, với những

đường nét và màu sắc tôn lên vẻ đẹp và tình yêu của những người đồng tính...

Trong các tác phẩm của họ dù thể hiện theo cách kín đáo hay phơi bày thì

xuyên suốt là vấn đề tình dục, nghiêng về biểu hiện xu hướng xác thịt của giới

đồng tính. Các tác phẩm thường đặt vấn đề biểu đạt tiếng nói của tình yêu

thông qua ngôn ngữ của hình thể, qua những cử chỉ âu yếm của mỗi cặp đồng

tính. Từ không gian đến hình thể, màu sắc, đường nét đều được biểu hiện

mạnh mẽ để chuyển tải những khao khát cảm xúc yêu đương. Có thể nói các

tác phẩm này đã xác lập một thế giới nghệ thuật riêng phong phú về vấn đề

đồng tính và đã đạt được những thành công nhất định.

Những rung động tình yêu, sự giằng xé giữa khát khao sống thật giữa

những định kiến, kì thị; sự ủng hộ của xã hội; niềm hy vọng vào tương lai...

của thế giới thứ ba đã được chuyển tải vào các tác phẩm theo nhiều cách biểu

hiện thông qua các phong cách, kỹ thuật, chất liệu hội họa khác nhau. Vấn đề

này tuy khá mới nhưng trong hội họa Việt Nam hiện đại đã có một số lượng

tác giả, tác phẩm tạo được phong các cách biểu đạt riêng. Tuy nhiên nghiên

cứu chuyên sâu về đề tài này, đến nay vẫn là một khoảng trống, vì vậy tôi

đã lựa chọn đề tài “Vấn đề đồng tính trong hội họa Việt Nam hiện đại” để

làm luận văn Thạc sĩ Mỹ thuật. Tôi hy vọng sẽ có thể góp một phần nhỏ,

tạo nên một tài liệu bước đầu nghiên cứu về nghệ thuật hội họa dành cho đề

tài đồng tính.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Đồng tính là một vấn đề đặc biệt của xã hội mang tính phổ quát trên thế

giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng. Vì thế, hệ thống sách đề cập đến vấn

đề đồng tính hiện nay tương đối nhiều. Số lượng sách lớn tập trung nhiều nhất

ở những lĩnh vực như tâm lý, xã hội, pháp luật. Tuy nhiên, trong đề tài này,

tôi muốn được nhắc đến một hệ thống sách có liên quan đến cơ sở lý luận để

góp phần làm nền tảng về cơ sở lý luận cho sự đề cập đến vấn đề đồng tính từ

góc độ Mỹ thuật học, đó là hệ thống sách Từ điển tiếng Việt. Trong luận văn

này, tôi đã trích dẫn khái niệm về vấn đề đồng tính trong hội họa từ một số

quyển Từ điển tiêu biểu.

Đó là cuốn Từ điển bách khoa Việt Nam 1, 2, Nxb Từ điển bách khoa, Hà

Nội do Hội đồng Quốc gia chỉ đạo biên soạn năm 2005; Lê Thanh Lộc

(1998), Từ điển mỹ thuật, Nxb Văn hóa Thông tin; Đặng Thị Bích Ngân

(2002), Từ điển thuật ngữ Mĩ thuật phổ thông, Nxb Giáo dục; Hoàng Phê (chủ

biên) (2003), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng; Viện Ngôn ngữ học (2006),

Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng; Viện ngôn ngữ học (2012), Từ điển tiếng

Việt, Nxb Hồng Đức; Phan Như Ý (2007), Từ điển tiếng Việt, Nxb ĐH Quốc

gia TP. HCM. Những quyển Từ điển này phần lớn đều đưa ra khái niệm mang

tính tương đồng về vấn đề đồng tính là tình yêu, tình dục của những người có

cùng giới tính, phân biệt các kiểu đồng tính và đưa ra một số khái niệm về tên

gọi đặc biệt dành cho những người đồng tính.

Hội họa Việt Nam hiện đại phản ánh nhiều vấn đề trong xã hội trong các

giai đoạn phát triển của xã hội Việt Nam hiện đại, trong đó có vấn đề đồng

tính. Tuy nhiên, là một đề tài nhạy cảm, không thường xuyên được lựa chọn

để phản ánh trong mỹ thuật Việt Nam hiện đại, vấn đề đồng tính phần lớn chỉ

được nhắc đến qua việc giới thiệu một số tác giả hội họa Việt Nam hiện đại

trong một số cuốn sách như: Bùi Như Hương, Trần Hậu Tuấn (2001), Hội họa

mới Việt Nam thập kỷ 90, Nxb Mỹ thuật; Nhiều tác giả (2005), Mỹ thuật hiện

đại Việt Nam,Viện Mỹ thuật- Trường ĐH Mỹ thuật Hà Nội; Nhiều tác giả

(2000), Kỷ yếu hội thảo mỹ thuật Việt Nam thế kỷ XX, Viện Mỹ thuật; Nhiều

tác giả (2007), Kỷ yếu 20 năm Mỹ thuật thời kỳ Đổi mới 1986-2006, Trường

Đại học Mỹ thuật Hà Nội, Viện Mỹ thuật; Nhiều tác giả (2008), Kỷ yếu Nghệ

thuật Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa,Trường Đại học Mỹ thuật Việt

Nam, Viện Mỹ thuật; Hội Mỹ thuật Việt Nam (2009), Những vấn đề mỹ thuật

Việt Nam hiện đại (Kỷ yếu hội thảo), Nxb Mỹ thuật; Nguyễn Quân (2010), Mỹ

thuật Việt Nam thế kỷ 20, Nxb Tri thức. Phần lớn những cuốn sách trên viết

về những vấn đề của mỹ thuật Việt Nam hiện đại nói chung, đề cập ít nhiều

đến vấn đề đồng tính. Cuốn Những vấn đề mỹ thuật Việt Nam hiện đại (Kỷ

yếu hội thảo), Nxb Mỹ thuật viết về sự đổi mới nội dung của mỹ thuật Việt

Nam hiện đại: “Thế hệ trẻ, ngược lại, vẽ nhiều tranh hư cấu, tưởng tượng,

mang tính chất chủ quan cá nhân. Họ hướng nhiều về đời sống nội tâm, về

tình cảm riêng tư như tình yêu, giới tính và thân phận con người” [tr.60], “Sau

đổi mới, Trương Tân là người trở về mình một cách thành thực nhất, tự do

nhất, làm nghệ thuật để giải toả tâm lý cá nhân, đồng thời để nói lên quan hệ

đồng tính – vốn là một sự thật xã hội mà không phải ai cũng dám bộc

lộ”[tr.66]. Trong đó, một phần có viết về một số tác giả nằm trong số những

nghệ sĩ sáng tác tranh về đề tài đồng tính được đề cập trong luận văn này. Tuy

nhiên, trong những cuốn sách trên, những tác giả này chỉ được nhắc đến như

một trong những nghệ sĩ thuộc về nghệ thuật Việt Nam hiện đại mà không đề

cập trực tiếp đến vấn đề đồng tính được vẽ trong tranh của họ. Cuốn sách đề

cập nhiều nhất có lẽ là quyển Mỹ thuật Việt Nam thế kỷ 20, Nxb Tri thức của

tác giả Nguyễn Quân. Trong tác phẩm này, Nguyễn Quân nhắc đến “những

người tiên phong… như Trương Tân, Minh Thành,…” [tr. 115], viết về “Thế

hệ này đề cập tới những chủ đề còn xa lạ với lớp đàn anh như đô thị hoá, môi

trường, giới tính, nhân quyền, chủ nghĩa khủng bố…” [tr.117]. Trong sách,

tác giả Nguyễn Quân còn sử dụng hình ảnh của tác phẩm thể hiện đề tài đồng

tính Váy cưới (sắp đặt, voan và kim loại, 2002) của tác giả Trương Tân

[tr.256].

Vấn đề đồng tính được đề cập đến rõ ràng, cụ thể hơn trong những cuốn

sách viết về những tác giả, tác phẩm viết về nghệ thuật hiện đại, đương đại

mang tính nhân văn sâu sắc trong các cuốn sách như:

- Trường ĐH Mỹ thuật Hà Nội (2007), Giới có phải là một vấn đề, Nxb

Mỹ thuật: Đây là một vựng tập viết về những ý tưởng sáng tạo với các học

viên của Dự án “Giới có phải là vấn đề?” thuộc Trường ĐH Mỹ thuật Hà Nội

thảo luận về những lĩnh vực của nghệ thuật, những khía cạnh của đời sống

hàng ngày có liên quan đến vấn đề về giới. Trong đó, đề cập trực tiếp đến vấn

đề đồng tính là phần viết về tác phẩm sắp đặt “K, Q, QK, KQ” của Trần Quốc

Hùng có viết lời tựa cho tác phẩm: “Quân bài Vua (K) là quân bài quyền lực

lớn nhất trong bộ bài tây, là ước muốn của nhiều người đàn ông. Quân bài

Hậu (Q) là quân bài xinh đẹp nhất, chỉ đứng dưới quân K. Sự pha trộn giới

tính nam, nữ, đồng tính nam, đồng tính nữ tạo nên sự phong phú về giới tính.

Chấp nhận hay không chấp nhận bốn giới tính? Nếu bạn ngồi vào vị trí cha,

mẹ mà con mình đồng tính thì bạn sẽ suy nghĩ thế nào?...” [tr.77]

- Đào Mai Trang (chủ biên) (2010), 12 nghệ sĩ đương đại Việt Nam, Nxb

Mỹ thuật, Hà Nội: Cuốn sách giới thiệu 12 nghệ sĩ tiêu biểu trong đời sống

hiện đại, đương đại của nghệ thuật Việt Nam. Tập hợp các bài viết của cả tác

giả trong và ngoài nước viết về những nghệ sĩ này. Đây có lẽ là cuốn sách viết

đầy đủ, rõ ràng hơn về chủ đề đồng tính trong các tác phẩm của những nghệ sĩ

tiêu biểu đi theo hướng này. Trong bài “Trương Tân và con đường nghệ

thuật”, tác giả Vũ Đức Toàn viết về nghệ sĩ Trương Tân “Hình ảnh của anh

gắn liền với sự dũng cảm của một cá nhân sống thành thực với giới tính và cá

tính của mình. Sự thành thực đó được thể hiện mãnh liệt trong nghệ thuật của

anh, từ các sáng tác hội họa đến những tác phẩm nghệ thuật sắp đặt và trình

diễn…” [tr.37]. Tác giả còn đề cập cụ thể đến tác phẩm trình diễn của Trương

Tân và Nguyễn Mạnh Hùng mang tên “Cuộc gặp gỡ”: “Trước mắt khán giả,

người ta chỉ thấy hai gã gàn dở lột quần lột áo nhau, bổ nhào vào nhau với

một đống ngôn từ thượng vàng hạ cám…” [tr.45]. Cũng trong cuốn sách này,

bài viết “Lý Trần Quỳnh Giang độc thoại cùng thời gian” của tác giả Bùi

Như Hương cũng viết nhiều về hội họa của Quỳnh Giang trong các tác phẩm

vẽ về đề tài đồng tính mang tính biểu hiện về sự cô độc: “Ở tranh sơn dầu,

Giang cũng chủ yếu vẽ mình hoặc lấy mình làm cái cớ để vẽ. Nhân vật của

chị thường cô đơn, suy tư, đôi khi hút thuốc, khoả thân hoặc chơi vĩ cầm. Khi

khoả thân thì khoả thân đến trơ trụi, cùng cực, nhục cảm, cô quạnh. Có lúc lại

trốn sâu vào mình, thụt sâu vào quần áo vỏ bọc như một chú rùa chỉ để hở

chân tay, khuôn mặt và đôi con mắt đau đáu…” [tr.190].

- Bùi Như Hương, Phạm Trung (2012), Nghệ thuật đương đại Việt Nam

1990 – 2010, Nxb Tri thức, Hà Nội: Đây có lẽ là cuốn sách viết về các nghệ sĩ

và tác phẩm liên quan đến đề tài đồng tính một cách rõ ràng, cụ thể nhất. Vấn

đề này được nhắc đến trực tiếp khi các tác giả viết về những nghệ sĩ và các tác

phẩm của họ. Ngay trong những trang viết đầu tiên thuộc Phần 2 của cuốn

sách này, các tác giả đã viết về nghệ sĩ Trương Tân như sau: “Trương Tân

chuyên vẽ các tranh pop – giới tính, là người đầu tiên trở về chính mình một

cách thành thật nhất, tự do nhất, công khai bộc lộ tình yêu đồng tính, điều mà

xã hội Việt Nam còn dè dặt, tránh né, nghệ thuật còn kiêng kỵ…” [tr.15].

Trong phần viết này còn viết về tranh của Nguyễn Minh Thành: “Tranh

thường là các chân dung tự họa theo nhiều cách, nhiều bố cục khác nhau: một

thằng bé mọc lên trong chum vại, nón, cây, ếch nhái, chồng chất ký ức tuổi

thơ với trí tưởng tượng khác thường, bất ngờ và nhiều khi là phi lý, để nói lên

câu chuyện cá nhân và thân phận con người trong cuộc sống đầy các mâu

thuẫn thế hệ, mâu thuẫn văn hoá, lối sống, các bi kịch và những câu hỏi nhân

sinh không bao giờ chấm dứt…” [tr.16]. Nhận định về hai nghệ sĩ này, các tác

giả còn viết: “Cũng có một lý do là Trương Tân với các bức tranh chủ đề giới

tính của anh khi đó đã một hai lần vấp phải kiểm duyệt, bị yêu cầu đóng

cửa… Một Trương Tân – khát vọng tự do, không ngại ngần bộc lộ tình yêu

đồng giới, một Minh Thành – suy tư về thân phận con người và nỗi buồn

nhân loại…” [tr.25]. “Đi đầu trong việc vẽ tranh pop và trưng bày thành triển

lãm có lẽ vẫn là Trương Tân. Anh vẽ các tranh sex-pop, kết hợp graffity, có

những câu chữ ngôn từ lấy từ văn hoá đường phố, như một sự thách thức, thể

hiện tự do cá nhân, đồng thời phô bày một góc khuất tình dục của đời sống

con người” [tr.43].

- Đào Mai Trang (2014), Nghệ thuật và tài năng, Nxb Phụ nữ, Hà Nội:

Cuốn sách này viết về nghệ thuật của những nghệ sĩ trẻ thuộc thế hệ 8X với

những sáng tạo nghệ thuật của họ trong bối cảnh xã hội hiện đại, đương đại.

Cuốn sách không đề cập trực tiếp đến đề tài đồng tính nhưng sử dụng một số

tác phẩm minh họa thuộc về vấn đề này như: Tranh Trước gương của Phạm

Tuấn Tú [tr.92-93],…

- Đinh Gia Lê (2016), Tìm hiểu về nghệ thuật đương đại Việt Nam, Nxb

Giáo dục: Tác giả có đề cập đến một số nghệ sĩ trong thế hệ trẻ của nghệ thuật

hiện đại, đương đại Việt Nam, tiêu biểu là phần viết về Trương Tân: “Nghệ

thuật của anh nổi bật với tinh thần giải phóng cá nhân, giải phóng các ẩn ức về

giới tính, xen kẽ trong đó là cái nhìn châm biếm sâu sắc về một số vấn nạn xã

hội…” [tr.137].

Như vậy, trong các cuốn sách kể trên, các tác giả đã viết về vấn đề đồng

tính thông qua các thủ pháp tạo hình của ngôn ngữ hiện đại, đương đại trong các

tác phẩm hội họa qua tác phẩm của một số tác giả tiêu biểu như: Trương Tân,

Nguyễn Minh Thành, Lý Trần Quỳnh Giang, Phạm Tuấn Tú… Vấn đề đồng

tính được phân tích nhiều và kỹ hơn trong một số trang viết của các cuốn sách

này.

Ngoài ra, vấn đề đồng tính được nhắc đến trực tiếp trong một số bài viết

về mỹ thuật thể hiện đề tài này như:

“Thế giới thứ ba qua góc nhìn của dân Art”, Tạp chí Đẹp, tháng 03 năm

2008 viết về một số tác giả như Lý Trần Quỳnh Giang, Trương Tiến Trà,

Nguyễn Kim Hoàng với một số tác phẩm vẽ về đề tài đồng tính của họ. “Tranh

đề tài đồng tính”, http://maivang.nld.com.vn, 09/09/2006: viết về Triển lãm Sự

thật méo mó - triển lãm gồm 12 bức tranh về đề tài đồng tính của họa sĩ trẻ

Trương Tiến Trà (sinh năm 1979) tại Gallery Suffusiveart ít nhiều gây xôn xao

giới mỹ thuật Hà Nội."Mở" - cuộc triển lãm về đề tài đồng tính”,

thethaovanhoa.vn, 28/11/2009 viết về cuộc triển lãm các tác phẩm hội họa, đồ

họa và nhiếp ảnh, được tổ chức bởi ISEE (Viện Nghiên cứu kinh tế xã hội Việt

Nam) và ICS (nhóm đại diện cho một số diễn đàn của người đồng tính).“Bàn

về đồng tính: 6 biện pháp để giảm bớt kỳ thị”, http://soi.com.vn, 25/12/2012

viết về vấn đề hiện nay những người đồng tính đang bị kỳ thị và một số hướng

giải quyết mà mọi người đang áp dụng để giải quyết vấn đề trên thông qua

nghệ thuật…

Trên thực tế, vấn đề đồng tính vẫn được phản ánh nhỏ lẻ trong các tài liệu,

cuốn sách trên mà chưa có một công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về vấn

đề đồng tính trong hội họa Việt Nam hiện đại. Những cuốn sách, tài liệu tôi đã

trình bày trên đây đã gợi ý cho tôi một hướng nghiên cứu mang tính đầy đủ,

trọn vẹn hơn dành cho đề tài đồng tính. Vì vậy, tôi chọn “Vấn đề đồng tính

trong hội họa Việt Nam hiện đại” làm luận văn Thạc sĩ Mỹ thuật tạo hình để làm

rõ đặc điểm tạo hình đặc trưng của vấn đề đồng tính trong nghệ thuật hội họa.

3. Mục đích của luận văn

Luận văn hướng đến các mục đích nghiên cứu sau:

- Về vấn đề đồng tính trong hội họa Việt Nam hiện đại thông qua nội

dung và hình thức nghệ thuật.

- Nghiên cứu các hình thức biểu đạt của nghệ thuật tạo hình về đề tài

đồng tính trong các tác phẩm hội họa Việt Nam hiện đại qua nhiều chất liệu

và phong cách, ngôn ngữ tạo hình.

- Tìm ra những đặc trưng về nghệ thuật tạo hình trong những tác phẩm

thể hiện về vấn đề đồng tính. Đánh giá thành công và hạn chế về của các tác

phẩm hội họa Việt Nam hiện đại vẽ về đề tài đồng tính.

- Rút ra bài học kinh nghiệm về sử dụng ngôn ngữ tạo hình của nghệ

thuật hội họa trong sáng tác về đề tài đồng tính.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng: Các tác phẩm hội họa có đề tài đồng tính

- Phạm vi: Các tác phẩm hội họa hiện đại Việt Nam đề cập đến đề tài

đồng tính từ năm 2005 đến 2015.

5. Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học sau:

Phương pháp khảo sát thực tế: Thực tế tại các triển lãm có các tác

phẩm liên quan đến đề tài; quan sát, chụp hình, phỏng vấn các tác giả và công

chúng, thu thập tài liệu về đề tài đồng tính trong các tác phẩm hội họa hiện đại

Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Sưu tầm và thống kê tài liệu; phân loại

và phân tích tài liệu về đề tài đồng tính được thể hiện trong nghệ thuật tạo hình.

Phương pháp so sánh: Nghiên cứu các tác phẩm hội họa Việt Nam

hiện đại thể hiện đề tài về đồng tính, so sánh làm rõ đặc trưng riêng của mỗi

tác giả trong cách biểu đạt ý tưởng bằng ngôn ngữ hội họa.

Phương pháp nghệ thuật học: Sử dụng kiến thức, sự hiểu biết về mỹ

thuật, về nghệ thuật tạo hình để tiếp cận và nghiên cứu về hình thức thể hiện,

đặc trưng nghệ thuật của các tác phẩm hội họa vẽ về đề tài đồng tính.

6. Đóng góp của luận văn

Luận văn sẽ mang lại các kết quả như sau:

- Là tài liệu nghiên cứu có hệ thống về nội dung và hình thức nghệ thuật

trong các tác phẩm hội họa Việt Nam hiện đại về đề tài đồng tính. Đánh giá

những thành công và hạn chế trong việc sáng tác tác phẩm hội họa về đề tài

đồng tính.

- Xây dựng một tài liệu giúp người đọc hiểu được về tính nhân văn trong

chủ đề, đề tài sáng tác về người đồng tính và nghệ thuật biểu đạt ý tưởng

thông qua ngôn ngữ hội họa.

- Đưa ra một số bài học để giúp họa sĩ sáng tác tránh bị sa vào tình trạng

lạm dụng đề tài nhạy cảm để gây sốc, tạo nên sự nổi tiếng bằng những tiểu

xảo, sự khoa trương, cường điệu thái quá sự thực.

7. Kết cấu của luận văn

Luận văn gồm ba phần: Mở đầu (9 trang), nội dung (61 trang) và kết

luận (2 trang).

Phần nội dung được chia thành ba chương:

Chương 1: Những cơ sở mang tính lý luận để nghiên cứu đề tài (26 trang)

Chương 2: Nghiên cứu những biểu hiện của vấn đề đồng tính (24 trang)

Chương 3: Giá trị của nghệ thuật tạo hình trong các tác phẩm hội họa Việt

Nam hiện đại thể hiện đề tài đồng tính (11 trang)

Ngoài ra, luận văn còn có phần tài liệu và phụ lục, hình ảnh phụ lục (phụ

lục minh họa hình ảnh).

Chương 1

NHỮNG CƠ SỞ LÝ LUẬN ĐỂ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

1.1. Khái niệm một số thuật ngữ được sử dụng trong đề tài

Khái niệm "đồng tính"

Để tìm hiểu khái niệm “đồng tính” trước hết có thể tìm hiểu cách định

nghĩa của các từ điển khác nhau. Theo Từ điển tiếng Việt (2003), Hoàng Phê

(chủ biên), Nxb Đà Nẵng: “Đồng tính là cùng giới tính”, “đồng tính luyến ái

là có quan hệ yêu đương, ham muốn tình dục với người cùng giới tính” [16,

tr. 344]. Theo Từ điển tiếng Việt (2007), tác giả Phan Như Ý, Nxb ĐH Quốc

gia TP. HCM : “Đồng tính là chỉ có ham muốn nhục dục với người cùng giới

tính, quan hệ luyến ái đồng tính” và “Đồng tính luyến ái là có quan hệ yêu

đương, tình dục với người cùng giới tính” [33, tr. 556]. Từ điển tiếng Việt

(2012) của Viện ngôn ngữ học, Nxb Hồng Đức định nghĩa: “Đồng tính: cùng

giống đàn ông hay cùng giống đàn bà với nhau: Hai người đồng tính không

thể làm vợ chồng với nhau”. “Đồng tính luyến ái: tình yêu tha thiết, say mê,

không rời được nhau giữa đôi bạn trai hay đôi bạn gái, một hiện tượng bất

thường” [32, tr. 296]

Theo Từ điển Bách khoa toàn thư mở Wikipedia : “Đồng tính luyến ái,

gọi tắt là đồng tính, là thuật ngữ chỉ việc bị hấp dẫn trên phương diện

tình yêu, tình dục hoặc việc yêu đương hay quan hệ tình dục giữa

những người cùng giới tính với nhau trong hoàn cảnh nào đó hoặc một

cách lâu dài. Với vai trò là một thiên hướng tình dục, đồng tính luyến ái

là một mô hình bền vững của sự hấp dẫn tình cảm, tình yêu, hoặc hấp

dẫn tình dục một cách chủ yếu hoặc duy nhất đối với người cùng giới

tính. Đồng tính luyến ái cũng chỉ nhận thực của cá nhân dựa trên những

hấp dẫn đó và sự tham gia vào một cộng đồng có chung điều này”.

Và cũng theo cách diễn giải của từ điển này, trong tiếng Việt người

đồng tính luyến ái nam thường được gọi là "người đồng tính nam" hoặc "gay"

/ɣ aj/ (bắt nguồn từ từ tiếng Anh "gay" /ɡ eɪ /), "bê đê" /ɓ e ɗ e/, "pê đê" /pe

ɗ e/ (bắt nguồn từ tiếng Pháp "pédérastie"). Người đồng tính luyến ái nữ

thường được gọi là "người đồng tính nữ" hoặc "lét" /lɛ t/ (bắt nguồn từ từ

lezbiən/, thường được viết phỏng theo tiếng Anh là tiếng Anh "lesbian" /ˈ

"les" dù phát âm khác với tiếng Anh. Người đồng tính rất đa dạng về mọi mặt.

Không có đặc điểm ngoại hình đặc trưng nào để "nhận dạng" người đồng tính

so với những người khác trong xã hội. Từ "bóng" hay "bê đê" (từ mang hàm ý

thể hiện sự miệt thị) mà người ta hay dùng để chỉ một người con trai cư xử và

hành động như con gái thực ra là nói đến người chuyển giới nữ nhưng chưa

có điều kiện phẫu thuật.

Như thế, đồng tính là một hiện tượng tự nhiên, một xu hướng tương đối

cố định của một bộ phận dân số, có tính liên tục xuyên suốt lịch sử và văn

hóa. Vậy nên hoàn toàn không hề có bất kỳ một phương pháp nào có thể

“chữa trị” đồng tính. Do cách gọi chung những người đồng tính bằng những

cái tên dân dã quen thuộc như “pêđê”, “bóng”, “ô môi”,… nên có rất nhiều

người bị ngộ nhận rằng người đồng tính và người chuyển giới là một. Trong

thực tế cũng có rất nhiều người chuyển giới khi chưa phẫu thuật vẫn bị nhầm

lẫn về chính bản thân mình khi tự nhận mình là người đồng tính. Về bản chất

thì sự đánh đồng lẫn lộn này xảy ra là do mọi người thường quan tâm đến

phần thể hiện giới của người đồng tính và người chuyển giới. Bất kỳ người

đồng tính nam nào có xu hướng thể hiện hơi nữ tính hoặc người chuyển giới

chưa qua phẫu thuật nào thích ăn mặc, trang điểm theo xu hướng nữ tính đều

bị coi là một và gọi là “bóng” rồi chia thành “bóng lộ” và “bóng kín”.

Còn đồng tính, song tính hay dị tính là những khái niệm liên quan đến

xu hướng tính dục, có nghĩa là việc họ yêu ai. Nói đơn giản hơn, đồng tính chỉ

là việc một người đàn ông yêu một người đàn ông hoặc một người phụ nữ yêu

một người phụ nữ.

Các nhà khoa học đã ghi nhận sự hiện diện của người đồng tính trong

mọi nền văn minh cổ xưa nhất từ Đông sang Tây. Và thậm chí là nhiều nhà

sinh vật học còn chứng minh rằng hiện tượng đồng tính luyến ái phổ biến

không chỉ ở con người mà còn ở các loài côn trùng đến các loài có vú. Sự đa

dạng xu hướng tính dục là một đặc điểm có tính phổ quát của toàn nhân

loại.Tùy theo từng thời kỳ và nền văn hóa thì những người đồng tính, song

tính và chuyển giới có cách gọi khác nhau. Hai dạng chính của đồng tính là

đồng tính nam và đồng tính nữ. Những người đồng tính, nam và nữ, thường

được gọi với nhiều tên khác nhau, thông thường nhất là gay và lesbienne.

Quan hệ tình dục là yếu tố cơ bản để họ tự coi là mình thuộc dạng tình yêu

nào. Từ lâu, thực tế xác nhận sự tồn tại ở mọi nơi trên hành tinh một cộng

đồng đặc biệt, viết tắt là LGBT, tức những người đồng tính nữ, đồng tính

nam, những người song tính và những người chuyển giới. Tên gọi LGBT bộc

lộ sự đa dạng và tính linh hoạt của hoạt động tình dục của cộng đồng này.

Khái niệm "vấn đề đồng tính"

Theo Từ điển tiếng Việt (2012) của Viện ngôn ngữ học, Nxb Hồng Đức:

“Vấn đề là câu chuyện nêu ra để giải quyết, việc phải giải quyết”…[32,

tr.1054]. Theo Từ điển mở Wiktionary: “Vấn đề là điều cần được xem xét,

nghiên cứu, giải quyết. Vấn đề là một cái gì đó khó xử lý hoặc khó giải quyết.

Vấn đề có thể được định nghĩa là bất cứ điều gì mà có khối lượng và chiếm

không gian trong đó bao gồm thực tế tất cả mọi thứ. Vấn đề cũng đã được sử

dụng để mô tả tầm quan trọng của một cái gì đó”.

Ngoài ra, ta cũng có thể tham khảo một khái niệm gần với “vấn đề” là

khái niệm “vấn đề xã hội” ở Bách khoa toàn thư mở Wikipedia: “Vấn đề xã

hội là tất cả những gì liên quan đến con người, các nhóm người, các cộng

đồng người đến sự tồn tại, phát triển của con người trong một hoàn cảnh xã

hội nhất định được nhận thức như một vấn nạn của xã hội, đụng chạm đến lợi

ích của một cộng nhóm người nhất định và chỉ có thể được khắc phục thông

qua hành động xã hội”.

Nhìn trong tổng thể, từ xưa đến nay, đồng tính liên tục bị đạo đức tôn

giáo và đạo đức xã hội chỉ trích, cho nên không được đa số thành viên mỗi

cộng đồng thông cảm và thấu hiểu, dù rằng không hiếm nhân vật vĩ đại về

khoa học và nghệ thuật không giấu diếm hay được phát hiện là người đồng

tính, chẳng hạn nhà bách khoa toàn thư số một toàn cầu kiêm danh họa Italia

Leonard de Vinci (1452-1519), văn hào Anh Oscar Wilde (1854-1900), nhà

văn Pháp đoạt giải Nobel André Gide (1869-1951), hoặc nữ thủ tướng Ai len

Johanna Sigurdardottir vừa hết nhiệm kỳ, sinh năm 1948… Ngoài ra, phong

tục tập quán của nhiều dân tộc không ngớt rũ bỏ dần những yếu tố thiếu nhân

bản hay lạc hậu, dù những tiến bộ về khoa học kỹ thuật, về luật pháp và cơ

cấu xã hội khiến cho các xã hội lớn nhỏ ngày một văn minh, ngày một bao

dung, ngày thêm có lý có tình trong xử lý các mối ràng buộc hiển nhiên phải

có,… Một trong những bất hợp lý mà người đồng tính phải cắn răng chịu

đựng hiện giờ, ngay tại các nước văn minh nhất, là sự phân biệt đối xử trong

vấn đề thuê hay trả công lao động. Đằng sau những chuyện này là một thực tế

không khó giải thích. Ví dụ ngẫu nhiên ấy hé lộ biết bao cơ cực mà người ta

phải hứng chịu khi trót hay chỉ yêu người cùng giới với mình. Đáng lạ, những

con người bất hạnh ấy cứ kiên gan viết nên lịch sử riêng của họ, và lịch sử

đồng tính, tuy âm thầm và như cố ý bị lờ đi, vẫn song hành đầy kiêu hãnh với

lịch sử nhân loại. Và đó chính là một vấn đề của xã hội nói chung và văn học,

nghệ thuật nói riêng: vấn đề đồng tính.

Như thế, vấn đề đồng tính ở đây có thể hiểu là một vấn đề xã hội khi

con người chỉ có ham muốn yêu đương, nhục dục với người cùng giới tính,

quan hệ luyến ái đồng tính. Vấn đề đồng tính về việc có quan hệ yêu đương,

tình dục với người cùng giới tính được nhận thức như một sự tồn tại đặc biệt

trong cuộc sống, đang được xã hội quan tâm, chia sẻ, giải quyết những yếu tố

liên quan đến vấn đề này.

Khái niệm "vấn đề đồng tính trong hội họa"

Theo Từ điển thuật ngữ Mĩ thuật phổ thông (2002), Đặng Thị Bích

Ngân, Nxb Giáo dục: “Hội họa: Nghệ thuật dùng màu sắc, hình mảng, đường

nét để diễn đạt cảm xúc của người vẽ trước con người, thiên nhiên, xã hội.

Hội họa là một ngành của nghệ thuật tạo hình”.[11, tr.77].Như thế, hội họa

cũng luôn được hiểu là một ngành nghệ thuật trong đó con người sử dụng

màu vẽ để tô lên một bề mặt như là giấy, hoặc vải, để thể hiện các ý tưởng

nghệ thuật. Thông thường, công việc này do họa sĩ thực hiện. (Họa sĩ là từ

dùng để chỉ những người coi hội họa là nghề nghiệp của mình). Kết quả của

công việc đó là các tác phẩm hội họa hay còn gọi là các tranh vẽ. Hội họa là một

trong những loại hình nghệ thuật quan trọng và phổ biến nhất. Nói cách khác,

hội họa là một ngôn ngữ để truyền đạt ý tưởng của người nghệ sĩ bằng các tác

phẩm hội họa sử dụng kỹ thuật (nghệ) và phương pháp (thuật) của họa sĩ.

Kết hợp với các khái niệm trên, ta có thể hiểu vấn đề đồng tính trong

hội họa là một vấn đề xã hội khi con người chỉ có ham muốn yêu đương, nhục

dục với người cùng giới tính, quan hệ luyến ái đồng tính. Vấn đề đồng tính về

việc có quan hệ yêu đương, tình dục với người cùng giới tính được nhận thức

như một sự tồn tại đặc biệt trong cuộc sống, đang được xã hội quan tâm, chia

sẻ, giải quyết những yếu tố liên quan đến vấn đề này. Và trong hội họa, những

sáng tạo nghệ thuật phản ánh về đề tài đồng tính, thể hiện, diễn tả hay biểu đạt

chuyện tình yêu, cảm xúc hay quan hệ tình dục giữa những người cùng giới

tính với nhau được thể hiện bằng ngôn ngữ, chất liệu của nghệ thuật hội họa.

1.2. Khái quát về hội họa Việt Nam hiện đại

Ngày 7/10/1924, tại Hà Nội, toàn quyền Đông Dương Martial Merlin

ký sắc lệnh cho thành lập trường Mỹ thuật Đông Dương. Trong thời gian 20

năm (1925-1945), trường đã đào tạo ra nhiều tên tuổi nổi tiếng của nền mỹ

thuật Việt Nam như: Nguyễn Phan Chánh, Lê Văn Đệ, Tô Ngọc Vân, Lê Phổ,

Nguyễn Gia Trí, Bùi Xuân Phái… Đặc biệt, triển lãm mỹ thuật đầu tiên được

khai mạc tại trường Mỹ thuật Đông Dương vào ngày 15/11/1929, đã có tác

động đáng kể đến đời sống và công chúng đương thời. Có thể nói, khuynh

hướng hiện đại đã đi vào môi trường hội họa của Việt Nam kể từ triển lãm

đầu tiên này.

Vào thời kỳ Đông Dương, nền hội họa sơn dầu Việt Nam đã ít nhiều có

những sắc thái riêng biệt, với những nội dung hết sức đặc biệt, được phản ánh

qua những tác phẩm có phong độ bậc thầy như: Thiếu nữ bên hoa huệ của Tô

Ngọc Vân, Chơi ô ăn quan của Nguyễn Phan Chánh, Vườn xuân Bắc Trung

Nam của Nguyễn Gia Trí… Các họa sĩ Việt Nam đã đi từ trường phái Cổ

điển, qua Hiện thực, và phần nào tiếp cận các trường phái Hiện Đại như: Ấn

tượng… Kỹ thuật và cách sử dụng màu sắc của phong cách phương Tây là

những gì thế hệ học sinh đầu tiên được đào tạo ở trường Mỹ thuật Đông

Dương học được. Sự khởi đầu cơ bản như vậy đã đặt nền móng cho các thế hệ

trẻ noi theo và dẫn họ đến thành công. Trong những năm 1930, 1940 và 1950,

thế hệ đầu tiên của Việt Nam tham gia vào thị trường nghệ thuật quốc tế là

những họa sĩ hiện đại và được đánh giá cao tại Việt Nam cũng như nước

ngoài. Từ đó, họ có danh tiếng và được vinh danh như những bậc thầy của mỹ

thuật hiện đại Việt Nam. Trong số đó có Tô Ngọc Vân, Nguyễn Phan Chánh,

Nguyễn Gia Trí, Bùi Xuân Phái, Lê Phổ, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Đỗ Cung,

Nguyễn Tiến Chung, Nguyễn Tư Nghiêm, Dương Bích Liên.

Những ngày đầu cách mạng và kháng chiến chống Pháp (1945 - 1954

mở ra một trang sử khác cho mỹ thuật Việt Nam. Tháng 10/1945, trường Cao

đẳng mỹ thuật được mở ra. Các họa sĩ và các nhà điêu khắc đã tự tin, tích cực

chuẩn bị cho cuộc triển lãm mỹ thuật toàn quốc đầu tiên trong chế độ mới và

các họa sĩ đã dành cả tâm huyết của mình trong việc sử dụng ngòi bút làm vũ

khí tố cáo tội ác của thực dân Pháp, phát xít Nhật, ca ngợi lãnh tụ và các anh

hùng thời đại: Tranh tượng về Bác Hồ (Tô Ngọc Vân, Nguyễn Đỗ Cung, Phan

Kế An…) tự vệ chiến đấu (Văn Bình)… đã báo hiệu sự ra đời của nền nghệ

thuật cách mạng.

Chiến tranh lan dần từ miền Nam ra cả nước, cho đến cuối 1940 cuộc

kháng chiến toàn quốc bùng nổ đi liền với sự nghiệp kháng chiến toàn dân,

toàn diện là sự chuyển mình của các họa sĩ. Họ nghe theo tiếng gọi của nước

của dân tộc cho nên đa số các họa sĩ đều cầm súng, vừa cầm bút vẽ tranh để

tuyên truyền cho kháng chiến thể loại ký họa, bột màu, thuốc nước, chì, tranh

sơn mài được dùng nhiều với những tác phẩm đạt giá trị cao cả ở nội dung và

nghệ thuật, được giới thiệu ở các triển lãm mỹ thuật chào mừng sự kiện lớn

trong cả nước.

Năm 1948, Đại hội văn hoá toàn quốc ở miền Bắc đã được tổ chức gồm

các tác phẩm kháng chiến, điển hình là tác phẩm: Dân quân phù lưu (Nguyễn

Tư Nghiêm), Gặt lúa (Mai Văn Hiến), Người du kích già (Phạm Văn Đôn)…

đã phản ánh cuộc chiến tranh nhân dân thần thánh với niềm lạc quan tất

thắng. Năm 1952 tại Việt Bắc trường Trung cấp mỹ thuật được thành lập do

họa sĩ Tô Ngọc Vân làm Hiệu trưởng, đã đào tạo ra một thế hệ họa sĩ đầu tiên

cho kháng chiến, những cuộc triển lãm lớn với nhiều tác phẩm nghệ thuật giá

trị của họ như tác phẩm Bác Hồ với các cháu thiếu nhi Trung - Nam - Bắc của

họa sĩ Diệp Minh Châu là bức tranh nổi tiếng mà ông vẽ bằng máu của chính

mình trên lụa. Tiêu biểu cho thế hệ các hoạ sỹ miền Nam đi theo kháng chiến.

Ngoài ra, còn có tác phẩm Du kích tập bắn (Nguyễn Đỗ Cung), Hành quân

qua đèo (Nguyễn Như Hậu)… đã cổ vũ, động viên kịp thời quân dân xông lên

diệt giặc, mang giá trị nghệ thuật và giá trị lịch sử. Các họa sĩ tích cực thâm

nhập vào trận địa, có người đã đổi cả chính cuộc đời nghệ thuật như họa sĩ -

liệt sỹ (Tô Ngọc Vân). Ký hoạ là một thể loại nổi tiếng của ông với tác phẩm:

Đốt đuốc đi học, Chị cốt cán, Con nghé quả thực, ngoài ra còn có một số tác

phẩm nổi tiếng của một số tác giả cùng thời: Cái bát (Sỹ Ngọc), Vệ quốc

quân canh đêm (Nguyễn Tư Nghiêm).

Giữa năm 1954 cuộc kháng chiến chống Pháp thắng lợi, hoà bình lập

lại trong cả nước, giới mỹ thuật có điều kiện tập trung về thủ đô Hà Nội tổ

chức Triển lãm toàn quốc, là sự tổng kết của mỹ thuật kháng chiến nói lên

tiềm năng của mỹ thuật cách mạng dồi dào và được giới thiệu ra thế giới tiêu

biểu với những tác phẩm: Nhớ một chiều Tây Bắc (Phan Kế An), Bình minh

trên nông trang (Nguyễn Đức Nùng), Tát nước đồng chiêm (Trần Văn Cẩn)…

cho thấy tranh sơn mài rất phát triển, đóng góp cho nền mỹ thuật thời kỳ này

càng thêm phong phú hơn và nhiều cuộc triển lãm đã được mở ra trên toàn

quốc: 1960 - chào mừng đại hội lần thứ III của Đảng và 1963 triển lãm mỹ

thuật toàn quốc, mà người ta nhớ mãi: Hành quân trong rừng (Nguyễn

Khang), Nam kỳ khởi nghĩa (Huỳnh Văn Gấm), Giờ học tập (Nguyễn

Sáng)…

Đế quốc Mỹ phá hoại miền Bắc (1964), nhân dân miền Bắc lại bắt đầu

một cuộc kháng chiến bảo vệ nền độc lập. Các họa sĩ thích ứng hoàn cảnh

mới này rất nhanh, lên đường đến những nơi nóng bỏng nhất để ghi chép,

sáng tác. Hiện thực chiến đấu sản xuất của quân dân đã đi vào tranh tượng,

vừa động viên mọi người vượt lên mọi thử thách của chiến tranh, vừa tranh

thủ sự đồng tình của thế giới.

Trong sự phát triển của mỹ thuật các họa sĩ đã vẽ rất nhiều chủ đề, đề

tài trong cuộc sống, chiến đấu khác nhau. Trước hết là hình ảnh người chiến

sỹ. Nguyễn Sáng rất thành công ở đề tài này với Giặc đốt làng tôi, Kết nạp

Đảng ở Điện Biên Phủ dựng hình đơn giản về nét và màu, bố cục thoáng và

rất khoẻ. Trong số họ, có những người không trực tiếp tham gia chiến đấu

trên trận tuyến mà họ chiến đấu ngay tại hậu phương, sản xuất lương thực

phục vụ tuyền tuyến như tác phẩm Con nghé (Nguyễn Tư Nghiêm), Tổ đổi

công miền núi (Huỳnh Tích Chù), "Con nghé của thực" (Tô Ngọc Vân), "Về

nông thôn sản xuất" (Ngô Minh Cầu), "Một buổi cày" (Lưu Công Nhân)...

Bên cạnh nền nông nghiệp xã hội mới còn gắn dần với công nghiệp và hình

ảnh người công nhân cũng chiếm chỗ trong tranh một cách đĩnh đạc như các

tác phẩm: "Mỏ đèo nai" (Nguyễn Tiến Chung), Một loạt tranh (Nguyễn Đỗ

Cung) như: Công nhân cơ khí, học hỏi lẫn nhau, tam ca, mời chị em ra họp để

thi thợ giỏi.. đã nêu bật những gương sáng lao động, gian khổ nhưng chủ

động, chững chạc. Hình tượng người phụ nữ trong tranh không còn là những

tiểu thư đài các nữa mà thực sự làm chủ gia đình, xã hội, tham gia sản xuất cả

nông và công nghiệp như ở các tác phẩm "Nữ dân quân vùng biển" (Trần Văn

Cẩn), "Sau giờ trực chiến" (Nguyễn Phan Chánh). Có lẽ tập trung hơn cả là

hình tượng vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc đó là hình tượng "Bác Hồ" hầu như

cuốn hút tất cả các nghệ sỹ tạo hình, vào tranh tượng với rất nhiều chất liệu

khác nhau. Hình tượng Bác là hình tượng của dân tộc Việt Nam kiên cường,

bất khuất, không đếm hết được hết số tác phẩm vẽ tượng về Bác.

Giai đoạn từ 1945-1975, miền Bắc bước vào thời kỳ kháng chiến, nền

hội họa sơn dầu Việt Nam đã chuyển hóa các thành tựu của thời kỳ trước sang

khuynh hướng xã hội chủ nghĩa. Một số còn lại di cư vào Nam, các họa sĩ cổ

thụ tiêu biểu có: Nguyễn Gia Trí, Văn Đen, Nguyễn Siên, Tạ Tỵ, Hiếu Đệ,

Nguyễn Thanh Thu. Sau đó thêm nhóm họa sĩ trẻ Sài Gòn, gồm có các họa sĩ

Nguyễn Trung, Hồ Thành Đức, Bé Ký, Hồ Hữu Thủ, Trịnh Cung,… Đây là

thời gian cực thịnh của các trường phái Hiện Đại: Ấn tượng, Lập thể, Siêu

thực, Trừu tượng… Ở thời vàng son này, các họa sĩ rất được công chúng

trọng thị và mến yêu, nhất là tầng lớp trung lưu trí thức, bác sĩ, kỹ sư, công

chức, giáo sư,…

Nhìn chung, nền mỹ thuật Việt Nam trong hai cuộc kháng chiến chống

Pháp, chống Mỹ. Tuy gặp nhiều khó khăn, nền mỹ thuật, thiếu thốn về chất

liệu, nguyên liệu sáng tác nhưng các họa sĩ thời kỳ này vẫn không ngừng sáng

tác, tạo ra được nhiều tác phẩm với giá trị lịch sử khá cao, có nhiều tác phẩm

ngày nay được dùng làm tài liệu vô giá của lịch sử nước nhà một thời máu lửa

và hào hùng, nhiều tên tuổi tác giả thành danh không chỉ trong nước mà cả

trên thế giới. Các cuộc kháng chiến chống thực dân và đế quốc Mỹ vô tình

phân chia mỹ thuật hiện đại Việt Nam thành nhiều phong cách khác nhau,

mỗi phong cách đều có cái hay riêng. Sự khác biệt này thể hiện rõ nhất trong

các tác phẩm mỹ thuật của miền Bắc và miền Nam thời kì hai miền bị chia

cắt. Một mặt những cuộc chiến khốc liệt, tinh thần chiến đấu của nhân dân đã

được phản ánh. Mặt khác, chủ nghĩa hiện thực-phê bình, chủ nghĩa lãng mạn,

và chủ nghĩa thoát ly với ước mơ hòa bình tràn ngập trong các sáng tác của

các họa sĩ miền Nam.

Trước năm 1975, mỹ thuật miền Bắc phát triển theo hướng hiện thực xã

hội. Tinh thần chiến đấu, làm việc vẫn được mô tả trong các tác phẩm tranh

vẽ của các họa sĩ kháng chiến. Những tác phẩm này trong mắt các nhà sưu

tầm nghệ thuật phản ánh những hoài niệm cho thời đại anh hùng của Việt

Nam.Giai đoạn từ 1975-1990, sau khi thống nhất đất nước, trong bối cảnh cả

nước vẫn sống trong nền kinh tế bao cấp tập trung, lực lượng họa sĩ xuất thân

từ nhiều nguồn đào tạo khác nhau, từ các nước xã hội chủ nghĩa như Liên Xô,

Tiệp Khắc, Hungary, Ba Lan, Trung Quốc, và từ các nước tư bản như Pháp,

Mỹ, Ý, Anh, Nhật… Từ năm 1975 đã hội tụ thành một dòng chảy lớn mà

thành tựu đã được ghi nhận bằng vô số những cuộc triển lãm lớn của cá nhân,

của nhóm,... và nhất là “Triển lãm mỹ thuật toàn quốc” mở đều đặn năm năm

một lần chứng tỏ con đường phát triển của nền mỹ thuật Việt Nam khi đất

nước thống nhất đã được quan tâm hơn, chú trọng hơn rất nhiều, mở ra một

hướng đi lên mạnh mẽ. Mỹ thuật có dấu hiệu của sự chuyển mình từ một nền

mỹ thuật gắn bó với chiến tranh đang bước sang phản ánh cuộc sống hoà bình

xây dựng xã hội chủ nghĩa như tác phẩm: " Phố cổ " (Bùi Xuân Phái) đây là

tác phẩm được vẽ bằng sơn dầu, diễn tả một góc nhỏ phố cổ của Hà Nội, là đề

tài luôn được Bùi Xuân Phái say mê khám phá, sáng tác. Những cảnh phố

vắng với những đường nét xô lệch, mái tường rêu phong, những đầu hồi và

mái ngói đen sạm màu thời gian luôn xuất hiện trong tranh của ông. Ngoài

Bùi Xuân Phái, còn rất nhiều họa sĩ khác với các tác phẩm mang nội dung

cuộc sống hàng ngày bình dị: Điện về bản (Hà Cắm), Bộ đội về bản Mèo

(Trần Lưu Hậu), Ngày vui có Bác (Xuman)… Không riêng nội dung thay đổi

mà chất liệu mỹ thuật cũng đa dạng, phong phú hơn rất nhiều, các họa sĩ hầu

như không bị gò bó vào một khuôn khổ nào, họ thoả thích sáng tác, chất liệu

mỗi người một khác nhau: sơn dầu, phấn màu, mực nho, mực bột, sơn mài..

sự đa dạng của chất liệu, đã nâng cao phong phú cho các tác phẩm. Với sự

hoà nhập thực sự của nghệ sỹ hai miền Nam - Bắc và sự có mặt của các họa sĩ

lão thành đã góp phần làm cho mỹ thuật Việt Nam có sự phát triển, có sự tìm

tòi đổi mới nghệ thuật.

Sau đại hội Đảng thứ VI (1986) khẳng định đổi mới chiến lược cách

mạng mở cửa, làm bạn với các nước, chuyển dần sang kinh tế thị trường thì

mỹ thuật cũng cuốn vào dòng chảy này. Chỉ trong vòng 5 năm (1984 - 1989)

mà đã có 118 triển lãm của 3778 lượt tác giả trưng bày 8879 tác phẩm là cả

một sự " bung ra " với nhiều đề tài "đời thường ", thể loại tranh hoành tráng,

phong cảnh, tranh tĩnh vật… Các họa sĩ xâm nhập, sâu sát với xã hội, làng

xóm.. để lấy tình cảm hứng sáng tác tranh, có những tác phẩm rất mộc mạc

chân quê như tác phẩm: Vợ chồng người hàng nước, Ngày mùa ở Đông Anh

Hà Nội. Ngoài ra, còn có tác phẩm bằng lụa của Ngô Minh Cầu cùng đề tài

những con người nơi thôn quê.

Giai đoạn đổi mới (1990-2009), Bắt đầu từ cuộc trao đổi văn hóa Việt

Mỹ. Các họa sĩ Mỹ, và hoạ sĩ các nước vào Việt Nam triển lãm. Ngược lại,

các họa sĩ Việt Nam sang Mỹ và các nước tiên tiến trên thế giới triển lãm giao

lưu. Thời kỳ này là thời kinh tế thị trường mở cửa, Việt Nam gia nhập WTO,

giới họa sĩ tiếp cận nhiều thông tin, nhất là giới họa sĩ trẻ, đươc dịp khẳng

định mình, qua các trường phái Hậu Hiện Đại như Pop Art, Body Art, Trình

Diễn, Sắp Đặt… Cả ba miền đất nước: Huế, Sài Gòn, Hà Nội, bùng nổ triển

lãm tranh, tượng, cá nhân, nhóm, câu lạc bộ, Tòa soạn báo chí, Hội Mỹ Thuật

các nơi… Các gallerie mọc lên như nấm. Nhìn chung, các họa sĩ hiện đại đã

tìm cho mình một con đường riêng, thể hiện với một thái độ tình cảm trong

toàn tác phẩm, mỗi tác phẩm là một niềm vui lớn được nâng niu trân trọng.

1.3. Khái quát về đề tài đồng tính trong mỹ thuật Việt Nam hiện đại

Sự xuất hiện của đề tài đồng tính

Trên thế giới, thời cổ đại, vấn đề đồng tính được ghi lại tương đối ít ỏi

và giản dị, chủ yếu trong tranh vẽ và hội họa trên những hình vẽ đồ đất nung.

Giá trị lịch sử của chúng là không thể phủ nhận như: Bảo tàng mỹ thuật

Boston, Hoa Kỳ, vẫn trưng bày những bình cổ Hy Lạp. Một bình có niên đại

4.900 năm trước CN, vẽ hình thần Zephir (Gió Tây) đang hoạt động tính giao

với chàng trai Hyacinth người phàm mà thần bắt cóc được (Hình 1.1). Thần

ôm quặp lấy chàng trai sấp mặt vào mình và chà đùi mình vào đùi người trẻ

tuổi. Tại một phòng trưng bày ở Munich, CHLB Đức, trên một mặt của một

chiếc bình hai quai cổ Hy - La, ta thấy một người lớn tuổi hơn đang sờ cằm và

dương vật của kẻ trẻ hơn mình. Nhiều nghệ sĩ tạo hình vẽ tranh minh họa cho

thần thoại về những mối tình đồng tính giữa các thần Hy - La cổ đại và người

trần mắt thịt.

Sự giằng xé giữa phủ nhận hay công nhận, vấn đề đồng tính dù sao

cũng đã được phản ánh trong nghệ thuật. Trong tranh của nhà điêu khắc kiêm

họa sĩ Đức bậc thày Albrecht Durer (1471-1528), bức Cái chết của Orphée,

vẽ năm 1494, hiện trưng bày ở Kunsthall, Hamburg (Hình 1.2) thể hiện thần

âm nhạc cổ đại Hy - La Orphée là vị thần kỳ bí nhất, có sức mạnh sáng tạo và

biểu diễn siêu phàm, khiến các vật vô tri cũng rung động. Cuộc sống yêu

đương của thần vô cùng phức tạp. Có vợ và xiết đỗi chung tình, thần vẫn

không cưỡng được đồng tính luyến ái. Về sau, vợ thần mất tích, thần cất công

tìm kiếm mãi, nhưng vẫn vô vọng. Thần bèn quyết sống độc thân. Bao phụ nữ

quyến rũ thần đều thất bại. Họ bèn đánh hội đồng thần cho kỳ chết và xé xác

thần. Tác phẩm này của Duer kể chuyện thánh thần, nhưng theo xu hướng tả

thực nghiêm ngặt, nên giống như một cảnh tượng của đời sống thường nhật.

Từ thời Phục hưng, đồng tính được miêu tả chủ yếu theo xu hướng này.

Những khoảnh khắc đời thường đi vào hội họa thật hấp dẫn. Đồng tính nữ vẫn

hiếm hoi, như bức Hai bạn gái, 1866, của họa sĩ Pháp lừng danh Gustave

Courbet (1819-1877), hiện trưng bày ở Cung Paris nhỏ (Hình 1.3), thể hiện

hai cô gái khỏa thân đang ôm nhau ngủ. Dù muốn dù không, những tác phẩm

hội họa tương tự ca ngợi thật chí lý vẻ đẹp của cơ thể con người. Chuyện tính

giao chỉ được ám chỉ. Điều này không hẳn là hạn chế của hội họa trong đề tài

đồng tính, mà là sự tinh tế không thể coi nhẹ trong nghệ thuật nói chung và

trong nghệ thuật tạo hình nói riêng.

Ở Việt Nam, trong xã hội hiện đại, từ thế kỷ trước, dấu ấn về sự hiện

diện của người đồng tính vẫn thể hiện thấp thoáng đâu đó trong các tác phẩm

nghệ thuật. Tuy nhiên, nói chung ở giai đoạn này, đồng tính dường như bị coi

là chủ đề cấm kỵ nghiêm ngặt. Chỉ đến sau này, những câu chuyện về người

đồng tính hoặc quan hệ của những người cùng giới mới xuất hiện trở lại một

cách dè dặt trong các tác phẩm văn học, nghệ thuật.

Giai đoạn đầu, đề tài đồng tính thường được biểu hiện trong các tác

phẩm điện ảnh, kịch, tạo hình, văn học… theo nhiều cách khác nhau. Xu

hướng thứ nhất, thường thể hiện hình ảnh những người đồng tính một cách

bệnh hoạn, đầy màu sắc giễu cợt, phê phán... Nhiều tác phẩm xây dựng hình

ảnh người đồng tính làm trò câu khách, rẻ tiền bởi tác giả không hiểu được

nỗi cô đơn, bấn loạn của con người khi bị chọc ngoáy vào nỗi đau bản thể, sự

cô độc và cái chết. Biểu đạt ở dạng này, xét ở khía cạnh tư tưởng chủ đề, quả

thật là sự bôi nhọ, một kiểu gây hấn, công kích người đồng tính, góp phần vào

việc tạo ra thái độ khinh bỉ, thờ ơ. Một số tác phẩm giai đoạn sau này có đi

sâu vào việc miêu tả những nhân vật chuyển đổi giới tính hoặc song tính, tuy

nhiên, cũng mới dừng lại ở việc khắc họa một phương diện, vài cá thể rất nhỏ

của giới tính thứ ba, hầu như còn chưa đi sâu vào việc thể hiện những góc

khuất khác đáng được mạnh dạn phơi lộ, đồng cảm và chia sẻ… Xu hướng

thứ hai, thường gắn các vấn đề về đồng tính trong mối quan hệ với chính trị,

xã hội. Đó là tư tưởng dấn thân trong việc đấu tranh, giải phóng người đồng

tính khỏi cái nhìn lệch lạc, ác cảm, định kiến cổ hủ. Tuy nhiên, trong nhiều

tác phẩm, xu hướng này còn chưa được hiển lộ một cách rõ nét, nhiều khi còn

bị làm nhiễu, lệch tâm bởi những tư tưởng chủ đề khác. Xu hướng thứ ba, các

tác giả đi sâu vào việc thể nghiệm nhiều góc khuất thẳm sâu trong nội tâm con

người, những tình yêu đồng tính đầy chân thành, cảm động. Một góc khuất

khác cũng được các tác giả tiếp cận ở mức độ khốc liệt, dữ dằn hơn, để lại

cảm xúc xót xa về thân phận con người.

Với hội họa nói riêng, mỹ thuật nói chung, việc chỉ ra sự biểu hiện của

đề tài đồng tính trong lịch sử mỹ thuật và khái quát các xu hướng tiếp cận

trong hai thập niên gần đây là vô cùng khó, chỉ có thể mang tính chất gợi mở

và hết sức giản lược. Bởi, thực tế, mảng mỹ thuật về đồng tính để nắm bắt,

miêu tả một cách đầy đủ, toàn diện sẽ gặp phải nhiều khó khăn. Tuy nhiên, có

một thực tế, đó là cái nhìn, quan điểm xã hội đã dần dần cởi mở hơn. Với mỹ

thuật, điều này không chỉ được thể hiện thông qua số lượng ngày càng lớn các

tác phẩm, mà đặc biệt ở sự xuất hiện một cách nở rộ các triển lãm đề tài về

đồng tính với quan điểm: “Không ai được quyền chọn lựa giới tính của mình

khi sinh ra, nhưng người ta được lựa chọn cách sống với giới tính mà mình

đang có”

Nếu lấy mốc thời điểm những tác phẩm hội họa của họa sĩ Trương Tân

vẽ từ những năm 1993-1994 không được triển lãm ở Việt Nam và gần 20 năm

sau, một số tác phẩm vẫn không được phép trưng bày trong triển lãm. Với

tính chính trị xã hội và đạo đức, cho xét đoán những tác phẩm hội họa của

Trương Tân là những bức tranh đầu tiên trực diện về đề tài đồng tính, thì đến

nay, lịch sử khai thác đề tài cấm kỵ này đã có một hành trình, đây vẫn là một

vấn đề hết sức đặc biệt trong mọi loại hình nghệ thuật, mà hội họa không phải

trưởng hợp ngoại lệ.

Dù muốn hay không, giới tính thứ ba và những vấn đề về cộng đồng

giới tính thứ ba đã và đang tồn tại trong xã hội như một thực tế hiển nhiên.

Không thể phủ nhận đây là đề tài đặc biệt trong mọi loại hình nghệ thuật,

không riêng gì hội họa. Với tính chính trị, xã hội, đặc biệt gắn liền với tính

dục và tình dục đồng giới, nên trước đây, đồng tính luôn là đề tài cấm kỵ.

Hiện nay, xu hướng tiếp nhận đã trở nên cởi mở hơn. Các họa sĩ đã chủ động,

mạnh dạn sáng tạo để có những thể nghiệm đầy táo bạo, bộc lộ thẳng thắn

quan điểm, suy nghĩ, diễn ngôn của mình. Trong hành trình thể nghiệm đó,

những vấn đề đã được đặt ra hình thành nên nhiều xu hướng tiếp nhận đa

chiều.

Cứ liệu sớm nhất để xét đoán thể nghiệm sơ khai đề tài đồng tính trong

hội họa gắn liền với những tác phẩm của Trương Tân, đó là năm 1993-1994,

thể hiện hình ảnh những người đàn ông bên nhau với các tác phẩm: Khóc,

Đẹp, Tôi mong điều kỳ diệu (Hình 1.4, Hình 1.5, Hình 1.6)... Nhiều nhà phê

bình mỹ thuật cho đây là họa sĩ đầu tiên đã đưa hình ảnh người đồng tính lên

tranh, dù rằng, nhận định này chưa có những căn cứ xác đáng, nhất là sự

tương đồng trong chủ ý của chính tác giả.

Ngoài những đề tài phản ánh về tiêu cực xã hội thì chưa có một đề tài

nào lại sóng gió, gian truân trong hội họa như đề tài đồng tính. Các biến động

trong sự kiện văn hóa, chính trị đã dẫn đến những thay đổi ít nhiều trong quan

niệm, định kiến xã hội về đồng tính cũng như vấn đề tình dục.

Sau Trương Tân thì những cái tên Nguyễn Minh Thành, Lý Trần

Quỳnh Giang, Phạm Tuấn Tú, Trương Tiến Trà, Nguyễn Kim Hoàng… là

những cái tên tiên phong trong làng mỹ thuật đi sâu khám phá “thế giới thứ

3”. Đứng ra bênh vực tìnhyêu cùng giới, họa sĩ Trương Tân đã đưa tác phẩm

của mình ra ngoài biên giới.

Những loại hình mỹ thuật được sử dụng thể hiện đề tài đồng tính

Hội họa: là một loại hình mỹ thuật được sử dụng thể hiện đề tài đồng

tính nhiều nhất. Đại diện cho những gương mặt tiêu biểu là nghệ sĩ Trương

Tân với những bức tranh thể hiện hình ảnh những người đàn ông khoả thân,

phô bày bộ phận sinh dục và thể hiện những khát khao, ham muốn… được tác

giả thể hiện trên chất liệu giấy dó, sơn dầu và sơn mài.

Nghệ sĩ Minh Thành đầy ẩn dụ với những bức tranh chân dung vẽ bản

thân trong hình ảnh một cô gái xuyên suốt các bức tranh giấy dó và lụa của

anh. Lý Trần Quỳnh Giang với loạt tranh sơn dầu thể hiện bản thân cùng với

những con cú đặt ra những vấn đề về giới tính.Trương Tiến Trà với những

bức tranh sơn dầu thể hiện cơ thể đàn ông khoả thân quấn lấy nhau với những

khát khao tình dục cháy bỏng. Phạm Tuấn Tú thể hiện trên chất liệu sơn dầu

với những hình ảnh những nhân vật đàn ông “đảo trang” đứng trước gương ăn

mặc và trang điểm như những người phụ nữ. Nghệ sĩ người Mỹ gốc Việt

Gabby Quỳnh Anh Miller dùng chất liệu tranh lụa truyền thống để phác họa

chân dung những Người khác, dị biệt về tình dục nhưng gần gũi và đầy ý

nghĩa cho bản thân cô.

Đồ họa: với ngôn ngữ mang tính chất cô đọng, đồ họa là loại hình mỹ

thuật có số lượng tác giả chọn để biểu đạt có số lượng không nhiều. Nhắc đến

lĩnh vực này, các nhà nghiên cứu, phê bình thường nhắc đến tác giả Lý Trần

Quỳnh Giang, và sau này có thêm tác giả Dương Xuân Quyền. Hai tác giả này

đều lựa chọn chất liệu khắc gỗ để biểu đạt đề tài.

Tiêu biểu cho loại hình này là tác giả Lý Trần Quỳnh Giang với tranh

khắc gỗ. Nhìn tranh khắc gỗ của Giang, ta thấy ở chị có một trí tưởng tượng

đặc biệt khác thường, kỳ lạ. Giang thường khắc họa những hình người hóa

thân vào cây cối, hay ngược lại, những cây cối hóa thân thành hình người.

Cây cũng có mắt, có chi có cành, có áo khoác bằng những tán lá buông rủ

mềm mại. Mắt gỗ đẹp và tròn như mắt người, chi cành khúc khuỷu như chân

tay, vân gỗ như mạch máu, hồn cây như hồn người. Tất cả đan quện vào nhau,

không có gì phân biệt. Sự khép kín, cô độc của tự vấn về đồng tính có khi

được Giang khắc một loạt “người- cây” như ở tác phẩm Những cái cây, 2004

(100x100 cm). Cũng có khi chị tự khắc họa mình giống như một thân cây trơ

trọi đứng giữa cánh rừng (tác phẩm Tôi, 2004, 100x100 cm), hoặc hóa thân

vào một gốc cây xù xì, cằn cỗi, cô quả như Buồn, 2004 (100x100 cm). Và

mạnh mẽ nhất là tác phẩm Bà ta (Hình 1.7) triển lãm tại Festival nghệ sĩ trẻ

toàn quốc năm 2007 ở Hà Nội, bức tranh khắc gỗ miêu tả hai người phụ nữ

khỏa thân của nữ họa sĩ Lý Trần Quỳnh Giang sau đó bị tháo dỡ trước giờ

khai mạc vì có một số ý kiến cho rằng tranh vi phạm thuần phong mỹ tục.

Tốt nghiệp Khoa Đồ họa Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội, còn rất trẻ,

sáng tác của Lý Trần Quỳnh Giang cho thấy một sự thay đổi táo bạo, mạnh

mẽ về ngôn ngữ đồ họa khắc gỗ cũng như quan niệm về nghệ thuật so với

khắc gỗ truyền thống trước đây. Không trang trí rườm rà, không tả kể chi tiết,

không nệ thực, không hướng về chủ đề phong cảnh, tĩnh vật hay lễ hội truyền

thống quen thuộc..., ngôn ngữ nghệ thuật của Lý Trần Quỳnh Giang là ngôn

ngữ biểu hiện pha các yếu tố siêu thực, tượng trưng, đầy tính sáng tạo mới lạ.

Sắp đặt: là loại hình mỹ thuật được nhiều tác giả lựa chọn hơn, có lẽ vì

ngôn ngữ và chất liệu của loại hình này đa dạng và dễ dàng để kể một câu

chuyện, dễ dàng tự sự hơn ở một dạng tổng hợp. Đã có khá nhiều tác phẩm

sắp đặt thể hiện đề tài này, trong số đó, tác giả thường xuyên được nhắc đến là

Lý Trần Quỳnh Giang và Himiko Nguyễn.

Triển lãm sắp đặt “Những cành mệt mỏi” (Hình 1.8) - là tên gọi những

tác phẩm khắc gỗ trong hình thức sắp đặt của nữ nghệ sĩ Lý Trần Quỳnh

Giang, trưng bày tại “Festival nghệ thuật trẻ đương đại 2007” tại Hà Nội.

Các phiến gỗ dài tựa như hình người được băng bó ở phần giữa, chỉ còn hở

hai đầu, nơi được khắc họa một cách tượng trưng những khuôn mặt và những

đôi bàn chân xương xẩu, ủ rũ. Thiên nhiên mệt mỏi, hay con người mệt mỏi,

hay cả hai đều mệt mỏi trong thế giới này? Ở đây, chị thể hiện chính mình,

thể hiện cái tôi, cái cá nhân cô đơn trong đời sống, dưới hình thức sắp đặt của

nghệ thuật đương đại. Hình tượng “người - cây” trong các tác phẩm của Lý

Trần Quỳnh Giang khắc khoải, ủ rũ, chịu nhiều thương tổn, bị đứt rời và chia

lìa thành từng bộ phận cơ thể trên các phiến gỗ. Sau đó các phiến gỗ được chị

sắp xếp lại, liên kết thành hàng, thành serie với nhau, tạo nên một loạt những

khuôn mặt, những bộ ngực, những tay chân đứt rời, trần trụi, lộ lên từng

đường gân, thớ thịt và được khắc họa bằng một ngôn ngữ rất mạnh biểu cảm,

trực tiếp, với các vệt khắc khi dầy khi mỏng, khi sâu khi nông. Những hình

tượng lặp đi lặp lại, có sức ám ảnh day dứt. Cảm giác thương vong, đau đớn

lan tỏa khắp nơi. Và khiến người xem tự hỏi cái gì khiến cho người và cây

đau đến mức như vậy? Mạnh biểu hiện, giàu tưởng tượng, giàu ẩn dụ, các tác

phẩm sắp đặt- khắc gỗ của Lý Trần Quỳnh Giang tác động lên tâm thức người

xem, đặt ra cho mỗi chúng ta muôn vàn những câu hỏi về đời sống nhân sinh,

đặc biệt là đời sống nào cho những người đồng tính.

Nghệ sĩ thị giác Nguyễn Kim Hoàng (Himiko. Nguyễn) đã tiếp cận đề

tài này bằng một loại hình tương tác qua triển lãm sắp đặt mang tên “Thế giới

đa nguyên” (Hình 1.9). Chuẩn bị trước trong vòng bốn tháng bằng việc lần

lượt viết lên những suy nghĩ, trao đổi, trò chuyện xoay quanh vấn đề này trên

blog được lập riêng cho dự án. Không tuyên ngôn, không ồn ào, không cổ

súy, chỉ đơn giản là đưa ra một nhận định như quan điểm của chị. Rằng với

quan điểm đồng tính là vi phạm thuần phong mỹ tục, là bệnh hoạn, là phản

cảm, con người vốn đã cô đơn, thì nỗi cô đơn phải tranh đấu giữa yêu thương

và trách nhiệm trong cuộc sống của những người đồng tính như bị lồng vào

thêm một chiếc lồng, giữa những quan điểm khắt khe, càng khiến họ nghẹt

thở hơn, và chẳng dám sống thật với chính bản ngã của mình. Những bức ảnh

trong tác phẩm sắp đặt của chị, là hình ảnh của rất nhiều người cùng giới nắm

tay nhau đi trên đường phố. Họ là ai, đồng tính hay dị tính? Không làm sao có

thể biết được, chỉ có thể nhận thấy đó là hình ảnh ấm áp yêu thương. Qua góc

nhìn của chị, đồng tính hay dị tính, cũng chỉ là một điều tự nhiên trong cuộc

sống, và thuộc về thế giới riêng của mỗi con người. Hàng trăm bức ảnh

được đính lên tường bằng đinh ghim, ở giữa là dấu gạch chéo đỏ, thêm

một tấm gương tròn có vạch ngang màu đỏ - khiến người xem cảm nhận

rằng tác giả ngầm cảnh báo về con đường làm người đồng tình rất nhiều

khó khăn, trăn trở.

Trình diễn: là một loại hình nghệ thuật đương đại được khá nhiều nghệ

sĩ trẻ lựa chọn để biểu đạt vấn đề đồng tính. Những tác phẩm này hầu như

được đầu tư về ý tưởng và hình thức thể hiện, tạo được dấu ấn mạnh mẽ đối

với công chúng thưởng thức. Sau tác phẩm trình diễn chủ đề đồng tính kết

hợp giữa Trương Tân và Minh Thành, thì hai nghệ sĩ được nhắc đến nhiều là

Himiko. Nguyễn và Nguyễn Quốc Thành.

Nghệ sĩ thị giác Nguyễn Kim Hoàng (Himiko. Nguyễn) chọn loại hình

nghệ thuật mới là nghệ thuật trình diễn để đi sâu vào thế giới thứ ba ở khía

cạnh tâm lí, tình cảm. Chị bắt đầu về đề tài trong chuyến đi tham dự “Festival

Performance Mùa Hè” giữa các nghệ sỹ châu Á và Trung Nam Mỹ qua 4

thành phố tại Nhật Bản. “Góc khuất yêu thương”, tên chủ đề trình diễn của

chị, nói về tình yêu sâu sắc thầm lặng của những tâm hồn đồng điệu nhưng

không thể có được hạnh phúc lứa đôi bởi những mặc định khắt khe trong xã

hội. Chị hoá thân với hình ảnh người con gái im lặng đắp mặt nạ bắng sáp

nóng lên mặt mình, ngồi cách một người con gái qua những ngọn nến và mặt

bàn, được hòa thành một qua cái bóng chiếu lên tường, với những dòng chữ

làm nền chạy suốt : “Tôi nhớ bàn tay Em, mềm và ấm”, “Tôi muốn ôm Em,

nhưng…” “Giá như Em là đàn ông!” “Em hãy đi đi, tôi không mang lại được

điều gì cho Em cả”, “Đành kiếp sau vậy”… xoáy lòng cảm giác người xem.

Chuyến đi qua bốn thành phố là bốn cuộc trình diễn về những xung đột nội

tâm, những dồn nén yêu thương, những quay quắt chối mình, được thôi thúc

thực hiện từ những quan sát lắng nghe về tình yêu đã tan vỡ của những người

bạn đồng giới.

Nghệ sĩ Nguyễn Quốc Thành cũng là một trong những gương mặt đại

diện cho nghệ thuật trình diễn về chủ đề đồng tính tiêu biểu với tác phẩm

trình diễn “Áo bạn thành áo tôi, áo tôi thành áo bạn (Your clothes become my

clothes become your clothes) (Hình 1.10). Sống và làm việc tại Hà Nội,

Nguyễn Quốc Thành hoạt động tích cực cho phong trào chia sẻ, cảm thông

với người đồng tính và tập trung khám phá tính thẩm mỹ của phong trào này

qua các lĩnh vực nghệ thuật như nhiếp ảnh, phê bình, trình diễn, thiết kế trang

phục và tổ chức sự kiện. Năm 2013, Quốc Thành sáng lập và tổ chức liên

hoan nghệ thuật Queer Forever – là không gian chia sẻ tình yêu, tri thức về

vấn đề đồng tính và văn hóa Việt Nam, hợp tác với các cá nhân, nhóm và tổ

chức để thực hiện chương trình gặp gỡ, nói chuyện nghệ thuật, chiếu phim và

triển lãm.Bên cạnh đó, Quốc Thành còn tham gia liên hoan nghệ thuật trình

diễn và triển lãm tại Việt Nam, Nhật Bản và Mỹ và là người đồng sáng lập

Nhà Sàn Collective – nhóm các nghệ sĩ độc lập tại Hà Nội.

Trong tác phẩm trình diễn “Áo bạn thành áo tôi, áo tôi thành áo bạn

(Your clothes become my clothes become your clothes), trình diễn tại Queer

Forever Festival 2013, Nguyễn Quốc Thành đứng trong không gian căn

phòng, che mắt bằng mảnh vải đen, sử dụng 8 áo tshirt trắng thêu tên bộ đội,

chỉ rút từ đồ cá nhân (áo lót, quần đùi, tất) của bộ đội. Thành thêu tên của bộ

đội lên áo đông xuân tshirt trắng. Ngoài ra, những sợi chỉ rút từ quân phục

chạy dọc theo đường dây điện, táo tạo lại không gian và kết nối các phòng

trưng bày với nhau.

Video art: Với Video art, có lẽ bởi nghệ sĩ hiện đại, đương đại Việt Nam

theo đuổi loại hình này cũng không có nhiều nên tác giả, tác phẩm biểu đạt

vấn đề đồng tính thuộc loại hình này.

Tiêu biểu là nghệ sĩ Nguyễn Tân Hoàng, là người Mỹ gốc Việt hiện

đang sống ở Bryn Mawr, Philadelphia, USA. Tác phẩm Video art "Một cái

nhìn từ đáy: nam tính người Mỹ gốc Á Châu và đại diện tình dục" của

Nguyễn Tân Hoàng được giới thiệu trong Queer Forever - là lễ hội nghệ thuật

về chủ đề đồng tính ở Việt Nam, kết nối nghệ thuật đương đại và văn hoá Việt

Nam với cảm giác kỳ diệu. Lễ hội diễn ra từ ngày 14 đến ngày 29 tháng 12

năm 2013 tại Hà Nội. Queer Forever giới thiệu các tác phẩm nghệ thuật của

năm nghệ sĩ đương đại và một loạt các bài giảng và thảo luận xung quanh các

chủ đề về các vấn đề kỳ quặc và giới tính trong điện ảnh, văn học và nghệ

thuật thị giác. Mục tiêu của lễ hội là tạo ra các cuộc đối thoại và khuyến khích

tư duy phê bình về các chủ đề đa dạng về tính dục và các vấn đề văn hoá và xã

hội thông qua nghệ thuật và các cuộc đối thoại liên ngành giữa các nhà nghiên

cứu, các nhà hoạt động xã hội, các nghệ sỹ và nhà văn, các cộng đồng đa dạng

về giới và đặc biệt là những người thiểu số mại dâm và công chúng.

Tác phẩm Video art "Một cái nhìn từ đáy: nam tính người Mỹ gốc Á

Châu và đại diện tình dục" của Nguyễn Tân Hoàng đã mổ xẻ các hình thức

ham muốn trong bản sắc đồng tính nam trong khu vực châu Á, văn hoá hải

ngoại Việt Nam, và điện ảnh Đông Nam Á. Nguyễn Tân Hoàng tìm hiểu

những biểu trưng nam tính của người Mỹ gốc Á, khám phá mối liên quan

giữa nam tính, tình dục với chủng tộc, sắc tộc, giữa chữ viết, tên gọi và hình

ảnh được thể hiện trong hồ sơ tìm bạn trên các trang kết duyên trực tuyến.

Một số tác giả, tác phẩm tiêu biểu sáng tác về đề tài đồng tính

Để chọn ra những tác giả, tác phẩm tiêu biểu trong lĩnh vực này thực tế

là một vấn đề khó khăn, bởi mỗi nghệ sĩ chọn lựa hướng đi này theo cách

riêng của mình. Có người chọn mỹ thuật để nói lên tiếng nói phản biện xã hội

với góc nhìn từ phía người trong cuộc, thuộc cộng đồng LGBT. Có người chỉ

đơn thuần chọn nghệ thuật để nói lên cảm xúc, tình cảm, khát khao yêu và

được yêu của mình. Có tác giả thì không thuộc thế giới thứ ba này nhưng lại

có sự đồng cảm và chia sẻ với cộng đồng LGBT, muốn dùng hội họa để bảo

vệ cộng đồng này trước sự kỳ thị, phân biệt trong xã hội…

Với dân Mỹ thuật, hình như, đây là một đề tài nhạy cảm và ít khi được

các họa sĩ xem là một đề tài sáng tác bình đẳng. Tại Festival nghệ sĩ trẻ toàn

quốc năm 2007 tại Hà Nội, bức tranh khắc gỗ miêu tả hai người phụ nữ khỏa

thân của nữ họa sĩ Lý Trần Quỳnh Giang bị tháo dỡ trước giờ khai mạc với lý

do bức tranh thể hiện vấn đề đồng giới có biểu hiện vi phạm thuần phong mỹ

tục. Đề tài này, trước đây, trong mỹ thuật cũng ít được thể hiện. Nhưng hiện

nay, cũng có nhiều họa sĩ trẻ thoát ra khỏi những lo ngại đó đã theo đuổi và

sáng tác về đề tài đồng tính trong một khoảng thời gian dài… Dưới đây, tôi

xin được trình bày về một số nghệ sĩ và các tác phẩm của họ mà đứng trên

quan điểm cá nhân, tôi thấy họ là những nghệ sĩ tiêu biểu trong hướng sáng

tác này:

Trương Tân (Hình 2.1) là một họa sĩ thường được nhắc đến đầu tiên,

công khai biểu đạt vấn đề đồng tính trong các tác phẩm hội họa của mình.

Anh sinh năm 1963 tại Hà Nội, Việt Nam. Anh tốt nghiệp trường nghệ thuật

Hà Nội vào năm 1982 và trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội năm 1989. Anh là

giảng viên tại trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội từ 1989 tới 1997 trước khi trở

thành một nghệ sĩ toàn thời gian. Thông qua hội họa, vẽ, nghệ thuật trình

diễn, nghệ thuật sắp đặt, điêu khắc và gốm sứ, Trương Tân thách thức những

quy ước xã hội và nghiên cứu các chủ đề về bản sắc và tự do ngôn luận. Một

người tiên phong trong lĩnh vực sơn mài, trình diễn, các tác phẩm của anh

xoay quanh sự bó buộc, bị đàn áp của các cá nhân trong văn hóa truyền thống

Việt. Có lẽ vì anh là nghệ sĩ công khai đồng tính đầu tiên của Việt Nam, anh

đã mở cửa cho các nghệ sĩ sau này thảo luận về các quan niệm về tình dục

trong nghệ thuật. Trương Tân từng mô tả tình yêu đồng giới từ hai thập kỷ

trước, nhưng không có dịp trưng bày. Anh chỉ công bố những bức khỏa thân

nam giới vẽ với chất liệu màu nước trên giấy dó và bìa. Sau này, anh thể hiện

nhiều hơn trên chất liệu sơn mài với những gam màu truyền thống và thể hiện

vấn đề đồng tính một cách tự nhiên, bình dị như những đề tài khác trong đời

sống, không bị lên gân hay cường điệu.

Đề tài này thấp thoáng đâu đó qua những bức tranh khắc gỗ của Lý

Trần Quỳnh Giang (Hình 2.13). Bức tranh Bà ta của nữ họa sĩ Lý Trần quỳnh

Giang, đã bị loại khỏi festival nghệ sĩ trẻ toàn quốc, là tiền đề gây xôn xao

trong buổi hội thảo. Đề tài này nằm trong loạt 20 bộ tranh khắc gỗ được trưng

bày sau đó trong triển lãm cá nhân mang tên “Giang” tại L’ Espace. Loạt

tranh được đánh giá cao trong giới phê bình Mỹ Thuật, mà thông qua nó, Lý

Trần quỳnh Giang đã đoạt giải thưởng nghệ sĩ trẻ của năm 2007 của quỹ

Vietnam Foundation for the Arts. Chị đã mất gần hai năm để hoàn thành loạt

tranh khắc này.

Bản thân Giang không khẳng định đồng tính là đề tài chủ đạo, nhưng,

có thể nhìn thấy thấp thoáng những thân phận con người thuộc về thế giới thứ

3 trong những tác phẩm của chị. Đó là sự cô đơn xuyên suốt bao trùm những

bức tranh toàn đàn ông hoặc toàn đàn bà; đó là sự chế giễu, phản kháng, tẩy

chay những đám đông soi mói chỉ chực đưa những cặp mắt cú vọ chòng chọc

vào cuộc sống riêng tư của mỗi con người; đó là những bàn chân, bàn tay vô

tính được khắc họa run rẩy, được che kín trong những tấm áo; đó là những

gương mặt toàn đàn ông mệt mỏi trầm uất, rồi những gương mặt được quấn

băng kín mít, chỉ lộ ra những con mắt đau đáu yêu thương; đó là, những bộ

phận cơ thể phụ nữ run rẩy nén mình… Là toàn bộ thế giới nội tâm cô đơn

dằn xé, mâu thuẫn đến run rẩy của những thân phận con người… Qua đó, có

thể nhận thấy sự khắc họa về một thế giới khác lặng lẽ âm thầm, không quan

tâm đến những định kiến, như nụ cười nhẹ bất cần của cô khi tháo dỡ bức

tranh khắc hai người phụ nữ đã bị loại bỏ khỏi festival nghệ sĩ trẻ. Tạo

nên một thế chông chênh cho hai bức tranh còn lại trong bộ “những cành

mệt mỏi”.

Táo bạo và trực diện trong những bức tranh tạo hình của họa sĩ trẻ

Trương Tiến Trà (Hình 2.26). Triển lãm về đồng tính của Trà là một ý tưởng

được xây dựng trong ba năm. Anh xem dự án này như là một thử nghiệm, là

một thử thách nghề nghiệp đối với mình. Lần đầu tiên anh mang ý tưởng từ

Nga về và thể hiện tác phẩm tại Việt Nam. Du học ở Nga, Trương Tiến Trà đã

nhiều lần chứng kiến các cặp đồng tính yêu nhau với những tình yêu đẹp và tự

do. Đến với anh thật đơn giản trong ý nghĩ đó là tình yêu. Và anh muốn thể

hiện lại bằng ngôn ngữ tạo hình. Chọn lần một như những thử nghiệm bước

đầu chỉ đề cập đến tính chất thuần túy là các cặp đồng tình ôm ấp nhau qua

các cử chỉ tình cảm. Triển lãm lần hai vào tháng 8 năm 2007, anh đã mạnh

dạn hơn và đưa đến một mô tuýp mới về cách diễn đạt. Họa sĩ chọn kích

thước tranh khổ dài và hẹp để tạo nên một tình yêu kín đáo, trong đó, xuyên

suốt là vấn đề tình dục. Tác giả nghiêng về biểu hiện xu hướng xác thịt của

giới đồng tính vì anh cho rằng cơ thể con người là lối tạo hình đẹp nhất, và

anh chọn tiếng nói đó. Mỗi một tác phẩm tác giả đặt vấn đề về lối diễn đạt

hình hài như một tiếng nói về tình yêu và cử chỉ âu yếm của mỗi cặp đồng

tính. Không gian chật hẹp tạo nên sức nóng bằng những mảng màu được đan

xen tương phản mạnh, tăng thêm sức lôi cuốn mạnh mẽ đam mê. Cặp đồng

tính nam hay nữ đều được thể hiện rõ nét bằng những mảng màu nóng lạnh

trên cơ thể của từng người. Tác giả đặt vấn đề nét và màu sắc là ngôn ngữ

chính. Những chấm màu những đường contua chạy đều không ngừng nối và

đan vào nhau tạo thành một khối, chuyển tải những nụ hôn, những vòng tay

âu yếm, vuốt ve làm mềm cơ thể. Những mạch máu hằn rõ, những gam màu

nóng lạnh thể hiện sự khao khát cảm xúc yêu đương.

Cách thể hiện táo bạo và dứt khoát của Trương Tiến Trà đã gây một cú

shock nhẹ đối với người xem trong lần ra mắt ở Himiko visual saloon tại

thành phố Hồ Chí Minh. Ngay cả với những người trong thế giới thứ ba, thì

hình ảnh được ra trần trụi về xác thịt, khiến họ bối rối và phản ứng. Nhưng,

bản thân tác giả tự tin với cách thể hiện táo bạo trên, mà qua đó, anh vượt qua

khái niệm đạo đức cũ xưa, đưa đề tài đồng giới vào sự khai thác bình đẳng với

mọi chủ đề khác. Mỗi bức tranh dường như là một sự tuyên ngôn về giới tính

và tình dục đến khi họ yêu nhau thì đấy là chuyện đương nhiên. Phạm trù đạo

đức nó là thuần phong mỹ tục, nhưng ở đây nó là quy luật của tạo hóa. Ở đây,

tác giả muốn đặt vấn đề trong tác phẩm của mình nêu đúng điều tinh thần giá

trị cần nêu. Theo anh, tình yêu đồng tính nó là vấn đề tự nhiên. Đề tài tình yêu

đồng tính, thân xác và nhục dục là những vấn đề của đời sống đô thị hiện nay.

Sự biến đổi về nhu cầu thể xác đang tăng lên mãnh liệt, và tình dục hướng đến

những suy nghĩ không tưởng, tạo nên một làn sóng biến đổi mãnh liệt trong

xã hội con người.

Thế giới thứ ba vốn là một đề tài nhạy cảm được khai thác gây sốc câu

khách trong lĩnh vực khác như báo chí, điện ảnh và tiểu thuyết đã không bị

phiến diện qua cách thể hiện tác phẩm của các tác giả kể trên. Dù táo bạo hay

lặng lẽ hay day dứt, ở góc độ nào đi nữa, các tác giả cũng chỉ nói lên một

quan điểm cá nhân, qua đó, đặt người xem phải đối diện với những suy nghĩ,

nhìn nhận về một thế giới thứ ba vẫn đang tồn tại song song như một điều

hiển nhiên không thể xóa bỏ của tạo hóa, và tự có nhận định riêng mình.

Tiểu kết chương 1

Vấn đề đồng tính là một vấn đề mang tính phổ quát trên thế giới và

cũng là một vấn đề mang tính thời sự ở Việt Nam. Tuy nhiên, vấn đề đồng

tính mang tính chất nhạy cảm nên đối tượng này phản ánh trong mỹ thuật

được lựa chọn ở nhiều cấp độ tùy theo cách lựa chọn của mỗi nghệ sĩ. Trong

chương 1, tôi đã đưa ra những khái niệm liên quan đến vấn đề đồng tính, giải

quyết những vấn đề về lý luận của hội họa Việt Nam hiện đại, những nghệ sĩ

Việt Nam tiêu biểu chọn thể hiện về đề tài đồng tính để làm tiền đề cho những

phần sẽ được viết nối tiếp trong chương 2: vấn đề đồng tính được giải quyết

trong hội họa Việt Nam hiện đại như thế nào.

Chương 2

NGHIÊN CỨU NHỮNG BIỂU HIỆN CỦA VẤN ĐỀ ĐỒNG TÍNH

TRONG HỘI HỌA VIỆT NAM HIỆN ĐẠI

2.1. Biểu hiện vấn đề đồng tính trong nội dung tác phẩm

Đồng tính là một bộ phận tất yếu của xã hội loài người. Song do sự trái

tự nhiên của nó, theo quan niệm chung phổ biến cổ kim đông tây, kiểu tình

yêu này đã và đang bị kỳ thị và đối xử bất công. Cuộc đấu tranh cho bình

đẳng và tự do của đồng tính vẫn không ngừng được tiến hành đầy quyết tâm

và bền bỉ. Trong cuộc đấu tranh này, nghệ thuật đóng vai trò ngày càng nổi

bật. Với hội họa Việt Nam hiện đại, vấn đề đồng tính được biểu hiện với

nhiều hình thái khác nhau, thể hiện sự đa dạng về ngôn ngữ và hình thức biểu

cảm. Trong luận văn của mình, tôi lựa chọn một vài biểu hiện tiêu biểu mà

các nghệ sĩ Việt Nam đã sử dụng để truyền tải về vấn đề đồng tính gồm: Biểu

hiện về sự cô độc, biểu hiện về sự khép kín, biểu hiện về sự khao khát.

Biểu hiện về sự cô độc

Cô độc là một trạng thái tâm lý của con người, nó khác với cô đơn. Sự cô

độc thường gây ra bởi nhiều nguyên nhân. Thứ nhất, do hoàn cảnh sống khiến

con người trở nên mặc cảm, tự ti, rồi họ thấy buồn chán, đơn độc. Nguyên do

thứ hai là do hoàn cảnh bên ngoài tạo cho con người cảm giác bất lực, chán

nản, thất vọng và thấy cô độc. Một dạng cô độc nữa là do sốc về tình cảm…

Tuy cùng là tâm lý con người với một vài biểu hiện kể ở trên nhưng sự

cô độc được biểu hiện trong tranh vẽ về chủ đề đồng tính mang một đặc điểm

khác. Chúng thường mang đậm dấu ấn đời sống cá nhân của tác giả, nhưng

đồng thời cũng là một tiếng nói mạnh mẽ xoáy thẳng vào những định kiến xã

hội khắc nghiệt. Những người đồng tính với lối sống tách biệt để tìm sự bình

yên, sống với những vui buồn và nuôi dưỡng tình yêu của mình, mặc cho định

kiến của người đời dành cho tình yêu đồng giới.

Sự cô độc có lẽ được thể hiện rõ nhất trong triển lãm tranh “Này, ốm

à?” (Hình 2.17, 2.18) là tên gọi triển lãm tranh sơn dầu của nữ họa sĩ trẻ Lý

Trần Quỳnh Giang với 25 bức tranh trong triển lãm đều lấy hình tượng đặc

trưng là những con cú trong nhiều trạng thái. Khác với những tác phẩm khắc

gỗ mô tả trạng thái vô cảm của một đám đông, loạt tranh lần này nhấn mạnh

sự trôi dạt và lặng lẽ của một cá thể trước sự hỗn tạp của thời cuộc. Dưới một

hình thức thể hiện khác: tranh sơn dầu ngắm nhìn các tác phẩm của cô, người

xem đều cảm thấy một nỗi buồn, một nỗi cô đơn nhất quán. Màu sắc chủ đạo

trong một loạt các tranh sơn dầu được trưng bày tại không gian triển lãm có gì

đó u tối, sầu muộn lẩn khuất được tạo nên bởi gam màu nâu, xanh đen, xanh

lục thẫm… Nỗi buồn luôn ám ảnh trong các tác phẩm Lý Trần Quỳnh Giang,

dường như nó là cái tự nhiên, bản năng ăn sâu, tự thẩm thấu vào. Có lẽ, một

phần bị chi phối bởi cá tính bên trong con người: thích sống lặng lẽ và ẩn

mình. Cô đơn khiến chị cảm thấy thoải mái, đặc biệt trong việc sáng tác.

Những người ta gọi là “bản lĩnh”, là “mạnh mẽ” thường thấy trong

cuộc sống thường là những người “ăn to nói lớn”, “ăn sóng nói gió”, cương

quyết, dứt khoát, yêu ghét phân minh, đôi khi cực đoan, cá tính rõ, bất kể đấy

là đàn bà hay đàn ông. Giang không phải típ người như vậy, đối với vẻ bên

ngoài, với mọi người, hình như Giang luôn cố giữ một cách ứng xử cho phải

phép nhất, để rồi cô “bùng” ra những cái riêng ở trong tác phẩm của mình. Và

cô cũng “tự xử lý’ chính mình trong tác phẩm là chủ yếu – cô vẽ hầu hết là

chân dung tự họa dưới mọi dạng vẻ. Với tranh khắc gỗ, thường khắc trực tiếp

trên gỗ và không in ra. Xem tranh Giang, người ta có cảm giác chung là buồn

và “dị”.

Bước vào khám phá thế giới kỳ lạ và đầy bí ẩn, u hoài mạnh mẽ, đầy

nghệ thuật của một trong những nghệ sĩ trẻ tài năng. Ẩn dật bởi nơi trú ẩn

riêng tư rất tự nhiên của Giang là sự táo bạo không chút bối rối cùng với sự

hồi tưởng trong im lặng. Không e ngại trước những phức tạp cuộc sống,

Giang phủ đầy những nhập nhằng màu xám mà những người khác ít dũng

cảm trốn chạy. Chọn cho mình phong cách biểu hiện, những biểu hiện của cô

chở nặng cảm xúc của chính mình, không lẫn lộn. Những hình người gầy

mảnh, vặn vẹo trong kiếm tìm điều gì đó không rõ, nhưng chắc chắn không

phải sự lụy vật chất. Đôi mắt to mở toáng toàng, hướng ra phía trước nhưng

không hướng về người đối diện và dõi vào mênh mông. Những con cú - một

hình ảnh lặp đi lặp lại trong sáng tác của Giang - mang khuôn mặt của người

thông tuệ, nhìn thấy hết, cảm được trọn. Nhưng biết hết để buồn, buồn lại chỉ

để ngưng đọng. Vì thế, tranh của Giang không có nỗi buồn ảo não. Đó là nỗi

buồn của sự không thể cưỡng nổi đời sống, không thể cưỡng nổi quy luật -

thứ nỗi buồn của người biết là mình mỏng manh mà vẫn giữ đúng bản ngã. Cả

ở tranh và đời, Giang luôn lặng lẽ như trôi trong một thế giới riêng biệt. Nếu

bắt chuyện Giang sẽ thấy ngại hỏi nhiều, không phải vì cô không trả lời.

Nhưng những câu nhã nhặn được nói bằng làn hơi nhẹ nhàng khiến người hỏi

phải ngại bởi tưởng cô vừa ốm dậy, chẳng nên bắt Giang phải nói tiếp.

Biểu hiện về sự khép kín

Khép kín là một trạng thái tâm lý của con người không muốn chia sẻ tâm

tư, tình cảm, suy nghĩ cá nhân đối với mọi người xung quanh. Họ có thể bị

người khác đánh giá là sống lạnh lùng, không chịu chia sẻ hoặc chính bản

thân người sống khép kín cố tình tạo nên một sự xa cách của bản thân đối với

những người xung quanh, sống trong thế giới riêng của mình. Với những

nghệ sĩ biểu đạt vấn đề đồng tính biểu hiện qua sự khép kín, họ dùng khá

nhiều hình thức khác nhau. Tác phẩm của họ chủ yếu thể hiện một trạng thái

phức tạp về tâm lý, sự giằng xé trong suy nghĩ cá nhân mà không cất lên tiếng

nói cụ thể nào mang tính chất phản biện xã hội, hoặc có thể hàm chứa điều

này mà không nằm trong chủ ý của tác giả.

Phản ánh rõ nét có lẽ ở triển lãm có tên “Nhập nhằng” - triển lãm hội

họa cá nhân đầu tiên của họa sỹ Phạm Tuấn Tú với 40 bức tranh xuyên suốt

những năm hoạt động nghệ thuật của nghệ sỹ từ 2008 đều phản ánh một trạng

thái mơ hồ, không rõ ràng, nửa nọ nửa kia. Những tác phẩm nghệ thuật của

họa sỹ Phạm Tuấn Tú (Hình 2.20-2.25) đều mang sắc xám lạnh lẽo, trong đó

nhân vật rất khó phân định giới tính. Tuy nhiên, dựa theo tên tranh, người

xem có thể nhận diện được nhân vật trong tranh mà tác giả vẽ là đàn ông và

đàn bà đồng tính, nhưng theo cách mà họ được miêu tả, họ thực sự là những

người chuyển giới, “một người có vẻ ngoài hoặc nỗ lực để trở thành thành

viên của giới tính đối lập, như là một người chuyển giới hoặc người ăn vận

kiểu lai giống theo thói quen”. Những người chuyển giới có thể tự nhận diện

họ là người khác giới, đồng tính, lưỡng tính, đa giới tính, liên giới tính và có

khi là vô tính. Những quy ước vốn có về giới tính có thể là không thỏa đáng

hoặc không thích hợp với những con người này. Chẳng hạn, như trong bức

Gay (đồng tính nam) (Hình 2.23), ta thấy có hình một người đàn ông ăn vận

khác giới, áo nịt ngực và váy. Hình ảnh trong bức tranh Ô môi (đồng tính nữ)

(Hình 2.22), ta lại thấy hình dạng thân thể một người đàn bà song cái đầu trọc

và những nét vẽ gợi hình bộ ria quanh mép, nơi cằm lại ám chỉ đây là nhân

vật chuyển giới. Có thể, mục đích của Tú là đẩy người xem vào một sự lúng

túng, ép họ phải bỏ đi cái nhìn rập khuôn thông thường về những người đồng

tính, đồng thời đương đầu với sự phức tạp liên quan đến giới tính của những

con người này... Loạt tác phẩm cho thấy anh đã tiết chế bảng màu đến tối đa.

Với những gam màu xám, nâu xám và vàng mờ (mờ vàng), anh đã tạo nên

một nền tranh mang tính trang trí kiểu thời trung cổ cho những ý đồ thật

riêng tư và giàu tình cảm của mình. Nền tranh giản dị đó không làm lãng đi

đặc tính giàu biểu cảm của tranh. Người xem có thể thấy cũng một gương

mặt song không thể nói rằng nó là một hình ảnh có tính chất tuần hoàn.

Trong từng sáng tác, nó thể hiện những cảm xúc khác nhau: từ thư giãn, mơ

mộng đến sợ hãi, ám ảnh. Cho nên, có thể nói, tuy khám phá chủ đề về đồng

tính và sự chuyển giới, tác giả này đã không che đậy thế giới bên trong phức

tạp của con người.

Một sự thể hiện mang tính chất khép kín được vẽ bởi nghệ sĩ trẻ Gabby

Quỳnh Anh Miller và các tác phẩm bởi Queer Forever Festival, 2013. Ví dụ

như tác phẩm Kelly Lovemonster, xê-ri Significant Others, tranh lụa của

Gabby Quỳnh Anh Miller, 2013 (Hình 2.34). Những khám phá sáng tạo của

Gabby chú trọng về sự tồn tại trong hiện tại của con người ở những thời điểm

và vị trí khác nhau – cũng giống như việc mẹ của chị được sinh ra ở Việt Nam

còn chị được sinh ra và sống ở đất Mỹ. Thường xuyên sử dụng cơ thể của

chính mình làm tác phẩm, chị sáng tạo nên một ngôn ngữ hình ảnh riêng

thông qua những tác phẩm điêu khắc, nhiếp ảnh, nghệ thuật trình diễn và

video art theo lối sáng tác của nghệ thuật vị niệm. Tác phẩm của chị miêu tả

việc chúng ta chuyển thể những thói quen và những dấu hiệu biểu trưng của

bản ngã xuyên suốt qua những biên giới của văn hoá trong thời kỳ toàn cầu

hoá. Nội dung của những tác phẩm này là về những cộng đồng đồng tính ở

vùng San Francisco nước Mỹ nói riêng và của khu vực Đông Nam Á nói

chung. Chị không muốn “dán nhãn” cho mình, rằng chị chỉ cần được coi là

một người không thuộc số đông dị tính trong xã hội. Tác phẩm Kelly

Lovemonster, xê-ri Significant Others, tranh lụa của Gabby Quỳnh Anh

Miller, 2013 miêu tả chân dung chị trong hình ảnh của một người đàn ông

lặng lẽ.

Biểu hiện về sự khao khát

Là con người, ai cũng có những ước mơ, khao khát về cuộc sống của

mình ngày một tốt đẹp hơn, hạnh phúc hơn. Và đó là một điều bình thường,

một điều tất nhiên đối với mỗi người. Tuy nhiên, một người bình thường, khi

thể hiện niềm mong mỏi trong tình yêu là những giây phút lãng mạn, những

niềm vui hạnh phúc gia đình, đời sống ngày một khấm khá về kinh tế… Nói

chung, ước vọng và khao khát của con người trong cuộc sống đời thường vô

cùng đa dạng. Với những người đồng tính, sự khao khát của họ dường như tập

trung cả về tình yêu. Họ mơ sao tình yêu đồng giới của họ được coi như bình

thường như tình yêu khác giới. Họ khao khát niềm hân hoan, sung sướng

trong tình dục đồng giới của họ được coi là điều đương nhiên, khao khát đối

tác của họ mang đến cho họ sự sung sướng tột đỉnh…

Một trong những đại diện cho xu hướng này là những tác phẩm của nghệ

sĩ Trương Tân, anh là một họa sĩ giá vẽ, cũng là một nghệ sĩ trình diễn khá

thành công và quan trọng trong giai đoạn “hậu đổi mới” nghệ thuật (thập niên

1990) tại Việt Nam. Phong cách nghệ thuật của Trương Tân đặc sắc với việc

anh đã sử dụng những chi tiết sinh động, cụ thể của bản thân để tạo ra tác

phẩm với sự truyền đạt ý tưởng một cách phổ quát, liên quan đến sự phức tạp

trong các mối quan hệ của con người. Được xem là một trong những nghệ sĩ

tiên phong dám chia sẻ, bênh vực vấn đề đồng tính tại Việt Nam. Trương Tân

sinh năm 1963 và tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật Hà Nội, nơi sau đó anh là một

giảng viên. Sau khi chuyển đến Paris theo chương trình lưu trú sáng tác Cite’

Internationale des Artes, Trương Tân liên tục tham dự các triển lãm lưỡng

niên tại châu Âu và châu Á. Và trở thành một trong những nghệ sĩ Việt Nam

được bảo tàng Nghệ thuật châu Á Fukuoka (Nhật Bản), phòng tranh

Queensland (Úc) và Bảo tàng Singapore theo dõi, sưu tập tác phẩm. Triển lãm

Mình nói chuyện gì khi mình nói chuyện tình tại gallery Bùi (23, Ngô Văn Sở

- Hà Nội đến 15-11) đánh dấu sự trở lại của Trương Tân ở Việt Nam kể từ

2007. Là nghệ sĩ hoạt động giữa Paris và Hà Nội, Trương Tân hoàn toàn cởi

mở về giới tính của bản thân. Năm 1995, tranh của anh từng bị cấm vì vẽ về

sex quá nhiều, quá mạnh. 20 tranh sơn mài trong triển lãm Làm sao hóa thiên

thần thể hiện rõ sự lãng mạn và mạnh mẽ trong các câu chuyện đồng tính. Có

thể xem triển lãm Làm sao hóa thiên thần (Hình 2.3) là một trường hợp riêng

lẻ đứng ra biện minh và bênh vực cho những người đồng tính nam. Hiện nay,

đa số những người đồng tính, ở khắp nơi trên thế giới đã và đang có cuộc

sống thật bình thường. Và tất nhiên, cũng còn một số khác vẫn bị đẩy ra ngoài

lề xã hội, hoặc bị khinh thường tại một số nước chậm phát triển, hoặc vì

những lý do khác như tôn giáo chẳng hạn. Ở Việt Nam hiện nay thì cũng có

những nghệ sĩ đồng tính khác làm về đề tài này. Trương Tân đã làm, để nói

điều biện minh và bênh vực cho bản thân, hay cho những người “gay”, cách

đây từ rất lâu. Cuộc triển lãm này là một hành trình tiếp nối các nhu cầu nội

tại. Trước tất cả những suy nghĩ về bản tính con người, là hình bóng những

người đàn ông như múa lượn, như phô bày thân thể đẹp đẽ, trong những thiên

nhiên êm ái đến kỳ lạ, thật là những khung cảnh yên bình.

Sự khao khát có lẽ bộc lộ rõ ràng ở những tác phẩm sơn dầu trong triển

lãm “Sự thật méo mó”(Hình 2.27-2.33) của họa sĩ Trương Tiến Trà. Anh có

sự đồng cảm trong nghệ thuật với vấn đề này bắt đầu từ những người đồng

tính chơi với Trà, qua cuộc sống, số phận, và những yêu buồn giận hờn trong

tình yêu của họ, Trà đã chọn đề tài rất khó để thể hiện của cộng đồng này, đó

là tình yêu. Những bóng hình quyện chặt vào nhau, quyết liệt, dữ dội. Nó

không có những nét tinh tế tỉ mỉ mà toát lên ở những nét quấn quýt thô

mộc, độ nóng bỏng, rừng rực sức sống của những người yêu nhau.

“Yêu người cùng giới”(Hình 2.36-2.38) là triển lãm diễn tả trực diện các

cung bậc tình yêu của người đồng tính nam được thể hiện bởi họa sĩ Dương

Xuân Quyền. Những khao khát tình yêu được thể hiện bởi hơn 20 bức nam

giới khỏa thân và yêu nhau tại nhà triển lãm của Hội Mỹ thuật tại Hà Nội.

Tuy nhiên, 3 bức mô tả hơi kỹ cảnh phòng the sau ngày khai mạc đã được đề

nghị dỡ xuống. Quyền bắt đầu theo đề tài đồng tính từ bảy năm trước. Anh

gửi 2 bức cùng tên Yêu tham gia triển lãm Trẻ 2011 tại Hà Nội nhưng không

được treo. Anh sử dụng chất liệu khắc gỗ in lên giấy đen. Rồi tô màu lên các

hình trang trí. Các thân người đều được phủ kín họa tiết thành ra tuy khỏa

thân mà cũng như mặc quần áo. Quyền chọn các họa tiết từ lông công, cánh

bướm… vẽ lên nhân vật. Theo anh: “Vẻ đẹp công phượng hay được ví cho

phụ nữ. Gay bên ngoài mạnh mẽ nhưng cũng có đôi chút yếu mềm ủy mị-

hình tượng công nói điều đó. Bướm biểu tượng cho sự giỡn đùa, không chắc

chắn. Tình yêu đồng giới không có sự liên kết chặt chẽ. Một lúc nào đó sẽ bỏ

nhau, như bướm lột xác từ sâu...”. Một mô típ trang trí nữa mà Quyền theo

đuổi cũng 7 năm nay là họ nhà khoai môn, dọc mùng “Mọc nơi ẩm thấp bẩn

thỉu vẫn tươi tốt vươn lên nở hoa nhưng không được người ta trân trọng,

không ai biết đến”. Hình tượng khoai môn cũng xuất hiện nhiều trong triển

lãm “Yêu người cùng giới”. Đồng tính là người bình thường, do xu hướng

tình dục, phải che giấu. Đôi khi người ta yếu đuối, mềm lòng nhưng vẫn vươn

lên trong cuộc sống, đạt được thành công. Anh mượn hình tượng cây khoai

môn để nói lên chủ đề của mình.

2.2. Biểu hiện vấn đề đồng tính trong hình thức nghệ thuật

Biểu hiện qua bố cục, màu sắc

Trong các ngành nghệ thuật tạo hình như hội hoạ, kiến trúc, điêu khắc…

các nghệ sĩ thường áp dụng những nguyên tắc bố cục để sắp xếp chủ thể vào

đúng vị trí vừa mắt với người xem. Bố cục là sắp xếp các phần khác nhau sao

cho chúng sao gắn kết với nhau thành một thể thống nhất theo một ý tưởng

nào đó. Trong nghệ thuật tạo hình, bố cục là cách xây dựng tác phẩm để làm

sao truyền đạt ý đồ nghệ thuật một cách trong sáng và thuyết phục nhất. Điều

quan trọng nhất trong bố cục là việc tạo nên hình tượng nghệ thuật. Các kiệt

tác của nhiều thời đại khác nhau, được vẽ theo nhiều phong cách khác nhau,

nhưng đều làm chúng ta kinh ngạc và nhớ mãi đa phần cũng là nhờ bố cục rõ

ràng, thuyết phục.

Với các tác phẩm hội họa thể hiện đề tài đồng tính thì các tác giả tìm bố

cục của tranh với nhiều thủ pháp khác nhau. Một trong số đó là cách tạo bố

cục qua các đường nét kết nối, như đường ngang, đường dọc, đường xiên góc.

Bố cục có thể chỉ đơn giản là các đường dọc của cơ thể người, tư thế người

đứng, hay các đường ngang như chân trời, tư thế nằm, mắt người, nếp váy

áo… Những đường ngang dọc tự nhiên được họa sĩ cố ý nhấn mạnh qua cách

dùng màu để tạo sự cân bằng, hay hài hòa cho bức tranh. Họa sĩ thường tạo ra

nhịp điệu cho bố cục bằng mối quan hệ qua lại giữa nhân vật chính và nền,

đặc biệt là khi nền đơn giản, tạo cho mắt người xem có cảm giác va đập, hay

dao động trong không gian giữa các chủ thể, theo nhịp điệu. Tiêu biểu cho lối

bố cục này là các tác phẩm của nghệ sĩ Trương Tân và Trương Tiến Trà.

Trương Tân là nghệ sĩ công khai đồng tính đầu tiên của Việt Nam, anh

đã mở cửa cho các nghệ sĩ sau này thảo luận về các quan niệm về tình dục

trong nghệ thuật. Một số tác phẩm thú vị nhất của Trương Tân cho đến nay là

những gì anh thể hiện với chất liệu sơn mài, nơi ông thử thách thẩm mỹ

truyền thống, bằng cách giới thiệu các hình tượng gợi nhớ tới nghệ thuật

đường phố ở New York trong năm 1980 và năm 1990.

Triển lãm Làm sao hóa thiên thần (How to be an Angel) của Trương

Tân khai mạc ngày 19/6 tại phòng tranh Thavibu ở Bangkok, Thái Lan, xoáy

vào vấn đề đồng tính nam theo phong cách Pop art. 20 tác phẩm sơn mài bay

bổng và mạnh mẽ lần này là kết quả làm việc trong mấy năm qua và là triển

lãm cá nhân sau 5 năm của họa sĩ. Điều thay đổi lớn nhất trong phong cách

nghệ thuật của Trương Tân là anh đã sử dụng những chi tiết sinh động, cụ thể

của bản thân để tạo ra tác phẩm với sự truyền đạt ý tưởng một cách phổ quát,

liên quan đến sự phức tạp trong các mối quan hệ của con người.

Ở những tác phẩm Spread The Love (Hình 2.2), How to be an Angel

(Hình 2.3) Giấc mơ đỏ (Hình 2.6)… tác giả đều tạo bố cục qua hình thể nhân

vật tạo thành đường ngang, đường dọc, đường xiên góc… để tạo sự cân bằng

cho bức tranh. Anh tạo ra nhịp điệu cho bố cục bằng mối quan hệ qua lại giữa

nhân vật chính và nền, đặc biệt là nền vô cùng đơn giản, tạo cho mắt người

xem có cảm giác va đập, hay dao động trong không gian giữa các hình ảnh cơ

thể người xoay ngang, xoay dọc, xoay nghiêng theo nhịp điệu. Xu thế bố cục

này được nghệ sĩ sử dụng trong hầu hết những tác phẩm của anh khi thể hiện

các cơ thể nam khoả thân thay bố cục ngang - dọc bằng những đường cong và

góc cạnh. Qua sử dụng màu sắc mang cá tính có thể ấm nóng, hay lạnh, họa sĩ

tạo ra chiều sâu cho mặt phẳng tranh vốn chỉ là hai chiều. Anh sắp đặt chủ thể

theo lối bất cân xứng mà người xem thoạt đầu có thể coi là lộn xộn, nhưng

nhìn kỹ sẽ phát hiện ra trật tự riêng của bố cục. Và có những tranh được xếp

bố cục theo lối ngẫu hứng, nhưng không tùy tiện vì tuân theo một trật tự sắp

đặt riêng biệt của người họa sĩ.

Với chủ đề đồng tính, có thể nói vẫn còn “đặc biệt” ở Việt Nam, điều

khó khăn cho các nghệ sĩ có lẽ không nằm ở phương cách thực hiện tác phẩm,

mà ở chỗ họ phải suy tư thật sâu sắc để chọn được cho mình một cách tiếp

cận riêng nếu không muốn tác phẩm trở nên chỉ là những lời than thương hời

hợt - hoặc tệ hơn, sự sử dụng đề tài một cách vụ lợi. Nghệ sĩ Trương Tiến Trà

dường như cũng đã tìm ra một cách tiếp cận của riêng bản thân qua hình thức

bố cục đặc biệt. Anh đã không đề cập tới chủ đề này bằng những hình ảnh gây

sốc hoặc các thông điệp giới tính cũng như tình cảm nội tâm tường minh, mà

chỉ coi nó như một chủ đề tạo hình bình đẳng với mọi chủ đề tạo hình “công

khai” khác. Anh đã tiếp cận với đề tài đồng tính ở khía cạnh tạo hình đơn

thuần - cấp cho nó một vị thế bình đẳng như mọi dạng đề tài hội họa lâu nay

được ưu đãi trên bề mặt chung của nghệ thuật tạo hình Việt Nam. Bằng những

gam màu và nghệ thuật tạo hình, anh đã khắc họa nên tình yêu rất đẹp giữa

hai người đồng giới chứ không phải là những dục vọng bệnh hoạn. Bắt đầu từ

những người đồng tính chơi với Trà, qua cuộc sống, số phận, và những yêu

buồn giận hờn trong tình yêu của họ, Trà đã chọn đề tài rất khó để thể hiện,

đó là tình yêu. Những bóng hình quyện chặt vào nhau, quyết liệt, dữ dội. Nó

không có những nét tinh tế tỉ mỉ mà quấn quýt thô mộc đó là độ nóng bỏng,

rừng rực sức sống của những người yêu nhau. Với những tác phẩm Sự thật

méo mó 1-5 (Hình 2.27-2.30) anh chọn lối bố cục dọc khi thể hiện hai cơ thể

đàn ông khoả thân quyện chặt vào nhau trong các tư thế làm tình ở dáng

đứng, ngồi. Với những tác phẩm Sự thật méo mó 6-8 (Hình 2.31-2.33) anh lại

chọn lối bố cục ngang với hình ảnh hai cơ thể nam nằm quấn quýt trên

giường. Đó là lối bố cục tạo nên sự khúc chiết với những đường hướng

ngang, dọc rõ ràng cho từng tác phẩm, góp phần tạo nên sức mạnh của một

tiếng nói trực diện, táo bạo, chiến đấu cho sự bình đẳng của tình yêu, tình dục

đồng giới.

Một lối bố cục đặc biệt khác được khá nhiều họa sĩ theo đuổi đề tài

đồng tính yêu thích, đó là lối bố cục cân xứng, đăng đối trong tác phẩm. Tiêu

biểu cho hướng đi này là các nghệ sĩ Lý Trần Quỳnh Giang, Phạm Tuấn Tú

và Dương Xuân Quyền. Nếu với các nghệ sĩ còn lại, lối bố cục này chỉ là một

trong những sự lựa chọn thì với Phạm Tuấn Tú, dạng bố cục cân xứng, đăng

đối dường như bao trùm hầu hết những tác phẩm vẽ về vấn đề đồng tính của

anh. Với tác phẩm Trước gương (Hình 2.20) anh chọn lối đăng đối bằng cách

cho hình ảnh nhân vật đang soi gương, hai cơ thể tạo nên sự đăng đối giả

trong không gian của tác phẩm. Với tác phẩm Nội soi sự thật (Hình 2.21), Ô

môi (Hình 2.22), Chúng ta về đâu (Hình 2.23)… tác giả lựa chọn sự cân đối

hoặc đăng đối gần đến mức tuyệt đối. Lối bố cục này cho người xem sự liên

tưởng về sự hoán đổi giới tính giữa nữ và nam, giữa âm và dương, liên tưởng

đến sự đấu tranh, giằng co trong tư tưởng của mỗi người, nên sống thật với

giới tính của bản thân hay giấu đi sự thật để sống yên ổn trước những định

kiến xã hội. Lối bố cục này có thể nói là mang tính chất phổ biến, có thể thấy

ở một số tác phẩm của các tác giả khác như: Lòng còn chưa yên, tác giả

Nguyễn Minh Thành (Hình 2.10); The sadness X, tác giả Lý Trần Quỳnh

Giang (Hình 2.14); Sự thật méo mó 7, tác giả Trương Tiến Trà (Hình 2.32)…

Về màu sắc trong các tác phẩm hội họa phản ánh đề tài đồng tính, mặc

dù chức năng chính của màu sắc là để thể hiện lại chủ thể, nhưng có không ít

tranh trong hướng đề tài này dùng màu sắc để thể hiện cảm xúc hoặc thiết lập

một hệ tư duy logic. Với Lý Trần Quỳnh Giang, Nguyễn Minh Thành, Phạm

Tuấn Tú, bằng sự tiết chế bảng màu đến tối đa, các tác giả này thể hiện cảm

xúc qua những chủ đề về đồng tính và sự chuyển giới, phản ánh sự phức tạp

của con người. Ðối lập với bối cảnh u buồn trong các sáng tác của Lý Trần

Quỳnh Giang, Nguyễn Minh Thành, Bùi Tuấn Tú là sự tươi sáng trong các tác

phẩm của Trương Tân và Trương Tiến Trà. Màu sắc trong tranh vẽ về vấn đề

đồng tính chủ yếu mang ảnh hưởng của tính cách của các tác giả ẩn sâu trong

nhân vật. Màu sắc cho ta cái nhìn chân thực về nhân vật, và lẩn khuất trong

đó có tình cảm của tác giả thể hiện rõ nét cá tính, tình cảm của người vẽ. Tác

phẩm của Lý Trần Quỳnh Giang sử dụng màu sắc trầm buồn, toát lên sự điềm

đạm của nhân vật. Hay như màu sắc trong tranh của Trương Tiến Trà, Quỳnh

Anh được tác giả sử dụng màu sắc gam nóng mạnh mẽ với mảng hình chắc

chắn, gợi niềm hân hoan, hạnh phúc. Hay như màu sắc nhã nhặn trong tranh

của họa sĩ Nguyễn Minh Thành. Đó là sự thanh cao, thuần khiết, tác giả gợi tả

đơn giản, càng làm tăng tính giản dị, thuần khiết của nhân vật. Màu da của

nhân vật đơn sắc như nguyên màu của mặt toan. Hình cũng được chắt lọc và

giản lược. Ta có thể thấy cảm xúc, tình cảm của tác giả đã lấn át hoàn toàn về

chân dung thật sự của nhân vật.

Nguyễn Minh Thành là một trong những người tiên phong của nghệ

thuật hiện đại, đương đại Việt Nam và một trong số những nghệ sĩ Hà Nội

đầu tiên tham gia triển lãm quốc tế, và có tầm ảnh hưởng quan trọng đến sự

phát triển của nghệ thuật đương đại sau này ở Hà Nội. Sáng tác của Nguyễn

Minh Thành, chủ yếu sử dụng mực tàu và màu nước trên giấy dó, tạo dấu ấn

bằng việc sử dụng những gì dường như là chân dung tự họa của anh trong

những khám phá mang tính tâm linh và thiền định. Với Minh Thành, trong

những bức tranh lặng lẽ, dịu dàng của một người có tâm hồn bình lặng và đơn

độc. Vốn nổi tiếng với những bức tranh chân dung, những tác phẩm này của

Thành là bước tiếp trên con đường kiếm tìm vẻ đẹp. Những gương mặt đẹp

được họa sĩ vẽ trên nền giấy dó bằng những màu sắc tự nhiên như màu hồng

gạch, màu vàng đất đem lại một vẻ tĩnh lặng, yên bình cho các tác phẩm. Mỗi

tác phẩm của anh như một trang nhật ký dần khám phá ra vẻ đẹp và con

đường đến với hạnh phúc một cách rất tự do, để cho những cảm xúc dẫn

đường, vẽ tranh dường như là một ảo mộng tìm đến được sự bình lặng và

hạnh phúc bên trong tìm kiếm vẻ đẹp là một điều tuyệt diệu, nhưng điều quan

trọng hơn là tìm được những vẻ đẹp tồn tại quanh mình.

Quỳnh Giang là đại diện tiêu biểu cho thế hệ các họa sĩ trẻ hiện đại và

đương đại sớm thành công trong tranh sơn dầu. Ngắm nhìn các tác phẩm của

cô, người xem đều cảm thấy một nỗi buồn, một nỗi cô đơn nhất quán. Màu

sắc chủ đạo trong một loạt các tranh sơn dầu được trưng bày tại không gian

triển lãm có gì đó u tối, sầu muộn lẩn khuất được tạo nên bởi gam màu nâu,

xanh đen, xanh lục thẫm… Khi được hỏi về nỗi buồn luôn ám ảnh trong các

tác phẩm của mình, Lý Trần Quỳnh Giang cho biết chị không hề cố ý đưa cái

buồn vào tranh, dường như nó là cái tự nhiên, bản năng ăn sâu, tự thẩm thấu

vào. Có lẽ, một phần bị chi phối bởi cá tính bên trong con người: thích sống

lặng lẽ và ẩn mình. Cô đơn khiến chị cảm thấy thoải mái, đặc biệt trong việc

sáng tác. Nếu trong tranh sơn dầu, gam màu nâu thường được Lý Trần Quỳnh

Giang sử dụng thì trong tranh khắc gỗ, bạn chỉ có thể thấy được hai màu cơ

bản là đen (màu mực) và nâu trắng (màu gỗ nguyên bản) với các độ đậm nhạt

khác nhau. Sự tò mò hay quan tâm của công chúng thích hội họa đương đại đã

được thỏa mãn với triển lãm mang tên “Này, ốm à” tại Gallery Viet Art.

Cũng như mọi lần đến với nữ họa sĩ trẻ đầy tiềm lực toát ra từ nội tâm mạnh

mẽ này, công chúng lại một lần nữa “giật mình” xem tranh dưới sự điều khiển

của những đôi mắt nhìn họ từ các bức tường. Tranh của Lý Trần Quỳnh

Giang lâu nay vẫn rất sang trọng về màu sắc, và lần này sự từng trải, mẫn tiệp

của chị đã thể hiện rõ sức mạnh khi chỉ dùng đúng cặp mắt của các bức chân

dung biểu hiện nội tâm, biểu hiện nỗi cô đơn đi từ hoang mang đến đau đớn.

Để tập trung cho cảm xúc này, họa sĩ đã không rườm rà về bố cục, đường nét,

bao tâm tư, dằn vặt chị đổ hết vào những cặp mắt, nhấn nhá và làm ám ảnh

day dứt. Những bức họa hút người xem vào một ngõ tối, nhìn ngắm thật riêng

tư tất cả những gì thuộc về bản ngã của chính mình.

Nổi lên như một hiện tượng lạ của giới tạo hình Việt Nam, nghệ thuật

của Bùi Tuấn Tú tạo nên sự ám ảnh khôn nguôi về một thế giới bất khả minh

định, kỳ quái và đầy ma mị. Trái ngược với bảng màu sắc rực rỡ, tươi tắn mà

nhiều họa sỹ theo đuổi, Phạm Tuấn Tú chọn toàn màu xám. Có lẽ thế, nên dù

vẽ về phái đẹp thì những cô gái trong tranh anh vẫn mang vẻ liêu trai, không

ra nam, không ra nữ. Xen giữa môtíp trang trí tinh xảo, hoa hồng và gấu bông

là những con búp bê cụt đầu, con cú báo điềm bất hạnh… rờn rợn lạnh sống

lưng. Khi bước vào phòng tranh của anh, người xem thấy tầng tầng lớp lớp

các hình dạng kỳ dị, không khí đậm đặc màu sắc ma quái và dễ làm người

xem liên tưởng tới những bộ phim kinh dị, những bài hát với âm điệu ai oán.

Những gương mặt vô hồn, bất định nam/nữ, những thân hình gày đét, đen đúa

như những thây ma soi gương, chải chuốt, làm duyên được anh miêu tả đầy

kỳ dị. Nó ám ảnh người xem bởi cảm giác các sinh linh từ thế giới khác đã

nhập hồn vào nhân vật của anh. Một người bình thường rất khó vẽ được

những bức tranh như vậy, có lẽ phải là người “có căn, có cốt” theo cách nói

thông thường mới phiêu diêu trong thế giới sinh-tử như vậy được.

Từ hồi bé, anh đã theo mẹ - một thanh đồng đi hầu. Ngoài các điệu

múa, lời văn, nội thất trong ngôi điện thờ hay không khí linh thiêng của buổi

lên đồng đã đi vào tâm thức thì điều ám ảnh anh nhất định là hiện tượng nhập

đồng. Sống trong môi trường văn hóa đậm chất tâm linh, mắt thấy tai nghe

những điều kỳ lạ, những câu chuyện về người âm, vong hồn, thần linh, ma

quỷ… khiến Tuấn Tú bị ám ảnh. Thế giới sinh tử ấy đã đi vào tranh, đọng lại

hình hài ở chi tiết này, kết tụ trong tác phẩm khác mà sự hóm hỉnh cố ý gây

cười hay dục tính lúc ẩn lúc hiện. Những tác phẩm nghệ thuật của họa sỹ đều

mang sắc xám lạnh lẽo. Những hình hài trong tranh lơ đãng và vô định,

dường như chẳng thiết một mối liên hệ nào với trần thế. Thân thể và cái đầu

tựa như hai bản thể đối lập nhau. Một cái đầu mượn tạm một thân thể, hoặc có

khi một thân thể trần trụi đi thuê một cái đầu. Dường như tất cả trở nên chếnh

choáng, khó phân định. Ranh giới giữa kẻ đi thuê và người cho thuê bị xoá

nhòa, và sự vay mượn trở thành trạng thái nhập nhằng, không phân định biên

giới giữa giới tính, không gian và tâm linh.

Xem tranh của Tuấn Tú không đơn thuần xét về góc độ giới tính. Sự

nhập nhằng của vẻ bên ngoài, nội tâm, giới tính, tâm linh là một phần trong

quá trình sáng tác nhưng không hẳn là nhân tố quyết định. Nhân tố này được

vay mượn để thông qua ngôn ngữ hội họa kiểu sức, với bút pháp trộn lẫn sự

giễu cợt, vẻ cao ngạo pha lẫn cô độc để kể về những câu chuyện giữa người

với người, có thể rất nhân bản, hoặc rất lạnh lẽo bi ai. Và tác phẩm là sự cảm

nhận của họa sỹ về hành trình cuộc sống, hay hành trình của các cá thể, số

phận và tâm linh qua thời gian sống vật lý - lạnh lùng - vô cảm - quy luật của

trần thế.

- Biểu hiện qua hình thể nhân vật

Để giúp người xem thưởng thức hình thể của chủ thể trong một tác

phẩm hội họa, các họa sĩ thường tạo cảm giác ba chiều đặt nhân vật trong

những hệ giá trị được đặt ra cho giới họa sĩ là việc thể hiện hình khối, hay còn

gọi là hình họa lên mặt phẳng. Hình khối trước tiên là cảm giác mà khi người

xem tranh sẽ thấy người mẫu nổi bật hẳn lên trên mặt tranh, nổi như pho

tượng nổi, ghi nhận lại các nét sáng tối mà ánh sáng đã để lại trên bề mặt hình

mẫu qua mối quan hệ tương phản. Nhưng với các họa sĩ theo đuổi đề tài đồng

tính thì lại lối vẽ hiện đại với phong cách thể hiện hình thể, hình khối có nhiều

thay đổi.

Trong các tác phẩm Spread The Love (Hình 2.2), How to be an Angel

(Hình 2.3), Giấc mơ đỏ (Hình 2.6)… hình thể được họa sĩ Trương Tân biểu

hiện khá khỏe khoắn, có những cái mới trong cách tạo hình. Ta không thấy sự

chân thực về hình dáng của những người đàn ông trong tranh mà hình thể đã

có sự cách điệu, giản lược. Hình thể trong tranh của anh luôn mang một dáng

nghiêng đặc biệt, xuyên suốt trong các tác phẩm. Sự cách điệu và giản lược

không hẳn là làm biến dạng hoàn toàn nhân vật, ta vẫn có thể thấy được chân

dung của mỗi người. Hình thể nhân vật được gợi tả bằng hình, nét và điểm

màu. Có thể thấy, tác giả đã gợi tả thành công trạng thái của nhân vật, đồng

thời ta cảm thấy có cảm xúc của tác giả lẩn khuất trong đó. Về yếu tố hình

thể, tác giả đã bỏ qua hình ảnh hiện thực để đi đến một hình ảnh tượng trưng,

đơn giản, mà súc tích. Những đặc điểm không mất đi, vẫn giữ được thần thái

và tính cách nhân vật mang đầy tâm trạng. Tác phẩm Mây xám (Hình 2.5) đã

cho người xem ấn tượng về một chân dung với cấu trúc hình khỏe khoắn,

mạch lạc. Ở tác phẩm này, cấu trúc hình thể, màu sắc, bố cục đều không mang

tính tả thực, nhưng ta lại có thể cảm nhận nội tâm và cá tính của nhân vật.

Hình thể nhân vật được tác giả khái quát khúc triết bằng nét đen, kết hợp với

các yếu tố màu sắc đơn giản, mạnh mẽ toát lên tinh thần nhân vật.

Năm 2008, Phạm Tuấn Tú bắt đầu sáng tác với hình ảnh một người đàn

bà mang khuôn mặt đàn ông. Nhân vật trong tranh của Phạm Tuấn Tú thường

mặc trang phục của nữ (nội y, váy cô dâu, áo khoác hay tấm voan, khăn trùm

dùng trong ngày cưới), mang khuôn mặt của đàn ông, gầy guộc, trơ khốc với

ánh mắt ám ảnh, thân thể uốn éo. Cùng là một người, với các không gian chật

hẹp, nhưng không bức nào lặp lại trạng thái hay nội dung bức nào. Mỗi tác

phẩm mang tới một cách nhìn, cách hiểu, một cảm xúc khác nhau cho người

xem. Có được cảm giác ấy, có lẽ bởi nghệ sĩ không chỉ thể hiện sự nhập

nhằng của vẻ ngoài, giới tính nhân vật. Anh họa cả sự nhập nhằng trong nội

tâm, thế giới tâm linh. Các hình hài trong tranh Phạm Tuấn Tú đều uốn éo,

nửa như làm duyên, nửa như lãnh cảm. Những nhân vật ấy lơ đãng và vô

định, dường như không có mối liên hệ với trần thế. Thân thể và cái đầu

thường xuyên thể hiện ra trạng thái đối lập nhau. Một cái đầu mượn tạm một

thân thể, hoặc một thân thể mượn tạm một cái đầu chẳng bao giờ biểu hiện

cùng một trạng thái cảm xúc. Dường như tác giả có sự ám ảnh mạnh mẽ với

cái chết nên tác phẩm của anh mang không khí u ám, rùng rợn. Tông màu chủ

đạo trong các bức tranh đều là sắc xám lạnh lẽo. Chưa kể các chi tiết được đặt

khắp nơi báo hiệu cái chết như một cây thập tự đặt cạnh bia đá, con búp bê

cụt đầu, con cú báo điềm xấu... Màu sắc và hình thể là những yếu tố tạo hình

trong hội họa, nổi bật và dễ dàng nhận thấy. Trong một tác phẩm hội họa,

hình thể giúp người xem định hình được những nét riêng của nhân vật, từ đó

thấy được đặc điểm riêng của nhân vật. Còn màu sắc là một trong số những

yếu tố quan trọng, nó góp phần mang lại cảm xúc cho người xem - hay còn

gọi đó là chất cảm. Màu sắc cũng là yếu tố rất nổi bật và thu hút. Những yếu

tố tạo hình này kết hợp với nhau và các yếu tố khác sẽ tạo nên hiệu quả về

tổng thể cho một bức tranh. Ở một số tranh của Phạm Tuấn Tú, yếu tố hình

thể mang tính hiện thực, một số tranh khác, hình thể trong tranh đã có sự thay

đổi, không lệ thực mà phần nào mang yếu tố siêu thực. Như tranh Thoả thuận

(Hình 2.25), mặc dù tác giả cho người xem một chân dung chân thật với bút

pháp tả thực trong một trạng thái suy tư với khuôn miệng, đôi mắt nhìn xa

xăm. Cộng với đó là một phần của bức tranh dân gian cá chép trông trăng với

sóng nước và ánh trăng mờ xanh lạnh. Tất cả các yếu tố hình thể đó đã cho ta

thấy tâm trạng của nhân vật đang trăn trở về điều gì đó.

Những tác phẩm mang tính chất miêu tả chân dung của Nguyễn Minh

Thành như: Dấu ấn đầu tiên (Hình 2.8), Cô gái mù (Hình 2.12)… với cách sử

dụng hình thể hơi cường điệu, nhấn mạnh, đẩy sâu phần môi và mắt để tạo

nên đặc trưng riêng của những chân dung nhân vật, tất cả hiện lên với thần

thái điềm tĩnh, đôi mắt dịu dàng và vẫn rất tự nhiên chỉ bằng đường nét, hình

thể. Yếu tố màu sắc chỉ mang tính gợi tả, điều đó thể hiện sự đơn giản trong

tác phẩm, đồng thời ta cũng cảm thấy nét giản dị trong con người của nhân

vật. Một phần khác, người xem còn thấy ở những tác phẩm này, chân dung

nhân vật được khắc họa chân thực qua bút pháp tả thực. Từ hình thể, đường

nét, màu sắc đều hiện thực. Tác phẩm cho ta thấy một cô gái với gương mặt

bầu bĩnh, đôi mắt mở to đang nhìn về người xem. Tác giả đã khéo léo cho

người xem cảm giác chân thật khi nhìn vào tác phẩm. Qua một loạt các tác

phẩm ta có thể thấy, yếu tố hình thể trong các tác phẩm không mang nhiều nét

thay đổi. Hình thể không nhất thiết phải rõ ràng một cách cứng nhắc, mà

thông qua cảm xúc, hình thể trong cách tạo hình chân dung hội họa có sự thay

đổi để thể hiện được cảm xúc của tác giả đối với nhân vật.

Ở tranh của Lý Trần Quỳnh Giang như: Ốm (Hình 2.16), Người người

ngợm ngợm (Hình 2.17), Bản tin (Hình 2.18)… thường xuyên xuất hiện

những môtip bàn tay, bàn chân gầy guộc chìa ra ở đủ các tư thế. Những con

mắt sâu trũng lờ đờ thiếu ngủ, những cái nhìn lo âu, suy tư hoặc hoảng hốt,

những đám đông mệt mỏi… Sự xuất hiện về hình thể nhân vật như vậy không

phải là vô cớ. Dường như trong con người, ngoài đôi mắt và khuôn mặt ra thì

bàn tay, bàn chân là những bộ phận biểu cảm, nói lên nhiều thứ. Chúng có thể

hé lộ về sức khoẻ, tâm trạng, tuổi tác, tình cảm, tinh thần của con người, cho

đến mách bảo về nghề nghiệp, tố chất, số phận, thậm chí cả đến những tham

vọng và ước muốn thầm kín nào đó của họ. Có lẽ khó mà che giấu điều gì.

Rất có thể vì vậy mà Lý Trần Quỳnh Giang hay để ý đến tay chân, thích vẽ

tay chân và những con mắt, nơi sức mạnh biểu hiện tập trung tuyệt đối và

căng thẳng. Giang hay vẽ chân dung tự họa, vẽ cuộc sống và tâm trạng hàng

ngày của chính mình. Rút mình ra mà vẽ. Gặm nhấm thân xác và sự tồn tại

của mình mà vẽ. Vẽ những lúc ốm đau mệt mỏi, vẽ những đêm mất ngủ…

Những bức tranh thoát ra từ đời sống nội tâm bên trong, từ sự tưởng tượng, và

có lẽ ám ảnh những lúc ốm đau, ám ảnh về sự sống và cái chết. Nơi đó, con

người có thể mang hình hài cá, có thể có khuôn mặt và đôi mắt tựa cú đêm.

Sự giải toả này ùa ra thành các nhát vẽ to bản, cộm màu, ào ạt, phóng khoáng,

xung động. Một lối vẽ trực tiếp, nhanh, mạnh, bản năng, truyền cảm trong các

gam màu trắng, xanh, ghi xám trong trẻo, sang lạnh và tinh tế.

- Biểu hiện qua không gian, ánh sáng

Về không gian và ánh sáng, trong hội họa nói riêng và mỹ thuật nói

chung, do hiệu ứng thị giác mà vật đặt gần hay xa mắt người sẽ có chiều cao

khác nhau, và hiện tượng này đã được giới họa sĩ phát hiện ra từ rất lâu trước

khi có máy ảnh. Một số tranh phân người thành những hàng ngang từ gần đến

xa, như những hàng ghế trong nhà hát. Một số tranh còn áp dụng thêm hiệu

ứng không khí, khi những vật ở rất xa thường được pha thêm màu xanh

dương, do nhìn qua làn không khí, phản xạ màu của bầu trời.

Có những họa sĩ không thích mất thời gian với không gian nền mà tạo

không gian ngay trên mặt chủ thể với các góc, cạnh, được thể hiện sắc nét, tạo

bề nổi ấn tượng. Mặc dù độ sáng tối được dùng để thể hiện bố cục, mặt phẳng

và hình thể, nhưng khi nhìn tổng thể thì độ sáng tối. Các tác phẩm biểu đạt

vấn đề đồng tính sử dụng nhiều chất liệu hội họa để tích cực tìm tòi ngôn ngữ

của nghệ thuật tạo hình thông qua bút pháp cá nhân để thể hiện không gian.

Từ tả thực, ấn tượng, cách điệu - biểu hiện dân gian đến trừu tượng... Tất

cả được các họa sĩ thể hiện bằng ngôn ngữ của nghệ thuật, tận dụng được

nhiều ưu điểm của các chất liệu để xử lý kỹ thuật tương quan đường nét,

sáng tối, đậm nhạt của màu sắc, làm toát lên không gian trong hội họa vừa

độc đáo vừa khác lạ. Có nhiều tác phẩm phản ánh phong cách tạo hình độc

đáo nhờ vào kỹ thuật giải quyết không gian trong tranh của các họa sĩ. Đó

chính là quá trình chuyển biến từ không gian theo khuynh hướng hiện thực

sang lối không gian biểu hiện trừu tượng, định hình không gian sáng tạo

mới, ấn tượng và truyền cảm.

Các họa sĩ biểu đạt về vấn đề đồng tính thường thể hiện ở các tác phẩm

là một cách xử lý không gian khác nhau nhưng cùng tạo nên sự đồng hiện của

các nhân vật trong tranh. Trong một số tác phẩm, chủ đề hướng tới tính hiện

thực nhưng không gian trong các tác phẩm có sự mô tả cảnh vật cùng con

người khá thống nhất theo phép viễn cận cổ điển. Như tranh Hôm nay trời đẹp

(Hình 2.11) của Nguyễn Minh Thành, tác giả sử dụng không gian cổ điển làm

nền tảng cho sự phát triển thành không gian nghệ thuật được chuyển hóa từ

màu và hình. Cũng bằng kỹ thuật xử lý hình và màu khoáng hoạt, Nguyễn

Minh Thành đưa vào tranh cái không gian mênh mang của mây trời, hơi

sương và nước, dung hòa với những chân dung nhân vật. Không gian tạo hình

như được hòa quyện trong không gian bao la của thiên nhiên. Tác giả lấy gam

màu ghi, nâu, xám, trắng làm chủ đạo khiến cho toàn bộ bức tranh là một màu

ghi, nâu tím nhẹ nhàng, bình yên.

Bên cạnh lối diễn tả hiện thực còn có những tác phẩm diễn tả phương

pháp khai thác môtip trang trí từ vốn cổ dân tộc, như tranh Trước gương

(Hình 2.20), Chúng ta về đâu (Hình 2.24), Thỏa thuận (Hình 2.25) của Phạm

Tuấn Tú. Ở đây tác giả mô tả hình ảnh các khối hình cơ thể nhân vật cùng

những bóng đen tạo không gian có lớp lang trong - ngoài, gần - xa. Kỹ thuật

sử dụng sơn dầu luôn tạo ra ranh giới của các mặt đối lập, mảng, hình, màu

được diễn tả đan cài trong các môtip trang trí làm cho bức tranh có hiệu quả

khác biệt. Những mảng màu tối của bóng đen phía sau làm cho không gian

trong tranh như vừa mang tính truyền thống vừa phá cách trong lối diễn tả.

Những tác phẩm này cơ bản được khai thác lối vẽ truyền thống, là mối

quan hệ màu sắc, hình khối, đường nét cùng không gian hiện thực đa góc

nhìn. Chủ đề phản ánh tạo ra sự khác biệt với các phong cách sáng tác khác,

tạo ra những mức độ và sự chuyển đổi màu sắc tinh tế. Bên cạnh sắc độ là sự

no đầy và chiều sâu của màu. Đặc biệt lối vẽ chuyển sắc đã làm cho màu trở

nên sâu hút, màu pha quyện vào nhau theo tỷ lệ tùy ý để tạo ra các màu khác

nhau, khó lường trước, mỗi họa sĩ có thể tìm ra bảng màu của mình để tạo

thành sự riêng biệt trong sáng tạo.

Tranh Chúng ta về đâu (Hình 2.24) của Phạm Tuấn Tú lại mang đến

cho người xem một góc nhìn từ đời sống đô thị hiện đại, các nhân vật đứng

uốn éo trong các điệu nhảy hiện đại trong không gian chật chội. Hình tượng

các cô gái mặc váy áo ngắn, mải mê ngắm cơ thể mình trong các dáng vặn

người không quan tâm đến xung quanh. Tác giả khai thác hình tượng nhân vật

có từ hiện thực cuộc sống, nhưng ẩn sâu trong nội dung tác phẩm là một

thông điệp về sự phát triển của xã hội vừa hiện đại vừa vô tình làm mất đi

những kết nối thân thiết giữa con người với con người, dường như có nhiều

điều khiến con người quan tâm hơn sự nhìn và thấy trong thực tại. Bằng kỹ

thuật xử lý hình và màu tác giả đã có lối nhìn độc đáo trong cách khai thác

chủ đề nhân vật trong tranh. Yếu tố không gian tạo hình như được phân định

trong không gian của hiện thực, tác giả sử dụng màu sắc nhằm tạo ra ranh giới

của các mặt đối lập, mảng, hình, màu được diễn tả đan cài trong các nhân vật

có các thế hệ và phản ánh lối sống của con người hiện đại thông qua cử chỉ,

trang phục trong xã hội hiện đại. Màu sắc kết hợp với trang trí làm cho bức

tranh có hiệu quả biểu đạt cao, hướng tới sự đồng cảm về nhận thức thẩm mỹ

mới trong bối cảnh toàn cầu nhưng vẫn lấy không gian tạo hình hiện thực làm

tiền đề sáng tác. Đây cũng chính là những điểm trong mỹ thuật Việt Nam,

đồng thời đánh dấu những sáng tạo và khả năng diễn tả không gian trong

tranh của các họa sĩ Việt Nam.

Thiên về khuynh hướng biểu hiện, tranh The sadness X (Hình 2.14),

The sadness V (Hình 2.15), của Lý Trần Quỳnh Giang mang đến chân dung

của những con người cô độc trong không gian, hình ảnh nhân vật suy tư, ánh

mắt nhìn về nơi xa hoặc nhìn thẳng trực diện vào người xem. Trên cơ sở phát

huy được thế mạnh của chất liệu sơn dầu, tác giả đã thể hiện chân dung mang

tính hiện thực kết hợp với kỹ thuật sử dụng không gian trong tác phẩm khá

thống nhất, nhấn mạnh cá tính của nhân vật trong tranh cũng là nhờ vào ưu

điểm biểu cảm gợi hình, gợi khối trong tranh. Tác giả vận dụng những ưu

điểm của chất liệu sơn dầu là tính ngẫu nhiên của màu được pha trộn cùng ý

tưởng sáng tạo của nghệ sĩ đã giúp cho bức tranh đạt được những tiêu chí của

một tác phẩm chân dung mang cá tính nhân vật cũng như đạt giá trị nghệ

thuật cao.

Không gian huyền ảo, trừu tượng được Trương Tân lựa chọn để kể câu

chuyện của mình, bộc lộ suy nghĩ cá nhân. Qua tác phẩm, ta thấy như các họa

sĩ không chỉ có sự đồng điệu với thế giới thực tại mà còn trăn trở, cố gắng

diễn tả cái bên trong bản chất của nghệ thuật. Chính vì vậy, không gian nghệ

thuật trong mỗi tác phẩm lúc như bay bổng lúc lại ngưng đọng bởi khả năng

tạo mảng, màu của chất liệu sơn mài.

Tác phẩm Spread The Love (Hình 2.2), How to be an Angel (Hình 2.3),

The groom (Hình 2.4)… của Trương Tân là lối kể chuyện mang tính hiện đại

gắn liền với đời sống thực, được các tác giả thể hiện bằng những vẻ đẹp của

thời đại, những khát vọng và tình yêu cuộc sống con người. Bằng ngôn ngữ

của hội họa, mỗi bức tranh như toát lên một không gian đồng hiện, ảo vọng

cùng nhiều suy tư, trăn trở được ẩn giấu trong chiều sâu tác phẩm. Tác phẩm

đặt một bố cục phức hợp với nhiều mảng hình, màu đan xen, chồng chất lên

nhau. Tác giả sử dụng những ưu điểm của sơn mài để sắp đặt những gam màu

tương đồng, làm tăng sức biểu cảm của không gian. The groom (Hình 2.4)

như biểu hiện của sự chật chội, chen chúc, tạo ra thứ không gian ba chiều vừa

lập thể vừa trừu tượng cùng tính chất động, tác giả đã gợi ý cho các tuyến,

đường tạo thành những lớp lang của không gian. Vì vậy, người xem như đọc

được không gian bên trong và không gian bên ngoài, chúng luôn tương hỗ

cho nhau tạo thành khối thống nhất liên kết trong tổng thể bức tranh. các nhân

vật được tạo hình bằng những chu vi của nét và mảng màu bẹt. Một kỹ năng

thể hiện không gian đồng hiện, lan tỏa khắp bề mặt tranh, thứ không gian như

được lạ hóa dàn trải trên bề mặt bức tranh.

Hầu hết các tác giả đi theo phong cách mình đã chọn một cách ổn định,

có chăng là sự thay đổi về chủ đề, những biến động trong trải nghiệm và cảm

xúc sáng tạo. Chính vì vậy, cái đẹp ngày càng trở nên khó nắm bắt, không

gian tạo hình trở thành một khái niệm hay một phạm trù vô cùng phong phú,

tạo sự hấp dẫn cho nhiều nghệ sĩ. Ánh sáng trong tranh vẽ chủ đề đồng tính,

có lẽ nổi bật nhất là trong các tác phẩm của Phạm Tuấn Tú. Bởi mỗi một vật

chịu ảnh hưởng của nhiều nguồn sáng khác nhau nên cực khó. Để làm được

điều này, đòi hỏi người họa sĩ phải có một kiến thức uyên bác về vật lý quang

học, toán học, hóa học... và sự dày công trong quan sát, tìm tòi học hỏi ở

nhiều lĩnh vực của khoa học tự nhiên. Cách diễn đạt không gian, ánh sáng,

màu sắc trong tranh kiểu tự nhiên chủ nghĩa. Sắc độ đậm nhạt hợp lý, xử lý và

sử dụng ánh sáng, bóng tối như một phương tiện kỹ thuật để thể hiện tư

tưởng, tình cảm, niềm vui, nỗi buồn của nhân vật. Bằng sự quan sát tinh tế, kỹ

và trong lúc làm việt lại hết sức tỉ mỉ, chậm rãi, Tuấn Tú luôn đặt nhân vật

vào tình huống điển hình, chọn động tác khó để đặc tả. Xem tranh của Tuấn

Tú không đơn thuần xét về góc độ giới tính. Sự nhập nhằng của vẻ bên ngoài,

nội tâm, tâm linh là một phần trong quá trình sáng tác nhưng không hẳn là

nhân tố quyết định... với bút pháp trộn lẫn sự giễu cợt, vẻ cao ngạo pha lẫn cô

độc để kể về những câu chuyện giữa người với người, có thể rất nhân bản,

hoặc rất lạnh lẽo bi ai.

Với những tranh Sự thật méo mó 6, 7, 8 (Hình 2.31-2.33) của Trương

Tiến Trà, ánh sáng không được diễn tả theo quy luật thường thấy của hội họa.

Bắt đầu từ những người đồng tính chơi với Trà, qua cuộc sống, số phận, và

những yêu buồn giận hờn trong tình yêu của họ, Trà đã chọn đề tài để thể

hiện, đó là tình yêu. Những bóng hình quyện chặt vào nhau, quyết liệt, dữ dội.

Nó không có những nét tinh tế tỉ mỉ mô tả ánh sáng trong không gian như

trong mỹ thuật cổ điển nhưng toát lên ở những nét quấn quýt thô mộc đó là độ

nóng bỏng, rừng rực sức sống của những người yêu nhau. Ánh sáng trong

tranh được thể hiện hàm chứa ngay trong những màu đỏ, cam, lam nóng rực,

lấp lánh sáng trong ánh sáng tình yêu của những người đồng tính.

Tiểu kết chương 2

Tối giản về gam màu, đơn giản về đường nét nhưng lại biểu đạt những

vấn đề nhạy cảm, phức tạp, các bức tranh vẽ về vấn đề đồng tính tạo cho

người xem những ấn tượng đặc biệt. Qua tìm hiểu về nội dung và hình thức

các tác phẩm biểu đạt vấn đề đồng tính trong chương 2, ta có thể thấy được

đặc điểm về bố cục, hình thể, màu sắc, không gian, ánh sáng… những biểu

hiện của yếu tố tạo hình trong các tác phẩm vẽ về chủ đề đồng tính của mỹ

thuật Việt Nam hiện đại. Hay nói cách khác, đó là những yếu tố chính để thể

hiện quan niệm, tư duy của họa sỹ thể hiện trên tác phẩm, thông qua tác phẩm

để truyền tải nội dung. Đối với các tác phẩm biểu đạt về vấn đề đồng tính,

việc thể hiện quan niệm của tác giả không chỉ được thể hiện rõ, mà còn biểu

hiện chính là tâm trạng, cảm xúc của nhân vật, họa sĩ không muốn trói buộc

mình mà muốn tìm tòi cái mới, cách thể hiện mới, đó chính là đưa cảm xúc và

quan điểm của mình vào trong ý tứ tranh.

Hội họa Việt Nam hiện đại vẽ về chủ đề đồng tính đã chiếm một vị trí

đáng kể trong sáng tác của các họa sĩ. Vì vậy mỗi tác phẩm chứa đựng rất

nhiều cảm xúc không chỉ của tác giả mà cả của nhân vật được vẽ trong tranh,

có nhiều sự khám phá, thể nghiệm mới mẻ góp phần vào thành công chung

của nền hội họa Việt Nam hiện đại. Song song với sự đa phong cách, những

sáng tác đã đạt được chiều sâu nhất định. Sức sống bền chặt của nghệ thuật và

năng lượng sáng tạo của nghệ sĩ như gắn kết các tác phẩm để trở thành tiếng

nói mạnh mẽ. Điều đó được thể hiện trong nghệ thuật của mỗi tác phẩm. Cái

đẹp dường như chất chứa cái cá tính luôn đồng hành đi trên con đường khám

phá.

Chương 3

NHỮNG BÀI HỌC RÚT RA TỪ VIỆC NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

3.1. Những thành công của việc biểu đạt vấn đề đồng tính trong hội họa

Việt Nam hiện đại

Thành công đầu tiên trong việc biểu đạt vấn đề đồng tính trong hội họa

Việt Nam hiện đại có lẽ là vấn đề ý tưởng và cách diễn đạt ý tưởng một cách

nhẹ nhàng, tinh tế với một chủ đề mang tính chất nhạy cảm như vấn đề đồng

tính. Ý tưởng thực chất là nội dung của một vấn đề được nêu ra cho một công

việc cần thực hiện, nghiên cứu, thiết kế, sáng tác. Các thi sỹ sáng tác thơ phải

có ý thơ, có tính tư tưởng, nhân văn... Những nội dung đó chính là ý tưởng, là

linh hồn của bài thơ. Có như vậy, bài thơ mới có giá trị văn học sâu sắc. Các

nhà văn cũng vậy, muốn viết truyện ngắn, tiểu thuyết,... đầu tiên phải có ý

tưởng, ý tưởng được chứa đựng ngay ở cái tên và xuyên suốt toàn bộ nội dung

của tác phẩm. Đến các nhạc sĩ, kiến trúc sư trình tự thực hiện để có được một

tác phẩm hay, một công trình đẹp cũng đều phải có ý tưởng từ lúc sơ khai. Có

như vậy, sản phẩm mới có chỗ đứng và sống mãi được trong xã hội.

Trong nghệ thuật hội họa, ý tưởng cũng có vai trò rất quan trọng. Tài

năng của một họa sĩ chính là chắt lọc ý tưởng từ những trải nghiệm trong thực

tế cộng với tư duy sáng tạo. Cuối cùng là thể hiện ý tưởng của mình lên tác

phẩm bằng cảm xúc và theo một hoặc nhiều phong cách nghệ thuật khác

nhau. Vì vậy, trong lĩnh vực nghệ thuật, ý tưởng là sự khởi đầu, đồng thời

cũng là cốt lõi thẩm mỹ của sự sáng tạo. Với vấn đề đồng tính đầy nhạy cảm,

nếu người nghệ sĩ không có ý tưởng cho một bức tranh, tất cả những kỹ năng

vẽ tranh sẽ trở nên vô dụng. Ý tưởng và nghệ thuật thể hiện tạo nên phong

cách của tác phẩm. Một bức tranh thường được bắt đầu từ một ý tưởng hay

cảm hứng nảy sinh. Đối với những hoạ sĩ đã thành thục về kỹ thuật, có thể vẽ

những gì mình muốn, thì tìm ý tưởng là phần khó nhất trong quá trình sáng

tạo một bức tranh bởi ý tưởng phải độc đáo, phải là của riêng mình. Hơn nữa,

chỉ độc đáo thôi chưa đủ. Cái mới sẽ chóng chán nếu thiếu sự nhất quán giữa

ý tưởng và hình thức.

Các nghệ sĩ theo đuổi đề tài này trong những năm qua đã có nhiều ý

tưởng hay để biểu đạt cho vấn đề nhạy cảm đối với bản thân (nếu họ thuộc

cộng đồng LGBT) và đối với xã hội. Mỗi người có con đường tiếp cận riêng

với vấn đề này. Có người thể hiện chân dung tự họa mình dưới một giới tính

khác, có người thể hiện giới tính thực của họ khi soi gương, có người thể hiện

sự khao khát yêu đương với người cùng giới tính, có người thể hiện bản ngã

của mình một cách trực diện, mặc cho xã hội đánh giá sao thì đánh giá.

Một thành công khác trong việc biểu đạt về vấn đề đồng tính của hội

họa Việt Nam hiện đại là đã tạo nên một hệ thống các tác phẩm mỹ thuật cất

lên tiếng nói phản biện trước sự kỳ thị của xã hội đối với cộng đồng này, đòi

công lý cho người đồng tính. Lời kêu gọi này chủ yếu xuất phát từ nhận thức

là người ta sinh ra không có quyền chọn giới tính. Khi không có lỗi thì không

thể bị khép vào luật hình sự. Tuy nhiên, nhận thức này không xóa bỏ được

hình dung đó là khiếm khuyết, giống như tàn tật bẩm sinh, vì thế khó tránh

khỏi kỳ thị tâm lý. Và điều mà mà nghệ thuật biểu đạt về vấn đề đồng tính của

hội họa có thể và cần làm lại là giải quyết kỳ thị tâm lý. Những lý do thường

được viện dẫn là: Những giá trị cơ bản mà loài người coi trọng như tình yêu,

dũng cảm, thật thà, tài năng, tài sản, sự sáng tạo… đều không phụ thuộc vào

việc người đó đồng tính hay dị tính. Thay vì việc giải quyết kỳ thị giới tính,

các nghệ sĩ đi bàn về tình yêu, khả năng sáng tạo… là những chủ đề không

trực tiếp liên quan nhưng qua đó để nói lên tiếng nói phản biện sự kỳ thị của

xã hội, bảo vệ người đồng tính.

Một thành công khác trong việc biểu đạt vấn đề đồng tính trong hội họa

Việt Nam hiện đại là khiến cho người xem thấy được phần nào vẻ đẹp của

tình yêu đồng tính. Các bức tranh dường như thuyết phục là tình dục đồng

tính là một điều bình thường trong cuộc sống, nó đẹp như tình yêu của những

người không thuộc thế giới LGBT. Trong các bức tranh, người xem đều cảm

nhận được sự hân hoan tưng bừng. Đó là muốn nói tới sự hân hoan, sung

sướng của những cá thể cộng hưởng khi gặp nhau được thể hiện trực tiếp,

hoàn hảo, đẹp và bền vững như tình dục khác giới. Đồng tính là sự ngưỡng

mộ vẻ đẹp nội tại, niềm sung sướng tràn trề của từng cá thể và khi gặp nhau

thì chia sẻ với nhau, cộng hưởng với nhau. Kể cả khi không gặp nhau, không

quấn vào nhau, chỉ một mình hoặc đứng cách nhau thì niềm hân hoan này vẫn

cứ linh đình. Các bức tranh thể hiện một niềm say mê điên cuồng chính là

định nghĩa về cái đẹp.

3.2. Những hạn chế của việc biểu đạt về vấn đề đồng tính trong hội họa

Việt Nam hiện đại

Trong đời sống nghệ thuật, nhiều tác phẩm thể hiện về vấn đề đồng tính

liên tục xuất hiện tại các triển lãm mỹ thuật gần đây và được nhìn nhận bình

đẳng với mọi nội dung, chủ đề khác. Không những thế, nhiều tác phẩm nghệ

thuật để lại dấu ấn tốt đẹp trong giới chuyên môn cũng như công chúng yêu

nghệ thuật. Tuy nhiên, một thực tế rằng nghệ thuật thể hiện vấn đề đồng tính

trong hội họa Việt Nam hiện đại đang phát triển manh nha, tự phát theo xu

hướng cá nhân mà chưa có tính phổ quát rộng rãi, cũng như chưa xác lập

được vị thế trên trường nghệ thuật quốc tế. Về vấn đề này có nhiều nguyên

nhân nhưng tựu chung xuất phát từ mấy vấn đề sau:

Thứ nhất, đó là vấn đề còn nghèo nàn về ý tưởng sáng tác. Họa sĩ không

thể tìm ra ý tưởng cho một bức tranh nếu không có định hình sẵn về phong

cách hay thể loại, chủ đề của bức tranh mà tác giả hướng tới. Ngoài ra, để trở

thành một họa sĩ có nhiều ý tưởng, bên cạnh yếu tố về sức tưởng tượng phong

phú và trực giác nhạy cảm đối với những hiện tượng trong cuộc sống thông

qua việc quan sát thực tế, thì người họa sĩ cũng cần biết học hỏi từ những bậc

thầy đi trước, từ những tác phẩm đã có. Đó không phải là sao chép, mà từ việc

học hỏi ấy, các họa sĩ tự rút ra bài học và vận dụng vào phong cách hội họa

riêng của bản thân để tạo nên những tác phẩm của chính mình. Cái mới sẽ

xuất phát từ chính nền tảng kiến thức hội họa được tích lũy cộng với trực giác

cá nhân.

Nghệ thuật không đơn thuần là sự thể hiện cảm xúc mà phải được định

hình bởi ý tưởng và trí tuệ. Đó là các yếu tố đưa đến bố cục, sự hài hoà...

trong hội họa. Và cũng là những điều khiến một người cần thời gian rèn

luyện, học tập để có thể trở thành một họa sĩ chuyên nghiệp. Mặc dù có nhiều

tác phẩm được đánh giá là thành công trong việc biểu đạt vấn đề đồng tính,

nhưng một số họa sĩ theo đuổi đề tài này vẫn vướng vào một sự lặp lại về ý

tưởng trong biểu đạt, đó là sự thể hiện về tình dục đồng tính. Điều này được

lặp đi lặp lại quá nhiều trong các tác phẩm tạo nên sự nhàm chán khi xem liên

tục các tác phẩm của một hay vài tác giả. Một trong số đó là các tác phẩm của

họa sĩ Trương Tiến Trà. Trong triển lãm“Sự thật méo mó”, anh trưng bày

hàng chục tác phẩm biểu đạt vấn đề đồng tính qua các tư thế làm tình của các

cặp đôi đồng tính. Điều này tạo nên một sự nhàm chán cho người thưởng thức

bởi mới đầu, người xem có thể thấy hấp dẫn bởi cảm giác bị va đập về thị

giác trước cách thể hiện trực diện và táo bạo này. Song, sau đó, đi cả phòng

tranh, các tác phẩm chỉ toàn màu xanh lam và đỏ với tư thế hai cơ thể quặp

chặt nhau khiến người xem không thấy thực sự thoả mãn bởi ý tưởng và hình

thức để biểu đạt về vấn đề này bởi đồng tính không nghèo đến mức chỉ có

vậy. Hay với tác giả khác như Nguyễn Minh Thành, các tác phẩm anh vẽ chân

dung tự họa mình trong hình ảnh một cô gái cứ lặp đi lặp lại trong các bức

tranh cũng khiến một số công chúng thưởng thức cảm thấy khó chịu với cảm

giác cứ bị nhìn mãi một thứ.

Thứ hai, hội họa về vấn đề đồng tính đôi khi còn chưa được nhìn nhận

một cách chính thống trong các triển lãm mang tầm vóc quốc gia, đôi khi ở

quy mô triển lãm cá nhân cũng không được duyệt về nội dung cũng như hình

thức biểu đạt, cho nên những tác phẩm này dường như chưa được xem trọng.

Điều này đã dẫn đến hội họa với chủ đề đồng tính không được hiểu theo đúng

những giá trị của nó, cả từ phía nghệ sĩ sáng tác cũng như công chúng thưởng

thức. Điển hình cho hạn chế này là việc các tác phẩm hội họa biểu đạt vấn đề

đồng tính của nghệ sĩ Trương Tân không được triển lãm trong suốt những thời

gian đầu tiên mới xuất hiện. Và sau này, khi anh quay trở lại triển lãm trong

Triển lãm nhóm“Mình nói gì khi mình nói chuyện tình” thì một số tác phẩm

của anh vẫn bị yêu cầu gỡ xuống sau khai mạc với lý do quá nhạy cảm. Hay

tác phẩm Bà ta của nghệ sĩ Lý Trần Quỳnh Giang bị gỡ xuống trước giờ khai

mạc của triển lãm “Festival nghệ sĩ trẻ toàn quốc năm 2007” ở Hà Nội với lý

do: vi phạm thuần phong mỹ tục.

Thứ ba, một số chủ đề của nghệ thuật hội họa biểu đạt vấn đề đồng tính

còn mang tính chất tự sự, cô độc, có cảm giác như nghệ sĩ cố tình xa rời, xa

lánh cuộc sống đời thường, gây cảm giác khó hiểu với một số người xem như

những tác phẩm của Lý Trần Quỳnh Giang. Một số tác phẩm khác lại một

phần nào đó gây phản cảm đối với một số người xem như tranh của Phạm

Tuấn Tú. Nhiều tác phẩm của Tuấn Tú biểu đạt vấn đề đồng tính chưa phù

hợp với mỹ cảm của cộng đồng nên gây nhiều phản ứng trái chiều đối người

thưởng ngoạn như những tác phẩm Ô môi, Bóng... tạo sự kỳ thị ngay từ cách

đặt tên cũng như cách biểu đạt một cách thái quá những nhân vật trong tác

phẩm của tác giả này.

Thứ tư, những nghệ sĩ hội họa biểu đạt vấn đề đồng tính chủ yếu làm

việc đơn lẻ, chưa có sự cộng tác, cộng hưởng để tạo nên sự lan tỏa, sự phát

triển chưa mang tính hệ thống. Những vấn đề của nghệ thuật hội họa biểu đạt

vấn đề đồng tính đang phải đối diện với sự kỳ thị trên cả phương diện tác

phẩm và tác giả, chúng cần thời gian thích nghi và tiếp biến cho phù hợp với

văn hóa Việt Nam tôn sùng những yếu tố truyền thống, những quan niệm dân

gian xưa cũ mà chúng tồn tại.

3.3. Những bài học rút ra từ việc biểu đạt vấn đề nội tâm, giới tính trong

sáng tác hội họa

Một vài năm trở lại đây, nghệ thuật hội họa nói chung và hội họa biểu

đạt vấn đề đồng tính nói riêng xuất hiện một số gương mặt nghệ sĩ trẻ với

những tìm tòi, thử nghiệm đa dạng và mới mẻ. Họ tiếp cận các vấn đề nhạy

cảm một cách trực diện hơn, thể hiện sức trẻ một cách hồ hởi hơn. Những bài

học về sự thành công và cả sự thất bại của các đàn anh đã được các họa sĩ sau

này đem ra đúc rút. Nghệ sĩ hội họa biểu đạt vấn đề đồng tính với những

thành công ban đầu, đã đem lại nhiều hy vọng cho tương lai của nghệ thuật

tạo hình Việt Nam. Tuy nhiên, đánh giá về sự thành công đối với hướng đề tài

này, nhiều nhà phê bình lại đánh giá cao về việc biểu đạt nội tâm trong sáng

tác hội họa của các nghệ sĩ nữ, và trên quan điểm của tôi, tôi cũng cho rằng,

những tác phẩm thành công, đánh động đến tâm thức người xem hướng về

cộng đồng này nghiêng về các nghệ sĩ nữ với lối thể hiện riêng, rất nữ tính

của họ.

Nếu như những nghệ sĩ nam của thế hệ đầu của nghệ thuật hội họa biểu

đạt vấn đề đồng tính là những người đầu tiên mang thế giới nội tâm mình vào

tác phẩm, một hành động mới mẻ trong môi trường nghệ thuật mòn mỏi và

sáo rỗng của những thập kỷ trước, thì dường như các nghệ sĩ nữ là những

người bây giờ tiếp tục hành trình mổ xẻ và tự vấn bản thân. Họ làm việc đó

một cách quyết liệt, tới mức ta có cảm giác nó liên quan tới việc sống còn của

họ. Lý Trần Quỳnh Giang và Gabby Quỳnh Anh Miller là những ví dụ điển

hình cho xu hướng này. Trong “Ốm à?” triển lãm mang tính tự sự của Lý

Trần Quỳnh Giang tại Vietart Center, sự cô đơn lặng lẽ toát ra từ các chân

dung chỉ toàn là mắt và những ngón tay khẳng khiu. Ở một nhóm tranh khác,

những hình khỏa thân nữ của chị cũng có những cái nhìn ám ảnh, không

buông tha như vậy. Cái đau được thể hiện một cách không cầu kỳ, không phô

trương hay nổi loạn. Nó đã được chấp nhận, đã trở thành một phần của thế

giới nội tâm của tác giả, và do vậy, nó thậm chí cũng không đi tìm sự an ủi từ

người khác. Gabby Quỳnh Anh Miller cũng vậy, chị không cố gắng lên gân

hay cường điệu, chiến đấu cho cộng đồng LGBT một cách mạnh mẽ, gào thét

về khao khát như các tác giả nam theo đuổi hướng đề tài này mà chỉ miêu tả

chân dung chị trong hình ảnh của một người đàn ông lặng lẽ, đơn giản vậy

thôi nhưng lại vô cùng hiệu quả, đánh động vào tâm trí người xem bởi tinh

thần nhân văn của tác phẩm.

Bằng những thủ pháp về hình thể, màu sắc…. nghệ thuật hội họa của

Gabby Quỳnh Anh Miller đưa người xem dường như đang bước vào thế giới

nội tâm của nhân vật trong tranh. Một thế giới nội tâm lẻ loi, giằng xé giữa

hình hài vốn có của người phụ nữ và bên còn lại là khát khao trở thành một

người đàn ông. Cô gái đã rời bỏ hình ảnh người phụ nữ đầy quyến rũ để thực

hiện khát khao cháy bỏng trở thành một người đàn ông. Cô gái đồng tính ấy

muốn được sống là chính mình, tranh truyền tải đến người xem sự giằng xé

trong tâm hồn của cô gái

Với chủ đề về tình yêu đồng giới, các họa sĩ Việt Nam hiện đại đã mang

đến cho người yêu tranh những giây phút lắng đọng, cũng như cảm xúc mới

lạ về những góc nhìn thật khác trong tình yêu. Từ xưa tới nay, tình yêu là đề

tài muôn thủa, được các nghệ sĩ thể hiện chân thực, cũng có phút ảo diệu bằng

nhiều loại hình nghệ thuật khác nhau. Cũng chính từ đó, những người yêu

nghệ thuật được trải qua hết cung bậc cảm xúc này đến cung bậc cảm xúc

khác: có yêu thương, có giận hờn, có dằn vặt, có day dứt... Với hội họa biểu

đạt vấn đề đồng tính, tình yêu luôn mang đến những cảm xúc “khó tả”, có thể

vỡ òa bằng tiếng khóc nức nở, có lúc bay bổng như đôi chim nghiêng cánh

cao vút tận trời xanh, lúc thì im ắng như một vùng tĩnh mịch chỉ nghe được

như tiếng thở dài.

Nếu như trước đây, cuộc sống của người đồng tính thường chỉ được đề

cập mờ nhạt qua sách báo và phim ảnh, thì hiện nay “thế giới thứ ba” lại hiển

hiện sắc nét trong nhiều tác phẩm sân khấu, âm nhạc, hội họa và nhiếp ảnh.

Với hội họa, hầu như các tác phẩm, dù thể hiện các khía cạnh khác nhau, hình

thức thể hiện khác nhau nhưng đều mang một thông điệp chia sẻ, cảm thông.

Với thông điệp ấy, người xem như bước chân vào thế giới thứ ba - thế giới

của những người bị tạo hóa trêu ngươi khi trao cho thân thể không đúng. Và

đương nhiên, dưới sự khắc họa chân thực của các nghệ sĩ, thế giới ấy không

hề đáng sợ như mọi người vẫn nghĩ. Suy cho cùng thì mang giới tính gì, tất cả

cũng đều là con người, đều biết yêu thương và có quyền sống đúng với tình

cảm của mình.

Nếu trong giai đoạn đầu, các họa sĩ đồng tính của Việt Nam sáng tác

tranh là để nói về chính mình và những mối tình của mình. Thì hiện tại, nhiều

họa sĩ sử dụng đồng tính như một yếu tố để phục vụ mục đích nghệ thuật.

Trương Tân, Phạm Tuấn Tú lồng tình yêu đồng giới vào nhiều bối cảnh,

không gian khác nhau để tăng kịch tính và khai thác nội tâm nhân vật. Còn

với Lý Trần Quỳnh Giang, Nguyễn Minh Thành là lý giải sự cô đơn của một

thế hệ. Hiện nay, họa sĩ vẽ về đề tài đồng tính không nhất thiết phải là người

đồng tính, đó là thay đổi cho thấy đồng tính đã trở thành một đề tài hội họa

phổ biến chứ không quá riêng biệt nữa.

Như thế, trong sáng tác hội họa về vấn đề đồng tính với hệ thống các tác

phẩm những năm qua cũng cho thấy rằng, các tác phẩm chỉ đơn thuần mang

tính mô tả động tác, cử chỉ, hình dáng của người đồng tính sẽ có sức ảnh

hưởng ngắn ngủi, nếu so với tác phẩm hội họa có dụng ý nghệ thuật, hàm ý

sâu xa, bộc lộ nội tâm sâu sắc. Bởi, trong tương lai không xa, xã hội sẽ cởi mở

hơn với người đồng tính và những hình ảnh đơn thuần mang tính mô tả hình

ảnh người đồng tính trong cuộc sống ngoài đời sẽ không còn quá lạ lẫm và

độc đáo.

Mặt khác, một thứ yêu cầu cao không chỉ ở cái tâm, sự nhân văn của

người sáng tác mà mặt khác còn là bản lĩnh và sự công tâm của công chúng

khi xem tác phẩm. Một nghệ sĩ đưa ra sản phẩm theo cách nhìn của họ, dựa

trên vốn sống của họ, đó chỉ là một góc nhỏ, nếu người thưởng thức nghĩ phải

có những góc nhìn khác nữa thì họ nên mong đợi ở tác phẩm khác. Tuy nhiên,

đến cuối cùng, trong mỗi tác phẩm, đã có những con người có giới tính bình

thường chợt nhận ra rằng: Dù bạn là ai, bạn cũng có quyền được là chính

mình, được ở bên cạnh người mình yêu thương. Tất cả mọi người, không

phân biệt xu hướng tính dục đều cần được đối xử công bằng và tôn trọng

như nhau. Ðể xã hội không kỳ thị với người đồng tính cần cung cấp cho

mọi người kiến thức đầy đủ về người đồng tính. Ðó là xu hướng tình dục

không phải là lựa chọn của mỗi người mà là điều sẵn có, đồng tính không

phải là bệnh. Nó cũng không lây như nhiều người nghĩ. Khi có được những

hiểu biết đúng đắn sẽ dẫn đến thay đổi tích cực về hành vi, thái độ với

người đồng tính.

Lâu nay, công chúng Việt Nam quen tiếp cận vấn đề đồng tính một cách

gián tiếp. Gần thì cũng chỉ là những tác phẩm hội họa ý tứ thể hiện vấn đề

đồng tính, còn xa hơn nữa là những biểu đạt mang tính tế nhị hay những lời

đồn đoán về giới tính thật của nghệ sĩ. Trong vài năm trở lại đây, cùng với

trào lưu công khai giới tính cũng như đòi quyền kết hôn cho người đồng tính

ở nước ngoài, các họa sĩ trong nước mới bắt đầu "mon men" đến những mảng

sáng của đề tài này. Những nhân vật hiện diện trong tranh, tác phẩm hội họa

về đề tài đồng tính bỗng nhiên trở thành một món đặc sản mới lạ.

Tuy nhiên, không phải món đặc sản nào cũng vừa miệng tất cả mọi

người, thậm chí nó chỉ đáp ứng khẩu vị của số ít. Ngoài một số tác giả, tác

phẩm gây được mối quan tâm và đồng cảm sâu sắc, nhiều tranh còn phản ánh

sai lệch, cường điệu gây nhàm chán cho khán giả và đã nhận được cái lắc đầu

của cả những người đồng tính.

Ngay cả các tác phẩm của Trương Tân, Phạm Tuấn Tú, Trương Tiến Trà

khi mới ra mắt công chúng, giống như một cú sốc vào nhận thức, điểm nhìn.

Một điều chắc chắn là kể cả những người làm nghệ thuật, cũng rất lạ lẫm với

cách khai thác đề tài trực diện này. Tuy nhiên, dũng cảm đối mặt của các nhân

vật, về cơ bản, giống như một thứ vũ khí im lặng nhưng mạnh mẽ, đánh tan

những định kiến của công chúng về người đồng tính, tình đồng tính. Những

tác phẩm này như một bước "xé rào" ngoạn mục, làm tới số những gì công

chúng vẫn mong đợi nhưng vì e dè, những người làm nghệ thuật vẫn làm ngơ

hoặc làm quá tay đến mức không còn nhận ra nhân dạng vấn đề.

Rõ ràng công chúng rất khoan dung và đồng cảm trước vấn đề giới tính

này, miễn là mọi sự rõ ràng và không dung tục. Ðó là bàn đạp để kích thích sự

sáng tạo của người họa sĩ cũng như khuyến khích những người đồng tính

dũng cảm công khai giới tính thật. Một mặt, lợi dụng vấn đề đồng tính để gây

chú ý, hòng tìm kiếm sự nổi tiếng sẽ không qua nổi con mắt tinh tường của

công chúng hiện đại. Những trường hợp các họa sĩ với các "chiến dịch" lên

báo mập mờ về giới tính, quá trình chuyển giới hoặc lợi dụng mạng xã hội để

PR giới tính thứ ba một cách lố bịch là sự "khai tử" chính danh tiếng và sự

nghiệp hoặc đã có hoặc chưa thể hình thành.

Tất cả các tác phẩm, dù thể hiện các khía cạnh khác nhau, hình thức thể

hiện khác nhau nhưng đều mang một thông điệp chia sẻ, cảm thông. Với

thông điệp ấy, người xem như bước chân vào thế giới thứ ba - thế giới của

những người bị tạo hóa trêu ngươi khi trao cho thân thể không đúng. Và

đương nhiên, dưới sự khắc họa chân thực của các nghệ sĩ, thế giới ấy không

hề đáng sợ như mọi người vẫn nghĩ. Suy cho cùng thì mang giới tính gì, tất cả

cũng đều là con người, đều biết yêu thương và có quyền sống đúng với tình

cảm của mình.

Ðồng tính là một đề tài hấp dẫn, nhưng nếu không thận trọng, khéo léo

khai thác sẽ trở thành một trào lưu dễ dãi, dung tục hóa. Vấn đề của những

người làm nghệ thuật cũng như giới truyền thông là cần cân nhắc giữa hai

phạm trù lạm dụng hay giới hạn mỹ cảm mà thôi. Muốn thế, lao động nghệ

thuật phải thật sự nghiêm túc và khoa học.

Tiểu kết chương 3

Những tác phẩm của các họa sĩ về chủ đề đồng tính như những tuyên

bố mạnh mẽ về tình yêu vốn còn gặp phải nhiều áp lực từ dư luận. Không chỉ

đưa đến những cung bậc cảm xúc khác nhau về tình yêu đồng giới, có “hỉ, nộ,

ái, ố”… mà họa sĩ còn mang đến những góc nhìn mới mẻ về tình yêu, đơn

giản nhưng cũng đầy tinh tế. Trên thế giới, đồng tính đã được công nhận và

được mọi người đón nhận. Nhưng ở Việt Nam, đây vẫn là vấn đề nhạy cảm.

Nhiều người vẫn còn kỳ thị và cái nhìn “khắt khe” về người đồng tính. Vì thế,

những tác phẩm của các họa sĩ về vấn đề nhạy cảm này đã đóng góp một

tiếng nói ủng hộ tâm tư, tình cảm, nội tâm của người đồng tính qua những tác

phẩm hội họa. Qua những bức tranh, người xem sẽ hiểu và nhìn nhận sâu

rộng hơn, cảm thông cho những người đồng tính, đọng lại trong lòng người

xem những cảm xúc mới lạ, sự cảm mến và trân trọng tình yêu đồng tính.

KẾT LUẬN

Đồng tính hay còn gọi là đồng tính luyến ái là một bộ phận tất yếu của

xã hội loài người. Song do sự trái tự nhiên của nó, theo quan niệm chung phổ

biến cổ kim đông tây, kiểu tình yêu không bình thường ấy đã và đang bị dè

bỉu, kỳ thị và đối xử bất công thiên hình vạn trạng, xuyên suốt lịch sử loài

người, cho tới tận hôm nay. Đáng ngạc nhiên, mặc dù khoa học đã cho thấy rõ

ràng rằng đồng tính đã tồn tại trong thế giới loài vật từ khi sự sống ra đời,

nhìn nhận đối với nó vẫn rất ít thay đổi hay thay đổi rất chậm. Vẫn bị xem là

thứ yếu hay kỳ cục, cuộc đấu tranh cho bình đẳng và tự do của đồng tính vẫn

không ngừng được tiến hành đầy quyết tâm và bền bỉ. Trong cuộc đấu tranh

không cân sức đó, văn học nghệ thuật đóng vai trò chủ đạo, ngày một nổi bật

và có tính quyết định.

Nghệ thuật hội họa biểu đạt về vấn đề đồng tính xuất hiện và phát triển

tại Việt Nam trong khoảng thời gian hơn ba thập kỷ nhưng đã tác động không

nhỏ đến đời sống nghệ thuật nước ta hiện nay. Trong những năm gần đây,

nhiều tác phẩm hội họa Việt Nam đã nói lên được những trăn trở, suy tư của

nghệ sĩ với thời cuộc theo đúng ngôn ngữ đặc trưng riêng của vấn đề nhạy

cảm này. Tuy nhiên, cần thêm thời gian để một số phương thức biểu đạt của

nghệ thuật hội họa về đồng tính được công chúng biết đến, đón nhận nhiều

hơn, cũng như những giá trị của nghệ thuật hội họa chủ đề đồng tính đóng

góp cho sự phong phú, đa dạng của nền nghệ thuật Việt Nam được ghi nhận

một cách đúng nghĩa.

Nghệ thuật hội họa biểu đạt vấn đề đồng tính xuất hiện tại Việt Nam từ

khoảng nửa đầu thập kỷ 90, sau những năm đầu thành công của Mỹ thuật hiện

đại sau Đổi mới (cuối thập kỷ 80 của thế kỷ XX). Từ những tác phẩm hội họa

vào đầu thập kỷ 90 cho tới nay, các tác phẩm hội họa biểu đạt vấn đề đồng tính

đã phát triển trên một chặng đường hơn ba thập kỷ và đã xuất hiện nhiều nghệ

sĩ chuyên sáng tác với các chất liệu hội họa khác nhau. Với một chặng đường

chưa dài, song nghệ thuật hội họa biểu đạt vấn đề đồng tính đã để lại dấu ấn

đậm nét trong đời sống nghệ thuật Việt Nam hiện nay ở nhiều bình diện.

Thật ra, tư duy đổi mới là một yếu tố không thể tách rời trong sáng tạo

nghệ thuật và sự chuyển biến qua các thời kì của nền mĩ thuật hiện đại Việt

Nam đã nói lên điều đó. Tuy nhiên, chúng ta nói đến thời điểm năm 1986 để

nói đến sự thừa nhận trong đường lối của Đảng về lĩnh vực sáng tạo văn hóa

nghệ thuật.Vào giai đoạn đó, có thể nói mỹ thuật chính là lĩnh vực đi đầu

trong số các ngành nghệ thuật về sự đổi mới. Những triển lãm quan trọng, gây

ảnh hưởng tới tư duy sáng tác của các họa sĩ trẻ. Từ những tác phẩm hội họa

về đồng tính của Trương Tân năm 1993-1994 tại Trường Đại học Mỹ thuật

Hà Nội đến những tác phẩm hội họa của Lý Trần Quỳnh Giang, Phạm Tuấn

Tú, Trương Tiến Trà... và cả những tác phẩm đồ họa, sắp đặt, video của Minh

Thành, Hoàng Kimiko, Nguyễn Tân Hoàng, Nguyễn Quốc Thành… Tính cho

tới thời điểm hiện tại, đã xuất hiện khá nhiều nghệ sĩ trẻ đầy triển vọng sáng

tác chuyên sâu với nghệ thuật biểu đạt vấn đề đồng tính.

Như vậy, nghệ thuật hội họa biểu đạt vấn đề đồng tính với nhiều hình

thức thể hiện đa dạng, hấp dẫn đã tạo ra sự thay đổi từ nhiều phía và là một

phần không thể thiếu trong nền nghệ thuật Việt Nam, góp phần không nhỏ

vào tiến trình giao lưu, hội nhập với môi trường nghệ thuật quốc tế. Để nghệ

thuật hội họa biểu đạt vấn đề đồng tính phát triển lành mạnh, vận hành theo

đúng quy luật thì những nguyên nhân của hạn chế đã nêu cần sớm được khắc

phục, đó là: Chỉ có đào tạo một cách chính quy, bài bản thì những nghệ sĩ

sáng tác mới có nhận thức đầy đủ và hệ thống về chủ đề nhạy cảm này, cũng

như những tác phẩm nghệ thuật hội họa biểu đạt vấn đề đồng tính mới thực sự

gắn liền với cuộc sống trên tinh thần nhân văn mà không đánh mất bản sắc

văn hóa dân tộc, đào thải những tác phẩm vô giá trị, hoặc lệch lạc về mặt

thẩm mỹ.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Hội đồng Quốc gia chỉ đạo biên soạn Từ điển bách khoa Việt Nam (2005),

Từ điển bách khoa Việt Nam 1, 2, Nxb Từ điển bách khoa, Hà Nội.

2. Hội mỹ thuật Việt Nam (2004), Giải thưởng hội mỹ thuật Việt Nam 1993

– 2003, Nxb Mỹ thuật, Hà Nội.

3. Hội mỹ thuật Việt Nam (2005), Triển lãm mỹ thuật toàn quốc 2000 -

2005, Nxb Mỹ thuật, Hà Nội.

4. Hội mỹ thuật Việt Nam (2009), Những vấn đề Mỹ thuật Việt Nam hiện

đại, (Kỷ yếu hội thảo), Nxb Mỹ thuật, Hà Nội.

5. Hội mỹ thuật Việt Nam (2010), Triển lãm mỹ thuật toàn quốc 2006 –

2010, Nxb Mỹ thuật, Hà Nội.

6. Hội mỹ thuật Việt Nam (2015), Triển lãm mỹ thuật toàn quốc 2015, Nxb

Mỹ thuật, Hà Nội.

7. Bùi Như Hương, Trần Hậu Tuấn (2001), Hội họa mới Việt Nam thập kỷ

90, Nxb Mỹ thuật, Hà Nội.

8. Bùi Như Hương, Phạm Trung (2012), Nghệ thuật đương đại Việt Nam

1990 – 2010, Nxb Tri thức, Hà Nội.

9. Đinh Gia Lê (2016), Tìm hiểu nghệ thuật đương đại Việt Nam, Nxb Giáo

dục, Hà Nội.

10. Lê Thanh Lộc (1998), Từ điển mỹ thuật, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà

Nội.

11. Đặng Thị Bích Ngân (chủ biên) (2012), Từ điển Mĩ thuật phổ thông, Nxb

Mỹ thuật, Hà Nội.

12. Phan Ngọc (2001), Bản sắc văn hóa Việt Nam, Nxb Văn học, Hà Nội.

13. Phan Ngọc (2005), Văn hóa Việt Nam và cách tiếp cận mới, Nxb VHTT,

Hà Nội.

14. Nguyễn Anh Nguyên (2012), Nhân tố hiện thực trong khuynh hướng

Pop art ở Việt Nam, Khóa luận tốt nghiệp, Trường Đại học Mỹ thuật

Việt Nam, Hà Nội.

15. Nhiều tác giả (2005), Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam 1925 – 2005,

Nxb Mỹ thuật, Hà Nội.

16. Hoàng Phê (chủ biên) (2003), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng.

17. Quang Phòng (1996), Mỹ thuật hiện đại Việt Nam, Nxb Mỹ thuật, Hà

Nội.

18. Nguyễn Quân (2004), Ngôn ngữ của hình và màu sắc, Nxb Văn hóa-

Thông tin, Hà Nội.

19. Nguyễn Quân (2010), Mỹ thuật Việt Nam thế kỷ 20, Nxb Tri thức, Hà

Nội.

20. Lê Văn Sửu (chủ biên) (2013), Kết nối nghệ thuật và di sản, Nxb Thế

giới, Hà Nội.

21. Phan Cẩm Thượng (2008), Nghệ thuật ngày thường, Nxb Phụ nữ, Hà

Nội.

22. Đào Mai Trang (chủ biên) (2010), 12 nghệ sĩ đương đại Việt Nam, Nxb

Mỹ thuật, Hà Nội.

23. Đào Mai Trang (2014), Nghệ thuật và tài năng, Nxb Phụ nữ, Hà Nội.

24. Chu Quang Trứ, Phạm Thị Chỉnh, Nguyễn Thái Lai (1998), Lịch sử mỹ

thuật và mỹ thuật học, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

25. Chu Quang Trứ, (2002), Văn hóa việt Nam nhìn từ mỹ thuật, Viện mỹ

thuật, Nxb Mỹ thuật, Hà Nội.

26. Trường ĐH Mỹ thuật Hà Nội (2005), Mỹ thuật hiện đại Việt Nam, Viện

Mỹ thuật, Nxb Mỹ thuật, Hà Nội.

27. Trường ĐH Mỹ thuật Hà Nội (2007), Kỷ yếu 20 năm Mỹ thuật thời kỳ

Đổi mới 1986-2006, Viện Mỹ thuật, Nxb Mỹ thuật, Hà Nội.

28. Trường ĐH Mỹ thuật Hà Nội (2007), Giới có phải là một vấn đề, Nxb

Mỹ thuật, Hà Nội.

29. Trường ĐH Mỹ thuật Việt Nam (2008), Kỷ yếu Nghệ thuật Việt Nam

trong bối cảnh toàn cầu hóa, Viện Mỹ thuật, Nxb Mỹ thuật, Hà Nội.

30. Viện Ngôn ngữ học (2006), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng.

31. Viện Mỹ thuật (2000), Kỷ yếu hội thảo mỹ thuật Việt Nam thế kỷ XX,

Nxb Mỹ thuật, Hà Nội.

32. Viện Ngôn ngữ học (2012), Từ điển tiếng Việt, Nxb Hồng Đức.

33. Phan Như Ý (2007), Từ điển tiếng Việt Nxb ĐH Quốc gia TP. HCM.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỸ THUẬT VIỆT NAM

NÔNG THỊ THU TRANG VẤN ĐỀ ĐỒNG TÍNH TRONG HỘI HỌA VIỆT NAM HIỆN ĐẠI

Chuyên ngành: Mỹ thuật Tạo hình (Hội họa)

Mã số: 60 21 01 02

Khóa: 18 (2015 - 2017)

PHẦN PHỤ LỤC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Lê Văn Sửu

Hà Nội - 2017

MỤC LỤC PHỤ LỤC

Trang

Phụ lục 1: Vấn đề đồng tính trong mỹ thuật hiện đại Việt Nam........ 78

Phụ lục 2: Vấn đề đồng tính trong hội họa Việt Nam hiện đại .......... 82

Phụ lục 3: Vấn đề đồng tính trong một số tác phẩm hội họa thế giới........ 98

PHỤ LỤC 1 VẤN ĐỀ ĐỒNG TÍNH TRONG MỸ THUẬT VIỆT NAM HIỆN ĐẠI

Hình 1.5: Tác phẩm Khóc tác giả: Trương Tân, chất liệu: màu nước, mực trên giấy dó và bìa, năm 1993-1994 Trích nguồn ảnh: Bài “Bùi Gallery lần này có treo đầu dê?” http://soi.com.vn,01.10.11

Hình 1.4: Tác phẩm Tôi mong điều kì diệu, tác giả: Trương Tân, chất liệu: màu nước, mực trên giấy dó và bìa, năm 1993-1994 Trích nguồn ảnh: Bài “Bùi Gallery lần này có treo đầu dê?” http://soi.com.vn, 01.10.11

Hình 1.6: Tác phẩm Đẹp, tác giả: Trương Tân, chất liệu: màu nước, mực trên giấy dó và bìa, năm 1993-1994 Trích nguồn ảnh: Bài “Bùi Gallery lần này có treo đầu dê?” http://soi.com.vn, 01.10.11

Hình 1.7: Tác phẩm: Bà ta, tác giả: Lý Trần Quỳnh Giang, chất liệu: khắc gỗ, năm: 2007 Trích nguồn ảnh: Bài “Lý Trần Quỳnh Giang cùng bản mộc nude” http://soi.com.vn, 09.04.10

Hình 1.8: Tác phẩm sắp đặt: Những cành mệt mỏi, tác giả: Lý Trần Quỳnh Giang, chất liệu: khắc gỗ, năm: 2007 Trích nguồn ảnh: Bài “Lý Trần Quỳnh Giang cùng bản mộc nude” http://soi.com.vn, 09.04.10

Hình 1.9: Tác phẩm sắp đặt: Thế giới đa nguyên, tác giả: Himiko Nguyễn, Trích nguồn ảnh: Bài “Thế giới thứ 3 qua góc nhìn dân art”, Tạp chí Đẹp số tháng 3/2008

Hình 1.10: Tác phẩm trình diễn Áo bạn thành áo tôi, áo tôi thành áo bạn, nghệ sĩ: Nguyễn Quốc Thành. Trích nguồn ảnh: Bài “Mỹ thuật và nhiếp ảnh về LGBT”, http://ccihp.org, 20/12/2013

PHỤ LỤC 2

VẤN ĐỀ ĐỒNG TÍNH TRONG HỘI HỌA VIỆT NAM HIỆN ĐẠI

Hình 2.2: Tác phẩm Spread The Love, Tác giả: Trương Tân Trích nguồn ảnh: Art exhibitions and Events in Thailand, http://thaiartxhibition.blogspot.com, 19/11/2010

Hình 2.1: Họa sĩ Trương Tân vẽ tranh về đề tài đồng tính Trích nguồn ảnh: Bài viết “Trương Tân - Trước kia tôi thấy rất cô đơn trong nghệ thuật” soi.com.vn, 27/04/2010

Hình 2.3: Tác phẩm “How to be an Angel”, tác giả: Trương Tân Trích nguồn ảnh: Art exhibitions and Events in Thailand, http://thaiartxhibition.blogspot.com, 19/11/2010

Hình 2.4: Tác phẩm “The groom”, chất liệu: sơn mài, tác giả: Trương Tân Trích nguồn ảnh: Bài viết “Nghệ thuật đương đại có (còn) gì để nói”, soi.com.vn, 12/02/2012

Hình 2.5: Tác phẩm “Mây xám”, chất liệu: sơn mài và tổng hợp, tác giả: Trương Tân Trích nguồn ảnh: Bài viết “Họa sĩ Trương Tân: Biện minh và bênh vực cho những người "gay”, thethaovanhoa.vn, 05/07/2010

Hình 2.6: Tác phẩm “Giấc mơ đỏ”, chất liệu: sơn mài, tác giả: Trương Tân Trích nguồn ảnh: Bài viết “Họa sĩ Trương Tân: Biện minh và bênh vực cho những người "gay”, thethaovanhoa.vn, 05/07/2010

Hình 2.7: Chân dung họa sĩ Nguyễn Minh Thành Trích nguồn ảnh: Bài viết “Nguyễn Minh Thành tìm áng mây xưa”, http://thethaovanhoa.vn, 02/05/2011

Hình 2.8: Tác phẩm “Dấu ấn đầu tiên”, màu nước trên giấy, tác giả: Nguyễn Minh Thành Nguồn ảnh: https://hanoigrapevine.com

Trích nguồn ảnh: Bài viết “Tác phẩm hội họa tại workshop Bảo tàng Mường”, soi.com.vn, 01/11/2011

Hình 2.9: Tác phẩm "Gần như không tự nhiên", chất liệu: màu nước trên giấy dó, tác giả: Nguyễn Minh Thành

Trích nguồn ảnh: Bài viết “Nói chuyện gì khi nói chuyện tình”, soi.com.vn, 15/10/2011

Hình 2.10: Tác phẩm "Lòng còn chưa yên", chất liệu: màu nước trên giấy dó, tác giả: Nguyễn Minh Thành

Hình 2.11: Tác phẩm “Hôm nay trời đẹp”, chất liệu: màu nước trên giấy dó, tác giả: Nguyễn Minh Thành Trích nguồn ảnh: Bài viết “Nói chuyện gì khi nói chuyện tình”, soi.com.vn, 15/10/2011

Trích nguồn ảnh: Bài viết “Nói chuyện gì khi nói chuyện tình”, soi.com.vn, 15/10/2011

Hình 2.12: Tác phẩm “Cô gái mù”, chất liệu: màu nước trên giấy dó, tác giả: Nguyễn Minh Thành

Hình 2.14: Tác phẩm The sadness X 2008, chất liệu: sơn dầu, tác giả: Lý Trần Quỳnh Giang Trích nguồn ảnh: Bài viết “Lý Trần Quỳnh Giang cùng bản mộc nude”, soi.com.vn, 09/04/2010

Hình 2.13: Chân dung họa sĩ Lý Trần Quỳnh Giang Trích nguồn ảnh: Bài viết “Lý Trần Quỳnh Giang & Trần Nhật Thăng – Nghệ thuật và cái đẹp”, http://www.elle.vn, 25/04/2013

Hình 2.15: Tác phẩm “The sadness V”, chất liệu: sơn dầu, tác giả: Lý Trần Quỳnh Giang Trích nguồn ảnh: Bài viết “Lý Trần Quỳnh Giang: Sự mạnh mẽ của đàn bà…”, soi.com.vn, 16/03/2010

Hình 2.16: Tác phẩm Người người ngợm ngợm, chất liệu: sơn dầu, tác giả: Lý Trần Quỳnh Giang Trích nguồn ảnh: Bài viết “Ốm à – cô đơn không có nghĩa là ốm”, soi.com.vn, 28/12/2010

Hình 2.17: Tác phẩm Ốm, chất liệu: sơn dầu, tác giả: Lý Trần Quỳnh Giang Trích nguồn ảnh: Bài viết “Ốm à – cô đơn không có nghĩa là ốm”, soi.com.vn, 28/12/2010

Hình 2.18: Tác phẩm Bản tin, chất liệu: sơn dầu, Tác giả: Lý Trần Quỳnh Giang Trích nguồn ảnh: Bài viết “Nghệ thuật đương đại 2011: giữa quyết liệt và bảo thủ”, http://btanders.blogspot.com, 11/7/2012

Hình 2.19: Hoạ sĩ Phạm Tuấn Tú bên tác phẩm trong triển lãm “Nhập nhằng” Trích nguồn ảnh: Bài viết “Lạc vào thế giới “nhập nhằng” của Phạm Tuấn Tú”, http://baoquocte.vn, 20/10/2014

Hình 2. 20: Tác phẩm “Trước gương”, chất liệu Acrylic, tác giả: Phạm Tuấn Tú Trích nguồn ảnh: Bài viết “Những bức tranh gây sốc về giới tính”, http://vietbao.vn, 23/10/2010

Hình 2.21: Tác phẩm “Nội soi sự thật”, chất liệu acrylic, tác giả: Phạm Tuấn Tú Trích nguồn ảnh: Bài viết “Nhập nhằng” của Phạm Tuấn Tú, tại Nguyên Gallery”, soi.com.vn, 20/10/2014

Hình 2.22, 2.23: Tác phẩm“Ô môi”, “Gay”, chất liệu Acrylic, tác giả: Phạm Tuấn Tú Trích nguồn ảnh: Bài viết “Những bức tranh gây sốc về giới tính”, http://vietbao.vn, 23/10/2010

Hình 1.24: Tác phẩm “Chúng ta về đâu”, chất liệu Acrylic, tác giả: Phạm Tuấn Tú Trích nguồn ảnh: Bài viết “Phạm Tuấn Tú thể hiện sự nhập nhằng giới tính trong tác phẩm”, Express.net, 22/10/2014

Hình 2.25: Tác phẩm “Thoả thuận”, chất liệu Acrylic, tác giả: Phạm Tuấn Tú Trích nguồn ảnh: Bài viết “Nhập nhằng” của Phạm Tuấn Tú, tại Nguyên Gallery”, soi.com.vn, 20/10/2014

Hình 2.26: Chân dung họa sĩ Trương Tiến Trà Nguồn ảnh: Trương Tiến Trà

The Distorted Truth 1

The Distorted Truth 2

The Distorted Truth 4

The Distorted Truth 5

The Distorted Truth 3 Hình 2.27-2.30: Tác phẩm “Sự thật méo mó 1-5”, tác giả: Trương Tiến Trà Nguồn ảnh: Trương Tiến Trà

Hình 2.31: The Distorted Truth 6, tác giả: Trương Tiến Trà Nguồn ảnh: Trương Tiến Trà

Hình 2.32: The Distorted Truth 7, tác giả: Trương Tiến Trà Nguồn ảnh: Trương Tiến Trà

Hình 2.33: The Distorted Truth 8, tác giả: Trương Tiến Trà Nguồn ảnh: Trương Tiến Trà

Hình 2.34: Tác phẩm Kelly Lovemonster, xê-ri Significant Others, chất liệu: lụa, Tác giả: Gabby Quỳnh Anh Miller Trích nguồn ảnh: Bài viết “Mỹ thuật và nhiếp ảnh về LGBT”, http://ccihp.org, ngày 20/12/2013

Hình 2.35: Họa sĩ Dương Xuân Quyền với các tác phẩm vẽ về đồng tính Trích nguồn ảnh: Bài viết: “Họa sỹ Dương Xuân Quyền: Từng bị gỡ tranh vì vẽ tình yêu đồng giới”, http://anninhthudo.vn, 29/03/2017

Hình 2.36: Tác phẩm khắc gỗ về đề tài đồng tính của họa sĩ Dương Xuân Quyền Trích nguồn ảnh: Bài viết: “Lắng đọng trong triển lãm tranh “yêu người cùng giới” của họa sỹ trẻ Dương Xuân Quyền”, http://thuonghieucongluan.com.vn, 22/5/2017

Hình 2.37-2.38: Tác phẩm khắc gỗ về đề tài đồng tính của họa sĩ Dương Xuân Quyền Trích nguồn ảnh: Bài viết: “Lắng đọng trong triển lãm tranh “yêu người cùng giới” của họa sỹ trẻ Dương Xuân Quyền”, http://thuonghieucongluan.com.vn, 22/5/2017

PHỤ LỤC 3

VẤN ĐỀ ĐỒNG TÍNH TRONG MỘT SỐ TÁC PHẨM HỘI HỌA

THẾ GIỚI

Hình 3.1: Tác phẩm Don’t be shy, tác giả Sothea – Campuchia

Hình 3.2: Tác phẩm Don’t be shy, tác giả Sothea – Campuchia

Hình 3.3: Tác phẩm Ngược chiều gió – tranh cắt giấy về đề tài đồng tính của họa sĩ Xiyadie – Trung Quốc

Hình 3.4: Tác phẩm Disco – tranh cắt giấy về đề tài đồng tính của họa sĩ Xiyadie – Trung Quốc

100

Hình 3.5: Tác phẩm Khoái cảm tự nhiên – tranh cắt giấy về đề tài đồng tính của họa sĩ Xiyadie – Trung Quốc

Hình 3.6: Tác phẩm Làm vườn - tranh cắt giấy về đề tài đồng tính của họa sĩ Xiyadie

101

Hình 3.7: Tác phẩm Lesbian – tác giả: Donka Nucheva Ellectra – Anh quốc

Hình 3.8: Tác phẩm The Kiss – tác giả: Kenne Gregoire – Hà Lan

102

Hình 3.9: Tác phẩm Gay – tác giả: Michael Vicin - Mỹ

Hình 3.10: Tác phẩm Homosexual – tác giả: Michael Vicin - Mỹ

Luận văn Thạc sĩ Mĩ thuật: Vấn đề đồng tính trong hội họa Việt Nam hiện đại

LUẬN VĂN THẠC SỸ MỸ THUẬT

Chuyên ngành: Mỹ thuật Tạo hình (Hội họa)

Mã số: 60 21 01 02

Khóa: 18 (2015 - 2017)

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Lê Văn Sửu

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỸ THUẬT VIỆT NAM

Khóa: 18 (2015 - 2017)

PHẦN PHỤ LỤC

Hình 1.10: Tác phẩm trình diễn Áo bạn thành áo tôi, áo tôi thành áo bạn, nghệ sĩ: Nguyễn Quốc Thành. Trích nguồn ảnh: Bài “Mỹ thuật và nhiếp ảnh về LGBT”, http://ccihp.org, 20/12/2013

Có thể bạn quan tâm

Một số biện pháp phát triển năng lực mĩ thuật cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học trường Đại học Tây Bắc qua các học phần Mĩ thuật

Luận văn Thạc sĩ ngành Mĩ thuật: Dạy học phân môn trang trí tại trường THCS Nam Trung Yên - Hà Nội

Luận văn Thạc sĩ ngành Mĩ thuật: Dạy học môn Mĩ thuật theo định hướng phát triển năng lực của người học tại trường Trung học cơ sở Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội

Luận văn Thạc sĩ ngành Mĩ thuật: Dạy học phân môn lý thuyết Âm nhạc cơ bản cho sinh viên ngành Giáo dục mầm non tại Trường Cao đẳng Sư phạm Lào Cai

Luận văn Thạc sĩ ngành Mĩ thuật: Dạy học phân môn Trang trí cho học sinh trường Tiểu học Liên Khê - Khoái Châu - Hưng Yên

Luận văn Thạc sĩ ngành Mĩ thuật: Dạy học phân môn vẽ tranh ở trường trung học cơ sở Hương Sơn Mỹ Đức, Hà Nội

Luận văn Thạc sĩ ngành Mĩ thuật: Dạy học Vẽ tranh đề tài cho học sinh Tiểu học Trƣờng Đoàn Thị Điểm Ecopark

Luận văn Thạc sĩ ngành Mĩ thuật: Giáo dục thẩm mỹ qua tranh dân gian tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam cho học sinh trung học cơ sở

Luận văn Thạc sĩ ngành Mĩ thuật: Hoa văn trang trí trang phục người Cơtu trong dạy học mĩ thuật tại trường Đại học Quảng Nam

Luận văn Thạc sĩ ngành Mĩ thuật: Họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần trong dạy học môn Trang trí cơ bản 2 ngành Thiết kế Thời trang”

Luận văn Thạc sĩ ngành Mĩ thuật: Hoa văn dân tộc Mông Nghệ An trong dạy học môn trang trí ở trường Cao đẳng Sư phạm Nghệ An

Luận văn Thạc sĩ ngành Mĩ thuật: Phương pháp dạy học phân môn vẽ tranh theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh ở trường Trung học cơ sở Tân Triều, huyện Thanh trì, Thành phố Hà Nội

Luận văn Thạc sĩ ngành Mĩ thuật: Phương pháp dạy học tích cực trong phân môn thường thức mĩ thuật ở trường Trung học cơ sở Tân Trung

Luận văn Thạc sĩ ngành Mĩ thuật: Vận dụng hoa văn trang trí khăn Piêu trong dạy học môn vẽ trang trí tại trường Cao đẳng Sư phạm Điện Biên

Luận văn Thạc sĩ ngành Mĩ thuật: Dạy học môn phương pháp hướng dẫn trẻ mầm non hoạt động tạo hình tại trường Trung cấp sư phạm Mẫu giáo – Nhà trẻ Hà Nội

Luận văn Thạc sĩ ngành Mĩ thuật: Dạy học vẽ tranh đề tài cho học sinh tiểu học trường Đoàn Thị Điểm Ecopark

Đề án đề nghị cho phép đào tạo trình độ tiến sĩ chuyên ngành lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Văn – Tiếng Việt

Luận văn Thạc sĩ Mĩ thuật: Đề tài mang tính lịch sử trong tranh sơn mài Việt Nam giai đoạn 1945 – 1985

Luận văn Thạc sĩ Mĩ thuật: Đề tài nông nghiệp trong tranh khắc gỗ Việt Nam giai đoạn 1955- 1985

Luận văn Thạc sĩ Mĩ thuật: Điêu khắc tượng tròn chất liệu gỗ Việt Nam giai đoạn 2000 – 2015

Tài liêu mới

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu xây dựng thuật toán thích nghi và học tăng cường cấu trúc Actor - Critic điều khiển bám quỹ đạo cho robot di động đa hướng mecanum

Luận án Tiến sĩ: Cơ cấu bệnh tim mạch và chất lượng cuộc sống của người cao tuổi mắc suy tim, rung nhĩ điều trị tại Bệnh viện Thống Nhất, thành phố Hồ Chí Minh

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu hiện tượng nứt dăm đê sông vùng đồng bằng sông Hồng và dự báo khả năng bị nứt của một số đoạn đê

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu xây dựng giải pháp đảm bảo an toàn thông tin cho quá trình học liên kết dựa trên mật mã

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Phát triển năng lực đánh giá công nghệ cho học sinh trong dạy học môn Công nghệ 11 ở trường trung học phổ thông

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu phân loại chi cầu diệp – Bulbophyllum Thouars (Orchidaceae) ở vùng Tây Nguyên bằng phương pháp hình thái và phân tử

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu đặc điểm phân bố và dinh dưỡng của các loài lưỡng cư ở Vườn Quốc gia Bến En và Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, tỉnh Thanh Hóa

Luận án Tiến sĩ: Tổng hợp luật dẫn và điều khiển cho một lớp tên lửa đối hải trên cơ sở ứng dụng mạng nơ ron và hệ mờ

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu tổng hợp hệ điều khiển góc Pitch tua bin gió trong điều kiện có nhiễu tác động

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu hóa học lipid của hai loài san hô thủy tức Millepora dichotoma và Millepora platyphylla ở Việt Nam

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu kiểm soát phân phối công suất kéo trên cầu chủ động của ô tô con bằng ABS

Luận án Tiến sĩ: Ứng dụng phản ứng Domino vào tổng hợp các dẫn xuất Podophyllotoxin, Pyrimidine và đánh giá hoạt tính sinh học của các chất tổng hợp được

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu thành phần hóa học và một số hoạt tính sinh học của cây chùm ngây (Moringa oleifera)

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu thành phần hóa học và ứng dụng ức chế ăn mòn cho thép của cao chiết xuất từ cây Lộc vừng thuộc họ Lecythidaceae

Luận án Tiến sĩ: Nghiên cứu hiện tượng nứt dăm đê sông vùng đồng bằng sông Hồng và dự báo khả năng bị nứt của một số đoạn đê

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi

Facebook

Youtube

TikTok